RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:27 E diel, 8 korrik 2012E diel, 8 korrik 2012E diel, 8 korrik 2012E diel, 8 korrik 2012E diel, 8 korrik 2012

DOKUMENTET ZBULOJNE KUNDERSHTITE NE KOMISINE LETRARE SHQIPE ME 1917DOKUMENTET ZBULOJNE KUNDERSHTITE NE KOMISINE LETRARE SHQIPE ME 1917DOKUMENTET ZBULOJNE KUNDERSHTITE NE KOMISINE LETRARE SHQIPE ME 1917DOKUMENTET ZBULOJNE KUNDERSHTITE NE KOMISINE LETRARE SHQIPE ME 1917DOKUMENTET ZBULOJNE KUNDERSHTITE NE KOMISINE LETRARE SHQIPE ME 1917

DOSJA PEKMEZI NE VJENEPërplasjet me Gurakuqin, Konicën, dhe kryekonsullin KralPërplasjet me Gurakuqin, Konicën, dhe kryekonsullin KralPërplasjet me Gurakuqin, Konicën, dhe kryekonsullin KralPërplasjet me Gurakuqin, Konicën, dhe kryekonsullin KralPërplasjet me Gurakuqin, Konicën, dhe kryekonsullin Kral

Shqiptarët e dëbuarShqiptarët e dëbuarShqiptarët e dëbuarShqiptarët e dëbuarShqiptarët e dëbuar,,,,,Çamëria plagëtÇamëria plagëtÇamëria plagëtÇamëria plagëtÇamëria plagëte një shekullie një shekullie një shekullie një shekullie një shekulli

Nga 1913 e deri më sot, fakte,Nga 1913 e deri më sot, fakte,Nga 1913 e deri më sot, fakte,Nga 1913 e deri më sot, fakte,Nga 1913 e deri më sot, fakte,histori, dëshmi, dokumente,histori, dëshmi, dokumente,histori, dëshmi, dokumente,histori, dëshmi, dokumente,histori, dëshmi, dokumente,

foto, deklarime e personazhe tëfoto, deklarime e personazhe tëfoto, deklarime e personazhe tëfoto, deklarime e personazhe tëfoto, deklarime e personazhe tëpërfshira në këtë tragjedi, roli ipërfshira në këtë tragjedi, roli ipërfshira në këtë tragjedi, roli ipërfshira në këtë tragjedi, roli ipërfshira në këtë tragjedi, roli i

politikës dhe politikanëve...politikës dhe politikanëve...politikës dhe politikanëve...politikës dhe politikanëve...politikës dhe politikanëve...

TTTTTri histori arbëresheri histori arbëresheri histori arbëresheri histori arbëresheri histori arbëreshenga Barile dhenga Barile dhenga Barile dhenga Barile dhenga Barile dhe

Shën Pali shqiptarShën Pali shqiptarShën Pali shqiptarShën Pali shqiptarShën Pali shqiptarAAAAAventurë, histori, dhe rite... kjo ështëventurë, histori, dhe rite... kjo ështëventurë, histori, dhe rite... kjo ështëventurë, histori, dhe rite... kjo ështëventurë, histori, dhe rite... kjo është

hapësira e kësaj jave, mjaft interesantehapësira e kësaj jave, mjaft interesantehapësira e kësaj jave, mjaft interesantehapësira e kësaj jave, mjaft interesantehapësira e kësaj jave, mjaft interesantenga bota e arbëreshëve të Bazilikatësnga bota e arbëreshëve të Bazilikatësnga bota e arbëreshëve të Bazilikatësnga bota e arbëreshëve të Bazilikatësnga bota e arbëreshëve të Bazilikatës

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Po mëtojnë ta zhvendosin nga qendraPo mëtojnë ta zhvendosin nga qendraPo mëtojnë ta zhvendosin nga qendraPo mëtojnë ta zhvendosin nga qendraPo mëtojnë ta zhvendosin nga qendrae qytetit diku gjetkë duke dashure qytetit diku gjetkë duke dashure qytetit diku gjetkë duke dashure qytetit diku gjetkë duke dashure qytetit diku gjetkë duke dashur

të plotësojnë dëshirën e ndonjë individi.të plotësojnë dëshirën e ndonjë individi.të plotësojnë dëshirën e ndonjë individi.të plotësojnë dëshirën e ndonjë individi.të plotësojnë dëshirën e ndonjë individi.Por ai është emblema, është kartaPor ai është emblema, është kartaPor ai është emblema, është kartaPor ai është emblema, është kartaPor ai është emblema, është karta

e identitetit të Qytetit... e identitetit të Qytetit... e identitetit të Qytetit... e identitetit të Qytetit... e identitetit të Qytetit...

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

“T“T“T“T“Toka jonë” e Periklioka jonë” e Periklioka jonë” e Periklioka jonë” e Periklioka jonë” e PerikliÇulit, mos e hiqniÇulit, mos e hiqniÇulit, mos e hiqniÇulit, mos e hiqniÇulit, mos e hiqni

monumentinmonumentinmonumentinmonumentinmonumentin

E kam dashur qytetintim siç ka qenë në

fëmijërinë, në rininëtime, por unë e dua edhetani atë, kur unë jamthinjur dhe ai edhe pse imoshuar më shumë seunë, sepse është edhe mëi lashtë se gjyshi dhestërgjyshërit e mi, qytetiim prapë mbetet rinor epërtërihet çdo vit e mëshumë. E kam parë nëfëmijëri qytetin tim tërrethuar me mullarë, megardhe të thurura e fer-ra, me Hotelin e TaqSpiros si një perlë nëqendër të tij, me vargune harkuar të ndërtesaveme arkitekturë tëpërkryer: ndërtesa meballkon të bukur, kumbaheshin fjalime gjatë

pushtimit e në vitet e paratë Çlirimit, pas kësaj god-ine vazhdonin me radhë,klubi Dinamo, siç quhejatëherë, posta dhe vazhdo-nin dyqane më të ulët derinë fund të sheshit, ku kaqenë pastiçeria dikur; vargndërtesash të cilat uprishën në mënyrë krimi-nale dhe injorante në fillime në vazhdim të vitet’50-60-të nga pushtetarë ax-hami. E kam parë qytetintim edhe me Teqen e Lekësnë qoshen e Mapos, kushiteshin çerturina, mepazarin e gjësë së trashë qëbëhej ditëve të hëna gjatëLuftës e pas Çlirimit, derinë fillim të viteve pesëdh-jetë, pikërisht aty ku ësh-të sot Pallati i KulturësVaçe Zela; me pazarin edrithërave në sheshin pra-pa Teqes së...

Tuj lexue librin KomisiaLetrare Shqipe në Shkodërme autor Tomor Osmanin,

në faqen 35 lexova: Kryetar i Ko-misisë Letrare Shqipe u caktuanga Komanda ushtarake austriakeDr. Gjergj Pekmezi, i cili e kreukëtë detyrë nga data 24 shtator1916 deri më 17 shtator 1917. Përlargimin e Gjergj Pekmezit ngaKLSH-ja ka dy njoftime të kunder-ta, të dyja të botuara në gazetën“Posta e Shqypniës”. Në nr. 89, tëdat. 13 tetor 1917 shkruhej: “Mar-rim vesh se i ndritshmi z. Dr.Gjergj Pekmezi, të cilin kryeko-manda e ushtrisë e ka pasë emnuekryetar në Komisinë Letrare, kahjekë dorë prej ksaj zyreje…….”.Katër ditë ma vonë, më 17 tetor1917 pas këtij njoftimi gazeta “Pos-ta e Shqypniës” jep një njoftimtjetër, që e kundërshton të parin,bërë nga vetë Gj. Pekmezi, ku thu-

hej: “Dorëheqjen time e dhashë ses´kam qenë aspak i marrun veshme vendimet e dhanuna përmbi or-tografinë e gjuhës shqipe prej Ko-misisë Letrare, tue ndodhë përpushime në Vjenë…..”Mospërputhja në mes dy lajmevepër nji periudhë kaq të shkurtë, esidomos njoftimi i dytë nga vetëPekmezi, më bani kurioz dhe mëmotivoj për me kërkue burimin ektij lajmi dhe arsyen e dorëheqjes.Në dokumentat arkivorë diploma-tik (Diplomatie und Außenpolitik1848-1918) të asaj periudhe gjin-det nji dosje, që sipër saj mban sh-krimin: Affäre Pekmezi. Kishandigjue që ma përpara që në mesPekmezit dhe disa pjestarve tëKomisise Letrare kishte mospër-puthje mendimesh persa i përketçështjeve teknike të gjuhës shqipe.Mënyra e vendosjes së tij në kryetë Komisisë Letrare me komandimnga pala austriake, nuk ishte edishrueshme për themeluesit esaj...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

Në vitin 1994, Kryetari i Republikës së

Shqipërisë i atëhershëmProf.Sali Berisha kashpallur 27 qershorin siditën e gjenocidit grekndaj popullsisë shqiptarëtë Çamërisë, (Dita eGjenocidit ndaj Sh-qiptarëve të Çamërisënga Shovinizmi Grek).

Gjenocidi i tmerrshëmi filluar më 27 qershor1944, ka rezultuar me10,000 mijë të vrarë(8.000 mijë të masakru-ar në vend dhe rreth3.000 të vdekur maleve eluginave nga vështirësitëe rrugës për në shtetinshqiptar) si dhe rreth50,000 mijë të dëbuar tëcilët u larguan ngavatrat e veta për të mos

u kthyer kurrë më atje.Përfundimi i operacionevetë ushtrisë greke ndaj ele-mentit etnik shqiptar nëÇamëri e spastroi përfun-dimisht zonën veriperëndi-more të Greqisë nga sh-qiptarët autoktonë. Kësh-tu u çuan në vend porositëe etërve themelues të sh-tetit grek për të siguruarkufinjt e veriut me Sh-qipërinë dhe për të pasurdorë të lirë për të depërtu-ar më lehtë në vetë Sh-qipërinë e vogël të 1912, nënjë fazë të re të mar-rëdhënieve kuptohet. Çdovit organizohen aktivitetepërkujtimore si dhendërmerret një marshimmasiv deri në kufi me Gre-qinë në Qafë Botë për tëpërkujtuar viktimat e ter-rorizmit grek. Por endeçështja çame...

Nga Pjeter LogoreciNga Pjeter LogoreciNga Pjeter LogoreciNga Pjeter LogoreciNga Pjeter Logoreci

Nga Nga Nga Nga Nga Arben LlallaArben LlallaArben LlallaArben LlallaArben Llalla Nga Faslli HalitiNga Faslli HalitiNga Faslli HalitiNga Faslli HalitiNga Faslli Haliti

Në foto: Gjergj Pekmezidhe faksimile të tridokumentave nga dosjae zbuluar ne Vjenë

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 8 korrik 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ARKIVKKKKKUNDËRSHTUNDËRSHTUNDËRSHTUNDËRSHTUNDËRSHTARËTARËTARËTARËTARËT EEEEE GJUHËSGJUHËSGJUHËSGJUHËSGJUHËS

DOSJA PEKMEZI NE VJENEPërplasjet me Gurakuqin,

Konicën, dhe kryekonsullin KralNga Pjeter LogoreciNga Pjeter LogoreciNga Pjeter LogoreciNga Pjeter LogoreciNga Pjeter Logoreci

...kjo ra në sy dhe të vetë KryekonsullitAustriak në Shkodër Kral, i cili ishte ndërnxitësit kryesor për krijimin e Komisisënga Fishta e Gurakuqi. Konsulli Kral nëkorespondecën e tij, njoftonte Vjenen përkontraditat në mes anëtarëve të kryesisëme Pekmezin dhe i kërkonte Ministrisërishikimin e emnimit të tij. Kjo solli dhenjë farë distancimi konfliktual në mes tëdërguemit nga Vjena në krye të KomisisëPekmezit dhe Konsullit të përgjithëshemKral. Në një takim në mes bashkëatd-hetarësh në Vjenë, Pekmezi ankohet përKonsullin Kral si i njëanshëm dhe imvarun ekonomikisht nga disa anëtare tëkomisionit. Ma poshtë po sjell nji letër ecila mban datën Shkodër 18 tetor 1917, qëKonsulli Kral ja drejton Ministrit të jash-tëm Graf Czernin në Vjenë, ku shkruhetpër pakënaqsitë që ai ka nga puna e Pek-mezit dhe thashëthemet që ai perhapë nëmes të shqiptarve.

Graf Czernin/ Ëien Nr. 199.Skutari, me 18.Okt. 1917Akuzat e Dr. Pekmezit

Njoftohet që Korpskomandoja me njëmbishkrim që i bashkangjitet kësaj letreka lejue që, me një fare Omer Hamid Gy-nokastra nga Berati të mbahet nji preces-verbal pyetjesh për të sqaru, nëse Dr. Pek-mezi në të vërtetë, përballë disa person-ave në Vjenë, ka vu në dyshim pastertinëe karakterit tim. Nga ky mbishkrim ishinprekë thellë (mësa kuptova unë) Inspek-trori i arsimit Matias Logoreci dhe sekre-tari i Drejtorisë kombëtare të arsimit An-ton Paluca të cileve mjeku kshilltar i masipërm ja kishte tregue, dhe që u ndien tëfyer gjithashtu nga fjalët e Pekmezit....

Motivi i shpifjes së Pekmezit është men-dimi i tij i gabuem, që ishte në doren timeta ndihmoja që këndveshtrimet e tij në Ko-misinë Letrare Shqiptare në çdo mënyrëtë ishin fituese. Edhe pse unë gjithmonëpikëpamjet e tij i kam miratue objektiv-isht, përkundër një opozite të fuqishme nëKomision, të cilën ai e ashpërsoj nëpërmesveprimesh të papërshtatëshme dhe aftë-sive të tij dukshëm të kufizume, por që,me keqardhje, vetëm në pak raste nukmujta ta mbështes. Ai besonte at´herëpadyshim se, në një ndryshim në personine Kommisaritcivil, do mujte me realizudëshirat e tij, e shpresonte ta anashkalon-te atë me mjete të ulta.

Megjithatë unë, siq kam sqarue edhe nëpergjigjen e drejtuar Korpkomandos, nukkam asnjë ndjenjë armiqësore, apo fyerje-je kundër tij. Si privatperson do ta kishamosperfillë çdo atakim te tij sa qesharakaq dhe të çmendur për këdo që e ndigjon.Por nga pozicioni më i lartë ushtarak qëunë mbaj dhe si funksionar civil në Shqip-ni, nuk më mbetë zgjidhje tjetër veçse tësjell në dritë të vertetë të gjitha anët eproblemit.......

* * *Mbas këtij dokumenti informativ të

Konsullit Kral që u protokollue me 19 Okt.1917 në Ministrinë e jashtme në Vjenë,vjen një tjetër dokument, por kësaj radhenga Pekmezi i cili me kërkesën e Konsullit

Kral është pyetur nga dy ushtarakë të nal-të të autorizuem nga shteti austriak, Ma-jori Spindler dhe Hauptmann Marcic. Kyprocesverbal mban adresën e Konsullit tëpërgjithshëm August von Kral dhe kadatën: Shkodër me 20 Oktober 1917.

Ktu po sjell në shqip tekstin e letrës:

SqarimSot më është ba e dijtun nëpërmjet Ma-

jorit Spindler dhe Hauptmannit Marcic, tëdy të autorizuar nga Konsulli i përgjiths-hëm Kral, që gjatë një bisede në Vjenë nënjë Kafene, para disa dëshmitarëve, kamfajsuar Konsullin e pergjithshëm Kral, qëështë komprometue duke marrë një sasiargjëndi si rushfet, me vleren e të cilit kashku në një kamp pushimi.

Unë sqaroj këtu se kjo akuzë është e pavertetë. Një gjë të tillë nuk e kam thënëkurrë. E vërteta është si vijon: meqë unë

në verë isha për pushime në Vjenë, tako-va atje zotni Azis Pashë Vrionin me të bi-rin, të cilët kishin ardhur për të ba opera-cion. Me që Azis Pasha nuk fliste gjerman-isht kishte marrë me vehte Dr. Omerinnga Berati si shoqnues.

Në Vjenë Azis Pasha u bashkue meFaik Bey Konicën një i njohtun i tij ivjetër, i cili njihet kudo për Excentritetin(sjellje të çuditëshme) e tij, që i shoqeruemedhe me Dr. Omerin të dy së bashku me

Motivi i shpifjes sëMotivi i shpifjes sëMotivi i shpifjes sëMotivi i shpifjes sëMotivi i shpifjes sëPekmezit ështëPekmezit ështëPekmezit ështëPekmezit ështëPekmezit ështëmendimi i tij imendimi i tij imendimi i tij imendimi i tij imendimi i tij igabuem, që ishtegabuem, që ishtegabuem, që ishtegabuem, që ishtegabuem, që ishtenë doren time tanë doren time tanë doren time tanë doren time tanë doren time tandihmoja që kënd-ndihmoja që kënd-ndihmoja që kënd-ndihmoja që kënd-ndihmoja që kënd-veshtrimet e tij nëveshtrimet e tij nëveshtrimet e tij nëveshtrimet e tij nëveshtrimet e tij nëKomisinë LetrareKomisinë LetrareKomisinë LetrareKomisinë LetrareKomisinë LetrareShqiptare në çdoShqiptare në çdoShqiptare në çdoShqiptare në çdoShqiptare në çdomënyrë të ishinmënyrë të ishinmënyrë të ishinmënyrë të ishinmënyrë të ishinfituese. Edhe psefituese. Edhe psefituese. Edhe psefituese. Edhe psefituese. Edhe pseunë gjithmonëunë gjithmonëunë gjithmonëunë gjithmonëunë gjithmonëpikëpamjet e tij ipikëpamjet e tij ipikëpamjet e tij ipikëpamjet e tij ipikëpamjet e tij ikam miratue ob-kam miratue ob-kam miratue ob-kam miratue ob-kam miratue ob-jektivisht,jektivisht,jektivisht,jektivisht,jektivisht,përkundër njëpërkundër njëpërkundër njëpërkundër njëpërkundër njëopozite të fuqishmeopozite të fuqishmeopozite të fuqishmeopozite të fuqishmeopozite të fuqishmenë Komision, tënë Komision, tënë Komision, tënë Komision, tënë Komision, tëcilën ai e ashpërsojcilën ai e ashpërsojcilën ai e ashpërsojcilën ai e ashpërsojcilën ai e ashpërsojnëpërmes vep-nëpërmes vep-nëpërmes vep-nëpërmes vep-nëpërmes vep-rimesh të papërsh-rimesh të papërsh-rimesh të papërsh-rimesh të papërsh-rimesh të papërsh-tatëshme dhetatëshme dhetatëshme dhetatëshme dhetatëshme dheaftësive të tijaftësive të tijaftësive të tijaftësive të tijaftësive të tijdukshëm të kufi-dukshëm të kufi-dukshëm të kufi-dukshëm të kufi-dukshëm të kufi-zume, por që, mezume, por që, mezume, por që, mezume, por që, mezume, por që, mekeqardhje, vetëmkeqardhje, vetëmkeqardhje, vetëmkeqardhje, vetëmkeqardhje, vetëmnë pak raste nuknë pak raste nuknë pak raste nuknë pak raste nuknë pak raste nukmujta ta mbështesmujta ta mbështesmujta ta mbështesmujta ta mbështesmujta ta mbështes

Në foto: Gjergj Pekmezi

vijon nga faqja 13

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 8 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI ARKIV

Komisia Letrare Shqipe dhe dorëheqja e Gjergj PekmezitKomisia Letrare Shqipe dhe dorëheqja e Gjergj PekmezitKomisia Letrare Shqipe dhe dorëheqja e Gjergj PekmezitKomisia Letrare Shqipe dhe dorëheqja e Gjergj PekmezitKomisia Letrare Shqipe dhe dorëheqja e Gjergj Pekmezittakuan mua disa herë për arsye të ndry-shme, ku përherë ngacmojshin Azis Pa-shën. Dr. Omeri duhej me shoqnue të bi-rin e Azis Pashës në Karlsbad, e mbasiAzis Pashës nuk i pëlqente më Dr. Omeri,kërkoj prej mejet një shoqënues tjetër përtë birin. Kjo bani që Dr. Omer dhe Faik

Bey Konica u kthyen kundërmejet.

Nga kjo mendojunë, me siguri që të dyzotnijtë e fyer ven-dosën që të hakmerrenkundër mejet duke mëakuzu për gjana qi unëkurr nuk i kam thanë.Në këto rrethana julutem që të pyetni AzisPashën, djalin e tij dhestudentin e mjekësisëqë i sherbej, JohannBascho, e po ashtu edhezotni Feizi Bey Alizotini cili u informue ngaAzis Pasha sapo ky ukthy në Berat. Unë de-klaroj edhe një herë qëkurr nuk kam ba të til-la deklarata që prekunnderin e Konsullit tëpërgjithshëm Kral, gjëpër të cilën mund të be-tohem.

* * *Për të plotësue të

gjithë panoramen e ng-jarjes me objektivitet dheqë të jetë sa ma e qartëpër lexuesin, për të nxjer-rë vetë konkluzionin ekëtij konflikti, po vendosnë këtë shkrim edhe pro-cesverbalin e pyetjes së

një prej dëshmitarëve kryesorë, Dr. OmerHamid Gjinokastra nga Berati.

Protokoll, datë 18 shtator1917Protokoll, datë 18 shtator1917Protokoll, datë 18 shtator1917Protokoll, datë 18 shtator1917Protokoll, datë 18 shtator1917 i mbaj-tun me Dr. Omer Hamid Gjinokastra nëBerat. Personat e autorizuar për hetim:Gjeneralmajor Franz Ritter Ëiess – Tiha-ny, komandant i rrethit Berat, si dhe Dr.Guido Mück, Referentjuridik dhe mbajtësi protokollit. I pyeturi flet vetë gjerman-isht (nuk ka nevojë për përkthyes)

Dr. Omer Hamid Gjinokstra, lindë dherritë në Gjirokastër, mjek i përgjithshëmnë Berat, 30 vjeç.

Në verën e 1917, në qershor ose korrikisha i ulun në një kafe në Alserhof nëVjenë. Me mue ishte edhe Faik Bey Koni-ca, shkrimtar që banon në Vjenë.....për matepër ishte aty edhe Dr. Pekmezi dhe disaburra të tjerë prej Shqypnie që nuk mëkujtohen ma se kush ishin. Ndoshta ishteedhe Fazdi Bey Frashëri me ne. Ky ështëstudent në Vjenë e Faik Bey Konica enjeh. Këtu në kafe përpara të gjithëve,Dr. Pekmezi ka folë gjana të cilat unë mëvonë, ja kam tregue Drejtorit kombëtartë arsimit Luigj Gurakuqit.

Këto deklarata ishin që Komisari civilvon Kral përpiqet të përfitojë për nevojapersonale monedha argjëndit e këto lëvizjetë gjitha me ndërmjetësinë e Drejtorit Ko-mbëtar të Finanzave Fejzi Bey Alizoti.Rreth kësaj, tha ai (Pekmezi) në kto pis-llëqe i përziem asht edhe Drejtori ipërgjithshëm i arsimit Gurakuqi. A janëpërmend këtu edhe emna të tjerë si Logore-ci e Paluca nuk mundem me kujtue.

Dr. Pekmezi shtoj më mbrapa që zot-nia von Kral jeton me kto monedha të pis-ta në Badgastein në një lendinë luk-soze......

Duke u nisur nga këto dokumenta dhe

dëshmi e gjithë dosja prej shumë faqesh(procesverbalet e pyetjeve edhe të dësh-mitarëve të tjerë me po të njëjtat deklara-ta), njihet në arkivin e ministrisë së jash-tme si:

AFFÄRE PEKMEZI.Në dosje janë dhe disa raporte dhe in-

formacione për problemet personale efamiljare të Pekmezit, të cilat e shqetso-nin atë personalisht, por edhe dëshirën etij për punë e të gjithë klimen në Komis-inë Letrare.

Si rrjedhoje mendoj se këto konflikteishin shkaku që ai të largohej nga Komisi-ja Letrare e nga Shkodra ku situata përte u ba e padurueshme. Momente të tjeranga jeta e tij në Vjene nuk janë të pas-qyrume në këtë dosje. Dihet që ai pat njërol të madh në krijimin e katedrës së gju-hës shqipe në Vjenë, shkroj libra mbi stu-dime gramatikore që sipas specialistëvejanë kulmore për nga trajtimi dhe zhvilli-mi i gjuhës shqipe, si dhe perfaqësoj den-jësisht vendin në karrieren e tij si diplo-mat. Duhet permendë se gjatë periudhëssë protektoratit austriak në Ballkan, Pek-mezi u mbeshtet fuqishëm financiarisht mefonde për të mbajtur në kambë aktivitetete tij letrare, gjuhësore, gazetat, shoqatën,për botimin e librave që dërgoheshin në at-dhe. Në botën e shqiptarëve të Austrisë aiishte një nga figurat kryesore që i dha to-nin jetës patriotike të emigrantëve jashtëatdheut.

Shënim:Materialet e paraqituna në këtë shkrim

gjenden ne AT-OESTA/HHStA, Diplomatieund Außenpolitik 1848-1918

WWWWWien, me 27 qeshor 2012ien, me 27 qeshor 2012ien, me 27 qeshor 2012ien, me 27 qeshor 2012ien, me 27 qeshor 2012

Në foto: (Lart) Faksimile të sqarimit të Pekmezit, i cili me kërkesën e Konsullit Kralështë pyetur nga dy ushtarakë të autorizuar nga shteti austriak, Majori Spindlerdhe Hauptmann Marcic. (poshtë) Faksimile e procesverbalit të pyetjeve të një prejdëshmitarëve kryesorë, Dr. Omer Hamid Gjinokastra nga Berati

Në foto: Faksimile e letrës qëKonsulli Kral ja drejton Ministrittë jashtëm Graf Czernin në Vjenë,ku shkruhet për pakënaqësitë qëai ka nga puna e Pekmezit.

www.shqiptarja.com E diel, 8 korrik 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALETTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA V V V V VLERALERALERALERALERA

TRI HISTORI ARBERESHEPagëzimi i kukullave, fisnikët ePagëzimi i kukullave, fisnikët ePagëzimi i kukullave, fisnikët ePagëzimi i kukullave, fisnikët ePagëzimi i kukullave, fisnikët e

Garibaldit dhe fluturimi i shqiponjaveGaribaldit dhe fluturimi i shqiponjaveGaribaldit dhe fluturimi i shqiponjaveGaribaldit dhe fluturimi i shqiponjaveGaribaldit dhe fluturimi i shqiponjaveAAAAAventurë, histori, dhe rite...kjo është hapësira e kësaj jave,venturë, histori, dhe rite...kjo është hapësira e kësaj jave,venturë, histori, dhe rite...kjo është hapësira e kësaj jave,venturë, histori, dhe rite...kjo është hapësira e kësaj jave,venturë, histori, dhe rite...kjo është hapësira e kësaj jave,

mjaft interesante nga bota e arbëreshëve të Bazilikatësmjaft interesante nga bota e arbëreshëve të Bazilikatësmjaft interesante nga bota e arbëreshëve të Bazilikatësmjaft interesante nga bota e arbëreshëve të Bazilikatësmjaft interesante nga bota e arbëreshëve të Bazilikatës

Në Barile është rikthyer,sipas një tradite antike,

ceremonia laike e “pagëzimittë kukullave” ditën e festës sëShën Jovan Baptistit. ështënjë iniciativë e ShoqatësNdërkulturore të kryesuarnga mësuesja Giovina Pater-noster në bashkëpunim mekoreografin Robert Lani (sh-qiptar i trapiantuar dhe i in-tegruar mirë në Barile prej20 vjetësh) dhe me shumëfamilje e vajza të reja të ve-shura me rroba tipike ar-bëreshe. Fëmijë e të mëdhenjkanë marrë pjesë në këtë cer-emoni laike. është një traditëantike arbëreshe që festohet

Barile: Pagëzimi iBarile: Pagëzimi iBarile: Pagëzimi iBarile: Pagëzimi iBarile: Pagëzimi ikukullave, traditë ekukullave, traditë ekukullave, traditë ekukullave, traditë ekukullave, traditë e

lashtë në ditën elashtë në ditën elashtë në ditën elashtë në ditën elashtë në ditën eShën JovanitShën JovanitShën JovanitShën JovanitShën Jovanit

Një impiant sportiv. që është edhe një forcë turistikepër të ndienjesh sikur je mbi një deltaplan. Gjithë

këtë tue fljuturuar mbi Sh’Kostantin, mbrënda Parkun ePuljinit.

Ky është Sky Glideri, një proxhet i çiljit i vunë ëmërin“Fljuturimi i Akuilës”, një force e madhe që heljq turistet, financjuar ka “Programma Speciale Senisese” Shërbesikish të rritej më pare se fundin e Shën Mitrit 2012.

Proxheti (një million e 600 eura, atje drejt) hyn në tëhollat të fondit e këtij programi turistik i territorit Polli-no-Senisese. Është e para herë që bëhet në të gjithë Ital-jnë (janë edhe disa ezembje ndë Austrjen, në Gjermanjene në Irakun),” Fljuturimi i Akuilës”është 1.080m i gljat eka, një pjerrësi i 1.125m.

Fljuturimi bëhet njera 850m (jo më shumë) me katërpostacjona e anendanë vitin.

Fljuturimet janë të rregulluarë me një maknizëm, dhjasi i një tekeferike: ngjitet 14 metra nga sekond e 23 metrakur kalaret. Stacjuna ka një anë për të arrivosh e një tjetërëpër të nisesh; një konteiner tek i çilji gjëndet vendi kumënd vishet e salla komandi; edhe ka pedhana ku hipet eku arrivohet. Për të rregulluarshë aflusin: të arrivuarit etë misuri janë të ndarë.

Kontaineri ka tri pjesë: pjesa për të vishesh, ajo për tëgjeshesh e sallën e komandit, të ndara ka një mur dër-rasje ku janë 20 “imbragatura” (për sigurim).

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito

Barile: pagëzimi i kukullave, traditëBarile: pagëzimi i kukullave, traditëBarile: pagëzimi i kukullave, traditëBarile: pagëzimi i kukullave, traditëBarile: pagëzimi i kukullave, traditëe lashtë në ditën e Shën Jovanite lashtë në ditën e Shën Jovanite lashtë në ditën e Shën Jovanite lashtë në ditën e Shën Jovanite lashtë në ditën e Shën Jovanit

ditën e Shën Jovanit. Vajzate vogla nga shtatë deri njëm-bëdhjetë vjeç, të shoqëruaranga nënat e tyre, mblidhentek sheshi i stacionit të tren-it. Vajzat formojnë disa çifte,pranë disa shkallësh prejguri. Secili çift mban njëkukull të përgatitur enkaspër këtë ceremoni. Janëkukulla të krijuara dukerrotulluar disa fasho dhepanolina për fëmijë rrethbishtit të një garuzhdeje tëmadhe hekuri ose alumini.Koka është pjesa sferike egaruzhdes që vishet me lec-ka dhe rrethohet me një copëtë bardhë mbi të cilën, në

Dy histori nga Barile dhe një nga Shën Pali Shqiptar. Në Barile një ceremoni laike e pagëzimit të

kukullave sjell një traditë të lashtë të arbëreshëve të këtijfshati ruajtur deri në ditët e sotme, ndërsa nga viti 1896vjen historia e arbëreshëve që përkrahën Garibaldin dhevendosën gur themeli në atë që u quajt Rilindja italiane.Historia e tretë tregon një sport të ditëve të sotme, njëprojekt modern që lidhet ngushtë me një simbol të ar-bëreshëve, shqiponjat... Aventurë, histori, dhe rite...kjoështë hapësira e kësaj jave, mjaft interesante nga bota earbëreshëve të Bazilikatës

Redaksia

Baril: Pakzimi i bambullavet:Baril: Pakzimi i bambullavet:Baril: Pakzimi i bambullavet:Baril: Pakzimi i bambullavet:Baril: Pakzimi i bambullavet:TTTTTradhitë e ljashtë e shën njanjitradhitë e ljashtë e shën njanjitradhitë e ljashtë e shën njanjitradhitë e ljashtë e shën njanjitradhitë e ljashtë e shën njanjit

Në Baril bëhet nj’ater herë, sipasnjë zakon i ljasht, çerimonja laike

e “ pakzimit i bambullavet” i ShënNjanj Batistës. Është një inicjativë e“Associazione Interculturale” e më-suesës Xhovina Paternostrit bashkëme koreografin Robert Lanin( një sh-qiptar që ka 20 vjet që është i integru-ar në Baril) edhe bashkë me shumëfëmilja e me vasha të veshura al-jbëresht. Të vigjeljë e të mëdhenj du-altin përpara publikut me këtë çeri-monje laike. shtë një tradhitë al-jbëreshe që festohet ditën e Shën Njanj

Batistës. Vajzat që kanë 7 vjeçe njera11 vjeçe venë, me i ëmat e tyre e meljigri tek sheshi stacjunës. Kriaturetbenjën kopja afër disa skalune guri. Ngakopje ka një bambullë e bërë për këtëfestë. Janë bambulla të bëra me fashae skutina për djaljët porsaljerë të rre-thuara rrorro një kopi (qepshe).Kryetështë një kësuljë rrutullupe pljotë mesukulj e e mbuljuar me një pëljhurë ebardhë me faqën e ljierë ka ana e grum-bulluarë (myset). Kësuljazë ljeshi, ljin-jazë, maljazë (triko të vegjelë), e cakul-jazë për djalj pljotsonjën të veshurit e

bambullavet. Njera pas të jetrës vajza-të-nënë ljëshonjën për trolli, dhja sidjalj gati i ljer më vërtet, këto bam-bulla-djalj; pëstajna i vënë mbi të parinskallun guri e këcenjenë tri herë, tuekënduar këto fjaljë: Pupa de SanGiuanni Battizzami sti pann Sti pannso’ battezzate Tutte cummari sime chi-amate. Riti rritet kështu: vajza e merrbambullën e puthën e ashtu edhendrikulla e puthën vajzën- mëmë, tuedhënë biljën e saj. Pas çerimonjës tëgjithë bënjën festë e hanë biskotezë.

Lorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo Zolfo

pjesën konvekse, vizatohetfytyra. Kufja e leshtë,këmishëza, bluza dhe gush-orja kompletojnë veshjen ekukullës. Me rradhë, vajzatnë rolin e nënave vendosinnë tokë, me shumë kujdes,sikur të ishin foshnje tëvërteta, kukullat, duke i ven-dosur menjëherë nën sh-kallën e parë nga tre herëndërsa shqiptojnë, duke kën-

duar, formulën sekrete: Pupade San Giuanni Battizzamisti pann Sti pann so’ battez-zate Tutte cummari sime chi-amate. Ceremonia mbaronkështu: vajza merr kukullëndhe e puth, më pas kumbarjaputh vajzën-mëmë duke idorëzuar të bijën. Pas cere-monisë, të gjithë festojnë dukengrënëë biskota.

Lorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo Zolfo

Një impiant sportiv që është edhe pikë turistike qëlejon vizituesit të provojnë ndjenjën e një fluturimi

me një deltaplan. Dhe kjo duke fluturuar mbi shtëpitë eShën Kostandinit Shqiptar, në zemër të Parkut Pollino.Ky është Sky Glider, projekti i njohur me emrin “Fluturi-mi i Shqiponjës”, një nga interesat turistike financuar ngaProgrami Special Senisese. Punimet duhet të përfundojnëbrenda tetorit 2012.

Projekti (që kushton rreth një milion e 600 mijë Euro)është pjesë e fondeve të Programit Special Senisese tëdestinuara për zhvillimin turistik të territorit të Pollino-Senisese. I pari në llojin e tij në të gjithë Italinë (ekzis-tojnë shembuj në Austri, Gjermani dhe në Irak), “Fluturi-mi i Shqiponjës” do të shtrihet në një gjatësi prej 1080metrash dhe ka një diagonale prej 1125 metra. Fluturimikryhet në një lartësi maksimale prej 850 metrash dhe dotë lejojë përdorimin njëkohësisht të katër pozicioneve. Im-pianti do të jetë i hapur gjatë të gjithë vitit. Operacioni ifluturimit do të udhëhiqet nga një mekanizëm i ngjas-hëm me atë të teleferikut: përdoruesit do të përshkojnënjë ngjitje me shpejtësi 14 metra në sekond dhe, pas njëndalese të shkurtër, një ulje me shpejtësi prej 23 metrashnë sekond. Stacioni është i ndërtuar kryesisht nga njëzonë mbërritjeje dhe një zonë nisjeje, nga kontejneri në tëcilin ndodhen dhomat e veshjes dhe ajo e komandës, sidhe pedana e imbarkimit dhe zbarkimit. Me qëllim ga-rantimin e një fluksi të rregullt përdoruesish, mbërritjadhe nisja janë të ndara mes tyre. Kontejneri është ndarënë zonën hyrëse, përmes së cilës shkohet në dhomën eveshjes, në dhomën e zhveshjes dhe në sallën e komandës.Dhoma e veshjes dhe e zhveshjes ndahen nga një mur kundodhen deri 20 paisje sigurie.

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito

Në Shën KostandininNë Shën KostandininNë Shën KostandininNë Shën KostandininNë Shën KostandininShqiptar fluturohetShqiptar fluturohetShqiptar fluturohetShqiptar fluturohetShqiptar fluturohet

me shqiponjatme shqiponjatme shqiponjatme shqiponjatme shqiponjat

Në Sh’ KostantinNë Sh’ KostantinNë Sh’ KostantinNë Sh’ KostantinNë Sh’ Kostantin fluturohet me akuilat fluturohet me akuilat fluturohet me akuilat fluturohet me akuilat fluturohet me akuilat

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 8 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI BIBLIOTEKE

Si na e rrëfien buljari AlesandërSmilari në 1896, aljbëreshët,

megjithë se kishin shkuar katërsekulj, e mbain ngamot nderin “ guer-rier” e prindërit” e tyre: s’manguanasnjë herë të mirrin pjesë në çdo guer-rë kundër armiqvet të Italisë që i pri-ti me miqësi

Aljbëreshët, guerrën, e kishin tëkgjaku, e kërkoin me valle e me kënga.

Në 1860 aljbëreshët e Basilikatëskljenë të paret që u nistin kundër tru-pat e Borbonvet dhe aljbëresh ish prif-ti që, tue bekuar ata suljdet, e qan-doi flamurin e revoltës.

Trupat e Garibaldit, në 1860, ish-in të pljota me suljdet aljbëreshë,pseata ishin më të fortë e të drejtë seljëtinjt: ata s’i trëmbëshin as armikute as vdeqes.

Ndë mënd të niumërohej gjithë atëqë aljbëreshët bënë për Garibaldin,mënd të thuhej se Risorxhimentin ekanë bërë dhe aljbëreshët

.Familjat e Shën Paljit që dhanënjë contribut shumë i ljart për Risorx-himentin italian janë Smilarët e si-domos kamodhekratë, buljarë tëparet e patrëmbësi të dytet.

Kamodhekrat ishin një stirpëshumë e madhe. Këta, kur erdhëtinka Morea (Greqi) muartin vend ndërtre katunde: dy në Kalabri ( Farnetae Kastërnexhi) e një në Basilikatë,Shën Palji.

Si shkruan Pina Basile në “ La sto-ria di Oriolo” këta Kamodhekra ish-in aq të egër sa gjithë katundet ljëtinjqë janë rrorro i trëmbëshin e i nxuar-tin një ditat që thot kështu: “kur shehaljbëreshin e uljkun shkrehja përparaalbëreshit e pëstajna i a shkëreh ul-jkut!” Do me thënë se uljku ha vetëmnjë kurse albëreshi i merr të gjitha.

Me gjithë atë, mirret vesh se al-jbëreshët e Basilikatës panë një rrolli rënd kudo vunë këmbë.

KroqiKroqiKroqiKroqiKroqi

Siç rrëfen fisniku Alessando Smilaringa Shën Pali Shqiptar, në shkrimet

e tij, në vitin 1896 arbëreshët, ndonësekishin kaluar tashmë katër shekuj,kanë nderuar gjithmonë aspektin luft-arak të paraardhësve të tyre. Nuk kanëmunguar asnjëherë të marrin pjesë nëçdo luftë kundër armiqve të Italisë që ikishte mikpritur.

Në të vërtetë, arbëreshët e kishinluftën në gjak dhe e kërkonin duke kën-duar e kërcyer.

Në vitin 1860 arbëreshët e Bazil-ikatës ishin të parët që u hodhën kundërtrupave burbone dhe, madje edhe prif-ti, arbëresh edhe ai, duke bekuar ush-tarët, nguli flamurin e revoltës.

Trupat e Garibaldit në 1860 ishin plotme ushtarë arbëresh sepse ishin shumëtë fortë dhe sidomos më të besës se ital-ianët vendas: nuk kishin frikë as ngaarmiku, as nga vdekja.

Nëse do të mund të numëroheshin tëgjithë gjestet luftëtare që arbëreshëtkanë bërë me Garibaldin, mund të thu-het se Rilindjen e kanë bërë edhe ata.

Familjet e Shën Palit që kanë dhënënjë kontribut të madh për Rilindjen Ital-iane janë Smilarët (Smilari) dhe, sido-mos, Kamodhekët (Camodeca), fisnikëtë parët, trima të dytët.

Kamodhekët ishin fis shumë i madh.Ata, kur erdhën nga Moreja, ndihmuannë themelimin e tre fshatrave: dy në Ka-labri (Farneta e Castroregio) dhe një nëBazilikatë, Shën Pal Shqiptarin.

Siç shkruan Pino Basile në “La sto-ria di Oriolo” këta Kamodhekët ishin aqtë dhunshëm saqë të gjithë fshatrat au-toktone përreth i kishin frikë dhe ngakjo lindi anekdoda e famshme: “kurshikon një arbëresh dhe një ujk, qëllomë parë arbëreshin pastaj ujkun” (qënënkupton se ujku kap vetëm një delendërsa arbëreshi i merr të gjitha).

Kjo anekdodë tregon sa i rëndësishëmka qenë roli i tyre kudo ku kanë shkelur.

KroqiKroqiKroqiKroqiKroqi

Shënpaliotët:Shënpaliotët:Shënpaliotët:Shënpaliotët:Shënpaliotët:Fisnikët eFisnikët eFisnikët eFisnikët eFisnikët eGaribalditGaribalditGaribalditGaribalditGaribaldit

Shëmpaljotë:Shëmpaljotë:Shëmpaljotë:Shëmpaljotë:Shëmpaljotë:Buljartë eBuljartë eBuljartë eBuljartë eBuljartë eGaribalditGaribalditGaribalditGaribalditGaribaldit

Mbi vëllimin me poezi të EnkelejdaMbi vëllimin me poezi të EnkelejdaMbi vëllimin me poezi të EnkelejdaMbi vëllimin me poezi të EnkelejdaMbi vëllimin me poezi të EnkelejdaKondi-Masseboeuf “Loti është grua”Kondi-Masseboeuf “Loti është grua”Kondi-Masseboeuf “Loti është grua”Kondi-Masseboeuf “Loti është grua”Kondi-Masseboeuf “Loti është grua”

Konstelacionipoetik i Enkelejdës

LLLLLIBRIIBRIIBRIIBRIIBRI IIIII RIRIRIRIRI

Historia e arkitekturës moderneShtëpia Botuese DITURIA ka botuar

së fundmi librin në dy vëllime “His-toria e arkitekturës moderne” me au-tor Bruno Zevin, një personalitet e stu-diues me famë ndërkombëtare i ar-kitekturës dhe i historisë sëartit. Libri, i përkthyer ngaspecialistë të fushës (arkitektëtArtan Shkreli, Arta Marku, Al-bana Tollkuçi dhe DorinaPapa), është shumë i vlefshëmnë radhë të parë për pedagogëtdhe studentët e arkitekturës,por është me interes edhe përnjë publik më të gjerë, i cilikërkon të mësojë diçka më tepërrreth arkitekturës, gjenive dhe gje-nialiteteve të kësaj fushe. Në vëllimine parë të kësaj Historie të arkitekturësmoderne shkruhet për origjinën elëvizjes moderne, periudhën e parë pi-oniere me Arts and Crafts dhe Art Nou-

I ndodhur në detin e madh të poezisë, natyrisht, sot e shpesh e ke të vështirë të dallosh

ato dallgë që shkojnë drejt bregut për të lënëgjurmë duke u përplasur në shkëmb, nga ato qëlenë vetëm hieroglifë të çastit duke u lëpirë nërërë. Shkruhet shumë sot dhe, falë mjeteve tëkomunikimit , edhe publikohet po aq. Përveç,shfaqjes tradicionale të poezisë tek botimi nëfaqet e gazetave, apo edhe në vëllime poetike,sot poezia haset në forume, deri edhe në face-book, me shumicë. Pikërisht për këtë arsye, nganjëra anë, lexuesi e ka më vështirë të zgjedhëatë që do të lexojë se sa të kërkojë e të mbledhëpër të lexuar dhe, nga ana tjetër, krijuesi ivërtetë matet shumë, para se krijimin e nxjer-rë prej brendësisë së tij, t’a bëjë urë komuniki-mi te të tjerët. Enkelejda Kondi-Masseboeuf,hyn tek këta poetë, që pasi është matur mirë,ka vendosur t’a ndërtojë e sigurtë këtë udhëdhe t’a nisë e vendosur këtë rrugëtim drejt lex-uesit. Duke besuar te vetja dhe duke mos ehumbur sensin e vetëkontrollit, në të vërtetë,ajo i ka dhënë provat e dinjitetit të këtij komu-nikimi ndjenjësor poetik me dy vëllimet e saj tëmëparshëm, kështu që te kjo përmbledhje e tretëajo vjen me mëtimin e një poezie, që i ka lënëpas tashmë edhe naivitetin e moshës dhe të“letrarit të ri”, edhe letrarizmat dhe prirjet li-breske, edhe ndrojtjen për të folur me zërin eplotë. Libri që kemi në dorë, sjell një poezi tëkohës, një vjershërim modern, i cili e ka buriminte formimi i Enkelejdës nëpërmjet traditës sëpoezisë shqipe. Vargu i bardhë mbahet, fitonritëm, peshë mendimi dhe ndjenje nëpërmjetdetajeve jetësore dhe regjistrit të admirueshëmtë ligjërimit poetik.

Bie shi në qiellin tëndDhe dallëndyshet kanë lënë folenë, braktisurKthehem pas disa hapa në kujtimet tonaDhe kërkoj aty gjurmën e kohësAty e etur piu ujë ekzistenca e jonëU shpërfill e kaluara e tjetërsuar…Kështu shkruan Enkelejda në njërën prej

poezive të këtij libri. Siç shihet, përveç asaj qëthamë më lart, një pikë e fortë rëndese e krijim-tarisë së saj është metafora, finesa e organizimit

të saj në atmosferën poetike. Një tjetër armë efortë e Enkelejdës poete,është përzgjedhja e mo-tiveve poetike. Të paktën, në këtë përmbledhje,shumica e poezive i kushtohen dashurisë, bren-gave dhe pasioneve të saj. Kjo dashuri e humburapo e gjetur, e shuar apo e ndezur, vendoset nënjë sfond natyre, në një klimë të përgjithshme,që në poezitë më të mira duket si sinkron i emo-cioneve që përftohen nëpërmjet fjalës. Enkelejdashkruan së brendshmi. Ose thënë ndryshe: mëshumë e shkruan poezia atë, se sa ajo poezinë.Ndjenjat e thella që burojnë së brendshmi, prejnjë shpirti të trazuar apo të entuziazmuar sepsendërtohen në vargje plot finesë dhe muzikë.Vjeshta, era, bora, dashuria, rruga, qielli,toka,shtëpia, dashuria, duart, sytë, buzët, puthjet,flokët, lotët, dashuria, dhimbja, malli, vetmia, tr-ishtimi, urrejtja, dashuria. Këto janë konstela-cionet e poezisë së Enkelejdës. Dhe kjo yjësipoetike,është e vetvetishme në frymëzimin e saj,sepse rrethanat e jetës ia kanë dhënë këtë shans;Korça e bukur, Shqipëria e dashur, largimi prejsaj, linjat ajrore, Franca, ndjenjat e thella të njëfemre të dashuruar, janë përjetime, të cilat ajoka ditur t’i kthejë në mjaltë poezie…

Në fund të këtyre radhëve, mund të themi mebindje, se, në detin e madh të poezisë së sotmeshqipe, poezia e Enkelejdës është një dallgë që vjenprej thellësive të shpirtit të saj për të lënë gjurmënë gur e jo për të fjetur e për të humbur në rërë.

veau, periudhën racionaliste të shënjuarnga Le Corbusier, Gropius e Bauhaus, Miesvan der Rohe dhe nga ekspresionizmi iMendelsohnit dhe, në fund stina organike,

me protagonist Alvar Aalto.Në vëllimin e dytë, historia ësh-të zgjeruar me itinerarin organ-ik amerikan, ku shkëlqen gjeniae Frank Lloyd Wright dhe mekontributet komplekse gjuhë-sore të 45 vjetëve të fundit, tëiniciuara nga Scharoun, Pietilä,Utzon, Gehry.Për pafundësinë e materialeveilustruese, dy vëllimet mund tëkonsideroheshin edhe si “En-

ciklopedia e arkitekturës moderne”, sepsepërfshijnë edhe të gjithë industrinë urbane,punimet e mëdha të shekullit XIX në Par-is, Vjenë, Madrid në “New Towns” britani-kë e skandinavë dhe projektet e qytetit tëviteve 2000.

www.shqiptarja.com E diel, 8 korrik 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIASSSSSHQIPTHQIPTHQIPTHQIPTHQIPTARËTARËTARËTARËTARËT EEEEE DËBUARDËBUARDËBUARDËBUARDËBUAR

Çamëria, plagët e një shekulliNga 1913 e deri më sot, fakte, histori, dëshmi, dokumente, foto, deklarime e personazheNga 1913 e deri më sot, fakte, histori, dëshmi, dokumente, foto, deklarime e personazheNga 1913 e deri më sot, fakte, histori, dëshmi, dokumente, foto, deklarime e personazheNga 1913 e deri më sot, fakte, histori, dëshmi, dokumente, foto, deklarime e personazheNga 1913 e deri më sot, fakte, histori, dëshmi, dokumente, foto, deklarime e personazhe

të përfshira në këtë tragjedi, roli i politikës dhe politikanëve....Cila është e ardhmja?të përfshira në këtë tragjedi, roli i politikës dhe politikanëve....Cila është e ardhmja?të përfshira në këtë tragjedi, roli i politikës dhe politikanëve....Cila është e ardhmja?të përfshira në këtë tragjedi, roli i politikës dhe politikanëve....Cila është e ardhmja?të përfshira në këtë tragjedi, roli i politikës dhe politikanëve....Cila është e ardhmja?

Arben LlallaArben LlallaArben LlallaArben LlallaArben Llalla

Në vitin 1994, Kryetari i Republikës së Shqipërisë i atëhershëmProf.Sali Berisha ka shpallur 27

qershorin si ditën e gjenocidit grek ndajpopullsisë shqiptarë të Çamërisë, (Ditae Gjenocidit ndaj Shqiptarëve tëÇamërisë nga Shovinizmi Grek).

Gjenocidi i tmerrshëm i filluar më 27qershor 1944, ka rezultuar me 10,000mijë të vrarë (8.000 mijë të masakruarnë vend dhe rreth 3.000 të vdekur ma-leve e luginave nga vështirësitë e rrugëspër në shtetin shqiptar) si dhe rreth50,000 mijë të dëbuar të cilët u larguannga vatrat e veta për të mos u kthyerkurrë më atje. Përfundimi i operacion-eve të ushtrisë greke ndaj elementit et-nik shqiptar në Çamëri e spastroi për-fundimisht zonën veriperëndimore tëGreqisë nga shqiptarët autoktonë. Kësh-tu u çuan në vend porositë e etërvethemelues të shtetit grek për të siguru-ar kufinjt e veriut me Shqipërinë dhepër të pasur dorë të lirë për të depërtu-ar më lehtë në vetë Shqipërinë e vogëltë 1912, në një fazë të re të mar-rëdhënieve kuptohet.

Çdo vit organizohen aktivitetepërkujtimore si dhe ndërmerret njëmarshim masiv deri në kufi me Greqinënë Qafë Botë për të përkujtuar viktimate terrorizmit grek. Por ende çështjaçame vajton dhe është në rrugën eTunelit pa dritë. Por si janë zhvilluarngjarjet rreth problemit të shqiptarëvenga Çamëria.

Më 16 tetorin e vitit 2008 ish-Kryem-inistri i Greqisë Kosta Karamalis ven-dosi afatin e fundit për hipotekimet ngae para të gjitha pronat në Greqi. Kjoçështje prekte në mënyrë direkt titujt epronësisë të shqiptarëve. Bëhet fjalë përpasuritë e popullsisë çame, të cilëve sh-teti grek ua mban peng pasuritë e pa-tundshme me të ashtuquajturën“sekuestro konservative”.

Udhëzimi i miratuar me shpejtësi ngaqeveria greke me afat deri më 16 tetor2008, për të dorëzuar dokumentet përhipotekimin e pronave nga e para mëshumë duket si thikë pas shpine përpengimin e dy vendeve fqinje me Gre-qinë, Shqipërisë vetëm pak kohë që Sh-qipëria të anëtarësohej në NATO. Ven-dimi i qeverisë greke duket tendencioz,duke u nisur nga fakti që shteti grek undalon çamëve për të hyrë në Greqi dhekështu nuk do të mund të hipotekojnëpasuritë e tyre.

Një shqiptar, të afërmit e të cilit janëdëbuar me dhunë nga trojet e tyre prejqeverisë greke pas Luftës së DytëBotërore, për të nisë procedurat përkthimin e pronës në Greqi, për të cilënai pretendon se është pronar i saj, nëradhë të parë duhet të hapë një çështjenë Gjykatën e Shkallës së Parë të qy-tetit ku kjo pronë ndodhet e regjistruar.Në mënyrë absurde dhe qesharake,kërkohet që pretenduesi të përfaqësohetnga një avokat, i cili të jetë grek. Në rastse e drejta nuk zgjidhet në Gjykatën eShkallës së Parë, çështja kalon në Sh-kallën e Dytë dhe në Gjykatën e Lartë.

Duke ditur pengesat e shumta si bu-rokracitë e ambasadës greke që pengojnëlëshimin e vizave për këtë kategoriqytetarësh, zgjatja e proceseve gjyqësoreatëherë pasuritë dhe shqiptarëve dhemaqedonasve u përvetësuan përgjith-monë nga shteti grek pasi nuk u mundëntë regjistroheshin në afatin e 16 tetorit

2008.Pra, edhe njëherë Greqia anëtare e

Bashkimin Evropian, NATO-s dhe eshumë organizatave që mbrojnë tëdrejtat e njeriut tregoji se është një sh-tet që shkel këto të drejtat. Historia eshkeljeve të të drejtave të njeriut nëGreqi është e dhimbshme dhe i ka filli-met që në vitet e para të pavarësisë sësaj në shekullin e XIX.

Dhuna ndaj minoritetitshqiptar 1913-1945

Me një mjeshtëri raciste shteti grekqë nga fundi i vitit 1912 dhe fillimi i vitit19913 ka ditur të përzërë sistematikishtshqiptarët e Greqisë. Bëhet fjalë nëpërgjithësi për shqiptarët e fesë islame.Por edhe ata shqiptar ortodoks që nukpranuan të deklaroheshin me kombësi

greke u masakruan ose u përzunë ngashtëpitë e tyre për të jetuar në qytetetnë thellësi të Greqisë për tu asimiluarmë shpejtë. Shqiptarët që u përzunë ngashtëpitë e tyre dhe ishin shtetas grek nëfillim ju hoq shtetësia greke dhe i dek-laruan të humbur, njerëz pa adresë. Mëtej ju përvetësuan pasuritë dhe ua ndanëtë tjerëve. Një pjesë e mirë e kësaj pa-surie u vendosën emigrantët ortodoksëtë ardhur nga Azia e vogël. Shqiptarëveqë ju janë përvetësuar pasuritë nga sh-teti grek ndahen në dy kategori:

a). Shqiptarët që ju përvetësuar pasur-ia me marrëveshjen e Lozanës si popull-si e shkëmbyeshme islame me ortodok-sit.

b). Popullsia shqiptare nga Çamëriaqë u quajt nga grekët bashkëpunëtore epushtuesve gjermanë.

Me dekret ligji të viteve 1923-1932,Greqia përvetësoi të tërë pasuritë e sh-qiptarëve islamik me pretekstin e Mar-rëveshjes së Lozanës si popullsi shkëm-byese midis turqve islamik dhe ortodok-sëve grekë. Kjo ide gjente mbështetje nëqarkoren e Ministrisë së Bujqësisë Greke,të 1 tetor 1922, e cila urdhëronte admin-istratën e përgjithshme të Epirit, që”…familjet e refugjatëve të stabilizoheshinnë pronat e myslimanëve shqiptarë”,(AYE/A/5 (9). (Guvernatori i Përgjiths-hëm i Epirit, MPJ Greke, Janinë 2 mars1923). Në qendrat kryesore të Çamërisë,si në Filat, Paramithis e Margelliç u kri-juan enkas zyra për të shtetëzuar pronate myslimanëve shqiptarë, (Conference deLausanne sur les Affaires du Prache Ori-ent, 1922-1923).

Në fillim të vitit 1926 në Gjenevë Kry-etari i Greqisë Teodoros Pangallos bërinjë deklaratë zyrtare para Lidhjes sëKombeve me të cilën Greqia njihte mi-noritetin shqiptar dhe nuk i quante më

shqiptarët muhamedanë që jetonin nëterritorin e saj si popullsi turke. Ai ndërtë tjera deklaroi: “Pavarësia dhe statuku-oja e Shqipërisë përbëjnë interes të madhpër Greqinë, sepse politika e saj ështëbazë për ruajtjen e paqes në Ballkan...

Teza që është mbajtur nga ne deri sotse ortodoksit shqiptar janë grekë është egabuar dhe e shkelmuar nga të gjithë.Me që ajo ka marrë të tatëpjetën dhe ar-riti pikën e rraskapitjes, mora masat eduhura dhe shpërndava të gjitha sho-qëritë vorioepiriote që mëshironin skajemë ekstreme të këtij mendimi të sëmurë”.

Më 18 janar, ambasadori shqiptar nëAthinë, Mit’hat Frashëri mori premtiminnga ministri grek i Jashtëm se do të mer-rej ai personalisht me çështjen e shkëm-bimit të çamëve, ndërkohe që vetëz.Pangallos i deklaroi se çamët mysli-manë do të përjashtoheshin nga procesii shkëmbimit. Një muaj më vonë, në sh-kurt të të njëjtit vit, u shpall dhe zyrtar-isht vendimi për përjashtimin e të gjithëshqiptarëve të Epirit nga masa e shkëm-bimit të detyruar dhe amnistinë e çamëveqë akuzoheshin për kryerjen e propagan-dës politike, duke i dhënë në këtë mënyrënjë zgjidhje përfundimtare çështjes,zgjidhje e cila sigurisht kënaqte nëmënyrë absolute palën shqiptare.

Deklarimi i Kryetarit të RepublikësGreke gjenerali Teodor Pangallos për tëpërjashtuar shqiptarët çamë të Epiritnga masa e shkëmbimit midis popullsisëturke myslimane me popullsinë kristianegreke ishte vendimtar për ecurinë e tëgjithë çështjeve. Përmbajtja e çështjes uzhvendos nga përcaktimi i prejardhjesdhe identiteti kombëtar të popullsisëmyslimane të Epirit dhe nga përfshirjaose jo në masën e shkëmbimit të detyru-ar, në procesin e përfshirjes së saj në sh-tetin grek dhe respektin ose jo të të

Më 18 janarMë 18 janarMë 18 janarMë 18 janarMë 18 janar, ambasa-, ambasa-, ambasa-, ambasa-, ambasa-dori shqiptar nëdori shqiptar nëdori shqiptar nëdori shqiptar nëdori shqiptar nëAthinë, Mit’hatAthinë, Mit’hatAthinë, Mit’hatAthinë, Mit’hatAthinë, Mit’hatFrashëri moriFrashëri moriFrashëri moriFrashëri moriFrashëri moripremtimin nga minis-premtimin nga minis-premtimin nga minis-premtimin nga minis-premtimin nga minis-tri grek i Jashtëm setri grek i Jashtëm setri grek i Jashtëm setri grek i Jashtëm setri grek i Jashtëm sedo të merrej ai person-do të merrej ai person-do të merrej ai person-do të merrej ai person-do të merrej ai person-alisht me çështjen ealisht me çështjen ealisht me çështjen ealisht me çështjen ealisht me çështjen eshkëmbimit të çamëve,shkëmbimit të çamëve,shkëmbimit të çamëve,shkëmbimit të çamëve,shkëmbimit të çamëve,ndërkohe që vetëndërkohe që vetëndërkohe që vetëndërkohe që vetëndërkohe që vetëz.Pangallos i deklaroiz.Pangallos i deklaroiz.Pangallos i deklaroiz.Pangallos i deklaroiz.Pangallos i deklaroise çamët myslimanë dose çamët myslimanë dose çamët myslimanë dose çamët myslimanë dose çamët myslimanë dotë përjashtoheshin ngatë përjashtoheshin ngatë përjashtoheshin ngatë përjashtoheshin ngatë përjashtoheshin ngaprocesi i shkëmbimitprocesi i shkëmbimitprocesi i shkëmbimitprocesi i shkëmbimitprocesi i shkëmbimit

Në foto:1924,Gumen-ice, çamëtdukehypur nëanije përnë Turqitë përzënëngaqeveriagreke nëbazë tëmar-rëveshjessë Loza-nës 1922-1923

Në foto: Paramithia 1915

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 8 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORIA

drejtave të saj nga autoritetet greke. Porçështja e shqiptarëve në Çamëri nuk dotë zgjidhej edhe pse diplomatët dhe poli-tikanët grek premtonin. Vitet në vazh-dim shteti grek në emër të reformësagrare 1925-1927 u ndaloji të gjithë aty-re njerëzve që nuk kishin kombësi greketë drejtën e tokës bujqësore. Italianët,francezët, gjermanët, turqit që kishinprona në Greqi u dëmshpërblyen, vetëmshqiptarët nuk u dëmshpërblyen. Paspak vitesh do të fillonte lufta e dytëbotërore. Me kapitullimin e Gjermanisëgrekët rinisën masakrat mbi popullsinëshqiptare në Çamëri.

Shqiptarët çam që u përzunë në vitet1944-1945 shteti grek i quajti bash-këpunëtor të gjermanëve dhe në mënyrëkolektive u hoqi shtetësinë greke, upërvetësojë dhe pasuritë. Me disa ligjeprimitive Greqia u mohoji çdo të drejtënjerëzore të gjithë atyre shtetasve grekëqë nuk kishin pranuar kombësinë greketë rikthehen ndonjëherë edhe si vizitor nëGreqi.

Gjatë luftës qytetare greke për push-tet 1946-1949 midis forcave të djathta dhekomuniste përmenden edhe shqiptarët eGreqisë që ishin përzënë me dhuna nëvitin 1945 nga forcat e djathta qëudhëhiqeshin nga Napolon Zerva. Ngadokumentat historike veçojmë kërkesate kryetarit të Qeverisë së PërkohshmeGreke, Marko Vafiadhis i cili i parash-troji midis shumë kërkesave Enver Hox-hës për të mundësuar çamët e përzënëtë rreshtohen në ushtrinë DemokratikeGreke që udhëhiqeshin nga komunistët.Në 24.09.194, Marko Vafiadhis vjen nëTiranë me nxitim për mes Korçës si Kry-etar i Qeverisë së Përkohshme Demokra-tike për të kërkuar ndihmë. Markojakërkon nga Enver Hoxha që të dërgojeçamë të dëbuar prej Greqisë në malinGramoz, që të luftojnë përkrah kryeng-ritësve greke...

Për sa u përket çamëve, pala shqiptaree konsideronte që tani nuk mund të për-bëjnë faktor ndihmë. Shqiptarët ngaÇamëria nuk donin të shkonin në luftë.

Sipas të dhënave politikanët grekë tëkohës e pranonin që çamët ishin përzënë

nga shtëpitë e tyre në Greqi nga forcat eNapolon Zervës. Në kërkesën e qeverisëdemokratike greke pranohet se janëpërzënë rreth 18 mijë çamë, por në faktky numër ka qenë më i madh. Me rëndë-si është se pranohen dëbimet masive.Marko Vafiadhis ishte një politikan meemër i cili pasi jetoj rreth 23 vite në Bash-kimin Sovjetik dhe u kthye në Greqi nëvitin 1983. Më 1989-1990 ishte deputetnë Kuvendin e Greqisë i partisë së PA-SOK-ut.

Në vitet 1972- 1982, qeveritë grekenxorën ligje që u lejohej çdo shtetasi greki përzënë të rikthehej dhe të merrte pa-surinë ose kompensim. Nga këto ligje përtu rikthyer u përjashtuan shqiptarët çamedhe maqedonasit e Egjeut pasi ligji për-caktonte se i faluri duhej të kishte ko-mbësinë greke dhe në mërgim të kishtembajtur qëndrim kombëtar grek.

AAAAA ka ende në Çamëri shqiptar ka ende në Çamëri shqiptar ka ende në Çamëri shqiptar ka ende në Çamëri shqiptar ka ende në Çamëri shqiptar, shtetas, shtetas, shtetas, shtetas, shtetastë Greqisë?të Greqisë?të Greqisë?të Greqisë?të Greqisë?

Mendoj që nuk duhet të lind pyetja a

Në foto:(Lart)Konica,femije ngaveshjadukenshqiptare,1913(poshtë)Filati 1913

ka çamë në Çamëri sepse pas masakravetë vitit 19945, shumë familje shqiptarenga Çamëria depërtuan thellë në Greqipër ti shpëtuat njëherë e përgjithmonëpersekutimit shtetëror. Shqiptar autok-

ton që kanë shtetësi greke jo vetëm kanë Çamëri por edhe në të tërë Greqinë.

Gjatë kërkimeve të mia kam takuardisa shtetas grekë që ishin me origjinëshqiptare në Epir. Në qytezën e Konicëstë cilën e kam vizituar disa herë kam

Shqiptarët çam që u përzunë në vitetShqiptarët çam që u përzunë në vitetShqiptarët çam që u përzunë në vitetShqiptarët çam që u përzunë në vitetShqiptarët çam që u përzunë në vitet1944-1945 shteti grek i quajti bashkëpunëtor1944-1945 shteti grek i quajti bashkëpunëtor1944-1945 shteti grek i quajti bashkëpunëtor1944-1945 shteti grek i quajti bashkëpunëtor1944-1945 shteti grek i quajti bashkëpunëtortë gjermanëve dhe në mënyrë kolektive u hoqitë gjermanëve dhe në mënyrë kolektive u hoqitë gjermanëve dhe në mënyrë kolektive u hoqitë gjermanëve dhe në mënyrë kolektive u hoqitë gjermanëve dhe në mënyrë kolektive u hoqishtetësinë greke, u përvetësojë dhe pasuritështetësinë greke, u përvetësojë dhe pasuritështetësinë greke, u përvetësojë dhe pasuritështetësinë greke, u përvetësojë dhe pasuritështetësinë greke, u përvetësojë dhe pasuritë

takuar grekë me origjinë shqiptare.Mbaj mend se kishte edhe të fesë islamedhe quhej Ibrahim. Ai kishte një kafenenë qendër të qytezës dhe gruan e kishtenga Leskoviku i Shqipërisë. Këta grek

me origjinë sh-qiptare nuk shi-heshin mirë mesy nga pushtetivendor. Në kra-hinën e Çamërisëka shumë grekëqë kanë krijuarfamilje me vajzanga Shqipëria.Shumë prej këty-re grekëve meorigjinë shqiptare

për ta ruajtur origjinën janë martuar meshqiptare. Fshati Aidonta dikur quhejFtini dhe ndodhet në Prefekturën e Pre-vezës së Çamërisë. Nga ky fshat ështëstudiuesi i njohur Nikos Stylos i cili je-ton prej shumë vitesh në Gjermani. Aie pohon origjinën e tij shqiptare dhe eflet shumë mirë gjuhën e mëmës, sh-qipen. Niko Stylos ka shkruar përracizmin grek ndaj fëmijëve që vininnga familjet shqiptare në vitet 1950-1960 dhe ndiqnin shkollën greke. Aiështë shprehur për një gazetë sh-qiptare: “Mësuesi na godiste me shkop,sa herë që flisnim arvanitisht (shqip,shën.A.Llalla), një shkop për një fjalë”.

Gjithnjë prindërit e fëmijëve që vininnga familjet shqiptare thirreshin në sh-kollë nga mësuesit për ecurinë e fëmijëvetë tyre. Ata këshilloheshin që mos të flis-nin përpara fëmijëve në gjuhën shqipe,por të bisedonin vetëm greqisht. Edhepse nën një presion të tillë çamët që ushpëtuan masakrave të ushtrisë sëZervës e ruajtën gjuhën shqipe. Shumi-ca e shqiptarëve nga Çamëria që ipërkisnin besimit fetar ortodoks paspërzënies në çamëve të fesë islame u lar-guan për në qytetet larg krahinës sëÇamërisë.

Këto janë vetëm disa dëshmi që tre-gojnë se ende në Çamëri ka shqiptar qëu kanë mbijetuar rrebeshëve të kohës mesakrifica të mëdha duke frymuar shqip.

Në foto: (Lart) Parga, 1913 (poshtë) Janina, 1913

www.shqiptarja.com E diel, 8 korrik 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ESEMMMMMONUMENTIONUMENTIONUMENTIONUMENTIONUMENTI Z Z Z Z ZHVENDOSJAHVENDOSJAHVENDOSJAHVENDOSJAHVENDOSJA

“TOKA JONE” E PERIKLI ÇULITUnë e dua qytetin tim, por jo pa monumentinUnë e dua qytetin tim, por jo pa monumentinUnë e dua qytetin tim, por jo pa monumentinUnë e dua qytetin tim, por jo pa monumentinUnë e dua qytetin tim, por jo pa monumentin

Këtë monument suveren po mëtojnë ta zhvendosin nga qendra e qytetit diku gjetkë duke dashur tëKëtë monument suveren po mëtojnë ta zhvendosin nga qendra e qytetit diku gjetkë duke dashur tëKëtë monument suveren po mëtojnë ta zhvendosin nga qendra e qytetit diku gjetkë duke dashur tëKëtë monument suveren po mëtojnë ta zhvendosin nga qendra e qytetit diku gjetkë duke dashur tëKëtë monument suveren po mëtojnë ta zhvendosin nga qendra e qytetit diku gjetkë duke dashur tëplotësojnë dëshirën e ndonjë individi. Por ai është emblema, është karta e identitetit të Qytetit...plotësojnë dëshirën e ndonjë individi. Por ai është emblema, është karta e identitetit të Qytetit...plotësojnë dëshirën e ndonjë individi. Por ai është emblema, është karta e identitetit të Qytetit...plotësojnë dëshirën e ndonjë individi. Por ai është emblema, është karta e identitetit të Qytetit...plotësojnë dëshirën e ndonjë individi. Por ai është emblema, është karta e identitetit të Qytetit...

Faslli HalitiFaslli HalitiFaslli HalitiFaslli HalitiFaslli Haliti

E kam dashur qytetin tim siç ka qenë nëfëmijërinë, në rininë time, por unë e duaedhe tani atë, kur unë jam thinjur dhe

ai edhe pse i moshuar më shumë se unë, sepseështë edhe më i lashtë se gjyshi dhe stërgjy-shërit e mi, qyteti im prapë mbetet rinor epërtërihet çdo vit e më shumë. E kam parë nëfëmijëri qytetin tim të rrethuar me mullarë,me gardhe të thurura e ferra, me Hotelin eTaq Spiros si një perlë në qendër të tij, me var-gun e harkuar të ndërtesave me arkitekturëtë përkryer: ndërtesa me ballkon të bukur, kumbaheshin fjalime gjatë pushtimit e në vitet epara të Çlirimit, pas kësaj godine vazhdoninme radhë, klubi Dinamo, siç quhej atëherë,posta dhe vazhdonin dyqane më të ulët derinë fund të sheshit, ku ka qenë pastiçeria dikur;varg ndërtesash të cilat u prishën në mënyrëkriminale dhe injorante në fillim e në vazh-dim të vitet’50- 60-të nga pushtetarë axhami.E kam parë qytetin tim edhe me Teqen e Le-kës në qoshen e Mapos, ku shiteshin çerturi-na, me pazarin e gjësë së trashë që bëhej ditëvetë hëna gjatë Luftës e pas Çlirimit, deri nëfillim të viteve pesëdhjetë, pikërisht aty kuështë sot Pallati i Kulturës Vaçe Zela; me paz-arin e drithërave në sheshin prapa Teqes sëLekës, rrethuar me mana, përballë hotelit tëTaq Spiros, ndërtesës më të bukur të qytetittë atyre viteve, por që pas vitit 1990, e derivonë u shndërrua në mënyrë të shëmtuar e tëpabesueshme në shurrëtore.Prapa Bashkisësotme, mbaj mend pazarin e perimeve,kinkalerive, rrethuar me dy vargje dyqaneshtepër të bukur e modernë, për kohën, kushiteshin stofra gjatë Luftës e më pas deri nëvitet ’70-80-të dhe me Çezmën proverbiale, metre lëfyte, që mbeti në kujtesën e qytetit si Çez-ma e Sherrit, ku njerëzit përlesheshin për tëmbushur ujë e i thyenin katruvet në kokë njeri-tjetri... Ky Pazar, i vjetër i qytetit me kalldrëminkonveks, me Çezmën e famshme të sherrit metre lëfyte dhe me kafenenë Moska, ku piu kafe,Sekretari i Parë i Partisë Komuniste të Bash-kimit Sovjetik, Nikita Hrushov, kur bëri vizitëne tij në Shqipëri, në vitin 1959, me siguri u prishduke imituar prishjen e Pazarit të vjetër të Ti-ranës, me urdhër të pushtetarëve dhe par-tiakëve infantilë duke pasur parasysh parul-lën e famshme: të shembim të vjetrën dhe tëndërtojmë të renë, pa e kuptuar faredomethënien e kësaj parulle..., pa e kuptuar sezhdukej kështu identiteti i qytetit, pa e kuptu-ar se e vjetra që duhej shembur së pari, ishtenë kokat e tyre të mykur. Qyteti që mbaj mendunë që gjatë Luftës ishte me dy kisha: një tëvjetër dhe një të re. Si për ekuilibër midis feve,qyteti kishte gjithashtu dy xhami: një të vjetërdhe një të re. Pas prishjes çmendurake tëkishave dhe xhamive në viti ’67-të, gjoja ngarinia revolucionare, ateiste dhe kisha dhexhamia u tjetërsuan. Kisha u kthye në ambu-lancë, kurse xhamia u kthye në shtëpi Pionieri.

Vetëm pas viti 1990 ato u kthyen në ident-itet: Kisha në kishë dhe xhamia në xhami, atyku ishin e ku janë sot

Njëherësh me Kishat dhe xhamitë ushemën dhe teqetë: Teqeja e Lekës në mes tëqytetit, Teqeja e Zbuluar, që ndodhej te lulish-tja e madhe dhe teqeja e Çelës, në të dalë tëqytetit, ku është dhe sot. Nga të te tre teqetë,vetëm njëra, Teqeja e Çelës u kthye në ident-itet. Por shembja më tronditëse ka qenë ndërte-sa e ish Bashkisë së para Çlirimit; Komitetitekzekutiv në vitet ’50- 60, Gjykatës, Shtëpi Kul-turës dhe Bibliotekës, pak më lart ish Komi-tetit të Partisë së Punës, Bashkisë së sotme,një ndërtesë kjo me një arkitekturë që dhe sotdo të qëndronte dinjitoze për krah ndërtesavetë reja. Po pse u shemb? Sepse zbatohej parul-la e famshme: të shembim të vjetrën e të ndër-tojmë të renë. O tempra! ô mores! «Të shem-bim të shembim të vjetrën...! » dhe qyteti humbinjë pjesë të rëndësishme të identitetit të tij,

pjesën më të bukur të arkitekturës së tij, aq tëdëshirueshme për të këdo sot. E kam dashurdhe e dua qytetin tim, sepse këtu linda, këtu urrita, këtu kam shokët e fëmijërisë: HysenQerimin, Kadri Fishtën, Xhevit Gjylën, HaxhiShefën, Shaip Trashin e Qerim Sefën... Në për-fytyrimin tim qyteti mbetet frymëzues, nos-talgjik, ndonëse me trup unë nuk jam aty, porjam me zemër e me shpirt dhe gëzohem përçdo peme që mbillet dhe pikëllohem qoftë edhepër një pemë që thy-het buzë rrugës aponë lulishte, park. Nëkujtesën time mbe-tet e gjallë, e par-rënuara, e pashem-bur gjithçka që uprish e u shemb id-iotësisht gjatë vitevetë mbrapshta të dik-taturës duke mo-spërfillur zërin epopullit, zërin emasave siç e quaninata vetë atëherë,shprehja kjo që par-tiakët e pushtetarëtmonistë e kishin nëmajë të gjuhës. Por,nuk e fsheh, sot e dua më shumë qytetin tim,pasi në vite ai është rritur, plotësuar, gatikudo.Por mua, si njeri i artit dhe letërsisë, mëbien në sy veprat e artit, arkitektura, konfigu-racioni e ri dhe tradicional i qytetit, sidomosmonumentet: monumenti i Varrezave të dësh-morëve, Buallica që «leroset» te shatërvani,simbol, emblemë e gjithë Myzeqesë dhe jovetëm e qytetit, Vallja dyshe myzeqare, në

bronz, dy skulptura të hareshme këto, gjithëelegancë, të skulptorit lushnjar, Maksim Bushi;Vajzat që vallëzojnë gëzueshëm e me estetikëtë skulptores Zana Varvarica, portreti ikëngëtares Vaçe Zela, gjeneshës së këngës, eskulptorit lushnjar, Edmond Papathimiu, tëtria këto vepra skulpturore të vendosura nëlulishten para Pallatit të Kulturës Vaçe Zela.Qyteti është pasuruar me buste patriotësh,partizanësh. Bri Pallatit të Kulturës, ngrihet

busti i komandantitRrahman Uruçi, njëprej legjendave tëMyzeqesë gjatëLuftës Nacionalçlir-imtare. Në qytetështë krijuar,pothuaj, një ekip mebuste luftëtarësh epatriotesh, midis tëcilëve shquhen, sido-mos, për vlera të lar-ta artistike, busti ipatriotit Nebi Sefadhe busti i TaullahSinanit. i realizuamagjistralisht ngaskulptori MaksimBushi. Por më suv-

eren nga të gjithë, është monumenti Toka jonë,në krye të sheshit të qytetit, vepër e skulptoriterruptif, por dhe elegant, Perikli Çuli, nëpërm-jet të cilit, skulptori, lartëson artistikisht,nëpërmjet një arti të madh njeriun e tokës, tëpunës, djersës; ai jep mrekullisht me realizëme fantazi ezuberante njeriun e bukës, njeriune kokrrës së grurit dhe jo të kashtës, siç thotëdikush. Ky monument është emblematik. Ësh-

të monumenti, ku njeriu i baltës shekullore,ngrihet mbi tokë, por duke qëndruar kurdoherëme këmbët në tokë; i bindur e i vetëdijshëm sesot ai është përfundimisht zot i saj. Është zot itokës që ia dha Reforma Agrare dje, si refor-ma e vetme me karakter thellësisht demokra-tik, në morinë e reformave të tjera të çmendur-ake të diktaturës. Skulptori i shquar PerikliÇuli, është treguar profetik: sepse zot të kësajtoke fshatarin e bëri njëkohësisht edheDemokracia e cila ia mori tokën çifligares dem-bele kooperativë dhe latifondistes fermë dhe iadha fermerit si pronë të patjetërsueshme.Demokracia bëri që fshatari, njeriu i tokës tëndihej, më krenar, më në lartësi e më i moti-vuar në këtë ansambël skulpturor të autoritfurore Perikli Çuli të cilit nuk ia bën syri terrnga fjalët e lëshuara për zhvendosjen e monu-mentit nga qendra e qytetit, për ta degdisur gjet-kë, mbase buzë plehrave. Por kjo nuk do tëndodhë. Nuk do të pranojnë e nuk do ta lejojnëqytetarët lushnjarë zhvendosjen e monumentitToka jonë nga qendra e qyteti me të cilin atalidhen me shumë kujtime. Në demokraci nukka ngrihu prift të ulet hoxha, nuk ka plotësimdëshire të një individi qoftë ky edhe madhor.Secili në demokraci zë vendin e vetë. Monu-menti i ri i Kongresit të Lushnjës, do të ngrihetnë vendin e vet, në vendin që i takon, pa qenënevoja të zhvendosë monumentin Toka jonë,këtë ansambël që vazhdon të emocionojë gjith-një e më shumë qytetarët lushnjarë e kalimtarëte qyteteve të gjithë vendit. Unë e dua qytetintim jo vetëm se është plotësuar me infrastruk-turë të admirueshme; me rrugë të mbytura mepemë e blerim; e dua, jo vetëm se është pasuru-ar me ndërtime të bukura, lokale, fast foode,banka agjensi autobusësh, avionësh, tragetesh,me Luna parke, për të luajtur fëmijët, por sepseështë pasuruar edhe me veprimtari kulturore,ka disa vite që këtu organizohet Festivali ti-pologjik i këngës dhe valleve popullore, Festi-vali Ballkanik i poezisë. Pas disa viteve, mekthimin e regjisorit Llukan Kola nga emigra-cioni, filloi të japë shfaqje dinjitoze, Teatri ikukullave. Regjisori Llukan Kola nuk rri dotsallë, por i ngarkuar si mushka me problemete Teatrit të kukullave dhe me krijimin e tipavetë kukullave gjithë humor gazmor e qytetar.Sigurisht stafi i ri i Bashkisë do të bëjë që vep-rimtari të tilla të ecin me ritëm qytetar, tërriten, t’u flasin më bukur qytetarëve të eturpër veprimtari e performanca të tilla të kultu-ruara që e ngrenë më lart emrin e qytetit, edhenëse ai është më i madh i apo më i vogël se tëtjerët.Qyteti është pasuruar edhe me tre ka-nale televizive që ndikojnë ndjeshëm në popu-ll, për informimin, kulturimin dhe argëtimine tij. I gëzueshëm është sidomos pasurimi mevepra skulpturore, midis të cilave, spikatmadhërishëm monumenti i epërm skulptur-or, Toka jonë, kushtuar një ngjarjeje kulmore,siç ishte Reforma Agrare që i dha tokë fsha-tarit. Por këtë monument suveren po mëtojnëta zhvendosin nga qendra e qytetit diku gjet-kë duke dashur të plotësojnë dëshirën e ndon-jë individi. Por monumenti Toka jonë është em-blema, është karta e identitetit të Qytetit.Demokracia sado e brishtë, ka vetinë substan-ciale që të pajisë me kartë identiteti dhe jo tëta heq atë. Demokracia ka vetinë që të të ngrejëdhe jo të të zbresë nga piedestali...

Korrik, 2012Korrik, 2012Korrik, 2012Korrik, 2012Korrik, 2012

Në foto: Momumenti “Toka jone” në lushje

Qendra e qytetit ku ndodhet momumenti