tema: zhvillimi i politikave sociale nË shqipËri dhe nË ... · zhvillimi i politikave sociale...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË

FRANCË, VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA

KANDIDATI:

Msc. Ina ZALLËMI

UDHËHEQËS SHKENCOR:

Prof.Assoc. Dr. Merita (VASO) XHUMARI

TIRANË, 2017

Zhvillimi i politikave sociale në Shqipëri dhe në Francë, vendi që zënë fëmijët në këto politika Ina Zallëmi

2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Disertacion i paraqitur nga:

Msc. Ina ZALLËMI

Në kërkim të gradës shkencore:

“DOKTOR”

Në

“Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”

Tema: ZHVILLIMI I POLITIKAVE SOCIALE NË SHQIPËRI DHE NË FRANCË,

VENDI QË ZËNË FËMIJËT NË KËTO POLITIKA

Drejtimi: Politikë dhe qeverisje në BE

UDHËHEQËS SHKENCOR:

Prof.Assoc. Dr. Merita (VASO) XHUMARI

Mbrohet në dt. ___. ___. 2017 përpara jurisë së përbërë nga:

1. ________________ _________________ Kryetar

2. ________________ _________________ Anëtar (oponent)

3. ________________ _________________ Anëtar (oponent)

4. ________________ _________________ Anëtar

5. ______________________ _______________________ Anëtar

TIRANË, 2017


3

PËRMBAJTJA

PËRMBAJTJA ...................................................................................................................................... 3

HYRJE .................................................................................................................................................... 4

PARATHËNIA ................................................................................................................................... 19

KAPITULLI I PARË

POLITIKAT SOCIALE DHE SHTETI SOCIAL

1.1 Nevojat e rikonstruktimit të sistemit social ................................................................. 22

1.2 Politika sociale si proces, nga përballja individuale e risqeve sociale drejt

institucionalizimit të sistemit të mbrojtjes sociale ........................................................... 28

1.3 Ndërhyrja e shtetit në funksion të mirëqenies sociale të individit ............... 45 1.4 Shteti i mirëqenies sociale në një shoqëri të globalizuar dhe shteti social

evropian ......................................................................................................................................... 49

1.5 Fëmijët pjesë integrale e politikave sociale dhe mirëqenia e tyre ......................... 52

KAPITULLI I DYTË

INKUADRIMI SOCIO-LIGJOR I POLITIKAVE SOCIALE ME NË QENDËR

FËMIJËN

2.1. Politikat sociale me në qendër fëmijën, rasti shqiptar nën vështrimin e ligjit Nr.

10347 datë 4.11.2010 “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmjëve” .................................... 64

2.2. Politikat sociale me në qendër fëmijën. Rasti francez nën vështrimin e ligjit të

14 marsit 2016 “Mbi mbrojtjen e fëmijëve” ....................................................................... 72

2. 3 Legjislacioni evropian mbi të drejtat e fëmijëve ....................................................... 78

2.4 Institucionalizmi i sistemit francez të mbrojtjes së fëmijëve .......................... 83 2.5 Pikat e takimit të sitemit francez të mbrojtjes së fëmijëve dhe atij shqiptar. ..... 89

KAPITULLI I TRETË

ANALIZA E MIRËQENIES SOCIALE TË FËMIJËVE NËPËRMJET

DIMENSIONEVE SOCIALE

3.1. Dimensioni i mirëqenies materiale tek fëmija në Shqipëri dhe në Francë ......... 91

3.2 Dimensioni i strehimit dhe mjedisit për fëmijën në Shqipëri dhe në Francë... 102

3.3 Dimensioni i arsimit tek fëmijët në Shqipëri dhe në Francë ................................ 111

3.4 Dimensioni i shëndetit dhe sigurisë në Shqipëri dhe në Francë ......................... 120

3.5 Dimensioni i sjelljeve me risk në Shqipëri dhe në Francë ................................... 138

3.6 Dimensioni i cilësisë së jetës shkollore në Shqipëri dhe në Francë .................. 152

KONKLUZIONE ............................................................................................................................. 166

BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................................. 174

LISTA E SHKURTIMEVE : ......................................................................................................... 182

LISTA E TABELAVE .................................................................................................................... 183

LISTA E GRAFIKËVE .................................................................................................................. 183

SHTOJCA ......................................................................................................................................... 185


4

HYRJE

Gjeneza e këtij punimi bazohet në zhvillimet e vrullshme socio-ekonomike

dhe politike që ka përjetuar vendi ynë pas viteve ‘90, në prirjet e tij për të pasur një

koherencë me vendet e zhvilluara perëndimore dhe njëkohësisht, me përpjekjet

konkrete për t’i drejtuar politikat sociale drejt standardeve të Bashkimit Evropian.

Në këtë kuadër, do të trajtohet një analizë e ciklit të plotë kronologjik të

politikave sociale dhe pasojat e tyre në mirëqenien e fëmijës si qytetar i ardhshëm i

shoqërisë, si dhe njohja e së drejtës së veçantë të fëmijës për një standard të

përshtatshëm jetese. Zhvillimi dhe e ardhmja e fëmijës është subjekt i plotësimit të

nevojave jetike, të cilat janë unike në sasi dhe cilësi.

Konventa e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijëve përcakton se:

1. Shtetet Pale njohin te drejten e cdo femije per nje nivel jetese te

mjaftueshem per zhvillimin e tij fizik, mendor, shpirteror, moral dhe shoqeror.

2. Pergjegjesine per te siguruar kushtet e nevojshme te jeteses per zhvillimin e

femijes, brenda kufijve te mundesive dhe mjeteve te tyre financiare, e kane ne radhe

te pare prindi ose prinderit, si dhe/ose personat e tjere pergjegjes per rritjen e femijes.

3. Shtetet Pale marrin masat e duhura, sipas kushteve kombetare dhe

mundesive te tyre, per te ndihmuar prinderit dhe personat e tjere pergjegjes per

femijen, qe te vene ne jete kete te drejte dhe, ne rast nevoje, per te siguruar nje

perkrahje materiale dhe programe mbeshtetjeje, sidomos lidhur me ushqimin,

veshmbathjen dhe banimin.

4. Shtetet Pale marrin te gjitha masat e duhura per te siguruar marrjen e

pensionit ushqimor te femijes nga prinderit e tij ose nga personat e tjere qe kane

pergjegjesi financiare ndaj tij, brenda ose jashte vendit. Ne vecanti, ne rastet kur

personi qe ka nje pergjegjesi financiare ndaj femijes jeton ne nje shtet tjeter nga ai i

femijes. Shtetet pale favorizojne aderimin ne marreveshjet nderkombetare ose

perfundimin e marreveshjeve te tilla si dhe miratimin e rregullimeve te tjera te

duhura.1

Në kuadër të politikave publike ekziston një numër i konsiderueshëm

politikash sociale mbi një mbështetje specifike, ndihma për familjen dhe fëmijët.

Familja, por kryesisht fëmija, shihet si vazhdimësia e shoqërisë. Kjo lidhet me

detyrimet e të gjitha vendeve që kanë ratifikuar Konventën Ndërkombëtare të të

Drejtave të Fëmijëve të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, në 1989. Duke u

bazuar në këto linja, përgjatë këtij punimi, do të trajtohet zhvillimi në kohë dhe në

hapësirë i politikave sociale me fokus konceptimin e vendit të fëmijës në këto

politika.

Politika sociale "nuk është një term teknik në kuptimin e saj të pastër ... [ajo]

është përdorur në lidhje me politikat e qeverisë, kur veprimet e saj kanë një ndikim të

drejtpërdrejtë në mirëqenien e qytetarëve, duke ofruar shërbimet dhe përfitimet

1 Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, http://www.infocip.org/al/?p=3261, konsultimi i fundit qershor

2016

http://www.infocip.org/al/?p=3261


5

sociale… Politikat sociale kanë lindur nga nevojat e shoqërisë për t'iu përgjigjur

problemeve sociale. Ato përbëjnë një fushë të veçantë të politikave publike dhe

karakterizohen nga një dinamike e vazhdueshme.

Kuptimi i termit "politikat sociale" ka evoluar në kohë. Ky term mund t’i

referohet tri kuptimeve2.

Së pari, politika sociale do të konsiderohet si një veprim i shoqërisë në vetvete

dhe në marrëdhëniet mes anëtarëve të shoqërisë.

Së dyti, përfshin ndërhyrjen publike për klasat sociale më të rrezikuara, për të

transformuar kushtet e jetesës së punëtorëve dhe punonjësve, për t’i mbrojtur ata dhe

për të parandaluar risqet sociale.

Së treti, në një mënyrë më të përcaktuar, i referohet ndihmës sociale për

shtresat më të varfra të shoqërisë dhe, këto politika, konsiderohen si një përgjigje ndaj

nevojave bazike sociale.3

Këto tri kuptime të politikave sociale plotësojnë njëra-tjetrën dhe

bashkërendohen në funksionimin praktik të këtij termi.

Ky bashkërendim do të pasqyrohet në përgjegjësinë e shtetit për zbatimin e tyre

nëpërmjet një kuadri ligjor të rregulluar, për të trajtuar një problem ekonomik, politik

ose shoqëror që kërkon ndërhyrje në formën e nxitjes, mbështetjes, inkuadrimit,

monitorimit, parandalimit dhe mbrojtjes. Këto ligje përfshihen brenda sistemit të

mbrojtjes sociale, i cili ka një rol shumë të rëndësishëm ekonomik. Sipas Organizatës

Ndërkomëtare të Punës: « Mbrojtja sociale është përgjigja ndaj nevojës për siguri në

kuptimin më të gjerë të kësaj fjale, përmes procesit të solidaritetit social dhe jo thjesht

një sistem instrumentash që garantojnë këtë siguri »4.

Politikat sociale reflektojnë dhe kontribuojnë për të evoluar marrëdhëniet

midis shtetit dhe shoqërisë civile, midis autoriteteve publike, individëve dhe grupeve

sociale, pra kjo korrespondon me gjithçka që prek funksionimin e shoqërisë dhe

kryesisht marrëdhëniet sociale brenda saj. Roli i tyre është të identifikojnë grupet

sociale dhe problemet tipike dhe t’u përgjigjen në formën e përfitimeve, veprimeve

parandaluese apo ndërhyrjeve. Ato janë të karakterizuara nga një cikël kohor:

formulohen, zhvillohen, përshtaten me nevojat në ndryshim dhe në mënyrë të

vazhdueshme lindin nevoja të reja sociale të cilat trajtohen në kuadër të solidaritetit

kombëtar apo të ndërhyrjeve të autoriteteve publike.

Duke u mbështetur në këtë konceptim të gjerë të politikave sociale, vlen të

theksohet se çdo vend zhvillon politikat e tij të përshtatura me veçoritë sociale,

ekonomike dhe politike.

Kombinimi i variablave kohë dhe hapësirë, lejon të analizohet në mënyrë të

plotë zhvillimi i misionit social në një shoqëri, për garantimin dhe zhvillimin e të

drejtave të fëmijëve.

2 Rayssiguier Y, Jégu J, Laforcade M. Politiques sociales et de santé, comprendre et agir, Rennes :

Presses de l’EHESP, juin 2012 3 Po aty 4 ILO. Into the twenty-first century : the development of social security : a report to the Director-

General of the International Labour Office on the response of the social security system in

industrialised countries to economic and social change. Geneva : International Labour Office ; 1984


6

Analizimi i politikave sociale me fokus fëmijën, përbën një objekt hulumtimi

sa interesant aq edhe kompleks, sepse bazuar tek përkufizimi i sipërpërmendur i

Konventës së Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijëve, politikat sociale

prekin të gjitha funksionet e një shoqërie.

Gjatë trajtimit të karakteristikave sociale në Shqipëri dhe në Francë, një

vëmendje e veçantë i kushtohet funkioneve sociale të shoqërisë shqiptare të pas viteve

’90, si dhe zhvillimeve më të fundit të politikave sociale në këtë fushë.

Duhet të theksojmë se si në planin kombëtar edhe në atë evropian, politikat sociale në

dhjetëvjeçarin e fundit konsiderohen prioritare.

Gjatë analizës të sistemit social shqiptar dhe francez trajtohet me prioritet

vendi i fëmijës në këto sisteme, duke konsideruar dallimet dhe veçoritë që

karakterizojnë secilin nga sistemet. Edhe pse ekzistojnë shumë perspektiva

krahasuese disa prej tyre supozojnë se asnjë fakt social në të vërtetë nuk është i

kuptueshme jashtë kontekstit kulturor në të cilën ai ideohet dhe zhvillohet.

Gjithashtu, synohet të trajtohet kuadri ligjor, aktorët dhe roli i tyre në këto

politika, duke sjellë një ilustrim rreth vendit që i kushtohet mbrojtjes sociale të

fëmijëve. Këta elementë analizohen në kontekstin e shoqërisë shqiptare, duke u

referuar në tiparet e politikave sociale me në qendër fëmijën në shoqërinë franceze.

Nëse fillesat e politikave të mirëfillta sociale për fëmijët në Francë analizohen

në kontekstin historik të pas Luftës së Dytë Botërore, në vendin tonë analiza

përqendrohet në periudhën e pas viteve 1990, periudhë e cila shënon funksionimin e

një shoqërie demokratike. Kjo nuk do të thotë se ne sistemin socialist nuk ka pasur

politika sociale për fëmijët, por, për efekt studimi, është zgjedhur kjo periudhë

kohore, për aktualizimin e çështjes së të drejtave të fëmijëve në Shqipëri.

Një nga arsyet e zgjedhjes të kësaj teme studimi është ruajtja e vlerave dhe

parimeve që shoqëria do të mbrojë dhe të trashëgojë në gjeneratat e ardhshme. Çdo

sistem shoqëror vlerëson figurën e fëmijës, vlerësim që varion në funksion të :

zhvillimeve historike të vendit, modeleve socio-ekonomike, prirjeve pedagogjike,

inkuadrimit të mekanizmave dhe dispozitivave në fushën e shëndetësisë, vizionit dhe

rolit të familjes, si dhe rëndësisë së shkollës në formimin e fëmijës. Të gjithë këta

elementë përbëjnë variabla të rëndësishëm që lejojnë identifikimin e nivelit të

zhvillimit të politikave sociale me në qendër fëmijën.

Pse duhet të zgjedhim për të krahasuar Shqipërinë dhe Francën? Cili është

interesi i krahasimit të dy logjikave tërësisht të ndryshme siç janë politikat sociale me

fokus fëmijët?

Shqipëria dhe Franca janë dy vende me kontekste të ndryshme ekonomike,

politike dhe socio-kulturore. Kontrasti është i dukshëm mes dy shoqërive. Franca

është një vend i ndikuar nga një frymë social-demokrate në ndërmarrjen e politikave,

ekziston një nivel i lartë i lirisë ekonomike dhe ka një respektim të madh të drejtësisë

sociale5. Ndërsa vendi ynë, sipas literaturës të shfrytëzuar në lidhje me këtë fushë

5 Gosta Esping-Andersen, Les trois mondes de l'Etat-providence. Essai sur le capitalisme moderne,


7

studimi, ka një ndikim të fuqishëm të neoliberalizmit, i cili karakterizohet nga një

kufizim i rolit të shtetit në jetën e individit.

Qasja krahasuese mes dy modeleve të sistemit të politikave sociale (Shqipëri-

Francë) lidhet njëkohësisht me arsye personale dhe shkencore:

Së pari, Franca përfaqëson një mjedis shoqëror mbi të cilin disponohen

njohuri të thelluara rreth funksionimit të sistemit shoqëror, ekonomik dhe politik të

këtij vendi dhe sepse, ky sistem konsiderohet i konsoliduar në fushën e politikave

sociale për fëmijët dhe familjen.

Së dyti, edhe pse këto dy vende paraqesin dy modele ose dy lloje shoqërish

dhe organizimesh të ndryshme shoqërore, në këtë punim do të adaptohet një krahasim

vertikal, bazuar në krahasimin e zhvillimit të nivelit ekonomik sipas Lawrence

Friedman. Krahasimet vertikale korrespondojnë me ato që ndodhin midis vendeve me

nivele shumë të ndryshme ekonomike, sociale dhe teknologjike6.

Së treti, theksohet gjithashtu se Franca është një nga vendet themeluese të

Bashkimit Evropian, ku Shqipëria ka nisur procesin e integrimit.

Së katërti, shpesh politikat sociale të familjes dhe fëmijës, të ndërmarra në

Francë kanë qenë frymëzuese në ngritjen e politikave sociale dhe linjave orientuese të

Evropës sociale.

Qëllimi i punimit është të ofrojë një panoramë të marrëdhënieve të reja të

qytetarit me shtetin, qasjet e ndryshme të perceptimit të familjes, perspektivat mbi

edukimin e fëmijëve, konceptimin mbi ofrimin e shërbimeve shëndetësore dhe sociale

në secilin prej dy vendeve, si edhe të paraqesë një analizë krahasuese të dy sistemeve.

Objektivi bazë i studimit fokusohet në analizën e aksionit të autoritetetve

publike mbi mirëqenien e fëmijëve.

Çështjet kryesore kërkimore rreth të cilave do të orientohet analiza e nivelit të aksionit

të autoriteteve publike janë:

-A mund të konsiderojmë këtë aksion publik të instrumentalizuar nëpërmjet

politikave sociale apo do të ngelemi në nivelin teorik të tyre?

-A ideohen këto politika sociale duke konsideruar nevojat specifike përgjatë gjithë

ciklit të jetës së fëmijës?

-A janë përfaqësuese të nevojave reale, politikat sociale të ndërmarra për fëmijët?

Analiza e sistemit social francez do të qëndrojë në një plan të dytë, pasi

sistemi francez përbën një burim frymëzimi dhe suksesi në fushën e politikave sociale

për fëmijët.

Interesi dhe rëndësia që shfaq ky punim është krahasimi midis dy sistemeve.

Analiza e një sistemi të vetëm politikash sociale me në qendër fëmijën, nuk lejon të

kuptojmë në detaj se si ky sistem është ndërtuar. Marrja në studim e dy sistemeve të

ndryshme, sjell elemente të koherencës ose mospërputhjes me specifikat e secilit.

Kjo qasje është një metodë krahasimi që evidenton dallimet apo ngjashmëritë

coll. Le lien social, éd. PUF, 1999, 310 p 6 Vigour Cécile, ,La comparaison dans les sciences sociales. Pratiques et méthodes, Paris, La

Découverte , 2005, p 164


8

midis dukurive. Realitetet nuk do të ishin të krahasueshme, në qoftë se do të

përkufizonin "krahasimin" si përballje të kategorive të njëjta.

Ideja e një krahasimi të tillë nuk synon të klasifikojë politikat sociale me në

fokus fëmijën si politika më të mirat apo me të këqija, por do të analizohen realitete të

lidhura me një kontekst të caktuar social-historik që shpjegon gjendjen e fenomenit7.

Një pikë e fortë takimi midis dy rasteve konkrete të studimit është aderimi i

dy vendeve në Konventë mbi të Drejtat e Fëmijëve, e miratuar nga Asambleja e

Përgjithshme e Organizatës së Kombeve të Bashkuara më 20 nëntor 1989, si një nga

aktet më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare në të cilën janë parashikuar të

drejtat dhe detyrimet në të gjitha fushat e jetës së fëmijës, të grumbulluara në një

mënyrë kaq të plotë dhe të detajuar si në asnjë akt tjetër juridik në fushën e të drejtave

të fëmijëve. Kjo Konventë është ratifikuar nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë në

shkurt 1992 dhe ka hyrë në fuqi në mars 19928. Ratifikimi i saj nga Kuvendi bazohet

në nenin 16 të Dispozitave Kryesore Kushtetuese (1991). Kuadri ligjor pas ratifikimit

të Konventës ka pësuar ndryshime rrënjësore me qëllim përshtatjen e tij me dispozitat

e Konventës. Në Kushtetutën e Republikës së Shqiptërisë (neni 122)9 përcaktohet se

çdo marrëveshje ndërkombetare e ratifikuar përbën pjesë të sistemit të brendshëm

juridik, pasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë. Ajo zbatohet në

mënyrë të drejtpërdrejtë, përveç rasteve kur nuk është e vetëzbatueshme dhe zbatimi i

saj kërkon nxjerrjen e një ligji.

Një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar, me ligj ka epërsi mbi ligjet e

vendit që nuk pajtohen me të. Kjo dispozitë e Kushtetutës është e një rëndësie të

veçantë në mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, sepse edhe në rastet kur në

legjislacionin e brendshëm ka mangësi mund të zbatohet direkt Konventa e OKB-së

për të Drejtat e Fëmijëve. Të drejtat e fëmijës dhe ato të njeriut në përgjithësi kanë

pësuar përmiresime të ndjeshme nëpërmjet reformave ligjore dhe institucionale, duke

synuar arritjen e standardeve evropiane, në fushën e politikave sociale.

Në kuadër të përshtatjes së legjislacionit të brendshëm me Konventën e OKB-

së mbi të Drejtat e Fëmijëve, janë miratuar një sërë ligjesh dhe vendimesh të cilat

direkt apo indirekt, ndikojnë në përmirësimin e të drejtave të fëmijës në Republikën e

Shqipërisë.

Për të analizuar veprimtarinë e autoriteteve publike të mbrojtjes së fëmijëve në

Shqipëri, do të duhet të identifikohen: strukturat përgjegjëse të këtij sistemi, profili i

punonjësve në këto struktura, kapacitetet si dhe mekanizmat e vlerësimit të

performancës së mbrojtjes së të drejtave të fëmijës. Bazat e strukturave të këtij sistemi

janë të përcaktuara brenda kuadrit ligjor të kësaj fushe.

Krahasimi i dy modeleve të sistemeve të politikave sociale lejon të kuptojmë

zhvillimin e këtyre politikave edhe pse kjo paraqitet si një proces kompleks, por i

7 Po aty 8Konventë mbi të Drejtat e Fëmijëve,

https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf, konsultimi i fundit

mars 2016 9Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---

protrav/---ilo_aids/documents/legaldocument/wcms_127390.pdf, konsultimi i fundit mars 2016

https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf

http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---ilo_aids/documents/legaldocument/wcms_127390.pdf



9

domosdoshëm.

Të gjitha debatet mbi politikat sociale, identifikojnë shumllojshmërinë e

konflikteve ideologjike, përpjekjeve për të pasur influencë, pushtet, logjikat

mbizotëruese mbi çështjet politike, ekonomike etj. Rezultatet e këtyre ndikimeve të

shumta dhe kontradiktore, nuk mund të jenë kurrë një tërësi homogjene dhe

koherente. Ato janë produkt i zhvillimeve të njëpasnjëshme dhe dinamike, duke u

përshtatur me qëllimet dhe nevojat e përcaktuara në kohë dhe hapësirë. Asnjëherë

këto politika nuk mund të marrin në konsideratë tërësinë e kompleksitetit të realitetit

shoqëror, të cilit i adresohen. Gjithmonë përdoren skematizime dhe kartografi të

thjeshtëzuara të nevojave për ndërtimin e një aksioni social10.

Arsyetimet që kanë çuar në lindjen e politikave sociale, logjikës së

funksionimit dhe evoluimit të tyre, na ndihmojnë të krijojmë një prezantim teorik dhe

një analizë praktike të funksionalitetit të politikave në drejtim të mbrojtjes dhe

zhvillimit të të drejtave të fëmijëve.

Ky kërkim shkencor bazohet në metodologjinë e përdoruar në raportin

ndërkombëtar « Karahasim i mirëqenies së fëmijëve në vendet e OECD-së »11 të vitit

2009 si dhe në literaturën specifike për standardet e jetesës së fëmijëve dhe

dimensionet e tyre të përcaktuara në Konventën e Kombeve të Bashkuara për të

Drejtat e Fëmijëve e vitit 1989.

Përgjatë këtij punimi janë analizuar dimensione të ndryshme të mirëqenies së

fëmijës, duke konsideruar jo vetëm zhvillimin e tij fizik, por gjithashtu kushtet e jetës

nga pikëpamja materiale, mjediset edukative dhe disa aspekte të mirëqenies

subjektive të lidhura me marrëdhëniet e fëmijës në shoqëri. Optika e zgjedhur është

tejet e gjerë për të dhënë një përkufizim të mirëqenies së fëmijëve që konsideron të

drejtat politike apo mundësitë dhe kënaqësisë që u ofrohen fëmijëve.12

Indikatorët janë zgjedhur në mënyrë të tillë që të mund të mbulojnë periudha të

ndryshme të fëmijërisë, kur të dhënat e lejojnë. Nëpërmjet kësaj analize synohet të

jepet informacion i shfrytëzueshëm nga dy qasje të pranishme në fushën e analizës së

mirëqenies së fëmijëve.

Qasja e parë vendos theksin në procesin e zhvillimit të kapacitetit konjitiv, social apo

emocional përgjatë fëmijërisë dhe nga ky fakt lejohet të identifikohen mangesitë e

akumuluara përgjatë kësaj periudhe.

Ndërsa qasja e dytë është e lidhur me garantimin e disa të drejtave të fëmijëve

për sa i përket kushteve të jetesës, aksesit në përkujdesin parësor dhe në shërbimet që

mund të favorizojnë zhvillimin fizik dhe konjitiv tek fëmija.

Krahasimi i propozuar në këtë analizë vendos theksin gjithashtu në një varietet

të madh indikatorësh që sjellin informacion mbi situatën e fëmijëve në tri fusha

kryesore: niveli i jetesës, edukimi dhe parandalimi i problemeve të shëndetit apo të

10 Vigour Cécile , La comparaison dans les sciences sociales. Pratiques et méthodes, Paris, La

Découverte, 2005, p 164 11 Studim krahasues mbi mirëqenien e Fëmijëve në vendet e OECD-së,

http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm, konsultimi i fundit janar 2016 12 Thévenon Olivier, « Indicateurs comparés du bien-être des enfants dans les pays de l'OCDE »,

Informations sociales, 4/2010 (n° 160), p. 20-29

http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm


10

zhvillimit të disa sjelljeve me risk.

Në mënyrë që të matim mirëqenien e fëmijëve, duke ju referuar aksionit

publik, janë përzgjedhur gjashtë dimensione që mbulojnë aspektet kryesore të jetës së

fëmijëve : mirëqenia materiale, strehimi dhe mjedisi, arsimimi, shëndeti dhe siguria,

sjelljet me risk dhe cilësia e jetës në shkollë. Secili prej këtyre dimensioneve

kombinon disa indikatorë, të cilët janë zgjedhur për ndjeshmërinë e tyre në lidhje me

zgjidhjen që u jepet nga autoritetet publike. Çdo indikator, në mënyrë individuale,

sjell informacion mbi ndërtimin dhe zbatimin e politikave përgjegjëse të fushës.

Përcaktimi i variablave të kërkimit shkencor nëpërmjet dimensioneve dhe

indikatorëve të mirëqenies së fëmijës do të lejojë mbledhjen e të dhënave që do të

mundësojnë verifikimin e hipotezës.

Secili nga këto gjashtë dimensione të mirëqenies së fëmijës, përfaqësohet nga një seri

indikatorësh.

Si njësi e analizës është konsideruar më tepër fëmija se familja. Studimet mbi

varfërinë dhe mirëqenien e fëmijëve janë adaptuar në një qasje të përqendruar

tek fëmija.

Indikatorët janë sa më aktualë të jetë e mundur dhe sjellin një panoramë të

mirëqenies së fëmijëve sa më reale.

Indikatorët janë nxjerrë nga mbledhja e standardizuar e të dhënave apo nga

burime zyrtare.

Indikatorët mbulojnë të gjithë stadet e zhvillimit të fëmijës nga lindja deri në

moshën 17 vjet apo të gjithë individët nën moshën 18 vjet.

Në kuadër të kësaj metodologjie, struktura e indikatorëve të mirëqenies së

fëmijëve e trajtuar në lidhje me aksionin publik është bazuar në tri faza: në fëmijërinë

e hershme, ne fazën ndërmjetëse të fëmijërisë dhe fazën e «fëmijërisë» së rritur.

Përparësia e një strukture të tillë shpjegohet nga një sërë arsyesh, të cilat përfshijnë

rëndësinë e një qasjeje të zhvillimit të fëmijërisë dhe faktin se mirëqënia mund të

matet në mënyra të ndryshme në mosha të ndryshme të fëmijës.

Disa nga inidikatorët e përdorur në këtë studim janë specifikë sipas moshës së

fëmijës. Kur është paraqitur mundësia, indikatorët janë trajtuar për të tri periudhat e

fëmijërisë. Megjithatë, për të pasur një përfaqësim sa më të mirë të të tri periudhave të

fëmijërisë janë përfshirë një numër indikatorësh specifikë të moshës, si pesha e

lindjes, ushqyerja me gji dhe vaksinimi (të cilat lidhen me fëmijërinë e hershme) dhe

indikatorë të sjelljeve me risk (të cilat lidhen me fëmijërinë e vonë).

Indikatorët synojnë të përqendrohen në politikat publike që lidhen me

mirëqenien e fëmijëve. Në këtë studim do të favorizohen indikatorët për të

cilët lidhja shkakësore midis veprimit publik dhe përmirësimit të mirëqenies

është relativisht e drejtpërdrejtë dhe johipotetike.

Në secilën nga gjashtë dimensionet e mirëqenies së fëmijëve është privilegjuar

nocioni i komplementaritetit në përzgjedhjen e indikatorëve. Ky

komplementaritet merr forma të ndryshme.


11

- Mosha e fëmijës. Nëse një indikator është përqendruar në fëmijët e një

moshe të caktuar, indikatorët e tjerë të të njëjtit dimension do të sjellin

informacion mbi mbi një tjetër stad të fëmijërisë.

- Duhet të merret në konsiderate efektiviteti dhe nocioni i barazisë.

Indikatorët duhet të vlerësojnë shpërndarjen e rezultateve brenda vendit,

element që i jep indikatorit nocionin e barazisë, por edhe jep rezultate

efektive.

- Mirëqenia e fëmijëve sot dhe zhvillimi i tyre në të ardhmen. Indikatorët

marrin në konsideratë jo vetëm mirëqenien aktuale të fëmijëve por dhe

perspektivën e zhvillimit të tyre, për të vlerësuar nivelin e jetës sot si dhe

mënyrën se si e përgatit shoqëria të ardhmen e fëmijëve.

- Mbulimi i rezultateve brenda të njëjtit dimension. Është e dëshirueshme të

mbulohen disa nëndimensione të rëndësishme brenda çdo dimensioni si

për shembull: shëndeti fizik dhe mendor në kuadër të dimensionit

shëndetësor.

Janë përdorur tre indikatorë për të matur mirëqenien materiale të fëmijëve.

I pari ka të bëjë me të ardhurat mesatare të disponueshme të familjeve me

fëmijë nën moshën 18 vjeç.

I dyti analizon shkallën relative të varfërisë së fëmijëve nën moshën18 vjeç.

I treti trajton përqindjen e fëmijëve nën 15 vjet, të privuar nga nevojat bazë në

fushën e edukimit, mjete materiale që janë të rëndësishme për ecurinë e suksesshme

në shkollë.

Këto tre indikatorë janë përqëndruar tek fëmija si njësi e analizës. Megjithatë,

në rastin e matjes së të ardhurave të disponueshme dhe varfërisë, të ardhurat e

familjes i atribuohen fëmijës.

Dy indikatorët e parë mbulojnë fëmijët e të gjitha moshave, ndërsa të dhënat

për burimet e nevojave në fushën e edukimit korespondojnë me fëmijët 15 vjeçarë.

Nëpërmjet operacionalizimit të indikatorit të mirëqenies materiale synohet të matet

barazia dhe eficienca. Duhet theksuar se të ardhurat mesatare familjare përdoren për

të matur eficiencën (realizimi i një rezultati maksimal me minimumin e mjeteve te

disponueshme), ndërsa niveli i varfërisë tek fëmijët mat barazinë në shoqëri. I pari

identifikon se si një vend mund t’u sigurojë të ardhura të mjaftueshme familjeve me

fëmijë, ndërsa i dyti identifikon fëmijët që jetojnë në familje në varfëri ekstreme.

Të ardhurat mesatare të familjes së fëmijëve pasqyrojnë produktin e

brendshëm bruto (PBB) për frymë, korrelacionin midis të ardhurave të familjes dhe

PBB për frymë.

Varfëria monetare e fëmijëve matet nga përqindja e familjeve me fëmijë me

një të ardhur ekuivalente më të ulët se 40% të të ardhurave mesatare kombëtare, kjo

bazuar në Konventen mbi Standardet Minimale te Mbrojtjes Shoqërore nr.102/1952 të

ratifikuar nga qeveria shqiptare në dhjetor 2005. Të dhënat mbi këtë indiktor janë

siguruar në burimet zyrtare pranë INSTAT13.

13 INSTAT, http://www.magjistratura.edu.al/504-konventa-nr-102-per-sigurimet-shoqerore-standardet-

minimale-ligji-nr-9442-16-11-2005.html, konsultimi i fundit janar 2016

http://www.magjistratura.edu.al/504-konventa-nr-102-per-sigurimet-shoqerore-standardet-minimale-ligji-nr-9442-16-11-2005.html

http://www.magjistratura.edu.al/504-konventa-nr-102-per-sigurimet-shoqerore-standardet-minimale-ligji-nr-9442-16-11-2005.html


12

Indikatori i privimit arsimor është përdorur për të vlerësuar burimet dhe mjetet që

lejojnë fëmijët për të studiuar. Fëmijët nga 15 vjet konsiderohen në gjendje të privimit

arsimor, kur ata kanë më pak se katër elementet bazë nga tetë elementët e

domosdoshem të standardit minimal te jetesës që janë: një tavolinë për studim, një

vend të qetë për të punuar, një kompjuter që ju nevojitet për studim, një software

didaktik, një lidhje interneti, një makinë llogaritëse, tekste shkollore. Kjo duke u

bazuar në metodologjinë e përdorur në sudimin “Krahasimi i mirëqenies së fëmijëve

në vendet e OECD-së”14.

Indikatorin e privimit nga nevojat bazë në fushën e edukimit do ta lidhim

drejtpërsëdrejti me mungesën e të ardhurve në familjen e fëmijës. Për të qartësuar

konceptimin e privimit të fëmijës në fushën e edukimit, theksojmë se në këtë studim

do të konsiderojmë të privuar në fushën e edukimit të gjithë fëmijët që janë pjesë e

familjeve të programit të ndihmës ekonomike. Arsyeja pse do t’i trajtojmë këta fëmijë

të privuar në fushën e edukimt, lidhet me përfitimet e ulta të

ofruar në para në kuadër të këtij programi15.

Strehimi dhe mjedisi i banimit konsiderohet si një dimension i rëndësishëm për

përcaktimin e mirëqenies së fëmijës, duke u bazuar në njohjen e së drejtës për çdo

fëmijë, për një nivel jetese të mjaftueshëm për zhvillimin fizik, mendor, shpirtëror,

moral dhe social të fëmijës. Konventa e të Drejtave të Fëmijëve e Organizatës së

Kombeve të Bashkuara thekson rolin specifik të shteteve për të mbajtur në kontroll

kushtet në të cilat jetojnë fëmijët në lidhje me strehimin (Neni 27.3)16.

Dy indikatorë janë marrë në konsideratë në dimensionin e strehimit dhe

mjedisit. E para mat cilësinë e strehimit për fëmijët, duke regjistruar numrin e

fëmijëve që jetojnë në kushte të mbipopulluara. E dyta regjistron numrin e fëmijëve

që jetojnë në një banesë të zhurmshme dhe në një mjedis në kushte të këqija

higjienike.

Indikatorët në lidhje me strehim dhe mjedisin janë të fokusuar tek fëmijët për

aq sa ato i referohen kushteve të jetesës së tyre. Për matjen e këtij indikatori jemi

bazuar në të dhënat e studimit të INSTAT-it mbi Matjen e Standardeve të Jetesës

2012.

Të gjithë indikatorët në dimensionin e strehimit dhe të mjedisit fokusohen tek

fëmijët e moshës 0 deri në 17 vjet. Të dhënat synohet të jenë përfaqësuese për të

gjitha familjet me fëmijë. Strehimi dhe mjedisi karakterizojnë kushtet e jetës së

fëmijëve dhe familjeve të tyre. Këta faktorë janë të ndjeshëm drejtpërsëdrejti ndaj

14 Studim krahasues mbi mirëqenien e Fëmijëve në vendet e OECD-së,

https://www.oecd.org/fr/els/famille/44361091.pdf, konsultimi i fundit janar 2016 15 Raport UNICEF, https://www.unicef.org/albania/sq/children_27593.html, konsultimi i fundit janar

2016 16 Konventa e të Drejtave të Fëmijëve e Organizatës së Kombeve të Bashkuara,

http://www.infocip.org/al/?p=3261, konsultimi i fundit janar 2016

Shtetet Palë marrin masat e duhura, sipas kushteve kombëtare dhe mundësive të tyre, për të ndihmuar

prindërit dhe personat e tjerë përgjegjës për fëmijën, që të vënë në jetë këtë të drejtë dhe, në rast

nevoje, për të siguruar një përkrahje materiale dhe programe mbështetjeje, sidomos lidhur me

ushqimin, veshmbathjen dhe banimin.



13

veprimeve të autoriteteve publike, si për shembull: mundësia e përfitimeve të

strehimit.

Indikatorët trajtojnë përqindjen e fëmijëve që jetojnë në kushtet më të

pafavorshme të strehimit dhe mjedisit. Këta indikatorë lidhen me disa rezultate në

drejtim të zhvillimit të fëmijës, por jo vetëm. Ky dimension lidhet me të ardhmen e

fëmijëve dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë me situatën e tyre në të tashmen.

Për të vlerësuar ndikimin e dimensionit të arsimimit në mirëqenien e fëmijës

janë përdorur dy indikatorë. I pari trajton rezultatet në mësime, të cilat korrespondojnë

me rezultatet mesatare në testet e leximit, matematikës dhe shkencës në programin

PISA, ndërsa indikatori i dytë, sjell përqindjen e fëmijëve 15 -18 vjeç të cilët nuk janë

as të punësuar as në arsim apo trajnim profesional.

Të dy këta indikatorë kanë në qendër fëmijën, pra, fëmija është njësia e

analizës dhe rezultatet në mënyrë direkte janë të fëmijëve. Por, duhet theksuar se të

dhëna mbi ecurinë e fëmijëve brenda këtij dimensioni, janë vetëm për fëmijët që

ndjekin shkollat të cilat nuk vuajnë nga paaftësia fizike ose që kanë vështirësi në të

mësuar.

Nuk është e mundur që të vlerësohen arritjet e të mësuarit gjatë gjithë

periudhës së fëmijërisë, megjithatë, mund të krijohet një ide mbi përfitimin e

njohurive nga ana e fëmijës gjatë gjithë periudhës së arsimit të detyruar.

Edhe pse gjendja familjare është e lidhur ngushtë me rezultatet shkollore të fëmijës,

në shumë drejtime të jetës së individëve ka një ndërhyrje të autoriteteve publike për të

vepruar si në rezultatet shkollore, por dhe në fushën e pabarazisë në edukim. Shkollat

janë një vend i rëndësishëm i përgatitjes së fëmijëve për moshë madhore, si në planin

social ashtu edhe në atë ekonomik.

Dimensioni i shëndetit bazohet në tetë indikatorë që janë të organizuar sipas

ciklit të jetës së fëmijëve. Tre indikatorët e parë vdekshmëria foshnjore, nënpesha në

lindje dhe ushqyerja me gji, i përkasin fëmijërisë së hershme. Dy të tjerët në vijim

janë përgjegjës për nivelin e vaksinimit kombëtar kundër kollës së mirë dhe të fruthit

në moshën 2 vjet. Aktiviteti fizik gjatë periudhës së ndërmjetme të fëmijërisë dhe

fëmijërisë se mëvonshme është përfshirë në dimensionin e shëndetit, sepse ai

reflekton përqindjen e fëmijëve të moshës 11, 13 dhe 15 vjet, që kanë ushtruar çdo

ditë të paktën një orë aktivitet fizik gjatë javës para anketimit. Dy indikatorët e fundit

kanë të bëjnë me nivelin e vdekshmërisë të fëmijëve nga 1 deri në 18 vjet për çfarëdo

lloj shkaku qoftë edhe vetëvrasje.

Dimensioni i shëndetit merr në konsideratë më shumë indikatorë se çdo dimension

tjetër. Të dhënat mbi këtë dimension ofrojnë mbulim më të plotë në të gjitha fazat e

fëmijërisë.

Në termat e dimensionit, sjelljet me risk është pjesërisht e lidhur me shëndetin,

pasi ajo shpesh mund të ketë pasoja negative për shëndetin fizik. Megjithatë, sjelljet

me risk janë gjithashtu një indikator antisocial, sepse shumë sjellje të rrezikshme kanë

një risk negativ dhe kanë një ndikim në nivel individual si: varësia ndaj alkoolit,

drogës dhe dhunës. Këto sjellje janë të lidhura edhe me rezultate të ulta shkollore.


14

Indikatorët e marrjes së riskut trajtojnë përqindjen e fëmijëve 15 vjeçarë që

pijnë rregullisht duhan, të rinjtë 13 - 15 vjeç të cilët raportuan të kenë qenë më shumë

se dy herë në gjendje të dehur dhe niveli i lindshmërisë tek vajzat nga 15 -18 vjet.

Dimensioni i cilësisë së jetës në shkollës përmbledh dy indikatorë. I pari i

referohet konflikteve që fëmija mund të ketë në shkollë, duke ju referuaar kryesisht

fenomenit të bulizmit. E dyta pasqyron kënaqësinë e përgjithshme të fëmijës mbi jetën

në shkollë.

Çdonjëri nga dimensionet është bazuar në standardet ndërkombëtare të

përcaktuara në Konventën e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijës.

Dimensionet e trajtuara në kuadër të kësaj metodologjie janë në përputhje me

studimet e UNICEF-it (2007) dhe Bradshaw et al. (2007)17.

Vlen të përmendet gjithashtu dhe një dakordësi në parim në lidhje me

standardet e mirëqenies midis vendeve të zhvilluara, vendeve të OECD-së dhe

vendeve nënshkruese të Konventës së Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e

Fëmijëve, element që përforcon edhe më shumë trajtimin e këtij punimi doktoral.

Duke konsideruar arsyetimin e mësipërm, mund të ngremë hipotezën e

studimit: Në vendin tonë, ekziston një mospërputhje midis politikave sociale me në

qendër fëmijën të sanksionuara përmes akteve ligjore dhe zbatimit të tyre në praktikë.

Kështu, përballja e variablave të përfshira në hipotezën e punimit, synon të

evidentojnë efektivitetin e aksionit publik mbi mirëqenien e fëmijëve nëpërmjet

implementimit të politikave sociale për fëmijët.

Hipotezën e ngritur do ta konstekstualizojmë brenda konceptit të

performativitetit. Ky koncept së fundmi është zbatuar me sukses në shkencat sociale

dhe ka ndikuar sipas disa studiuesish si një riorientim i dyfishtë epistemiologjik. Nga

njëra anë kemi të bëjmë me një riorientim gjuhësor, që ka sjellë një interes të madh

për “komunikimin” në fusha që ishin të panjohura, si për shembull studimi i

praktikave shkencore, i veprimtarive juridike apo edhe i shkencave të organizimit. Në

anën tjetër, kemi të bëjmë me një riorientim praktik që ka ngjallur shumë interes për

kërkime të cilat synojnë të përshkruajnë dhe të kuptojnë veprimin dhe veprimtaritë që

përbëjnë objektin e kërkimit.18

Këto dy lëvizje kanë vendosur në qendër çështjet që lidhen jo vetëm me të

shprehurit e veprimit/aksionit, por gjithashtu natyrën pragmatike të të shprehurit, që

do të thotë vetë aktet e të shprehurit. Me këtë zhvendosje, koncepti i performativitetit

kapërcen kuadrin e filozofisë së të shprehurit të zakonshem për t’u përballur me

objekte dhe tradita shumë të ndryshme.

17 Studim UNICEF, https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/iwp_2013_3.pdf, konsultimi i fundit

janar 2016

18 Goran Goldkuhl, Practice Theory vs Practical Theory: Combining Referential and Functional

Pragmatism, Schatzki et al., 2001

https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/iwp_2013_3.pdf


15

Në kundërshtim me përkufizimin e karakterit performativ, nën idenë “të

japësh vlera” të J.-L. Austin (1970), kërkohet të specifikohen raste të ndryshme që të

prezantuarit/të thënit nuk “konstaton” një veprim, aksion apo situatë, por përbën një

veprim/aksion në vetvete. Duke studiuar dhe rastet “të thuash do të thotë të bësh”, ai

shkëputet nga pjesa më e madhe e idesë të filozofisë tradicionale të të shprehurit. Të

dallohen rastet që lidhen me peformativen dhe të konstatuarit nuk është e thjeshtë.

Karakteri eksplicit i disa prezanimeve performative nuk mjafton për ta klasifikuar me

siguri në performativitet. Në këtë rast, do të përballemi me situata që i mendonim të

largëta: ajo që ndan të vërtetën dhe jo të vërtetën.

Një herë që bëhet konstatimi, J.L. Austin anashkalon çështjen e

performativitetit si një cilësi “e pastër” që i atribuohet enoncimeve specifike, për të

“rimarë problemin nga fillimi” dhe shqyrton hapësirat pragmatike të gjithë enoncimit.

J.L. Austin e trajton këtë hapësirë pragmatike të përbërë nga aktet domethënëse, aktet

që kanë forcë dhe aktet që kanë efekt.

Duke vepruar kështu, në mënyrë eksplicite pranohet kalimi nga problematika e

dallimit midis performativitetit dhe konstatimit në një teori të akteve.

Për të vërtetuar hipotezën e ngritur përgjatë punimit, do të analizohet në detaje lidhja

midis zhvillimit te politikave sociale dhe rëndësisë që i jepet mbrojtjes së të drejtave

të fëmijëve në praktikë, nëpërmjet implementimit të këtyre politikave sociale.

Operacionalizimi i këtyre variablave do të realizohet përmes analizës së politikave

sociale të ndërmara nga të dy vendet. Mirëqenia e fëmijëve në këtë studim është

vlerësuar duke përdorur indikatorë të shumtë që lidhen me ndjeshmërinë ndaj

veprimit të autoriteteve publike. Për arsye pjesërisht pragmatike, mirëqenia e fëmijëve

konsiderohet si një koncept shumëdimensional. Ky pragmatizëm është diktuar nga një

kufizim i të dhënave teorike dhe praktike si dhe nga skepticizmi në lidhje me aftësinë

e fëmijëve të vegjël për t'iu përgjigjur pyetjeve mbi mirëqenien e tyre. Ky studim u

mbështet në të dhëna cilësore, statistikore dhe analizë krahasuese.

Qasja sasiore na lejon një shtrirje më të gjerë të studimit me një kampion

shumë të madh dhe përgjithësim të të dhënave, ndërsa përmes qasjes cilësore i jepet

kuptim gjetjeve që rezultojnë prej studimit sasior dhe njëkohësisht mundësohet një

analizë e thelluar krahasuese. Për të pasur një panoramë të plotë të politikave sociale

me në qendër fëmijën në Shqipëri dhe në Francë do të na duhet të kombinojmë këto

dy qasje në një perspektive krahasuese.

Qëllimi i përdorimit të metodave cilësore të mbledhjes së të dhënave qëndron

në kërkimin, kuptimin dhe shpjegimin e fenomeneve, si dhe ndikimin e tyre në

mendësinë e njerëzve. Kjo shërben gjithashtu për të kufizuar paragjykimet që çdo

qenie njerëzore ka, përsa i përket relacioneve me njerëzit e tjerë në shoqëri.

Për të analizuar përfaqësimin social të fëmijës do të përdoret teknika e analizës së

përmbajtjes. Kjo teknikë na lejon të kuptojmë rëndësinë e figurës së fëmijës në

politikat sociale.

Zgjedhja e një qasjeje krahasuese bëhet një mjet që lejon realizimin e një

analize sa me objektive brenda studimit. Si pasojë, krahasimet ndërkombëtare janë dy

instrumentet e dijes dhe të njohjes: ato ofrojnë kontraste për të analizuar veçoritë


16

unike të një modeli kombëtar dhe pasojat e tyre. Sipas Badie dhe Hermet (2001)19,

metoda e kontrasteve dramatike është unike në atë që thekson veçantinë e çdo vendi,

çdo historie, çdo kulture, duke theksuar ndikimin e pranisë apo mungesës së një

fenomeni apo institucioni20.

Për të realizuar një krahasim midis dy sistemeve të ndërmarrjes së politikave

sociale mbi fëmijët, me logjika kaq të ndryshme është e nevojshme të gjendet një

kriter neutral krahasimi. Në qoftë se ne kemi miratuar një krahasim midis variablave

tradicionale, si niveli i investimeve publike në fushën e politikave sociale për fëmijët,

përfitimet financiare dhe me shërbime alternative të familjeve me fëmijë etj., Franca

pozicionohet gjithmonë në krye. Por nëse i referohemi një koncepti krahasimi të

paanshëm apo neutral si përfaqësimi i fëmijës nëpërmjet politikave sociale në çdo

njërën nga këto dy vende, hulumtimi krahasues bëhet më interesant.

Së pari, për shkak se nuk ka një përfaqësim të fëmijës nëpërmjet politikave

sociale më të mirë apo më të keq: ka përfaqësime të ndryshme të fëmijës nëpërmjet

këtyre politikave, të cilat kanë evoluar në kohë.

Së dyti, çdo shoqëri ka një këndvështrim të veçantë për fëmijën. Në të dy

vendet karakteristikat janë shumë të ndryshme në bazë të një shumëllojshmërie

variablash: si vizioni i familjes, roli i gruas në shoqëri, vendi i shtetit në familje.

Së treti, modeli francez konsiderohet një model i përparuar në shërbimet dhe

përfitimet që u ofrohen fëmijëve, i cili duhet të shërbeje si model referimi, duke

konsideruar proceset e integrimit të vendit tonë në BE.

Studimi empirik kombinon dy instrumenta kërkimore: Intervista gjysmë të

strukturuara dhe përdorimin e të dhënave dytësore statistikore, të siguruar nga burime

zyrtare.

Intervistat individuale gjysmë të strukturuara do të shërbejnë për të marrë

mendimin e ekspertëve në vendin tonë, për të kuptuar domethënien e politikave

sociale me në qendër fëmijën, si dhe statusin e fëmijës brenda këtij sistemi. Janë

realizuar 30 intervista me ekspertë dhe studiues të politikave sociale. Ata u

përzgjodhen në bazë të eksperiencës së tyre profesionale në sistemin e mbrojtjes së

fëmijëve si dhe profilit të fushës brenda këtij sistemi. Ky kampion përbëhet nga

kërkues të fushës, hartues të politikave publike, ekspertë, drejtues të institucioneve

ekzekutuese të këtyre politikave, përfaqësues të organizatave ndërkombëtare për

mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. Konkretisht intervistat janë realizuar

në Bashkinë e Korçës

- pranë Drejtorisë së Shërbimit të Kujdesit Social

- pranë Njësisë së Mbrojtjes së të Drejtave të Fëmijës

në Drejtorinë Arsimore Rajonale Korçë

- pranë Sektorit të Kurrikulës dhe Cilësisë

- pranë Sektorit të Shërbimit Psiko-Social

në Drejtorinë e Shëndetit Publik Korçë

- pranë Sektorit të Higjienës Shkollore

19 Hermet Gay, Bertrand Badie, La politique comparée, Paris, Armand Colin 2001 20 Bray M., Adamos B., Mason M., Pratiques et methodes, Paris, La Découverte 2005/ Recherche

comparative en éducation. Approches et méthodes, Editorial De Boeck, Bruxelles 2010


17

- pranë Sektorit të Mjekësisë së Përgjithshme të Shëndetit Publik

në përfaqësinë e Organizatës së Kombeve të Bashkuara Tiranë

në Drejtorinë e Shërbimit Social Shtetëror Korçë/Fier/Kukës

Fakti që në kampionin e të intervistuarve janë përfshirë përfaqësues të sektorit

publik dhe sektorit jofitimprurës, do të na lejojë të analizojmë funksionalitetin e

politikave sociale me në qëndër fëmijën në dy këndvështrime. Pjesa më e madhe e

intervistave është realizuar në rajonin e Korçës, kjo, duke u bazuar në një logjikë

decentralizuese në nivelin administrativ, politik dhe fiskal. Thënë ndryshe, politikat

sociale janë të unifikuara në të gjithë vendin dhe strukturat lokale (me përjashtim të

disa veçorive gjeografike dhe klimaterike) funksionojnë në mënyrë identike përsa i

përket përgjegjësive ligjore në garantimin e të drejtave dhe mbrojtjes së fëmijëve.

Shfrytëzimi i të dhënave statistikore të mbledhura sipas mënyrave të

standardizuara, na lejojon të operojmë në analizën e korelacionit të indikatorëve të

ndryshëm për të krijuar një panoramë sa më të qartë mbi politikat sociale me në

qendër fëmijën në Shqipëri. Duhet të theksohet fakti, se për realizimin e krahasimit të

nivelit të mirëqenies së fëmijëve në të dy vendet përgjatë këtij punimi, për rastin

francez do t’i referohemi të dhënave të mbledhura për realizimin e raportit

« Karahasim i mirëqenies së fëmijëve në vendet e OECD-së » të 2009 si dhe në

studimin “Fëmijët në vendet e zhvilluara” të realizuar nga UNICEF-i në vitin 2013.

Në bazë të metodologjisë së adaptuar në këtë studim, të gjitha të dhënat do të

sjellin fragmente të rëndësishme mbi mirëqenien e fëmijëve, ndërsa korrelacioni i të

gjithë indikatorëve do të na sjellë informacion më të qartë mbi aksionin e autoriteteve

publike mbi këtë çështje.

Ky punim është i organizuar në tre kapituj:

Kapitulli i parë “Politikat sociale dhe shteti social ”, ofron një trajtim të

kornizës teorike të këtij punimi, si element i rëndësishëm për perceptimin shkencor të

tij. Kapitulli çelet me argumentimin e nevojës për rikonstruktim të sistemit të

mbrojtjes sociale në vendet e Evropës pas Luftës së Dytë Botërore, si një

bashkërendim të politikave ekonomike dhe sociale. Kapitulli vijon me argumentin

mbi nevojën për institucionalizimin e këtyre ndryshimeve bazuar në vlerat e

solidaritetit shoqëror sipas tezës së Émile Durkheim.

Në vazhdimësi të trajtimit do të jepet një paraqitje e procesit të politikave

sociale si e vetmja mënyrë që mundëson shndërrimin e një problematike në një

preokupim për autoritetet publike. Ky proces merr një rëndësi të veçantë, sepse

individi në një shoqëri shfaq pamundësinë për të menaxhuar individualisht të gjitha

risqet që ai has në ciklin e jetës.

Më pas do të trajtohen tipet e sistemeve të mbrojtjes sociale, aksioni i

autoriteteve publike, nëpërmjet të cilit do të operohet për t’i ardhur në ndihmë

individit dhe njëkohësisht niveli i ndërhyrjes së shtetit në jetën e individëve dhe

familjeve.

Për të pasur një koherencë me fenomenin e globalizimit apo më konkretisht

me evropianizimin e sistemit social, do të trajtohet ndikimi që ushtron procesi

globalizues në zhvillimin e politikave sociale për fëmijët.


18

Duke deduktuar drejt qëllimit kryesor të këtij punimi, kapitulli i pare mbyllet

me shqyrtimin e vendit që zë fëmija në një shoqëri, në politikat sociale dhe perceptimi

i mirëqenies së tij.

Kapitulli i dytë “Institucionalizimi i politikave sociale me në qendër fëmijën”,

sjell një panoramë të legjislacionit të sistemit social shqiptar dhe atij francez, si dhe

një analizë të institucioneve përgjegjëse të implementimit të këtyre politikave.

Për rastin shqiptar analiza do të konkretizohet nëpërmjet ligjit të mbrojtjes sociale të

vitit 2010 dhe jepe një perspektivë të situatës me ligjin e 2017-s.

Ndërsa për rastin francez elementët kryesorë të sistemit të mbrojtjes sociale

analizohen nën vështrimin e ligjit 2014 mbi mbrojtjen e fëmijëve.

Duke konsideruar procesin e integrimit evropian të vendit tonë dhe sistemin

francez si pjesë të sistemit social evropian, në vazhdimësi të këtij kapitulli trajtohet

gjithashtu legjislacioni evropian mbi të drejtat e njeriut si dhe dispozitivat e ndërmarra

nga Këshilli i Evropës si një promovues i këtyre të drejtave. Ky kapitull synon të

krijojë një qasje të nevojave sociale të fëmijëve të shpalosura në kapitullin e parë të

këtij punimi, përballë sistemit ligjor dhe strukturave implementuese të legjislacionit

vendas dhe të direktivave evropiane.

Kapitulli i tretë “Analiza e mirëqenies sociale të fëmijëve nëpërmjet

dimensioneve sociale” analizon gjashtë dimensionet që ndikojnë drejtpërsëdrejti në

mirëqenien e fëmijës. Ashtu sikurse cilësohet në metodologjinë e punimit, këto

dimensione lejojnë të gjykohet niveli i aksionit publik mbi mirëqenien e fëmijës në

shoqëri. Çdonjëri nga dimensionet trajtohet nëpërmjet indikatorëve që sillen në

mënyrë të shifruar dhe me ilustrime tabelore dhe grafike. Kjo lejon leximin e situatës

mbi çdo indikator në vendin tonë si dhe evoluimin në kohë të fenomeneve. Në këtë

kapitull trajtohet mirëqenia sociale e fëmijëve në shoqërinë franceze si dhe një analizë

analoge e indikatorëve që lejojnë të vlerësohet niveli i mirëqenies së fëmijëve nën

aksionin e autoriteteve publike.

Ndërthurja e elementëve teorikë, institucionalizimi i sistemin social në të dy

vendet, analiza cilësore dhe sasiore e indikatorëve të dimensioneve të mirëqenies

sociale, na mundëson që përgjatë këtij kapitulli të trajtohen pikat e dobëta dhe pikat e

forta të evidentuara në analizën e mirëqenies sociale të fëmijës.

Konkluzionet e punimit e vendosin situatën në një perspektive pozitive, duke

u frymëzuar në modelin social francez dhe evropian. Aplikimi i instrumentit të

Metodës së Hapur të Koordinimit përcakton se çfarë mund të përfitojë Shqipëria nga

përvoja franceze dhe në përgjithesi nga standardet evropiane, për të garantuar

mirëqenien e fëmijës dhe zbatimin e të drejtave themelore të fëmijës të përcaktuara në

legjislacionin shqiptar.


19

PARATHËNIA

Kohët e fundit ka pasur një numër të madh studimesh krahasuese

ndërkombëtare për politikat sociale me në qendër fëmijën. Shumica e këtyre

studimeve synojnë të bëjë krahasime të përgjithshme që do të thotë se ata krahasojnë

politikat sociale, dispozitivat e tyre, standardet e cilësisë së shërbimit, si dhe

organizimin e insititucioneve ofruese të shërbimeve. Këto tipe analizash janë zhvilluar

nga organizmat ndërkombëtare si OECD-ja, Banka Botërore, Bashkimin Evropian.

Objektivi kryesor i këtyre studimeve është për të prodhuar indikatorë që mund t’u

shërbejnë politikëbërësve dhe për t’u informuar mbi funksionimin dhe performancën

e politikave sociale me në qendër fëmijën në kontekstin ndërkombëtar. Shpesh,

rezultatet e këtyre anketave sjellin një klasifikim të politikave sociale dhe vlerësimin e

performancës duke konsideruar politikat që kryesojnë klasifikimiet më efektive,

efikase dhe më të drejtat. Raportet e këtyre studimeve kanë shërbyer si një burim i

rëndësishëm për këtë kërkim kryesisht për të krijuar sfondin krahasues të studimit dhe

për t’ju referua një standarti. Në këto raporte përforcohet dhe legjitimohet gjithashtu

rëndësia e rritjes së investimeve për mirëqenien e fëmijëve.

Studime të tjera trajtojnë mirëqenien e fëmijëve në nivel kombëtar dhe

ndërkombëtar. Disa prej tyre kanë mundur të kombinojnë rezultate të shumta, të

bazuara në disa dimensione të mirëqenies brenda vendit dhe kanë siguruar rezultate

në rang ndërkombëtar mbi mirëqenien e fëmijëve, UNICEF 2007, Heshmati et al,

2007 Bradshaw et al., 2007 Richardson et al., 2008. Qendra kërkimore UNICEF ka

adoptuar një qasje të bazuar në indikatorë shumëdimensionale të ndara në seksione të

ndryshme. Një nga studimet e krahasuara që është ngritur nga kjo qendër kërkimore

në vitin 2007 është « Perspektiva e varfërisë së fëmijëve »21. Ky studim paraqet një

vlerësim të detajuar të kushteve të jetesës dhe mirëqenien e fëmijëve dhe

adoleshentëve në 21 vende të botës së industrializuar. Ai synon të inkurajojë

monitorimin që lejon krahasimin dhe për të nxit diskutimin mbi promovimin e

politikave për fëmijët.

Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) ka botuar në

vitin 2009 studimin « Sigurimi i mirëqenies së fëmijëve, një vlerësim krahasues të

politikave drejt kujdesit për fëmijët në Shtetet Anëtare të tij dhe në vende të tjera »22.

Treguesit e përdorur për këtë punim ofrojnë informacion mbi gjendjen e fëmijëve në

tri fusha kryesore: standardi i jetesës, edukimi dhe parandalimi i problemeve

shëndetësore apo sjellje të caktuara.

Objektiv kryesor i studimit « Sigurimi i mirëqenies së fëmijëve, një vlerësim

krahasues të politikave drejt kujdesit për fëmijët në shtetet anëtare të tij dhe në vende

të tjera », është pasqyrimi i dimensioneve të ndryshme të mirëqenies së fëmijëve duke

21Studim UNICEF,

http://www.onpe.gouv.fr/system/files/publication/rapportUNICEF_bienetredesenfantsdanslespaysriche

s_7_5.pdf, konsultimi i fundit tetor 2016 22 Po aty

http://www.onpe.gouv.fr/system/files/publication/rapportUNICEF_bienetredesenfantsdanslespaysriches_7_5.pdf

http://www.onpe.gouv.fr/system/files/publication/rapportUNICEF_bienetredesenfantsdanslespaysriches_7_5.pdf


20

marrë parasysh jo vetëm kushtet e tyre fizike të jetesës por edhe ato materiale,

mjedisin e tyre arsimor dhe aspekte subjektive të mirëqenies lidhur me marrëdhëniet

që fëmija ka me fëmijët e tjerë. Optika e marrë në studim është mjaft e gjerë dhe

rezulton në një përkufizim të mirëqenies së fëmijëve duke marrë parasysh të drejtat

politike apo mundësitë për rritje (Ben-Arieh dhe Frones, 2007). Për shembull,

materialet shkollore të nevojshme për të studiuar janë përfshirë këtu si një tregues të

mirëqenies të tyre nga varen eventualisht rezultatet e tyre në mësime dhe zhvillimi i

tyre në të ardhshëm. Për sa i përket treguesve, ata janë përzgjedhur për të mbuluar

grupmosha të ndryshme të fëmijërisë.

Në këtë perspektivë është ngritur një tjetër studim, « Mirëqenia e fëmijëve në

vendet e pasura », në një panoramë të përgjithshme të krahasuar i ndërmarrë po nga

qendra kërkimore e UNICEF-it në vitin 2013. Pjesa e parë paraqet një renditje të

mirëqenies së fëmijëve në 29 të vendeve të zhvilluara të botës23.

Pjesa e dytë fokusohet në atë që fëmijët kanë thënë në lidhje me mirëqenien e tyre dhe

paraqet një renditje të nivelit të kënaqësisë së fëmijëve për jetën.

Pjesa e tretë shqyrton ndryshimet në mirëqenien e fëmijëve në ekonomitë e zhvilluara

në vitet 2000-2010, duke marrë në konsideratë progresin e bërë nga secili vend në

drejtim të rezultateve shkollore, niveli i lindshmërise tek adoleshentët, nivelin e

obezitetit tek fëmijët, niveli i bulizmi tek fëmijët, përdorimi i duhanit, alkoolit dhe

substancave narkotike tek të rinjtë.

Si në Francë edhe në vendin tonë, shumica e studimeve të realizuara mbi

politikat sociale me në qendër fëmijën janë ndërmarrë nga organizata joqeveritare dhe

kryesisht ato ndërkombëtare. Kjo jo vetëm për faktin që fëmija është subjekt i optikës

së veprimtarisë së tyre por duhet të theksojmë se këto struktura përfaqësojnë interesin

e shoqërisë civile. Shpesh ky interes do të shprehet nëpërmjet zërit të këtyre

organizatave, të cilat pasqyrojnë në këto studime evidentimet e realizuara nga puna e

tyre empirike.

Në vendin tonë janë realizuar një sërë studimesh që trajtojnë elementë të

veçantë të mirëqenies së fëmijës si: braktisja shkollore, martesat e hershme, varfëria

tek fëmijët etj.. por nuk ekziston një studim ku të analizohen një sërë indikatorësh që

matin mirëqenien e fëmijës. Shqipëria është gjithashtu objekt studimi në raportet apo

analizat ndërkombëtare ku preket mirëqenia e fëmijës por edhe në këto studime

ndërkombëtare për rastin shqiptar nuk analizohet niveli i mirëqenies së fëmijës.

Bazur në elementët përbërës të gjithë studimeve të mëparshme dhe në një

metodologji të mirëpërcaktuar, atë të përdorur në Studim krahasues mbi mirëqenien e

Fëmijëve në vendet e OECD-s është bërë i mundur realizimi i këtij kërkimi shkencor.

Edhe pse nuk mund të të qëndrojë në nivelin e një kërkimi të organizuar nga një

qendër kërkimore është syuar të preken elementë të rëndësishëm që ndikojnë

fuqishëm në mirëqenien e fëmijës.

23 Studim UNICEF, https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/rc11_fre.pdf, konsultimi i fundit tetor

2016


21

Zgjedhja e sistemi francez të mbrojtjes së fëmijës për krijimin e një sfondi

krahasues mund të cilësohet si një risi, pasi në përgjithësi raportet dhe analizat

krahasuese janë realizuar kryesisht duke konsideruar vendet e rajonit.

Ky punim si çdo punim tjetër shkencor paraqit limite, për të realizuar një

studim edhe më të plotë mbi mirëqenien e fëmijës, do të ishte e vlefshme të

disponoheshin të dhëna të vazhdueshme dhe të krahasueshme në kohë dhe në hapësirë

mbi dimensionet dhe indikatorët specifikë. Kjo do të lejonte që mirëqenia e fëmijëve

të kthehej më e matshme dhe rrjedhimisht do të identifikoheshin problematikat më

lehtë.

Në kushte ideale, një ekzaminim i mirëqenies mund të ishte organizuar rreth

fazave të fëmijërisë duke pasur një numër të madh të dhënash si: indikatorë të

krahasueshëm të zhvillimit konjitiv dhe të sjelljes të fëmijëve të cilët trajtojnë hyrjen

në arsimin parashkollor dhe arsimin e detyruar. Indikatorët do të rimerren disa vite

pas hyrjes në arsimin e detyruar.

Elementë të tjerë interesante mbi mirëqenien e fëmijës do të ishin të dhënat

për ushqimin e fëmijëve, gjatësia, pesha dhe higjiena dentare në të njëjtën moshë. Të

dhëna konsistente dhe të krahasueshme në kohëzgjatjen e ushqyerjes me gji do të

japin informacion të mëtejshëm mbi të ushqyerit.

Analiza e normës së varfërisë së fëmijëve sipas periudhës së fëmijërisë, do të

ishte e dobishme në përcaktimin e mirëqenies së tij.

Do të ishin gjithashtu të vlefshme të dhënat për sëmundjet kronike si astma

etj., si dhe informacione të krahasueshme për investimet e prindërve për studimin,

informacione mbi të ardhurat që shpenzohen nga familjet për fëmijët.

Të dhënave për periudhën para dhe pas lindjes së fëmijës, duke përfshirë të

dhëna mbi lejën e lindjes, stresin e nënës, konsumimin e duhanit, alkoolit dhe drogës

dhe të ushqyerit gjatë shtatzënisë.

Të gjithë këta elementë mund të përbëjnë objekt kërkimesh të mëtejshme nga

studiues të rinj në të ardhmen.

Përgjatë realizimit të këtij studimit janë hasur një sërë vështirësish, të cilat

janë tejkaluar me mbështetje e shumë personave.

Shpreh një falenderim dhe mirenjohje të veçantë per udheheqësen time,

Prof.asc. dr. MERITA (VASO) XHUMARI. Vlerësoj maksimalisht, profesionalizmin

dhe përkushtimin e saj.

Një tjetër falenderim shkon per te gjithe specialistët e sistemit të mbrojtjes

sociale të fëmijës që në mënyrë të drejtpërdrejtë apo indirekte kanë dhënë kontributin

e tyre të çmuar për realizimin e ketij studimi dhe veçanërisht ata të cilët pranuan pa

hezitim të intervistoheshin.


22

KAPITULLI I PARË

POLITIKAT SOCIALE DHE SHTETI SOCIAL

Përgjatë këtij kapitulli do të realizohet zhvillimi dhe evoluimi i politikave

sociale si pjesë e rëndësishme e funksionimit të sistemit social. Domosdoshmëria e

ekzistencës të këtyre politikave dhe mënyra se si ato perceptohen në kohë dhe vende

të ndryshme. Gjithashtu do të trajtohet më specifikisht vendi që zënë fëmijët në

politika sociale dhe dimensionimi i mirëqenies së fëmijës.

1.1 Nevojat e rikonstruktimit të sistemit social

Pas Luftës së Dytë Botërore, politikat sociale do të fillojnë gradualisht të marrin

formën e tyre "finale". Në të gjitha vendet evropiane, do të ndërtohet apo do të

restaurohet sistemi i sigurimeve shoqërore mbi baza dhe principe të reja. Polemikat do

të zbehen dhe nën ndikimin e teorisë Keynesiane, politikat sociale do të integrohen

gjithmonë dhe më shumë me politikat ekonomike. Sipas ekonomistit të mirënjohur

Keynes, ndërhyrja e shtetit në jetën e individit justifikohet me qëllimin e vendosjes

apo rivendosjes së ekuilibrit në tregun ekonomik duke ulur efektet e krizave

ekonomike24.

Termi “shtet i mirëqenies sociale” do të haset së tepërmi pak para Luftës së Dytë

Botërore. Tashmë do të braktiset filozofia liberale e sistemit të mbrojtjes sociale, duke

i lënë vendin domosdoshmërisë së ndërhyrjes së shtetit. Kjo filozofi parashikonte një

mbulim social të personave vulnerabël dhe një mbulim individual të risqeve sociale

për pjesën tjetër të popullsisë25.

Bazat e rendit liberal të dala nga revolucioni i shekullit të XVIII janë të implikuar në

mënyrë të qartë. Ideja e mbulimit të detyrueshëm për të gjithë të punësuarit dhe në

mënyrë të tërthortë, për të gjithë qytetarët godet filozofinë e mëparshme të mbulimit

të risqeve.

Qeveritë tani e shohin të nevojshme të realizojnë një kombinim të demokracisë

politike, lirisë ekonomike dhe sigurisë sociale, si dhe do të konstatohet një proces de-

politizimi i shtetit social. Ky konsensus i pasluftës do të finalizohet me konsensusin e

Filadelfias, duke iu referuar Deklaratës së Filadelfias 26(1944) dhe duke ripërcaktuar

objektivat e Organizatës Ndërkombëtare të Punës, Neni 1: “Njeriu nuk është një

mall.”

“Konsensusi i Filadelfias” mbështetet në një bazë epistemologjike, për të përkufizuar

në mënyrë të veçantë aktorin social, shtetin, ekonominë dhe rolin e politikave

sociale”.

24 Löchen Valérie, Comprendre les politiques sociales, Paris, Dudon 2016, p.7 25 Po aty 26 Deklarata e Filadelfias

http://www.aequitaz.org/wp-content/uploads/2013/01/Declaration_philadelphie2.pdf, konsultimi i

fundit maj 2016

http://www.aequitaz.org/wp-content/uploads/2013/01/Declaration_philadelphie2.pdf


23

Aktori social sipas këtij konsensusi, konceptohet si një individ me vullnet të mirë,

nivel të ulët parashikimi, pak planifikues, çka bën që ai të përballet me risqe sociale

kolektive dhe mund të jetë viktimë e këtyre risqeve. Ky përkufizim i aktorit social

justifikon rregulla e detyrueshme për t’u bërë pjesë e një sistemi të mbrojtjes sociale,

si dhe e lejon individin të përballet seriozisht me rrezikun e ekzistencës.

Konceptimi i shoqërisë në klasa thekson marrëdhëniet e vazhdueshme kontradiktore

mes punëdhënësve dhe sindikatave. E ardhmja e shoqërive moderne konsiston në

zhvillimin e vazhdueshëm të marrëdhënieve profesionale, ku mbrojtja sociale lidhet

ngushtë me nivelin e pagës27.

Duke u bazuar në “Konsensusin e Filadelfias”, shtetin do ta cilësojmë si një

ndërmjetës që duhet të tregojë kujdes për sektorin social dhe të ushtrojë kontroll

direkt mbi sistemin e mbrojtjes sociale. Në konceptimin e tyre të shtetit M.Weber dhe

E.Durkheim theksojnë se shteti synon të përmbushë interesin publik dhe për këtë

arsye, veprimtaria e shtetit përqendrohet në gjetjen dhe korrigjimin e dështimeve të

tregut. Shteti luan një rol shumë të rëndësishëm në promovimin e zhvillimit ekonomik

dhe social të vendit. Shteti është gjithashtu një ndërmjetësues i interesave konkurruese

të kapitalit dhe punës. 28

Në konceptimin "Keynesian" të ekonomisë, sektori privat konsiderohet si

dritëshkurtër dhe bilanci i të ardhurave dhe shpenzimeve jo i natyrshëm. Qeveritë

mund të menaxhojnë politikat ekonomike nëpërmjet instrumenteve makroekonomike,

një ndër të cilat do të ishte punësimi i plotë apo prioritizimi i sektorit social. Kjo do të

ndikonte në reduktimin e krizave sociale dhe do të konsiderohej një faktor i rritjes

ekonomike të vendit.29

Një politike sociale i ka fillesat në identifikimin e një çështjeje sociale, dhënies të një

përgjigjeje të mundshme presioneve të shumta, debateve, raporteve dhe së fund, do të

finalizohet nëpërmjet vendimit të ndërhyrjes së shtetit.Veprimi publik është i

dukshëm, ai do të fillojë me miratimin e një ligji që garanton një të drejtë apo një

parim dhe shoqërimi i tij nga një tërësi statutesh legjislative, urdhresash, udhëzime

për veprim, përfitime dhe shërbime për individët në nevojë, mjetet e ndërhyrjes ose të

kontrollit. Ndërhyrja për mbulimin e risqeve sociale mund të bëhet në fushën e

shëndetit, të punësimit, të pensioneve apo varfërisë, për të mbështetur individët në

vështiësi.

Dispozitivat e ligjit plotësohen nga përcaktimi i :

o Një organizimi administrativ: përcaktimi i një ministrie dhe/apo një entiteti të

qeverisjes në nivel lokal ;

o Një funksionimi të kodifikuar: përcaktimi i objektivave, target-grupit,

problematikës, përfitimet dhe ndihma që do të jepet, si dhe kushtet e qasjes në

këtë organizim;

o Financimit: burimit të financimit, mënyrës, fondeve dhe vendosjes së kritereve

dhe mekanizmave të kontrollit të financimit për përfituesit dhe operatorët;

27 Löchen Valérie, Comprendre les politiques sociales, Paris, Dudon, 2016, p.21 28 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, Tiranë, UETPRESS, 2013, f 68-70 29 Po aty f.71


24

• Aktorëve: aktorët e identifikuar, mënyrat e autorizimit të operimit dhe

kontrollit30.

Të gjitha politikat sociale janë të paracaktuara për t’i ardhur në ndihmë një popullsie

specifike, për të parandaluar apo luftuar kundër një "të keqe sociale" që ka ndikim të

fuqishëm në jetën e individëve, si në sjelljen personale, kulturore dhe sociale, ashtu

edhe në marrëdhëniet profesionale dhe në zhvillimin ekonomik. Një politikë sociale

parashikon zbatimin e masave të ndryshme për të rritur mirëqenien e përgjithshme të

shoqërisë dhe për të siguruar të drejtat sociale të qytetarëve.

Nisur nga shumllojshmëria e të drejtave sociale, ne mund të dallojmë kategori të

ndryshme të politikave sociale:

Politikat sociale gjithëpërfshirëse, të cilat bazohen në parimin e

universalitetit dhe janë projektuar për të siguruar në mënyrë kolektive

sigurinë sociale dhe për të përballuar rreziqet sociale si: sëmundjen,

moshimin, aksidentet apo aftësinë e kufizuar. Kjo realizohet nëpërmjet

sistemve të sigurimeve shoqërore, garantimit të të ardhurave, sigurimit

të papunësisë. Një politikë gjithëpërfshirëse ka për qëllim, nisur nga

parimi themeltar i rishpërndarjes të të ardhurave, të përmirësojë

kushtet e jetesës të gjithë popullsisë. Ky model ofron përfitime për

shtetasit dhe është i orientuar drejt parandalimit të rreziqeve sociale,

duke iu drejtuar të gjithë popullsisë dhe duke kontribuar në këtë qasje

"universale".

Politikat sektoriale janë themeluar nga një sektor i përcaktuar: politikat

e shëndetit mendor, strehimit, braktisjes së shkollës, etj

Politikat sociale të specializuara hartohen për një popullsi specifike

apo një problem të përcaktuar: politikat e fëmijërisë, adoleshencës,

politikat që mbështesin të moshuarit, emigrantët, viktimat e dhunës, etj

Ato synojnë të mbështesin rreziqet specifike të një popullsie të caktuar

që konsiderohet e brishtë, përkohësisht ose përgjithmonë, për të

përballuar pjesëmarrjen në jetën ekonomike dhe sociale të vendit.

Politikat e ndërlidhura janë ato që mund të përçojnë problematikën në

nivele ndërsektoriale dhe në kategori të ndryshme: Politika e varfërisë,

përjashtimit social, barazisë së personave, kundër diskriminimit, etj

Duke parë tipet e politikave sociale dhe qëllimet e tyre, do të konstatojmë se

autoritetet publike vendosen përballë një përgjegjësie që vjen njëherazi si detyrim

ligjor dhe moral ndaj qytetarëve. Pra, është e rëndësishme të shohim se si artikulohet

përgjegjësia morale me përgjegjësinë ligjore brenda fushës së politikave sociale.31

30 Löchen Valérie, Comprendre les politiques sociales, Paris, Dudon, 2016, p.2

31 Po aty


25

Solidariteti social sipas Émile Durkheim

Solidariteti do të cilësohet si një tjetër element thelbësor i një politike sociale, sepse ai

tregon se si ndërthuret komponenti moral i një shoqërie dhe ai ligjor.

Ndryshe nga bamirësia që bëhet në emër të idealeve fetare ose politike, ai ka karakter

ligjor, karakter i cili i jep një fuqi universale. Nuk është një gjykim moral që

përcakton tiparet e solidaritetit, por një situatë objektive që identifikohet në tekset

ligjore dhe në rregullore.

Ekzistojnë shkallë të ndryshme të solidaritetit kombëtar dhe njohjes të të drejtave

sociale. Solidariteti ndaj rreziqeve sociale është gjithmonë rezultat i ndërhyrjes së disa

strukturave sociale: familjes, komunitetit të punës, shoqatat vullnetare, institucioneve

fetare, bizneset, kompanitë e sigurimeve, autoritetet lokale, organet e specializuara

dhe më në fund shteti. Edhe në fushën e solidaritetit të organizuar dhe rregulluar nga

shteti, roli i tij është relativisht i vogël. Pesha e secilës prej këtyre strukturave varet

nga shkalla e zhvillimit ekonomik, demografisë, marrëdhënieve midis grupeve

sociale, shkallës së individualizimit të marrëdhënieve shoqërore dhe vlerave që

përshkojnë shoqërinë.

Në fund të shekullit XIX, sociologu Émile Durkheim ngre një pikëpyetje mbi

themelet e konsensusit në shoqëri dhe veçanërisht mbi humbjen e lidhjeve midis

individëve. Ai do të trajtojë konceptin e anomisë në shoqëritë moderne industriale.

Sipas tij, nga një sisetm ligjor gjithmon dhe më shumë kompleks dhe nën ndikimin e

faktorit demografik, shoqëritë kalojnë nga predominimi i solidaritetit "mekanik" në

solidaritetin "organik". 32

Solidariteti mekanik gjen vendin e tij në shoqëritë primitive, në të cilat

individët i nënshtrohen të njëjtit besim dhe lidhen nga ndjenja e ngjashmërisë mes

tyre. Presioni kolektiv është i fortë dhe sjelljet devijante janë të shtypura. Me kalimin

e kohës, pasi fillojnë të dallohen rolet sociale, natyra e lidhjeve sociale

transoformohet dhe na çon në solidaritetin organik, i cili karakterizohet nga

diferencimi dhe individualizimi që sjell përforcimin e roleve dhe funksioneve brenda

sistemit shoqëror. Në shoqëritë e sotme do të zënë vend anomia dhe rikonceptimi i

solidaritetit.

Kompleksiteti i procesit të sistemeve sociale vazhdimisht gjeneron forma të

reja të solidaritetit, për të ruajtur një minimum të ndërgjegjjes kolektive në shoqëritë

moderne, ku individualizmi si tipar kryesor i solidaritetit organik, është një parim

themelor. 33

Pra, koncepti i solidaritetit aplikohet në kuadër të modernizimit të një vendi,

duke i lejuar individët ose grupet shoqërore t'u përshtaten mutacioneve të mëdha të

shoqërisë. Qëllimi është mbështetja e individëve që nuk janë në koherence sociale dhe

profesionale me ndryshimet e mjedisit. Solidariteti qëndron në përpjekjet për të

aftësuar këta persona që të arrijnë rezultate të kënaqshme shoqërore dhe profesionale

duke rikuperuar nivelin e tyre fillestar të burimeve ekonomike dhe kulturore.

32 Löchen Valérie, Comprendre les politiques sociales, Paris, Dudon 2016 p.7 33 Po aty f.8


26

Por, nga ana tjetër, pretendohet të zbatohet një drejtësi sociale në rishpërndarjen e të

ardhurave, në mënyrë që të gjithë individët të përfitojnë nga të ardhura kombëtare.

Një tjetër element i rëndësishëm në ndërtimin e një politike sociale është

"diskriminim pozitiv"- afirmativ action- koncept që gjen përdorim të gjerë në SHBA.

Diskriminimi pozitiv konsiston në zbatimin e mënyrave proaktive mbi kushtet e

barazisë midis individëve, duke vendosur në qendër të aksionit personat e riskuar për

shkak të moshës, gjinisë, përkatësisë racore, aftësisë së kufizuar, vendbanimit, statusit

social etj. Sipas këtyre koncepteve, trajtohet barazia e të drejtave të individit,

mundësive apo rezultateve. Në konceptimin anglo-sakson, ky koncept është primar.34

Kjo rezulton në mundësinë e suksesit individual dhe në një konkurrencë të drejtë mes

individëve. Në konceptimin francez, barazia e rezultateve është themelor dhe aksioni

fokusohet drejt reduktimit të pabarazive në kushtet e jetesës dhe mëshohet në një

drejtësi sociale të rishpërndarjes së pasurisë kombëtare.

Universaliteti karakterizohet nga e drejta e aksesit të individëve ose familjeve

që plotësojnë kritere të përcaktuara për të përfituar nga të ardhurat apo shërbime të

caktuara (shërbime shëndetësore, kompensime në të ardhura për familjet me fëmijë,

etj.), pavarësisht nga kombësia apo të ardhurat. Një debat i përsëritur në kohë do të

jetë çështja e ruajtjes së këtij parimi universal apo zbatimit të diskriminimit pozitiv në

favor të familjeve me të ardhura të ulëta. Parimi universal është i bazuar në pohimin e

një të drejte të patjetërsueshme, e cila është e njëjtë për të gjithë.

Në kundërshtim me parimin universal ekzistojnë politikat selektive të cilat

janë të bazuara në njohjen e një situate të veçantë që cënon barazinë e mundësive.

Aksioni që fokuson publikun ose territoret ku situatat e pabarazisë janë të dallueshme,

ka për qëllim kompensimin e vështirësive që lidhen me gjendjen fizike, mendore,

sociale apo kulturore.35

Për t’i dhënë politikës sociale kuptimin e vërtetë të funksionalitetit të saj në

terren, do t’i referohemi aksesit të individëve në këto politika. E drejta e individëve

për të pasur akses në përfitime apo shërbime është një gur themeli i politikave

publike, duke përfshirë shëndetin dhe çështjet sociale. Autoritetet publike nuk duhet

vetëm të afirmojnë të drejtat e individëve, por duhet të organizojnë kushtet e aksesit

dhe ushtrimit të këtyre të drejtave për të gjithë grupet sociale në nevojë. Një mision

kompleks sa dhe vetë ligji është koncepti i të drejtave të aksesit pas së cilit qëndrojnë

mundësitë dhe shanset e barabarta të individëve.

Njohja e të drejtave të individëve për të pasur akses në përfitime apo në

shërbime përbën hapin e parë të zhvillimit të politikave sociale.

Në historinë e vendeve perëndimore mund të identifikohet dy faza të mëdha të

zhvillimit të të drejtave të njeriut :

gjatë shekullit XIX promovohen të drejtat politike

gjatë shekullit XX promovohen të drejtat ekonomike

Në këtë perspektivë, menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, shfaqet angazhimi

për të përfshirë të drejtat ekonomike dhe sociale në një deklaratë me përfitim

34 Löchen Valérie , Comprendre les politiques sociales, Paris, Dudon 2016 p8-10 35 Löchen Valérie , Comprendre les politiques sociales, Paris, Dudon 2016, p34


27

universale krahas të drejtave civile dhe politike. Kjo dëshirë për të inkurajuar një

ndarje më të ekuilibruar të pasurisë kombëtare dhe pjesëmarrjen e të gjithëve në

progresin social lindi nga dy objektiva bazë: së pari, duke siguruar stabilitetin dhe

unitetin e bllokut perëndimor, parandalimin e krizave të mëdha të perjetuara përgjatë

dy luftërave botërore dhe forcimin kundër bllokut sovjetik dhe së dyti: lejon punëtorët

si dhe klasën e mesme të kenë akses në shumë mallra të konsumit dhe në këtë mënyrë

të kontribuojë në zhvillimin ekonomik dhe social.

Dëshirë për të njohur të drejtat universale ekonomike dhe sociale nuk rezultoi të

materializohej në nivele të konsoliduara. Karta Sociale Evropiane në Konventën e

Torinos, 196136, do të trajtojë disa ide që në përfundim nuk do të konkludojë në një

konsensus midis social-demokratëve dhe qasjes liberale.

Të drejtat sociale janë kryesisht të drejta subjektive, ndryshe nga ato politike të

cilat janë të drejta të patjetërsueshme dhe natyrore që i përkasin çdo individi dhe e

mbrojnë atë nga shteti dhe komuniteti. Individi nuk mund të përfitojë në mënyrë të

menjëhershme dhe të drejtpërdrejtë nga të drejtat sociale, këto të drejta kalojnë

nëpërmjet veprimeve të autoriteteve publike. Ato janë konsideruar më shumë si

rregulla veprimi se sa si parime ligjore. Të drejtat sociale korrespondojnë me një nivel

të caktuar të zhvillimit të një shoqërie, pra, këto të drejtat në thelb janë të drejta

kolektive.

Nëse të drejtat sociale nuk marrin një vlerë universale, ato përcaktohen dhe

zbatohen në nivel kombëtar nëpërmjet ndërtimit të sistemit të mbrojtjes sociale. Në

aspektin e mirëqenies, të drejtat sociale janë krijuar gradualisht dhe përcaktojnë

kushtet objektive që lejojnë individët të marrin përfitime ose ndihmë (në varësi të

moshës, të të ardhurave, gjendjes familjare, marrëdhëniet profesionale, punësimi etj.).

Këtu dalim nga vizioni i bamirësisë në të cilën ndihma nuk është një e drejtë, por

rezultat i një vullneti privat që lë hapësirë për interpretim të realitetit të një nevoje. Në

modelin e vjetër, bamirësia bazohet në identifikimin e situatave të denja për t’u

trajtuar, mbi gjendjen e nevojës dhe dhënien e ndihmës sipas nevojës.

Çështja e aksesit të të drejtave është e lidhur me boshllëqet që ekzistojnë

ndërmjet të drejtave formale dhe të drejtave reale. Kompleksiteti në rritje i

rregulloreve, zhvillimi i partneritetit në menaxhimin e të drejtave e bën më të vështirë

aksesin e drejtpërdrejtë të përfituesve. Rritja e përjashtimeve sociale, theksimi i

varfërisë, rritja e përdorimit të dispozitivave të emergjencës vendosin në pikëpyetje

sistemet e mbrojtjes sociale.

Sipas ekonomistit indian Amartya Sen, i vlerësuar me çmimin Nobel në

Ekonomi në 1998, në problematikën e zhvillimeve të teorive politike futet një

dimension i ri me natyrë filozofike dhe morale. Sipas tij çdo aktor ekonomik i një

vendi është njëkohësisht një aktor moral dhe filozofik. Në këtë këndvështrim edhe në

rastet kur strategjitë e ndryshme të zhvillimit ekonomiko-social arrijnë të sgurojnë një

nivel të kënaqëshëm të produkteve, kapacitetet dhe mundësitë e individëve të

ndryshëm për të pasur akses dhe për t’i përdorur ato lirisht nuk janë të barabarta apo

36 Karta Sociale Evropiane, https://www.coe.int/fr/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/035,

konsultimi i fundit qershor 2016

https://www.coe.int/fr/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/035


28

të garantuara. Nëse një vend arrin të prodhojë një sasi të vlerësueshme ushqimi për të

gjithë popullsinë e tij, kjo nuk do të thotë se automatikisht çdo banor i këtij vendi ka

mundësi që të konsumojë të njëjtën sasi ushqimi. Ai tregon me mjaft fakte dhe analiza

se krizat e urisë në shumë vende të botës nuk janë pasojë e mungesës së ushqimeve,

por pasojë e pamundësisë së shumë shtresave të popullsisë për të pasur akses në

burimet ushqimore. Amartya Sen i meshon faktit se krahas zgjerimit të politikave

mbështetëse dhe rishpërndarëse që garantojnë ngushtimin e diferencës sociale duhet

të vlerësohen dhe strategjitë e zhvillimit, përveç objektit të rritjes së prodhimit dhe të

të ardhurave me në fokus zgjerimin e mundësive si dhe mentalitetin e individit për të

përfituar nga këto mundësi, aftësimin e tij për të ndjekur një jetë sa më cilësore37.

Zhvillimi përcaktohet si një proces që rrit kapacitetin e individëve për të

kërkuar dhe shfrytëzuar demokracinë dhe jo thjesht si një proces që rrit shtimin e të

ardhurave. Strategjitë e zhvillimit duhet të konceptohen jo vetëm mbi objektiva

sasiore dhe material por duhet të kompletohen edhe me vlera shpirtërore dhe me

cilësore në raport me demokracinë.

Punimet e Amartya Sen kanë çuar në lindjen e « indikatorit të zhvillimit

human »38 i cili jep një panoramë të plotë për gjendjen e mirëqenies sociale në një

vend të caktuar. Sipas Sen, demokracia e vertetë është kushti bazë i zhvillimit dhe

forma e pushtetit politik është ajo që garanton zgjerimin e mundësive dhe vetë

zhvillimin, nga ku konkludojmë se strategjitë e zhvillimit duhet të udhëhiqen nga

parimi i konsolidimit të demokracisë dhe funksionaliteti i saj. Indikatorët e matjes së

nivelit të demokracisë duhet të jenë të pranishëm në çdo shoqëri.

Për të parë se si ky kusht i rëndësishëm implementohet në jetë, është e

rëndësishme të analizojmë politikat sociale si proces.

1.2 Politika sociale si proces, nga përballja individuale e risqeve

sociale drejt institucionalizimit të sistemit të mbrojtjes sociale

Sipas David Eston “studimi i sistemeve politike kërkon një kuptim të proceseve,

përmes të cilave realizohen ndërhyrjet e qeverisë, që qëndrojnë në themel të

qëndrueshmërisë së sistemeve në kohë. Çështja se si menaxhohet një sistem, për të

siguruar qëndrueshmërinë e tij permes ndryshimeve të domosdoshme, përbën një

problem qëndror të analizës së veprimtarisë politike”39.

Që një problematikë e caktuar të kthehet në një çështje me dimensione politike

nevojitet një mobilizim serioz i shumë aktorëve në një shoqëri. Roli i këtyre të fundit

në formulimin e problemit ka një ndikim vendimtar në marrjen në konsideratë nga

politikat publike.

Sipas Davide Easton, procesi politik duhet të inkuadrohet brenda një sistemi

dhe politika sociale si proces mund të kuptohet mbi realizimin e qëndrueshëm të

sistemit shoqëror, nëpërmjet një procesi kompleks bashkëveprimesh të aktorëve

37 Sen A.K. (2000), Social Justice and the Distribution of Income, in Atkinson A.B. and Bourguignon

F. (eds.), Amsterdam, Handbook of Income Distribution, North Holland, p. 59-85 38 Po aty 39 Easton David, A. Knopf Alfred, The Political System: An Inquiry into the State of Political Science,

New York, 1953


29

sociale. I gjithë procesi bën të mundur përcjelljen e nevojave dhe kërkesave të

indivdëve apo grupeve sociale në instancat vendimmarrëse, nëpërmjet përfaqësuesve

të grupeve të interesit apo forcave politike.

Para dhe pas marrjes së vendimit në kuadrin e një politike publike, vendimi në

vetvete nuk konsiderohet si një aspekt problematik dhe është nën një kontroll të fortë

të politikëbërësit. Autoritetet publike zgjedhin për të trajtuar këtë problem dhe jo një

tjetër. Kuptimi i procesit të përzgjedhjes së problemeve përbën hapin e parë të

analizës mbi përcaktimin e rendit të ditës. Koncepti i rendit të ditës, ka marrë një vend

të rëndësishëm në analizën e politikave publike në fillim të viteve 197040.

Përgjatë përcaktimit të rendit të ditës supozohet të merret në konsideratë

kryesisht logjika kolektive, mobilizimi i mediave dhe politizimit, elementë këta, të

neglizhuar më parë në analizën e politikave publike. Nëpërmjet konsiderimit të këtyre

elementëve synohet të zgjerohet spektri i aktorëve në aksionin social dhe një

mobilizim më i fuqishëm i mediave dhe autoriteteve publike.

Të gjithë këta aktorë marrin pjesë në inkuadrimin e politikave publike, duke u

përfshirë në fazën vendimmarrëse, në formulimin dhe ndërtimin e alternativave për

trajtimin e problematikave publike.

Gjatë përzgjedhjes së problemit do të hasen një sërë pengesash, kjo për shkak të

rezistencës dhe mendimeve opozitare që mund të jenë ideologjike, kulturore, natyra

materiale, praktike, por gjithashtu edhe për shkak të një numri shumë të madh të

problemeve publike të parashtruara nga aktorët socialë në një shoqëri.41

Si e theksojnë edhe Stephen Hilgartner dhe Charles Bosk në punimin e tyre

(1988), autoritetet publike nuk mund të vendosin në rendin e ditës të gjitha problemet

pasi "vëmendja publike është një burim i rrallë, dhe ajo mund të fitohet nëpërmjet

konkurrencës në arenën publike42.

Në këtë situatë, "problemet duhet të luftojnë për të zënë një vend në arenën

publike". Kjo konkurencë është e vazhdueshëm dhe problemet jo vetëm që duhet të

luftojnë për të hyrë, por edhe për të qëndruar në axhendën publike"43.

Këta dy autorë vendosin në qendër të analizës së tyre parimet e përzgjedhjes në

arenën publike, ku disa probleme marrin më tepër përparësi nga të tjerët. Për të

kuptuar publicitetin e një problemi dhe vendosjen në rendin e ditës është e nevojshme

të identifikohen dinamikat që e lehtësojnë marrjen në konsideratë të këtij problemi

nga autoritetet publike.

Dinamika e parë që do të lehtësonte këtë proces do të ishte mobilizimi dhe kjo

lidhet me vendosjen në axhendë me bazë pjesëmarrjen 44.

40 Hassenteufel Patrick, Les processus de mise sur agenda: sélection et construction des problèmes

publics , Informations sociales, 1/2010 (n° 157), p. 50-58 41 Cobb R., Ross M., Agenda Setting and the Denial of Agenda Access: Key Concepts, in Cultural

Strategis of Agendas Denial: Avoidance, Attack and Redefinition, Lawrence. University Press of

Kansas 1997, p. 3-23. 42 Hilgartner Stephen, L. Bosk Charles, “The Rise and the Fall of Social Problems: A Public Arenas

Model”, The American Journal of Sociology, Vol. 94 N.1 Jul 1988, P.55 43 Hilgartner Stephen, L. Bosk Charles, “The Rise and the Fall of Social Problems: A Public Arenas

Model”, The American Journal of Sociology, Vol. 94 N.1 Jul 1988, P.70

44 Garraud P., Politiques nationales : l’élaboration de l’agenda, L’Année sociologique, 1990 p. 17-41


30

Në këtë rast, iniciativa vjen nga grupe pak a shumë të mirorganizuara, të cilat

shpesh mobilizohen në mënyrë konfliktuale me autoritetet publike. Kërkohet

gjithashtu mbështetja e opinionit publik për të ushtruar presion mbi shtetin dhe për të

legjitimuar pretendimet. Veprimet e ndërmarra si: greva, demonstrata, veprimet

simbolike, dhuna, kanë për qëllim të tërheqin vëmendjen e mediave dhe, nëpërmjet

kësaj, të aktorëve politikë dhe të opinionit publik. Mund të kërkohet mbështetje nga

figura të njohura për të sjellë një problem në arenën publike si: aktorë politikë,

ekonomikë, personalitete të shkencës, zëdhënës të shoqatave ose sindikatave,

gazetarë, intelektualë, personalitete të filmit, muzikës apo sportit, autoritetet morale

dhe fetare etj.

Dinamika e dytë lidhet me mbulimin mediatik. Nëse ndonjëherë është e lidhur

fort me mobilizimin kolektiv, kjo dinamikë gjithashtu mund të ketë një autonomi të

caktuar dhe varet kryesisht në logjikën e mediatizimit.

Sipas Michael Combs Mac dhe Daniel Shaw, mediat u japin prioritet çështjeve

sipas rëndësisë për publikun. Vendosja e një problemi në rendin e ditës shpesh gjen

origjinën e saj në ngjarjet ku promovimi mediatik ka pasur një audiencë të fortë.

Megjithatë, kjo tezë është bërë objekt i shumë studimeve dhe konkludohet se ndikimi

i mediave është i moderuar në vendosjen e rendit të ditës të një problemi dhe se

mediat më tepër luajnë një rol ndërmjetës në lidhje me problemet e ngritura se sa një

rol iniciator45.

Së treti, vendosja e një problemi në rendin e ditës varet gjithashtu nga

përfitimet e pritura: politike, elektorale, simbolike, strategjike etj. Një çështje e

politikave publike politizohet dhe prioritizohet nga një ose më shumë aktorë politikë

për të përforcuar pozitën e tyre në konkurrencën politike. Vendosja në axhendë/rendin

e ditës të një problemi do të jetë më e thjeshtë në një periudhë fushate elektorale.

Ky fenomen zhvillohet në një kontekst specifik dhe sipas John Kingdon46 , ekzistojnë

tri lloje të rrjedhave të pavarura që përcaktojnë axhendën e politikave publike.

Rrjedha e parë ka të bëjë me problemet që autoritetet publike u kushtojnë

vëmendje. Për J. Kingdon, tre mekanizma kryesore që tërheqin vëmendjen e

autoriteteve publike janë : Indikatorët (kryesisht të dhënat statistike), ngjarjet

mbresëlënëse dhe efektet e reagimit mbi një politikë (që do të thotë

informacione në kontekstin e një vlerësimi të një politike publike jo të

suksesshme).

Rrjedha e dytë ka të bëjë me vetë politikën publike. Ajo përputhet me të gjitha

zgjidhjet e dhëna mbi aksionin publik si dhe me zgjidhjet që mund të

adaptohen në të ardhmen.

Rrjedha e tretë përbëhet nga katër komponentë kryesorë: opinioni publik,

forcat e organizuara politike (sidomos partitë politike), pushteti ekzekutiv dhe

negociatat kolektive.

Vendosja e një problemi në rendin e ditës zhvillohet në koordinimin e këtyre tri

rrjedhave, kur "një problem është pranuar të ketë një rëndësi publike, [që] i është

45 McCombs, M.E. & Shaw, D., The Agenda-Setting Function of Mass Media, 1972 POQ, 36; 176-187 46 KingdonJohn W., Agendas, Alternatives, and Public Policies, Boston: Little, Brown, 1984


31

dhënë një zgjidhje në komunitetin e politikave publike, [kur] një ndryshimi i

politikave është bërë në kohën dhe [se] kufizimet e mundshme nuk janë shumë të

forta.47

Kjo pikënisje është kualifikuar nga J. Kingdon si "dritarja e politikës", zakonisht e

përkthyer si "dritarja e mundësive politike".

Kështu konsiderohet më pak brendia e një problemi (ashpërsia e tij, numri i

njerëzve të prekur, emergjenca etj.) se vënia e tij në evidencë nga aktorë të ndryshëm

(përmes lëvizjeve sociale, medias, ekspertëve etj.) dhe lidhja e tij me vlerat

dominuese në një shoqëri të caktuar, që shpjegon dhe vendosjen e tij në rendin e ditës

nga autoritetet publike.

Asnjë problem nuk mund të jetë në mënyrë të natyrshme publike, për shkak të

tipareve të veçanta të tij. Nuk ka një prag objektiv, të matshëm (për shembull, një

numër të caktuar të njerëzve të prekur) nga i cili një problem bëhet një çështje

shqetësuese kolektive. Prandaj është e nevojshme për të analizuar shndërrimin e një

problemi në çështjet publike, që nënkupton një shkëputje nga konceptimi

"objektivist", duke theksuar rolin kyç të aktorëve që e shndërrojnë problemin në

çështje publike.

Howard Becker ka kontribuar me vendosmëri në zhvillimin e kësaj

perspektive "konstruktiviste" të problemeve sociale, nisur nga ideja se "për të kuptuar

plotësisht një problem social, është e nevojshme të dimë se si ai është përkufizuar si

një problem social "48.

Problemet janë rezultat i një pune etiketimi, të aktorëve kolektivë që H.

Becker i quan "sipërmarrësit morale", si pjesë e procesit politik.

Kontributi kryesor i perspektivës "konstruktiviste"qëndron në marrjen në

konsideratë të rolit të aktorëve socialë në përcaktimin e problemeve kolektive. "Nga

më tragjike në më anekdotike, çdo fakt social mund të bëhet një " problem social "

potencial në qoftë se ai përbëhet prej veprimit proaktiv të operatorëve të ndryshëm si:

shtypi, lëvizjet shoqërore, partitë politike, lobet, intelektualët etj., deri në momentin e

debatimit dhe dhënies së një përgjigjeje në termat e aksionit social" 49.

Një element i rëndësishëm për t’u marrë në konsideratë gjatë shndërrimit të

një problemi në një çështje publike është identiteti i aktorëve të cilët mobilizohen për

të ndërtuar këtë çështje publike, formulimi i së cilës varion nga identiteti i aktorëve të

mobilizuar. Përzgjedhja dhe ndërtimi i problemeve publike në vetvete përbën një

çështje konflikti dhe njëkohësisht objekt bashkëpunimi midis gjithë aktorëve socialë.

Nëse ndërmarrësit e një politike tërheqin vëmendje të veçantë nga roli i tyre i liderit

apo zëdhënësit, analiza e ndërtimit të politikave publike kërkon marrjen në

konsideratë të shumëllojshmërisë të aktorëve në arenën publike, burimeve të

disponueshme prej tyre, si dhe qëndrimet divergjente me të cilat ata përballen.

47 Po aty 48 Becker H., Social Problems: A Modern Approach, New York, John Wyler 1966, p.11 49 Neveu E., L’approche constructiviste des “problèmes publics”. Un aperçu des travaux anglo-saxons

, Études de communication, 1999, n° 22, p. 42


32

Brenda kësaj hapësire konkurruese bashkëveprojnë aktorë mbështetës, por

edhe kundërshtarë në trajtimin e një çështje të caktuar në nivele politike, por edhe

aktorë që synojnë të imponojnë përfaqësimin e çështjeve të tyre në këto nivele.

Aktorët mund të jenë individë, komunitete, grupe, agjenci qeveritare, OJF dhe

subjekte të tjera që janë të prekur nga zhvillimi i politikës ose që ndikojnë në hartimin

dhe zbatimin e saj. Për të përmbushur kërkesat bashkëkohore që janë injoruar shpesh

në të kaluarën, nevojitet të realizohen konsultime me grupe të ndryshme interesi ku

përfshihen individë të prekur në mënyrë të drejpërdrejtë apo indirekte nga politika

sociale që është duke u ndërmarrë. Duhet të theksojmë se nuk kemi të bëjmë me një

proces tradicional të politkëbërjes që është kompetencë dhe atribut ekskluziv i

autoriteteve qeverisëse, por në një proces demokratik ku parashikohet një pjesëmarrje

e gjerë e grupeve të interesit.

Përtej konsultimeve me grupet e interesit përzgjedhja e aktorëve dhe

përcaktimi i rolit të tyre në elaborimin e politikave ngelet vendimtare në cilësinë dhe

në dobinë e politikës dhe kjo kërkon vëmendje të veçantë. Tri pyetje lindin në lidhje

me aktorët pjesëmarrarës në një politikë sociale : kush do të jenë pjesëmarrësit, si do

të përfshihen ata në këtë proces dhe cilat janë cilësitë e nevojshme të pjesëmarrësve50.

Në praktikë, nuk është e mundur dhe as e dëshirueshme për të përfshirë një numër të

madh pjesëmarrësish. Pasi kjo mund të shtojë situatat kontradiktor dhe shumë prej

tyre nuk mund të kenë interes real për situatën.

Janë të konsiderueshëm në numër individët dhe grupet e prekura drejtpërdrejt

nga një politikë sociale, shumë të tjerë mund të ndikohen edhe nga ndryshimet e

politikave, por grupet e interesit që mund të ndikojnë në një politikë sociale janë ato

të cilat kanë një influencë reale në vendimarrje ose kanë fuqinë për të ndryshuar

dispozitat dhe instrumentat e këtyre politikave si: zhvillimin e infrastrukturës në

shërbimet e sektorit social, planifikimin e përgjithshëm apo ndarjen e buxhetit. Niveli

në të cilin do të miratohen ose ratifikohen këto politika ndikon edhe në zgjedhjen e

pjesëmarrësve.

Që ky proces të jetë i suksesshëm nuk duhet të nënvletësohet rëndësia e

komunikimit të qartë dhe transparent gjatë elaborimit të politikës. Një komunikim

efektiv mund të arrijë objektivat e mëposhtme:

Të iniciojë një dialog të hapur dhe gjithëpërfshirës në nivel kombëtar për

çështjet strategjike;

Të bëjë të mundur menaxhimin e pritshmërive të qytetarëve;

Të nxisë transparencën dhe llogaridhënien;

Të promovojë kulturën e dialogut publik, jo vetëm midis qytetarëve dhe

qeverisë, por edhe ndërmjet qytetarëve dhe qytetarëve dhe bizneset 51

Pasi është kaluar faza e gjatë parapërgatitore dhe aktorët përgjegjës kanë zhvilluar

një dialog konstruktiv dhe transparent në arenën politike do të nevojitet një trajtim

teknik dhe analitik i politikës sociale, ku do të shtrohen dhe zgjidhen çështje në lidhje

50 Po aty 51 Neveu E., L’approche constructiviste des “problèmes publics”. Un aperçu des travaux anglo-

saxons, Études de communication, 1999, n° 22, p. 48-50


33

me formimin e programit social, si: përcaktimi i përfituesve të programit, detajimi i

përfitimeve apo shërbimeve, kushtet e financimit të programit, përcaktimi i burimeve

njerëzore që do të realizojë programin si dhe administrimin dhe çështjet e

vendimmarrjes brenda programit.

Është e rëndësishme të shqyrtohet koordinimi midis politikave sociale të

ndërmarra për të arritur një nivel të lartë efektiviteti. Kjo do të mundësonte krijimin e

aspekteve prioritare që kërkojnë përmirësime sipas objektivave të politikave të reja.

Një analizë e kuadrit ligjore ekzistuese do të ishte e nevojshme për identifikimin e

çështjeve që do të diskutohen gjatë procesit të hartimit të politikave dhe ndërmarrjen e

një reforme legjislative eventuale të mëvonshëm. Ndikimi i politikës në ndryshimet e

mundshme në legjislacionin ekzistues bën të mundur që legjislacioni të jetë në

përputhje me objektivat e politikave dhe kontribuon në arritjen e tyre. Një rishikim

ligjor shqyrton se si ndikojnë ligjet, direkt ose indirekt në çështjen e trajtuar nga

politikat dhe nxjerr në pah kufizimet dhe mundësitë që ofrojnë ato. Përgjatë kësaj

analize është e rëndësishme të identifikohen gjithashtu dhe zonat gjeografike ku ligjet

ekzistuese janë konfliktuale, kontradiktore ose të pamjaftueshme. Kjo nuk duhet të

fokusohet vetëm në ligjet apo rregulloret në fushën ku do të operojë politika sociale,

por edhe të ndikojë në instrumenta dhe marrëveshje më të gjera institucionale siç janë

ato që diktojnë ndarjen e pushteteve dhe realizimin e decentralizimit.52

Një tjetër analizë e nevojshme do të ishte analiza institucionale që do të

përfshijë riorganizimin e duhur institucional dhe pikëpamjet e palëve të interesuara

mbi këtë çështje. Kjo analizë ka për qëllim të identifikojë faktorët që kontribuojnë në

suksesin apo dështimin e këtyre marrëveshjeve apo alternativave, të vlerësojë

qëndrueshmërinë e rezultateve dhe ndikimeve dhe të nxjerrë konkluzione që mund të

përdoren në procesin e ndërtimit të këtyre politikave. Një rishikim i tillë ndihmon në

përcaktimin se si marrëveshjet dhe riorganizimi institucional përputhen me objektivat

e politikave dhe përmbushin detyrat e tyre. Marrëveshjet e reja institucionale për

zbatimin e politikave të përbashkëta dhe marrëdhëniet hierarkike u japin rrugë

rrjeteve të partneritetit brenda sektorit publik dhe midis organizatave publike dhe

private.53

Programet e konceptuara brenda fazës së analizës do të legjitimohen pasi të

shqyrtohen nga strukturat vendimarrëse dhe do të bëhet një përzgjedhje midis

alternativave që konsiderohen më adekuate. Këto alternativa do të duhet të kalojnë në

fazën e zbatimit, që nënkupton ndërtimin e agjensive që do të administrojnë

programet sociale, krijimin e rrjeteve të bashkëpunimit mes tyre si dhe rekrutimin e

burimeve njerëzore respektive për implementimin e kësaj politike. Për kërë duhet të

hartohet një plan i detajuar pune i shtrirë në një periudhë kohore të paracaktuar dhe

gjithashtu një parashikim i detajuar i buxhetit të nevojshëm54.

52 De Boeck Supérieur, “Réforme pédagogique et légitimation”, 2009, ISBN : 97828041019302009 p-

47 53 Po aty f.54 54Fazat e politikave sociale,

http://apps.who.int/hac/techguidance/tools/disrupted_sectors/adhs_module5.pdf, konsultimi i fundit

qershor 2016

http://apps.who.int/hac/techguidance/tools/disrupted_sectors/adhs_module5.pdf


34

Cilado qoftë rruga e ndjekur për hartimin e një politike sociale, elementët që

nuk mund të neglizhohen në planifikimin e punës janë koha dhe buxheti.

Një fazë e fundit që parashikohet në lidhje me këtë proces, ka të bëjë me vlerësimin e

procesit të implementimit të politikës sociale dhe vlerësimin e drejtpërdrejtë të

politikës sociale. Kjo do të realizohet në perspektiven e një rilançimi eventual të

programit, por edhe në përcaktimin e nevojave për zgjerim apo kufizim të politikave

sociale në funksion të rezultateve të evidentuara përgjatë këtij vlerësimi.

Çdonjëra nga fazat ka një funksion të përcaktuar që korrespondon me struktura të

caktuara dhe me përgjegjësi të marra nga aktorë të caktuar. Strukturat e zbatimit të

procesit të një politike sociale mund të jenë agjensi publike, gjysmë publike, parti

politike, organe legjislative, ekzekutive, grupe interesi, agjensi private etj., të cilat

marrin përgjegjësinë për të realizuar role të caktuara sociale. Struktura të tilla, në

role politike përbëjnë gjithashtu produkte të procesit të politikës sociale55. Politikat e

mbrojtjes sociale analizohen si një proces përgjatë të cilit shoqëria ndërmerr një sërë

veprimesh për të përmbushur qëllimet dhe nevojat sociale. Produket e këtij procesi

janë vetë institucionet si: sistemet e sigurimeve shoqërore, sistemet e sigurimeve

shëndetësore, ndihma dhe përkujdesi shoqëror. Këto institucione cilësohen si

instrumenta të politikave sociale për të garantuar rregullin shoqëror.

Ekzistojnë disa mundësi për të mbuluar risqet të cilat hasim apo do të hasim

eventualisht në jetë. Vështirësia për t’i përballuar këto risqe në mënyrë individuale ka

evidentuar nevojën për të ngritur sisteme të unifikuara në nivele kombëtare të

udhëhequra nga politika sa më eficiente.

Kursimet individuale mund të jenë një alternativë për të përballur risqet eventuale në

jetë. Kjo mënyrë mund të përcaktohet si minimizimi i konsumit imediat për një

konsumim në të ardhmen. Nga njëra anë kjo nxjerr në pah një « virtyt moral » të

individit dhe është një akt i ndërmarrë me dëshirë, nga ana tjetër një kapacitet për të

ekonomizuar. Përtej mundësive për të ekonomizuar të cilat nuk janë të njëjta për të

gjitha shtresat në një shoqëri, mund të themi që jo të gjithë njerëzit kanë një shkallë të

lartë racionaliteti.

Bamirësia është një tjetër formë nëpërmjet së cilës ne përpiqemi të ndihmojmë

njerëzit në situata tejet të vështira, por problemi më i madh qëndron në faktin që kjo

mbrojtje është fakultative. Për më shumë është stigmatizuese dhe e pabarabartë, pasi

ka vende ku njerëzit që u vijnë në ndihmë këtyre personave janë të pasur dhe vende të

tjera ku janë më pak të pasur.

Duke parë që format e lartpërmendura janë vetëm fragmentare, individët në

një shoqëri do të bashkohen për të mbuluar një risk të caktuar, nën konceptin e

reciprocitetit. Në princip kontributi përcaktohet në mënyrë të pavarur nga risqet e

hasura. Duhet të theksojmë që dhe kontributet janë në proporcion me të ardhurat e

individëve.

55 De Boeck Supérieur, “Réforme pédagogique et légitimation”, 2009, ISBN : 97828041019302009

f.58


35

Në këtë mënyrë ne krijojmë një mbulim reciprok të riskut brenda një

popullate. Propozohet një mbulim i risqeve sociale në kushte të njëjta për të gjithë

popullatën. Mbulimi është i detyrueshëm në kushte të pavarura nga risku i paraqitur.

Duke u nisur nga tërësia e risqeve sociale diskutohet roli i shtetit në organizimin dhe

mbrojtjen kolektive të qytetarëve.

Për të parë si është institucionalizuar menaxhimi i risqeve sociale do t’i

referohemi konceptit të shtetit social, i cili u përhap gjerësisht pas Luftës së Dytë

Botërore56.

Nëpërmjet vendosjes së një sistemi mbulimi të risqeve për gjithë qytetarët,

objektivi është të luftohet varfëria dhe nëse është e mundur, në mënyrë definitive. E

gjithë kjo mbështetet në një logjikë mbulimi maksimal kundër risqeve sociale

nëpërmjet ndërhyrjes së shtetit.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës udhëhiqen nga një logjikë tërësisht liberale,

ku shteti duhet të ndërhyjë kur mundësitë e iniciativës private nuk lejojnë mbrojtjen e

qytetarëve. Ndërsa në sistemet e vendosura në Evropë, risqet sociale mbulohen në

pjesën më të madhe dhe në mënyrë dominuese nga autoritetet publike.

Ndërsa sistemi liberal kundërshton çdo ndërhyrje publike automatike në favor

të të varfërve në emër të parimit të përgjegjësisë individuale, shoqëritë që janë duke u

industrializuar me ritme të shpejta në fund të shekullit XX, do ta pranojnë gradualisht

se është e domosdoshme ekzistenca e mekanizmave të detyrueshëm të mbrojtjes

sociale për punëtorët që ndodhen në një pasigurie të lartë. Reformat e para kanë për

qëllim për të zgjeruar mbrojtjen sociale, por duke u fokusuar në zgjerimin e

praktikave ekzistuese të solidaritetit.

Faktorët që do të çojnë në lindjen e shtetit të mirëqenies, do të bazohen në

procesin e zbatimit të ligjeve sociale të Bismarkut. Këto ligje do të revolucionojë

parimet e mëparshme të mbrojtjes sociale. Konceptimi i Bismarkut do të krijojë një

formë të shtetit të mirëqenies, një model që do të përhapet fuqishëm në vendet e

zhvilluara.

Disa dekada më vonë, në kontekstin e një krize akute të botës kapitaliste, do të

kthehet në domosdoshmëri garantimi i sigurisë sociale për të gjithë, në mënyrë që të

krijohet një botë liberale dhe mbrojtëse për qytetarët. Me këtë konceptim të shtetit të

mirëqenies demokratik është i lidhur emri i Beverixh.

Për të kuptuar risitë që sjell sigurimi i detyrueshëm shoqëror, është e

rëndësishme të marret në konsideratë trashëgimninë sociale që do të modifikohet.

Karakterisitika e përgjithshme të këtyre dy konceptimeve të mëdha57 :

Në konceptin e Bismarkut disa nga objektivat bazë do të ishin : Si mund të

inkuadrojmë, socializojmë klasën punëtore që ishte duke u ndërtuar ? Si mund

të konsolidojmë marrëdhëniet e punonjësve me ndërmarrjet nëpërmjet një

kontrate pune, si dhe vendosja e një sërë të drejtash sociale që do të garantonin

një stabilitet të të ardhurave te punonjësit. Ky konceptim u realizua në

konturet e një ndërmarrjeje të madhe dhe një logjike të lidhur me aktivitetin

56 Palier Bruno, Bonoli Giuliano, “Entre Bismarck et Beveridge « Crises » de la sécunté sociale et

politique(s)”, Revue française de science politique,1995 Volume 45 Numéro 4 pp. 668-699 57 Po aty


36

profesional. Sistemi u përgjithësua për të pasur një mbulim sa më të gjerë në të

gjithë sektorët. Më pas ky sistem u zgjerua për partënerët dhe fëmijët e

punonjësve, duke ruajtur bërthamën bazë që ishte ndërmarrja e madhe. Një

tjetër trajtim bëhet për punonjësit të cilët janë në moshën e pensionit, të cilët

përfitojnë nga të drejtat e të qenit më parë në marrëdhënie pune. Ideologjitë,

përvojat historike, lloji i shtetit dhe konteksti politik luajnë një rol të

rëndësishëm në mënyrën se si grupet do të prezantohen, do të shprehin

interesat e tyre dhe do të mobilizohen pro ose kundër zbatimin të një shteti

social.

Modeli Bismarkian është revolucionar në të gjitha aspektet. Kombinimi i tij

me një rritje të konsiderueshme ekonomike solli modelin social perfekt. Kjo

bëri që në dekadat në vijim, modeli gjerman të ndiqej nga shumë vende

evropiane në fund të shekullit XIX. Gjermania e Bismarkut do të frymëzojë

Evropën, madje edhe Shtetet e Bashkuara dhe disa vende të Amerikës Latine.

Vendet të ndryshme si Holanda, Rumania, Austro-Hungaria, Rusia, Norvegjia,

Suedia, Zvicra dhe Britania e Madhe do të frymëzoheshin tërësisht ose

pjesërisht nga ky model. Ndësa Franca do të ngelej skeptike për një kohë të

gjatë ndaj modelit gjerman.

Ndërsa Bevrixh, në konceptimin e tij u nis nga një logjikë universale e

mbulimit social. Në raportin « Insurance and Allied Services » të dhjetorit

1942, qëllimi i tij është i qartë; eliminimi i përhershëm i 5 të këqijave të

mëdha : varfërisë, sëmundjeve, injorancës, papastërtise dhe dembelizmit. Për

të arritur këtë objektiv, Beveridge përkrah krijimin e një sistemi të

përgjithshëm të mbrojtjes sociale, mbulimin e të gjithë popullsisë, në një

mënyrë të thjeshtë, që do të thotë, duke mbuluar të gjitha rreziqet përmes një

kontributi të vetëm dhe të centralizuar. Në modelin e propozuar prej tij ky

sistem do të menaxhohej nga shteti. Raporti gjithashtu, propozon krijimin e

një shërbimi shëndetësor të aksesueshëm (falas) dhe të hapur për të gjithë.

Parimi bazë synon një mbrojtje sociale nëpërmjet mbulimit të nevojave

minimale dhe kjo u lejojn individëve të ekonomizojnë më shumë. Objektivi

nuk është që të sigurojë një rishpërndarje të pasurisë, por të sigurojë nevojat

bazë për njerëzit në vështirësi. Raporti i tij i dytë, « Full Employment in a Free

Society »,58 i botuar në vitin 1944, do të entuziazmojë publikun dhe do të

kontribuojë më shumë se çdo tekst tjetër të popullarizimin e teorisë

keynesiane. Sipas vetë Beveridge, bazuar në parimet liberale, ky sistem:

" ...kombinon sigurinë themelore (të mjaftueshme për të jetuar në çfarëdo

rrethanash) me lirinë e qytetarëve, për të organizuar jetën e tyre dhe të

personave që kanë në ngarkim, duke i lënë atij përgjegjësinë për veprimet e

tij."

Ashtu si modeli Bismarkian edhe ai Beverixhian u pranua me entuziazëm në

Evropë. Periudha kur ky model u ideua dhe u propoganduan përkon me fitoren mbi

nazizmin dhe ndërtimin e kapitalizmit demokratik, që garanton sigurinë për të gjithë.

58 Full employment in a free society: a report / by William H. Beveridge, 1944


37

Megjithatë, nëse ideja e përgjithësimit dhe zgjerimit të sigurimeve shoqërore është

pranuar lehtësisht, parimet e tjera Beverixhiane janë rrëzuar në vendet që kanë

integruar tashmë sigurim social bismarkian, rasti francez është një ilustrim i qartë i

kësaj perspektive.

Për të përcaktuar një model të mbrojtjes sociale duhet paraprakisht të

referohemi në principet, vlerat dhe objektivat ekonomike dhe sociale. Njëkohësisht

duhet të referohemi dhe në konfigurimin institucional te një vendi: të drejtat, niveli i

pagesave të mbulimit social, financimi dhe menaxhimi i sistemit.

Ekzistojnë dy logjika fiancimi që implikojnë dy konceptime të ndryshme të mbrojtjes

sociale.

Logjika e sigurimit social e bazuar tek punonjësit. Ata sigurohen nëpërmjet

sistemit të kontributit mbi të ardhurat e punës. Një pjesë e të ardhurave

kuotizohet dhe kjo financon sisetmin e sigurimeve shoqërore. Pra sistemi

financohet nga aktiviteti profesional i punonjësve të cilët janë të detyruar të

sigurohen.

Logjika e dytë korrespondon me sistemin fiskal të taksave. Mbulimi social i

përfituar si një qytetar i vendit, i cili duhet të mbrohet nga autoritetet publik,

pra kjo duhet të financohet nga taksat. Në të njëjtën linjë logjike përfshihet

dhe sigurimi shëndetësor i cila bazohet në sigurimin e shpenzimeve mbi

shëndetin. Kjo për vendet si Anglia, Spanja, ku çdo shpenzim medikal

mbulohet nga taksat59.

Në vendet nordike, pjesa e kuotizimit është e dobët ndërsa taksat financojnë

pjesën më të madhe të shpenzimeve për mbulimin social.

Në vende të tjera, kuotizimi përfaqëson pjesën më të konsiderueshme për financimin e

këtij mbulimi. Nuk ekziston një sistem i financuar ekskluzivisht nga taksta apo

ekskluzivisht nga kuotizimet, gjithmonë sistemi është i përzierë ku proporcionimi i dy

komponentëve është i ndyshëm.

Në veprën e tij klasik, « The three worlds of welfare capitalism»60, ese mbi

kapitalizmit modern, Esping-Andersen tejkalojn modelet e klasifikimit në bazë të

shumës së shpenzimeve sociale ("sa"), ai do të tregojë interes në mënyrën se si vendet

i shpenzojnë këto shuma të vëna në dispozicion ("si"). Ai thekson faktin se në kuadër

të dallimeve është e mundur për të bërë grupime të kuptimshme. Koncepti regjimeve

reflekton organizime institucionale relativisht të qëndrueshme midis sferës private,

tregut dhe shtetit. Niveli i dematerializimit, struktura e klasës që dalin nga politikat

sociale dhe në fund raporti publik-privat në sigurimin e të mirave sociale, janë tre

tregues që mbështesin regjimet e ndryshme të shtetit social.

Kapitalizmi transformon njeriun në mall. Për të plotësuar nevojat e tij, njeriu

është i detyruar të shesë fuqinë e tij të punës. Pas Karl Polanyi, Gøsta Esping-

Andersen argumenton se funksioni kryesor i shteteve të mirëqenies është që të lejojë

individët, në kushte të ligjshme për t’u bërë pak a shumë të fuqishëm në treg, duke

përfituar njëkohësisht nga shërbimet apo pagat e mbulimit social. Dematerializimi i

59 (Vaso) Xhumari Merita, Procesi dhe Institucionet e Politikës Sociale, Tiranë, « ABC » 2009 60 Esping-Andersen, G. The three worlds of welfare capitalism. Cambridge, UK: Polity Press,1990


38

realizuar në shoqëri të ndryshme ka lejuar të mundësohet një klasifikim hierarkik të

shteteve të mirëqenies në tri kategori: të lartë, të mesëm dhe të ulët.

Indikatori i dematerializimit është po aq i fortë sa e drejta për t’u zgjedhur.

Aksesi në të drejtat është relativisht i thjeshtë për një kohë të gjatë dhe se të ardhurat

që sigurohen për individët që përjetojnë një risk social janë të përafërta me ato të

individëve që janë në marrëdhënie pune.

Tabela 1. Klasifikimi hierarkik i shteteve të mirëqenies në termat e dematerializimit në 1980

Shtetet Indikatorët

Australi 13,0

Shtetet e Bashkuara 13,8

Zelanda e Re 17,1

Kanada 22,0

Irlandë 23,3

Mbretëri e Bashkuar 23,4

Itali 24,1

Japoni 27,1

Francë 27,5

Gjermania (Perëndimore) 27,7

Finlandë 29,2

Zvicër 29,8

Austri 31,1

Belgjikë 32,4

Holandë 32,4

Danimarkë 38,1

Norvegji 38,3

Suedi 39,1

Burimi : Gøsta Esping-Andersen, Les trois mondes de l’État-providence, Paris, PUF,

2 e

éd. Français, 2007.

Rezultatet e ulëta pasqyrojnë kryesisht trashëgimninë e liberalizmit. Vendet

kontinentale evropiane kanë rezultate mesatare që pasqyrojnë një mobilizim politik të

majtë, por edhe një traditë të lashtë të konservatorizmit dhe ndikimin e katolicizmit.

Pikët më të larta pasqyrojnë ndikimin social-demokratike.

Shtete të ndryshme të mirëqenies kontribuojë gjithashtu në sistemin e

stratifikimit social. Tradita liberale krijon dhe përforcon dualizëm social. Ajo krijon

një pengesë midis përfituesve të asistencës dhe pjesës tjetës të shoqërisë. Tradita

korporatiste-konservatore kontribuon me rolin e saj për të krijuar një identitet të

klasës dhe për të ruajtur legjitimitetin përballë shtetit. Modeli universal skandinav

krijon një shoqëri më të barabartë.

Tre format e shtetit të mirëqenies gjenerojnë kështu të drejta të pabarabarta për

shtetasit në një shoqëri. Nivelet e dematerializimit dhe shkalla e stratifikimit të

shoqërisë përforcohen në mënyrë reciproke.


39

Duke kombinuar shkallën e dematerializimit me tre indikatorët « politikë », si dhe

indikatorët e stratifikimit social, Esping-Andersen dallon tri sistemet e shtetit social:

atë liberal, sistemin konservator dhe sistemin socialdemokrat (socialist)61.

Sistemi liberal privilegjon me tepër mekanizmat e tregut në raport me shtetin.

Në këto vende sistemi i sigurimit të shëndetit është kryesisht individual/privat.

Njerëzit të cilën nuk mund të sigurohen në mënyrë individuale apo nuk kanë

aktivitet profesional të konsoliduar ngelen të pambuluar nga ana sociale.

Ndërhyrja e shtetit është e papërfillshme dhe shtetit ndërhyn vetëm në situata

të varfërisë ekstreme. Parimi bazohet në një ndërhyrje shumë të dobët të shtetit

në jetën private të qytetarëve dhe ai mund të jetë përgjegjës vetëm në disa

nevoja sociale bazë si: arsim, shëndetësi, pensionet bazë. Shërbimi

Shëndetësor Kombëtar është i financuar nga tatimet e detyrueshme mbi të

ardhurat dhe sistemi menaxhohet drejpërsëdrejti nga qeveria. Shteti siguron

kujdes shëndetësor për të gjithë qytetarët. Aplikimi i këtyre sistemeve supozon

një përgjegjësi të lartë të qytetarëve të një vendi, për organizimin e jetës së

tyre. Roli i sektorit privat është shumë i rëndësishëm përballë një ndërhyrje

shumë të dobët të mekanizmave rregullator të shtetit. Ekonomia e këtyre

vendeve udhëhiqet nga teoria smithiane « laisser -faire » sipas së cilës çdo

takimi i ofertës dhe kërkesës ndodh në mënyrë natyrale (ligji Say-t). Në këto

kushte do të evidentohet një shkallë e lartë pabarazie midis shtresave sociale

në vend.

Sistemi socialdemokrat bazohet në idetë socialiste dhe propozon përfitime

shumë të larta të qytetarëve jashtë marrëdhënive të tyre profesionale. Në

kundërshtim me sistemin liberal mekanizmat e mbështetjes sociale

karakterizohen nga një shkallë e lartë institucionalizimi. Niveli i mbulimit

social është shumë i lartë dhe kushti bazë për të përfituar nga ky mbulim lidhet

me të qenit qytetar i këtij vendi. Shërbimet sociale janë të zhvilluar jo vetëm

në një logjikë horizontale që lidhet me një mbulim për të gjithë qytetarët, por

shtrihen edhe në një logjikë vertikale ofrimi të një shumllojshmërie

shërbimesh. Objektivi është të ndërtohet shteti i mirëqenies sociale duke

priviligjuar logjikën e rishpërndarjes të të ardhurave dhe zvogëlimin e

pabarazive sociale me qëllim që të mbështetet kohezioni social rreth një klase

të mesme të shoqërisë. Mbrojtja si një qytetar lejon një liri relative përballë

tregut.

Sistemi konservator koorporatist. Shtylla kryesore e shtetit social në këtë

sistem është sigurimi i detyrueshëm social bazuar në aktivitetin profesional.

Pjesa më e madhe e popullsisë është e mbuluar nga sigurimet shoqërore kur

individi është në marrëdhënie pune ose përfiton nga mbulimi social i

familjarëve që janë në marrëdhënie pune. Shumë përfitime dhe shërbime janë

të shkëputura nga koncepti i të ardhurave individuale dhe paguhen për të

gjithë qytetarët e vendit. Pensioni i pleqërisë si dhe asistenca në rast

61 Esping-Andersen, G. The three worlds of welfare capitalism, Cambridge, UK: Polity Press,1990


40

papunësie, përllogaritet në bazë të të ardhurave të mëparshme në mënyrë që të

mundësojë individët të cilët kanë kontribuar për të ruajtur afërsisht nivelin e

jetesës që ata kishin më parë. Sistemi i sigurimeve shoqërore bashkëfinancohet

nga kontributet e punëdhënësit dhe punëmarrësit. Në shumicën e vendeve,

pjesa e kontributit të punëdhënësit është më e lartë se kontributi i paguar nga

punonjësi. Çdo qytetar në mënyrë individuale kontribuon për interesin

personal dhe në të njëjtën kohë, për të siguruar bashkëqytetarët e tij kundër

rreziqeve sociale. Mbulimi i risqeve është i pavarur nga të ardhurat. Ky sistem

që çon në formën e menaxhimit korporatist bazohet dhe lidhet njëkohësisht

me statusin social të individëve. Përfitimet janë relativisht të larta dhe niveli i

rishpërndarjes së të ardhurave nuk është shumë i lartë. Funksionimi i këtij

sistemi ka të bëjë më tepër me logjikën e ruajtjes së satusit social, sesa me

uljen e pabarazive62.

Tabela 2. Tiparet kryesore të tre sistemeve të mbrojtjes sociale:

Sistemi i mbrojtjes

sociale

Liberal Social demokrat Konservator

Koorporatist

Rregullat e përfitimit Nevoja

Varfëria

Të qënit qytetar i një

vendi

Të qënit resident

Statusi

Marrëdhënie pune

Natura e përfitimit Niveli i të

ardhurave

Pagesë fikse Proporcionale

Mënyra e financimit Taksat Taksat Kontributi social

Mëyra e menaxhimit të

sistemit

Qeveria

qendrore

Administrim i

decentralizuar

Nga përfituesit dhe

partënerët

Burimi : Autori

Analiza e Anderson bazohet në 4 grupe të mëdha shtetesh63:

Vendet nordike : Danimarka, Suedia, Finlanda, Norvegjia, Islanda.

Vendet anglo-saksone : Anglia, Irlanda.

Vendet e Europës Qendrore : Gjermania, Franca, Vendet e ulta (Benelux), Austria.

Vendet e Europës së Jugut : Spanja, Greqia, Italia, Portugalia.

Vendet nordike janë të kualifikuara si vende socialdemokrate. Në këto vende

principi i universalitetit shkon edhe më larg. Jemi në vende ku përfitimet

sociale janë të larta dhe të financiara nga sistemi i taksave dhe nën autoritetin

e qeverisë qendrore. Në disa vende hasim një organizim administrativ të

decentralizuar të sistemit.

Vendet anglo-saksone kanë sisteme hibride midis sistemit socialdemokrat dhe

modelit liberal. Principi i universalitetit është i limituar në sistemin e shëndetit

ndërsa në fushat e tjera të mbulimit social kemi të bëjmë me një klimë më

liberale. Përfitimet sociale janë të dobta. Në fushën e pensioneve luan një rol


coll. Le lien social, éd. PUF, 1999, 310 p 63 Po aty


41

të rëndësishëm sigurimi privat dhe ndërmarrjet. Përfitimet sociale ofrohen në

funksion të të ardhurave për më të varfrit.

Vendet e Europës Qendrore. Në këto vende tradita bismarkiane është më e

theksuar, ndërhyrja e shtetit në menaxhimin e mbulimit social është e

konsiderueshme. Të drejtat e përfituesve kushtëzohen nga niveli i kuotizimit të

tyre. Kjo e fundit ka evoluar, kryesisht në fushën e sigurimit shëndetësor dhe

mbulimit social të familjeve. Niveli i përfitimeve lidhet me nivelin e pagës

kryesisht në fushën e pensioneve dhe të papunësisë. Sistemi është i copëzuar

pasi operojnë organizma të ndryshme.

Vendet e Europës së Jugut karakterizohen nga një klimë politike e

destabilizuar, dhe nga një periudhë kohore e gjatë e tranzicionit politik, nga

kalimi i sistemit jo demokratik në atë demokratik. Duke u nisur nga ky fakt,

mbrojtja sociale karakterizohet nga tiparet e sistemit koorporatist. Me ardhjen

në pushtet të sistemeve demokratike do të vërejmë një heterogjenitet të

tipologjive të mbrojtjes sociale, në fushën e mbulimit shëndetësor vërhim

aplikimin e modelit beveridgeian. Shërbimet kombëtare të shëndetit

zhvillohen me rritme shumë të ngadalta dhe përfitimet e minimumit social

fillojnë të zhvillohen në mënyrë progresive64.

Shteti i mirëqenies shënon një shkëputje me konceptin e shtetit liberal. Ai i jep

shtetit një rol të rëndësishëm në jetën sociale dhe ekonomike në emër të nevojave

sociale. Sot ky term mund të trajtohet në dy kuptime. Në një kuptim më të gjerë, të

adoptuar nga ata që kritikojnë ndërhyrjen e shteti në jetën e individëve, koncepti i

referohet shtetit intervencionist që u institucionalizua pas Luftës së Dytë Botërore. Në

një kuptim më të kufizuar, shteti i mirëqenies është ai që ndërhyn për të siguruar

përgjegjësinë kolektive të funksioneve të solidaritetit65.

Koncepti i shtetit social në mënyrë të qartë sjell një nga veçoritë e reja të shtetit

modern: kujdesi për mirëqenien e qytetarëve dhe jo vetëm të sigurojë rendin publik, të

pres monedhën kombëtare, të menaxhojë marrëdhëniet ndërkombëtare apo të

angazhohet në luftë.

Së dyti, ai sugjeron racionalizimin dhe objektivizmin e së drejtës për ndihmën

duke bërë kalimin nga një solidaritet subjektive në një solidaritet objektiv të bazuar në

të drejtat e qytetarëve. Pra shteti i mirëqenies bën të mundur që qytetarët të

mbështeten në fuqinë publike në rast se solidariteti subjektiv nuk funksionon.

Duke ju referuar konceptit të solidaritetit subjektiv mund të bëhet dallimi midis

ndihmës sociale dhe aksionit social, pasi këto dy koncepte nuk janë të njëjta66.

Ndihma sociale mund të përkufizohet si një tërësi përfitimesh, që

korrespondon me të drejtat individuale subjektive të atribuara nga autoritetet publike,

kur përfituesit nuk kanë dhënë kontribut paraprak, por ndodhen në një situatë të

vështirë dhe plotësojnë kushtet ligjore. Ajo që karakterizon ndihmën sociale është

64 Po aty 65 Borgetto M. Lafore R., Droit de l’aide et de l’action sociales, Précis Domat, 7e éd., Montchrestien

2009 66 Borgetto M. La décentralisation du « social »: de quoi parle-t-on?, Informations Sociales, 2010/6-no

162, p. 6-11/publication de la Caisse nationale des allocations familiales


42

detyrimi i autoriteteve publike nga njëra anë dhe e drejtë e individit nga ana tjetër (...).

Ky program zbatohet dhe financohet nga autoritetet publike dhe vjen si një përgjigje

ndaj situatave të vështira në të cilat ndodhen individët.

Ndërsa aksioni social mund të përkufizohet si një tërësi e ndërhyrjeve (...) të

realizuara nga aktorë të ndryshëm, të cilat kompletojnë ndihmën sociale, duke

përmirësuar apo zgjeruar fushën e saj. Ndryshe nga kjo e fundit, ai nuk përmban as të

drejta për përfituesit, as detyrim për ideatorët apo zbatuesit e tij.

Aksioni social nuk përbën një bllok homogjen ndërhyrjesh dhe koordinon

veprime të shumë institucioneve dhe aktorëve në një fushë të caktuar. Koordinimi

realizohet midis aktorëve publikë, privatë dhe shoqërisë civile, mbi të gjitha ky

koordinim karakterizohet nga një liri relative të iniciativës përgjatë promovimit të

tij67.

Në trajtimin e shtetit të mirëqenies nga Karl Polanyi, lindja e shtetit social dhe

funksioni i tij i rishpërndarjes të të ardhurave zëvendëson në një mënyre reciprocitetin

dhe tregun. Në kuptimin e Polanyi, 68 parimi i reciprocitetit nënkupton fatin e

përbashkët. Përkufizimi i komunitetit të referuar mund të variojë sipas shoqërive dhe

konfigurimit social të tyre. Familja, fshati, komuniteti etnik mund të përbëjnë burimet

kryesore të solidaritetit midis të barabartëve. Në shoqëritë me bazë komunitetin,

ndihma reciproke është përforcuar.

Shumë studime kanë shpjeguar kalimin nga procesi i reciprocitetit në

konceptin e rishpërndarjes në një shoqëri dhe zhvillimin e shteteve të mirëqenies nga

nevojat objektive. Sipas autorëve të këtyre studimeve, industrializimi, zhvillimet

teknologjike dhe urbanizimi kanë luajtur rolin e tyre në këtë transformim. Në

periudhën paraindustriale funksionet e shoqërsë ishin të bazuar te familja dhe kisha.

Grupet primare si: familja, klani, komuniteti, fshati, etj. janë bërë më pak të aftë për të

siguruar kujdesin e anëtarëve të tyre në rast fatkeqësie (sëmundje, moshim etj.) dhe

bashkësitë fetare nuk mund të luajnë të njëjtin rol në shoqëri.

Në këto kushte ndodhemi para një nevoje për të ideuar elemente ekuivalente

funksionale si: shërbime shëndetësore, të sigurimeve shoqërore, etj. në mënyrë që

shoqëria të ruajë vazhdimësinë. Për rrjedhojë autoritetet publike do të jenë të

detyruara të mbështetin individët që nuk mund të sigurojë nevojat e tyre.

Krijimi i shtetit të mirëqenies i përgjigjet njëherazi krizave të solidaritetit

subjektiv, por edhe sekularizmit të shoqërive. Shteti zëvendëson me providencën e tij

providencën hyjnore. Ndërtimi i shteteve të mirëqenies synon t’u përgjigjet nevojave

objektive të individëve. Varfëria, vështirësitë e jetës së njerëzve të moshuar, pasiguria

në lidhje me sëmundjen dhe pamundësia për t’i përballuar këto me burimet e

disponueshme të individëve, shpjegon ndërhyrjen e institucioneve. Megjithatë, është e

pamundur të përcaktohet në mënyrë definitive dhe të unifikuar funksionet e shtetit të

mirëqenies, sepse format dhe shkallët e ndërhyrjes së tij variojnë nga problemet e

hasura në një shoqëri69.

67 Po aty 68 Servet Jean-Michel, Le principe de réciprocité chez Karl Polanyi, contribution à une définition de

l'économie solidaire, Revue Tiers Monde, 2/2007 (n° 190), p. 255-273. 69 Po aty


43

Origjinaliteti i shteteve moderne të mirëqenies nuk qëndron në ajo çka ofrohet

për mbrojtje e individëve që nodhen në pasiguri sociale, as në faktin që shteti

mbështet individë që më parë mbeshteteshin nga struktura të tjera. Tashmë nuk

mbulohen nevojat sociale të një individi të veçantë, por të drejtat e individit nëpërmjet

ligjeve universale. Me fjalë të tjera, ndërsa në shoqëritë e privuara nga të drejtat

sociale qytetarët varen nga solidariteti i të tjerëve (bamirësia, reciprociteti ose

solidariteti vullnetar), në shtetin social është e nevojshme dhe e mjaftueshme të bësh

pjesë në një kategori të njohur dhe të përcaktuar (të sëmurë, me aftësi të kufizuara, në

pension, të papunë, të varfër), për të përfituar nga të drejtat, shërbimet apo pagesat e

paracaktuara.

Për një kohë të gjatë individi në nevojë është perceptuar si një person i dobët,

objekti i bamirësisë dhe është shoqëruar nga paragjykimi moral. Nga një person i

brishtë, i pambrojtur, viktimë e pabarazisë, në fund të shekullit XIX dhe në fillim të

shekullit XX, ai do të bëhet subjekt për t'u mbrojtur, objekt i asistencës publike ose

organizatave bamirëse. Nocioni i përdoruesit do të shfaqet vetëm në sektorin social në

gjysmën e dytë të shekullit XX, ky përdorues i shërbimeve sociale gradualisht do të

bëhet aktor i menaxhimin të të drejtave të tij. Edhe pse këto të drejta të përdoruesit

janë vetëm transpozimi dhe afirmimi i të drejtave themelore të individit në një

shoqëri70.

Ndërsa ligji nuk përkufizonte konceptin e përdoruesit, doktrina dhe

jurisprudenca (kasuset praktike) do të zhvillojnë konturet e këtij koncepti. Statusi i tij

është ndërtuar nga të drejtat që i jepen përdoruesin në lidhje me një shërbim të ofruar

ose përcaktohet nga autoritetet lokale apo qëndrore. Duke filluar nga gjysma e dytë e

shekullit XX, është ndërmarrë një hap i parë, për mbrojtjen dhe mbështetjen në

mënyrë kolektive të individëve të cilët ndodhen në kushtet të tilla që nevojitet

ndërhyrja e profesionistëve. Në këtë model, "përdoruesi konsiderohet të jetë i

administruar".

Pra sot, në pothuajse të gjitha vendet perëndimore, qytetarët përfitojnë nga një

mbulim social, në rast të papunësisë, të daljes në pension ose sëmundjes. Këto të

drejta mund të jetë rezultat i kontributeve shoqërore të paguara, rezultat i statusit të

tyre të qytetarit të një vendi, apo rishikimin i nevojave të tyre. Shumë shpesh ata

mund të përfitojnë nga ndihma shtesë në fushën e strehimit, arsimit, familjes, për

probleme të veçanta.

Të gjitha këto të drejta na çojnë drejt figurave emblematike të shtetit modern

të mirëqenies. Në analizën e tij sociologu Esping-Andersen kërkon zbatimin e

dematerializimit të njeriut në shoqëritë kapitaliste. Shteti i mirëqenies sociale është

një formë e "kapitalizmit me një fytyrë njerëzore", në të cilën individi përfiton të

ardhura alternative kur është jashtë tregut të punës (sëmundje, moshim, papunësi), ose

kur të ardhurat e tij individuale nuk e lejojnë atë të plotësojë nevojat e tij. Ai, ka

gjithashtu akses në shërbimet sociale dhe shëndetësore në një kosto më të ulët se

kostoja e tregut.


coll. Le lien social, éd. PUF, 1999


44

Tashmë ne mund të dallojmë qartë në historinë e mbrojtjes sociale, dallimin

midis filantropisë, paternalizmit, klientelizmit shoqëror, mbështetjes liberale dhe

njohjes të të drejtave në një shtet demokratike të mirëqenies sociale71.

Realizimi i shtetit social nuk është kryer në mënyrë të thjeshtë. Në një perspektivë

historike dhe ndërkombëtar, historia e shteteve të mirëqenies mund të ndahet në tre

periudha ku secila prej tyre është një shkëputje nga arritjet e mëparshme72.

Shkëputja e parë ka të bëjë me lëvizjen për sigurimet shoqërore për punëtorët.

Në një këndvështrim analitik, periudha 1870-1935 është padyshim një fillim i ri në

metamorfozën e çështjes sociale. Pyetja nuk shtrohet më për njerëzit që nuk janë në

marrëdhënie pune (popullatat e varfra, njerëzit me devijanca sociale etj.), por për

popullsinë që drejtohet tani nga kultura e re e punës, që ka lindur me revolucionin

industrial. Kjo fazë zhvillohet gjatë industrializimit evropian në një kontekst të

zgjerimit të tregut, varfërimit të masave punëtor dhe rritjes së lëvizjeve socialiste. Në

të gjitha vendet, elitat janë të vetëdijshëm për pamjaftueshmërinë e politikave të vjetra

dhe nevojës për të përmirësuar gjëndjen socio-ekonomike të punëtorëve. Ndodhemi

në një situatë emergjente dhe konfliktuale.

Gjatë gjithë kësaj periudhe, nevoja për të zgjeruar mbrojtjen sociale dhe për të

siguruar ekzistencën ka fituar terren dhe për shumë reformatorë, ekspertë dhe

politikanë kjo vjen si një detyrim i shoqërisë së kohës. Ashtu si duhet të theksohet që

nje pjesë tjetër e shoqërisë ka shprehur rezerva në lidhje me këte ide duke mbështetur

preferencën për një solidaritet vullnetar dhe bamirësi publike.

Por, gradualisht, në fund të shekullit XIX, modeli Bismarkian i sigurimeve

shoqërore do të vijë si një nevojë në të gjitha vendet.

Mutacion i dytë do të haset gjatë viteve 1930 në kontekstin e Depresionit të Madh që

do të lulëzojë pas Luftës së Dytë Botërore. Konsensusi është arritur rreth shtetit

demokratik të mirëqenies që ofron siguri sociale për të gjithë qytetarët. Shteti duhet të

zgjerojë veprimin e tij në fushën ekonomike dhe sociale, në emër të nevojave publike.

Forma e re e shtetit social është shteti i "mirëqenies Keynesianist" duke u përpjekur

në të njëjtën kohë të nxitë rritjen dhe bilancin ekonomik, përballjen me opozitën

sociale dhe të sigurojnë një funksion të drejtë të ndarjes së pasuri.

Sociologu Marshall përshkruan kalimin historik drejt shtetit modern të

mirëqenies si një shkrirje graduale të të drejtave civile, politike dhe të drejtave

sociale. Zgjerimi i mbulimit social realizohet si në drejtimin horizontal ashtu edhe në

atë vertikal, duke mbuluar një numër më të madh risqesh sociale dhe duke mbështetur

një numër në rritje të popullsisë. Themelet e rendit liberal nën revolucionet e shekullit

të tetëmbëdhjetë janë të implikuara këtu në mënyrë të qartë. Tani, të gjithë qytetarët të

cilët janë pjesë e një kategorie të gjerë në rrezik, të paaftë për të mbështetur veten e

tyre në mënyrë individuale, meritojnë ndërhyrjen dhe përkrahjen e shtetit.

Midis viteve 1950 dhe 1970, siguria është në rritje të shpejtë përballë

rreziqeve sociale dhe niveli i varfërisë zvogëlohet në mënyrë të konsiderueshme.

Qytetarët përfitojnë nga mbulimi social i zgjeruar në të gjitha fushat.

71 Po aty 72 François-Xavier Merrien, L’État-providence 2007/3249 Presses Universitaires de France (3e

éd.)ISBN : 9782130539353, f.3-10


45

Megjithatë, shteti i mirëqenies nuk është një institucion homogjen, por

implementohet në realitete të ndryshme. Shtetet e mirëqenies implementojnë në

mënyra të ndryshme sigurinë sociale të qytetarëve. Ata ndryshojnë nga mënyra se si

trajtojnë rreziqet sociale, lloji dhe sasia e institucioneve si dhe shërbimet e vëna në

dispozicion të popullsisë. Në kulmin e zhvillimit të epokës së artë të ekonomisë

industriale, në fillim të vitit 1970, ekzistojnë forma të ndryshme të shteteve të

mirëqenies. Legjitimiteti i tyre është i fortë dhe financimi i tyre është i sigurt.

Mutacion i tretë do të shënohet në fund të viteve 1970. Në kontrast me

periudhën triumfuese të dekadës së mëparshme, shtetet e mirëqenies do të bëhen

subjekt i presioneve të forta ekonomike, politike dhe sociale. Ata shfaqen të paaftë për

të përballuar sfidat që hasin në zhvillimin e ekonomive moderne dhe të trajtojnë

problemet e tyre të brendshme. Duket të ketë një revolucionim të kapaciteti për të

zhvilluar ekonominë dhe fushën sociale. Tema e krizës së shtetit të mirëqenies është

në qendër të debatit politik dhe akademik. Shtetet e mirëqenies janë duke përjetuar një

zhvillim të dobët ekonomik, të shoqëruar nga një nivel i lartë papunësie dhe me një

çekuilibër demografik në rritje ndërmjet individëve aktive dhe joaktive.

Tipet të ndryshme të shteteve të mirëqenies ballafaqohen me një detyrim të

dyfishtë: financimin e sistemit të mirëqenies i cili është në çekuilibër strukturor dhe

financimin e buxhetit për shpenzimet në fushën sociale. Në këtë kontekst,

rekomandimet liberale (më shumë fleksibilitet dhe më pak mbrojtje sociale) gjejnë një

rezonancë gjithmonë dhe më të madhe në elitat politike, pavarësisht angazhimit të

njerëzve ndaj sistemeve të tyre të sigurimeve shoqërore. Të gjitha vendet përpiqen për

të reformuar sistemin e tyre të shtetit social ose për t’i bërë ato më minimale, më të

thjeshta, ose për të mundësuar përballimin vetjak të shpenzimeve të cilat janë në

rritje73.

Secila nga këto periudha tregon ndikimet e mëdha, edhe pse ata ndryshojnë

nga njëri vend në tjetrin. Koncepti i sigurimit social i lidhur me legjislacionin

Bismarkian do të jetë një logjikë dominuese e periudhës së parë, e cila do të ndiqet

nga idetë e Keynes dhe Beveridge.

Së fundmi, periudha e tretë do të shënohet nga gjurmët e ideve neoliberale.

Politikat sociale të reja të iniciuara në një vend importohen në vende të tjera në forma

pak a shumë të pastra.

1.3 Ndërhyrja e shtetit në funksion të mirëqenies sociale të

individit

Të drejtat sociale që u promovuan në shekullin XIX, sjellin një model “tutele”, i

cili bazohet në prizmin e familjes. Kur funksionet e saj nuk janë të siguruara dhe

situatat e varfërisë janë "legjitime", mbështetja publike dhe ndërhyrja e shtetit është e

ligjshme.

Analiza e ligjeve të para sociale të shekullit XIX tregon se aprovimi i tyre ka qenë

gjithmonë i paraprirë nga një debat, ndërmjet përkrahësve të liberalizmit nga njëra anë

73 Po aty


46

dhe mbrojtësve të ndërhyrjes publike nga ana tjetër. Gjatë gjithë shekullit XX, do të

ketë diskutime mbi përcaktimin e nivelit të ndërhyrjes. Kjo do të konsiderohet një

situatë kritike, pasi duhet të krijohet një ekuilibër i marrëdhënieve sociale dhe

ekonomike, të drejtës së individit dhe jetës private të tij74.

Liberalët e shohin shtetin si instrumentin e duhur për të ndërhyrë në ekonominë e

tregut deri në momentin kur nuk cënohet liria e individit. Ndërhyrja në këtë

konceptim duhet të ketë si synim minimizimin e personave të përjashtuar nga

ekonomia e tregut. Liberalët edhe pse janë kundër barazisë në shoqëri sepse e shohin

si një element që ndikon negativisht në produktivitetin dhe eficiencën e sistemit si dhe

në motivimin e individëve në shoqëri, pranojnë të zvogëlojnë pabarazinë ekstreme

sociale. Ata vlerësojnë ndërhyrjen e shtetit dhe të shoqërisë nëpërmjet institucioneve

të mbrojtjes sociale jo vetëm në rastin e zgjidhjes së problemeve, por edhe në

përmirësimin e nivelit të jetesës së individëve. Liberalët pranojnë gjithashtu se sa më

të larta të jenë standardet e jetesës, aq më të shumta janë problemet sociale. Paaftësia

e individit për të plotësuar të gjitha nevojat e tij në familje dhe në punë, konsiderohen

normale për shkak të kompleksitetit të jetës moderne, nga ku mbrojtja sociale do të

pranohet si një funksion legjitim në shoqëri për të mbështetur individët75.

Tradicionalisht dallohen dy tipe argumentesh për të justifikuar ndërhyrjen e shtetit

në politikat e mbrojtjes sociale: eficienca dhe drejtësia. Argumenti i eficiencës lidhet

me teorinë ekonomike, duke u bazuar në teorinë e optimizimit të Paretos, sipas së

cilës tregu i shpërndan burimet në mënyrë eficiente vetëm në kushte të caktuara dhe

nëse këto kushte nuk arrihen, atëherë justifikohet ndërhyrja e shtetit. Në praktikë

duket e vështirë që të arrihet optimiumi i Paretos nga ku duket e arsyeshme që shteti të

ndërhyjë për të kënaqur më shumë se nevojat bazë të individëve.

Në periudhën e pas Luftës së Dytë Botërore, legjislacioni social vjen me një qasje

të re, duke synuar në një ndërhyrje të shtetit për të riparuar situata jashtë standardit

duke ju referuar një norme individual dhe shoqëror të pashkruar. E drejta zhvillohet

në një vizion ligjor që përcakton kategoritë e pastandardizuara mbi kriteret mjeko-

sociale, socio-ekonomike, statusin mbrojtës dhe mënyrat e menaxhimit.

Begatia e jashtëzakonshme e bumit ekonomik të pasluftës ka ndihmuar në

zvogëlimin e debateve ideologjike. Politika sociale është shkëputur tashmë nga

diskutimet e parimeve ideoligjike dhe konsiderohet si një motor i rritjes ekonomike.

Nën regjimin ndërkombëtar ekonomik të Bretton Woods, shtetet janë të lejuara me

ligj për ngritjen e sistemeve ekonomike të prodhimit kombëtar dhe sistemeve sociale

duke i mbrojtur pjesërisht nga zhvillimet e parregullta të tregut. Vendet marrin

kontrollin e ekonomive të tyre, prerjen e monedhës kombëtare dhe vazhdojnë të

ndërmarrin në mënyrën e tyre politika modernizuese. Ndërhyrja e shtetit në ekonomi

është e fortë dhe ka shumë sektorë ekonomikë të mbrojtur. Sistemi i pandryshueshëm

i këmbimit të monedhës do të luajë rolin e tij rregullator në situata të nevojshme76.

Në kundërshtim me doktrinën klasike «laissez-faire» të Adams Smith që më

parë ishte dominuese, ndërhyrja e shtetit tashmë është bërë e domosdoshme.

74 Löchen Valérie, Comprendre les politiques sociale, Paris, Dudon 2016, 75 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, Tiranë, UETPRESS, 2013 f.60-65 76 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, UETPRESS, 2013 f.68-71


47

Keynesianismi është ideologjia ekonomike që justifikon politikën antiliberale,

intervencionizmin e shtetit, nën konceptin e modernizimit77 sipas së cilës zhvillimet

ciklike të ekonomisë së tregut do të shkaktojnë efekte negative të cilat duhet të

stabilizohen nëpërmjet ndërhyrjeve politike. Keynse paraqet instrumentet e

nevojshme për ndryshimet në shpërndarjen dhe rishpërndarjen e të ardhurave, si nga

pikëpamja ekonomike, ashtu dhe nga pikëpamja sociale. Njerëzit duhet të kenë

mundësi të plotësojnë nevojat e tyre qoftë edhe pa qenë në marrëdhënie profesionale,

pasi kjo sjell rritjen e fuqisë blerëse. Duke qenë se ulja e konsumit në ekonominë e

tregut ka pasoja shumë të rënda, atëherë duhet të favorizohen të ardhurat dhe duhet të

rikonceptohen marrëdhëniet midis punës dhe të ardhurave, pra, duhet të sigurohen të

ardhura edhe pa kryer një aktivitet profesional, por duke plotësuar disa kushte të

mirëpërcaktuara. Në këtë mënyrë shteti social nëpërmjet politikave të mbrojtjes

shoqërore e bën ekonominë e tregut të pranueshëm edhe nga shtresat në rrezik

përjashtimi social.

Koncepti i ekonomisë së përzier është parullë e kohës së re. Ndërhyrja e shtetit

në ekonomi ndryshon natyrën e saj. Në aspektin e teorisë së shpenzimeve publike, do

të kalohet nga koncepti tradicional i financave në konceptin e financave publike

funksionale që kryejnë një rol të rëndësishëm në procesin e stabilizimit ekonomik dhe

të shpërndarjes së të ardhurave. Rritja ekonomike është nxitur nga një rritje e

vazhdueshme e konsumit. Sektori social nuk konsiderohet më si një barrë në

ekonomi, por si një faktor që ndikon në rritjen ekonomike. Në klasat e ulta të

shoqërisë do të supozohet një prirje e lartë për konsum dhe kjo sjell në vëmendje

idenë që çdo rimëkëmbje ekonomike kërkon një përmirësim në të ardhurat të këtyre

klasave.

Në përgjithësi shtetet apo autoritetet publike ndërhyjnë në ekonominë e tregut me

tre tipe veprimesh:

Për të korrigjuar të metat e tregut

Për të plotësuar tregun

Për të mbështetur tregun

Shtetet kujdesen të sigurojnë dhe të shpërndajnë informacionin e nevojshëm për

qytetarët që në marrëdhënie me tregun janë konsumatorë. Ky informacion përcillet në

forma të ndryshme si programe sensibilizuese mbi funksionimin e tregut, mbi

mirëqenien e individëve etj. Njëkohësisht shtetet hartojnë standardet dhe rregullat e

funksionimit të tregut duke përcaktuar të drejtat dhe detyrat e profesionistëve dhe

konsumatorëve. Brenda standardeve të përcaktuara parashikohet edhe cilësia e

prodhmit apo shërbimit të ofruar nga profesionistët si dhe çmimet tavan të produkteve

dhe paga minimale për punonjësit78.

Në këtë kudër shtetet duhet të inkuadrojnë edhe sistemin fiskal që të mund të

mbështesin programet me interes publik, nismë kjo që reflektohet në çmimet e

produkteve dhe në të ardhurat e individëve. Ky instrument ndërhyrjeje materializohet

në programet për mbështetjen e transportit publik, për strehimin e të varfërve,

77 Po aty 78 Xhumari Merita, Procesi dhe Institucionet e Politikës Sociale, Tiranë, ABC 2009


48

kujdesin shëndetësor apo prodhimin e të mirave të tjera publike si: arsimi, mjediset

çlodhëse etj. Një tjetër instrument i rëndësishëm i ndërhyrjes së shtetit është transferta

e parave, ku do të klasifikohen dy tipe institucionesh : ato për zëvendësimin e të

ardhurave në rast kur individët dalin nga tregu i punës përkohësisht apo përgjithmonë,

si dhe institucionet për kompensimin e të ardhurave që mbulojnë nevojat e jetesës, siç

janë përfitimet në rastin e fëmijëve.

Funksionet e shtetit në lidhje me institucionet e mbrojtjes sociale bëhen gjithmonë

edhe më komplekse me rritjen e nevojave sociale. Në të gjitha vendet e zhvilluara,

qytetarët presin një rritje të mirëqenies, të të ardhurave dhe përfitimeve që nuk varen

nga veprimtaria e tyre në tregun e punës, por që ata marrin si rezultat i të qenit pjesë e

komunitetit kombëtar, numrit të fëmijëve, ose paaftësisë të përkohshme apo të

përhershme. Politikat e mbrojtjes sociale do të bëhen elemente thelbësore të këtyre

dispozitivave makroekonomike Keynesiane, pra do të vërejnë një koordinim të fushës

sociale dhe ekonomike.

Duhet të theksohet gjithashtu që për kohën e zhvillimit të shtetit të mirëqenies,

kushtet demografike, ekonomike dhe kulturore, janë veçanërisht të favorshme.

Kërkesa e lartë e krahut të punës dhe rritja e shpejtë e produktivitetit sigurojnë

punësim me orar të plotë për të gjithë. Gjeneratat e periudhës së pasluftës janë të etura

për mallrat e reja të konsumit industrial. Të ardhurat e familjes janë në rritje të

qëndrueshme dhe të shpejtë. Rritja ekonomike është nxitur falë rritjes së

vazhdueshme të konsumit që sjell një efekt stabilizues në ekonomi. Familjet janë të

qëndrueshme dhe shënohet një nivel i lartë lindshmërie, burrat punojnë pjesën më të

madhe të jetës së tyre, ndërsa gratë janë përgjegjëse për punët e shtëpisë, pagat e

burrave janë të mjaftueshme për të përballuar shpenzimet e familjes. Vitet e përfitimit

të pensionit janë të pakta dhe numri i të papunëve është shumë më i ulët se personat

aktivë, kjo bën që shpenzimet sociale të jenë relativisht të ulëta.

Roli i shtetit në zhvillimin ekonomik dhe social të çdo vendi është historikisht një

nga çështjet më të trajtuara dhe aktualisht një nga problemet më të debatuara në

mjediset politke, ekonomike dhe akademike.

Lëvizja e të drejtave civile në Shtetet e Bashkuara apo lëvizja feministe bazohen

në mospërputhje të teorisë dhe aplikimit në praktike të të drejtave si dhe në përpjekjet

e vërteta të mundësive dhe shanseve të barabarta.

Thatcher dhe Reagan, dy nga figurat më të shquara të konservatorizmit liberal i

qëndrojnë mendimit se shteti nuk është zgjidhja e zhvillimit …, por problemi i tij79.

Në themel të këtij debati vazhdon të qendrojë konstatimi se zhvillimi nuk mund të

kufizohet vetëm me rritjen ekonomike, por duhet të bazohet në një përmirësim real të

nivelit të jetesës të grupeve të ndryshme sociale.

Analizat e disa organizatave ndërkobëtare nëpërmjet treguesit të «zhvillimit

human» dëshmojnë për ndërkombëtarizimin e këtij preokupimi. Në themel të

zgjidhjes qëndron rikthimi në vlerësimin e rolit të shtetit në raport me zhvillimin

ekonomik dhe social. Disa vende të Amerikës Latine duhet të privilegjojmë shtetin e

centralizuar dhe dominues, shtetin liberal – anglosakson, shtetin që i jep një autonomi

79 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, Tiranë, UETPRESS, 2013 f.69


49

të madhe kompetencave rajonale dhe prirjeve të unifikimit kontinental – rasti i BE-së,

apo shtetin « krejtësisht të hapur » nën efektet e globalizimit që nuk kujdeset së

tepërmi për diferencimin social ose rajonal.

Ekonomisti francez Perroux në vitet 1960 thekson se edhe Anglia që sot është

kampione e liberalizmit, mund të thuhet se në themel të sukseseve të saj ka një

ndërhyrje energjike të shtetit duke filluar me të famshmin « Akt të Lundrimit »,

ndërtimin e kanaleve për transport, politikat e nxitjes së industrisë vendase etj.80 Po

ashtu dhe SHBA-ja, Gjermania, Japonia, Franca dhe vende të tjera. e kanë ndërtuar

fuqinë e tyre industriale nëpërmjet një implikimi të fuqishëm të shtetit në jetën

ekonomike. Pas Luftës së Dytë Botërore do të jenë ekonomitë sociale të aplikuara në

vendet e ish-Bashkimit Sovjetik si dhe në gjithë bllokun lindor të vendeve të Evropës

Qëndrore dhe Lindore. Edhe politikat me frymëzim keynesian të zbatuara në shumë

nga vendet e Europës Perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore, ishin një version i

ndëryhrejes së shtetit në jetën ekonomike dhe në përcaktimin e formave dhe drejtimin

e zhvillimit81.

Perceptimi i rolit të shtetit dhe se si aktorët vendimmarrës përcaktojnë dhe

legjitimojnë vendimet e tyre do të ndryshojë. Këto ndryshime do të reflektohen në

jetën politike dhe sociale dhe në veçanti në politikën publike të çdo vendi.

1.4 Shteti i mirëqenies sociale në një shoqëri të globalizuar

dhe shteti social evropian

Gjatë shekullit të kaluar ndryshmet ndërmjet rrymave politike ishin të dallueshme

në objektiva, instrumenta, politika ekonomike dhe klasat apo shtresat sociale që

përfaqësonin dhe mbronin. E majta shpesh e pozicionuar në rrymën «socialdemokrate

dhe sindikaliste», por përgjithësisht e orientuar nga «keynesianizmi» me një objektiv

të qartë: ndërhyrjen në ekonomi dhe shtetin social» ndërsa e djathta më tradicionaliste

dhe konservatore, ka privilegjuar shtetin minimal, tregjt efiçente dhe liberalizmin

ekonomik.

Në shekullin tonë fenomenet e globalizimit, krizat apo «sfidat e modernizimit» që

do të modifikojnë edhe këto qëndrime, do të reflektohen më së miri në zhvillimet

ekonomiko-sociale. Sigurish që kjo situatë do të bëhet objekt studimi për ekonomistët,

sociologët dhe politologët, por formula « TINSA » e ideur nga M. Thatcher do të

japë një përshkrim të përgjithshëm situatës : «There is no specific alternative» - nuk

ka një alternativë specifike. Kjo, e ndjekur nga filozofia e ish-presidentit francez

Sarkozy, do të sjellë sloganin e tij «ajo që funksionon është e pranueshme»82.

Si në Europë, në SHBA, në vendet në zhvillim apo në vendet me ekonomi

emergjente vërehet çdo ditë e më shumë që partitë politike nuk funksionojnë përreth

një boshti ideologjik ashtu si ndodhte në të kaluarën. Në vitet 1980-1990 do të

zhvillohen projekte tekonokratike ku do të ideohen «rrugë të treta» dhe nuk do të

konsiderohen si më parë modelet e pastra të idealeve të majta apo të djathta, pra nuk

80 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, Tiranë, UETPRESS, 2013 f.34 81 Po aty 82 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, Tiranë, UETPRESS, 2013 f.34-38


50

do të flasim më për projekte specifike. Fakti që politika nuk po servir më projekte të

pastra sociale dhe nuk shpreh ide të qarta mbi mbrojtjen e të drejtve të individëve,

përkthehet me një nivel të lartë të indiferentizmit të popullit ndaj politikës dhe me

konkretisht me një nivel të ulët të pjesëmarrjes në zgjedhje, kjo, sipas sondazheve të

kryera në vende të ndryshme të botës. Shoqëria sot është nën një nidikim të fuqishëm

të globalizimit dhe kjo reflektohet në të gjitha aspektet e jetës.

Nëse do t’i referohemi analizës aktuale të shtetit të mirëqenies duke u bazuar në

procesin e globalizimit, ajo do të na çojë domosdoshmërisht në një rënie të

vazhdueshme të nivelit të shteteve të mirëqenies, që do të lidhet drejpërsëdrejti me

shkurtimet e buxhetit social, privatizimin gradual të sigurimeve shoqërore dhe

reduktimin e të drejtave sociale në sfondin e një konkurrence të ashpër

ndërkombëtare.

Megjithatë, teza vendimtare e globalizimit ekonomik nuk është unanime. Shumë

studiues vënë në dukje se tregtia ndërkombëtare është në thelb një shkëmbimi midis

vendeve të zhvilluara dhe konkurrenca në vendet e jugut zhvillohet ekskluzivisht me

produktet që kërkojnë punë intensive. Garrett, nga ana e tij, theksoi se edhe pse

globalizimi vendoset në kundërshtim me zbatimin e politikave sociale të

kompensimit, nuk e bën të pamundur zbatimin e politikave sociale universaliste të

tipit socialdemokrat, madje globalizimi mund të rrisë nevojën për mbrojtjen e

politikave sociale83.

Shumë studiues konsiderojnë problemet më shumë si një çështje të

transformimeve strukturore të përjetuara nga vendet e zhvilluara, edhe pse

transformimi i kontekstit ekonomik ndërkombëtar nuk mund të neglizhohet. Duhet t'i

jepet prioritet i lartë gjithashtu, transformimit të sistemeve prodhuese: me reduktimin

e ekonomisë industriale dhe zhvillimin e ekonomisë së shërbimit, kalimi nga një

sistem prodhimi fordist në një sistem fleksibël të prodhimit, pa neglizhuar evolucionin

social, plakjen e popullsisë dhe mungesën e stabilitetit të strukturave familjare.

Sfida kryesore me të cilën përballen shtetet sociale është kalimi në ekonominë post-

industriale apo të shërbimit. Arsyeja kryesore e krizës të këtij modeli qëndron në

"rrëzimin" e shoqërisë industriale dhe paralelisht rënien e skemës së punësimit të

plotë që mundësonte politikat shtetërore tepër dinamike dhe të pasura në fushën e

mirëqenies.

Mënyrat tradicionale e menaxhimit të shërbimeve publike konsiderohen

joefikase dhe të shtrenjta. Decentralizimi dhe marrëveshjet me partnerët privatë

shihen si thelbësore për një sistem të suksesshëm. Konceptimi i ri pohon se qeverisja

e mirë është ajo ku shteti qëndron prapa, ushtron forcën e tij në mënyrë modeste dhe

ndërton lidhjet e interesit me grupe private, duke mbajtur pozitat e një partneri

superior ndaj të tjerëve. Zgjidhjen e krizës ekspertët do ta gjejnë në procesin e

decentralizimit, privatizimin e sektorëve socialë, duke synuar mbajtjen në nivel të

përfitimeve sociale, duke koordinuar aksionin e aktorëve publikë dhe privatë dhe

minimizimin e rolit të shtetit social. Një nga ndryshimet më të dukshme është rritja e

kompetencave në nivelin lokal. Në pothuajse të gjitha shtetet, madje edhe ato që

83 Garrett, G., Global Markets and National Politics. International Organization 52: 1998, p.787- 824.


51

tradicionalisht janë të lidhura me centralizimin si Suedia, autoritetet lokale në

konceptimin e ri janë duke luajtur një rol të rëndësishëm.

Gjithsesi, sot mund të vazhdojë të diskutohet për mbrojtje sociale, një e vërtetë

evropiane kjo që bën përjashtim nga vendet e tjera. Politikat e BE-së karakterizohen

nga një nivel i lartë i shpenzimeve sociale, një shkallë të lartë të mbrojtjes sociale të

sektorit publik në krahasim me shumicën e vendeve të tjera të industrializuara

joevropiane si Shtetet e Bashkuara, Japonia apo Australia dhe Zelanda e Re.

Mbulimi i sigurimeve shoqërore funksionon mbi parimin e universalitetit

pothuajse në të gjitha vendet e Bashkimit Evropian dhe gjithashtu vazhdon të mbulojë

një gamë të gjerë të rreziqeve dhe nevojave të qytetarëve. Në këto vende përdoren

forma të ndryshme teknikash në aplikimin e sigurimeve shoqërore dhe implementimin

e politikave të solidaritetit. Kjo pasqyron një hibridizim të politikave sociale

evropiane dhe shfaq një nivel të lartë të difuzionit të ndërsjelltë të këtyre politikave84.

Në mënyrë paradoksale, sipas Traktatit të Romës (1957) 85 mbulimi social

mbetet një kompetencë tërësisht kombëtare brenda vendeve të Bashkimit Evropian.

Megjithatë, gjatë pesëmbëdhjetë viteve të para të tregut të përbashkët, dimensioni

social nuk do të mungojë edhe nëse ai ekziston vetëm si një mjet për të ndërtuar një

treg të madh të përbashkët. Nga vitet 1970 -1980, sektori social fillon të shfaqet si një

qëllim në vetvete dhe arritjet e vërteta do të shënohen në kohët e sotme. Këtu mund të

përmendim Aktin Unik Evropian (1986), Kartën e të Drejtave Themelore Sociale të

Punëtorëve (1989), Protokollin Social të shkëputur nga Traktati i Mastrihtit (1992),

Librin e Bardhë të zhvillimit ekonomik, konkurrencës dhe punësimit (1993) Traktati i

Amsterdamit (1997) dhe më në fund, miratimin e Metodës së Hapur të Koordinimit

në Samitin e Lisbonës (2000). Këto tekste pasqyrojnë konsideratë të rëndësishme dhe

progresive të çështjes sociale brenda Bashkimit Evropian.

Edhe pse zhvillimi i sektorit social ka qenë një detyre kombëtare e shteteve

anëtare Komisioni Evropian ka rikonfirmuar në mënyrë të vazhdueshme, synimin për

harmonizimin e sistemit evropiane të mbrojtjes sociale, i cili është i rrënjosur shumë

thellë në kulturën, strukturat dhe institucionet e këtyre shteteve.

BE-ja, besnike e parimit të decentralizimit, nuk dëshiron të ndërmarrë një

politikë globalisht rishpërndarëse. Konvergjenca qëndron në faktin se qëllimet e

përbashkëta janë të përcaktuara në mënyrë kolektive dhe çdo vend është i lirë më pas

për të zgjedhur mjetet më të përshtatshme për të arritur këto qëllime.86

Politika sociale në BE mbetet një çështje e lidhur ngushtë me vendimet ekonomike

dhe nuk ka një unitet të vetin dhe legjitimitet. Ajo dispozon burime të kufizuara dhe

varet nga vullneti i anëtarëve të saj për të arritur marrëveshje mbi çështjet prioritare,

mënyrën më të përshtatshme për të trajtuar këto çështje si dhe financimin që duhet të

akordohet në nivele të ndryshme vendimarrëse.

84 Politikat sociale në Evrope, http://europaong.org/wp-content/uploads/2016/06/Protection-sociale.pdf,

konsultimi i fundit qershor 2016 85 Traktati i Romës, 25 mars 1957, http://www.m-pep.org/IMG/pdf/Acte_final_traite_de_Rome.pdf,

konsultimi i fundit qershor 2016

86 Gouttenoire Adeline, Le bien-être de l'enfant dans la Convention internationale des droits de

l'enfant, Informations sociales 2010/4 (n° 160), p. 30-33.

http://europaong.org/wp-content/uploads/2016/06/Protection-sociale.pdf

http://www.m-pep.org/IMG/pdf/Acte_final_traite_de_Rome.pdf


52

Dallimet midis shteteve dhe paaftësia për të arritur një marrëveshje duke

respektuar parimin e decentralizimit nuk lejon të realizohet një model i unifikuar.

Ndërtimi i një shteti evropian të mirëqenies përballet me interesat dhe opinionin

publik divergjent. Mbrojtësit e liberalizmit ekonomik kërkojnë me të gjitha mënyrat të

izolojnë tregun nga ndërhyrja politike duke u fokusuar në përpjekjet për të zgjeruar

hapësirën e tregut evropian sa më shumë të jetë e mundur duke ju dhënë një fuqi

minimale strukturave rregullatore të tregur evropian.

Duke marrë në konsideratë zhvillimet e fundit edhe pse ka pasur një progres të

pamohueshëm, duket e vështirë krijimi i një shteti të vetëm të mirëqenies evropiane.

Edhe nëse nuk ka konvergjenca reale institucionale, konvergjecat janë të pranishme.

Hibridizimi i sistemeve sociale realizohet nga dy procese kontradiktore. Njëri mbart

vështirësitë e ngjashme me të cilat përballen shtetet evropiane, ndërsa tjetri me

ndërtimin e referencës së përbashkët, e cila sigurisht ka dallime të forta, por

megjithatë mund të rezultojë në politika konvergjente.

Në këto kushte, ne mund të ngrejmë hipotezën se Metoda e Hapur e

Koordinimit, do të jetë një linje e përgjithshme udhëzuese pas Samitit të Lisbonës në

vitin 2000, kjo konsiston në një mënyrë pragmatike për të gjetur një kompromis midis

presioneve kontradiktore.

Një ndër politikat që ka gjetur më lehtësisht konsensusin dhe që është trajtuar

sipas Metodës së Hapur të Koordinimit, do të jetë politika sociale për fëmijët, politika

të cilat synojnë mbrojtjen sociale të fëmijëve si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel

evropian dhe që janë sa evidente aq edhe komplekse.

1.5 Fëmijët pjesë integrale e politikave sociale dhe

mirëqenia e tyre

Philippe Ariès, citon se nocioni i fëmijërisë është një ndërtim social relativisht i ri

në perëndim. Me ndërtim social duhet të kuptojmë faktin e krijimit të një kategorie

sociale, mjekësore, juridike sipas moshës në një cikël jete87.

Historianë të tjerë si Alexandre-Bidon dhe Lett, 1998 88 argumentojnë se ky

ndërtim social, nuk duhet të ngatërrohet me “ndjenjën” e fëmijërisë, duke ditur

emocionet që njerëzit kanë kundrejt fëmijëve, veçanërisht kundrejt fëmijëve të tyre.

Neglizhenca kundrejt disa fëmijëve kuptohet me vështirësi dhe korrelacioni me

shprehjen e emocioneve nuk është gjithmonë një indikator tregues. Ndërtimi social i

kategorisë “fëmijë” nuk varet nga afeksioni i një personi apo i një grupi njerzish, por

kryesisht nga normat e vendosura nga një shoqëri, ku fëmija është një prej aktorëve.

Këto norma përcaktohen nga konteksti mjedisor, sanitar dhe fetar i shoqërisë. Punimet

antropoligjike kanë ekzaktësisht për qëllim të thellojnë dijet mbi fëmijërinë sipas

grupeve sociale dhe konteksteve shoqërore.

Që prej Konventës Ndërkombëtare të të Drejtave të Fëmijëve e përshtatur nga

Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara në 1989, fëmija gëzon një status

87 Ariès Philippe, “L'enfant et la vie familiale sous l'Ancien Régime”, Revue Française de la

Sociologie, 1960 Volume 1, N.4 88 Alexandre-Bidon Danièle, Lett Didier, Les enfants au Moyen Âge, Ve- XVe siècles, 1998 Volume 17

Numéro 34 pp. 154-155


53

të mirëfilltë. Kjo konventë, si një tekst themeltar i të drejtave të fëmijës në shkallë

botërore, bashkon shtetet anëtare të saj, rreth të njëjtit qëllim. Nga njëra anë të

sigurohet mbrojtja e fëmijëve dhe nga ana tjetër njohja e fëmijës si një objekt i së

drejtës89.

Mireqënia e fëmijës, e parë në një kuptim më të ngushtë të plotësimit të nevojave

materiale, është pikërisht objekt i disa dispozitave të Konventës së të Drejtave të

Fëmijëve, e cila deklaron se Traktati përcakton të drejtën e fëmijës për mirëqenie, që

kuptohet si e drejta e fëmijës për të jetuar në kushtet materiale të nevojshme për t’u

zhvilluar. Dispozita kryesore e Konventës lejon të sigurojë mirëqenien e fëmijës dhe

sigurisht neni 27, sipas së cilit “Shtetet Palë njohin të drejtën e çdo fëmijë për një

nivel jetese të mjaftueshëm për zhvillimin fizik, mendor, shpirtëror, moral dhe social

të fëmijës”.

Zhvillimi dhe e ardhmja e fëmijës është subjekt i plotësimit të nevojave jetike, të

cilat janë unike në sasi dhe cilësi. Njohja e të drejtës së veçantë të fëmijës për një

standard të përshtatshëm jetese është thelbësore. Neni 27 do të krijojë një të drejtë të

veçantë për një standard të përshtatshëm të jetesës, ashtu si trajtohet për të gjithë

individët në nenin 11 të Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale

dhe Kulturore, 1976. Në paragrafin e parë të nenit 11 të këtij Pakti thuhet: "Shtetet

palë të këtij pakti njohin të drejtën e secilit, për një standard adekuat të jetesës për

veten dhe familjen e tij, duke përfshirë ushqim, veshje dhe strehim të mjaftueshëm

dhe për përmirësimin e vazhdueshëm të kushteve të jetesës (...) ".

Kjo dispozitë është ndërtuar si shumë nene të tjera të Konventës: ajo së pari

përcakton të drejtën e fëmijës, në këtë rast për një standard të përshtatshëm jetese, që

shtetet ta njohin dhe më pas i detyron këto vende për të marrë masat e nevojshme për

zbatimin e saj. Sigurisht nuk bëhet fjalë vetëm për të siguruar minimumin e jetesës në

kushte të mirë, por edhe të lejojë zhvillimin fizik, mendor, shpirtëror, moral dhe social

të fëmijës. 90

Neni 27-1 i Konventës është pjesë e "dispozitave, të cilat nuk prodhojnë efekte të

drejtpërdrejta kundrejt individëve", që do të thotë se një fëmijë nuk mund të kërkojë

89Konventa e të Drejtave të Fëmijëve,

https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf, konsultimi i fundit

korrik 2016 90 1. Shtetet pale te ketij Pakti njohin te drejten e secilit per nje standard adekuat te jeteses per vete dhe

per familjen e tij, duke perfshire ushqimin, veshjen dhe strehimin adekuat si dhe permiresimin e

vazhdueshem te kushteve te jeteses. Shtetet pale do te marrin masa te pershtatshme per te siguruar

realizimin e kesaj te drejte, duke njohur per kete qellim rendesine thelbesore te nje bashkepunimi

nderkombetar te pranuar lirisht.

2. Shtetet pale te ketij Pakti, duke njohur te drejten themelore te secilit per te qene i mbrojtur nga uria,

do te marrin masa individualisht, dhe nepermjet bashkepunimit nderkombetar, duke perfshire programe

te vecanta te nevojshme:

(a) Per te permiresuar metodat e prodhimit, te ruajtjes dhe te shperndarjes se ushqimeve duke perdorur

plotesisht njohurite teknike dhe shkencore, duke perhapur parimet e edukates ushqimore dhe duke

zhvilluar ose reformuar sistemet agrare asisoj per t’u arritur nje zhvillim dhe shfrytezim sa me efektiv i

burimeve natyrore;

(b) Per te siguruar nje ndarje te drejte te pasurive ushqimore boterore ne raport me nevojat duke marre

parasysh problemet qe shtrohen si perpara vendeve importuese ashtu edhe perpara vendeve eksportuese

te artikujve ushqimorе.



54

aplikim direkt të tekstit përpara një gjykatësi, por nenin 27-1 bën që të lindin detyrime

për Shtetet.

Kjo analizë është e diskutueshme pasi teksti trajton një të drejtë të fëmijës.

Paragrafi i fundit i nenit 27 bën prindërit e fëmijës të parët përgjegjës për të drejtën e

një standardi të përshtatshëm jetese, nëpërmjet detyrimit të të ushqyerit të fëmijës dhe

u kërkohet shteteve që të zbatojnë një sistem të detyruar shëbrimi mbi pensionet

ushqimore edhe kur fëmija jeton në një shtet tjetër.

Konventa e të Drejtave të Fëmijëve në përgjithësi dhe neni 27 në veçanti,

përmban disa specifika për vendet ku zhvillimi ekonomik nuk do të mund të siguronte

një standard të mjaftueshëm jetese për të gjithë fëmijët. Detyrimi për shtetet palë që të

marrin masat e duhura për të ndihmuar prindërit të përmbushur këtë të drejtë të

fëmijës merr parasysh kushtet dhe burimet e nevojshme të vendit.

Teksti përcakton se ndihma e shtetit mund të marrë formën e programeve të

asistencës dhe mbështetjes materiale, veçanërisht në lidhje me ushqimin,

veshmbathjen dhe strehimin. Fusha e shëndetit është objekt i artikullit 24 të

Konventës të të Drejtave të Fëmijëve. 91 Për shkak se ajo është një nga mjetet

themelore për t’i siguruar fëmijës një standard adekuat jetese, Neni 26 i Konventës të

të Drejtave të Fëmijëve, i dedikohet të drejtës së fëmijës për sigurim shoqëror.

E ndërtuar në të njëjtin model, neni 26 parashikon në paragrafin e parë: "Shtetet

Palë i njohin çdo fëmije të drejtën për të përfituar përkrahje shoqërore, përfshirë këtu

asistencën sociale dhe të marrin masat e nevojshme për të siguruar realizimin e plotë

të kësaj të drejte, në përputhje me legjislacionin e tyre kombëtar”.

E drejta e fëmijës për të përfituar nga sigurimet shoqërore, afirmohet edhe nga

tekste të tjera ndërkombëtare dhe evropiane. Edhe këto tekste, nuk mund të përdoren

direkt para gjykatave kombëtare. Shtetet duhet të marrin masat e nevojshme për

91 1. Shtetet Pale njohin te drejten e femijes per te gezuar nje gjendje shendetesore sa me te mire dhe

per te perfituar nga sherbimet per trajtimin e semundjes dhe riaftesimin e shendetit. Shtetet Palë

perpiqen te sigurojne qe asnje femije te mos i mohohet e drejta per te pasur keto sherbime te kujdesit

shendetesor.

2. Shtetet Pale ndjekin zbatimin e plote te kesaj te drejte dhe ne vecanti marrin masat e duhura:

(a) Per te ulur vdekshmerine foshnjore dhe feminore;

(b) Per t’u siguruar te gjithe femijeve ndihmen e nevojshme mjekesore dhe kujdesin per shendetin,

duke e vene theksin ne zhvillimin e kujdesit shendetesor paresor;

(c) Per te luftuar semundjen dhe kequshqyerjen, edhe ne kuadrin e kujdesit shendetesor paresor, me ane

te perdorimit, nder te tjera, te teknikave lehtesisht te arritshme si dhe te sigurimit te produkteve

ushqimore te pershtatshme dhe ujit te pijshem te paster, duke pasur parasysh rreziqet e ndotjes se

mjedisit natyror;

(d) Per t’u siguruar nenave kujdesin e duhur shendetesor, para dhe pas lindjes;

(e) Per te mundesuar qe gjithe grupet shoqerore dhe ne vecanti prinderit dhe femijet te marrin

informacion, te kene mundesi edukimi dhe te perkrahen per te perdorur dijet baze per shendetin dhe te

ushqyerit e femijes, perparesite e ushqyerjes me gji, higjienen dhe shendoshjen e mjedisit dhe

parandalimin e aksidenteve;

(f) Per te zhvilluar kujdesin shendetesor parandalues, keshillimin e prinderve, edukimin dhe sherbimet

ne fushen e planifikimit familjar.

3. Shtetet Pale marrin te gjitha masat e efektshme dhe te nevojshme per te zhdukur praktikat

tradicionale te demshme per shendetin e femijeve.

4. Shtetet Pale marrin persiper te nxisin dhe inkurajojne bashkepunimin nderkombetar, me qellim qe te

sigurojne gradualisht realizimin e plote te se drejtes se njohur ne kete nen. Per kete, mbahen parasysh

ne menyre te vecante nevojat e vendeve ne zhvillim.


55

realizimin e kësaj të drejte. Në gjuhën juridike, që është e njohur për saktësinë e saj të

madhe leksikore disa terma janë të diskutueshme për shkak të pasaktësisë së tyre

semantik. Përgjatë gjykimit të një të mituri në një çështje civile edhe pse mendohet që

gjyqtari referon në bazë të vendimit të tij, ai do të udhëhiqet nga “interesi i fëmijës”.

Ky interes më shumë se një koncept ligjor është një parim i përgjithshëm në

konotacion psikologjik, vlerësimi dhe përkufizimi i të cilit do të bëhet nga të tretë, që

konsiderohen ekspert (punonjës social është, psikolog është, mjek është) mendimi i të

cilëve është i rëndësishëm në vendimmarrje.

Interesi i fëmijës dhe e drejta për një standard të përshtatshëm jetese, sidomos në

pikëpamje të detyrimeve ligjore të shteteve palë në Konventën e të Drejtave të

Fëmijëve mund të matet përmes vëzhgimeve të Komitetit Ndërkombëtar të të

Drejtave të Fëmijëve. Ky është një organ i ekspertëve të pavarur që monitoron

zbatimin e Konventës mbi të Drejtat e Fëmijëve nga shtetet palë. Ai gjithashtu

monitoron zbatimin e dy protokolleve opsionale të Konventës; një për përfshirjen e

fëmijëve në konflikte të armatosura dhe tjera mbi shitjen e fëmijëve, prostitucionin

dhe pornografia me në qendër fëmijët92.

Përgjatë vëzhgimeve Komiteti vlerëson zbatimin e neneve 26 dhe 27 të Konventës

të të Drejtave të Fëmijëve. Komiteti thekson se niveli i mjaftueshëm i jetës është

thelbësor për zhvillimin fizike, psikologjike, shpirtërore, morale dhe sociale të fëmijës

dhe se varfëria e fëmijëve gjithashtu ndikon në normën e vdekshmërisë foshnjore, në

qasjen e shërbimeve shëndetësore, në edukimin e fëmijëve dhe në cilësinë e tyre të

jetës.

Zbatimi i Konventës Ndërkombëtare të të Drejtave të Fëmijëve në vetvete në

mënyrë të qartë nuk mund të sigurojë që të gjithë fëmijët të kenë kushte jetese të

përshtatshme. Mbetet fakti se zbatimi i saj, nën mbikqyrjen e Komitetit të OKB-së për

të Drejtat e Fëmijëve, mund të japë një themel thelbësor në kërkimin e mënyrave të

reja për të luftuar kundër varfërisë së fëmijëve dhe kundër diskriminimit.

Kemi të bëjmë me politika sociale tepër të gjera, nëpërmjet të cilave i kushtojmë

një vemendje të veçantë edhe statusit të fëmijës në shoqëri, satus i cili krijohet

nëpërmjet nocioneve si mireqënia e fëmijës, evoluimi dhe funksionimi i prindërimit si

dhe roli i aksionit publik në termat e marrjes në ngarkim të fëmijës.

Ndërhyrja direkte tek prindërit në ushtrimin e përgjegjësive të tyre edukuese,

paraqet drejtimin aktual të mbështetjes prindërore për të përmbushur sa më mirë

interesat e fëmijës dhe komunitetit. Si një shtysë për reduktimin e faktorëve të

rrezikshëm dhe promovimin faktorët të mbrojtës së familjes. Kjo metodë ka për

qëllim ruajtur e pozitës së prindit edhe pse në kushte vulnerable. Duke konsideruar

pozicionin e prindit si një "përgjegjës parësor" për mirëqenien dhe suksesin shkollor

të fëmijës.

Ky drejtim do të konsiderohet si një bosht kryesor i rekomandimeve të

organizatave ndërkombëtare dhe institucioneve evropiane në fushën e mirëqenies së

fëmijëve dhe të rinjve që prej njëzet vjetësh. Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtat

92 Grelley Pierre, Intérêt de l'enfant : un renouveau , Informations sociales 2010/4 (n° 160),

p. 41-41.


56

e Fëmijëve, e miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, thekson gjithashtu

idenë se mbështetja e prindërve është një instrument i rëndësishëm veprimi për të

përmbushur interesin e fëmijës. Nëse Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave të

Fëmijëve vendos fëmijën si mbajtësin e të drejtave, ajo gjithashtu përcakton se

përgjegjësi kryesor për rritjen dhe zhvillimin e fëmijës është prindi, ky i fundit duhet

mbi të gjitha të udhëhiqet nga interesat më të mira të fëmijës, neni 18.93 Ky nen mund

të interpretohet si një lehtëues i përgjegjësive të shteteve (anëtare) kundrejt fëmijëve

dhe kalimin e përgjegjësisë tek prindrit, por theksojmë se autoritetet publike janë

gjithashtu të ftuara të bëjë maksimumin e tyre për të garantuar të drejtat e fëmijëve, në

rast se nuk garantohen nga familja. Nga ana tjetër, duhet të njohin dhe përgjegjësinë

prindërore dhe të mbështesin prindrit për rritjen e fëmijëve “e drejta për të marrë

mbështetjen e duhur nga autoritetet publike në ushtrimin e detyrave prindërore”. Nëse

i referohemi hyrjes së kësaj konvente, shtetet nënshkruese janë "të bindur se familja,

si njësia bazë e shoqërisë dhe mjedisi natyror për rritjen dhe mirëqenien e të gjithë

anëtarëve të saj dhe veçanërisht të fëmijëve, duhet të marrë mbrojtjen dhe ndihmën që

ajo kërkon për të luajtur sa më mire rolin e saj në komunitet”.

Kjo perspektivë është thelluar më tej me rekomandimin e Këshillit të Evropës mbi

politikat në mbështetje të prindërimit pozitiv (2006) që sugjerojnë për qeveritë e

vendeve anëtare "të njohin karakterin thelbësor të familjeve, të qenit prind dhe

krijimin e kushteve të nevojshme të prindërimit pozitiv që merr në konsideratë të

drejtat dhe interesin më të lartë të fëmijës" nëpërmjet " të gjitha masave legjislative,

administrative, financiare dhe të tjera ". Elemetë që gjenden në rekomandimin e

Komitetit të ministrave të shteteve anëtare në lidhje me politikat që sunojnë

prindërimin pozitiv.

Rekomandimi thekson në mënyrë të veçantë se nën "ndryshimet aktuale sociale",

"prindërimi, edhe pse lidhur me intimitet familjar, duhet të konsiderohet si një zonë

brenda politikave publike": përveç masave të politikave familjare të përgjithshme,

janë rekomanduar shërbime të dedikuara për mbështetjen e prindërve si: qendrat dhe

shërbime lokale, linjat telefonike për ndihmë, programe edukative dhe mbështetje për

prindërit, zhvillimi i bashkëpunimit ndërmjet shkollave dhe prindërve, të përforcuara

këto për prindërit në rrezik të lartë përjashtimi social. Supozimi i një frekuentimi më

të lartë të prindërve në vështirësi është themelore në lidhje me realitetin social të

evidentuar: zhvillim i pasigurt socio-ekonomik, paqëndrueshmëria e marrëdhënieve

bashkëshortore, prind i vetëm, rritje e kërkesave arsimore të të rinjve, etj.

93 1. Shtetet Pale perpiqen me te gjitha mundesite, per te siguruar njohjen e parimit, sipas te cilit te dy

prinderit kane pergjegjesi te perbashket per edukimin dhe zhvillimin e femijes. Pergjegjesine kryesore

per edukimin dhe zhvillimin e femijes e kane prinderit, ose sipas rastit, perfaqesuesit e tij ligjore. Ata

duhet te udhehiqen, ne radhe te pare, nga interesi me i larte i femijes.

2. Per te garantuar dhe zhvilluar te drejtat e permendura ne kete Konvente, Shtetet Pale u japin

ndihmen e duhur prinderve dhe perfaqesuesve ligjore te femijes, ne ushtrimin e pergjegjesise qe u bie

atyre per rritjen e femijes dhe sigurojne ngritjen e institucioneve, qendrave ose sherbimeve te kujdesit

per femijet.

3. Shtetet Pale marrin te gjitha masat e nevojshme per t’u siguruar femijeve, prinderit e te cileve jane

ne marredhenie pune, te drejten te perfitojne nga sherbimet dhe lehtesite e kujdesit per femijet, per te

cilat jane ngritur.


57

Përgjithësimi i çështjes mbi mbështetjen e procesit të prindërimit shfaqet si fakt i

ndëryrjes së veprimit publik në transformimet e fundit në familje dhe pasqyron një

preokupim të ri në lidhje me veprimin edukativ të familjeve.

Në trajtimin e tij filozofik Alain Renaut (2002) e konsideron fëmijën si një individ

me të drejta të plota dhe nuk flasim vetëm për të drejtat që duhet të respektohen nga të

rriturit, por për të drejtat e lirisë së fjalës, të opinionit, të mendimit. Jo vetëm duhet të

respektohen të drejtat mbi mbrojtjen e fëmijës, por duhet të shtrimë idenë duke e

konsideruar fëmijën si një qytetar të ardhëshëm të shoqërisë, nga ku Konventa

Ndërkombëtare e të Drejtave të Fëmijëve ideon principin e interesit superior të

fëmijës. Në këtë kuadër riafirmohet roli thelbësor i prindërve në edukimin, sigurinë

dhe mbrojtjen e fëmijës. Pikërisht, këtu konsiderohet mbështetja e shtetit në

funksionimin, inkurajimin dhe prindërimin edhe pse mund të kemi një ndërhyrje në

jetën private në disa raste absolutisht të nevojshme, si në rastin e neglizhencës së

fëmijës apo të keqtrajtimit.

Do të na duhet të presim fundin e viteve 1990 dhe fillimin e viteve 2000 nën

shtysën evropiane që interesi i fëmijës të bëhet lajtmotiv i politikave publike. Duke

konsideruar interesin e fëmijës, ne përqëndrohemi në sigurimin e mirqenies së tij. Sot

kjo mirëqenie prezantohet si normë rregulluese e politikave publike. Ky interes edhe

pse nuk gëzon një konsensus real mbi mbulimin e tij, futet në një perspective të gjerë

të aksionit publik94.

Një nga mënyrat e ndjekura në fushën juridike mbi integrimin, fokusohet në

trajtimin e të drejtave të fëmijëve si të drejta të njeriut. Në nëntor të vitit 2001:

"Takimi i ministrave evropianë përgjegjës për fëmijët dëshiron futjen dhe integrimin e

të drejtave të fëmijëve në të gjitha politikat e BE-së "95 Deputetët evropianë kanë

promovuar gjithashtu në mënyrë aktive vëmendjen drejt Konventës së të Drejtave të

Fëmijëve. Për shembull, përcaktimi i sesionit special të Asamblesë së Përgjithshme të

Fëmijëve nga OKB-ja në vitin 2002, gjatë së cilës u bë thirrje për "përfshirjen e një

baze ligjore në Traktatet e BE-së për promovimin dhe mbrojtjen e interesave më të

mira të fëmijëve në të gjitha politikat e BE-së, programet dhe legjislacionet "96.

Grupet dhe shoqatat për promovimin e të drejtave të fëmijëve kanë lobuar fort që

fëmijët të vendosen në qendër të politikës. Organizata të tilla si Rrjeti Evropian i

Fëmijëve (Euronet) dhe Eurochild që në gjysmën e parë të viteve 2000 kanë qenë

partizanë të një angazhimi më të madh të BE-së për të avancuar të drejtat e fëmijëve

brenda BE-së, por edhe në marrëdhëniet e saj ndërkombëtare. Konventa mbi të

Ardhmen e Evropës 2002-2003 synon ndërtimin e një terreni ideal për mobilizimin e

aktivistëve. Draft traktati kushtetues i BE-së përfshirë gjithashtu referenca për të

drejtat e fëmijëve. Në këtë draft përmenden për herë të parë, të drejtat e fëmijëve në

94 Renaut Alain, La libération des enfants. Contribution philosophique à une histoire de l'enfance,

2002 Volume 141 Numéro 1 95 cit. në Euronet, 2004, f. 2, https://www.cairn.info/revue-informations-sociales-2010-4-page-66.htm,

konsultimi i fundit korrik 2016 96 Po aty

http://www.persee.fr/issue/rfp_0556-7807_2002_num_141_1?sectionId=rfp_0556-7807_2002_num_141_1_2923_t1_0180_0000_3


58

një dokument kushtetues evropian. Kjo vëmendje vjen gjithashtu në Traktatin e

Lisbonës me rishikimin e nenit 2.97

Një nga objektivat e politikave sociale evropiane niset nga perspektiva e

investimit social për reduktimin e varfërisë infantile. Mënyra se si justifikohet

përqendrimi i politikave në luftën kundër varfërisë mbështetet kryesisht në pasojat e

të rinjve që kanë jetuar një fëmijëri në varfëri e përkthyer kjo në nivelin e diplomimit,

aksesi në punësim, apo në përjashtimin social.

Që nga hyrja në skenë e “Evropa 2020” është nxitur qasja e “Investimit Social”

për trajtimin e varfërisë dhe përfshirjes sociale. Kjo qasje synon të argumentojë

fuqishëm në favor të ndihmesës që mund të japin politikat e mirorganizuara sociale

për rritjen ekonomike, për mbrojtjen e njerëzve nga varfëria dhe për të luajtur rol

balancues ekonomik. Në të vërtetë, qasja e investimit social mbështetet fuqishëm në

të kuptuarit e faktit se politikat sociale dhe ekonomike përforcojnë njëra-tjetrën dhe se

e para, kur formulohet nga këndvështrimi i investimit social, përfaqëson vërtet një

“parakusht” për rritjen e ardhshme të ekonomisë dhe punësimit.

Investimi social ka të bëjë me forcimin e kapaciteteve të tanishme dhe të

ardhshme të njerëzve. Duhet të theksohet se përveç që kanë ndikime të

menjëhershme, politikat sociale kanë edhe ndikim afatgjatë duke ofruar rezultate

ekonomike dhe sociale me kalimin e kohës, veçanërisht për sa i përket perspektivave

të punësimit ose të ardhurave nga puna. Investimi social ndihmon sidomos për t’i

“përgatitur” njerëzit të përballen me rreziqet e jetës dhe jo thjesht të “riparojnë”

pasojat. Kështu, investimi social është një grup masash dhe instrumentesh të

politikave që përbëhet nga investime në kapitalin njerëzor dhe rritjen e kapacitetit të

njerëzve për të marrë pjesë në jetën sociale dhe ekonomike si dhe në tregun e punës.

Qasja e re thekson se një element kyç në investimin social është trajtimi i

disavantazhit dhe sfidave sociale kyçe përmes kombinimit të politikave që ato të

plotësojnë dhe përforcojnë njëra-tjetrën. Kjo dëshirë për të integruar fëmijët në të

gjitha politikat e Bashkimit Evropian ka rezultuar në dy vizione të cilat janë të

vështira për t’u artikuluar në institucione. Njëri thekson integrimin e të drejtave të

fëmijëve si të drejtat e njeriut ndërsa tjetri atë të luftës kundër varfërisë së fëmijëve, e

cila korrespondon me një perspektive të investimit social. Edhe në sistemin social

nordike u jepet një përparësi e veçantë fëmijëve dhe të rinjve, ashtu si e trajton Gosta

Esping Andersen (2008). Politika mbi fëmijërinë e hershme mund të konsiderohet

gjithmonë dhe më shumë si një investim për gjeneratat e ardhshme me shumë se një

shpenzim. Në këtë logjikë gratë janë të favorizuara, atyre u mundësohet integrimi në

tregun e punës që u lejon rritjen e të ardhurave në familjet dhe limitimi i riskut të

varfërisë tek fëmijët98.

97 Traktati i Lisbonës, http://www.slideshare.net/LoNnapIrEcI/traktati-i-lisbons-treaty-of-lisbon,

konsultimi i fundit korrik 2016

« …Bashkimi ka ne themel vlerat e respektimit te dinjitetit te njeriut, lirise, demokracise, barazisë,

shtetit te se drejtes dhe respektimit te te drejtave te njeriut, duke perfshire te drejtat e personave qe u

perkasin pakicave. Keto vlera jane te perbashketa per Shtetet Anetare ne nje shoqeri ne te cilen

mbisundon pluralizmi, mosdiskriminimi, toleranca, drejtesia, solidariteti dhe barazia midis grave dhe

burrave. « 98 Gosta Esping-Andersen, Bruno Palier, Trois leçons sur l'Etat-providence, Seuil, coll. « La

http://www.slideshare.net/LoNnapIrEcI/traktati-i-lisbons-treaty-of-lisbon

https://lectures.revues.org/1930

https://lectures.revues.org/1931


59

Bashkimi Evropian "... lufton përjashtimin social dhe diskriminimin dhe nxit

drejtësinë dhe mbrojtjen sociale, barazinë midis grave dhe burrave, solidaritetit midis

brezave dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve", Traktati i Lisbonës neni 299. Ky

promovim mbështetet në procesin e integrimit duke konsideruar varfërinë e fëmijëve

dhe praktikat e përfshirjes sociale. Përkrahësit e kësaj qasjeje bazohen në thirrjen e

Këshillit të Evropës për shtetet anëtare në vitin 2006 si dhe në Strategjinë Evropiane

mbi të Drejtat e Fëmijës, për të "marrë masat e nevojshme dhe reduktuar varfërinë e

fëmijëve sa më shpejt, duke i dhënë të gjithë fëmijëve mundësi të barabarta,

pavarësisht nga përkatësia e tyre sociale "100.

Ky formulim sugjeron përdorimin e një perspektive të politikave që vlerëson

pasojat e politikave publike në mirëqenien ekonomike të fëmijëve. Zgjedhja që bëjnë

autoritetet publike mund të shfaqet e dykuptimtë dhe me qëllime të caktuara, si për

shembull interesi i fëmijës dhe barazia e gjinive mund të jenë ndonjëherë konkurruese

apo edhe të kundërta si qëllime.

Neni 2 i Traktatit të Lisbonës ka një perspektivë politike alternative, atë të të

drejtave të fëmijëve. Në këtë rast, qëllimi shkon përtej fushës së politikës sociale. Të

drejtat e fëmijëve konsiderohen në kuadrin e të drejtave të njeriut, të cilat janë

konceptuar pasi ato janë në dokumentet ndërkombëtare, në veçanti në Konventën e

vitit 1989 të OKB-së mbi të Drejtat e Fëmijës.

Temat e trajtuara nga kjo marrëveshje janë më të gjera se të drejtat sociale të

fëmijës, që garantojnë mbrojtjen e fëmijëve, luftës kundër abuzimit, si dhe të drejtat e

tyre të kombësisë dhe mosdiskriminimit. Politikëbërësit dhe rrjetet e aktivistëve që

përdorin këtë perspektivë të dytë politike i japin një tjetër kuptim dimensionit të

integrimit.

Në një botim të Child Rights Information Network (rrjetit të informacionit për

të Drejtat e Fëmijëve) në vitin 2002, integrimi është përkufizuar dhe përcaktuar:

"Integrimi i të drejtave të fëmijës [...] nënkupton transferimin e një elementi dytësor

drejt një rrjedhe qëndrore për ta bërë atë sa më të pranueshme për shumicën. [...]

[Kjo] do të thotë transformimin e të drejtave të fëmijëve nga një çështje e vogël në një

çështje që pozicionohet në qendër të vëmendjes dhe të debatit publik "101.

Për shkak të ekzistencës së qasjeve të ndryshme politike për integrimin dhe

treguesit e vlerësimit mbi arritjet në këtë fushë, nuk është e habitshme se termi

“integrimi i fëmijëve” është bërë një slogan politik, që mund të interpretohet në

shumë mënyra. Lidhjet midis analizës së të drejtave të fëmijëve dhe atyre mbi

varfërinë e fëmijëve, shpesh bëhen në mënyrë të gabuar, në rastet kur ekziston një

lidhje e tillë.

Në dokumentet e secilit prej këtyre grupeve, ne mund të gjejmë një paragraf

ku citohet se: varfëria është një kërcënim për të drejtat e fëmijëve dhe se të drejtat e

fëmijëve janë një mekanizëm për të luftuar varfërinë. Të ulësh numrin e fëmijëve të

république des idées », 2008, p134 99 Traktati i Lisbonës, http://www.slideshare.net/LoNnapIrEcI/traktati-i-lisbons-treaty-of-lisbon,

konsultimi i fundit korrik 2016 100 Komisioni Evropian (2008) 367 final, 2006, f. 3 101 Child Rights Information Network, 2002, f. 13



60

varfër lejon gjithashtu të ulësh numrin e të rriturve të varur nga ndihmat sociale me

idenë që varfëria transmetohet nga gjenerata në gjeneratë.

Sigurimi i të drejtave sociale të fëmijëve kërkon më shumë se një deklarate të

thjeshtë kushtetuese ose një hapje për pjesëmarrjen politike të të rinjve.

… "Shpesh, fëmijët që rriten në varfëri dhe përjashtim janë pjesë e një 'cikli' të

trashëguar nga brezi në brez, duke konsideruar qasjen e pabarabartë në burime dhe

mundësi. Kjo situatë shpesh lidhet me diskriminimin dhe varfërinë e fëmijëve që

është një mohim i të drejtave të fëmijëve. Kjo shkakton pasoja të rënda afatgjata, duke

krijuar barriera tek fëmijët që të shpalosin potencialin e tyre të plotë, rrezikon

gjendjen e tyre shëndetësore, pengon zhvillimin e tyre personal, edukimin dhe

mirëqenien e tyre të përgjithshme. Ky citat korrespondon me atë që quhet perspektiva

e investimit social102.

Duke përmbledhur perspektivë politike, Bruno Palier shkruan: "Kjo qasje

tregon se politikat sociale nuk mund të jenë thjesht skemat e kompensimit, por ato

duhet të përmbajnë një strategji kolektive të investimit social"103.

Sipas Jacques Delors dhe Michel Dollé investimi social përcaktohet mbi një

perspektivë politike dhe koherencën e saj e cila varet nga një "strategji e investimit

social fokusuar në fëmija" dhe në "përpjekjet për të investuar në kapitalin njerëzor"104.

Në një pikëpamje historike, fenomeni « mirëqenie » dhe tentativa për ta

përkufizuar dhe matur atë e ka origjinën në traditën anglo-saksone të shekullit XVIII-

XIX me autorët Jeremy Benathan dhe John Stuart Mill, të cilët i referohen mirëqenies

si shpreheje e «utilitetit». Sipas tyre, një shoqëri e «drejtë» krjon mundësinë që

shumica e njerëzve të maksimizojnë mirëqenien e tyre, se realizimi i mirëqenies është

shuma e utiliteteve/nevojave nga të cilat varet maksmizimi i mirëqenies globale.

Jeremy Benathan e interpreton mirëqenien si kriterin më të mirë të çdo politike për të

krijuar sa më shumë mirëqenie për një numër sa më të madh njerzish.

Në versionin e saj modern « ekonomia e mirëqenies » lindi në vitin 1920 me

librin « The Economics of Welfare » nga ekonomisti Arthur Pigou, i cili zhvilloi

konceptin e « eksternaliteteve » duke analizuar « efektet e veprimeve të një agjenti

ekonomik mbi mirëqenien e një tjetri ». Ky këndvështrim u bë thelbi i analizës së

mirëqenies që justifikohet ndërhyrja e qeverisë/shtetit në një ekonomi tregu e cila

justifikohet nga « funksionimi i keq i tregut », në rastet kur ai nuk realizon një

shpërndarje optimale të burimeve prodhuese dhe të të ardhurave.

Në fund të shekullit XX debati do të përqendrohet në tri drejtime kryesore :

Në përcaktimin se çfarë do të quajmë mirëqenie;

Në gjetjen e indikatorëve dhe instrumentave më të mirë për ta shprehur dhe

matur atë;

Në përcaktimin e politikave që siguron « mirëqenien për të gjithë »;

102 Jenson J, Saint-Martin D., Building blocks for a new social architecture: the LEGOTM paradigm of

an active society, Policy & Politics, 2006 vol. 34, n° 3, p. 429-451. 103 Palier B., Présentation , in Esping-Andersen G. et Palier B., Trois Leçons sur l’État-providence,

Paris, Seuil, coll.«La République des idées », 2008, p. 5-17. 104 Delors J. et Dollé M., Investir dans l’État social, Paris, Odile Jacob, 2009


61

Koncepti i « mirëqenies » u përkufizua si « tërësia e gjërave që kemi nevojë për të

jetuar mirë, të tilla si paraja që na kënaq nevojat materiale, shëndeti që na garanton

ekuilibrin mendor dhe fizik të jetesës, kultura e spiritualiteti, dija dhe njohuria,

kushtet e banimit, cilësia dhe prania e kushteve të ndryshme105.

Mirëqenia e fëmijëve mat cilësinë e jetës së fëmijëve. Edhe pse koncepti paraqitet

shumë i prekshëm dhe i thjeshtë, në literaturat përkatëse nuk gjejmë një metodë

universale për të matur këtë mirëqenie.

Dy qasje kryesore mund të përdoren për të përcaktuar dhe për të vlerësuar

mirëqenien e fëmijëve. E para është të marrin në konsideratë mirëqenien si një

koncept shumëdimensional. Hulumtuesit vendosni dimensione të cilat janë të

rëndësishme për cilësinë e jetës dhe çdo dimension përfaqësohet nga një apo më

shumë indikatorë. E dyta është që të pyeten direkt fëmijët se si ata e shohin

mirëqenien e tyre.

Një studim i kohëve të fundit mbi këtë temë përcakton mirëqenien e fëmijëve

si "koncept shumëdimensional që përfshin dimensionin mendor/ psikologjik, fizik dhe

social", cituar në Pollard dhe Lee106.

Ky përkufizim nuk përmban aspektin material që është një aspekt i

rëndësishëm në shumë studime të tjera që e marrin në konsideratë varfërinë dhe

mirqënien materiale të fëmijëve.

Kohët e fundit, Ben-Arieh dhe Frones propozojnë përkufizimin e mëposhtëm,

i cili bazohet edhe në indikatorë: "Mirëqenia e fëmijëve përfshin cilësinë e jetës në

përgjithësi. Ajo i referohet gjendjes ekonomike të fëmijës, marrëdhënieve të tij me

fëmijët e tjerë, të drejtave të tij politike dhe mundësive që i vihen në dispozicion për

zhvillimin e tij. Shumica e studimeve përqendrohet në disa aspekte të mirëqenies së

fëmijëve, duke theksuar shpesh ndryshimet sociale apo kulturor. Për rrjedhojë, në

qoftë se dëshirojmë të trajtojmë mirëqenien në mënyrë globale, duhet t’u referohemi

indikatorëve që mbulojnë aspekte të ndryshme të mirëqenies së fëmijëve"107.

Por mirëqenia e fëmijëve mund të shprehet në terma subjektive të mirëqenies,

të raportuara nga të interesuarit. Kjo qasje jo vetëm që lejon fëmijët për të dhënë

mendimin e tyre mbi mirëqenien por ajo gjithashtu shmang marrjen e vendimeve për

disa aspekte të rëndësishme të jetës së tyre, marrjen në konsideratë të indikatorëve

dhe marrjen e përgjegjësisë për të dhënë prioritete për secilin dimension. Disa qasje

shumëdimensionale kanë përdorur elementë subjektiv përcaktuese më tepër si

komponentë të indikatorëve sesa si pjesë e një qasje konceptuale të re. Një kufizim i

qasjes subjektive është se fëmijët e vegjël nuk mund t’u përgjigjen këtyre pyetjeve

dhe në perspektivën politike shfaqet një kufizim i dytë i cili lidhet me ndjeshmërinë e

masave subjektive të mirëqenies së fëmijëve në veprimtarinë e autoriteteve publike.

Nëse do të bëhej një ekzaminim më i thelluar i mirëqenies së fëmijëve do të

vërehen dy linja të mëdha në literaturë. E para kundërshton "qasjen e zhvillimit" dhe

105 Civici Ardian, Shteti apo Tregu, Tiranë, UETPRESS, 2013, f.200-201 106 Pollard, E.L., & Lee, P.D.. Child wellbeing: A systematic review of the literature. Social Indicators

Research, 2003,p.65 107 A.Ben-Arieh, I. Frønes, Taxonomy for child wellbeing indicators: A framework for the analysis of

the well-being of children Childhood, 2011


62

"qasjen e bazuar në të drejtat e fëmijëve." E dyta kundërshton autorët të cilët e

konsiderojnë mirëqenien në këndvështrimin e kostove sociale dhe individuale p.sh

indikatorët që masin faktorët negativë të tillë si: varfëria, injoranca dhe sëmundje dhe

ata që dëshirojnë të bëhen pjesë në një perspektivë më pozitive. Qasja e zhvillimit ka

më shumë gjasa që të përqëndrohet në aspektet negative të mirëqenies së fëmijëve,

ndërsa qasja e bazuar në të drejtat e fëmijëve në përgjithësi është më e fokusuar në

anën pozitive të mirëqenies së fëmijëve.

Nëse do të analizohej mirëqenia e fëmijëve në dimensionin kohë dhe do të

konsideronim të sotmen dhe të ardhmen, qasja e zhvillimit do të fokusohej kryesisht

në akumulimin e kapitalit njerëzor dhe aftësitë sociale për të nesërmen.

Ky vizion afatgjatë i mirëqenies së fëmijës përqëndrohet në "një mirëqenie të

së ardhmes." Qasja e bazuar mbi të drejtat e fëmijës bazohet në idenë se fëmijët janë

qënie njerëzore që duhet të përfitojnë një mirëqenie në momentin që flasim dhe jo në

të ardhmen. Fëmijët janë të përfshirë në përkufizimin e asaj që mund të jetë mirëqenia

e tyre dhe se si mund të matet ajo108.

Ndonjëherë dallimet mes këtyre dy qasjeve mund të jenë tepër të dukshme,

por në të vërtetë ajo që mund të konsiderohet e mirë për mirëqenien e fëmijës në të

tashmen mund të jetë e rëndësishme edhe për mirëqenien e tij në të ardhmen. Për

shembull, abuzimi tek fëmijët dëmton mirëqënien e tyre në të tashmen por kjo ka

efektet e saj negative edhe në mirëqenien e tyre si të rritur (Currie dhe Tekin,

2006)109.

Një raste të tjera, situata mund të paraqitet në një lidhje të qartë anasjelltas.

Një fëmijë në këndvështrimin e mirëqenies së tij në të tashmen preferon të luajë me

shokët (element që inkurajohet, bazuar në të drejtat e fëmijëve) në vend që të shkojë

në shkollë për të marrë njohuri të reja dhe të përmirësojë perspektivën për të ardhmen

(element që inkurajohet brenda perspektivës së zhvillimit).

Ka diskutime për një vlerësim pozitiv dhe vlerësim negativ të mirëqenies së

fëmijëve.

Linja e dytë në literaturën mbi mirëqenien e fëmijëve qëndron midis atyre që

theksojnë aspektet negative të mirëqenies së fëmijëve dhe atyre për të cilët kjo

mirëqenie është një variabël pozitiv i vazhdueshëm. Këta autorë e klasifikojnë qasjen

e parë si nje "Qasje të bazuar në defiçit " dhe e përshkruajnë qasjen e tyre si "të

bazuar në përfitime"110.

Në të kaluarën për të matur mirëqenien e fëmijëve interesi fokusohej kryesisht

për fëmijët me probleme në sjellje, çrregullime dhe aftësi të kufizuara në vend të

bëheshin përpjekje për të matur mirëqenien si një vazhdimësi për të gjithë fëmijët.

Kjo është kritikuar shpesh në literaturën akademike megjithatë politikëbërësit kanë

arsye shumë të mira për të përqendruar vëmendjen e tyre në mirëqenien e fëmijëve

108 A Ben-Arieh, I Frønes, Indicators of children’s wellbeing-Concepts, indices and usage, Social

Indicators Resarch, 2007 109 Janet Currie, Erdal Tekin,April 2006, Does Child Abuse Cause Crime?, NBER Working Paper No.

12171 110 Ben-Arieh dhe George, 2001; Lee dhe Pollard, 2003 Fattore et al 2007/ « Assurer le bien-être des

enfants », 2009, OECD


63

me probleme. Këto arsye përmbledhin marrjen në konsideratë të efikasitetit dhe

barazisë.

Nga pikëpamja e efikasitetit mund të justifikohet se politikëbërësit

përqendrojnë vëmendjen e tyre mbi deficitin pasi ata shpesh gjenerojnë kosto të larta

për pjesën tjetër të shoqërisë.

Pozita e privilegjuar që i është dhënë deficitit mund të justifikohet gjithashtu nga

konsiderata që i jepet barazisë për grupet më të pafavorizuara të shoqërisë. Për

shembull, mund të jetë e rëndësishme nga pikëpamja e barazisë për të përfshirë në

matjen e mirëqenies indikatorë të tillë: si abuzimi i fëmijëve apo vdekshmëria e

fëmijëve edhe pse këto probleme nuk do të ndikojnë në një shumicë të madhe të

fëmijëve. Të konsiderosh mirëqenien e fëmijëve, si një variabël të vazhdueshëm

pozitiv shmang vëmendjen e politikëbërësve për fëmijët e defavorizuar të cilët janë

marrë në konsideratë në vlerësimin e deficiteve të mirëqenies.

Nëse mbështetemi vetëm në masat që ndërmerren mbi mirëqenien e fëmijëve

të defavorizuar nuk identifikon pikat e forta dhe aftësitë që fëmijët kanë që të mund të

ndërmerren masa për të përmirësuar mirëqenien e tyre.

Pjesëmarrja e fëmijëve në përcaktimin e mirëqenies së tyre konsiderohet një

element i rëndësishëm. Studimet teorike dhe punimet për matjen e indikatorëve të

mirëqenies së fëmijëve kanë evoluar dhe tani e konsiderojnë fëmijën si subjekt aktiv

për të ardhmen. Disa besojnë se "për të matur saktësisht mirëqenien e fëmijëve duhet

t’i përfshijmë ata në të gjitha fazat e hulumtimit." 111.

Edhe pse këto studime kanë kontribuar në njohjen e mirëqenies së fëmijëve, ata

mbartin mangësi të caktuara:

Ka pak argumente analitike mbi indikatorët dhe numrin e indikatorëve marrë

në studim për secilin nga dimensionet.

Shumica e qasjeve bazohet në anketa të cilat nuk janë të destinuara për të

ndjekur evoluimin e mirëqenies së fëmijëve por në fusha të përgjithshme të

mirëqenies: si shëndetësia, të ardhurat dhe arsimi.

Në mungesë të një teorie mbi matjen e mirëqenies së fëmijëve, i jepet një

peshë metodës së bashkimit të indikatorëve dhe dimensioneve të bazuara në të

dhënat statistikore ose ad hoc.

Të dhënat janë nganjëherë të vjetruara dhe ndonjëherë është e pamundur të

merren të dhëna për të njëjtën periudhë kohore për të gjithë indikatorët dhe

për të gjithë dimensionet.

Të dhënat fokusohen kryesisht në adoleshentët. Përveç kësaj shpesh është e

pamundur për të t’i pasur të detajuara në brendësi, sipas grupit social, gjinisë,

përkatësisë etnike, statusit socio-ekonomik, etj.

Së fundi, këto indekse nuk e lejojnë të analizohet mirëqenia e fëmijëve në faza

të ndryshme të ciklit të jetës, i cili gjithashtu reflekton mungesën e të dhënave

të mbledhura në mënyrë të posaçme për të matur dhe analizuar mirëqenien e

fëmijëve.

111 Fattore et al, 2007, Assurer le bien-être des enfants, 2009, OECD f. 5


64

KAPITULLI I DYTË

INKUADRIMI SOCIO-LIGJOR I POLITIKAVE SOCIALE ME NË

QENDËR FËMIJËN

Përgjatë këtij kapitulli do të trajtohet kuadri socio-ligjor i sistemit shqiptar të

mbrojtjes së fëmijëve si edhe ai francez. Identifikimi i mekanizmave ligjorë edhe

institucionalë mbi mbrojtjen e fëmijëve është një element i rëndësishëm, por analiza

më e detajuar e të dhënave statistikore mbi mirëqënien e fëmijëve, do të na sjellë një

perceptim mbi nivelin e funksionimit të këtij sistemi dhe njëkohësisht vërtetimin apo

rënien e hipotezës së ngritur përgjatë këtij punimi.

2.1. Politikat sociale me në qendër fëmijën, rasti shqiptar nën

vështrimin e ligjit Nr. 10347 datë 4.11.2010 “Për mbrojtjen e të

drejtave të fëmjëve”

Mbrojtja e fëmijës realizohet nga një mori normash ligjore të sanksionuara në

legjislacionin shqiptar. Këtu përfshihet Kushtetuta, ligji për mbrojtjen e të drejtave të

fëmijëve, si dhe kodi penal, civil dhe familjar. Shpesh, ligjet mbështeten nga rregulla

dhe rregullore të cilat marrin formën e vendimeve të Këshillit të Ministrave, apo

urdhrave të Ministrit. Protokolli për mbrojtjen e fëmijës rregullon mënyrën si duhet të

trajtohen rastet për mbrojtjen e fëmijës.

Të gjithë aktorët e parashikuar nga dispozitat ligjore në implementimin e

politikave sociale me në qendër fëmijën dhe për mbrojtjen e fëmijëve, si dhe

organizimi i tyre përbën strukturën e sistemit të mbrojtjes së fëmijës. Veprojnë

paralelisht disa ministri, departamente dhe agjenci, të cilat janë ngarkuar me detyrën e

mbrojtjes së fëmijëve nga dhuna, abuzimi, shfrytëzimi dhe neglizhenca. Ministria e

Mirëqenies Sociale dhe Rinisë luan rolin kryesor në mbrojtjen e fëmijës, ndërsa

Ministria e Punëve të Brendshme është në krye të luftës kundër trafikimit të

personave. Nën varësinë e Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, është

Agjencia Shtetërore për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve dhe Departamenti për

Shërbimet dhe Përfshirjen Sociale. Ministria e Drejtësisë është përgjegjëse për

drejtësinë për fëmijët. Ministria e Shëndetësisë dhe Ministria e Arsimit punojnë për të

siguruar që fëmijët, viktima të dhunës, abuzimit, shfrytëzimit dhe neglizhencës, të

marrin trajtimin e duhur mjekësor, psikologjik dhe fizik, si dhe të sigurojnë që

shkollat të jenë mjedise të sigurta për fëmijët.

Si rezultat i nje procesi diskutimi me pjesemarrje te gjere nga institucionet

qeveritare dhe shoqeria civile, Kuvendi i Shqiperise miratoi ligjin Nr.10347 date

04.11.2010, per “Për mbrojtjen e te drejtave te femijeve“. Miratimi i ketij ligji shenon

nje arritje te rendesishme ne mbrojtjen e te drejtave te femijeve permes nje kuadri te

plote ligjor dhe institucional ne perputhje me Kushtetuten Shqiptare dhe Konventen

mbi te Drejtat e Femijeve. 112

112 Ligji Nr. 10 347, dt 4.11.2010 Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve




65

Ligji vendos themelin per ngritjen e mekanizmave te pershtatshem

institucionale qe do te garantojne dhe sigurojne respektimin e te drejtave te femijeve

nga individet, familja, dhe shteti. Ligji siguron te gjitha masat e nevojshme per

garantimin e jetes, mirerritjes dhe zhvillimit te femijes nepermjet nje qasjeje të

koordinuar të aktoreve te ndryshme qe punojne ne fushen e te drejtave dhe te

mbrojtjes se femijes. Pritshmëritë për përmirësimin e situatës janë të larta. Ky ligj

mendohet te permiresoje ndjeshem sistemin e mbrojtjes se femijes ne Shqiperi. Një

nga elemntët bazë të këtij evolucioni është institucionalizimi i Njesive të Mbrojtjes se

te Drejtave te Femijes si struktura te nivelit lokal, te cilat pergjigjen per koordinimin

dhe venien ne zbatim te sherbimeve te mbrojtjes se femijes si dhe menaxhimin e

rasteve, ne bashkepunim me nje numer aktoresh socialë te fushave te ndryshme. Ky

ligj parashikon gjithashtu, detyrimin ligjor të bashkepunimit dhe bashkerendimit të

punes midis institucioneve pergjegjese ne nivel qendror dhe vendor, në bazë të

rregullave qe do te percaktoje Keshilli i Ministrave.

Ne ligj parashikohet ngritja dhe funksionimi i Keshillit Kombetar per

Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve (KKMDF), si nje organ keshillimor. Ne perputhje

me programin e qeverise ai koordinon dhe percakton politikat qe duhen ndjekur per

femijet dhe monitoron zbatimin e strategjise kombetare per te drejtat e femijes. Ky

organ keshillimor ka ne perberje te tij 9 anetare, perfaqesues te ekzekutivit, te

pushtetit vendor dhe te shoqerise civile. Gjithashtu, parashikohet se prane Keshillit do

te ngrihen komitetet teknike, te cilat do te kene funksion ndihmes per Keshillin,

kryesisht ne lidhje me vendimet qe do te duhet te ndermarre ky organ.

Ne ligj parashikohen edhe detyrat e ministrit qe bashkerendon punen per ceshtjet e

mbrojtjes se te drejtave te femijes, i cili ne referim te fushes se veprimtarise qe

ushtrohet, aktualisht, ministri Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, do te mbuloje detyrat e

parashikuara ne nenet perkatese.

Ne zbatim te ligjit Nr 10347 “Per mbrojtjen e te drejtave te femijeve”, eshte

ngritur dhe funksionon Agjencia Shteterore per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve.

Agjensia eshte institucion ekzekutiv ne varesi te ministrit, qe bashkerendon punen per

mbrojtjen e te drejtave te femijeve ngritur me Urdher te Kryeministrit Nr 30, dt

18.03.2011113.

Agjencia Shteterore per Mbrojtjen e te Drejtave te Femijeve ndjek zbatimin e

planit të veprimit nga institucionet pergjegjese ne nivel qendror dhe vendor, harton

raportet e progresit, orienton dhe mbeshtet donatoret vendas dhe nderkombetare per

zbatimin e objektivave te Planit te Veprimit per Femije dhe organizon studime dhe

analiza mbi gjendjen e femijeve ne Shqiperi.

Per te plotesuar kuadrin institucional qe ligji synon te krijoje me qellim

zbatimin efektiv te tij, eshte parashikuar ngritja e Njesise per te Drejtat e Femijeve ne

nivel qarku dhe Njesise per Mbrojtjen e Femijes ne nivel bashkie. Ngritja dhe

funksionimi i ketyre njesive do te beje te mundur zbatimin dhe monitorimin e

mbrojtjes se te drejtave te femijeve duke filluar qe ne terren, pra, nga baza e duke

113 Ligji Nr. 10 347, dt 4.11.2010 Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve




66

vazhduar vertikalisht drejt ekzekutivit. Ne respektim te parimit te autonomise lokale,

ligji ka parashikuar funksionimin e ketyre njesive brenda organizimit administrativ te

strukturave perkatese te pushtetit lokal, me detyrat e parashikuara ne ligj.

Ligji Nr.10347 date 04.11.2010 sanksionon krijimin e Njesive të Mbrojtjes së te

Drejtat të Femijes ne cdo qark te Shqiperise. NjDF-ja funksionon si pjese e struktures

administrative te Qarkut. Detyrat e kësaj njësie do t’i gjejmë të detajuara në VKM Nr.

334 për dhunën në familje, mundëson gjithashtu një trajtim më të mirë të një

problemi, duke e trajtuar atë si një çështje penale - me procedura të standardizuara

dhe dispozita që mbështesin viktimat. Prokuroria, në nivel vendor, nuk punon siç

duhet për shkak të dobësive që ka sistemi ligjor, por edhe për të qartësuar

kuptueshmërinë e ligjeve dhe përgjegjësitë për mbrojtjen dhe referimin e rasteve tek

shërbimet sociale në kuadër të ministrisë së drejtësisë dhe institucioneve rajonale dhe

vendore të vartësisë.

Krahas legjislacionit të adaptuar në nivel kombëtar, Shqipëria është duke

realizuar përpjekje aktive në kuadër të Procesit Evropian të Përfshirjes Sociale si një

nga angazhimet kryesore për anëtarësimin në BE, duke përfshirë zhvillimin dhe

avancimin e politikave, kuadrin institucional dhe metodologjitë për matjen dhe

monitorimin e përfshirjes sociale të të gjithë qytetarëve dhe grupimeve sociale në

Shqipëri.

Një nga detyrimet që lind përgjatë procesit të integrimit të BE-së lidhet me

ngritjen e një dokumenti politik për përfshirjen sociale, i cili synon zhvillimin e

politikës së përfshirjes sociale dhe uljen e varfërisë në vend.

Fushat kyçe të politikave sociale përfshijnë arsimin gjithëpërfshirës, kujdesin

cilësor për fëmijët, shëndetësinë gjithëpërfshirëse, mundësi të zgjeruara për trajnim

dhe zhvillim aftësish, asistencë në kërkimin e punës dhe asistencë në punësim,

rehabilitim dhe riintegrimin e grupeve shoqërore të marxhinalizuara si: personat me

aftësi të kufizuara, të mbijetuarit nga trafikimi, dhuna me bazë gjinore dhe dhuna në

familje, strehimi social dhe drejtësia sociale114.

Qëllimi i këtij dokumenti është i trefishtë:

Të identifikojë dhe trajtojë sfidat që identifikohen përgjatë monitorimit dhe

matjes së përfshirjes sociale duke analizuar treguesit e BE-së dhe treguesit

kombëtarë në lidhje me këtë fenomen. Kjo duke synuar uljen e varfërisë dhe

zhvillimin e masave efikase që rrisin mirëqenien;

Të nxisë koherencën e politikave, të përcaktojë përparësitë dhe caktojë

përgjegjësitë për kryerjen e monitorimit dhe matjes së përfshirjes sociale;

Të bëjë më transparente ndikimin e politikave të ndjekura dhe përpjekjet e

bëra nga qeveria për forcimin e përfshirjes sociale.

Në vazhdimësi të nismës së marrë nga Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe

Integrim 2007-2013, Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020

parashtron përparësitë afatgjata kombëtare të zhvillimit të Shqipërisë.

114 Dokumenti Politik i Përfshirjes Sociale 2016-2020, Ministria e Mirëqenies dhe Rinisë, Janar 2016


67

Një nga objektivat e SKZHI-së është që të “garantojë qasje të barabartë në

mundësitë sociale dhe ekonomike për të gjitha grupet dhe individët në shoqërinë

tonë.”115

Ky objektiv lidhet me pritshmërinë që vendi ynë do të krijojë një sistem të

krahasueshëm me atë të BE-së për monitorimin dhe raportimin mbi gjendjen e

përfshirjes sociale dhe varfërisë, do të forcojë dhe ndërtojë kapacitetet e administratës

publike dhe autoriteteve lokale për zbatimin dhe raportimin mbi procesin e përfshirjes

sociale dhe do të krijojë një njësi efikase për të bashkërenduar zbatimin e masave dhe

për të raportuar mbi përparimin e përfshirjes sociale.

Garancitë e demokracisë dhe sundimit të ligjit janë pjesë e të ashtuquajturave

kritere politike për anëtarësim në Bashkimin Evropian.116

Ashtu si në vendet evropiane, objektivat e reformave të sistemit arsimor lidhen

kryesisht me rritjen e cilësisë së arsimit, përfshirjen e fëmijëve në programet e

zhvillimit të hershëm, uljen e numrit e braktisjeve të shkollës dhe rritjen e numrit të të

rinjve me arsim të lartë, si dhe të numrit të të rriturve që marrin pjesë në programe të

mësimit gjatë gjithë jetës. Çështjet më të rëndësishme trajtojnë forcimin e lidhjes së

sistemit arsimor me tregun e punës duke përshtatur rezultatet e të mësuarit, krijimi i

kuadrit të kualifikimit kombëtar dhe fuqizimi i forcës aktuale të punës dhe asaj të

ardhme në mënyrë që të ketë një përshtatje me kushtet e reja dhe ndryshimet e

mundshme të karrierës117.

Ligji 13.02. 2017 “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve”

Komisioni për Shëndetësinë dhe Çështjet Sociale, ka miratuar Projektligjin

“Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve” në 13 Shkurt 2017 si pjesë të paketës së

mirëqenies sociale që qeveria ka ndërrmarrë për rritjen e standardeve të shërbimit për

çdo kategori në nevojë. Ky projektligj vjen pas ligjit deklarativ të vitit 2010 që u

hartua në kuadër të plotësimit të detyimeve tona kundrejt procesit integrues të

Bashkimit Europian. Ky ligji parashikon për herë të parë të drejtat e fëmijëve,

mbrotjen e tyre dhe ngritjen e strukturave përgjegjëse për zbatimin e tyre. Synohet t’u

jepet më shumë akses grupeve vulnerable, duke plotësuar paketën e mirëqenies

sociale.

Në këtë ligj parashikohet ngritja e institucioneve për mbrojtjen e të drejtave të

fëmijëve, në çdo bashki. Ky projektligj është i përbërë nga dy pjesë: 1) Te drejtat në

përgjithësi të fëmijëve dhe 2) Mbrojtja e fëmijëve nga dhuna, abuzimi, shfrytëzimi

apo neglizhimi nëpërmjet krijimit të një sistemi të integruar dhe efikas.

Ligji ka disa qëllime kryesore: Në pjesën e parë, përcakton të drejtat, aksesin në të

drejta, mekanizmat konkrete dhe efektive që garantojnë realizimin e këtyre të

115 Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020: http://shtetiweb.org/wp-

content/uploads/2014/06/NSDI_2014-2020_version_JUne-2013.pdf, konsultimi i fundit janar 2017 116 Po aty , Gjatë negociatave të anëtarësimit për në BE, kapitujt e mëposhtëm të negociatave do të jenë

veçanërisht të rëndësishëm për funksionimin e shtetit të sunduar nga ligji: 23 (Sistemi Gjyqësor dhe të

Drejtat Themelore), 24 (Drejtësia, Liria dhe Siguria), 32 (Kontrolli Financiar), 33 (Nenet Financiare

dhe Buxhetore) dhe 34 (Institucionet). 117Strategjia mbi Sitemin e Arsimit,

http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/apu/karta/Strategji_APU_dokumenti_perfundimtar_24_03_201

5.pdf, konsultimi i fundit janar 2017

http://shtetiweb.org/wp-content/uploads/2014/06/NSDI_2014-2020_version_JUne-2013.pdf


http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/apu/karta/Strategji_APU_dokumenti_perfundimtar_24_03_2015.pdf

http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/apu/karta/Strategji_APU_dokumenti_perfundimtar_24_03_2015.pdf


68

drejtave, si dhe përkujdesjen e posaçme për fëmijët. Në pjesën e dytë, ligji forcon të

gjithë kuadrin ligjor për ngritjen e një sistemi efektiv për mbrojtjen e fëmijëve

vulnerabël, për ato fëmijë të cilët vijnë nga situata e rrugës, nga situatat e dhunës në

familje apo fëmijë të cilët janë me problematika të caktuara.

Ky ligj, përveç të drejtave të fëmijëve, trajton për herë të parë aspektin

e mbrojtjes së fëmijëve. Synimi i ndërmarrjes së këtij ligji të ri konsiston në një

adaptim më të mirë me standardet me të përparuara evropiane dhe garantimin e

mbrojtjes së fëmijës në çdo situatë, brenda familjes, në institucione, on-line, etj.

Në çdo bashki do të ketë punonjës të mbrojtjes së femijëve dhe synohet të kalohet nga

30 punonjës të mbrojtjes së fëmijëve, që janë sot efektiv në të gjithë Shqipërinë, në 1

punonjës për 3000 fëmijë. Gjithashtu synohet të punohet mbi ngritjen e kapaciteteve

dhe formimin e burimeve njerëzore të specializuara në kuadër të ligjit të ri për

shërbimet shoqërore.

Risi shumë e rëndësishme është edhe futja e një dispozite mbi detyrimin për

raportim: mësuesit dhe psikologët e shkollave. Punonjësit e institucioneve

shëndetësore, publike ose private apo të përkujdesjes së fëmijës, kanë për detyrë të

raportojnë menjëherë për çdo rast të dyshuar apo të ndodhur të abuzimit, keqtrajtimit

apo dhunës tek fëmijët.

Institucionalizimi i sistemit të mbrojtjes së fëmijëve në Shqipëri Veprimtaria e autoriteteve publike në sistemin e mbrojtjes së fëmijëve do të

jepet më poshtë, duke bërë një identifikim të aktorëve kryesorë të këtij sistemi,

përgjegjësive dhe detyrave të tyre, si dhe organizatave, agjencive dhe institucioneve

përgjegjëse. Në paraqitjen e mëposhtme mund të përfshihen strukturat formale si

ministritë, departamentet dhe agjencitë qeveritare, ashtu edhe strukturat të tilla si:

ofruesit informalë të kujdesit dhe mekanizmat tradicionalë të komunitetit për

mbrojtjen e fëmijëve. Duhet të theksojmë që ky hartëzim merr në konsideratë

procesin e decentralizimit përgjatë të cilit janë ripërcaktuar zonat funksionale. Nga

viti 2015 në Shqipëri funksionojnë 61 bashki sipas ligjit 115/2014 të datës 31 korrik

2014118 “Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në

Republikën e Shqipërisë”, të miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë dhe jo më 65 bashki

dhe 309 komuna që përbënin strukturën e pushtetit vendor, nismë kjo që synon rritjen

dhe efikasitetin institucional.

118Riorganizimi administrativ,

http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2014/PDF-2014/137-2014.pdf, konsultimi i fundit janar

2017

http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2014/PDF-2014/137-2014.pdf


69

Ministri /Agjensi/Departamente Përgjegjësitë dhe detyrat

1) Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë Ministria është përgjegjëse për koordinimin e të

gjitha veprimeve për mbrojtjen e të drejtave të

fëmijëve (L. 10347).

a) Agjencia Shtetërore për Mbrojtjen e të

Drejtave të Fëmijëve

Agjencia Shtetërore kryen rolin e organit

operativ në MMSR, dhe është përgjegjëse për

planifikimin, ekzekutimin, mbështetjen dhe

mbikëqyrjen e të gjitha ndërhyrjeve për mbrojtjen

e fëmijës (L. 10347).

b) Drejtoria e Përfshirjes Sociale

Drejtoria është përgjegjëse për politikat dhe masat

në fushën gjinore (dhuna në familje), minoritetet

etnike (si kulturore dhe linguistike), personat me

aftësi të kufizuara, diskriminimin mbi bazë moshe

dhe race.

c) Drejtoria e Shërbimeve të Integruara dhe

Ndihmës Ekonomike

Drejtoria është përgjegjëse për skemën e

transfertave të parave të ndihmës ekonomike dhe

për ofrimin e shërbimeve sociale (shërbimet e

kujdesit social dhe shërbimet e kujdesit social-

mjekësor).

d) Shërbimi Social Shtetëror

Zyra është përgjegjëse për zbatimin e politikave të

MMSR-së në fushën e ndihmës dhe shërbimeve të

kujdesit social, në lidhje me: a) programimin dhe

kontrollin e fondeve shtetërore për ndihmën

ekonomike, pagesat dhe shërbimet sociale për

personat me aftësi të kufizuara b) zbatimin e

standardeve dhe shërbimeve, dhe propozimeve

për rishikimin dhe miratimin e shërbimeve të reja;

dhe c) hartimin e dokumentacionit të unifikuar për

aplikantët për shërbime sociale.

2) Ministria e Punëve të Brendshme

Ministria përfshihet në çështjet e drejtësisë për

fëmijë dhe në ndërhyrjet kundër trafikimit të

qenieve njerëzore.

a) Policia

Misioni i Policisë është të mbrojë rendin dhe

sigurinë në përputhje me ligjet dhe të respektojë

të drejtat dhe liritë e njeriut (Ligji 9749).

b) Njësia Antitrafik

Njësia është përgjegjëse për monitorimin dhe

koordinimin e aktiviteteve të institucioneve

përgjegjëse për zbatimin e Strategjisë

Kombëtare për Luftën kundër Trafikimit të

Qenieve Njerëzore (UKM 203/2005).

c) Policia e Kufirit dhe Emigracionit

Policia e Kufirit dhe Emigracionit është

përgjegjëse për patrullimin e kufijve të vendit dhe

për zbatimin e kontrolleve të kërkuara. Ajo është

aktore në veprimet kundër trafikimit.

d) Zyra Kombëtare e Regjistrit Civil

Zyra është përgjegjëse për regjistrin civil të

shtetasve shqiptarë dhe banorëve.

e) Sektori i Dhunës në Familje Është një sektor nën Drejtorinë e Përgjithshme të


70

Policisë, i cili, në veçanti është përgjegjës për të

trajtuar dhunën në familje dhe dhunën me bazë

gjinore.

f) Shërbimi i Provës

Njësia është përgjegjëse për zbatimin e dënimeve

alternative, parandalimin e kryerjes së veprave

penale, ndihmon personin e dënuar të përmbushë

detyrimet që rrjedhin nga dënimi alternativ.

3) Ministria e Drejtësisë

Ministria është përgjegjëse për planifikimin,

zbatimin dhe mbikëqyrjen e elementeve të

drejtësisë për fëmijë

a) Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve

Brenda Drejtorisë, Sektori për çështjet sociale

përgatit dhe propozon udhëzime për politika

sociale që merren me zhvillimin dhe forcimin e

programeve të rehabilitimit dhe riintegrimit të

personave në konflikt me ligjin, sistemin

penitenciar.

4) Prokurori i Përgjithshëm

Detyrat e tij janë të ndërmarrë hetime dhe ndjekje

penale, të përfaqësojë akuzën në gjyq në emër të

Shtetit, të ruajë interesin publik, të ndihmojë

organet gjyqësore, si dhe të garantojë zbatimin e

ligjit.

5) Ministria e Arsimit

Ministria është përgjegjëse që fëmijëve t’u

ofrohet arsim.

a) Drejtoria e Arsimit Parauniversitar

Drejtoria është përgjegjëse për planifikimin dhe

drejtimin e shërbimeve të arsimit bazë të

detyrueshëm.

6) Ministria e Shëndetësisë Ministria është përgjegjëse për ofrimin e

shërbimeve të kujdesit shëndetësor.

a) Drejtoria e Kujdesit Shëndetësor Parësor

Drejtoria është përgjegjëse për planifikimin,

drejtimin, zbatimin dhe mbikëqyrjen e ofrimit të

shërbimeve shëndetësore sipas nevojave dhe

pritshmërive të njerëzve.

7) Sistemi Gjyqësor

Sistemi gjyqësor përbëhet nga një gjykatë

kushtetuese, gjykata e lartë, gjykatat e apelit dhe

gjykatat e rretheve. Gjykata kushtetuese inter-

preton kushtetutën, përcakton kushtetutshmërinë e

ligjeve, dhe zgjidh mosmarrëveshjet ndërmjet

organeve vendore dhe qendrore. Gjykatat e tjera,

secila janë të ndara sipas juridiksionit: penal,

civil, dhe ushtarak.

8) Avokati i Popullit

Roli i Avokatit të Popullit është të parandalojë,

mbrojë dhe nxisë të drejtat e njeriut. Avokati i

Popullit duhet të nxisë zbatimin e ligjit, reformën

në sistemin gjyqësor, dhe mirëqeverisjen.

9) Komisioni Shtetëror për Ndihmën Juridike

Komisioni është përgjegjës për ofrimin e ndihmës

juridike për ata që nuk kanë aftësi të përballojnë

tarifat e avokatit për përfaqësimin në proceset

gjyqësore.

10) Njësitë e Qeverisjes Vendore

Njësitë për Mbrojtjen e Fëmijës janë ngritur në

nivel bashkiak, si njësi më vete apo pjesë e

sektorit të çështjeve sociale, për të mbikëqyrur,


71

koordinuar dhe vënë në zbatim ndërhyrjet për

mbrojtjen e fëmijës brenda bashkisë. Ato

koordinojnë ekipet ndërdisiplinore për

menaxhimin e rasteve të dhunës në familje.

Burimi : Autori

Kuadri ligjor për mbrojtjen e fëmijëve në Shqipëri synon ngritjen e një

strukture që përfshin nivelet e institucioneve dhe organizatave përgjegjëse për fëmijët,

rolet dhe përgjegjësitë e tyre, si dhe marrëdhëniet e koordinimit dhe bashkëpunimit

ndërmjet tyre. Institucionet në mënyrë specifike, ose potenciale, trajtojnë mirëqenien

e fëmijëve, edhe pse nuk e kanë mbrojtjen e fëmijës si kompetencë të tyre. (Ligj Nr.

10347/2010, “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës”).

Hartëzimi i institucioneve të sistemit të mbrojtjes sociale në vendin tonë dhe

përshkrimi i rolit kryesor të çdonjërit prej tyre na lejon të identifikojmë spektrin

deklarativ të ligjit mbi Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës të vitit 2010119. Ashtu si

është cituar dhe më lart asnjë nga këto institucione nuk gëzon tagrin e drejtpërdrejtë të

mbrojtjes të fëmijës.

Në bashkitë e mëdha, personeli për mbrojtjen e fëmijëve ka rol dhe përgjegjësi

të caktuara për mbrojtjen e fëmijës. Në bashkitë më të mëdha, Drejtoria e Shërbimeve

Sociale funksionon me një sektor për shërbimet sociale, sektorë që përbëhen nga

specialistë për secilin grup në nevojë: dhuna në familje dhe çështjet gjinore, të

moshuarit, fëmijët, personat me aftësi të kufizuar, dhe minoriteti.

Nga ndërhyrjet e shumta që synojnë trajtimin e problemeve të mbrojtjes së fëmijës,

mund të veçohen:

• mbështetje psiko-sociale për fëmijët në disa shkolla;

• nxitja e regjistrimit të lindjeve, si në aspektin e fushatave ndërgjegjësuese dhe

mbështetje për regjistrimet aktuale;

• ndihma për fëmijët në konflikt me ligjin;

• kujdes alternativ, sidomos kujdes i familjarëve dhe disa shembuj të kujdestarisë;

• parandalimi i punës së fëmijëve në situatë rruge dhe shfrytëzimi i punës së fëmijëve

për mbledhjen e metaleve skrap;

• parandalimi i dhunës në familje dhe të dhunës në shkollë;

• sensibilizimi dhe ndërgjegjësimi për përfshirjen e fëmijëve të minoritetit rom;

• gjurmimi për gjetjen e familjes dhe ribashkimi për fëmijët viktima të trafikimit;

• shërbime parashkollore;

• sigurimi i mallrave për të përmbushur nevojat parësore (ushqim, veshmbathje, etj.);

• institucionet e ndihmës ekonomike (të tilla si kredi të vogla për aktivitete të

gjenerimit të të ardhurave;

• pikat e informacionit120.

119Ligji Nr. 10347 datë 04.11.2010 “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve “,

http://www.kqk.gov.al/sites/default/files/publikime/ligji_nr.10_347_date_04.11.2010.pdf,

konsultimi i fundit janar 2017 120 Ndërhyrjet për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve,

https://www.unicef.org/albania/Children_Social_Inclusion_Shqip13.pdf, konsultimi I fundit janar 2017

http://www.kqk.gov.al/sites/default/files/publikime/ligji_nr.10_347_date_04.11.2010.pdf


72

2.2. Politikat sociale me në qendër fëmijën. Rasti francez nën

vështrimin e ligjit të 14 marsit 2016 “Mbi mbrojtjen e

fëmijëve”121

Mbrojtja e fëmijëve në sistemin francez është një përgjegjësi që përshkallëzohet

në në 3 nivele:

Mbrojtja prindërore, mbrojtja administrative dhe mbrojtja gjyqësore.

Sipas Kodit Civil francez përgjegjësia prindërore vjen në nivelin e parë dhe ai

përcakton kryesisht përgjegjësinë e babait dhe nënës së fëmijës: "autoriteti prindëror

është një grup të drejtash dhe detyrimesh qëllimi i të cilave është interesi i fëmijës. I

përket babait dhe nënës, derisa fëmija të jetë në moshë madhore apo në gjendje për të

mbrojtur, shëndetin dhe moralin e tij, si dhe për të siguruar shkollimin e tij duke lejuar

zhvillimin e fëmijës si një person me të drejta të plota. Prindërit duhet të përfshijnë

fëmijën në vendimet që kanë lidhje me atë, në përputhje me moshën dhe pjekurinë e

fëmijës. (Article 371-1 du code civil)122

Kur prindërit nuk janë në gjendje për të përmbushur këtë detyrim, shoqëria

ofron mbrojtjen e fëmijëve nëpërmjet dy nivele plotësuese: mbrojtje administrative

dhe mbrojtje gjyqësore.

Mbrojtja administrative është e organizuar në nivel qarku nën përgjegjësinë e

Presidentit të Këshillit të Përgjithshëm të çdo qarku. Mbrojtja gjyqësore është atribut i

prokurorit të republikës.

"Interesi i fëmijës, marrja në konsideratë e nevojave të tij dhe respekti i të

drejtave të tyre duhet të drejtojë çdo vendim në lidhje me atë dhe të ngrerë parimet

themelore mbi të cilat duhet të mbështetet sistemi i mbrojtjes së fëmijëve. "

Nëse përgjegjësia prindërore ndaj fëmijëve mbështet në detyrime kryesisht

morale, por edhe ligjore, dy nivelet e tjera të përgjegjësisë bazohen në dispozitiva

tërësisht ligjore të mirëstrukturuara dhe institucionalizuara.

Në vjeshtën e vitit 2014, qeveria franceze nisi një reformë për mbrojtjen e fëmijëve,

në konsultim me të gjitha palët e interesuara: profesionistët, zyrtarët e zgjedhur, por

edhe fëmijë dhe prindër.

Këto punime rezultuan në një bashkëpunim të ngushtë me departamentet

përgjegjëse për këto politika publike dhe çuan në ndërtimin e një plani të detajuar për

mbrojtjen e fëmijëve të përbërë nga 101 aksione.

Duke marrë në konsideratë Deklaratën e të Drejtave të Fëmijëve, Ligjin e 5

marsit 2007 dhe shumë elementë të tjerë domethënës të kësaj fushe, më 14 mars 2016

121Ligji 14.03.2016 “Mbi mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve”,

https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000032205234&categorieLien=i

d, konsultimi i fundit janar 2017 122Artikulli 371 Kodi Civil Francez,

http://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=FF2D16C72071515AB15146B6B7A5

CAB6.tpdjo10v_1?idArticle=LEGIARTI000006426468&cidTexte=LEGITEXT000006070721&dateT

exte=20120 921) , konsultimi i fundit janar 2017

https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000032205234&categorieLien=id



73

u miratua nga Asambleja Nacionale dhe nga Senati i Republikës së Francës ligji “Mbi

mbrojtjen e fëmijëve”. Ai u botua në Fletoren Zyrtare më 15 mars, 2016.

Ligji i 14 marsit 2016 synon të veprojë në një perspektivë të dyfishtë, nga

njëra anë të afirmohet ndërhyrja për mbrojtjen e fëmijëve dhe nga ana tjetër roli i

shtetit në mbrojtjen e fëmijëve më të rrezikuar.

"Është pikërisht Konventa për të Drejtat e Fëmijëve që udhëheq zgjedhjet tona dhe na

lejon të perceptojmë të drejtat e fëmijëve në perspektivën e një projekti social: ideja

qëndron në ndërtimin e një mjedisi dashamirës që mbështet dhe stimulon zhvillimin

dhe rritjen e çdo fëmijë”.123

Ligji i 14 marsit 2016 ka për qëllim të plotësojë ligjin e 5 marsit 2007 mbi

mbrojtjen e fëmijëve dhe ka dy objektiva të qarta:

Të marrë më mirë në konsideratë nevojat e fëmijës.

"Fokusimi tek fëmija, do të thotë të merren në konsideratë moria e nevojave të tij,

ecuria e tij dhe burimet e tij mjedisore."124

Këto përparime i gjejmë në nenin e parë të ligjit nëpërmjet një përkufizimi të ri të

mbrojtjes së fëmijëve, duke u fokusuar në përfshirjen e nevojave të fëmijëve.

Artikulli i parë: një filozofi e re mbi mbrojtjen e fëmijëve.

"Mbrojtja e fëmijëve synon të sigurojë shqyrtimin e nevojave bazë të fëmijës,

të mbështetë zhvillimin e tij fizik, emocional, intelektual dhe social dhe të ruajë

shëndetin e tij, sigurinë, moralin dhe edukimin, në respektim të të drejtave të tij.

"Ai përfshin veprime parandaluese në mbështetje të fëmijës dhe prindërve të tij,

identifikimin dhe trajtimin e situatave me rrezik ose /apo të situatave me risk të lartë

për fëmijën, si dhe vendimet administrative dhe gjyqësore për mbrojtjen e fëmijëve.

Një linjë telefonike është vënë në dispozicion në shërbimet përkatëse.

" Modalitetet e zbatimit të këtyre vendimeve duhet të përshtaten me çdo

situatë dhe të konsiderohen objektivisht nëpërmjet vizitave të detyrueshme në

vendbanimet e fëmijës, në praninë e tij dhe të analizohen burimet familjare dhe

mjedisi rrethues i fëmijës. Do duhet të nënkuptohen vështirësitë që mund të hasin

prindërit në ushtrimin e përgjegjësive të tyre edukative dhe zbatimin e masave

mbështetëse që mund të jenë të pjesshme ose të plota. Në të gjitha rastet, vendimet e

marra përputhen me nivelin pjekurisë së fëmijës.

"Këto ndërhyrje mund të aplikohen edhe te të rinjtë poshtë njëzet e një vjet, që

ndodhen në vështirësi dhe situata e paraqitur mendohet se do të dëmtojë rëndë

ekuilibrin e tyre.

"Mbrojtja e fëmijëve ka për qëllim edhe për të parandaluar vështirësitë me të

cilat përballen të miturit e privuar përkohësisht ose përgjithmonë nga mbrojtja e

familjeve të tyre dhe t’u sigururojë atyre mbështetjen. [...] "

Ligji i 14 marsit 2016 “Mbi mbrojtjen e fëmijëve” synon mbrojtjen e fëmijës përmes

3 veprimeve:

Parandalimin e situatave të rrezikshme në çdo moshë të fëmijës

123 Laurence Rossignol, Assises du Carrefour national de l’action éducative en milieu ouvert

(CNAEMO), le 23 mars 2016 à Évreux 124 Laurence Rossignol, Focus CNAEMO, 23 mars, 2016


74

Përmirësimin e procesit të identifikimit dhe monitorimit të situatave të

rrezikshme

Garantimin të një koherence më të madhe dhe stabilitet në ecurinë e fëmijëve

Të përmirësojë qeverisjen kombëtare dhe lokale për mbrojtjen e fëmijëve.

"Ligji i 14 marsit të vitit 2016 sjell një tjetër ndryshim të madh mbi riafirmimin e

rolit të shtetit mbi mbrojtjen e fëmijëve. Shteti do të vijë më tepër si një partner sesa si

një kujdestar dhe si një shtet garant për një qeverisje të re."125

Në kuadër të këtij ligji politikat për mbrojtjen e fëmijëve duhet të forcohen dhe të

shtrijnë ndërhyrjen e tyre duke qenë se ato janë ideuar në një plan ndërministerial dhe

mbi një frymë decentralizuese.

Për të zhvilluar hulumtimin, për të përshtatur politikën për mbrojtjen e

fëmijëve me realitetin e situatave dhe për të mbështetur profesionistët në zbatimin e

tyre, ligji për mbrojtjen e fëmijëve forcon misionet e observatorëve: observatori

kombëtar për mbrojtjen e fëmijëve dhe observatorët për mbrojtjen e fëmijëve në

nivele lokale (në departamente).

Teksti i ligjit parashikon:

Përcaktimin e çdo shërbimi shëndetësor në nivel lokal, për nënën dhe fëmijën,

dhe përcaktimin e një mjeku referues për mbrojtjen e fëmijëve.

Detyrimin e njësive lokale të mbrojtjes së fëmijëve për realizimin e një

misioni suplementar, atë për edukimin e vazhdueshëm të profesionistëve të

mbrojtjes së fëmijëve.

Krijimin e Këshillit Kombëtar për Mbrojtjen e Fëmijëve.

Ky këshill u ngrit bazuar në nenin 1 të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve. Ai është

përgjegjës për propozimet e qeverisë, udhëzimet kombëtare, për politikat e mbrojtjes

së fëmijëve, dhënien e këshillave mbi çdo çështje që lidhet me ato, si dhe vlerësimin e

zbatimit.

E ideuar nga Laurence Rossignol në 12 dhjetor 2016, ministria për familjet,

fëmijët dhe të drejtat e grave, përbën organin drejtues të politikës për mbrojtjen e

fëmijëve, si një politikë interministeriale dhe e decentralizuar njëherazi.

Zbatimin e masave parandaluese ndaj fëmijës dhe familjes së tij.

Neni 2 i Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve parashikon ngritjen nga presidenti i këshillit

të qarkut të një protokolli me përfaqësues të ndryshëm institucional dhe jo

institucionalë mbi zbatimin e masave parandaluese për fëmijët dhe familjet e tyre.

Protokolli përcakton rregullat për mobilizimin dhe koordinimin e këtyre aktorëve

rreth prioriteteve të përbashkëta.

Përbërjen multiinstitucional të observatorit lokal për mbrojtjen e fëmijëve.

Neni 3 i Ligjit përcakton përbërjen multiinstitucionale të observatorit lokal për

mbrojtjen e fëmijëve. Përfaqësues të institucioneve të ndryshme dhe shoqatat e

mbrojtjes së fëmijëve që marrin pjesë në këtë observator.

Vlerësimin e gjendjes së një të mituri, nisur nga një informacion shqetësues.

Dekreti në bazë të nenit 9 të ligjit specifikon procedurat për vlerësimin e gjendjes së

të miturve që jeton në mjediset familjare, nisur nga një informacion shqetësues.

125 Laurence Rossignol, Focus CNAEMO, 23 mars, 2016


75

Kushtet e përkujdesit vullnetar për një fëmijë nga një i tretë.

Neni 13 i Ligjit për Mbrojtjen e Fëmijëve lejon kryetarin e këshillit të qarkut të besojë

tek një i tretë, një fëmijë që është nën kujdesin social për mirëqenien e fëmijëve, nëse

kjo përputhet me interesin e fëmijës. Dekreti përcakton kushtet për këtë situatë. Ai

përcakton qëllimin e marrjes, përcakton masat që duhet të merren para se të realizohet

ky proces si dhe procedurat shoqëruese, monitorimin dhe kontrollin e personit, të cilit

i besohet fëmija.

Atribuimin e një shume parash për të rinjtë e rintegruar në shoqëri.

Për të mbështetur të rinjtë madhorë në moshë, pas kryerjes së një dënimi me vendim

gjyqësor, neni 19 i Ligjit parashikon atribuimin e një shume parash për këta të rinj,

shumë që korrespondon me shpenzimet për shkollim që ata do duhet të kishin

përfituar.

Përcaktimin e projektit për fëmijë.

Neni 21 përcakton fushëveprimin e projektit për fëmijën, që përfshin çdo fëmijë që

përfiton nga një masë administrative ose gjyqësore të mbrojtjes së fëmijëve.

Kushtet e pritjes dhe vlerësimi i të miturve të pashoqëruar.

Neni 48 i ligjit i referohet të miturve të privuar nga mbrojtja e familjeve të tyre. Çdo

kryetari i këshillit të qarkut duhet të dërgojë pranë Ministrisë të Drejtësisë numrin e të

miturve të privuar nga mbrojtja e familjeve të tyre për çdo departament. Ministri i

Drejtësisë, përcakton objektivat e shpërndarjes së këtyre të miturve midis

departamenteve, sipas kritereve demografike dhe distancave gjeografike.

Ligji mbi mirëqenien sociale

Pas vitit 1945, ligji mbi mirëqenien sociale në Francë vjen me një qasje të re,

duke u bazuar në idenë e ndërhyrjes së shtetit për të riparuar situata jashtë standardit

duke ju referuar një norme individuale dhe shoqërore të pashkruar. E drejta zhvillohet

në një vizion ligjor që përcakton kategoritë e pastandardizuara mbi kriteret mjeko-

sociale, socio-ekonomike, statusin e mbrojtes dhe mënyrat e menaxhimit. Kështu, në

vitin 1954, termi i ndihmës publike është zëvendësuar me ndihmë sociale. Në vitet

1960-1970, shfaqet pabarazi e lartë në shoqëri dhe vërehet një mospërputhje mes

barazisë teorike, e cila afirmon të drejtat e aksesit dhe, kushteve të ushtrimit të këtyre

të drejtave.

Në Francë, aksesi i të drejtave do të analizohet përgjatë krizave ekonomike të

vitit 1973 dhe 1979.

Ligji i 6 qershorit 1984 126 përbën një hap të ri përpara. Ai mbulon të drejtat e

familjeve në marrëdhëniet e tyre me shërbimet përgjegjëse për mbrojtjen e fëmijëve.

Duke u mbështetur në Kodin Civil, ai përcakton një numër të të drejtave:

e drejta për t'u informuar në lidhje me kushtet dhe pasojat e ndërhyrjes sociale;

e drejta për prindit për të qënë pjesë në vendimarrje mbi fëmijën e tij

126Ligji për të drejtat e familjeve,

https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000878037, konsultimi i

fundit janar 2017

https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000878037


76

e drejta për të apeluar kundër vendimeve në rast refuzimi të ndihmës sociale

të fëmijës.

Çështja e aksesit të të drejtave është e lidhur me boshllëqet ekzistuese ndërmjet të

drejtave formale dhe të drejtave reale. Kompleksiteti në rritje i rregulloreve, zhvillimi

i partneritetit në menaxhimin e të drejtave e bën më të vështirë aksesin e drejtpërdrejtë

të përfituesve. Rritja e përjashtimeve sociale, theksimi i varfërisë, rritja e përdorimit të

dispozitivave të emergjencës vendosin në pikëpyetje sistemin francez të mbrojtjes

sociale. Në mënyrë që të ketë një mbulim sa më të mire të rreziqeve sociale ka një

kombinim të aksionit të sigurimeve shoqërore dhe të ndihmës sociale. RMI (të

ardhurat minimale për integrim) ekuivalenca e ndihmës ekonomike, ka përmirësuar

situatën sidomos në drejtim të mbulimit shëndetësor përmes anëtarësimit të

detyrueshëm të përfituesve për sigurimin shëndetësor personal.

Në fillim të viteve 1990 trajtohet një çështje e diskutuar gjatë nga organizatat:

qasja në të drejtat dhe përkujdesjen sociale. Profesionistët dhe vullnetarët e aksionit

social evidentojnë një numër në rritje të njerëzve që nuk njohin të drejtat e tyre ose të

paaftë për t'i zbatuar ato. Dy vështirësitë kryesore janë: aksesi dhe përdorimi i kujdesit

shëndetësor, si dhe hapja dhe vazhdimësia e të drejtave në kohë.

Në mars të vitit 2000, Franca themeloi një organizatë të posaçme për mbrojtjen e

fëmijëve. Autoriteti ishte i pavarur për të mbrojtur dhe promovuar të drejtat e

fëmijëve dhe trajtimin e kërkesave individuale të të miturve, të drejtat e të cilëve janë

shkelur, nëse nuk kanë gjetur zgjidhje nga autoritetet kompetente apo gjykatat.

Në vitet 1990 dhe 2000, tre lloje të reja të drejtash janë të përforcuar apo përcaktuar:

të drejtat e viktimave, të drejtat e përdoruesve dhe të drejtat e detyrueshme. Këto

përkufizime, mbështeten në tekstet e ligjeve dhe kontribuojnë në përforcimin e vendit

që zë ligji në politikat sociale. Përtej ndërhyrjes sociale dhe ndonjëherë kundër kësaj

ndërhyrje, legjitimiteti dhe cilësia mund të kundërshtohet. Këto të drejta janë

instrumente të reja që do të përdoren nga shteti si dhe drejtpërdrejt nga individët. Kjo

lëvizje me origjinë anglo-saksone ka një ndikim të fortë evropian dhe në thelb synohet

ribalancim i ndikimit të shtetit dhe individit, duke forcuar kapacitetin e këtij të fundit

për të ndërmarrë veprime dhe për t’u pozicionuar përballë ofertës së kujdesit social

apo aksionit social. Në këndvështrimin francez, pozicioni i shtetit trajtohet si garant i

një ekuilibri të vendosur mes individit dhe institucionit pritës apo shoqërues.

Që nga viti 2000, të drejtat e viktimave do të merren parasysh më mirë.

Viktimat janë mbajtur më parë të margjinalizuar në marrëdhëniet me institucionit

gjyqësore. Nëpërmjet afirmimin e të drejtave të tyre, merren në konsideratë të drejtat

e fëmijëve viktima të dhunës në familje, grave viktima të dhunës në familje dhe

viktimave të abuzimit institucionale.

Lidhur me të drejtën e përdoruesve, gjendet një mbështetje e konsiderueshme

në Aktin e 2 janarit 2002, mbi rinovimin e aksionit social dhe mjeko-social, i cili

paraqet qasje të reja në marrëdhëniet midis përdoruesit dhe institucionit, qasje që

garantojnë përdoruesit në ushtrimin e të drejtave dhe lirive të tyre individuale. Edhe

në fushën e shëndetësisë do të ndiqen të njëjtat objektiva, duke u bazuar në ligjin e

votuar më 4 mars 2002 për të drejtat e pacientëve dhe cilësinë e sistemit


77

shëndetësor127.

Në frymën e këtyre ligjeve, përveç të drejtave themelore që i jepen personit,

përdoruesi ose pacienti merr një pozicion të ri. Ai është tashmë më i mirinformuar,

njeh të drejtat e tij, është i mbrojtur nga ligji dhe mund të përdorë të gjitha këto

mundësi që i vihen në dispozicion. Ai është një aktor i rëndësishëm në sistemin e

mbrojtjes sociale dhe ushtron lirinë e tij të zgjedhjes, sidomos në aspektin e

përfitimeve.

Në vitin 2000, arrihet një moment historik nëpërmjet përcaktimit të të drejtave

të detyrueshme. Ky nocion i të drejtave të detyrueshme do të forcojë të drejtat sociale

subjektive, që ngelen të pamjaftueshme pavarësisht dëshirës apo përpjekjeve për të

pasur sukses. Në këtë kuptim, detyrimi synon të identifikojë një përgjegjës që mund të

përballet me drejtësinë për moszbatimin e një të drejte të individëve. Ekzistojnë prej

vitesh dy të drejta të detyrueshme: e drejta për shkollim dhe aksesi në shërbimet

shëndetësore. E para duket të jetë zbatuar mirë, ndërsa e dyta ngelet më relative.

Ligji i 11 shkurtit të vitit 2005 përcakton për fëmijët me aftësi të kufizuara të

drejtën e detyrueshme të regjistrimit në një institucion arsimor pranë vendbanimit të

tyre. Prindërit e kanë përdorur këtë të drejtë për të kërkuar shkollimin efektiv të

fëmijëve të tyre, edhe pse ligji përmban një paqartësi mes së drejtës për regjistrim dhe

të drejtës për arsimim. Duke e konsideruar të drejtën për shkollim si një të drejtë të

detyrueshme, disa nuk hezitojnë të shkojnë para gjykatës për të kërkuar integrimin

dhe arsimimin gjithëpërfshirës të fëmijëve të tyre128.

Në vitin 2008, krijimi i një të drejte të re të detyrueshme parashikon, kujdesin

(ditor) të fëmijëve në institucione, çerdhe apo kopshte. Ky ligj do t’u lejojë prindërve

të këkojnë llogari pranë komunitetit kur nuk ofrohet një zgjidhje për kujdesin ndaj

fëmijëve. Kjo do të kontribuojë në forcimin e marrëdhënieve ndërmjet qytetarëve dhe

autoriteteve publike.

Në vitin 2012 në Francë, regjistrohen 1000 struktura që mbrojnë të drejtat e

aksesit. Të planifikuara nga një ligj i 18 dhjetorit 1998 dhe të krijuara në vitin 2000,

ato japin informacion falas dhe janë lehtësisht të aksesueshme për viktimat e dhunës,

diskriminimit, shkeljeve që ndeshen me probleme ligjore dhe administrative. Ato janë

të bazuara kryesisht në këshillim ligjor falas të drejtuar nga avokatët, juristët dhe

shoqata të specializuara.

Ligjet në fushën e veprimtarisë social për fëmijët dhe familjet Për të mbështetur familjet dhe për të ndihmuar prindërit në ushtrimin e

detyrave të tyre prindërore, shteti dhe dega për mbështetjen e familjeve në sistemin e

sigurimeve shoqërore janë të angazhuar për të ndihmuar fuqimisht skemën

mbështetëse për familjet.

Sistemet mbështetëse të familjes janë në dispozicion për të gjitha familjet pa

127Ligji për të drejtat e pacientëve, 2002,


d, konsultimi i fundit janar 2017 128Ligji mbi arsimin gjithëpërfshirës,


fundit janar 2017





78

dallime. Ky universalitet është një parim i rëndësishëm për suksesin e këtyre

dispozitivave jo diskriminuese për familjet.Këto dispozitiva diversifikohen gjithmonë

edhe më shumë dhe në një perspektivë të re, e cila mbështetet në bashkëpunimin

midis shtetit dhe institucionit përgjegjës mbi mbështetjen financiare të familjeve për

periudhën 2013-2017. Mbështetja e prindërve është prioritet i vërtetë i politikës

familjare dhe kontribuon në kohezionin social të shoqërisë franceze. Për të

përmirësuar dispozitivat e ndihmës për familjet, qeveria ka vendosur si objektiv të

zhvillojë një ofertë të larmishme dhe të strukturuar territoriale, për t’i dhënë një vend

më të rëndësishëm politikave mbështetëse për prindërit dhe qasjes së tyre ndaj

informacionit: vlerësimin e dispozitivave, duke krijuar mjete të rëndësishme për të

matur ndikimin e tyre në familje dhe për të forcuar lidhjen mes sistemeve mbështetëse

për prindërit me strukturat e tjera dhe kryesisht publikut që frekuentohet nga familje

(qendra sociale, qëndra të kujdesit ndaj fëmijëve, shkollave etj.).

E gjithë kjo veprimtari mbi mbrojtjen e fëmijëve ka kërkuar një kontribut

legjislativ dhe institucional që ka evoluar në kohë.

2. 3 Legjislacioni evropian mbi të drejtat e fëmijëve

Kuadri ligjor evropian për të drejtat e fëmijëve, fokusohet në burimet primare

të legjislacionit si: traktatet, konventat, legjislacioni sekondar dhe jurisprudenca, të

sjella nga Këshilli i Europës dhe Bashkimi Evropian. Gjithashtu duhet të theksojmë

dhe referimet në burime të tjera ligjore evropiane, duke përfshirë dokumentet e

politikave kryesore, udhëzimet apo instrumenta të tjera ligjore.

Fëmijët nuk janë vetëm objekt i mbrojtjes, por ata janë mbajtësit e të drejtave.

Ata janë përfitues të të gjitha të drejtave të njeriut dhe të drejtave themelore, dhe i

nënshtrohen rregullave të veçanta duke marrë parasysh karakteristikat e tyre të

veçanta. Shumica e jurisprudencës evropiane vjen nga paditë e prindërve apo

përfaqësuesve të tjerë ligjorë të fëmijëve (nga një kapacitet i kufizuar ligjor). Duhet

theksuar menyra se si ligji i përshtatet nevojave të veçanta dhe interesave të fëmijëve,

si dhe rëndësisë që i jepet prindërve / kujdestarëve ose përfaqësuesve të tjerë ligjorë si

dhe të drejtave dhe detyrimeve kryesore të personave që kanë përgjegjësinë e

fëmijëve. Në këto raste, qasja e Konventës së Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e

Fëmijëve (KDF)129 është e adaptuar me nevojat e veçanta të tyre, që do të thotë se

prindërit duhet të ushtrojnë përgjegjësitë e tyre gjithmonë duke pasur si përparësi

interesin më të mirë të fëmijës dhe zhvillimin e kapaciteteve të tij.

Lidhur me të drejtën ndërkombëtare, KDF-ja parashikon në nenin 1 se "një

fëmijë nënkupton çdo qenie njerëzore nën moshën tetëmbëdhjetë vjeç. "Ky është

parametri ligjor që përdoret aktualisht në Evropë për të përcaktuar një fëmijë.

Në të legjislacionin e Këshillit të Europës, shumica e instrumenteve ligjorë në lidhje

me të drejtat e fëmijëve adoptojnë përkufizimin e KDF-së. Nëse i referohemi nenit

129Organisation des Nations Unies (ONU), Assemblee generale (1989), Convention relative aux droits

de l’enfant, 20 novembre 1989.


79

4130 pika d) të Konventës së Këshillit të Evropës të luftës kundër trafikimit të qenieve

njerëzore apo artikullit 3 131 , paragrafi a) të Konventës së Këshillit të Evropës

mbrojtjen e fëmijëve kundër shfrytëzimit seksual dhe abuzimit seksual.

Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut nuk përmban një përkufizim të

fëmijës, por sipas nenit 1 të kësaj Konvente, shtetet duhet të garantojnë për të gjithë

personat që janë brenda juridiksionit të tyre të drejtat të përcaktuara në Konventë.

Neni 14 i KEDNJ-së garanton përfitimin e të drejtave të parashikuara në këtë

Konventë ", pa asnjë dallim", duke përfshirë edhe dallimet moshore132.

Edhe në Kartën Evropiane Sociale dhe interpretimin e saj nga Komiteti

Evropian për të Drejtat Sociale miratohet koncepti i fëmijës që i korrespondon

"personave nën moshën 18 vjeç"133.

Deri më sot, shumica e ligjit evropian për të drejtat e fëmijëve është elaboruar

nga BE dhe KE. Përveç Kombeve të Bashkuara, institucione të tjera ndërkombëtare si

Konferenca e Hagës për të drejtën private ndërkombëtare, miratoi edhe disa

instrumente të rëndësishme që vazhdojnë të ndihmojnë në zhvillimin e ligjit evropian.

Edhe pse këto instrumente ligjore veprojnë në mënyrë të pavarur nga njëri-tjetri,

ekzistojnë lidhje dhe bashkëpunime të ngushta midis Këshillit dhe Bashkimit

Evropian.

Në një perspektivë historike, legjislacioni i fëmijëve mbulon aspekte që lidhen

me fëmijët në kontekstin e politikave dhe nismave të gjera ekonomike, për shembull

në fushën e mbrojtjes të konsumatorëve dhe lëvizjen e lirë të personave. Të drejtat e

fëmijëve kanë evoluar dhe në ditët tona ato trajtohen si pjesë e një programi të

koordinuar të BE-së, bazuar në tre hapa të rëndësishëm:

• miratimi i Kartës së të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian;

• hyrja në fuqi e Traktatit të Lisbonës në dhjetor 2009;

• miratimi i Komunikatës të Komisionit Evropian;

Një vend të veçantë për fëmijët zënë veprimtaritë e jashtme të BE-së dhe "Udhëzimet

e BE-së për promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve", nga Këshilli i BE-

së.

Hapi i parë i rëndësishëm ishte miratimi i Kartës së të Drejtave Themelore të

Bashkimit Evropian në vitin 2000. Me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës më 1

dhjetor 2009, Karta ka të njëjtën vlerë ligjore me traktatet e BE-së (Neni 6 i Traktatit

të Bashkimit Evropian, TEU)134. Ajo detyron BE-në dhe shtetet e saj anëtare për të

mbrojtur të drejtat që u janë dhënë përgjatë zbatimit të ligjit të BE-së.

Karta e të Drejtave Themelore e BE-së është teksti i parë i nivelit kushtetues në BE, i

130 Conseil de l’Europe (CDE), Convention sur la lutte contre la traite des etres humains, STCE n° 197,

15 mai 2005. 131 CdE, Convention sur la protection des enfants contre l’exploitation et les abus sexuels, STCE n°

201, 25 octobre 2007. 132 CouEDH, Marckx c. Belgique, n° 6833/74, 13 juin 1979 (le requerant avait six ans quand la Cour a

rendu son arret). 133 CEDS, Defense des Enfants International (DEI) c. Pays-Bas, n° 47/2008, 20 octobre 2009, para. 25 134Traktati i BE-së,

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FTXT, konsultimi i

fundit janar 2016

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FTXT


80

cili përmban dispozita të veçanta në lidhje me të drejtat e fëmijëve, përfshirë edhe

njohjen e së drejtës së fëmijëve për të marrë arsimin e detyrueshëm falas (neni 14,

paragrafi 2), ndalimin e diskriminimit në veçanti për shkak të moshës (neni 21) dhe

ndalimin për shfrytëzimin e punës së fëmijëve (neni 32)135.

Në mënyrë domethënëse, Karta përmban një dispozitë të veçantë për të drejtat

e fëmijëve (neni 24). Kjo përcakton tri parimet themelore të të drejtave të fëmijëve: të

drejtën për të shprehur pikëpamjet e tyre lirisht, në përputhje me moshën dhe

pjekurinë e tyre (neni 24, paragrafi 1), të drejtën për të pasur në përparësi interesat e

tyre më të mira në të gjitha veprimet që kanë të bëjnë ata (neni 24, paragrafi 2) dhe të

drejtën për të ruajtur marrëdhëniet personale dhe kontakte të drejtpërdrejta me të dy

prindërit (neni 24, paragrafi 3).

Hapi i dytë i rëndësishëm ishte miratimi i Traktatit të Lisbonës, i cili, siç u tha

më lart, ka hyrë në fuqi më 1 dhjetor 2009. Ky instrument ka ndryshuar në masë të

madhe nivelin institucional, procedural dhe kushtetues të BE-së, duke modifikuar

Traktatin e Bashkimit Evropian dhe ish-Traktatin themelues të Komunitetit Evropian

(tani Traktati i Romës).

Ky evoluim ka forcuar aftësinë e BE-së për të avancuar në fushën e të drejtave

të fëmijëve, në mënyrë të veçantë me nënshkrimin e "mbrojtjes së të drejtave të

fëmijëve" përmes objektivave të përgjithshme të BE-së (neni 3, paragrafi 3, Traktati i

BE-së) dhe duke e bërë një aspekt të rëndësishëm i politikës së jashtme të BE-së

(Neni 3, paragrafi 5. Traktati i Funksionimit të BE-së gjithashtu përmban referenca

shumë specifike për fëmijët, duke lejuar që BE-ja të miratojë masa legjislative për të

luftuar kundër shfrytëzimit seksual dhe trafikimit të qenieve njerëzore (neni 79,

paragrafi 2 d), dhe Neni 83, paragrafi 1)136.

Kjo çoi në miratimin e direktivës mbi luftën kundër abuzimit seksual,

shfrytëzimit seksual të fëmijëve dhe pornografisë infantile, si dhe direktivave për

parandalimin e trafikimit të qenieve njerëzore, luftës kundër kësaj dukurie dhe

mbrojtjes së viktimave, ku parashikohen dispozitat mbi nevojat e veçanta të fëmijëve

viktima, si dhe mbi vendosjen e standardeve minimale për të drejtat, mbështetjen dhe

mbrojtjen e viktimave të krimit.137

Hapi i tretë i rëndësishëm u zhvillua në një nivel më strategjik, si pjesë e

programit të bashkëpunimit të jashtëm të BE-së dhe më pas është trajtuar për çështje

të brendshme. Në mënyrë të veçantë, Këshilli i BE-së miratoi "Udhëzimet e BE-së për

promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve" (Conseil de l’UE (2007) dhe

Komisionit Evropian mbi komunikatën “ Një vend i veçantë për fëmijët në

veprimtarinë e jashtme të Bashkimit Evropian” 138 , për të përfshirë të drejtat e

135 Karta e të drejtave Themelore e BE-së, http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_fr.pdf,

konsultimi i fundit janar 2016 136Traktti i BE-së http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:0200:fr:PDF, konsultimi i fundit

janar 2016 137 Directive 2011/93/UE, JO 2011 L 335, p. 1. /Directive 2011/36/UE, JO 2011 L 101, p. 1. / Directive

2012/29/UE, JO 2012 L 315, p. 57. 138 Commission europeenne (2008), Une place a part pour les enfants dans l’action exterieure de

l’UE: communication de la Commission au Conseil, au Parlement europeen, au Comite economique et

http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_fr.pdf


81

fëmijëve në të gjitha aktivitetet e BE-së dhe të shteteve jo anëtare. Në mënyrë të

ngjashme, në vitin 2011 Komisioni Evropian miratoi një program të BE-së për të

drejtat e fëmijëve 139 , përcaktimin e prioriteteve për zhvillimin e politikave dhe

legjislacionit për të drejtat e fëmijëve në të gjitha shtetet anëtare të BE-së. Programi u

fokusua edhe në procesin legjislativ në lidhje me mbrojtjen e fëmijëve, duke miratuar

Direktivën për të drejtat e viktimave. Kohët e fundit, programi është plotësuar nga një

strategji globale, e miratuar nga Komisioni Evropian për të mbështetur shtetet anëtare

në luftën kundër varfërisë dhe përjashtimit social me anë të një seri ndërhyrjesh në

fëmijërinë e hershme (për fëmijët e moshës 0-6 vjeç)140 . Edhe pse kjo strategji dhe ky

program nuk janë ligjërisht të detyrueshme për shtetet anëtare, serish ngelen elementë

të një rëndësie të veçantë për sa ato krijojnë një referencë në qasjen normative dhe

metodologjike të BE-së për të drejtat e fëmijëve. Ky drejtim strategjik është i lidhur

ngushtë me KDF-në dhe përbën një etikë mbrojtëse, gjithpërfshirëse dhe

mosdiskriminuese për fëmijët.

BE-ja mund të elaborojë ligje vetëm në fushat që i janë atribuar nga Traktatet.

Duke qenë se fusha e të drejtave të fëmijëve është ndërsektoriale, kompetencat e BE-

së duhet të përcaktohet rast pas rasti. Deri më sot, fushat përkatëse për të drejtat e

fëmijëve, ku BE-ja ka pasur veprimtari të lartë legjislative, janë:

• Mbrojtja e të dhënave dhe të konsumatorëve;

• Azili dhe migracioni;

• Bashkëpunimi në çështjet civile dhe penale.

Neni 6, paragrafi 1, TBE dhe neni 51, paragrafi 2 i Kartës së të Drejtave

Themelore të BE-së parashikojnë që Karta nuk zgjeron kompetencat e BE-së dhe kjo

nuk ndryshon ose nuk krijon asnjë kompetencë apo ndonjë detyrë të re për BE-në.

Dispozitat e Kartës i drejtohen institucioneve të BE-së dhe shteteve anëtare vetëm kur

ata janë duke zbatuar ligjin e BE-se. Nëse dispozitat e Kartës janë ende të

detyrueshme për BE-në, ata janë të detyrueshme për shtetet anëtare, vetëm kur ato

veprojnë në kuadër të ligjit të BE-së.

Këshilli i Evropës dhe të drejtat e fëmijëve Ndryshe nga BE-ja, Këshilli i Evropës që nga fillimi i tij ka një mandat të

qartë, mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të njeriut. Traktati i tij kryesor për të

drejtat e njeriut, ratifikuar nga të gjitha shtetet anëtare të Këshillit të Evropës, është

Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore, e njohur gjithashtu

si Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut e cila përmban disa referenca specifike

për fëmijët.

Neni 2 i Protokollit 1 parashikon të drejtën për arsimim dhe kërkon nga shtetet

që të respektojnë bindjet fetare dhe filozofike të prindërve në edukimin e fëmijëve të

tyre.

social et au Comite des regions, COM(2008) 55 final, Bruxelles, 5 fevrier 2008. 139 Commission europeenne (2011), Programme de l’Union europeenne en matiere de droits de l’enfant

: communication de la Commission au Parlement europeen, au Conseil, au Comite economique et

social europeen et au Comite des regions, COM (2011) 60 final, Bruxelles,15 fevrier 2011. 140 Commission européenne (2013), Investir dans l’enfance pour briser le cercle vicieux de l’inégali- té,

Recommandation, UE/Bruxelles, 2013/112


82

Përveç kësaj, të gjitha kushtet e KEDNJ-së dhe dispozitat e tjera janë të

zbatueshme për të gjithë, duke përfshirë edhe fëmijët. Disa prej tyre janë me interes të

veçantë për fëmijët, përkatësisht neni 8, i cili garanton të drejtën për respektimin e

jetës private dhe familjare, si dhe neni 3, i cili ndalon torturën dhe dënimin çnjerëzor

apo dhe trajtimet poshtëruese, duke përdorur metoda interpretuese që theksojnë

detyrimet pozitive mbi KEDNJ. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka

zhvilluar një jurisprudencë të gjerë mbi të drejtat e fëmijës, e cila përbën shumë

referenca për KDF-në.

Një tjetër traktat i rëndësishëm i Këshillit të Evropës për të Drejtat e Njeriut

është Karta Sociale Evropiane (KSE 23 199 624 rishikuar) 141 , e cila parashikon

mbrojtjen e të drejtave sociale, me dispozita të veçanta për të drejtat e fëmijës. Ajo

përmban dy dispozita të cilat janë të një rëndësie të veçantë për të drejtat e fëmijës.

Neni 7 parashikon detyrimin për mbrojtjen e fëmijëve kundër shfrytëzimit

ekonomik.

Neni 17 kërkon nga shtetet anëtare që të marrin të gjitha masat e nevojshme

dhe të duhura për të siguruar kujdesin e fëmijëve, ndihmë, edukimin dhe trajnimin e

tyre në rast nevoje duke përfshirë dhe arsimin fillor dhe të mesëm pa pagesë, për të

mbrojtur fëmijët dhe të rinjtë nga neglizhenca, dhuna dhe shfrytëzimi dhe për të

siguruar mbrojtjen e fëmijëve të privuar nga mbështetja e familjes. Zbatimi (KSE)

Kartës Sociale Evropiane mbikëqyret nga Komiteti Evropian për të Drejtat Sociale

(KEDS), i përbërë nga ekspertë të pavarur që veprojnë në përputhshmëri me ligjin dhe

praktikat e shteteve palë në KSE, si pjesë e procedurës së ankesave kolektive, ose si

pjesë e sistemit kombëtar të raportimit.

Përveç kësaj, KE-ja ka miratuar traktate mbi një sërë çështjesh të veçanta që

lidhen me të drejtat e fëmijëve. Midis të tjerash:

• Konventa Evropiane për Statusin Ligjor të Fëmijëve të lindur jashtë martese142;

• Konventa Evropiane për Adoptimin e Fëmijëve, rishikuar në vitin 2008143;

• Konventa për marrëdhëniet personale të fëmijëve144;

• Konventa Europiane për Ushtrimin e të drejtave të fëmijëve145;

• Konventa e Këshillit të Europës për mbrojtjen e fëmijëve kundër shfrytëzimit dhe

abuzimit seksual (Konventa Lanzarote) 146

Është e rëndësishme të theksohet se në vitin 2006, KE-ja filloi programin e saj

"Ndërtimi i një Evrope për dhe me fëmijët", një plan veprimi që trajton çështjet që

lidhen me të drejtat e fëmijëve në nivel transversal, ku përfshihet edhe miratimi i

141 CdE Charte sociale europeenne, STE n° 35, 18 octobre 1961 142 CdE, Convention europeenne sur le statut juridique des enfants nes hors mariage, STE n° 85, 15

octobre 1975. 143 CdE, Convention européenne en matière d’adoption des enfants (révisée), STCE n° 202, 27

novembre 2008. 144 CdE, Convention sur les relations personnelles concernant les enfants, STE n° 192, 15 mai 2003. 145 CdE, Convention européenne sur l’exercice des droits des enfants, STE n° 160, 25 janvier 1996. 146 CdE, Convention sur la protection des enfants contre l’exploitation et les abus sexuels, STCE n°

201, 25 octobre 2007.


83

instrumenteve ligjore në fusha të ndryshme147. Objektivat aktuale fokusohen në katër

fusha kryesore:

• promovimin e shërbimeve dhe sistemeve për fëmijët;

• eliminimin e të gjitha formave të dhunës ndaj fëmijëve;

• sigurimin e të drejtave të fëmijëve në situata vulnerabël;

• nxitjen e pjesëmarrjes së fëmijëve.

Qëllimi kryesor i Këshillit të Evropës për programin e të drejtave të fëmijëve

është që të përkrahë implementimin e standardeve ndërkombëtare në fushën e të

drejtave të fëmijëve nga të gjitha vendet anëtare të KE-së dhe në mënyrë të veçantë

për të promovuar zbatimin e KDF-së, duke theksuar parimet e saj themelore që janë

mosdiskriminimi, e drejta për jetë dhe zhvillim, duke i dhënë prioritet interesit më të

lartë të fëmijës në vendimmarrje.

Programi ka mbikqyrur miratimin e shumë instrumenteve në fushën e të

drejtave të fëmijëve, të cilat ofrojnë udhëzime praktike për përmbushjen e detyrimeve

ligjore evropiane, ku përfshihen:

• Udhëzues praktikë mbi gjykimin e përshtatur për fëmijët148;

• Udhëzime për kujdesin shëndetësor të përshtatshëm për fëmijët149;

• Rekomandimi mbi strategjitë e integruara kombëtare për mbrojtjen e fëmijëve

kundër dhunës150;

• Rekomandimi për të drejtat e fëmijëve dhe shërbimet sociale miqësore për fëmijët

dhe familjet151;

• Rekomandim për Komitetin e Shteteve Anëtare të Ministrave mbi pjesëmarrjes e

fëmijëve dhe të rinjve nën 18 vjeç152.

Duke u bazuar në udhëzimet dhe rekomandimet e mësipërme mund të themi

se programi synon të sjellë përpjekjet legjislative të Evropës në fushën e të drejtave të

fëmijëve dhe të sigurojë që zëri i fëmijëve është në qëndër të këtij procesi. Programi

gjithashtu synon të mbështesë zbatimin e KEDNJ-së dhe KSE-së dhe të promovojë

instrumentet e tjera ligjore ekzistuese të KE-së për fëmijët (pjesëmarrjen, mbrojtjen

dhe të drejtat e fëmijës), të rinjtë dhe familjet.

2.4 Institucionalizmi i sistemit francez të mbrojtjes së fëmijëve

Në Francë, fëmijët për një kohë të gjatë ndihmoheshin dhe përkraheshin nga

institucionet fetare dhe kjo ndihmë ofrohej vetëm për fëmijët e braktisur, "kombi

147 CdE, Comité des Ministres (2011), Stratégie du Conseil de l’Europe sur les droits de l’enfant (2012-

2015), CM(2011)171 final, 15 février 2012 148 CdE, Comité des Ministres (2010), Lignes directrices sur une justice adaptée aux enfants,17

novembre 2010. 149 CdE, Comité des Ministres (2011), Lignes directrices sur les soins de santé adaptés aux enfants, 21

septembre 2011. 150 CdE, Comité des Ministres (2009), Recommandation CM/Rec(2009)10 du Comité des Ministres

aux États membres sur les stratégies nationales intégrées de protection des enfants contre la violence,

18 novembre 2009. 151 CdE, Comité des Ministres (2011), Recommandation Rec(2011)12 sur les droits de l’enfant et les

services sociaux adaptés aux enfants et aux familles, 16 novembre 2011 152 CdE, Comité des Ministres (2012), Recommandation CM/Rec(2012)2 du Comité des Ministres aux

États membres sur la participation des enfants et des jeunes de moins de 18 ans, 28 mars 2012.


84

duhet të sigurojë edukimin fizik dhe moral të fëmijëve, të etiketuar nën statusin fëmijë

të braktisur." Sipas dekretit mbretëror të vitit 1811, kujdesi i fëmijëve të braktisur do

të bëhet një detyrim për: spitalet dhe shtëpitë e pritjes, këto institucione kanë detyrim

të akomodojnë fëmijët e braktisur ose jetimë dhe në shkëmbim përfitojnë financim

nga fondet publike153.

Politika mbi familjen në Francë sot është një politikë universale që fokuson të

gjitha familjet.

Objektivat e kësaj politike shpalosen nëpërmjet programeve të shumta për familjet:

1. Përfitimet e familjes për të siguruar shpenzimet e edukimit të fëmijës;

2. Sistemi fiskal që synon një rishpërndarje pasurinë kombëtre sipas përbërjes së

familjeve;

3. Shërbimet dhe ofrimi i logjistikës për familjet (kujdesi ndaj fëmijëve, shërbim në

shtëpi etj.)

Këto dispozita të parashikuar nga politikat mbi familjen synojnë të:

mbështetin nivelin e lartë të lindshmërisë dhe njëkohësisht jetën profesionale

të grave, duke lejuar të krijohet një ekuilibër midis jetës në familje dhe jetës

profesionale (leje lindje, kujdesi ndaj fëmijëve).

investojnë në veprimtari afatgjata duke mbështetur familjet gjatë gjithë jetës

(nga fëmijëria e hershme në pension dhe pamundësinë për të qenë aktiv

në tregun e punës.)

mbështetin familjet çdo ditë, duke i ndihmuar ata të përballen me të gjitha

ngjarjet e jetës (ardhjen e fëmijës, strehimi, arsimimi, aftësia e kufizuar ...)

Aktorët kryesorë në këto politika:

Qeveria që vendos orientimet kryesore;

Partnerët socialë që menaxhojnë sistemin e sigurimeve sociale;

Shoqatat e familjes, që përfaqësojnë familjet dhe që u ofrojnë atyre shërbime.

Janë katër parime themelore të drejtësisë që organizojnë jetën në shoqërinë

franceze 154 . Këto parime synojnë të garantojnë paktin republikan duke siguruar

solidaritetin ndërmjet të gjithë qytetarëve, midis gjeneratave, të jetuarit mirë të

qytetarëve së bashku dhe të ardhmen e shoqërisë.

1. Parimi i parë është parimi i solidaritetit vertikal, që nënkupton rishpërndarjen e

pasurisë midis të pasurve dhe të varfërve. Duke u bazuar në logjikën e

rishpërndarjes, procedohet në një tatim mbi të ardhurat dhe është një taksë që

aplikohet në terma progresive.

Tatimi mbi të ardhurat, është një taksë direkte e prezantuar dhe e miratuar nga

Senati në 7 korrik 1914, duke zëvendësuar një numër të madh kontributesh që

nuk parashikonin një barazi midis qytetarëve.

2. Parimi i dytë është parimi i drejtësisë globale, që synon tu sigurojë të gjithë

qytetarëve të drejtat themelore të mishëruara në Deklaratën e të Drejtave të

153 Familja në Francë, http://www.assmat.presse.fr/doc/decret-19-01-1811.pdf, konsultimi i fundit janar

2016 154Politika mbi familjet në Francë,

http://www.familles-de-france.org/sites/default/files/PF_2014-01_la-politique-familiale-en-France-

syntheses.pdf, konsultimi i fundit janar 2016

http://www.assmat.presse.fr/doc/decret-19-01-1811.pdf

http://www.familles-de-france.org/sites/default/files/PF_2014-01_la-politique-familiale-en-France-syntheses.pdf



85

Njeriut dhe Qytetarit. Mbi bazën e këtij parimi është ngritur sistemi i Sigurimeve

Shoqërore. Sigurimet Shoqërore kanë qenë të përcaktuara nga Këshilli Kombëtar

i Rezistencës në Urdhrin e 4 tetorit 1945.

Republika Franceze "garanton për të gjithë qytetarët, duke përfshirë edhe fëmijët,

nënat dhe të moshuarit, mbrojtjen e shëndetit, sigurinë materiale, pushimin dhe

argëtimin e tyre ". Ky parim shprehet në mënyrë eksplicite dhe të qartë në

preambulën e Kushtetutës së Republikës IV-t, e miratuar me referendum në 21

tetori 1945 dhe e gjendet gjithashtu edhe në preambulën e Kushtetutës së

Republikës V-të155. Kështu u formuan qendrat rajonale dhe kombëtare të alokimit

të fondeve për familjen, të cilat janë institucione drejtuese të degës së familjes në

sistemin e Sigurimeve Shoqërore.

3. Parimi i tretë është parimi i njohjes së statusit të familjes dhe solidaritetit midis

familjeve që marrin të njëjtat të ardhura, duke u bazuar në nevojën për të

konsideruar me prioritet familjet me fëmijë.

Ky parim, është i sanksionuar me Kushtetutë, sipas të cilit, kontributi i familjes

nëpërmjet taksave përllogaritet në funksion të kapacitetit të familjes dhe jo vetëm

në funksion të të ardhurave. Në këtë mënyrë merret në konsideratë madhësia e

familjes dhe përgjegjësitë familjare. Shpjegimi i tij është i thjeshtë : "për të

njëjtin nivel jetese, normat të njëjta të kontributeve". Kjo është një logjikë

horizontale e solidaritetit, familjet pa fëmijë kontribojnë për familjet me fëmijë

për të kompensuar diferencat e të ardhurave midis familjeve.

Sipas ekonomistit, sociologut dhe antropologut Alfred Sauvy "logjika progresive e

sistemit fiskal është e justifikuar, sepse teprica sipas përkufizimit mund të reduktohet

në një masë më të madhe se sa nevojat bazike... Një individ i vetëm duke fituar

150.000 franga në vit ka një nivel më të lartë jetese se një baba i 4 fëmijëve me të

njëjtin ardhurave. Nëse do të tatohen njelloj të parit do ti preket komoditeti ndërsa të

dytit mish apo më saktësisht buka "

4. Parimi i katërt është parimi i universalitetit, i sanksionuar edhe ky në Kushtetutë.

Sipas këtij parimi, shkolla publike është e hapur dhe pa pagesë për të gjithë

fëmijët, pavarësisht standardit të jetesës së prindërve dhe fondet për mbështetjen

e familjeve transferohen për të gjitha familjet156. Në të njëjtin kontekst, mbrojtja

sociale, siguria, kujdesi, politikat e solidaritetit midis gjeneratave, ndihmat për

familjet, për adoleshentët, për fëmijërinë e hershme, mbrojtja e të miturve, nuk

trajohen nën principin e selektivitetit, por ofrohen për të gjithë ata qytetarë që

ndodhen në këto kushte. Kjo është arsyeja pse politikat për familjen quhen të tilla

dhe jo politika sociale ndaj familjeve të varfra.

Duke u bazuar në parimet e lartpërmendura do të sjellim një panoramë të

dispozitivave të kontributeve të detyrueshme në funksion të të ardhurave

155Kushtetuta e Republikës Franceze,

http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-

de-la-france/constitution-de-1946-ive-republique.5109.html, konsultimi i fundit janar 2016 156Politika mbi familjet në Francë,


syntheses.pdf, konsultimi i fundit janar 2016




86

për degën e shëndetit, punonjësit me të ardhura më të larta do të

kontribuojnë më shumë për të financuar buxhetin e sigurimeve shoqërore

krahasuar me punonjësit me të ardhura më të ulta, por subvencionimi i

shpenzimeve shëndetësore do të ofrohet në të njëjtën nivel për të dyja

kategoritë e punonjësve.

për degën e familjes, është i njëjti konfigurim: të ardhurat e punës

financojnë degën e familjes deri në 5.4% të pagës bruto. Logjikisht sa më

të mëdha të jenë të ardhurat e familjes aq më shumë kjo familje

kontribuon në buxhetin e kësaj dege, por ndihmat ndaj familjes janë të

njëjta për të gjithë, pavarësisht nga të ardhurat e familjes dhe nuk janë të

tatueshme.

Për sa i përket burimeve të financimit për mbrojtjen sociale të familjes mund të

përmendim :

si bazë të financimit të buxhetit të mbrojtjes sociale të familjes është

kontributin mbi të ardhurat profesionale që mbulon rreth 50% të këtij buxheti.

Shkalla e tanishme është 5.4 pikë në të gjithë të ardhurat bruto profesionale.

burime shtesë do të jenë taksa e Kontributit Social të Përgjithshëm (CSG) e

krijuar në shkurt të vitit 1991 dhe që përfaqëson rreth 44% të financimit të

buxhetit për mbrojtjen sociale të familjeve si dhe taksa të tjera specifike.

Duke u bazuar në elementët e lartpërmendur, sistemi francez është i bazuar në

parime dhe vlera që kanë mundësuar që prej periudhës së pas Luftës së Dytë

mbështetjen dhe promovimin e brezave të rinj. Këto veçori e dallojnë sistemin social

francez dhe krijojnë mundësinë për ta cilësuar si një model në vetvete dhe që mund të

adaptohet edhe në shoqëri të tjera.

Për të ruajtur një ekuilibër brenda sistemit të decentralizuar me ligjin e 22 korrikut

1983157, do të merren në konsideratë kompetencat e ushtruara nga departamentet dhe

nga shteti. Departamentet do të ruajnë kompetencat për mbrojtjen administrative të

fëmijëve dhe mbrojtja gjyqësore e tyre do të ngelet nën kompetencat e shtetit. Përveç

kësaj, ligjvënësit kanë preferuar t’i besojnë departamentit jo vetëm mbrojtjen

administrative, nën sistemin e ndihmës sociale për fëmijët, por gjithashtu edhe

zbatimin e masave të mbrojtjes gjyqësore. Vetëm masat e besuara në sektorin publik

të mbrojtjes gjyqësore të të rinjve, masat hetimore dhe masat për mbrojtjen e të rinjve

maxhorenë në bazë të dekretit të 18 shkurtit 1975, mbeten nën juridiksionin e shtetit.

Ekuilibri midis mbrojtjes administrative të fëmijës dhe asaj gjyqësore do të bëhet

gjithmonë edhe më kompleks. Nga njëra anë, departamenti është përgjegjës për

politikën e mirëqenies së fëmijëve, që do të thotë mbrojtjen administrative të miturve

në rrezik, nga ana tjetër shumica e vendimeve do të merren nga gjykatësit. Ligji i 5

marsit 2007 për mbrojtjen e fëmijëve thekson rolin drejtues të departamentit në këtë

fushë, një situatë që do të rikonfirmohet nga ligji i 14 marsit 2014. Edhe pse roli i

mbrojtjes administrative është vendosur në qendër të kuadrit ligjor, brenda këtij

157Ligji i Decentralizimit 22 Korrik 1983,


fundit janar 2016



87

kuadri do të ofrohet vetëm ndihma financiare ose shërbimet në vendbanimet e

fëmijëve të dhëna nga kujdestarë socialë dhe familjarë. Të gjitha masat e tjera do të

ndërmerren në një kuadër gjyqësor ose administrative. 158

Të gjitha dispozitat ligjore si dhe strategjitë apo planet mbi politikat publike të

"mbrojtjes së fëmijës", shpalosin si një objektiv prioritar sigurimin e koherencës më të

mirë, të legjislacionit, praktikave dhe artikulimit ndërinstitucional të veprimtarisë në

këtë fushë.

Së pari, Neni 1 i Ligjit të 14 marsit 2014 159 për mbrojtjen e fëmijëve,

përcakton pranë Kryeministrit një Këshill Kombëtar për Mbrojtjen e Fëmijëve, i cili i

propozon qeverisë udhëzimet kombëtare, për të ofruar këshilla dhe për të vlerësuar

zbatimin e politikave publike në këtë fushë. Ai gjithashtu synon të promovojë

konvergjencën e politikave në nivel lokal dhe administrimin e pavarur të autoriteteve

lokale. Përbërja e këtij Këshilli parashikohet nga një dekret i posaçëm në mënyrë që të

ruhet një ekuilibër i përfaqësuesve të shtetit, departamenteve, përfituesve të këtyre

politikave, organizmat profesionale si dhe studimeve që kontribuojnë në mbrojtjen e

fëmijëve

Përveç kësaj, për të forcuar pozitat e kryetarit të këshillit të qarkut, si drejtues

dhe koordinues i të gjithë sistemit të mbrojtjes së fëmijëve, që në ligjin e 5 marsit

2007 janë integruar të gjitha masat parandaluese. Ligji përcakton detyrimin e

nënshkrimit të një protokolli midis kryetarit të këshillit të qarkut dhe menaxherëve të

ndryshëm institucionalë, kjo në përputhje me planin e departamentit dhe të gjithë

sektorin asociativ për të zbatuar veprimet parandaluese në interes të fëmijës dhe

familjes së tij (neni 2).160 Ky protokoll do të përcaktojë rregullat për mobilizimin dhe

koordinimin e atyre që janë përgjegjës. Për më tepër, në çdo departament do të

emërohet brenda njësive të Ndihmës Sociale për Fëmijës një " mjek referues për

mbrojtjen e fëmijëve" (neni.7)161, i ngarkuar me organizimin e rregullave të punës dhe

bashkërendimin e nevojshëm midis shërbimeve të departamenteve, duke përfshirë

celulën e informacionit shqetësues, mjekë të tjerë, të spitaleve dhe përgjegjësit për

shëndetin në shkolla.

Në disa artikuj të veçantë të legjislacionit parashikohen në mënyrë eksplicite

rregullat e transmetimit të informacionit. Transmetimi i informacionit në lidhje me

fëmijët në rrezik, duhet të realizohet në kushte shumë të monitoruara. Veçanërisht kur

ndryshon vendbanimin (neni 14)162 , duhet të ketë një shkëmbim të informacionit

midis departamenteve.

Për sa i përket modaliteteve të shkëmbimit të informacionit midis

institucioneve dhe për të arritur një siguri më të lartë për të miturit në rrezik, duhet t’i

referohemi ligjit të 14 prillit 2016 mbi informacionin e administratës nga autoritetet

158 Legjislacioni mbi mbrojtjen e fëmijëve

http://www.afmjf.fr/IMG/pdf_RPT-protection-enfance.pdf, konsultimi i fundit mars 2017 159 Ligji i 14 marsit 2014

https://www. legifrance. gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000032205234&categorie

Lien=id, konsultimi i fundit mars 2017 160 Po aty 161 Po aty legifrance… 162 Po aty

http://www.afmjf.fr/IMG/pdf_RPT-protection-enfance.pdf


88

gjyqësore dhe sistemi i mbrojtjes së të miturve. Ky ligj kërkon të forcojë kontrollin e

të dhënave të personave që ushtrojnë profesione në kontakt me të miturit.

Kuadri ligjor synon gjithashtu një artikulim të mirë të aktorëve të arsimit dhe

mbrojtjen e fëmijëve rreth masave kundër neglizhencës së arsimimit dhe braktisjes

(neni. 5)163.

Në artikulimin e marrëdhënieve midis kryetarit të këshillit të qarkut dhe

prokurorisë do të përfshihen një numër i konsiderueshëm aktorësh. Do të citojmë

sistemin dhe aktorët përgjegjës mbi paralajmërimin e drejtpërdrejtë në një situatë jo

emergjente, kur është marrë një masë administrative në një situatë të caktuar për t'iu

përgjigjur emergjencës, por edhe kur "rreziku është serioz dhe i menjëhershëm,

sidomos në situatat e abuzimit" (neni. 11)164.

Për të siguruar një identitet të përbashkët midis Observatorit Kombëtar për Fëmijët

në Rrezik (krijuar në 2004) dhe Observatorëve lokalë të Mbrojtjes së Fëmijëve (të

krijuar në vitin 2007), Observatorit Kombëtar për Fëmijët në Rrezik do të quhet

Observatori Kombëtar për Mbrojtjen e Fëmijëve (neni 6) 165 . Me dekret është

përcaktuar një përbërje multi-institucionale e observatorëve të departamenteve.

(neni.3)166.

Për të analizuar më nga afër ecurinë e minorenëve nën mbrojtjen e masave civile

apo dispozitave administrative dhe përndjekjen në kuadrin penal, Observatori

Kombëtar do të marrin informacion lidhur me masat e marra në lidhje me urdhëresën

e vitit 1945 për delikuencën e të miturve "

I gjithë kuadri ligjor për mbrojtjen e fëmijëve, e cilëson parandalimin e riskut

për fëmijën si një çështje kryesore. Qëllimi është të parandalohen rreziqet mbi fëmijën

sa më herët të jetë e mundur, duke shmangur ose kufizuar efektet e tyre.

Siç e trajtuam edhe më lart, kuadri ligjor përmban një kompetencë të dyfishtë të

organit administrativ, i përfaqësuar nga Kryetari i Këshillit të Përgjithshëm dhe nga

autoriteti gjyqësor, i përfaqësuar nga prokurori i përgjithshëm.

Nëse do t’i referoheshim një procedure, Kryetari i Këshillit të Përgjithshëm është

përgjegjës dhe përmes celulës së departamentit, grumbullon, trajton dhe vlerëson në

çdo kohë informacion në lidhje me të miturit në rrezik apo në një rrezik të mundshëm.

Në të gjitha situatat, kërkohet një bashkëpunim i fortë me familjen, me shërbimet

sociale dhe me aktorët e sistemit arsimor.167

Në rastet kur ndërhyrja administrative është e pamjaftueshme ose e pamundur

për t’u zbatuar, shërbimi i ndihmës sociale për fëmijët raporton pranë prokurorit.

Referimi tek prokurori duhet të jetë i menjëhershëm, pa pritur për një vlerësim social,

kur gjendja e të miturit rezulton e lidhur me një vepre penale.

Shërbimi social i ndihmës për fëmijët dhe prokurori kanë marrëdhënie të ngushta dhe

të vazhdueshme, në përputhje me nenin L.226-3 të Kodit të Veprimit Social dhe Kodit

163 Po aty 164 Po aty 165 Po aty 166 Po aty 167 Academie Nante, Guide pratique de la protection de l’enfance à l’usage des personnels de

l’éducation nationale, Nante, 2014


89

të Familjes.168

Celula e departamentit, e cila grumbullon, trajton dhe vlerëson informacion dhe

më gjerë strukturat e ndihmës sociale për fëmijë, duhet të punojnë me të gjithë

profesionistët, veçanërisht ata të arsimit, shërbimeve të ndryshme sociale, spitalet,

policinë, xhandarmërinë, shoqatat arsimore.

2.5 Pikat e takimit të sitemit francez të mbrojtjes së fëmijëve

dhe atij shqiptar.

Përgjatë gjithë këtij kapitulli u shpalosën dispozitat ligjore dhe insitucionale të

sistemit të mbrojtjes së fëmijëve në Shqipëri dhe në Francë.

Të dy këta vend kanë karakteristika të ndryshme, histori dhe zhvillime sociale,

ekonomike dhe politike të ndryshme por ajo çka mund të konsiderohet e përbashkët

është themeli i çdo legjislacioni në nivel evropian dhe ndërkombëtar që është

Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave të Fëmijëve.

Edhe pse historiku i mbrojtjes sociale franceze është shumë më i pasur dhe

daton shumë më herët se viti 1989 që shënon ekzistencën e KFD-së, duke filluar nga

nënshkrimi i kësaj Konvente çdo element legjislativ i një vendi që ndërmeret në këtë

fushë bazohet në interesin më të lartë të fëmijës, pra në parimin primar të KDF-së.

Ligji Nr.10347 date 04.11.2010, per “Mbrojtjen e te drejtave te femijeve” 169 që

cilësohet si arritje në fushën e mbrojtjes së fëmijëve në vendin tonë është miratuar në

kuadr te plote ligjor dhe institucional ne perputhje me Kushtetuten Shqiptare dhe

Konventen mbi te Drejtat e Femijëve ashtu si dhe ligji i 14 marsit 2016 për mbrojtjen

e fëmijëve në sistemin francez170.

Në vendin tonë, evidentohen përpjekje të adaptimit të legjislacionit, praktikave

dhe institucioneve që operojnë në fushën e mbrojtjesë së fëmijëve në përputhje me

direktivat dhe praktikat evropjane, kjo në kuadër të procesit të integrimit të BE-së, kjo

një pikë takim e fortë me sistemin francez. Një tregues mbi këtë fakt është dhe

ndërmarrja e 2 ligjeve të njëpasnjëshme në fushën e mbrojtjes sociale në një periudhë

të shkurtër kohore (6vjeçare).

Duke u bazuar në strukturat institucionale të mbrojtjes së fëmijëve në të dy vendet

do të evidentojmë ekzistencën e

« Këshillit Kombëtar për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve »

« Agjensisë shtetërore për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve »

« Njësive për të drejtat e fëmijëve në nivel qarku »

« Njësive për të drejtat e fëmijëve në nivel bashkie »

168 Legjislacioni mbi mbrojtjen e fëmijëve,

https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006074069, konsultimi i

fundit janar 2017 169 Ligji për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve 2010,

http://www.kqk.gov.al/sites/default/files/publikime/ligji_nr.10_347_date_04.11.2010.pdf,

konsultimi i fundit janar 2017 170 Ligji për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve,


d, konsultimi i fundit janar 2017

https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006074069





90

Gjithashtu në të dy vendet do të evidentohen tendenca të diktuara nga diraktivat

evropjane mbi përmirësimin e qeverisjes lokale në fushën e mbrojtjes së të drejtave të

fëmijëve.

Funksionimi ndërinstitucional në këtë fushë është një tjetër element i rëndësishëm

ku mund të përmendim për të dy vendet bashkërendimin e aksionit të :

Ministrisë së Mirëqenies Sociale

Ministrisë së Brëndshme

Minstrisë së Arsimit

Ministrisë së Drejtësisë

Prokurorisë

Sistemit Gjygjësor

Institucionit të Avokatit të popullit

Në përfundim të analizës së mirqënies sociale të fëmijëve në Shqipëri dhe në

Francë nëpërmjet dimensioneve dhe indikatorëve specifikë do të evidentohen

elementë pozitivë të cilët do të mund të integrohen në sistemin Shqiptar dhe do të

mund të përmirësojnë praktikat në fushën e mbrojtjes së fëmijëve. Këto evidentime do

të trajtohen në fund të punimit në formën e rekomandimeve duke u bazuar në

Metodën e Hapur të Koordinimit si një element i rekomanduar në nivele më të gjera

në politikat evropjane.


91

KAPITULLI I TRETË

ANALIZA E MIRËQENIES SOCIALE TË FËMIJËVE NËPËRMJET

DIMENSIONEVE SOCIALE

Përgjatë këtij kapitulli do të synohet të analizohet mirëqënia e fëmijëve, duke

trajtuar indikatorët që i përkasin 6 dimensioneve të përcaktuara në metodologjinë e

këtij punimi. Përmirësimi i mirëqenies dhe zhvillimit të fëmijëve në aspektin material,

konjitiv dhe emocional janë motivi i përbashkët që haset në politikat e aplikuara në

vendet e zhvilluara.

Për të operacionalizuar hipotezën e këtij studimi do të ndërthuret analiza

statistikore, cilësore si dhe referenca krahasuese duke u bazuar në indikatorët përbërës

të çdo dimensioni.

3.1. Dimensioni i mirëqenies materiale tek fëmija në Shqipëri

dhe në Francë

Në Konventën e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijëve lindin

angazhimet për vendet nënshkruese mbi sigurimin e standartit të jetese të fëmijëve për

zhvillimin e tyre fizik, mendor, shpirtëror, moral dhe shoqëror. Qeveritë angazhohen

jo vetëm për të mbështetur familjen financiarisht, por "nëse është e nevojshme"

ofrojnë edhe ndihmë materiale (Konventa e të Drejtave të Fëmijëve, neni 27). Artikuj

të tjerë të Konventës përcaktojnë të drejtat e fëmijëve që trajtojnë aksesin e fëmijëve

në materiale të ndryshme për zhvillimin e tyre, të tilla si artikuj shkollor apo libra për

fëmijë (neni 17)171.

Nëpërmjet operacionalizimit të dimensionit të mirëqenies materiale synohet të

matet barazia dhe efiçienca, duhet theksuar se të ardhurat mesatare familjare përdoren

për të matur efiçiencën, realizimin e një rezultati maksimal me mjetet e

disponueshme, ndërsa niveli i varfërisë tek fëmijët mat barazinë në shoqëri.

Metodologjia për matjen e mirëqenies së fëmijëve përqendrohet tek familja si

njësi e analizës, në rastin e matjes së të ardhurave të disponueshme dhe varfërisë. Në

rastin ideal, do të ishte me interes të analizoheshin kushtet materiale të jetës së fëmijës

dhe jo ato të familjes së tij. Politikat sociale për familjet me fëmijë, që synojnë të

japin zgjidhje afatshkurtra për uljen e varfërisë, ndikojnë në një konceptim të

favorshëm të sistemit tatimor, përfitimet dhe stimujt që lidhen me punë, ofrimin e

shërbimeve të kujdesit për fëmijët, politika aktive të tregut të punës si dhe mekanizma

të tjera të drejtpërdrejta për të ndikuar në punësimin prindëror, elementë këta të cilët

kanë një lidhje të drejtpërdrejtë me varfërinë e fëmijëve172.

171 Neni 17 Konventa e të drejtave të fëmijëve /OKB,

https://www.unicef.org/magic/media/documents/CRC_albanian_language_version.pdf, konsultimi i

fundit 3 mars 2016 172 Studim krahasues mbi mirëqenien e fëmijëve në vendet e OECD-së,

http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm, konsultimi i fundit 3 mars 2016

https://www.unicef.org/magic/media/documents/CRC_albanian_language_version.pdf



92

Brenda dimensionit, indikatorët janë plotësuese (komplementariste) pasi kanë

një qasje tek të drejtat e fëmijëve dhe njëkohesisht ndikojnë në zhvillimin e tyre. Të

ardhurat dhe niveli i varfërisë janë tregues domethënës për mirëqenien e fëmijëve,

këto lidhen kryesisht me të ardhurat e prindërve për të investuar në të ardhmen e

fëmijëve, sidomos në edukimin e tyre.

Indikatorët mbi të ardhurat e prindërve dhe investimi i tyre në edukimin e fëmijës

mund të mos pasqyrohen drejtpërsëdrejti në mirëqenien e fëmijëve në drejtim të

integrimit social në shkollë dhe në marrëdhënie me fëmijët e tjerë, por më së shumti

ata japin të dhëna mbi perspektivën e fëmijëve, mbi edulimin dhe nivelin e

mbështetjes së prindërve për rezultatet afatgjata të fëmijëve.

Shkalla e varfërisë Në pamundësi për të siguruar të dhëna në lidhje me shkallën e varfërisë relative

për fëmijët nën moshën 18 vjet, për rastin shqiptar do të sjellim një panoramë të

përgjithshme të varfërisë në vend për periudhën 2002-2012.

Grafiku 1. Varfëria në Shqipëri në përqindje 2002-2012 (ngjyra bul e errët pasqyron

zonën urbane, ngjyra blu e çelur zonën rurale dhe ngjyra gurkal gjithsej).

Burimi : Instat LSMS 2002, 2005, 2008, 2012, www.instat.gov.al

Konsumi mujor real per fryme eshte nen 4.891 leke (për vitin 2002). Varfëria

rezulton të jetë rritur nga 12.4% ne 2008 ne 14.3% ne vitin 2012. Ne vitet e

meparshme, varferia ka rene nga 25.4% në 2002 ne 18.5% ne vitin 2005 dhe 12.4%

ne vitin 2008. Kjo do te thote se rreth 28.896 individeve të varfër (që shënohen në

2008) i janë bashkuar 373,137 individeve te varfer ne vitin 2012. Për të gjithë

periudhën e referencës vërehet një nivel më i lartë i varfërisë në zonat rurale në

krahasim me zonat urbane apo edhe duke e krahasuar me të gjithë popullsinë.

http://www.instat.gov.al/


93

Tabela 3. Varfëria ekstreme në Shqipëri 2002-2012

Viti 2002 Viti 2005 Viti 2008 Viti 2012

Përqindja 4,7 3,5 1,2 2,2

Burimi: INSTAT, Banka Botërore dhe UNDP

Bazuar në studimin e realizuar nga INSTAT dhe Banka Botërore, popullsia

ekstremisht e varfer, percaktohet si situata ku personat kane veshtiresi ne

permbushjen e nevojave baze ushqimore. Varfëria ekstreme eshte rritur nga 1.2% ne

vitin 2008 ne 2.2% ne vitin 2012. Numri i personave të klasifikuar në varfëri ekstreme

ka pësuar renie nga 4.7% ne vitin 2002 ne 3.5% ne 2005 dhe ne 1.2% ne vitin 2008173.

Në Shqipëri 28% e fëmijëve jetojnë në familje të varfra, familjet e këtyre fëmijëve

janë pjesë e skemës së ndihmës ekonomike. Në vendin tonë një në tre fëmijë është

aktualisht në nevojë, por vetëm një e treta e tyre përfitojnë shërbime dhe përkujdesje.

Mbi 50 mijë fëmijë të moshës së arsimit të detyrueshëm gjenden përballë nevojës të

punojnë në punë familjare. Situata e fëmijëve të minoriteteve romë e egjiptianë është

akoma më e vështirë krahasuar me fëmijët e maxhorancës. Varfëria reale në Shqipëri

prek rreth 40% të popullsisë. Në zonat kodrinore e malore shifrat shkojnë në nivelin

50%. Varfëria reale e matur në kontekstin e fuqisë blerëse është mbi 62%, më e larta

në rajon. Janë këto të dhëna të publikuara aktualisht në faqen zyrare të Ministrisë së

Mirëqenies Sociale dhe Rinisë.174

Ne vendin tonë programi bazë që synon uljen e varfërisë në familjet shqiptare

është Ndihma Ekonomike e menaxhuar nga Shërbimi Social Shtetëror në

bashkëpunim me Drejtorinë e Përkujdesit Social të Bashkisë. Në kuadër të kësaj

ndihme, sigurohet një pagesë në cash për familjet në varfëri ekstreme. Nuk mund të

identifikojmë një politikë sociale që fokusohet mbi fëmijën, por fëmija do të trajtohet

si pjesë e familjes.

Në rastin francez, sipas studimi të realizuar nga UNICEF dhe Organizata e

Kombeve të Bashkuara në vitin 2014 mbi të drejtat e fëmijëve175, rezulton se 1 fëmijë

në 5 jeton në situatë varfërie. Këto të dhëna përftohen nëse i referohemi përllogaritjes

të Institutit Evropian të Statistikave, ku varfëria e fëmijës përllogaritet mbi 60% të të

ardhurave mediane të popullsisë.

Nëse i referohemi të dhënave të Eurostat-it nuk do të përftojmë të njëjtat

shifra, pasi përllogaritja bazohet në standardin e jetesës të fëmijës dhe jo në të

ardhurat e familjes. Sipas kësaj metode, merret parasysh numri i individëve në familje

dhe të ardhurat në dispozicion, duke deduktuar facilitetet fiskale dhe ndihmat sociale

173Të dhëna mbi varfërinë në Shqipëri,

http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/en/id/152/Niveli-i-Varferise-ne-Shqiperi, konsultim i fundit 5

prill 2016 174 Të dhëna mbi varfërinë në Shqipëri, http://www.sociale.gov.al/al/program/kujdesi-dhe-perfshirja-

sociale, konsultim i fundit maj 2016 175Studim UNICEF,

https://media.f2rsmpsy.fr/chaque-enfant-compte-rapport-unicef-france-2015-11649.pdf, konsultim i

fundit 7 nëntor 2016

http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/en/id/152/Niveli-i-Varferise-ne-Shqiperi

https://media.f2rsmpsy.fr/chaque-enfant-compte-rapport-unicef-france-2015-11649.pdf


94

për familjen. Në bazë të kësaj përllogaritjeje rezulton se 18,6% e fëmijëve francezë

nën 18 vjeç jetojnë në situatë varfërie.

Në këtë raport theksohet se « …nuk duhet vetëm të matet dhe të komentohet

niveli i varfërisë, sepse përbën një qasje shumë të cunguar të këtij fenomeni

shumëdimensional. Aksioni i autoriteteve publike duhet të konsiderojë realitetin që

fëmijët jetojnë, në familjet, lagjet, shkollat e tyre si dhe aksesin e tyre në shërbimet

shëndetësore.176 »

Shkalla e varfërisë është vetëm një tregues monetar, i cili nuk merr parasysh

prizmin cilësor të jetës të lidhur me strehimin, jetën urbane, rurale etj. Ky studim

propozon një qasje më komplekse të fenomentit të varfërisë. Duke konsideruar

veçoritë e sistemit francez shifrat e sjella më lart relativizohen me zhvillimet e

aktualitetit :

Varfëria është më e pranishme tek fëmijët e familjeve emigrante krahasuar me

familjet franceze autoktone ;

Rritje të "privimit material" të fëmijëve në Francë gjatë krizës financiare të

2008-s. Kjo situatë e evidentuar tek fëmijët francezë logjikisht është rrjedhojë

e prekjes të konsiderueshme të familjeve franceze nga kjo krizë177.

Edhe pse ky studim merr në konsideratë elementë specifikë të shoqërisë franceze,

sërish lufta për minimizimin e varfërisë të fëmijës ngelet një përparësi për autoritetet

publike. Përmes një sërë rekomandimesh të trajtuara brenda tij, theksohet fakti se

« …qeverisja e politikave sociale për fëmijën në shoqërinë franceze nuk është ende në

nivelin e ambicjeve të Francës 178»

Mes ambicjeve në nivele të larta, mbështetja që autoritetet publike franceze u

japin familjeve me fëmijë është vërtet e konsiderueshme. Në krahasim me vendet e

tjera të zhvilluara të OECD-së, ajo do të renditet e treta pas Hungarisë dhe

Luksemburgut dhe e pesta për shpenzimet publike për fëmijërinë e hershme, nga ku

mund të lexojmë edhe një filozofi të shtetit francez mbi politikat publike për fëmijët:

“investojmë shumë tani për të pasur qytetarë të denjë nesër”.

Përfitimet e ofruara për familjet menaxhohen në nivel kombëtar nga Qendra

Kombëtare e Alokimit të Fondeve për Familjet dhe në nivel rajonal nga Qendrat

Rajonale të Alokimit të Fondeve për Familjet179. Përfitimet specifike të ofruara për

familjet me 2 ose më shumë fëmijë përfaqësojnë 46.3% të këtyre përfitimeve. Grupi i

dytë që përfaqëson 41% të përfitimeve përmban ndihmat e ofruara për lindjen e

fëmijëve dhe kujdesin për fëmijërinë e hershme. Shuma që përfitohet nga familjet e

fëmijëve përllogaritet mbi një bazë mujore ku përfshihen të gjitha ndihmat sociale.

Fëmijët e privuar nga nevojat bazë në fushën e edukimit

176 Po aty 177 Po aty 178 https://media.f2rsmpsy.fr/chaque-enfant-compte-rapport-unicef-france-2015-11649.pdf, p.11

konsultim i fundit 7 nëntor 2016 179Pëfitimet e familjeve në Francë,

http://www.caf.fr/allocataires/droits-et-prestations/s-informer-sur-les-aides/petite-enfance/les-

allocations-familiales-af, konsultim i fundit 8 shtator 2016

https://media.f2rsmpsy.fr/chaque-enfant-compte-rapport-unicef-france-2015-11649.pdf

http://www.caf.fr/allocataires/droits-et-prestations/s-informer-sur-les-aides/petite-enfance/les-allocations-familiales-af

http://www.caf.fr/allocataires/droits-et-prestations/s-informer-sur-les-aides/petite-enfance/les-allocations-familiales-af


95

Indikatorin e privimit nga nevojat bazë në fushën e edukimit do ta lidhim

drejtpërsëdrejti me mungesën e të ardhurve në familjet e fëmijëve. Për të qartësuar

konceptimin e privimit të fëmijës në fushën e edukimit theksojmë se në këtë studim

do të konsiderojmë të privuar në fushën e edukimit të gjithë fëmijët që janë pjesë e

familjeve përfituese të ndihmës ekonomike. Arsyeja pse do i trajtojmë këta fëmijë të

privuar në fushën e edukimit lidhet me përfitimet e ulta të ofruar në para në kuadër të

këtij programi. Në studimet e realizuara nga UNICEF-i mbi mirëqenien e fëmijëve në

Shqipëri, rezulton se 57% e familjeve që marrin ndihmë ekonomike nuk janë në

gjendje të plotësojnë asnjë prej nevojave bazë të jetesës. Ndihma në pará mbulon

vetëm 16 % të nevojave të familjeve që jetojnë poshtë kufirit të varfërisë absolute dhe

vetëm 25 % të nevojave të atyre që jetojnë poshtë kufirit të varfërisë ekstreme180.

Grafiku 2. Numri i familjeve në Ndihmë Ekonomike 2000-2015

Edhe pse një individ apo familje mund të përfitonte (sipas rregullave të

programit të mëparshëm të Ndihmës Ekonomike deri në fund të vitit 2016) pa limit

kohe nga program i Ndihmës Ekonomike, në grafikun e mësipërm shohim një rënie

progresive të numrit të familjeve përfituese. Rënie më të madhe ky numër ka pësuar

në vitin 2014, ku shënohen 80 000 familje përfituese të ndihmës ekonomike në vendin

tonë.

180 Varfëria në Shqipëri,

https://www.unicef.org/albania/sq/children_27593.html, konsultimi i fundit mars 2016

https://www.unicef.org/albania/sq/children_27593.html


96

Grafiku 3. Përqindja e familjeve me fëmijë pjesë e skemës së Ndihmës

Ekonomike

Ashtu siç paraqitet dhe në grafikun e mësipërm, për vitin 2010 familjet me

fëmijë përfaqësojnë 70% të familjeve përfituese të ndihmës ekonomike. Kjo shifër do

të pësojë një ulje në vitet në vazhdim për periudhën referuese, por sërish ngelemi në

shifrat 42%. Nëse i referohemi grafikut që sjell numrin total të familjeve përfituese të

ndihmës ekonomike në vitin 2015 rezultojnë 33 600 familje me fëmijë, të cilat janë

pjesë e programit të ndihmës ekonomike.

Grafiku 4. Koeficienti i fëmijëve përfiues të NE-së

Duke ju referuar grafikut të mësipërm shohim një rritje të numrit të fëmijëve

përfitues të ndihmës ekonomike. Në vitin 2011 janë 131 fëmijë në 1000 që jetojnë në

familje ku nuk mund të përmbushen as kushtet minimale të jetesës. Kjo shifër është

më e lartë në vitin 2014 përsa i përket periudhës referuese dhe rezulton të jetë 225

fëmijë në 1000. Për vitet 2015 dhe 2016 vërehet një rënie e lehtë e numrit të fëmijëve

që jetojnë në këto kushte. Shifrat tregojnë përkatësisht 216 dhe 203 fëmijë në 1000.

Këta fëmijë janë të privuar materialisht nga e drejta edukimit, sepse familjet e

tyre nuk mund të plotësojnë kushtet fizike dhe materiale për studim dhe mbarëvajtje

në shkollë. Kjo nuk do të thotë që të gjithë këta fëmijë janë të përjashtuar nga sistemi

arsimor, por në analizën e mirëqenies së tyre nuk përmbushet indikatori i mirqënies

materiale.


97

Për të matur efikasitetin e programeve ekzistuese të ndihmës ekonomike në

Shqipëri dhe për të vlerësuar ndikimin e këtij programi në jetën ekonomike dhe

sociale të fëmijëve që marrin ndihmë në para janë realizuar disa analiza.

Analizat tregojnë se në dy dekadat e fundit, sistemi i mbrojtjes sociale ka funksionuar

i bazuar në parime që kanë qenë të pandryshuara që prej fillimit të hartimit të

programit181.

Një panoramë më të plotë mbi mirëqenien materiale të fëmijës do të krijohet

duke analizuar indikatorë të këtij dimensioni në shoqërinë franceze.

Sipas studimit “Të sigrojmë mirëqenien e fëmijëve”, Franca pozicionohet më mirë se

vendet e tjera të zhvilluara të OECD-së. Dhe vetëm 12 nga 1000 fëmijë në Francë

janë të privuar nga burimet bazë të nevojshme për të studiuar, krahasuar me një

mesatare të OECD prej 35 fëmijë për mijë182.

Të “Ardhurat e Solidaritetit Aktiv”183 është programi ekuivalent i Ndihmës

Ekonomike në Francë. Nëpërmjet këtij programi, personave pa të ardhura u sigurohet

një nivel minimal jetese. Ndihma e ofruar varion në funksion të përbërjes së familjes.

Ky program është i aksesueshëm për personat që plotësojnë kushtet dhe që janë mbi

moshën 25 vjeç. Ky program është i bashkëfinancuar nga buxheti i qeverisë vendore

dhe asaj qëndrore. Pjesa e financuar nga niveli vendore mbulon « Të Ardhurat e

Solidaritetit Aktiv » bazë ndërsa pjesa e financuar nga niveli qëndror mbulon «

Të Ardhurat e Solidaritetit Aktiv » për individët në aktivitet profesional.

Ekzistojnë tre kategori të « Të Ardhurave të Solidaritetit Aktiv » :

Për familjet të cilat nuk kanë të ardhura nga aktiviteti profesional

Për familjet që kanë të ardhura të ulta nga aktiviteti profesional dhe shuma e të

ardhurave është më i vogël se një shumë e paracaktuar

Për familjet që kanë të ardhura të ulta nga aktiviteti profesional dhe shuma e të

ardhurave tejkalon kufirin e paracaktuar për kategorinë e mësipërme184.

Ajo çka është e rëndësishme të theksohet në funksionimin e këtij programi lidhet

me rëndësinë që i jepet fëmijës si një individ me nevoja specifike. Nëse familja ka në

ngarkim fëmijë, pagesa në cash për këto familje do të rritet në mënyrë progresive dhe

rritja progresive e ndihmës nuk është e kufizuar. Duhet të theksohet se paralelisht me

këtë pagesë familjet me fëmijë përfitojnë shpërblimin e lindjes apo të adoptimit të

fëmijës, mbështetje financiare për kujdesin e fëmijës kur prindrit janë në marrëdhënie

pune apo përfitimet që gëzon prindi nëse ndërpret marrëdhëniet profesionale për tu

kujdesur për fëmijën185.

181 Sistemi i Mbrojtjes Sociale,

https://www.unicef.org/albania/sq/children_27593.html, konsultim i fundit 14 prill 2017 182 http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm, konsultim i fundit 20 prill

2017 183 Asistenca Sociale në Francë,

https://www.service-public.fr/particuliers/vosdroits/N19775, konsultim i fundit 17janar 2016 184 Insee Ile-de-France 2011 Regards sur... les enfants de familles pauvres en Ile-de-France, konsultim i

fundit janar 2016 185 Po aty



https://www.service-public.fr/particuliers/vosdroits/N19775


98

Përfitimet kryesore të ofruara për familjet186:

Fondet për mbështetjen sociale të familjeve, paguhen pa marrë në

konsideratë të ardhurat e familjes. Kjo pagesë justifikohet me lindjen e një

fëmijë të dytë. Ekziston edhe një tjetër pagesë suplementare për një fëmijë

të tretë, por kjo e fundit përllogaritet mbi nivelin e të ardhurave të familjes.

Përfitimi për ofrimin e shërbimeve/kujdesit për fëmijët e vegjël, ka për

qëllim të kompensojë kostot e nevojshme për kujdesin e fëmijës nga një

prind ose nga një institucion i specializuar, në rastin kur të dy prindërit

janë në marrëdhënie pune. Ky përfitim përfshin një pagesë që familja

përfiton me lindjen apo adoptimin e fëmijës, pagesën e fondit bazë për

mbështetjen e familjes, një pagesë shtesë për kujdesin e fëmijës që varion

sipas zgjedhjes së lirë të prindit (nëse prindi do të kujdeset vetë për

fëmijën apo do të zgjedhë institucionet e specializuara), moshës së fëmijës

dhe zgjedhjes së lirë të prindit mbi menaxhimin e lejës së lindjes.

Përfitimet që lidhen me situata të veçanta :

Përfitimi i pagese për rritjen e një fëmijë të privuar nga një ose të dy prindërit.

Pagesat që kanë si qëllim të kompensojnë shpenzimet e familjeve për

shkollimin e fëmijëve. Nga kjo pagesë përfitojnë më shumë se 3 milionë

familje me fëmijë nga 6 deri 18 vjeç, shpërndarja e kësaj pagese bëhet në

funksion të të ardhurave të familjes.

Përfitimet në lidhje me strehimin u jepen familjeve me të ardhura modeste, për

t’i ndihmuar të paguajnë qiranë ose të paguajë kredinë për banesën. Ato

përfshijnë: fondet për strehim individual, fonde për strehim familjar, fonde për

strehim social. Shuma e përfitimit varion nga një seri parametrash ;

Përfitime për prindërit që kujdesen për një fëmijë të sëmurë rëndë, të plagosur

ose të paaftë, pagesa kryet duke konsideruar të ardhurat e familjes.

Përfitime të tjera për familjet me fëmijë 187:

11 ditë pushimi në vit të rezuervuara për baballarët, duke përfaqësuar një

shpenzim të konsiderueshëm në buxhetin e mbrojtjes sociale të familjes.

Menaxhimi i kontributeve për sigurimin shoqëror të prindit që kujdeset për

fëmijën dhe nuk ushtron aktivitet profesional. Këto kontribute sigurohen nga

Qendra Kombëtare e Alokimit të Fondeve për Familjet dhe Qendra Kombëtare

e Sigurimeve Shoqërore për Punonjësit. Përfitimi i prindit është i madh pasi

kohën e shpenzuar për rritjen e fëmijës së vogël/për përkujdesin për një familje

186 Politikat Sociale mbi Familjen,


syntheses.pdf, konsultimi i fundit 12 qershor 2016 187Politikat Sociale mbi Familjen,


syntheses.pdf, konsultimi i fundit 12 qershor 2016






99

të madhe (3 ose më shumë fëmijë) apo për një person me aftësi të kufizuara

(fëmijë apo i rritur) do ti konsidrohet si një periudhë aktiviteti profesional. Pa

këtë mbështetje, pensioni i personave në fjalë do të jetë shumë i ulët.

Sistemi fiskal francez e konsideron « konceptin » e familjes në një mënyrë

prioritare dhe origjinale, kryesisht në tatimin mbi të ardhurat188.

Përllogaritja e fiskalitetit mbi statusin martesor

Përllogaritjet e tatimit mbi të ardhurat për një çift do të bazohen në të ardhurat

e të dy anëtarëve, kur të dy kanë një aktivitet profesional, por edhe në rast të kundërt

kur vetëm një anëtar është në marrëdhënie pune. Ky lloj sistemi fiskal nuk haset

shpesh në vendet e tjera pasi në pjesën më të madhe të rasteve tatimi bazohet mbi të

ardhurat e individit dhe jo të familjes.

Rreth 4,5 milionë familje përfitojnë nga kjo lloj përllogaritje dhe disa million

qytetarë nuk janë subjekt i tatimit mbi të ardhurat. Në këtë sistem niveli i taksimit

varion nga numri i personave në ngarkim. Fëmijët në ngarkim përllogariten sa ½ e 1

personi, ndërsa duke filluar nga fëmija i tretë dhe gjithë fëmijët e tjerë më pas do të

konsiderohen si një person i plotë në ngarkim për familjen e tatuar. Kështu tatimit mbi

të ardhurat ulet me rritjen e numrit të fëmijëve.

Edhe pse sistemi fiskal francez aplikohet mbi të ardhurat e familjeve dhe jo të

individit, edhe pse ai merr në konsideratë personat në ngarkim të familjes, sërish ai

bazohet në principin e progresivitetit të tatimit mbi të ardhurat, që do të thotë në

kapacitetin që një familje ka për të kontribuar në funksion të të ardhurave dhe

kompensimeve;

Reduktimi i taksave për familjet që kanë në ngarkim fëmijë në shkollë.

Kjo vlen vetëm për familjet e tatueshme, pjesa më e madhe e të cilave nuk

përfitojnë nga pagesat që kompensojnë shpenzimet e familjeve për shkollimin e

fëmijëve 6 deri 18 vjeç dhe bursa studimi për fëmijët e familjeve me të ardhura shumë

të ulta.

Reduktimi i tatimeve për koston e kujdesit të fëmijëve.

Këto përfitime shkojnë vetëm për familjet që tatohen. Aplikohet në familjet të

cilat punësojnë një person për kujdesin e fëmijës ose çojnë fëmijën e tyre nën 7 vjeç

në një institucion të specializuar.

Edhe pse ka një bashkërendim të gjithë politikave dhe mekanizmave zbatuese në

sistemin francez të mbrojtjes sociale, sërish fenoeni i varfërisë persiston. Në të gjitha

vendet e BE-së, fëmijët janë më të prekur nga varfëria krahasuar me pjesën tjetër të

popullsisë. Në Francë, në vitin 2009, 18% e fëmijëve nën 18 vjeç jetojnë në një

familje të varfër, të dhëna këto sipas studimit të realizuar nga Instituti Kombëtar i

Studimeve Ekonomike në Francë, me mbështetjen e një sërë institucionesh dhe

organizmash qeveritare dhe joqeveritare në vitin 2009189,

« Në vitin 2009, 577.000 fëmijë jetojnë në familje të varfra ku të ardhurat për

njësi konsumi janë më të ulta se 60% e të ardhurave mediane në vend. Këta fëmijë

përfaqësojnë më shumë se një në pesë fëmijë në shoqërinë franceze. Ata shpesh

188 Po aty 189 Insee Ile-de-France 2011 Regards sur... les enfants de familles pauvres en Ile-de-France


100

jetojnë në familje me një prind dhe familje të mëdha me më shumë se 4 fëmijë.

Prindërit e tyre janë më të ekspozuar në sfidat e tregut të punës dhe trajtohen brenda

skemës së programit të « Ardhurat e Solidaritetit Aktiv ». Fëmijët e familjeve të varfra

kanë probabilitet më të lartë për të qënë një individ i varfër në të ardhmen. Duke

filluar nga mosha 16 vjeçare, shpesh këta fëmijë nuk janë pjesë e sistemit arsimor dhe

kanë gjithashtu mundësi më të larta për të qenë inaktivë në tregun e punës190 ».

Rezultatet e studimit “Të sigurojmë mirëqenien e fëmijëve” të OECD-së ku 12

fëmijë në 1000 janë të privuar nga nevojat materiale për arsimim dhe ato të studimit

mbi fëmijët e varfër të Institutit Kombëtar të Sutdimeve Ekonomike ku 1 në 5 fëmijë

(mesatarisht) jeton në një familje të varfër tregojnë qartë se ndërhyrja e autoriteteve

publike neutralizon disi situatën e varfërisë të fëmijës, duke mundësuar lehtësim për

arsimimin e fëmijëve në rastin konkret. Ashtu si është trajtuar dhe më lart, krahas

mbështetjes financiare të siguruar në programin e të ardhurave të solidaritetit aktiv,

ekzistojnë edhe programe të tjera për mbështetjen e mirëqenies së fëmijës.

Krahas trajtimit të të dhënave sasiore dhe menenaxhimit të dimensionit

material të fëmijës nga sistemi i mbrojtjes sociale në Shqipëri dhe në Francë,

plotësohet analiza me një trajtim cilësor të këtyre indikatorëve nëpërmjet intervistave

të realizuara me specialistë të fushave të punësimit, arsimit dhe menaxhimit të

programeve të ndihmave sociale.

Përgjatë një takimi të realizuar me përfaqësues të Zyrës Rajonale të Punësimit

Korçë lidhur me politikat aktive të tregut në favor të familjeve me fëmijë, u mësua se

“…në kuadër të veprimtarisë të ushtruar nga ky institucion nuk ekziston asnjë politikë

që trajton familjen me fëmijë, në fokus të aktivitetit të tyre qëndron punësimi i

individit. Punëkërkuesi i papunë trajtohet vetëm si individ dhe në asnjë moment nuk

merret në konsideratë gjëndja e tij familjare dhe personat që ky individ ka në

ngarkim. Nuk ka asnjë udhëzim për të trajtuar me përparësi punëkërkuesit

kryefamiljarë të familjeve me fëmijë apo nënat kryefamiljare me fëmijë”

Për të marrë një opinion nga individë që janë në kontakt të vazhdueshëm me

menaxhimin e programit të Ndihmës Ekonomike në vendin tonë, është ndërmarrë një

intervistë me përfaqësuesen e Drejtorisë Rajonale të Shërbimit Social Korçë.

Drejtuesja e këtij institucioni shprehet se “mirëqënia materiale e fëmijës trajtohet

brenda mirëqenies materiale të familjes ku bën pjesë dhe fëmija. Vetëm fëmijët jetimë

dhe fëmijët me urdhër mbrojtjeje nga gjykata mund cilësohen si kategori më vete dhe

mund të trajtohen me pagesë brenda kësaj skeme. Aktualisht në rajonin e Korçës,

ashtu si në gjithë rajonet e tjera të Shqipërisë, është duke u shtrirë skema e re e

ndihmës ekonomike që synon një targetim më të mirë të familjeve të varfra, duke

pasur parasysh që përfitues të ndihmës ekonomike janë « të varfrit e më të varfërve ».

Skema e ndihmës ekonomike që vazhdon të aplikohet përfshin të gjithë individët të

cilët përmbushin nje sërë kriteresh të përcaktuara me VKM nr: 995 të 7 dhjetorit

2016. Nëse do të bënim një përmbledhje të kritereve do të rezultonte se përfituesit e

ndihmës ekonomike i përkasin asaj shtrese popullsie që jeton në varfëri ekstreme. Kjo

skeme e re do të funksionoj ndryshe, tashmë do të realizohet një deklarim nga ana e

190 Po aty


101

aplikanteve ku do të cilësohet demografia e familjes, vendbanimi dhe gjeneralitetet e

tjera të aplikantit. Më pas ky deklarim do të trajtohet në kuadër të një formule

pikezimi e përbërë nga disa variabla si: statusi social, vendodhja gjeografike,

vlerësimin social ekonomik të aplikantit. Këto indikatorë do të përcaktojnë nëse

aplikanti mund të përfitojë ndihmën ekonomike si dhe nivelin e pagesës.”

Në lidhje me vendin që zë fëmija në programin e ndihmës ekonomike,

drejtuesja e Shërbimit Social Shtetëror, Korçë shprehet:

“Nëse brenda skemës së ndihmës ekonomike ekzistuese nuk ka një trajtim

preferencial për familjet me fëmijë, pra fëmija do të llogaritet si një anëtar jo me

nevoja specifike, u jepet një farë prioriteti nënave kryefamiljare me fëmijë në skemën

e re, që është duke u shtrirë aktulisht në nivel kombëtar. Sipas kritereve të

mëparshme, një individ mund ta përfitonte përjetësisht ndihmën ekonomike, me

skemën e re janë parashikuar disa limite kohore. Prioriteti që u jepet nënave

kryefamiljre qëndron pikërisht në mos përjashtimin nga skema e ndihmës ekonomike

për një periudhë kohore prej 5 vjetësh me kusht që nje prej fëmijëve të saj të ndjek

arsimin 9-vjeçar”.

Të vetmet përfitime që mund të përmenden për fëmijët e familjeve që

përfitojnë ndihmën ekonomike janë:

“…pagesa prej 300 lekësh (në muaj) me kusht që fëmija të ndjekë arsimin 9-vjeçar

dhe një mbulim me materiale didaktike/mjete shkollore për çdo fillim viti akademik, të

mundësuar nga një nismë e përbashkët e pushtetit lokal dhe OJF-ve që operojnë në

rajonin e Korçës.”

E pyetur nëse fëmijët e këtyre familjeve kanë kushte minimale për të mos qenë

të privuar nga e drejta për t’u arsimuar, drejtuesja e institucionit përgjigjet: - Nga

puna jonë në terren evidentojmë një nivel ekstrem të varfërise dhe mund të them me

bindje që fëmijët e këtyre familjeve nuk kanë kushtet minimale për të studiuar dhe për

t’u socializuar pa komplekse në ambientet e institucioneve shkollore.

Duke qenë se programi i ndihmës ekonomike zbatohet nga Shërbimi Social

Shtetëror Rajonal dhe Drejtoria e Kujdesit Social pranë Bashkisë, një tjetër intervistë

u realizua me drejtuesin e këtij institucioni pranë Bashkisë Korçë. Në lidhje me

mirëqënien materiale të fëmijëve, ai shprehet “se autoritetet shtetërore përpiqen të

mbështetin fëmijët në nevojë, kryesisht në fushën e edukimit. Bashkia për çdo vit ofron

kite shkollore për fëmijët në nevojë (fëmijët e familjeve që trajtohen me ndihmë

ekonomike), pasi librat për këtë kategori fëmijësh sigurohen nga Ministria e Arsimit.

Për sa i përket ndihmës ekonomike nuk ka asnjë trajtim preferencial për familjet me

fëmijë. Fëmija trajtohet si një anëtar i familjes, pa konsideruar nevojat e tij specifike

dhe më pas përllogaritet kuota sipas moshës së fëmijës. Madje ai thekson që familjet

me shumë fëmijë janë disi të penalizuara, pasi duke u bazuar në formulën e

përllogaritjes, maksimumi i mundshëm që një familje me fëmijë mund të përfitojë

është shuma prej 8 000 lekësh.”

Nëse politikat sociale në vendin tonë trajtojnë popullatat vulnerabël, politika

mbi familjen në Francë është një politikë universale që fokuson të gjitha familjet, jo

vetëm ato që ndodhen në situatë ekstreme vulnerabiliteti.


102

Gjatë trajtimit sasior dhe cilësor të indikatorëve të dimensionit të mirëqenies

materiale të fëmijës vlen të përmendet identifikimi i mungesës së programeve dhe

politikave sociale me fokus fëmijën në vendin tonë dhe një organizim

shumëdimensional i jetës të familjes dhe fëmijës nga sistemi social francez.

Mund të themi se ky dimension është pak i përmbushur në vendin tonë. Numri

i fëmijëve të privuar nga nevojat bazë është i konsiderueshëm. Ashtu si u cilësua edhe

në metodologjinë e punimit fëmijët që janë pjesë e familjeve me ndihmë ekonomike

janë të destinuar të jetojnë në një situatë ku mund të plotësohen vetëm 16% e

nevojave bazë të familjeve që jetojnë në varfëri dhe 25% e nevojave të familjeve që

jetojnë në varfëri ekstreme.

Sipas koncepteve ekzistuese dhe në mënyrën aktuale të zbatimit të programit

të ndihmës ekonomike, teknikisht edhe politikisht, kjo ndihmë në parà nuk e zbut

varfërinë e fëmijëve dhe nuk plotëson as nevojat thelbësore për jetesën. Ndihma

ekonomike nuk ka as edhe një rol të dukshëm në ofrimin e shërbimeve bazë për

fëmijët dhe në ofrimin e shërbimeve sociale.

Fëmijët e këtyre familjeve janë të privuar materialisht nga e drejta e edukimit,

pasi familjet e tyre nuk mund të plotësojnë kushtet fizike dhe materiale të fëmijëve

dhe kjo krijon për fëmijët vështirësi integrimi në sistemin arsimor. Kjo nuk do të

thotë, që të gjithë këta fëmijë janë objekt i përjashtimit social në sistemin arsimor, por

në analizën e mirëqenies së tyre nuk përmbushet indikatori i mirëqenies materiale.

Shkollat e sistemit te detyrueshem 9 vjeçar nuk ofrojne asistencë pedagogjike pas

mësimit apo vakte ushqimore për këtë kategori fëmijësh.

Duke e konsideruar programin e ndihmës ekonomike si dispozitivin kryesor

që luan rol në zbutjen e varfësisë në Shqipëri, ndërhyrjet e autoriteteve publike në

familjet e fëmijëve të varfra evidentohet vetëm në rastetë varfërisë ekstreme, për të

siguruar mbijetesën : nga skema e ndihmës ekonomike duhet të përfitojnë të varfërit e

më më të varfërve.

Analizat tregojnë se në dy dekadat e fundit, sistemi i mbrojtjes sociale ka

funksionuar mbi të njëjtat parime të pandryshuara që prej fillimit të hartimit të

programit.

3.2 Dimensioni i strehimit dhe mjedisit për fëmijën në Shqipëri

dhe në Francë

- Cilësia e strehimit për fëmijët

- Fëmijët që jetojnë në një banesë në një mjedis në kushte të këqija higjenike

Strehimi dhe mjedisi ku rritet fëmija padyshim që është një element shumë i

rëndësishëm i mirëqenies së tij. Duhet theksuar se kushtet e strehimit dhe mjedisit

janë të lidhura ngushtë edhe me elemente të tjera të formimit të tij. Deklarata

Universale e të Drejtave të Njeriut (neni 25) përcakton se “gjithkush gëzon të drejtën

për një standard jetese të përshtatshëm për shëndetin dhe mirëqenien personale si dhe


103

të familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjekësor

dhe shërbimet e nevojshme sociale”191

Per shumë njerëz, aksesi në një strehë të sigurt e të mbrojtur mbetet privilegj.

Vlerësohet se në gjithë botën ka rreth 100 milion të pastrehë (OKB, 2005). Mungesa e

strehimit shoqërohet me shkelje të tjera të të drejtave të njeriut, si p.sh. shkelja e së

drejtes për arsim, për mosdiskriminim dhe pjesëmarrje në jetën publike. Në shkelje të

të drejtave të fëmijëve do të ndodhemi edhe në rast kur fëmija jeton në një banesë por

kushtet fizike dhe higjenike të saj janë jashtë standardeve. Cilësia e mjedisit matet

duke përdorur indikatorë të nivelit të zhurmës në shtëpi dhe në lagje, si dhe indikatorë

mbi nivelin e ndotjes së mjedisit ose të menaxhimit të mbeturinave në shtëpi ose në

lagje192.

Edhe brenda këtij dimensioni do të duhet të trajtohet fëmija si pjesë e familjes

sepse ashtu si të ardhurat edhe strehimi është një element që i përket familjes së

fëmijës. Një indikator i rëndësishëm i këtij dimensioni është niveli i mbipopullimit të

banesës. Ky indikator do të trajtohet në familjet e varfra dhe në familjet jo të varfra

duke konsideruar mirëqenien materiale të lidhur ngushtë me cilësinë e strehimit.

Për të analizuar këtë dimension në rastin shqiptar do të shfrytëzohen të dhëna

të shifruara të INSTAT (2002-2012) që flasin jo vetëm për nivelin e strehimit të

popullsisë, por gjithashtu do të trajtohen elementë mbi standardizimin e higjienës së

banesave. Për të plotësua panoramën e këtij dimensioni do të sjellen informacione të

marra nga specialistë të sektorit të strehimit, por edhe ata të fushës së higjienës.

Indikatri që përcakton higjenën e strehimit do të sillet nëpërmjet analizës mbi

ekzistencën e WC-ve me tubacione apo jo në banesë, furnizimit me ujë të pishëm dhe

energji elektrike.

Grafiku 5. Numri i banorëve për dhomë

191Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut,

http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/aln.pdf, konsultim i fundit 18

shkurt 2017 192Standartet e cilësisë së mjedisit,

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per_Strehim_Social_ne_Shq

iperi_ALB.pdf, konsultim i fundit 18 shkurt 2017

http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/aln.pdf

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per_Strehim_Social_ne_Shqiperi_ALB.pdf



104

Popullimi i banesave në Shqipëri periudha (2002-20012) /Burimi autori (të dhënat

Instat)

Mbipopullimi i banesave është një element i rëndëndësishëm që përcakton

cilësinë e strehimit. Duke u bazuar në të dhënat, ashtu siç është ilustruar në grafikun e

mësipërm, vërehet se në vendin tonë mesatarisht duhet të përllogariten 1-3 individë që

jetojnë në të njëjtën dhomë. Në periudhën 2002 - 2012 kjo mesatare ka evoluar

përafërsisht 10%. Është një përqindje e vogël e popullsisë që i përafrohet standardit të

një strehimi cilësor : “një individ duhet të jetojë në një dhomë”. Në periudhën 2002-

2012 vërejme një rritje progresive, në vititn 2012 shënohen vlerat më të larta për

periudhën referuese,17%. Nëse anlizohet mbipopullimi i banesave me më shumë se 3

individë për dhomë për periudhën 2002-2012 vërehet një renie progresive e përqidjes

së popullsisë që jeton në këto kushte (nga 30% në 7%).

Grafiku 6. Numri i banorëve për dhomë të varfër/jo të varfër

Popullimi i banesave në Shqipëri, sipas statusit të të ardhurave, periudha (2002-

20012) / Burimi autori (të dhënat Instat)

Në dy grafikët e mësipërm vërehet se në popullsinë e konsideruar jo të varfër

dhe të varfër ka një predominancë të nivelit 1-3 persona për dhomë. Ajo çka

diferencon popullsinë e varfër nga popullsia jo e varfër në këtë indikator është

mungesa e popullsisë që jeton 1 individ në një dhomë. Popullsia e varfër përbën

kategorinë më të madhe të popullsisë që jetojnë më shumë se 3 individë për dhomë.

Tek grafiku që paraqet numrin e banorëve për dhomë mbi popullsinë e varfër nuk

ekziston ngjyra e blu e çelur- çka qartëson faktin se popullsia e varfër qëndron larg

standardizimit të një strehimi cilësor. Ajo pjesë e popullsisë që jeton brenda standardit

të një strehimi cilësor i përket tërësisht popullsisë jo të varfër. Tek anlizohet

mbipopullimi i banesave në vendin tonë mund të konkludohet se mirqënia materiale e

familjeve të fëmijëve reflektohet edhe në dimensionet e tjera të mirqënies, në rastin

konkret në dimensionin e strehimit.


105

Nga anketa mbi banesat e realizuar në Francë në vitin 2013 nga Instituti

Kombëtar i Studimeve Ekonomike rezulton se 6% e familjeve i konsiderojnë kushtet

e tyre të banimit si të pamjaftueshme ose shumë të pamjaftueshme kundrejt 15% në

vitin 1973. Më shumë se gjysma e familjeve dëshiron të ndryshojnë strehim, për një

ambjent më të madhe dhe 1.4 milion familje synojnë të përfitojnë nga programet e

strehimit social. Këto shifra janë në rritje në dy dekadat e fundit193.

Në lidhje me mbipopulimin e banesave rezolton se 2.7 million e familjeve jetojnë në

kushtet e mbipopullimit. Duke mos konsiderur studentët, të cilët kanë tendencë për të

jetuar në siperfaqe të vogël banimi (situatë kalimtare), rezulton se 8.5% e familjeve

janë të prekura nga mbipopullimi, sidomos të rinjtë.

Familjet ku individët janë 65 vjeç e lart, rrallë jetojnë në kushte të mbipopulluara

ndërsa më të prekura janë familjet e reja dhe familjet me fëmijë. Jetojnë në kushte

mbipopullimi 33% e familjeve me të paktën tre fëmijë kundrejt vetëm 2% e familjeve

pa fëmijë.

Në kushte mbipopullimi do të jetojnë gjithashtu një numur i madh i familjeve

me të ardhura të ulëta. Ndërsa në vitin 2005, 46% e banesave të mbipopulluara

banoheshin nga këto familje, kjo përqindje ka arritur 59% në vitin 2010. Pjesa e

familjeve me të ardhura të ulëta që jetojnë në banesa të mbipopulluara është rritur me

tre pikë (19 %), ndërkohë që identifikohet një ulje e përgjithshme e mbipopullimit,

nga 0.5 në 1.5 pikë në varësi të standardit të jetesës për periudhën 2005-2010194.

Grafiku 7. Higjena

Higjena e banesave/ WC brenda në banesë/ WC jashtë banesës me tubacione dhe pa

tubacione /Burimi i të dhënave : Instat

Një tjetër indikator i parashikuar për të përcaktuar cilësinë e strehimit është

higjiena e banesës. Një tregues bazë për higjienën e banesës është të pasurit apo jo një

193 Kushtet e banimit, https://www.insee.fr/fr/statistiques/1287961?sommaire=1912749, konsultimi i

fundit janar 2017 194Mbipopullimi, https://www.insee.fr/fr/statistiques/1281002, konsultimi i fundit janar 2017

https://www.insee.fr/fr/statistiques/1287961?sommaire=1912749

https://www.insee.fr/fr/statistiques/1281002


106

WC brenda banesës dhe nëse jo, WC jashtë banesës është me tubacione apo jo (e

improvizuar në kushte natyrore).

Duke ju referuar grafikut të mësipërm vërehet një përmirësim i kushteve

higjienike për periudhën 2002-2012, nga 60% e popullsisë që kanë pasur një WC

brenda në banesë në vitin 2002 për vitin 2012 shënohen shifat 93%. Edhe për pjesën

tjetër të popullsisë që jetojnë në kushte më të vështira higjienike me WC jashtë

banesës (me apo pa tubacione) vërehet një përmirësim i situatës. Numri i banesave me

WC jashtë (me dhe pa tubacione) vërehet të pësojë gjithmonë edhe më shumë rënie.

Nëse në vitin 2002 rreth 30% e popullsisë jetonte në banesa me WC jashtë dhe pa

tubacione, në 2012 kjo përqindje shkon në 3%. Pra vërehet një përmirësim i ndjeshëm

i kushteve higjienike të banesave.

Grafiku 8. Higjena të varfër/jo të varfër

Higjena e popullsisë nisur nga banesat me WC brenda dhe jashtë banesës/ me apo pa

tubacione/Burimi Autori/Të dhënat INSTAT

Nëse do të analizohet niveli i higjienës në popullsinë e varfër dhe jo të varfër

do të vërehet që në popullsinë e varfër ka një nivel më të ulët të higjienës, nëse i

referohemi nivelit të banesave me WC brenda. Në të dy grupimet e popullsisë

shënohet përmirësim i kushteve higjenike, duke iu referuar minimizimit të banesave

me WC jashtë tyre.

Diferencë më të madhe midis popullsisë së varfër dhe popullsisë jo të varfër,

do të vërehet më tepër në mbipopullimin e banesave, sesa në rastin e analizës së

higjienës.


107

Grafiku 9. Furnizimi me ujë

Banesa që furnizohen me ujë të rrjedhshëm brenda banesës/ jashtë banesës/ pa ujë të

rrjedhshëm. Burimi Autori/ të dhënat Instat

Një tjetër element që trajton higjienën e banesave është furnizimi me ujë të

rrjedhshëm. Identifikohen tre kategori banesash, banesat që furnizohen me ujë të

rrjedhshëm brenda, banesat që furnizohen me ujë të rrjedhshëm jashtë edhe banesa që

nuk kanë furnizim me ujë të rrjedhshëm. Ashtu si ilustrohet edhe në grafikun e

mësipërm në vitin 2012, 78% e popullsisë jeton në banesa që furnizohen me ujë të

rrjedhshëm kundrejt 50% të popullsisë në vitin 2002. Në periudhën 2002-2012

verejmë një rritje progresive të numrit të banesave që furnizohen me ujë të rrjedhshëm

brenda. Për të njëjtën periudhë kohore vërehet një rënie e numrit të banesave që

furnizoheshin me ujë të rrjedhshëm jashtë si dhe të banesave që nuk furnizoheshin me

ujë të rrjedhshëm.

Grafiku 10. Furnizimi me ujë të varfër/jo të varfër


108

Banesa që furnizohen me ujë të rrjedhshëm brenda banesës/ jashtë banesës/ pa ujë të

rrjedhshëm sipas kategorive të popullsisë të varfër dhe jo të varfër Burimi Autori/ të

dhënat Instat

Për sa i përket indikatorit të banesave që furnizohen me ujë të rrjedhshëm në

dy kategoritë e popullatës të varfër dhe jo të varfër vërejmë një situatë më të mirë në

kategorinë e popullsisë jo të varfër. Në të dy kategoritë përgjatë periudhës 2002-2012

shënohet një ulje e përqindjes së banesave të pafurnizuara me ujë të rrjedhshëm, të

banesave të furnizuara jashtë me ujë të rrjedhshëm dhe një rritje të përqindjes të

banesave të furnizuara me ujë të rrjedhshëm brenda.

Gjendja e higjienës së banesave franceze dhe kanalizimeve ka qenë dramatike

në periudhën e menjëhershme të pasluftës. Vetëm më pak se një e katërta e popullsisë

dispononte tualet, 10% e popullsisë kishte vaske ose dush.

Progresi ka qenë shumë i madh, anketa mbi strehimin e realizuar nga Instituti

Kombëtar i Studimeve Ekonomike195 sjell një panoramë të detajuar të kushteve të

banesave. Në këtë anketë janë analizuar kushtet e pafavorshme që mund të dëmtojnë

sigurinë ose shëndetin e banorëve dhe janë parashikuar një gamë e gjerë situatash. Në

vitin 2013, më pak se 1% e banesave nuk plotësojnë një prej tri kushteve bazë të

konfortit sanitar : furnizimi me ujë të rrjedhshëm, dush, WC brenda banesës ; ndërsa

në vitin 1984 këto kushte nuk i plotësonin 15% e banesave. Sot në Francë numërohen

210 000 banesa që nuk i plotësojnë këto kushte, nga të cilat 160 000 janë pa wc

brenda banesës dhe 120 000 pa dush. Një numër i vogël i banesave nuk kanë ujë të

rrjedhshëm196. Si për rastin shqiptar edhe në këtë anketë, nuk mund të përfshihen të

pastrehët duke qenë se nuk kanë të deklaruar një adresë të përhershme të banesës së

tyre.

Në këtë anketë rezulton se 10% e banesave në Francë (2.8 milion banesa),

evidentohet të mos plotësojë 3 nga kushtet e standardizimit të banesave. Pothuajse

gjysma e tyre (1.3 milionë) ndodhen në zonat urbane dhe 20% e tyre (560,000 banesa)

në zonat rurale. Është evidentuar gjithashtu se 60% e banesave ku jetojnë pronarët nuk

kanë asnjë mangësi në përmbushjen e kushteve kundrejt vetëm 40% për banesat e

banuara nga qiramarrësit.197

Përgjatë intervistës së realizuar me një prej higjienistëve pranë Drejtorisë të

Shëndetit Publik, në Sektorin e Shëndetit Mjedisor Korçë, rezultoi se « në përgjithësi

ka kushte të kënaqshme higjenike në banesa dhe në institucionet shkollore. Atje ku

haset më tepër mungesa janë banesat e improvizuara larg qendrave të banuara. Në

këto « kasolle » jetojnë kryesisht familje të komuniteteve rome dhe egjiptiane, të cilat

jo vetëm që kanë vetëm një dhomë të improvizuar për një familje që mund të jetë më e

madhe se 6 anëtarë, por nuk përmbushin asnjë standard higjienik: nuk ka furrnizim

me ujë të rrjedhshëm dhe këto kasolle ngrihen përgjithësisht buzë lumit, ku mund të

195Anketa mbi standartet e Strehimit, https://www.insee.fr/fr/statistiques/1912749, kunsultimi I fundit

shkurt 2017 196Anketa mbi standartet e Strehimit https://www.insee.fr/fr/statistiques/1287961, konsultim i fundit

mars 2017 197 Po aty




109

sigurohet disi higjiena personale e këtyre familjeve. Vlen të dallohet edhe një nivel më

i lartë i higjienës së familjeve dhe fëmijëve në zonat urbane. Kushtet e jetesës në

zonat rurale paraqiten më të vështira dhe për rrjedhojë higjiena vjen në një nivel më

të ulët. »

Në lidhje me standardet higjienike të mjedisit « …Sektori i shëndetit mjedisor

organizon inspektime të shumta në lidhje me standardet e institucioneve shkollore.

Elementët e inspektuar janë ndriçimi i klasave, niveli i lagështisë, intensiteti i

zhurmës, hapësira për çdo nxënës (m2 për nxënës), si dhe ambientet sanitare.

Njëkohësisht inspektohet higjiena personale e fëmijëve nëpërmjet kontrolleve për

parazitë apo prerja e thonjve tek fëmijët. »

Ajo shprehet se « ka shumë punë për t’u bërë në mënyrë të drejtpërdrejtë mbi

mjedisin rrethues si dhe me individët, duke filluar nga fëmijët për t’i ndërgjegjësuar

ata mbi mirëmbajtjen e tij. Edhe pse janë ndërmarrë një sërë fushatash sensibilizuese

sërish duhet të punohen në këtë fushë. »

Duke konsideruar situatën e lartpërmendur në lidhje me strehimin dhe

mjedisin rrethues, në disa raste nuk mund të flasim më për standardizim dhe cilësi të

strehimit. Pjesa dërmuese e individëve që jetojnë në këto kushte u përkasin

minoriteteve rome apo egjiptiane. Ky fakt lidhet dhe me stilin migrues të jetës së

tyre.

Sipas Strategjisë së Strehimit Social 2016-2025, programet sociale të strehimit

në vendin tonë konsiderohen si të vetmet mekanizma të aksionit publik për të zbutur

problemin e të pastrehëve apo të individëve që kanë krijuar strehime të improvizuara.

Qeveria e Shqipërisë e mbron të drejtën e njeriut për strehim të sigurt e të mbrojtur

përmes një sërë programesh, ku përfshihen banesat sociale me qira, banesat me kosto

të ulët, bonuset e strehimit, subvencioni i interesave të kredive, grantet e vogla,

grantet e menjëhershme dhe pajisja e truallit me infrastrukturë198.

Sfida më e madhe që ndeshin autoritetet në sektorin e strehimit social është mungesa

e burimeve dhe kërkesa për strehimin social që vjen gjithmonë edhe më shumë në

rritje. Pra duhet të menaxhohet një sfidë në mënyrë që të rritet numri i banesave

sociale me një kosto efektive199.

Përgjatë vlerësit të nevojave në fushën e strehimit në vendin tonë nga

programi i Kombeve të Bashkuara për Mbështetjen e Përfshirjen Sociale në Shqipëri

është evidentuar :

Kërkesë e lartë për strehim social përballë një oferte shumë të ulët.

Njësitë vendore trajtojnë me përparësi grupet vulnerabël, por jo në të

gjitha bashkitë e vendit.

Ka një numër më të reduktuar kërkesash nga gratë dhe ato përfitojnë

më pak nga këto programe.

198Programet e Strehimit Social në Shqipëri,

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/userfiles/VKM/VKM_nr_405_date_1.06.2016.pdf, konsultimi i

fundit 7 prill 2017 199Programet e Strehimit Social në Shqipëri,

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per_Strehim_Social_ne_Shq

iperi_ALB.pdf, konsultim i fundit janar 2017

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/userfiles/VKM/VKM_nr_405_date_1.06.2016.pdf




110

Programet sociale u përshtaten më tepër familjeve me të ardhura 6 deri

8 herë më të larta se niveli i varfërisë, pasi individët në situatë varfërie

nuk mund të përballojnë koston (edhe pse të ulët) dhe nuk aplikojnë.

Programi i banesave me qira ka më shumë gjasa të ketë në fokus

familjet me të ardhura të ulta, por gjithsesi njerëzit që jetojnë afër apo

në kufirin e varfërisë nuk mund të përballojnë edhe koston e këtij

programi.

Programi i bonusve të strehimit mund të konsiderohet si zgjidhje e

përkohshme, por ka një diskriminim për grupet përfituese nga pronarët

e apartamenteve.

Ka një mungesë bashkëpunimi midis institucioneve përgjegjëse të

strehimit social Bashki-Enti Kombëtar i Banesave-Këshill vendor.

Metodat e informimit për programet sociale të strehimit nuk

konsiderohen efikase nga përfituesit e këtyre programeve200.

Niveli i higjienës është relativisht i mirë, por banesat në vendin tonë ngelen të

mipopulluara dhe kjo ndikon negatvisht në mirëqenien e fëmijës.

Politika e strehimit social që u adresohet individëve të pastrehë dhe në vështirësi

ekonomike, evidentohet si politika sociale e vetme në këtë fushë që kontribuon në

përmirësimin e kushteve të banimit.

Në analizën e realizuar nga Programi i Kombeve të Bashkuara për mbështetjen

dhe përfshirjen sociale në Shqipëri mbi strehimin social, theksohet se fokusi i

autoriteteve shqiptare është në drejtimin e gabuar. Këto rezultate bazohen në faktin që

nuk ka mimimizim të problemit edhe pse ka një rritje të numrit të banesave sociale.

Madje në këtë analizë cilësohet që shpërndarja e banesave sociale thekson dhe rrit

përjashtimin dhe pabarazinë sociale. Në këtë analizë nuk trajtohet si problem ashtu si

parashtrohet nga autoritetet publike mungesa e burimeve, por mungesa e nje mjedisi

institucional që nxit zbatimin efektiv të zbatimit të programeve në fushën e strehimit

social201.

Edhe në shoqërinë franceze strehimi dhe cilësia e tij ngelet një problematikë

për t’u menaxhuar. Nëse individi paguan qira ose paguan një kredi për banesën dhe

nëse burimet e tij janë modeste, ai mund të përfitojë një nga ndihmat sociale të

strehimit : Ndihma e personalizuar për strehim, ndihma për strehim familjar ose

ndihma për strehim social202.

Ndihmën e personalizuar për strehim mund ta përfitojnë të gjithë personat:

qiramarrës të një banese të re apo të vjetër, e cila ishte subjekt i një marrëveshjeje

midis tij dhe qiradhënësit. Kjo kontratë i nënshtrohet rregllave të vendosura nga

200 Po aty 201Analizë e Kombeve të Bashkuara,

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per_Strehim_Social _

ne_Shqiperi_ALB.pdf

202Programi i Strehimit Social Francez, http://www.caf.fr/allocataires/droits-et-prestations/s-informer-

sur-les-aides/logement-et-cadre-de-vie/les-aides-au-logement, konsultimi i fundit tetor 2016

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per_Strehim_Social%20_%20ne_

http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per_Strehim_Social%20_%20ne_

http://www.caf.fr/allocataires/droits-et-prestations/s-informer-sur-les-aides/logement-et-cadre-de-vie/les-aides-au-logement

http://www.caf.fr/allocataires/droits-et-prestations/s-informer-sur-les-aides/logement-et-cadre-de-vie/les-aides-au-logement


111

shteti, ndër të tjera, evoluimin e pagesës së qirasë, kushtet e mirëmbajtjes dhe

standardet e banesës.

Blerës të një banese me një kredi sociale apo një kredi të subvencionuar.

Ndihmën për strehim familjar

E përfitojnë personat që nuk janë pjesë e Ndihmës së personalizuar për Strehim

dhe kanë fëmijë (ose presin fëmijë) apo kanë fëmijë në ngarkim.

Familjet pa fëmijë por që janë sëbashku prej pesë vjetësh dhe secili nga bashkshortët

në momentin e martesës kanë qenë nën moshën 40 vjeç.

Ndihmën për strehim social

E përfitojnë ata persona që nuk përfitojnë asnjë nga ndihmat e mësipërme dhe

plotësojnë kushtet e përgjithshme, shumica e kushteve të drejta janë identike për të tre

ndihmat.203

Ndihma sociale e strehimit mund të përfitohet në funksion të nivelit të të

ardhurave. Ata synojnë të krijojnë kushte për familjet në situata të vështira ekonomike

që të jetojnë në banesa me një cilësi më të mirë. Shuma e ndihmës varet nga zona

gjeografike në të cilën ndodhet banesa. Territori kategorizohet në tre zona, të

përcaktuar në vitin 1978 dhe janë ndryshuar pak ndër vite. Zona I përfshin zonën e

Parisit. Zona II përfshin kryesisht vendbanimet ku jetojnë më shumë se 100 000

banorë. Zona III përfshin pjesën tjetër të territorit204.

Efekti rishpërndarës i pasurisë kombëtare nëpërmjet programeve mbi ndihmat e

strehimit, kontribuon për të reduktuar ndjeshëm vështirësinë e individëve në pagesën

e qirasë apo kredisë (rreth 40% në vitin 2007). Shifrat e fundit tregojnë se ka rritje të

shpenzimeve të familjeve të varfra për strehim, qoftë kjo për pagesën e qirasë apo

kredisë205.

3.3 Dimensioni i arsimit tek fëmijët në Shqipëri dhe në Francë

Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat e Fëmijëve njeh të drejtën e fëmijës për

arsimim dhe nevojën për të siguruar ushtrimin e kësaj të drejte në bazë të mundësive

të barabarta (art. 28). Nënshkruesit gjithashtu angazhohen për t’u siguruar fëmijëve

një sistem arsimor që promovon zhvillimin e personaliteteve të tyre, zhvillimin e

talenteve si dhe të aftësive të tyre mendore dhe fizike me gjithë mundësinë e

potencialit të tyre (art. 29a)206 . Në përputhje me këtë angazhim, shtetet duhet të

sigurojnë që të gjithë fëmijët të mund të përfitojnë një nivel arsimimi sa më të lartë të

jetë e mundur.

Duhet të theksohet se mjedisi shkollor është i ndikuar fuqishëm nga veprimet e

autoriteteve publike. Në të gjitha vendet e zhvilluara, kur një fëmijë arrin moshën 15

vjeç, shteti ka dhënë investime të rëndësishme në formimin e tij. Lidhja shkaksore

203 Po aty 204 Programi i Strehimit Social, https://www.insee.fr/fr/statistiques/1521337, konsultimi i fundit nëntor

2016 205 Programi I Strehimit Social Francez, http://www.ladocumentationfrancaise.fr/var/storage/rapports-

publics/124000654.pdf, konsultimi i fundit nëntor 2016 206Konventa e të Drejtave të Fëmijëve,

https://www.unicef.org/magic/media/documents/CRC_albanian_language_version.pdf, konsultim i

fundit maj 2016


http://www.ladocumentationfrancaise.fr/var/storage/rapports-publics/124000654.pdf

http://www.ladocumentationfrancaise.fr/var/storage/rapports-publics/124000654.pdf



112

midis politikave publike në arsim dhe të qenit fëmijë në sistemin shkollor është shumë

e shkurtër. Duke konsideruar edhe të rinjtë të cilët nuk janë as në marrëdhënie pune,

as në proces edukimi, as në proces trajnimi profesiona, autoritetet publike të vendeve

të zhvilluara kanë marrë vendime mbi moshën e përfundimit të arsimit të detyruar,

arsimit jo të detyrueshëm dhe mbi politikat aktive në tregun e punës për të rinjtë. Për

më tepër, në këto vende pagesa e përfitimeve familjare mund të mbahet për aq kohë

sa të rinjtë janë në arsim apo trajnim pas arsimit të detyruar.

Një tjetër tregues i rëndësishëm i mirëqenies së fëmijës është niveli i përfshirjes

së fëmijëve në sistemin arsimor apo në sistemin e formimit profesional. Ky indikator

synon të identifikojë të rinjtë, të cilët pas arsimit të detyruar nuk gjejnë punë dhe nuk

janë as në proces arsimimi, as në proces trajnimi profesional.

Rezultatet e të nxënit në kuadër të programit PISA 2012/2015

Çfarë njohuri dhe ekspertizë sjell një qytetar i formuar në shoqëri ? "Kjo është

pyetja mbi të cilën është ngritur sistemi i vlerësimit të cilësisë, barazisë dhe

efikasitetit në arsimi, në kuadër të Programit Ndërkombëtar për Vlerësimin e

Nxënësve (PISA). PISA vlerëson se sa nxënësit e moshës 15 vjet kanë fituar njohuri

dhe kompetencat thelbësore për pjesëmarrje të plotë në jetën e shoqërisë moderne,

veçanërisht në lexim, matematikë, shkencë dhe zgjidhjen e problemeve. PISA nuk

synon vetëm të vlerësojë aftësinë e nxënësve për të riprodhuar atë që kanë mësuar,

por ka për qëllim edhe të përcaktojë se deri në çfarë mase ata janë në gjendje që të

përdorin njohuritë e tyre në situata që nuk janë të njohura për ta, qofshin ato të lidhura

me shkollën në mënyrë të drejtëpërdretë apo jo. Kjo qasje pasqyron faktin se

shoqëritë moderne vlerësojnë njerëzit më pak për njohuritë e tyre dhe më shumë për

aftësinë e tyre për t’i përdorur ato.

Rezultatet e PISA-s identifikojnë aftësitë e nxënësve në vendet dhe ekonomitë

më të fuqishme dhe në sistemet arsimore që po përparojnë me ritme të shpejta.

Politikëbërësit në mbarë botën përdorin këto rezultate për të krahasuar njohuritë dhe

aftësitë e nxënësve të tyre me ato të nxënësve në vendet e tjera, për të vendosur

objektiva mbi përmirësimin që bazohet në arritjet e matshme të sistemeve të tjera të

arsimit207.

Në vitin 2012 në programin PISA kanë marrë pjesë të 34 vendet anëtare të

OECD-së dhe 31 vende partnere, ndër to edhe vendi ynë. Të gjithë këto vende

përfaqësonin mbi 80% të ekonomisë globale. Në total, në testin e vitit 2012 kanë

marrë pjesë rreth 510.000 nxënës, të moshës 15 vjet dhe 3 muaj dhe 16 vjet e 2 muaj,

të cilët janë përfaqësues të 28 milionë nxënësve të moshës 15 vjeç që ndjekin shkollën

në 65 vende pjesëmarrëse. Ndërsa në vitin 2015 në total kanë marrë pjesë rreth 540

000 nxënës, përfaqësues të 29 milionë nxënësve të moshës 15 vjeç, nga 72 vende

pjesëmarrëse208.

207 Rezultatet PISA, http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results.htm, konsultimi i fundit

qershor 2016 208 Po aty

http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results.htm


113

Grafiku 11. Rezultatet e testit të matematikës 2012/Djem Vajza

Në matematikë nxënësit shqiptarë arrinë nivelin 394 pikë në krahasim me

mesataren e OECD-së 494 pikë. Rezultati 489 është shënua prej vajzave dhe 499 prej

djemve. Në rastin e vendit tonë kjo mesatare qëndron në një nivel për vajzat dhe

djemtë, ndërsa në vendet e OECD-së, ashtu si paraqitet edhe në grafik, djemtë

shënojnë një rezultat më të mirë me një diferencë prej 10 pikësh.

Grafiku 12. Rezultatet për testin e matematikës në programin PISA 2015

djem/vajza

Në matematikë 15-vjeçarët shqipëtarë arritën nivelin e 413 pikëvë kundrejt

mesatares së vendeve të OECD-së që shënohet 490 pikë. Edhe në këtë raund vajzat

shënuan rezultate më të mira se djemtë me një dallim statistikor prej 9 pikësh; 418

vajzat dhe 409 djemtë. Edhe në mesataren e vendeve të OECD-së vajzat qëndrojnë në

krye të listës me një diferencë prej 8 pikësh.


114

Ndërsa performanca e nxënësve 15 vjeçarë në testin PISA të matematikës e

rendit Francën në mesataren e vendeve të OECD-së për vitin 2012, me një rezultat

prej 495 pikëve kundër 490 pikëve mesatarisht në vendet e OECD-së. Në rastin

francez ky rezultat ka pësuar rënie me 16 pikë që prej vitit 2003 (511 pikë) për një

periudhë 9 vjeçare, Franca ka kaluar nga grupi i vendeve me një performancë më të

lartë se mesatarja e OECD-së në grupin e vendeve me performancës në nivelin e

mesatares së OECD-së209.

Grafiku 13. Rezultatet e testit të leximit 2012/Djem Vajza

Në lexim, nxënësit shqiptarë shënuan një rezultat prej 394 pikësh kundrejt

mesatares së OECD-së 496 pikë. Vajzat u paraqitën më mirë në këtë fushë me një

diferencë prej 14 pikësh (përkatësisht 401/387) ashtu si edhe në vendet e OECD-së

me 37 pikë më lart se djemtë (përkatësisht 515/478).

Grafiku 14. Rezultatet për testin e leximit në programin PISA 2015 djem/vajza

209Rezultatet PISA 2012, https://www.oecd.org/france/PISA-2012-results-france.pdf, konsultimi i

fundit maj 2016

https://www.oecd.org/france/PISA-2012-results-france.pdf


115

Në Shqipëri, performanca mesatare në lexim për 15-vjeçarët është 405 pikë

ndërsa në vendet e OECD-së shënohet mesatarja 493 pikë. Vajzat arritën rezultate më

të larta se djemtë me një dallim të rëndësishëm statistikor prej 59 pikësh; 435 vajzat

dhe 376 djemtë. Mesatarja e OECD-së : 27 pikë më e lartë për vajzat.

Për sa i përket rezultateve të testit të leximit, Franca është mbi mesataren e vendeve të

OECD-së, me një rezultat prej 505 pikëve (kundër 496 pikëve, mesatarja në vendet e

OECD-së) dhe shënon një rezultat identik me ato të arritura në PISA 2000. Pas një

rënie të dukshme në rezultatet e testit të leximit në PISA 2003 dhe PISA 2006,

rezultatet e Francës fillojnë të rriten në PISA 2009. Kjo prirje është konfirmuar me

ciklin e PISA-s 2012.

Diferenca e performancës në rezultatet e testit të leximit midis vajzave dhe

djemve është e konsiderueshme. Nëse krahasohet diferenca e rezultateve midis

vajzave dhe djemve nga PISA 2000 në PISA 2012, do të konstatohet një rritje nga 29

në 44 pikë, diferencë në favor të vajzave. Pra shënohet një përmirësim i rezultateve në

testin e të kuptuarit përmes leximit, falë rezultateve të larta të arritura nga vajzat210.

Grafiku 15. Rezultatet e testit në shkencë 2012/Djem Vajza

Në shkencë nxënësit shqiptarë arritën rezultatin 397 pikë krahas mesatares së

vendeve të OECD-së ku u arrit rezultati e 501 pikëve. Edhe në këtë fushë vajzat

pozicionohen më lart se djemtë me një diferencë prej 7 pikësh (përkatësisht 401-394).

Ndërsa në vendet e OECD-së djemtë paraqiten më mirë se vajzat me një diferencë

prej 2 pikësh (përkatësisht 500-502).

Në Shqipëri për vitin 2012, shënohet një nivel i ulët në raportin numër

kompjuterash për nxënës në krahasim me vendet e tjera dhe ekonomitë e tjera

pjesëmarrëse në PISA. (8.9 nxënës/kompjuter ndërsa mesatarja e vendeve të OECD-

së 4.7 nxënës/kopjuter, Rankimi 56/64).


fundit maj 2016



116

Grafiku 16. Rezultatet për testin e shkencës në programin PISA 2015 djem/vajza

Në shkencë është shënuar një mesatare prej 427 pikësh krahas 493 në vendet e

OECD-së. Në mesataren e vendeve të OECD-së djemtë kryesojnë renditjen me një

diferencë prej 4 pikësh; 495 kundrejt 491, ndërsa në rastin shqiptar vajzat qëndrojnë

24 pikë më lart se djemtë 439 kundrejt 415.

Në Shqipëri, varianca e performancës në fushën e shkencës është më pak e lidhur me

statusin socio-ekonomik të nxënësve në krahasim me vendet dhe ekonomitë e tjera

pjesëmarrëse në PISA. (0%, Rankimi 69/69)

Diferenca midis rezultateve të shënuara nga vajzat dhe nga djemtë në fushën e

shkencës është ndër më të mëdhatë midis vendeve dhe ekonomive pjesëmarrëse në

PISA 2015. Rezultatet e shënuara nga vajzat janë më të larta.

Niveli i performancës tek 15 vjeçarët francezë në shkencës është në mesataren

e vendeve të OECD-së, me një rezultat prej 499 pikë (kundrejt 501 pikë mesatarisht

në vendet e OECD-së), dhe mbeti i qëndrueshëm që nga viti 2006211.

Edhe pse niveli i mirëqenies materiale të fëmijëve në Francë, rezulton

relativisht i lartë, performanca e nxënësve francezë në shkollë mbetet në nivelin e

mesatares së vendeve të OECD-së.

Numri i personelit mësimdhënës për nxënës në shkollat e frekuentuara nga të

rinjtë 15 vjeçarë në Shqipëri është relativisht i ulët. (8.33 rankimi 68/69).

Në Shqipëri shënohet një nivel shumë i ulët në raportin numër kompjuerash për

nxënës në krahasim me vendet e tjera dhe ekonomitë e tjera pjesëmarrëse në PISA.

(0.1 në numër, Rankimi 66/69)

Rezultatet e lartpërmendura i programit PISA, në këndvështrimin e

specialistëve të fushës së arsimit, mund të komentohen : « Nëse do ta gjykonim të mirë

renditjen e rezultateve kjo do të ishte një rastësi, pasi formimi i nxënësve lidhet me një

sistem arsimor të paqëndrueshëm dhe me një sistem tepër dinamik të kurrikulave, pa

dashur të jemi pesimist… » koment ky i sjellë nga specialisti i kurrikulës pranë

Drejtorisë Arsimore Rajonale Korçë.


fundit maj 2016



117

E pyetur për efektivitetin e politikave sociale në fushën e arsimit, përgjatë

intervistës së realizuar për qëllimin e këtij studimi, ekspertja rajonale e Observatorit të

të drejtave të fëmijëve shprehet : « Unë mendoj se sistemi arsimor është prekur nga

analfabetizmi funksional dhe së dyti, e gjykoj të lartë nivelin e braktisjes së shkollës. »

I pyetur mbi politikat sociale të ndërmarra në arsim, specialisti i kurrikulës pranë

Drejtorisë Arsimore Rajonale Korçë thekson « … në sistemin arsimor shqiptar

ndërmarrja e politikave teorikisht është e kënaqshme, pavarësisht faktit që ndodhemi

në një sistem në proces reformimi. Gjithashtu vërejmë një tendecë përqasje me

normat evropiane dhe globalizimit. Ajo çka synohet nëpërmjet këtyre reformave është

gjithpërfshirja që konsiderohet si thelbi i sistemit të arsimit. Nuk mund të ngrihet një

politikë arsimore pa konceptin e gjithpërfshirjes. Problemi qëndron në kuptimin

filozofik të gjithëpërfshirjes, që kur i referohemi aplikimit në praktikë gjërat janë

shumë ndryshe. Ky koncept duhet të integrohet edhe në vendimarrje edhe në ofrimin e

shërbimit si dhe në realizimin e ofrimit të këtij shërbimi. Jo vetëm që nuk ka një

gjithpërfshirje në vendimarrje, por kjo do të reflektohet edhe me keqkuptime në

ekzekutim. »

I pyetur në lidhje me kapacitetin e strukturave ekzekutuese të politikave

sociale ai shprehet « … ka një mungesë të përshtatshmërisë së stukturave, kryesisht në

fushën sociale sepse arsimin nuk duhet ta konsiderojmë vetëm si një fushë të izoluar

brenda kurrikulave. Ministria e Arsimit mund të drejtojë politikat arsimore, ndërkohë

që arsimi u përket edhe institucioneve vendore të cilat janë shumë më pranë realitetit

për vlerësimin e kushteve fizike dhe infrastrukturës ku do të implementohen këto

politika. Këtu vlen të theksohet se ka një mungesë të theksuar të koordinimit

ndërinstitucional edhe pse bashkëpunimi është i domosdoshëm dhe i pashmangshëm.

Ajo çka duhet të prijë koordinimin ndërinstitucional të politikave arsimore është

vizioni i përbashkët i këtyre institucioneve. Ky mirëkoordinim duhet të fillojë nga

ndërveprimi konstruktiv i Ministrisë së Arsimit me Ministrinë e Mirëqënies Sociale

dhe Rinisë.

Çdo institucion përgjegjës në këtë fushë plotëson detyrimet ligjore për pjesën

që ka përgjegjësi dhe në fund marrim një ndikim të fragmentarizuar ku evidentohet

një mungesë e sinergjisë. »

Për sa i përket kapaciteteve institucionale « …ato ekzistojnë edhe pse do të duhet t’i

ristrukturojmë. Ndërsa burimet njerëzore mund të them me bindje se nuk janë të

mjaftueshme ose gati nuk kemi burime njerëzore të specializuara. Kemi mungesë të

specialistëve në fushën e trajtimit psiko-social të fëmijës dhe pjesa më e madhe e

burimeve njerëzore formohen përgjatë ushtrimit të profesionit, pra e fitojnë

eksperiencën në punë. »

I pyetur në lidhje me ndikimet e praktikave ndërkombëtare në fushën e

arsimit, ai shprehet « … ka një ndikim pozitiv dhe negativ njëherazi. Shpesh ne

adaptojmë një sërë praktikash që na kërkohen apo rekomandohen nga

ndërkombëtarët, por nuk merret në konsideratë konteksti dhe rrethanat e vendit. Pra,

realizohet një qasje e legjislacionit, por vështirësitë reflektohen përgjatë

zbatueshmërisë të këtyre praktikave. »


118

I pyetur mbi nivelin arsimor të fëmijëve në Shqipëri, specialisti i kurrikulës

thotë : « Sistemi arsimor është në krizë dhe kjo detyrimisht do të pasqyrohet dhe në

nivelin e arritjeve. Nëse evidentohen arritje të kënaqëshme, kjo ka ndodhur në mënyrë

rastësore ose mund të shpjegohet nga faktorë të tjerë, por jo si rezultat i ndikimit të

një politike arsimore të qartë. Fakti që në një periudhë prej 10 vjetësh ndryshohen 3

herë kurrikula tregon paqëndrueshmëri të sistemit. Kurrikula nuk mund të përgatitet

për një brez (3-4 vjet), por duhet të ngrihet mbi një vizion largpamës. Nëse investojmë

sot në arsim, produkti do të merret pas 10 vitesh… Nëse sot ne po “korrim” rezultatet

e kaosit të viti 1997 ku pothuajse nuk kishte sistem arsimor, ajo që është edhe më

shqetësuese është mungesa e këtij vizioni për të ardhmen në politikat aktuale”.

“Pavarësisht situatës të përshkruar më lart, duhet të theksojmë që gjërat

ndryshojnë por me ritme të ngadalta. Në 5 vjet eksperiencë pune si specialist dhe

përgjegjës kurrikule, mund të them që gjerat kanë evoluar. Instiucionet sa vjen dhe

janë më pak rezistente ndaj përqasjes së praktikave të reja. Në disa raste zbatimi i

këtyre praktikave kombinon vullnetin e punonjësve dhe detyrimin ligjor ndërsa në

raste të tjera këto praktika pranohen vetëm nën detyrimin ligjor”.

Fëmijët 15-18 vjeç të cilët nuk janë as të punësuar as në sistemin

arsimor apo trajnim profesional Për të trajtuar dimensionin e arsimit krahas rezultateve të arritura në testet

PISA në metodologjinë e këtij punimi është parashikuar të analizohet nivelin i të

rinjve NEET.

Të rinjtë e moshës 15-29 vjeç që nuk kanë aktivitet profesional, nuk janë pjesë

e sistemit të edukimit arsimor apo programeve të trajnimeve profesionale, do të bëhen

subjekt i politikave për të rinjtë. Që nga viti 2010, Komisioni Evropian drejtoi fokusin

në një kategori të re popullate, "Neet" (Neither in Employment nor in Education or

Training)212. Pra synohet të identifikohen të rinjtë e moshës 15-29 vjeç që nuk janë as

të punësuar as në arsim apo në trajnim profesional. Kjo nismë lejon të identifikohen

këta të rinj që deri tani nuk rezultonin në statistika të përgjithshme.

Kjo kategori të rinjsh shpesh përfaqësohet nga një sërë faktorësh vulerabiliteti:

të rinj të dekurajuar, të rinjtë me aftësi të kufizuara apo të rinj të painformuar dhe të

pa sigurt për të bërë zgjedhje në jetë.

Studime rreth kësaj kategorie janë të pakta por ato pak që ekzistojnë e

parashtrojnë situatën si një çështje nën përgjegjesinë e autoriteteve publike, qofshin

ato lokale, kombëtare ose evropiane, sepse kjo kategori paraqet një risk të lartë të

përjashtimit social213.

Duke qënë se fokusi i studimit tonë është i përqendruar tek fëmija ne nuk do të

analizojmë nivelin e të rinjve 15-29 vjet pa aktivitet profesional, që nuk janë pjesë e

sistemit të edukimit arsimor apo programeve të trajnimeve profesionale, por brenda

kësaj kategorie do të fokusohemi tek fëmijët e grupmoshës 15-18 vjeç.

212Të rinjtë NEET, http://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2014/07/10/jeune-sans-emploi-et-hors-

du-systeme-scolaire-qui-sont-les-neet_4453249_4355770.html, konsultim i fundit qershor 2016 213 Të rinjtë NEET, http://www.injep.fr/article/les-jeunes-ni-en-emploi-ni-en-etudes-ni-en-formation-

un-nouvel-indicateur-cible-des, konsultim i fundit qershor 2016

http://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2014/07/10/jeune-sans-emploi-et-hors-du-systeme-scolaire-qui-sont-les-neet_4453249_4355770.html

http://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2014/07/10/jeune-sans-emploi-et-hors-du-systeme-scolaire-qui-sont-les-neet_4453249_4355770.html


119

Fëmijëve 15-18 vjeç NEET nuk janë pjesë e asnjë politike të ndërmarrë nga

sektori përgjegjës për politikat arsimore në vendin tonë. Kjo sepse pas arsimit të

detyruar nuk mund të flasim për një braktisje shkollore dhe situata menaxhohet nën

vullnetin e lirë të fëmijës si dhe nga ndikimi i punës së shërbimeve psiko-sociale të

integruara pranë shkollave të mesme.

Në grafikun e mëposhtëm shihet se në vitin 2011 një e katërta e fëmijëve 15-

18 vjeç nuk janë të angazhuar as në sistmin arsimor, as të punësuar dhe as në proces

trajnimi profesional. Kjo kategori fëmijësh shkon në 17.8% në vitin 2012. Përqindja e

kësaj kategorie do të pësojë një rritje në vitin 2013 ku shënohet niveli 21.4%. Ndërsa

në vitin 2014 ndodhemi në nivelin e 19.4% dhe 20.3% për vitin 2015.

Grafiku 17. NEET/ Fëmijët e moshes 15-18 vjeç që nuk janë në

shkollë/punë/trajnim

Sipas Këshillit të Analizës Ekonomike në Francë, në vitin 2012 evidentohen 1,9

milion të rinj 15-29 vjeç, pa aktivitet profesional dhe që nuk bëjnë pjesë në sistemin e

arsimimit. Kjo shifër prezanton 17% të kësaj grupmoshe. Nëse i referohemi të

dhënave të detajuara shohim se janë vetëm 6,4% që i përkasin grupmoshës 15-18 vjeç

që klasifikohen në kategorinë NEET214.

Në Francë vëherehet një rritje e ndjeshme e të rinjve NEET pas krizës financiare

të vitit 2008. Në vitin 2015 shënohet me një rritje globale prej 0.3 pikësh. Do të

identifikohet gjithashtu një rënie e pjesëmarrjes të të rinjve në tregun e punës nga viti

2009 deri në fillim të vitit 2012, me një proporcion më të lartë tek të rinjtë që nuk

kanë qenë pjesë e tregut të punës në momentin e krizës.

Pjesëmarrja e të rinjve ndryshon në varësi të grupmoshës: 13.4% për fëmijët 15-

18 vjeçarë në vitin 2015, 62.3% për të rinjtë 20-24 vjeç dhe 84.7% për grupmoshën

25 -29 vjet. Femrat janë në për një kohë më të gjatë në sistemin arsimor dhe

214 Analiza e Këshillit të Analizës Ekonomike, http://www.cae-eco.fr/IMG/pdf/cae-note004.pdf,

konsultimi i fundit janar 2016

http://www.cae-eco.fr/IMG/pdf/cae-note004.pdf


120

investohen më shumë për rritjen e fëmijëve. Kjo korrespondon me një pjesëmarrje

më të ulët të tyre në tregun e punës215.

Sipas të dhënave të marra pranë “Polit të punësimit”, institucionit ekuivalent të

Shërbimit Kombëtar të Punësimit në Shqipëri, ekzistojnë disa politika të cilat

fokusojnë të rinjtë e pakualifikuar dhe fëmijët 15-18 vjeç.Ky institucion në

bashkëpunim me strukturat ofruese të punësimit fokuson fëmijët e familjeve

vulnerabël216.

Në sistemin francez ekziston një dispozitiv i Marrëveshjes Kombëtare

Ndërprofesionale për të rinjtë, e cila shërben për të mbështetur të rinjtë NEET në

procesin e punësimit. Zbatimi i këtij dispozitivi mbështetet financiarisht nga Fondi

Social Evropian në kuadër të "Iniciativës për Punësimin e të Rinjve"dhe menaxhohet

nga secili vend në nivel kombëtar217.

Në pamje të parë arritjet në të tre testet shkencë, matematikë dhe të kuptuarit gjatë

leximit, vijnë të kënqshme për vendin tonë, por kur relativizojmë këto rezultate me

arritjet në vendet e OECD-së Shipëria renditet e 56-ta nga 65 vende pjesëmarrëse për

vitin 2012 dhe e 51-ta nga 72 vende pjesëmarrëse për vitin 2015.

Rezultatet e vendit tonë të relativizuara në rang ndërkombëtar vijnë në nivele të

ulta, kjo mund të lidhet me dinamizmin e kurrikulave, që cilësohet si një element

negativ për konsolidimin e sistemit arsimor. Ky fenomen evidentohet edhe nga

specialisti i kurrikulave pranë DAR Korçë. Një tjetër element që mund të ndikojë

negativisht në këto arritje është mungesa e koordinimit të strukturave që kanë ndikim

mbi sistemin arsimor.

Duke u bazuar në këto të dhëna, efikasiteti i ndërhyrjes së autoriteteve publike do

e gjykonim të ulët.

Mbas analizës të shifrave rezulton se fëmijët NEET në vendin tonë përfaqësojnë

një numër jo të vogël të grupmoshës së tyre. Këta fëmijë jo vetëm që nuk premtojnë

për një të ardhme profesionale por përfaqësojnë një kategori me probabilitet të lartë

për t’ju drejtuar delinkuancës. Në vendin tonë, për të paktën brenda strukturave të

sistemit arsimor nuk eksizton asnjë dispozitivë për të minimizuar këtë situatë

inaktiviteti.

Nëse këto shifra do i relativizojmë me nivelet e vendeve të zhvilluara dhe Francën

më në veçanti, situata për vendin tonë vjen edhe më shqetësuese. Mesatarja e të rinjve

NEET në vendet e OECD-së është afërsisht 8% ndërsa për Francën 6%.

3.4 Dimensioni i shëndetit dhe sigurisë në Shqipëri dhe në Francë

Të drejtat e fëmijëve bazohen kryesisht në parimin se çdo fëmijë ka të drejtën

e pamohueshme për të jetuar dhe shtetet duhet të sigurojnë për aq sa të jetë e mundur,

mbijetesën dhe zhvillimin e fëmijëve (neni. 6). Për Konventën e Kombeve të

Bashkuara të të Drejtave të Fëmijëve shëndeti është një prioritet i lartë dhe

215Të rinjtë NEET, http://dares.travail-emploi.gouv.fr/IMG/pdf/2017-016.pdf, konsultimi i fundit janar

2016 216 Të rinjtë jashtë tregut të punës, http://www.pole-emploi.org/informations/jeunes-eloignes-de-l-

emploi-parlons-neet--@/ 29887/ view-article-158362.html?, konsultimi i fundit maj 2016 217 Po aty

http://dares.travail-emploi.gouv.fr/IMG/pdf/2017-016.pdf

http://www.pole-emploi.org/informations/jeunes-eloignes-de-l-emploi-parlons-neet--@/%2029887/%20view-article-158362.html

http://www.pole-emploi.org/informations/jeunes-eloignes-de-l-emploi-parlons-neet--@/%2029887/%20view-article-158362.html


121

nënshkruesit e saj janë të angazhuar për të investuar në sistemet shëndetësore dhe për

të siguruar që fëmijët të gëzojnë standardin më të lartë të mundshëm të shëndetit (art.

24). Midis masave specifike që duhet të merren. Konventa thekson nevojën për të

reduktuar vdekshmërinë foshjore, për t’u siguruar nënave para dhe pas lindjes

kujdesin e duhur, për të zhvilluar kujdesin shëndetësor parandalues, si dhe të sigurojë

që prindërit dhe fëmijët të kenë qasje në informacion mbi shëndetin dhe të ushqyerit e

fëmijëve si dhe në parandalimin e aksidenteve. KDF-ja e OKB-së u kërkon gjithashtu

vendeve për të siguruar zhvillimin e aftësive mendore dhe fizike të fëmijëve (neni.

29.1) dhe të sigurohen që ata të kenë qasje në aktivitete formuese (art. 31.1)218.

Paralelisht, me detyrimet ndërkombëtare ofrimi i shërbimit dhe përkujdesit

shëndetësor inkuadrohet edhe në dispozitat ligjore të vendit tonë. Kjo e drejte

percaktohet ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise, sipas se ciles, « shtetasit

gezojne ne menyre te barabarte te drejten per kujdes shendetesor nga shteti. »219.

Ky angazhim kushtetues mbeshtetet edhe nga parimet per sherbime cilesore dhe

gjitheperfshirese në fushën e shëndetit, te cilat parashikohen ne ligjet « Per Shendetin

Riprodhues »220 dhe për « Shëndetin Publik »221.

Edhe në sistemin francez politikat shëndetësore synojnë organizimin e kujdesit

shëndetësor të popullates, parandalimit, trajnimin mjekësor si dhe promovimin dhe

integrimin e objektivave të shëndetit publik në sektorët e tjerë të shoqërisë 222 .

Integrimi i shëndetit në të gjitha politikat publike është një prioritet në sistemin

francez dhe konsiderohet si një mjet për të vepruar përtej politikave tërësisht

shëndetësore. Kjo ndikon në ruajtjen dhe zhvillimin e shëndetit të popullatës. Në këtë

kuadër kërkohet zbatimi i një qasje ndërsektorial për bashkëpunim midis sektorit

shëndetësor dhe sektorëve të tjerë për të menaxhuar çështjet shumëdimensionale223.

Integrimi i shëndetit në të gjitha politikat publike është sugjeruar në vendet e BE-së

në vitin 2006 kur presidencën e radhës e mbande Finlanda, praktikë kjo e suksesshme

në Finlandë dhe e parashikuar në një sërë traktatesh ndërkombëtare.

Politikat publike mund të vlerësohen pozitivisht apo negativisht në aspektin e

ndikimeve mbi shëndetin dhe mirëqenien. Vlerësimi i ndikimit është thelbësor për

integrimin e dimensionit të shëndetit në të gjitha politikat publike224.

Ndërkohë, mbrojtja sociale i referohet të gjithë mekanizmave të mirëqenies kolektive,

duke lejuar individët të përballen me pasojat financiare të "rreziqeve sociale"

(moshimi, sëmundjet, paaftësia, papunësia, lindjet, përgjegjësia familjare, etj).

218 Konventa e të Drejtave të Fëmijëve,

https://www.unicef.org/magic/media/documents/CRC_albanian_language_version.pdf 219 Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, 1998, Neni 55, konsultimi i fundit qershor 2016, konsultimi i

fundit qershor 2016 220 Ligji për shëndetin riprodhues, http://www.ishp.gov.al/ep-content/uploads/2012/03/P%C3%ABr-

sh%C3%ABndetin-riprodhues.pdf, konsultimi i fundit qershor 2016 221 Ligji për Shëndetin publik, http://www.ishp.gov.al/ep-content/uploads/2012/03/Ligji-i-shendetit-

publik.pdf, konsultimi i fundit qershor 2016 222 Politikat shëndetësore në sistemin francez, http://www.vie-publique.fr/th/politique-publique/sante-

protection-sociale.html, konsultimi i fundit qershor 2016 223 Politikat ndërsektoriale,

http://www.orsnpdc.org/wp-content/uploads/2015/02/stpl13-4.pdf, konsultimi i fundit korrik 2017 224 Po aty

http://www.vie-publique.fr/th/politique-publique/sante-protection-sociale.html

http://www.vie-publique.fr/th/politique-publique/sante-protection-sociale.html

http://www.orsnpdc.org/wp-content/uploads/2015/02/stpl13-4.pdf


122

Përtej detyrimeve ligjore, femijet jane e ardhmja e vendit. Shendeti i dobet përgjate

femijerise mund te shkaktoje probleme shendetesore gjate gjithë jetes, cka kufizon

mundesite shoqerore dhe ekonomike. Investimi per shendetin e femijeve eshte njera

nga rruget me te mira te investimit per te ardhmen.

Sistemi shendetesor ne Shqiperi eshte kryesisht publik. Shteti eshte ofruesi

kryesor i sherbimeve shendetesore, i promovimit te shendetit, parandalimit,

diagnostikimit dhe trajtimit te semundjeve. Sektori privat, i cili eshte ende ne zhvillim

mbulon pjesen me te madhe te sherbimeve farmaceutike dhe dentare si dhe disa

klinika per diagnoza shume te specializuara. Ministria e Shendetesise eshte

udheheqese ne zhvillimin dhe planifikimin e politikave shendetesore si dhe ne

zbatimin e strategjive te shendetesise225. Edhe sistemi shëndetësor francez është i

përbërë nga institucionet publike dhe institucionet private shëndetësore.

Edhe në këtë sistem ofruesi kryesor i shërbimeve shëndetësore ngelet shteti.

Ky sistem funksionon në bazë në aktit të 31 dhjetorit 1970 për reformën spitalore, ku

përcaktohet kuadri i përgjithshëm i organizimit të institucioneve spitalore dhe

planifikimit bazë shëndetësor. Ligji i 31 korrikut 1991 është përfunduar duke njohur

unitetin e sistemit spitalor dhe të disa institucioneve private të përfshira në shërbimin

publik226.

Në këtë dimension do të trajtohen një seri indikatorësh mbi shëndetin dhe

sigurinë e fëmijës. Treguesit e fëmijërisë së hershme përfaqësohen nga të dhënat për

lindjen nën peshë, vdekshmërinë foshnjore, ushqyerjen me gji dhe normat e

imunizimit, ndërsa periudha e fëmijërisë së mesme dhe fëmijërisë së vonë mbulohen

nga të dhënat mbi nivelin e aktivitetit fizik.

Të gjitha qeveritë e vendeve të zhvilluara investojnë për shëndetin e fëmijëve

para, pas lindjes dhe gjatë fëmijërisë së hershme, për të ofruar një fillim sa më të mirë

për qytetarët e tyre. Një gamë e gjerë rregullash janë krijuar për të kontribuar në

sigurinë e fëmijëve dhe për të minimizuar numrin e aksidenteve. Theksohet se në të

gjitha këto vende vaksinimi është tërësisht apo pjesërisht i subvencionuar. Niveli i

vaksinimit lejon matjen e interesit të prindërve në promovimin e mirëqenies së

fëmijëve. Edhe kujdesi shëndetësor parësor për fëmijët në përgjithësi është i

subvencionuar pjesërisht apo tërësisht.

Në lidhje me aktivitetin fizik të fëmijëve autoritetet përgjegjëse mund të

ndërhyjnë duke riorganizuar programin mësimor. Ekzistojnë dispozitiva institucionale

të drejtpërdrejta që lejojnë për t'u dhënë fëmijëve kohë dhe hapësirë mbi praktikimin e

veprimtarive fizike gjatë kohës së shkollës dhe u sigurojnë atyre infrastrukturën e

nevojshme për ushtrimin e aktivitetit fizik. Element tjetër i rëndësishëm në këtë fushë

është informimi i prindërve në lidhje me nevojat e fëmijëve përmes shërbimeve të

kujdesit shëndetësor parësor.

225 Sistemi shëndetësor në Shqipëri, http://www.shendetesia.gov.al/al/ministria/organizimi-i-sistemit-

shendetesor, konsultimi i undit qershor 2016 226 Ligji për shërbimet spitalore 31 korrikut 1991, https://www.cap-concours.fr/sanitaire-et-

social/concours-paramedicaux/reviser/l-organisation-du-systeme-de-sante-cc_san_05, konsultim i

fundit qershor 2016

http://www.shendetesia.gov.al/al/ministria/organizimi-i-sistemit-shendetesor

http://www.shendetesia.gov.al/al/ministria/organizimi-i-sistemit-shendetesor

https://www.cap-concours.fr/sanitaire-et-social/concours-paramedicaux/reviser/l-organisation-du-systeme-de-sante-cc_san_05

https://www.cap-concours.fr/sanitaire-et-social/concours-paramedicaux/reviser/l-organisation-du-systeme-de-sante-cc_san_05


123

Vdekshmëria foshnjore

Treguesi i vdekshmerise neonatale të nje vendi perdoret gjeresisht si nje

tregues i shendetit publik, cilesise se sherbimeve shendetesore, shperndarjes se

pasurise dhe standardit te pergjithshem te jeteses227.

Per te parandaluar dhe trajtuar shkaqet e vdekjeve te te porsalindurve

ekzistojne nderhyrje që analizojnë nivelin e kostos dhe efektivitetit. Permiresimi i

cilesise se kujdesit rreth kohes se lindjes shpeton shume jete, por kjo kerkon punonjes

te specializuar dhe infrastrukturën logjistike.

Në vendin tonë shënohet një rënie e vdekshmërisë neonatale edhe pse me

ritme të ngadalta. Rënia lidhet me një rritje të numrit të lindjeve në institucionet

shendetesore. Nëse u referohemi statistikave të INSTAT-it vdekshmëria neonatale

ngelet në nivelin 7%, një shifër kjo e gjykuar relativisht e lartë 228 . Niveli i

vdekshmërisë neonatale prezanton rreth 75% te vdekshmerise foshnjore229.

Nëse u referohemi statistikave të Ministrisë së Shëndetësisë mbi vdekshmërinë

neonatale numri më i madh i vdekjeve neonatale shënohet në periudhën e javës së

parë pas lindjes (0-6 ditë)230.

Në dokumentin strategjik dhe planin e veprimit për shëndetin seksual dhe

riprodhues 2017-2021 të ngritur nga Ministria e Shëndetësisë rezulton se sherbimi

neonatologjik ne vendin tone ofrohet në tri nivele te kujdesit shendetesor231:

Qendrat shendetesore, ambulancat ne fshat dhe konsultoret e femijes ne qytet

qe ndjekin kujdesin per mirerritjen dhe zhvillimin e femijes nga 0-6 vjec.

Kujdesin spitalor neonatologjik te ofruar brenda reparteve te materniteteve ne

spitalet e rretheve.

Niveli me i larte i kujdesit neonatal ofrohet ne Spitalet Obstetrik-

Gjinekologjik “Mbreteresha Geraldine” dhe “Koco Glozheni” ne Tirane.

Ashtu si paraqitet edhe në grafikun e mëposhtëm, në vendin tonë ka një rënie të

koeficientit të vdekshmërisë foshnjore për periudhën referuese. Në vitin 2011

shënohen 8.7 vdekje foshnjore për 1000 foshnja (0-1 vjet). Në vitin 2012 ky

koeficient pëson një rritje të lehtë dhe shkon 8,8, për vitet 2013 dhe 2014 kjo shifër

qëndron e njëjtë 7,9 dhe për vitin 2015 shkon 7 vdekje foshnjore për 1000 foshnja.

227 Lawn, J, Cousens, S, Bhutta, Z, Darmstadt, G, Martines, J, and Paul, V. Why are 4 million newborn

babies dying each year? Lancet. 2004; 364: 399–401 228 ISHP, UNICEF, Raport shendetesor kombetar “Gjendja shendetesore e popullates shqiptare”

Tirane, 2014. 229 Mortality rate- infant (per 1.000 live births) in Albania www.tradingeconomics.com

/albania/mortality- rate-infant-per-1-000-live...albania mortality rate infant per 1 000 live births wb

data World Bank Indicators - Albania – Mortality, konsultimi i fundit maj 2016 230 MSH, Drejtoria e Perparimit Shendetesor, Kontrollit te Cilesise dhe Jetesimit te Prioriteteve, sektori

monitorimi vleresimit te treguesve shendetesor 231 Ministria e Shëndetësisë, Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit 2017-20121,

http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Shendeti_Publik/STRATEGJIA_E_SHENDETIT_RIPRO

DHUES_2017-2021_Final_5_dhjetor_2016-1.pdf


124

Grafiku 18. Koeficienti i vdekshmërisë foshnjore, 2011-2015

Franca e viteve 1980 ndodhet në nivelin 10 vdekje për 1000 fëmijë në një vit.

Këto norma shënohen edhe në shumicën e vendeve evropiane për periudhën

referuese. Sot, vdekja e fëmijëve është një fenomen i rrallë dhe aksidental në të gjitha

vendet e zhvilluara. Rënia e vazhdueshme e nivelit të vdekshmërisë foshnjore në

gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë i dedikohet suksesit të luftës kundër sëmundjeve

infektive. 232.

Sipas të dhënave te INSEE-se (Instituti Kombëtar i Studimeve dhe i

Statistikave Ekonomike), në vitin 2013 shkalla e vdekshmërisë foshnjore në Francë

ishte 3.6 vdekje për 1 000 lindje. Në vitin 2014 dhe 2015 ky fenomen vjen

përkatësisht në nivelin 3.5 dhe 3.7 vdekje për 1 000 lindje. Ndërsa në vitin 2016

ndodhemi në nivelin 3.8 vdekje për 1 000 lindje 233.

Ashtu si në rastin shiptar edhe në sistemin shëndetesor francez kuadri ligjor

parashikon funsionimin e sektorit neonatal. Dekreti nr. 98-899 i 9 tetorit 1998 mbi

shëndetin publik dhe institucionet private që ushtrojnë obstetrikë, neonatologji dhe

reanimim neonatale, e konsideron qendrën perinatale si një institucion praktikues

shëndetësor përgjegjës mbi :

Obstetrikën :

për menaxhimin e shtatzënisë dhe identifikimin e faktorëve të rrezikut;

për lindjen dhe kujdesin e nënës dhe të porsalindurit, procedurat kirurgjike;

për monitorimin e menjëhershëm pas lindjes të nënës dhe fëmijës;

Neonatologjinë :

për monitorimin dhe kujdesin e specializuar për të sapolindurit në rrezik dhe

ata që ndodhen në një gjendje të përkeqësuar pas lindjes;

krijimi i një zone te kujdesit intensiv për të porsalindurit,

232Vdekshmëria foshnjore në Francë, http://www.ined.fr/fr/tout-savoir-population/memos-demo/fiches-

pedagogiques/la-mortalite-infantile-en-france/ 233Vdekshmëria foshnjore në Francë, https://www.insee.fr/fr/statistiques/2383444, konsultimi i fundit

mars 2016

http://www.ined.fr/fr/tout-savoir-population/memos-demo/fiches-pedagogiques/la-mortalite-infantile-en-france/

http://www.ined.fr/fr/tout-savoir-population/memos-demo/fiches-pedagogiques/la-mortalite-infantile-en-france/



125

Reanimimi neonatal

Kujdes i specializuar për të sapolindur në gjendje të rëndë ose në rrezik për

jetën.234

Niveli i lartë i vdekshmërisë foshnjore (7- 8,7 vdekje për 1000 fëmijë të lindur

gjallë kundrejt koeficientit 3,6 në rastin francez) lejon të deduktohet një nivel i ulët i

ndërhyrjes së autoriteteve publike në këtë fushë. Kjo bazohet edhe në përkufizimin e

OBSH-së mbi treguesit e vdekshmërisë neonatale, sipas së cilit ky indikator flet

drejtpërsëdrejti mbi shëndetin publik, cilesine e sherbimeve shendetesore,

rishperndarjen e pasurise kombëtare dhe standardit te pergjithshem te jeteses.

Ky arsyetim vjen në të njëjtën linjë logjike me përfundimet e studimeve të

realizuara nga Zyra Rajonale e Evropës mbi shëndetin dhe kujdesin e të porsalindurve

në vendin tonë « …Veprimtaria e autoriteteve publike në këtë fushë qëndron larg

standardeve ndërkombëtare… » Identifikohet një mungesë e vazhdimësisë të kujdesit

te të porsalindurit dhe në koordinimin e profesionistëve dhe shërbimeve. Sistemi i

referimit nuk është i rregulluar. Mungesa identifikohen edhe në pajisjet dhe

infrastukturat që ofrojnë shërbimet. Vlen të përmendet dhe niveli i ulët i

profesionalizmit si dhe aplikim i dijeve jo të përditësuara nga ana e profesionistëve235.

Nënpesha në lindje

Foshnjat e lindura nën peshë (më pak se 2.5 kg) rritin rrezikun e vdekshmërisë

së fëmijës në muajin e parë dhe vitet e para të jetës së tyre. Përveç kësaj, sistemi i tyre

imunitar është i dobët dhe ata janë më të ekspozuar ndaj sëmundjeve si diabeti dhe

sëmundjet e zemrës në moshën e rritur. Këta fëmijë mund të vuajnë nga kequshqyerja,

mungesa e aftësive kognitive dhe arrijnë nivele të ulta në testin e inteligjencës. Këta

fëmijë kanë prirje të studiojnë më shumë dhe arritje më të ulta.

Pesha e lindjes është një tregues i mirë jo vetëm për shëndetin dhe gjendjen

ushqyese të nënës por edhe për të ardhmen e të porsalindurit në mbijetesën e tij,

rritjen, shëndetin afatgjatë apo dhe në zhvillimin psiko-social të fëmijës236.

Pesha e ulët në lindje është një problem i madh i shëndetit publik si në vendet

në zhvillim dhe në vendet e zhvilluara. Në vendet në zhvillim, nënpesha në lindje

lidhet shpesh me shëndetin e dobët dhe kequshqyerjen e nënës para dhe gjatë

shtatzënisë.

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) vlerëson se të sapolindurit nën

peshë përfaqësojnë 17% të të gjitha lindjeve të gjalla. Kjo përqindje është e

234 Të dhëna mbi vdekshmërinë neonatale http://www.perinat-ars-idf.org/downloads/repertoire.pdf,

konsultimi i fundit mars 2016

235 Adoption of the WHO assessment tool on the quality of hospital care for mothers and newborns in

Albania. (Mersini E, Novi S, Tushe E, Gjoni M, Burazeri G. Acta Inform Med. 2012; 20:226-34.

Albania Success story, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen 2011, available at

http://www.euro.who.int/_data/assets /pdf_file /0016/154141 / e95980.pdf Maternal, Newborn and

Child Health Care Reform, Albania final project technical Report, October 2007 to July 2012.) 236Tregus mbi peshën e lindjes së fëmijës,

https://www.unicef.org/french/specialsession/about/sgreportpdf/15_LowBirthweight_D7341Insert_Fre

nch.pdf, konsultimi i fundit mars 2016

http://www.perinat-ars-idf.org/downloads/repertoire.pdf

https://www.unicef.org/french/specialsession/about/sgreportpdf/15_LowBirthweight_D7341Insert_French.pdf



126

ndryshueshme në varësi të vendit nga 7% në vendet e zhvilluara në 19% në vendet në

zhvillim237.

Për më tepër, lindja nën peshë e fëmijëve është përgjegjëse për vdekjen e 9.1

milion fëmijëve çdo vit në mbarë botën, duke përfaqësuar shkakun kryesor të

vdekshmërisë perinatale dhe foshnjore238.

Ka dy kategori të fëmijëve të lindur nën peshë : ka raste të cilat rezultojnë nga

lindja e parakohshme dhe rastet që rezultojnë nga frenimi i rritjes fetale ose kufizimin

intrauterinë i rritjes. Nënpesha në lindje mund të jetë për shkak të faktorëve të

ndryshëm si statusi socio-ekonomik i prindërve, faktorët demografikë (të moshës së

nënës, shtatzëni e shumëfishtë, etj.), sjelljes individuale (pirja dhe konsumi i duhanit

dhe alkoolit), niveli i kujdesit para lindjes.

Sipas të dhënave të OBSH-së rezulton një nivel i lartë i lindjeve nën peshë.

Kjo rritje shpjegohet me disa faktorë. Së pari, numri i shtatzënive të shumëfishta (që

nënkupton një rrezik në rritje të prematuritetit dhe nën peshës) janë rritur në mënyrë

të vazhdueshme, kryesisht për shkak të zhvillimit të trajtimeve të infertilitetit. Së dyti,

gratë kanë qenë të prirura gjithnjë e më shumë për të vonuar shtatzëninë e tyre të parë

deri në të tridhjetat e tyre ose më vonë. Kjo përbën gjithashtu një rrezik për lindjejen e

fëmijëve me peshë të ulët. Së treti, teknologjitë e reja mjekësore dhe përmirësimi i

kujdesit paralindjes kanë rritur shanset e mbijetesës së fëmijëve të lindur me peshë

shumë të ulët239.

Ndërhyrjet kryesore për të shmangur këtë problem përqendrohen në kujdesin

mbi të ushqyerit e nënave shtatzëna, në parandalimin dhe trajtimin e infeksioneve,

reduktimin e shtatzënisë në adoleshencë dhe edukimin e nënës mbi mëmësinë.

237 OMS Low birth weight: a tabulation of available information. Maternal health and safe

motherhood program. Genève : WHO, New York: UNICEF, 1992. 238 OMS. Rapport sur la santé dans le monde 1998. Genève: OMS, 1998 239Të dhëna OBSH për lidjen nën peshë,

http://www.oecdilibrary.org/docserver/download/8107022ec026.pdf?expires=1492796999&id=id&acc

name=guest&checksum=04773678609286C4B9C255C3423BC5C8


127

Grafiku 19. Fëmijët e lindur nën peshë, 2011-2015

Në grafikun e mësipërm vërehet rritja e koeficient të nënpeshës në lindje në

vitin 2012 rezultojnë 45.5 lindje nën peshë në 1000. Në vitin 2013 ngelemi në të

njëjtat nivele dhe në vitin 2014 kjo kategori lindjesh pëson rritje. 76.15 fëmijë në

1000 lindje shënohen të kenë lindur nën peshën 2500 gr, ndërsa në vitin 2015 ky

koeficient shënohet 55.4 fëmijë të lindur nën peshë në 1000 lindje.

(Në vitin 2011 lindjet nën peshë kanë qenë të pakonsiderueshme dhe janë trajtuar në

studim.)

Të dhënat për lindjet nën peshë mund specifikohen dhe paraqesin grafikisht

lindjet për periudhën referuese, duke i klasifikuar në dy grupe: fëmijët e lindur nën

peshë poshtë 1500gr dhe fëmijët e lindur nën peshë 1500-2500gr.

Grafiku 20. Lindjet nën peshë/ sipas peshës 2011-2015

Për periudhën e marrë në studim vërehet se me përjashtim të vitit 2014, ku

50,2% e fëmijëve të lindur nën peshë kanë lindur nën 1500 gr., në vitet e tjerat

mesatarisht 15% e fëmijëve të lindur nën peshë kanë qenën nën peshën 1500gr.


128

Sipas sondazhit kombëtar perinatal në Francë të vitit 2010, 6.4% e të

porsalindurve rezultojnë nën peshë. Një tipar tjetër që karakterizon shëndetin e

fëmijës në lindje është fakti nëse janë apo jo të lindur para kohe. Në Francë,

rezultojnë 6.6% e fëmijëve të lindur para kohe, më pak se 37 javë të shtatzënisë.

Përqindja për peshë të ulët në lindje për peridhën referente është në mesataren e

vendeve të OECD-së240.

Edhe pse për vitin 2012 (45,4/1000) vendi ynë paraqitet në nivel të mirë

krahasuar me Francën dhe me vendet e zhvilluar. Autoritetet publike vazhdojnë të

kenë përgjegjësinë e ndërgjegjësimit mbi kujdesin e të ushqyerit tek nënat shtatzëna,

në parandalimin dhe trajtimin e infeksioneve, reduktimin e shtatzënisë në adoleshencë

dhe edukimin e nënës mbi mëmësinë.

Ushqyerja me gji Ushqyerja me gji eshte e rendesishme ne fillimin dhe vazhdimin me sukses te

saj. Rendesia e praktikave te duhura te te ushqyerit te foshnjave dhe femijeve te vegjel

eshte e mirenjohur ne Shqiperi, sidomos per shkak te problemeve qe shoqerojne

perdorimin ne rritje te zevendesuesve te qumeshtit te gjirit (IYCF)241.

Ne vitin 1999, parlamenti shqiptar miratoi nje Ligj Kombetar mbi Promovimin

e Ushqyerjes me Gji, me synim sigurimin e ushqyerjes se sigurt, te duhur dhe te

pershtatshme te foshnjave dhe femijeve te vegjel, si dhe per te rregulluar tregun e

zevendesuesve te qumeshtit te gjirit. Ligji bazohej ne Kodin Nderkombetar te

Marketingut te Zevendesuesve te Qumeshtit te Gjirit te miratuar ne vitin 1991242.

Gjithashtu, ne disa rajone te Shqiperise eshte vene ne zbatim nisma e ‘spitalit

miqesor ndaj foshnjes’ per te mbrojtur, promovuar dhe mbeshtetur ushqyerjen me gji.

Me mbeshtetjen e Fondit te Kombeve te Bashkuara per Femijet (UNICEF) dhe

Organizaten Boterore te Shendetesise (OBSH), spitali i pare miqesor ndaj foshnjes ne

Shqiperi u certifikua ne Lezhe ne vitin 1998 dhe ishte i pari spital i ketij lloji ne

rajonin e Ballkanit. Nga viti 1998, numri i materniteteve te certifikuara si BFH eshte

rritur ne vend. Ministria e Shendetesise, me ndihmen e UNICEF-it dhe OJQ-ve te

ndryshme ka kryer sesione të shumta trajnimi mbi keshillimin per ushqyerjen me gji

per punonjes te shendetesise dhe komunitetet ne mbare vendin243.

Të ushqyerit me gji në vendin tonë në vite paraqitet përgjithësisht në nivele të

kënaqëshme :

240Lindjet nën peshë në Francë,

https://www.ined.fr/fichier/s_rubrique/23849/population.societes.2015.523.naissance.petit.poid.influen

ce.instruction.meres.fr.fr.pdf, konsultimi i fundit mars 2016 241 Ushqyerja me gji, https://www.unicef.org/nutrition/files/Final_IYCF_programming_guide_2011.pdf 242 World Health Organization (WHO). International code of marketing of breast-milk substitutes.

Geneva: World Health Organization, 1981 243 Albanian Ministry of Health. 2002. 10 year development strategy of the Albanian health system.

Tirana, Albania: Albanian Ministry of Health

https://www.ined.fr/fichier/s_rubrique/23849/population.societes.2015.523.naissance.petit.poid.influence.instruction.meres.fr.fr.pdf

https://www.ined.fr/fichier/s_rubrique/23849/population.societes.2015.523.naissance.petit.poid.influence.instruction.meres.fr.fr.pdf


129

Grafiku 21. Numri i fëmijëve që ushqehen ekskluzivisht me gji në %

Me gjithë amplitudat e shënuara në periudhën e marrë në studim, të ushqyerit

me gji në vendin tonë nuk bie nën 79%. Për këtë periudhë, rënie më të madhe të

përqindjes të fëmijëve të ushqyer me gji shënohet në vitin 2001. Në vitin 2012 vërehet

niveli më i lartë.

Grafiku 22. Numri i fëmijëve që ushqehen ekskluzivisht me gji

Nëse i referohemi grafikut të numrit total të fëmijëve që ushqehen vetëm me

gji për periudhen e marrë në studim, do të vërehet një rënie e numrit të fëmijëve nga

viti 2000 deri në vitin 2012. Shpjegimin e kurbës rënëse të paraqitur në grafikun

numri i fëmijëve që ushqehen ekskluzivisht me gji, do të gjendet në rënien e numrit

total të lindjeve në vendin tonë.

Drejtoria e Kërkimit Studimit Vlerësimit dhe Statistikave të Ministrisë së

Shëndetësisë në Francë ka publikuar shifra mbi të ushqyerit me gji për vitin 2013.

"Në qoftë se praktika e të ushqyerit me gji ka evoluim të rëndësishëm që nga

vitet 1990, ky evoluim gjykohet i qëndrueshëm për një dekadë, por aktualisht është në

nivel më të ulët se vende fqinje.244

244Ushqyerja me gji, http://drees.social-sante.gouv.fr/IMG/pdf/er958.pdf, konsultimi i fundit maj 2016

http://drees.social-sante.gouv.fr/IMG/pdf/er958.pdf


130

Në kushtet e të dhënave sociologjike :" Te ushqyerit me gji haset më tepër në nënat e

moshës 30 vjet e lart, nivel të lartë arsimimi dhe me një status të konsoliduar socio-

profesional”.

Në vitin 2013, përqindja e foshnjave që ushqehen me gji shënohet 66%. Kjo

përqindje do të ulet në nivelin 40% për fëmijët 11 javësh, 30% për fëmijët 4 muaj dhe

18% për fëmijët 6 muaj245.

Në Francë, vetëm 6 fëmijë në 10 ushqehen me gji. Ky indikator e rendit

Francën të dytën pas Irlandës në nivelin më të ulët të këtij indikatori (4 fëmijë në

10)246.

Situata në lidhje me këtë indikator mund të gjykohet më pozitive në vendin

tonë për periudhën referuese. Të ushqyerit e fëmijëve ekskluzivisht me gji varion në

nivelin 79-85% kundrejt 60% në Francë dhe 85% në vendet e zhvilluara të OECD-së.

Duke iu referuar këtyre shifrave mund të konkludohet se ky indikator është i mirë

pozicionuar edhe në nivele ndërkombëtare dhe se autoritetet përgjegjëse të shëndetit

publik kanë mundur të sensibilizojnë dhe ndërgjegjësojnë nënat mbi vlerat e të

ushqyerit me gji.

Vaksinimi kombëtar kundër kollës së mirë dhe fruthit

Vaksinimi i pergjithshem kunder semundjeve qe parandalohen me ane te

vaksinimit eshte vendimtar per te pakesuar vdekshmerine e foshnjave dhe te femijeve.

Vaksinimi aktualisht parandalon cdo vit 2.5 milion vdekje ne mbare boten, nga

difteriti, tetanozi, kolla e mire dhe rubeola (WHO, 2009). Imunizimi i femijeve me

vaksinat baze te femijeve eshte nje nga nderhyrjet shendetesore me efikasitetin me te

larte per koston247. Ky proces mund të konsiderohet si një nga arritjet më të mëdha në

fushën e mjekësisë. Në sajë të vaksinimit, shumë sëmundje të rënda infektive dhe

vdekjeprurëse janë nën kontroll. Rreziqet e këtyre sëmundjeve janë shumë herë më të

vogla se rreziqet e rralla që mund të mbartë vaksinimi.

Vaksinimi i fëmijëve në nivel kombëtar korrespondon me pjesëmarrjen në

aksionin e nxitur nga Organizata Botërore e Shëndetit mbi mbrojtjen e shëndetit të

fëmijëve dhe arritjen e objektivave për zhdukjen në botë të sëmundjeve si poliomeliti

apo fruthi.

Sipas Organizates Boterore te Shendetesise, femija konsiderohet i vaksinuar

plotesisht ne rast se është imunizuar në mënyrë rigoroze sipas skemës së vaksinimit

kombëtar të një vendi.

Programi Kombetar Shqiptar per Vaksinimin bazohet në skemën e propozuar

nga OBSH.248.

Në këtë dimension do të trajtojmë nivelin e vaksinimit të fëmijëve kundër

kollës së mirë dhe fruthit, dy vaksina që janë të dobishme për të pasur nën kontroll

245 Po aty 246 Ushqyerja me gji në Francë, http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm,

konsultimi i fundit maj 2016 247 World Health Organization (WHO), Global health risks: mortality and burden of disease

attributable to selected major risks. Geneva: World Health Organization, 2009 248 Albanian Ministry of Health.10-year development strategy of the Albanian health system. Tirana,

Albania: Albanian Ministry of Health, 2002.



131

këto dy sëmundje që lenë pasoja të rënda në shëndetin e fëmijës, por në dias raste

mund të jenë edhe vdekjeprurëse.

Kolla e mirë që njihet edhe si pertusi, është një sëmundje infektive e shkaktuar

nga një bakter që transmetohet me anë të ajrit dhe që para se të fillonte vaksinimi

kundër kësaj sëmundjeje shfaqet epidemi një herë në 3-4 vjet.

Cikli i plotë i vaksinimit kundër pertusisë parashikon marrjen e tre dozave;

ndër to një dozë këshillohet në moshën 6-7 vjeçare dhe një e tretë në moshën 14-15

vjeçare. Ndërsa doza e parë rekomandohet në moshën 3 muajshe, me qëllim që të

sigurohet mbrojtja e fëmijës në vitet e para të jetës, periudhë ku sëmundja shfaq më

tepër rrezikshmëri.

Grafiku 23. Vaksinimi i fëmijëve sipas viteve për kollën e mirë/pertusia

Në grafikun e mësipërm shohim një aplitudë mbi vaksinimin e fëmijëve

kundër kollës së mirë, ajo që vlen të theksohet është që këto amplituda në një

periudhë 20 vjeçare lëvizin midis nivelit 95%-99%. Nga viti 2010 dhe në vazhdimësi

mund të gjykojmë një situatë të mirë të vaksinimit të fëmijëve kundër kollës së mirë.

Ndërsa në rastin e imunizimit të fëmijëve francezë gjatë analizës së të dhënave të

fëmijëve 24 muajsh të lindur në vitin 2010, rezulton nje mbulim i imunizimit ndaj

pertusis (dhe Haemophilus influenzae tipi b), në nivelin 91% dhe 89%, respektivisht,

identike me ato që gjenden në një studim të mëparshëm në fëmijët 2 vjeç, të lindur në

vitin 2008249.

Për sa i përket vaksinës kundër fruthit, ajo përbëhet nga virusi i fruthit i gjallë,

por i dobësuar në mënyrë të tillë që e bën atë të paaftë për të shkaktuar sëmundje dhe

duke mundësuar nxitjen e prodhimit të antikorpeve. Vaksina kundër fruthit mund të

kryhet e vetme ose në të njëjtën kohë me vaksinën kundër rubeolës dhe kundër

shytave (vaksinë e trefishte) ose në kombinime të tjera. Në çdo rast vaksina bëhet me

249Imunizimi I fëmijëve në Francë, https://www.mesvaccins.net/web/news/6140-couverture-vaccinale-

en-france-en-2014-un-bilan-contraste


132

injeksion nën lëkurë në pjesën e sipërme të krahut. Vaksinimi kundër fruthit

rekomandohet të bëhet mbas vitit të parë të jetës së fëmijës dhe është e dobishme kur

akoma nuk është marrë sëmundja250.

Grafiku 24. Vaksinimi i fëmijëve sipas viteve për fruthin-rubeolën- parotit

Në grafikun e mësipërm pasqyrohet se si ka evoluar niveli i vaksinimit të

fëmijëve kundër fruthit. Mund të cilësohet që kjo vaksinë nuk vjen si një e vetme për

fëmijët e vendit tonë, ajo kryhet njëkohësisht edhe kundër rubeolës dhe parotitit. Nga

sa vërehet më sipër, mund të thuhet se në periudhën e marrë në studim, ka një rritje të

ndjeshme të numrit të fëmijëve të vaksinuar kundër fruthit. Nga niveli 76% që

shënohet në vitet 1993, në vitin 2010 do shifrat rezultojnë 99%. Kjo mund të cilësohet

edhe si një tendencë për të ardhmen.

Imunizimi kundër fruthit në sistemin francez evidentohet në një mbulim të

lartë. Vaksinimi kundër fruthit, shytave dhe rubeolës (vaksina MMR) rekomandohen

dy doza për të gjithë fëmijët, para moshës 24 muaj dhe për të riturit të lindur mbas viti

1980.

Nga viti 2008 në vitin 2012 evidentohet një prirje për të rritur normën e

fëmijëve të cilët kanë marrë një dozë të vetme të MMR-së. Përkatësisht 90.5% e

fëmijëve të lindur në vitin 2012 dhe 89% të lindurit në vitin 2008251.

Imunizimi i fëmijëve në vendin tonë mund të konsiderohet si indikator që qëndron në

nivelin më të lartë nga gjithë indikatorët e të gjitha dimensioneve krahasuar me

sistemin e imunizimit francez.

Nga vitet 1990 deri në ditët tona evidentohet një tendencë në rritje. Ndërhyrja

e autoriteteve publike në lidhje me këtë indikator mund të konsiderohet efektive. Pra,

99% e fëmijëve janë të vaksinuar kundër fruthit dhe kollës së mirë.

250 Albanian Ministry of Health. 10 year development strategy of the Albanian health system. Tirana,

2002, Albania: Albanian Ministry of Health, 251Imunizimi i fëmjëve në Francë, https://www.mesvaccins.net/web/news/6140-couverture-vaccinale-

en-france-en-2014-un-bilan-contraste, konsultimi i fundit maj 2016

https://www.mesvaccins.net/web/news/6140-couverture-vaccinale-en-france-en-2014-un-bilan-contraste

https://www.mesvaccins.net/web/news/6140-couverture-vaccinale-en-france-en-2014-un-bilan-contraste


133

Edhe në sistemin e imunizimit francez do të evidentojmë rezultate të larta. 98% e

fëmijëve janë të vaksinuar kundër fruthit dhe kollës së mirë. Ndërsa në vendet e tjera

të zhvilluara të OECD-së do të haset një nivel më i ulët imunizimi tek fëmijët (93%).

Niveli i aktivitetit fizik Për të anlizuar aktivitetin fizik tek fëmijët, së pari do t’i referohemi raportit

« Sjelljet e shëndetshme tek fëmijët e moshës shkollore 11, 13 dhe 15 vjeç » të

realizuar nga Instituti i Shëndetit Publik me mbështetjen e UNFPA-së dhe UNICEF-

it252.

Aktiviteti fizik siguron perfitime te rendesishme fizike, mendore dhe

sociale253. Tek femijet dhe adoleshentet, pjesemarrja ne aktivitete fizike shoqerohet

me permiresimin e sistemit muskulo-skeletor, kardiovaskular dhe te shendetit mendor,

duke perfshire edhe reduktimin e ankthit dhe depresionit 254 . Pjesemarrja e

adoleshenteve ne aktivitet fizike varion sipas gjinisë, moshës dhe perkatesisë etnike.

Tashme eshte i njohur fakti se aktiviteti fizik pakesohet me rritjen e moshes dhe se

vajzat, ne menyre tipike, shfaqin nivele me te uleta te aktivitetit fizik se djemtë255.

Strategjia Kombetare e Promocionit te Shendetit nxjerr ne pah rendesine e

aktivitetit fizik ne luften ndaj obezitetit dhe jo vetem. Perfitimet shendetesore nga

aktiviteti i moderuar fizik perfshijne humorin e mire dhe vetevleresimin; paraqitje me

te mire fizike dhe posture me te mire; reduktim te ndjeshem te obezitetit,

hipertensionit, semundjeve kardiovaskulare, diabetit dhe osteoporozes, si edhe

pakesimin e barres nga semundjet e shmangshme, paaftesine dhe vdekshmerine qe ato

shkaktojne. Udhezimet e fundit rekomandojne qe te gjithe individet duhet te perpiqen

te kryejne gjate dites te pakten 30 minuta aktivitet te moderuar fizik si ecje e shpejte,

ciklizem, vallezim ose not256.

Sjelljet sedentare, te tilla si qendrimi per nje kohe te gjate para televizorit dhe

luajtja me lojera kompjuterike, kane treguar se ato nuk zevendesojne kohen e

shpenzuar per aktivitet fizik257.

Përgjatë realizimit të këtij studimi pjesemarrja ne aktivitet fizik u vleresua

nepermjet pyetjes: Gjate 7 diteve te fundit, ne sa prej tyre keni qene fizikisht aktiv per

te pakten 60 minuta ne dite. Numri i diteve u kategorizua ne 3 variabla: 0 dite, 1-2

dite dhe > 3 dite. 3.1% nxenesve të pyetur raportuan se nuk kishin zhvilluar aktivitet

252Studim mbi aktivitetin fizik të femijëve,

http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/raporte/libri_hbsc.pdf, konsultimi i fundit maj 2016 253 Department of Health, At least 5 a week: evidence on the impact of physical activity and its

relationship to health. A report from the Chief Medical Officer. London: Department of Health. 2004 254 Strong, W.B., Malina, R.M., Blimkie, C.J.R., Daniels, S.R., Dishman, R.K., Gutin, B.,

Hergenroeder, A.C., Must, A., Nixon, P.A., Pivarnik, J.M., Rowland, T., Trost, S. and Trudeau, F.

(2005) Evidence based physical activity for school-age youth. Journal of Pediatrics, 146: 732-737. 255 Nelson, M.C., Neumark-Stzainer, D., Hannan, P.J. and Sirard, J.R. Longitudinal and secular trends

in physical activity and sedentary behavior during adolescence. Pediatrics, 118: e1627-e1634., 2006 256 Strategjia e Shendetit Publik dhe Promocionit te Shendetit, Tirane 2003, fq. 62-63 257 Rey-Lopez, J.P., Vincente-Rodriguez, G., Biosca, M. and Moreno, L.A. Sedentary behaviour and

obesity development in children and adolescents. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases,

18: 242-251, 2008

http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/raporte/libri_hbsc.pdf


134

fizik ne asnje nga 7 ditet e fundit, 20.6% deklaruan se kishin zhvilluar aktivitet fizik

1-2 dite, ndersa 74.2% nxenesve raportuan se kishin zhvilluar aktivitet fizik te pakten

tri dite te javes. Ka nje diference gjinore domethënëse midis djemve dhe vajzave, qe

kryejne aktivitet fizik mbi 3 dite ne jave, 82% vs. 70% respektivisht, ashtu siç mund

të identifikohet në grafikun e mëposhtëm.

Grafiku 25. Aktivitetit fizik mbi tre ditë në javë sipas gjinisë

Burimi : Instituti i Shëndetit Publik

Grafiku 26. Shpenzimi i kohës së lirë për fëmijët e marrë në studim

Burimi : Instituti i Shëndetit Publik

Nxenesit u pyeten sa ore ne dite, gjate kohes se lire, kalonin duke pare

televizor, video, (perfshire edhe YouTube apo sherbime te ngjashme), DVD dhe

argetime te tjera ne ekran; sa ore kalonin duke luajtur me lojera kompjuterike, si dhe

sa ore kalonin duke perdorur kompjuterin apo telefona te tjere smart. Nga pergjigjet e

tyre u konstatua se per te tria pyetjet, gjate fundjaves kishte me shume te rinj qe

shpenzonin dy ose me shume ore me keto aktivitete krahasuar me ditet e javes.


135

Aktiviteti me i shprehur ishte shikimi i televizorit, videos apo argetime te tjera ne

ekran (74.6%).

Ne pergjithesi nuk kishte ndryshime moshore lidhur me oret e shpenzuara

gjate kohes se lire, por djemte kishin me shume gjasa te qendronin me shume orë se

vajzat duke kryer keto aktivitete.

Ky studim tregoi se prevalenca e aktivitetit te perditshem fizik ishte dukshem

me e larte tek meshkujt sesa tek femrat. Nga ana tjeter, 3.7% e femijeve nuk kishin

kryer aktivitet fizik nje jave para realizimit të studimit, kurse 24.6% e femijeve

raportuan se kishin kryer aktivitet fizik ne baze ditore.

Për sa i përket nivelit të aktivitetit fizik të fëmijëve francezë, që nga viti 2006,

sondazhet tregojnë se ka një rënie në ushtrimin të aktiviteti fizik të rregullt tek

fëmijët, ky pasivitet rritet me moshën dhe veçanërisht prek vajzat.

Sipas Agjencisë Kombëtare të Sigurisë së Ushqimit, Mjedisit dhe Punës, në

anketën e realizuar në vitin 2016 për fëmijët e moshës 3-10 vjet, vetëm 34% e

fëmijëve të kësaj grupmoshe ushtron veprimtari të përditshme fizike. Ndërsa tek

fëmijët 11 dhe 14 vjeç, vetëm 12% prej tyre ushtrojnë aktivitet fizik ditor (60

minuta)258.

Në nivel ndërkombëtar, sipas Organizatës Botërore Shëndetësisë (OBSH),

11% e vajzave 11 vjeçarë ushtrojnë aktivitet fizik kundrejt 25% e djemve të kësaj

moshe. Në moshën 13 vjeçare, këto norma të ushtrimit të aktivitetit fizik bien në 9%

për vajzat dhe 16% për djemtë.

Pavarësisht grupmoshës të individëve, niveli i aktivitetit fizik në popullsinë

franceze konsiderohet i ulët duke u bazuar në rekomandimet ndërkombëtare (OBSH,

2010)259.

Vetëm 1 në 7 fëmijë (tek fëmijët 11 dhe 15 vjeç) ushtrojnë rregullisht aktivitet fizik,

në krahasim me 1 në 5 fëmijë që është mesatarja e vendeve të zhvilluara të OECD-

së260.

Situata për këtë indikator në vendin tonë paraqitet e kënaqshme, kryesisht tek

djemtë, ku shifrat janë edhe më domethënëse. Rreth 75% e fëmijëve ushtrojnë

aktivitet fizik, ndërsa tek fëmijët francezë 11-15 vjeç, aktiviteti fizik reulton në

nivelin 14% dhe 20% paraqitet niveli i aktivitetit fizik tek të rinjtë në vendet e OECD-

së.

Pra, mund të thuhet që fëmijët e moshës 11-15 vjeç në vendin tonë paraqiten

në nivel shumë herë më të lart në ushtrimin e aktivitetit fizik, krahasuar me

moshatarët e tyre në Francë dhe në vendet e zhvilluara.

258 Veprimtaria fizike e fëmijëve 3-10 vjeç në Francë,

http://pl4y.international/content/bdd/publications/Etude%20Ecole%20Active.pdf 259 Po aty 260 Veprimtaria fizike e fëmijëve, http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm,

konsultim i fundit qershor 2016



136

Niveli i vdekshmërisë së fëmijëve 1- 19 vjeç

Nderkohe qe shkaqet kryesore te vdekjeve per personat mbi 50 vjec jane

semundjet e qarkullimit te gjakut dhe kanceri, te rinjte pergjithesisht behen viktima

ndaj faktoreve te jashtem. Demtimet e jashtme, helmimet dhe aksidentet jane shkaqet

kryesore te vdekjes se te rinjve261.

Nje grup faktoresh te parandalueshem te rrezikut si : duhanpirja, abuzimi me

alkool, dieta e pashendetshme dhe mungesa e aktivitetit fizik, kane ndikim te madh ne

rritjen e verejtur te barres totale te semundjeve jo te transmetueshme si kanceri,

semundjet e zemres, melcise dhe mushkerive. Parandalimi i sjelljeve te tilla si

duhanpirja, abuzimi me alkoolin, dieta e pashendetshme dhe promovimi i aktivitetit

fizik te te rinjte shqiptare mbeten sfidat kryesore e autoriteteve të shëndetit publik.

Grafiku 27. Koeficienti i vdekshmërisë së fëmijëve nga 1-18 vjeç, 2011-2015

Nëse i referohemi të dhënave dhe paraqitjes grafike vërehet se nivlei i

vdekshmërisë tek fëmijët nga 1-18 vjeç, në vendin tonë ka një tendencë në rënie. Në

në vitin 2011 koeficienti i paraqitur është 1,06, janë shënuar 1,06 vdekje në 1000

fëmijë të moshës 1-18 vjeç; në vitin 2012 dhe 2013 ky koeficient shkon në nivelin

0,72. Në 2014 do të shënohet një ulje dhe regjistrohen 0,66 vdekjen ndërsa në vitin

2015 do të shënohen 0,64 vdekje në 1000 fëmijë të moshës 1-18 vjeç.

Në vitin 2015 në Francë shënohen rreth 1.3 million vdekje në fëmijët 15-18

vjeç. Vdekje këto të cilat mund të ishte parandaluar apo trajtuar. Aksidentet rrugore

përbëjnë shkakun kryesor të vdekjeve tek të rinjtë. Në vitin 2012, duke iu referuar

statistikave, shënohen rreth 330 viktima në ditë. HIV/AIDS-i, vetëvrasja, infeksionet

e traktit të ulët respirator dhe dhuna ndërpersonale janë shkaqet e tjera kryesore të

vdekjes për adoleshentët.

261 INSTAT, « Te rinjte ne Shqiperi, sfidat ne kohet qe ndryshojnë ». Nentor 2015


137

Sipas OBSH-së gjysma e problemeve të shëndetit mendor në moshën e rritur

shfaqen para moshës 14 vjeç, por në të shumtën e rasteve nuk diagnostifikohen apo

trajtohen262.

Sipas të dhënave të OBSH-së, në vendet e OECD-së ky koeficient varion në

nivelet 0.3. Pra mesatarja e vdekshmërisë të fëmijëve nga mosha 1- 19 vjeç, në vendet

e zhvilluara është 0.3 vdekje për 1000 fëmijë.

Vetëvrasja tek fëmijët 15-18 vjeç

Shkalla e vetëvrasjes tek të rinjtë mund të jetë një indikator, megjithëse

ekstrem, i shëndetit mendor të të rinjve. Ky indikator klasifikohet brenda dimensionit

të shëndetit dhe sigurisë së fëmijës. Më poshtë, ky fenomen do të trajtohet nëpërmjet

paraqitjes grafike për periudhën 2010-2015 në vendin tonë.

Grafiku 28. Vetvrasja te fëmijët 15-18 vjeç

Në grafikun e mësipërm tregohet numri i vetvrasjeve të shënuara në vendin

tonë për periudhën 2011-2015. Pëgjatë kësaj periudhe numri më i madh (18 raste) i

vetvrasjeve tek të rinjtë 15-18 vjet shënohet në vitin 2013. Nëse i referohemi numrit

total të të rinjve të kësaj grupmoshe (të dhënat të siguruara nga INSTAT/ për vitin

2013, 234 711) evidentojmë që ky fenomen është në nivelin 0.0077%, për vitin kur të

dhënat janë më domethënëse.

Gjatë adoleshencës, tentativat për vetëvrasje janë të shumta. Kalimi në akt

paraprihet shpesh nga mendimet vetëvrasëse që nuk janë të neglizhueshme në këtë

periudhë të jetës. Niveli i vetëvrasjes tek të rinjtë francezë 15 vjeçarë është më pak se

1% dhe pëson rritje të konsiderueshme në moshën 25 - 34 vjet.

Çdo vit në Francë më shumë se 10.400 njerëz kryejnë vetëvrasje (të gjitha

moshat), pothuajse 600 prej tyre janë më të rinj se 25 vjet (rreth 1000 janë midis 25

dhe 34 vjet). Edhe nëse marrim parasysh kufizimet e vlerësimit të vdekshmërisë

vetëvrasëse, është e nevojshme të theksohet se në kundërshtim me një ide të përhapur,

nuk janë të rinjtë që përfaqësojnë një nivel të lartë vdekshmërie nga vetvrasja.

Fenomeni i vetvrasjes rritet me moshën dhe prek kryesisht të rriturit e moshës 35-54

vjeç dhe të moshuarit. Duke qenë se vdekjet nga sëmundjet para moshës 25 vjeç janë

262 Vdekshmëria tek fëmijët, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs345/fr/


138

të rralla, vetëvrasja në këtë moshë do të renditet si shkaku i dytë i vdekjes pas

aksidenteve në trafik, apo 16.3% e totalit të vdekjeve në këtë grupmoshë263.

3.5 Dimensioni i sjelljeve me risk në Shqipëri dhe në Francë

Konventa e të Drejtave të Fëmijëve të Organizatës së Kombeve të Bashkuara

nuk përcakton në mënyrë të qartë rreziqet ndaj të cilave duhet të mbrohen fëmijët.

Megjithatë, mbrojtja është nënkuptuar në grupin e të drejtave që mbulon parandalimin

e sëmundjeve, sjelljet me risk dhe duke siguruar aktivitete zbavitëse të përshtatshme

për moshën e fëmijës. Megjithatë, nevoja për të mbrojtur fëmijët kundër përdorimit të

paligjshëm të lëndëve narkotike dhe substancave psikotrope, është shprehur qartë

(neni 33)264 . Konventa e të Drejtave të Fëmijëve të Organizatës së Kombeve të

Bashkuara parashikon që shtetet duhet të zhvillojnë udhëzime për prindërit si dhe

edukim dhe shërbime të planifikimit familjar (neni.24.2f) 265 . Ndonjëherë vetë

prindërit janë më pak se 18 vjet.

Nga sa cituam më lart ky dimension është shumë i rendësishëm në

përcaktimin e mirëqenies së fëmijës. Vendet e zhvilluara kanë në dispozicion një

gamë të gjerë instrumentash, duke përfshirë: sistemin ligjor, fushatat sensibilizuese të

informimit publik, ligjet mbi publicitetin dhe ligjet fiskale për të dekurajuar konsumin

e duhanit dhe alkoolit. Ndër masat e ndërmarra nga autoritetet publike për të luftuar

kundër shtatzënisë në adoleshencë, figuron shpërndarja e shërbimeve të planifikimit

familjar dhe informacionit mbi shëndetin publik për fëmijët. Orët e edukatës seksuale

duhet të parashikohen të zhvillohen rregullisht në shkolla.

Në vendin tonë ekzistojnë plot studime sporadike dhe fushata sensibilizuese

mbi luftimin e sjelljeve me risk tek fëmijët. Për të analizuar indikatorët e përdorimit të

duhanit dhe alkoolit brenda këtij dimensioni në vendin tonë do referohemi tek raporti

që paraqet Projektin Europian të Shkollave për Alkoolin dhe Drogat e tjera tek të

rinjtë e moshes 14-16 vjeç, të klasave të 9-ta dhe të 10-ta, të realizuar nga Ministria e

Shëndetësisë së Republikës së Shqipërisë dhe Instituti i Shëndetit Publik, me

miratimin e Ministrisë së Arsimit dhe Sportit të Republikës së Shqipërisë dhe

koordinimin per studimin ESPAD (Projekti Evropian i Shkollave per Alkoolin dhe

Drogat e Tjera) në Shqipëri266. Studimi ESPAD realizohet një herë në katër vjet në

vendet Evropiane. Raundi i parë i studimit ESPAD, mbështetur nga Grupi Pompidou i

263 Vdekshmëria tek fëmijët, http://www.injep.fr/sites/default/files/documents/fr30_suicide.pdf,

konsultimi i fundit prill 2016 264 Konventa e të Drejtave të Fëmijëve,


Neni 33 : Shtetet Pale marrin te gjitha masat e duhura, duke perfshire ato legjislative, administrative,

shoqerore dhe edukative, per te mbrojtur femijet nga perdorimi i paligjshem i drogave narkotike dhe

lendeve psikotrope, sic percaktohen ne konventat perkatese nderkombetare dhe per te mos lejuar qe

femijet te perdoren per prodhimin dhe trafikun e paligjshem te ketyre lendeve 265 Konventa e të Drejtave të Fëmijëve,

https://www.unicef.org/magic/media/documents/CRC_albanian_language_version.pdf 24-2(f) Per te

zhvilluar kujdesin shendetesor parandalues, keshillimin e prinderve, edukimin dhe sherbimet ne fushen

e planifikimit familjar, konsultimi i fundit prill 2016, 266 Studimi Evropian mbi përdorimin e alkoolit dhe drogave të tjera midis të rinjve në Shqipëri, 2015,

http://ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Raporti-ESPAD.pdf , konsultimi i fundit prill 2016

http://www.injep.fr/sites/default/files/documents/fr30_suicide.pdf



http://ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Raporti-ESPAD.pdf


139

Këshillit të Evropës është realizua në vitin 1995 në 26 shtete me qellimin kryesor

mbledhjen e të dhënave të krahasueshme lidhur me përdorimin e substancave të

ndryshme tek të rinjtë në të gjithë Evropën.

Për sa i përket indikatorit të tretë përveç raporteve dhe studimeve disponojmë të

dhëna statistikore (INSTAT) në vite.

Përdorimi i duhanit tek fëmijët e klasave IX dhe X

Duhanpirja tek të rinjtë është një problem në rritje. Eksperimentimi me

substancat është një fenomen i zakonshëm tek fëmijët dhe rrit së tepërmi gjasat për

përdorim të rregullt të substancave, të abuzimit me to dhe pasojat negative

shëndetësore shfaqen në një kohë të dytë. Nëse nuk pihet duhan rregullisht gjatë

fëmijërisë, probabiliteti që individi të nisë pirjen e duhanit në moshë madhore është

më i vogël. Është shumë e rëndësishme të kuptohet se cilët nxënës kanë më shumë

gjasa të bëhen përdorues të rregullt të duhanit gjatë fëmijërisë në mënyrë që

ndërhyrjet të përqëndrohen në këto grupe për të reduktuar duhanpirjen në moshën e

rritur.

Grafiku 29. Prevalenca e duhanpirjes të paktën një here ne jete, Shqiperia, 2015

(%)

Burimi : Instituti i Shëndetit Publik, Studimi Evropian mbi përdorimin e alkoolit

dhe drogave të tjera tek të rinjtë në Shqipëri, 2015, http://ishp.gov.al/wp-

content/uploads/2015/04/Raporti-ESPAD.pdf

Bazuar në grafikun e mësipërm rezulton se në vitin 2015 më shumë se një e

treta (34.9%) e nxënësve kanë konsumuar duhan të paktën një herë gjatë jetës së tyre

(krahasuar me 39.7% në vitin 2011). Prevalenca e konsumit të duhanit të paktën një

herë në jetë rezulton më e lartë tek djemtë, tek nxënësit e shkollave profesionale, në

shkollat private, në zonat urbane dhe në shkollat e Tiranës.




140

Grafiku 30. Frekuenca e konsumit të duhanit gjatë jetës sipas gjinisë, Shqiperi,

2015 (%)




Krahasuar me vitin 2011, në vitin 2015 reduktohet përqindja e djemve që kanë

konsumuar 1-39 herë duhan në jetë, por rritet perqindja e vajzave që kanë konsumuar

20-39 dhe 40+ herë duhan në jetë (rritje në rendin e 0.1-0.4 pikë përqindje).

Grafiku 31. Fillimi i konsumit ditor të duhanit në moshën 14 vjeç, ose më pak,

Shqipëri, 2015 (%)




Përsa i përket moshës së fillimit të konsumimit ditor të duhanit, rreth 1.5% e

nxënësve deklarojnë ta kenë filluar në moshën 15 vjeç (krahasuar me 2% në vitin

2011) dhe 1.2% në moshen 16 vjeç, (krahasuar me 1.4% në vitin 2011). 3.8% e

nxënësve raportuan se filluan duhanpirjen ditore në moshën 14 vjeç, ose më pak

(krahasuar me 4.1% në vitin 2011). Evidentohet një përqindje më e lartë e djemve që






141

filluan konsumimin ditor të duhanit në moshën 14 vjeç ose më pak krahasuar me

vajzat. Ka variacion në duhanpirjen ditore midis llojeve të ndryshme të shkollave dhe

shkollave publike dhe private. Më shumë nxënës në shkollat urbane raportuan të

kishin filluar konsumimin ditor të duhanit në moshën 14 vjeç, ose më pak krahasuar

me nxënësit e shkollave rurale. Në Tiranë 3.4% e nxënësve filluan të konsumojnë

duhan cdo ditë në moshën 14 vjeç ose më pak krahasuar me 2.4% të nxënësve në

shkollat e rretheve të tjera.

Legjislacioni shqiptar mbi duhanpirjen

Si në pjesën më të madhe të vendeve të zhvilluara edhe Shqipëria ka

legjilacionin përkatës, i cili rregullon përdorimin e produkteve të duhanit. Ligji

Numer 9636, i 6 Nëntorit 2006, neni 1 pohon se : “Qëllimi i ketij ligji është mbrojtja e

shëndetit publik nga përdorimi i produkteve të duhanit dhe ekspozimit të

pavullnetshëm ndaj tymit të tyre”. Neni 4 specifikon rregullat lidhur me mesazhet

paralajmëruese lidhur me dëmet shëndetësore të duhanpirjes, ndërsa neni 9 pohon që

“Ndalohet shitja ose furnizimi, për qellime tregtimi i produkteve të duhanit personave

nën moshen 18 vjeç”267. Për më tepër, neni 13 kufizon reklamat ndaj produkteve të

duhanit dhe neni 15 ndalon përdorimin e produkteve të duhanit në çdo lloj mjedisi

publik. Pavarësisht ekzistencës së legjislacionit në këtë fushë, të rinjtë janë të

ekspozuar ndaj tymit të duhanit dhe ata gjejnë mënyra për të siguruar produkte të

duhanit.

Legjislacionin në fuqi kufizon aksesin ndaj produkteve të duhanit për fëmijët

(Ligji Nr. 9636, datë 06 Nentor 2006) dhe duhanpirjen në mjediset publike.

Grafiku 32. Nxënësit që besojnë se, nëse do të donin, do të mund të siguronin

cigare lehtë apo shumë lehtë, Shqipëri, 2015 (%)




267Ligji për mbrojtjen e shëndetit publik i 2006, http://www.ishp.gov.al/wp-

content/uploads/2015/ligjet/Per-mbrojtjen-e-shendetit-nga-produktet-e-duhanit.pdf, konsultimi i fundit

maj 2016



http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/ligjet/Per-mbrojtjen-e-shendetit-nga-produktet-e-duhanit.pdf

http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/ligjet/Per-mbrojtjen-e-shendetit-nga-produktet-e-duhanit.pdf


142

Të dhënat tregojnë se në vitin 2015 rreth gjysma (48.1%) e nxënësve

mendojnë që është e lehtë apo shumë e lehtë për të gjetur cigare nëse do të donin

(krahasuar me 26.5% të nxënësve në vitin 2011). Ka diferenca domethënëse midis

djemve dhe vajzave lidhur me nivelin e vështirësisë për të gjetur cigare: 53.5% e

djemve dhe 43.7% e vajzave mendojnë që është e lehte apo shumë e lehtë për të

siguruar cigare, nëse do të donin (krahasuar 31.6% dhe 20.9%, përkatësisht, në 2011).

Përqindja e nxënësve që mendojnë se mund të sigurojnë cigare lehtë apo shumë lehtë,

është më e lartë tek djemtë, nxënësit e shkollave tekniko-profesionale dhe social-

kulturore, shkollat private, zonat urbane dhe në Tiranë. Te gjitha diferencat rezultojnë

domethënëse nga ana statistikore me përjashtim të Tiranës vs gjithë rretheve të tjera.

Për sa i përket konsumit të duhanit fëmijët francezë 15-18 vjeç raportojnë shifra edhe

më të larta se ato të konsumit të alkoolit : një fëmijë në pesë i moshës 15 vjet raporton

të pijë duhan të paktën një herë në javë, shifër kjo që rezulton më e lartë së mesatarja

e OECD-së268.

Në vitin 2010, 26.0% e femrave dhe 32.4% e meshkujve të moshës 15-75 kanë

raportuar konsum ditor të duhanit. Pas një periudhe të gjatë rënie që nga fundi i viteve

1970, prevalenca e konsumit të përditshme të duhanit u rrit pak, midis vitit 2005 dhe

2010 (+ 7%). Megjithatë, përqindja e duhanpirësve, që konsumojnë më shumë se 10

cigare ka rënë nga 72% në 68% midis viteve 2005 dhe 2010. Konsumi tek

adoleshentët gjithashtu ka pësuar rënie në vite, në mënyrë të konsiderueshme. Do të

vërehet një rritje e nivelit të përdorimit të duhanit midis viteve 2008 dhe 2011.

Ndërkohë, shitja e duhanit ka pësuar rënie, pas një periudhe stabiliteti relativ midis

2005 dhe 2010, një ulje e cila u rrit dukshëm midis 2012 dhe 2013269.

Sipas studimit ESPAD-it mbi përdorimin e duhanit për fëmijët e moshës 16

vjeçare, Franca në krahasim me vendet e tjera evropiane pozicionohet afërsisht në të

njëjtat nivele. Përdorimi aktual (konsumi në 30 ditët e fundit) i fëmijëve franceze

është brenda mesatares evropiane ndërsa në vitet 1999 ajo renditet në vendet me

konsum më të lartë270.

Që nga fillim i viteve 1990, janë ndërmarrë shumë masa legjislative dhe rregullore

për të forcuar luftën kundër duhanit, disa prej të cilave prekin drejtpërsëdrejti të rinjtë:

rritjet drastike dhe të përsëritura të çmimit të duhanit, (janar 2002 -janar 2004)

ndalimin i shitjes për personat nën 16 vjeç në shtator 2004, kjo masë

përforcohet dhe ndalohet shitja për personat nën 18 vjeç në maj 2010

Ndalimi i shitjes të paktave me më pak se nëntëmbëdhjetë cigare

Ndalimi i reklamave për letrën e cigareve

Detyrim i shkollave për të informuar të rinjtë në lidhje me dëmet e duhanpirjes

Vendosja e paralajmërimeve grafike në paketat e cigareve që nga maji 2011.

268 Konsumi i duhanit tek fëmijët francezë, http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-

etredesenfants.htm, konsultim i fundit maj 2016 269Konsumi i duhanit tek fëmijët francezë, http://drees.social-

sante.gouv.fr/IMG/pdf/rappeds_v11_16032015.pdf, konsultimi i fundit nëntor 2016 270Konsumi i duhanit tek fëmijët francezë,

http://inpes.santepubliquefrance.fr/10000/themes/tabac/consommation/tabac-jeunes.asp, konsultimi i

fundit nëntor 2016



http://inpes.santepubliquefrance.fr/10000/themes/tabac/consommation/tabac-jeunes.asp


143

Një nga masat më të rëndësishme në lidhje me ndalimin e duhanpirjes në vendet

publike dhe në qendrat e frekuentuara nga të rinjtë është Dekreti Bertrand i hyrë në

fuqi më 1 shkurt 2007. Asnjë hapësirë nuk mund të krijohet për duhanpirësit në këto

institucione271.

Në lidhje me këtë indikator në vendin tonë mjekja e përgjithshme pranë Institutit

të Shëndetit Publik Korçë shprehet « …përdorimi i duhanit tek fëmijët është një

fenomenen i përhapur dhe tepër shqetësues. Drejtoria e sensibilizimit në Institutin e

Shëndetit Publik ka ndërmarrë një sërë fushatash që synojnë minimizimin e

përdorimit të duhanit nga të rinjtë. Paralelisht janë ngritur një sërë programesh nga

Kabinetet e Edukimit Shëndetësor dhe nga Shërbimi i Mjekësisë Familjare pranë

Drejtorisë Rajonale të Shëndetit. Të gjitha këto nisma dhe aktivitete synojnë

informimin e fëmijëve me dëmet e duhanit, varësinë nga përdoruesit dhe efekte të

tjera të padëshirueshme… »

Përdorimi i alkoolit tek fëmijët e klasave të IX dhe X në Shqipëri, 2011-

2015 Konsumi i alkoolit nën moshën ligjore të lejuar është një problem shqetësues

në shoqëritë e sotme. Vendet e zhvilluara kanë në dispozicion një gamë të gjerë

instrumentash, duke përfshirë: sistemin ligjor, fushatat sensibilizuese të informimit

publik, ligjet mbi publicitetin dhe ligjet fiskale për të dekurajuar konsumin e alkoolit.

Në Shqipëri dhe në Francë, alkooli është substancë e ligjshme ashtu si dhe produktet e

duhanit, përdorimi i të cilave rregullohet me ligj. Konsumi i alkoolit është një sjellje

shoqërore e pranuar gjerësisht dhe kjo kontribuon në prevalencën e lartë të përdorimit

të alkoolit tek të rriturit dhe adoleshentët.

Konsumi i alkoolit në mosha të reja është i dëmshëm. Studimi i ESPAD-it

siguroi të dhëna lidhur me konsumimin e alkoolit tek nxënësit e klasave të 9-ta dhe të

10-ta në Shqipëri si pjesë e rëndësishme e panoramës së pergjithshme të përdorimit

dhe abuzimit me substancat tek të rinjtë272.

271Konsumi i duhanit tek fëmijët francezë, https://www.tabac-info-service.fr/J-aide-un-proche/J-ouvre-

le-dialogue-avec-mes-enfants/Que-dit-la-loi-au-sujet-des-jeunes-et-du-tabac, konsultimi i fundit nëntor

2016 272 Konsumi i alkoolit tek fëmijët në Shqipëri, http://ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Raporti-

ESPAD.pdf, konsultim i fundit maj 2016

https://www.tabac-info-service.fr/J-aide-un-proche/J-ouvre-le-dialogue-avec-mes-enfants/Que-dit-la-loi-au-sujet-des-jeunes-et-du-tabac

https://www.tabac-info-service.fr/J-aide-un-proche/J-ouvre-le-dialogue-avec-mes-enfants/Que-dit-la-loi-au-sujet-des-jeunes-et-du-tabac




144

Grafiku 33. Ndryshimi (në pikë /përqindje) i prevalencës së konsumit të alkoolit

të paktën një herë në jetë, Shqipëria, 2011-2015




Krahasuar me vitin 2011, në vitin 2015 u vu re një ulje e konsumit të alkoolit

të paktën një herë në jetë për çdo grup në studim. Krahasuar me vitin 2011, në vitin

2015 rënia ishte më e madhe tek nxënësit e shkollave rurale (me 11.8 pikë përqindje),

nxënësit e Tiranës (me 9.2 pikë përqindje), tek nxënësit e klasave të 9-ta (me 8.8 pikë

përqindje) dhe tek shkollat private (me 8.1 pikë përqindje)

Përdorimi i alkoolit në Shqipëri rregullohet me ligj. Ligji numër 9518, datë

18.4.2006 “Për mbrojtjen e të miturve nga përdorimi i alkoolit”273 pohon se “Qellimi i

ketij ligji është parandalimi i pasojave shëndetësore nga konsumi i alkoolit, nëpërmjet

përdorimit të pijeve alkoolike nga të miturit”. Neni 4 ndalon shitjen apo ofrimin falas

të pijeve alkoolike për të miturit apo konsumimin e tyre në vendet publike nga të

miturit. Paarësisht ekzistencës së legjislacionit, adoleshentët janë të ekspozuar ndaj

përdorimit të alkoolit dhe ata arrijnë të gjejnë mënyra për të siguruar dhe përdorur pije

alkoolike.

Për të përftuar informacion lidhur me disponueshmërinë e pijeve alkoolike dhe

aksesin që të rinjtë kanë në pijet alkoolike, atyre iu është drejtua pyetja: “Sa të

vështirë do ta kishe të gjeje apo siguroje birrë, verë apo pije alkoolike të forta, nëse do

të doje?”

Grafiku 34. Nxënësit që besojnë se, nëse do të donin, do të mund të siguronin

lehtë apo shumë lehtë pije alkoolike, Shqipëria, 2015 (%)

273Ligji 9518 mbi përdorimin e alkoolit tek të miturit, http://www.infocip.org/al/?p=3427, konsultimi i

fundit nëntor 2016





145




Në përgjithësi, 51.1% e nxënësve në vitin 2015 deklaruan se e kanë të lehtë

apo shumë të lehtë të gjejnë të paktën një lloj pije alkoolike (birrë, verë, pije alkoolike

të forta), nga të cilat 33% e nxënësve në vitin 2015 deklaruan që ata mund të gjenin

lehtë apo shumë lehtë çdo lloj pije alkoolike që do të dëshironin (birrë, verë, pije

alkoolike të forta), 19.5% mund të gjenin lehtë ose shumë lehtë 2 lloj pijesh alkoolike

dhe 16% mund të gjenin një lloj pije alkoolike. Më konkretisht, 60.4% mendojnë se

ështe e lehtë ose shumë e lehtë të gjesh birrë, 53.8% e kanë të lehtë ose shumë të lehtë

të gjejnë verë dhe 39.3% e kanë të lehtë apo shumë të lehtë të gjejnë pije alkoolike të

forta.

Krahasuar me vitin 2011, në vitin 2015 është rritur në mënyrë të

konsiderueshme përqindja e nxënësve që mendojnë se mund të sigurojnë lehtë apo

shumë lehtë çdo lloj pije alkoolike. Përqindja e nxënësve që mendojnë se mund të

gjejnë lehtë apo shumë lehtë birrë, verë ose pije alkoolike të forta është rritur me 17.7,

12.8 dhe 13.6 pikë përqindje, perkatësisht, në 2015 krahasuar me vitin 2011.

Dehja nga alkooli do të konsiderohet si një influencë e fortë nga konsumi i alkoolit

mbi mirëqenien e individit, e cila manifestohet si paqëndrueshmëri gjatë ecjes,

probleme me të folurin, episode të vjellash dhe amnezi të perkohshme.

Rreth një në pesë nxënës (20.2%) është dehur nga pijet alkoolike të paktën një herë në

jetë, në mënyrë domethënëse më shumë djemtë (29.4%) sesa vajzat (13.7%).

Për të identifikuar perceptimin e rreziqeve të përdorimit të alkoolit, nxënësve

të klasave të 9-ta dhe të 10-ta iu drejtua pyetja: “Sipas mendimit tuaj, sa rrezikojnë

njerezit të demtojnë veten e tyre (fizikisht apo në menyra të tjera), nëse ata

konsumojnë duhan jo rregullisht, apo konsumojnë një ose dy pije alkoolike pothuajse

çdo ditë, 4-5 pije alkoolike pothuajse çdo ditë dhe pesë ose më shumë pije alkoolike

çdo fundjavë?”.




146

Grafiku 35. Rreziku i vetë-perceptuar nga konsumi i alkoolit, Shqipëria, 2015 (%)




Nëse i referohemi grafikut të mësipërm rreth dy të tretat e nxënësve (73%)

mendojnë që konsumi i 1-2 pijeve alkoolike në ditë ka rrezik të madh ose të

moderuar, kurse 67.5% dhe 52.1% mendojnë që konsumi i 4-5 pijeve në ditë dhe i 5+

pijeve alkoolike çdo fundjavë ka rrezik të madh.

Sipas këtij studimi përveç konsumimit vetëm të alkoolit apo vetëm të duhanit,

njerëzit mund t’i përdorin të dyja këto substanca. Ka fakte që individët që

konsumojnë alkool kanë më shumë mundësi të fillojnë përdorimin edhe të duhanit

dhe t’i përdorin njëkohesisht të dyja substancat. Edhe për duhanpirësit mundësitë për

të filluar konsumimin e alkoolit dhe t’i përdorin njëkohesisht të dyja substancat janë

më të mëdha. Faktet nga studime të tjera kanë evidentuar që disa nga efektet e

pavarura të alkoolit ose duhanit mund të përkeqësohen tek individët që përdorin dhe

abuzojnë me të dyja substancat. Rreziku i kancerit të traktit të sipërm digjestiv (gojës,

fytit, ezofagut) është më i lartë tek përdoruesit të njëkohshem të alkoolit dhe duhanit

sesa tek individët që përdorin vetëm njërën nga këto substanca274.

Në intervistën e saj Ekspertja rajonale e Observatorit të të drejtave të fëmijëve

identifikon « një nivelë të lartë të sjelljeve me risk në vendin tonë, ajo që është më

shqetësuese lidhet me nivelin e dobët të programeve të parandalimit dhe reabilitimit

të fëmijëve që kanë rënë preh e këtyre sjelljeve. »

Nëse i referohemi së njëjtës anketë nga janë marrë rezultatet për rastin

shqiptar (anketa Escapad) rezulton se në Francë 9 fëmijë 17-vjeçarë në 10 (92%) kanë

provuar alkoolin. Sipas anketës HBSC (Health Behaviour in School-aged Children),

59% e nxënësve 11 vjeçarë raportuan se kanë kosumuar alkool gjatë jetës së tyre ;

72% në moshën 13 vjeç dhe 84% në moshën 15 vjeçare. Mosha mesatare e përdorimit

të parë, për nxënësit e moshës 15 vjeç është pak më e ulët për djemtë (13.3 vjet) sesa

për vajzat (13.5 vjet). Këto shifra reflektojnë rritje të kulturës së konsumit të alkoolit

274Konsumi i alkoolit tek fëmijër në Shqipëri, http://ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Raporti-

ESPAD.pdf, konsultim i fundit maj 2016






147

në shoqërinë franceze. Nuk ekzistojnë të dhëna për një përdorim kaq të hershëm të

alkoolit275.

58% e nxënësve 15 vjeçarë raportuan se kanë konsumuar alkool të paktën një

herë gjatë muajit të fundit. Tek 17 vjeçarët kjo shifër shkon në nivelin e 79%.

9% nxënësve 15 vjeçarë deklarojnë të kenë konsum të rregullt (të paktën dhjetë herë

gjatë tridhjetë ditëve të fundit) dhe 12% e nxënësve 17 vjeçarë. Pavarësisht nga

mosha, djemtë kanë më shumë gjasa se sa vajzat të konsumojnë alkool rregullisht276.

Fëmijët francezë 13 - 15 vjet raportojnë të kenë më pak konsum alkooli se sa

moshatarët e tyre në shumicën e vendeve të OECD-së, por shifra 14% ngelet sërish

shumë e lartë dhe shqetësuese277.

Në përgjithësi, konsumi i alkoolit është më i lartë tek djemtë sesa tek vajzat.

Që nga viti 2000, prevalenca e përdorimit të rregullt të alkoolit nga adoleshentët ka

pësuar ulje dhe ngritje. Duke konsideruar shifrat e larta të konsumit të alkoolit

autoritetet publike franceze kanë dhënë një sërë rekomandimesh 278:

programet e kërkimit të përshtashme, mesazhe të drejtuara konsumatorëve në

rrezik;

zhvillimin e parandalimit dhe të komunikimit për grupet më vulnerabël të

popullsisë;

moslejimin e futjes dhe përdorimit të alkoolit në vendin e punës;

dhënies prioritet të zhvillimit dhe forcimit të mjekësisë së varësisë si dhe

përfshirjen e personelit shëndetësor në identifikimin e hershëm të

konsumatorëve në rrezik;

rritje e taksave për pijet alkoolike për të reduktuar konsumin dhe vendosjen e

një çmimi minimal;

kufizim i publicitetit për pijet alkoolike për të gjitha mediat dixhitale;

rritja e kontrollit dhe sanksioneve të menjëhershme, duke përdorur pajisje

portative për matjen e alkoolemisë, duke rritur sasinë e gjobave fikse dhe

zbatimin e një regjimi të gjobave të menjëhershme për nivelin 1.2 g alkool

gjak për litër gjak279.

Duhanpirja dhe konsumi i akoolit përbëjnë sjellje me risk që snaksionohen me

ligj (Ligji Nr. 9636, datë 06 Nentor 2006). Teorikisht personat nën moshën 18

vjeç nuk mund të kenë akses në përdorimin e alkoolit dhe duhanit, por ajo çka

thonë fëmijët e kësaj grupmoshe rezulton të jetë ndryshe. Të dhënat tregojnë

se në vitin 2015 rreth gjysma (48.1%) e nxënësve mendojnë që është e lehtë

apo shumë e lehtë për të gjetur cigare nëse do të donin dhe 60% e tyre

275Konsumi i alkoolit tek fëmijër në Francë,

http://inpes.santepubliquefrance.fr/SLH/articles/398/02.htm, konsultimi I fundit qershor 2016 276 Po aty 277Konsumi i alkoolit tek fëmijër në vendet e OECD-së,

http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm, konsultimi i fundit qershor 2016 278 Rekomandime mbi konsumin e alkoolit në Francë, https://www.ccomptes.fr/Actualites/A-la-

une/Les-politiques-de-lutte-contre-les-consommations-nocives-d-alcool, konsultimi I fundit qershor

2016 279 Politikat për të luftuar konsumin e alkoolit, https://www.ccomptes.fr/Actualites/A-la-une/Les-

politiques-de-lutte-contre-les-consommations-nocives-d-alcool, konsultimi I fundit qershor 2016

http://inpes.santepubliquefrance.fr/SLH/articles/398/02.htm



148

mendojnë të njëjtën gjë për alkoolin. Ka diferenca domethënëse midis djemve

dhe vajzave lidhur me nivelin e vështirësisë për të gjetur cigare : 53.5% e

djemve dhe 43.7% e vajzave mendojnë që është e lehtë apo shumë e lehtë për

të siguruar cigare, nëse do të donin.

Për sa i përket konsumit të duhanit, fëmijët francezë raportojnë shifra edhe më të

larta se ato të konsumit të alkoolit : një fëmijë në pesë (21%) i moshës 15 vjet

raporton të pijë duhan të paktën një herë në javë, shifër kjo që rezulton më e lartë së

mesatarja e OECD-së (17%). Ndërsa mbi konsumin i alkooli paraqitet në nivelin

14%, nivel ky më i ulët se mesatarja e OECD-së (17%) por që ngelet serish një

fenomen shqetësues tek fëmijët.

Të dy këto sjellje me risk paraqiten shumë të larta te fëmijët shqiptarë si në frekuencë

ashtu edhe në shtrirje. 1 në 3 fëmijë të moshës 13-15 vjeç konsumon rregullisht duhan

dhe afërsisht 1 në 10 fëmijë të kësaj grupmoshe konsumon alkool rregullisht. Këto

shifra shqetësuese nuk na çojnë vetëm në evidentimin e mungesës së aksionit të duhur

ndërgjegjësues nga ana e autoriteteve përgjegjëse, por gjithashtu evidentojmë

mosaplikimin e legjislacionit që synon të mbrojë fëmijët, duke frenuar konsumin e

duhanit dhe alkoolit. Në këtë rast nuk nevoijiten shumë shifra krahasuese për të

relativizuar problematikën, sepse edhe veçmas ato flasin qartë për situatën në të cilën

ndodhen fëmijët përballë tundimit të duhanpirjes dhe përdorimit të alkoolit.

Niveli i lindshmërisë tek vajzat 15 – 18 vjeç Shtatzënia në vajzat e grupmoshës 15-18 vjeç paraqet një problem të

rëndësishëm mjekësor dhe të shëndetit publik, kryesisht në vendet me të ardhura të

ulëta dhe të mesme. Janë të ndryshëm faktorët që ndikojnë në lindjet tek adoleshentet.

Në shoqëri të ndryshme vajzat mund të ndodhen nën presion që të martohen dhe të

lindin në moshë të hershme fëmijë, ose disponojnë mundësi të kufizuara arsimimi dhe

punësimi. Ne vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme ekonomike, mbi 30% e

vajzave martohen para moshës 18 vjeç dhe rreth 14% e vajzave para moshës 15 vjec.

Nivelet e lindjeve midis femrave 15-18 vjeç janë më të larta tek ato me arsim të ulët

sesa tek ato me arsim të mesëm dhe të lartë. Disa vajza 15-18 vjeç nuk kanë dijeni

sesi të shmangin një shtatzëni të padëshiruar, ose nuk janë të gatshme për të marrë

dhe përdorur metoda kontraceptive. (Who 2012)280

Vajzat 15-18 vjeç shtatzëna më tepër sesa gratë e tjera priren për shumë arsye të

ndërpresin shtatzëninë e tyre:

Disa janë të shqetësuara se ardhja në jetë e fëmijës do të ndryshojë rrjedhën e

jetës së tyre. Ato mendojnë se janë të papërgatitura dhe jo të afta për të marrë

përgjegjësitë e rritjes së fëmijës.

Mungesa e parave, mbështetja e familjes apo e partnerit, janë gjithashtu arsye

që i shtyjnë adoleshentet të kryejnë ndërprerje shtatzënie. Vajzat 15-18 vjeç që

vendosin të sjellin në jetë një fëmijë, në shumicën e rasteve detyrohen të braktisin

280 Merdani A., Toçi D., “Vleresimi i lindjeve dhe aborteve tek adoleshentet per rrethin e Tiranes, gjate

periudhes 2009-2012”, Bulletini i Institutit të Shëndetit Publik, Nr2-2015


149

shkollën dhe të kërkojnë asistencë nga shteti apo familja për rritjen e fëmijës (Welton

2013)281.

Një element regullator për shmangien e shtatzënive të padëshiruara ngelet

planifikimi familjar. E drejta per Planifikim Familjar eshte miratuar zyrtarisht ne

Konferencen e Kombeve te Bashkuara ne vitin 1966, megjithate niveli i shtatzenive te

paplanifikuara ende mbetet nje shqetesim madhor global, vecanerisht tek moshat e

reja. Per shume gra, perfshire edhe ato qe deshirojne te kene femije, kontracepsioni

nuk eshte nje zgjidhje eshte nje e drejte dhe nevoje baze shendetesore. Sipas

specialisteve te shendetesise, planifikimi familjar vullnetar duke perdorur metoda te

sigurta dhe efektive kontraceptive ofron perfitime te medha ne aspektin shendetesor

ekonomik dhe social per familjet dhe komunitetet.282

Për të trajtuar indikatorin e lindshmërisë tek vajzat 15-18 vjeç, në vendin tonë

do t’i referohemi jo vetëm studimeve të mëparshme të realizuara në këtë fushë, por

edhe të dhënave statistikore. Duke u mbështetur në të dhënat e shifruara të INSTAT

do të pasqyrojmë në mënyrë tabelore dhe grafike këtë fenomen që ndikon në

modelimin e jetës së fëmijës apo, si është përmendur edhe më lart, në ndryshimin

rrënjësor të saj. Këto paraqitje na mundësojnë analizën e këtij fenomeni dhe ndikimin

e tij në mirëqenien e fëmijës. Krahas numrit të lindjeve të vajzave 15-18 vjeç, do të

sjellim dhe numrin e aborteve dhe elementë mbi informacionin që disponon kjo

grupmoshë e popullsisë mbi planifikimin familjar.

Tabela 4. Numri i lindjeve në Shqipëri, numri i lindjeve për grupmoshën 15-18 vjeç

Burimi të dhënave : INSTAT

281 Po aty 282 Global perspectives on unplanned pregnancies a framework for action from the world contraception

day (wcd) coalition

Viti 2011 Viti 2012 Viti 2013 Viti 2014 Viti 2015

Lindjet në

Shqipëri

34 285 35 473 35 750 35 760 32 715

Lindjet në

moshën 15-

19 vjet

2852 2818 2634 2697 2363


150

Grafiku 36. Shtatëzania tek vajzat 15-18 vjeç

Burimi të dhënave : Instat

Ashtu si mund të konstatohet edhe në grafikun e mësipërm, gjatë periudhës së

marrë në studim, evidentohet një rënie e lehtë e numrit të lindjeve tek vajzat 15-18

vjeç, edhe pse numri i lindjeve totale në vend vjen në rritje (me përjashtim të vitit

2015).

Grafiku 37. Shtatëzania tek vajzat 15-18 vjeç


Numri total i lindjeve në këtë grupmoshë i krahasuar me numrin total të

lindjeve në Shqipëri është i konsiderueshëm. Duhet të theksohet se rritja e numrit të

këtij fenomeni ndikohet në mënyrë të konsiderueshme nga numri i lindjeve të nënave


151

të reja 15-18 vjeç të komuniteteve rome dhe egjiptjane, pasi kultura e tyre

karakterizohet nga tradita e martesave të hershme283.

Grafiku 38. Shtatëzënia sipas moshës tek vajzat 15-18 vjeç


Në periudhën 2011-2015 vërehet një rënie e numrit të lindjeve tek vajzat 15-

18 vjeç me 1,1%. Për periudhën 2013-2015, ky numër qëndron thuajse stabël dhe në

total nuk vërehet një tendencë në rënie e këtij fenomeni.

Të dhënat e disponueshme mbi gjendjen civile të publikuara nga INSEE

(Instituti Kombëtar i Statistikave dhe Studimeve Ekonomike) në Francë tregojnë se

lindjet para moshës 15-vjeçare prekin çdo vit rreth 150 nëna të reja, shifër kjo që ka

evoluar pak nga viti 1980. Ndërsa tek nënat e moshës 15 -18 vjet, konstatohet një

rënie e dukshme e lindjeve: nga 52 101 lindje në vitin 1980 në 16 477 në vitin 2013.

Shtatzënia në këtë grupmoshë mbetet ende e perceptuar si një shtatzëni e

padëshiruar284.

Në lidhje me këtë fenomen, Franca ka një pozicion të kënaqëshëm në

krahasim me vendet e tjera të zhvilluara. Vetëm 7 vajaza të moshës 15-18 vjeç në

1000 rezultojnë të jenë objekt i lindjeve të hershme, krahasuar me një mesatare të

OECD-së prej 16 për mijë285.

283 Martesat e hershme në Shqipëri, http://observator.org.al/wp-content/uploads/2015/03/2015-

Martesat_e_hershme_ne_Shqiperi.pdf, konsultimi i fundit shkurt 2017 284Shtatëzënia tek vajzat 15-18 vjeç,

http://www.injep.fr/sites/default/files/documents/fr36_grossesses_ado.pdf, konsultimi i fundit shkurt

2017 285Studim mbi mirëqenien e fëmijëve në vendet e OECD-së,

http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm, konsultimi i fundit shkurt 2017

http://observator.org.al/wp-content/uploads/2015/03/2015-Martesat_e_hershme_ne_Shqiperi.pdf


http://www.injep.fr/sites/default/files/documents/fr36_grossesses_ado.pdf


152

Edhe në lidhje me këtë fenomen autoritetet publike franceze syonjnë të

ndërgjegjësojnë të rinjtë për pasojat negative të mëmësisë së hershme për nënën dhe

fëmijën.

Politikat e parandalimit përqëndrohen në edukimin seksual të vajzave 15-

18vjeç. Duke konsideruar që jo të gjitha kanë akses të njëjtë në informacion, duhet të

ndërmeren masa parandaluese dhe shoqëruese :

Të inkurajohen strukturat lokale dhe personat e kontaktit për të krijuar

marrëdhënie besimi me të rinjtë.

Të lehtësohet pjesëmarrja e të rinjve në hartimin e programeve parandaluese.

Të organizohet shpërndarja e informacionit të duhur: përmes zhvillimit të

programeve që tërheqin vëmendjen e adoleshentëve, duke promovuar qasje në

rrjetet institucionale, nëpërmjet forumeve online për shkëmbimin e

informacionit286.

3.6 Dimensioni i cilësisë së jetës shkollore në Shqipëri dhe në

Francë

Dimension i cilësisë së jetës në shkollë do të operacionalizohet nëpërmjet

trajtimit të dy indikatorëve: konflikteve që fëmija ka në mjediset e shkollës, që me

terma të përgjithshme mund të përmblidhet brenda fenomenit të bulizmit, si dhe

indikatorit të kënaqësisë që fëmija merr nga jeta në shkollë. Analiza e dy indikatorëve

do të sjellë elemente mbi cilësinë e jetës në shkollë. Të dy indikatorët mund të duken

të ndryshëm, por njëkohësisht janë komplementaristë. Ata plotësojnë njëri –tjetrin.

Nuk mundet që një fëmijë të vlerësojë të kënaqshme jetën në shkollë, kur ai mund të

jetë objekt i fenomenit të bulizmit.

Konfliktet që fëmija mund të ketë në shkollë. Bulizmi Konfliktet midis fëmijëve, midis fëmijëve dhe mësuesve apo dhe personave të

tjerë që i shoqërojnë ata në aktivitetet e përditshme kanë ekzistuar, por së fundmi kanë

filluar të konsiderohen gjithmonë edhe më shumë. Përdorimin e forcës apo abuzimit

të ushtruar nga një grup kundrejt një target grupi të caktuar do të klasifikohet si

ushtrim i fenomenit të bulizmit. Ky fenomen do të shfaqet nëpërmjet dhunës fizike

apo psikologjike. Për të identifikuar nivelin e bulizmit në Shqipëri do të sjellim

informacion të shkëputur nga Raporti Analitik i realizuar nga ALO 116 Janar-

Qershor 2013287 dhe nga intervista të relizuara me psikologë shkollorë.

ALO 116 është një shërbim telefonik kombëtar që vepron në fushën e

këshillimit të fëmijëve, dhënies së informacionit dhe referimit të rasteve pranë

institucioneve qeveritare dhe joqeveritare që ofrojnë shërbime për fëmijët. Çdo ditë

fëmijë të ndryshëm telefonojnë pranë ALO 116 duke treguar frikën e tyre për të dalë

286Koordinimi i informacionit në nivel ndërinstitucional në sistemin francez,

https://www.caf.fr/sites/default/files/cnaf/Documents/Dser/essentiel/22%20%20ESSENTIEL%20mater

nit%E9s%20pr%E9coces.pdf, konsultimi i fundit shkurt 2017 287 ALO 116, Raporti Analitik https://www.slideshare.net/ALO116/alo-116-bullizmi-raport-analitik-

janar-qershor-2012, konsultimi i fundit mars 2017

https://www.caf.fr/sites/default/files/cnaf/Documents/Dser/essentiel/22%20%20ESSENTIEL%20maternit%E9s%20pr%E9coces.pdf

https://www.caf.fr/sites/default/files/cnaf/Documents/Dser/essentiel/22%20%20ESSENTIEL%20maternit%E9s%20pr%E9coces.pdf

https://www.slideshare.net/ALO116/alo-116-bullizmi-raport-analitik-janar-qershor-2012



153

nga shtëpia. Ngacmimi është një problem që prek miliona fëmijë. Megjithëse

prindërit, mësuesit dhe të rriturit e tjerë nuk e shohin gjithmonë atë, ata nuk mund të

kuptojnë se si ngacmimi mund të marrë përmasa ekstreme. Dy nga arsyet kryesore

përse fëmijë të ndryshëm janë viktima të dhunës lidhen me paraqitjen e tyre fizike dhe

statusin e tyre social.

Ky fenomen problematik raportohet pranë ALO 116 si nga djemtë ashtu dhe

nga vajzat, por forma e shfaqjes së këtij fenomeni është e ndryshme sipas gjinisë. Ka

disa prirje të ngjashme tek ata që ushtrojnë bulizmin, si shfaqja e dominimit në grupe

shoqërore, ku këta persona kanë aftësi dhe gjykim të dobët social. Ata synojnë të ulin

të tjerët për tu ndierë më interesantë apo më të fuqishëm. Ata përgjithësisht kanë nivel

të ulët të ndjeshmërisë dhe çrregullime të personalitetit.

Duke u bazuar në raportimet e fëmijëve pranë ALO 116 përmes telefonatave

të tyre gjatë periudhës 4 vjeçare 2009-2013 mbi rastet e bulizmit, diskriminimit,

marrëdhënieve me njëri-tjetrin dhe paragjykimeve është ndërtuar tabela e mëposhtme.

Tabela 5. Raportimi I marrëdhënieve konfliktuale të fëmijëve

Burimi: Raporti Analitik ALO 116 https://www.slideshare.net/ALO116/alo-116-

bullizmi-raport-analitik-janar-qershor-2012

Në periudhën referuese vërehet një numër i madh i ushtrimit të dhunës

nëpërmjet formave të ndryshme. Problemet me shokët është rubrika që paraqet

numrin më të madh të konflikteve.

Grafikët e mëposhtëm do të sjellin shpërndarjen e telefonatave sipas gjinisë dhe

problematikës për vitet 2009-2013




154

Grafiku 39. Problematikën e paragjykimit

Burimi: Raporti Analitik ALO 116 https://www.slideshare.net/ALO116/alo-116-


Grafiku 40. Problematika e bulizmit

Burimi : Raporti Analitik ALO 116 https://www.slideshare.net/ALO116/alo-116-


Bulizmi në vitin 2010 paraqitet problematik dhe pëson një rënie në vitet 2011

dhe 2012.

Sipas këtij raporti, bulizmi cilësohet si një nga përvojat më të vështira të përjetuar nga

fëmijët, pasi kur ajo shkon përtej ngacmimit, mund të vendosë fëmijën në një situatë

frike konstante. Fëmijë të keqtrajtuar mund ta pasqyrojnë këtë përvojë të përjetuar në

gjendjen e tyre shëndetësore. Për të realizuar një studim të parë dhe të mirëfilltë mbi fenomenin e bulizmit,

studiuesit shqiptarë dhe europianë intervistuan disa mijëra nxënës, mësues dhe prindër

në 141 shkolla publike e private në të gjithë qarqet e vendit. Qëllimi ishte matja e

shpeshtësisë së kësaj dukurie dhe tiparet e saj në realitetin shqiptar.

Studimi zbuloi që 1 në 5 nxënës nga klasa IV deri në klasën e XII pohuan se janë






155

prekur nga dukuria e bulizmit në shkollë. Përafërsisht gjysma e të prekurve vuajnë

nga bulizmi psikologjik, rreth 35 % nga ai verbal dhe dhe pjesa tjetër nga bulizmi

fizik.

Pjesa më e madhe e nxënësve të prekur nga bulizmi janë djemtë. Po ashtu, 1

në 5 nxënës dhe 1 në 8 mësues përdorin terma ekstremiste dhe gjuhën e urrejtjes.

Bulizmi është më shumë i pranishëm në klasat V-ta dhe XI-ta dhe vendi ku ndodhin

më shumë sjellje të tilla është klasa; kur mungon mësuesja 40%, oborri i shkollës 40

%, madje rreth 20 % edhe në prani të mësuesve.

Mësuesit e anketuar mendojnë që nxënësit bien pre e bulizmit mbi 70 % prej

pamjes së jashtme dhe mbipeshës, të dytët vijnë nxënësit me vështirësi në të folur dhe

të tretët janë ata që kanë rezultate më të ulta në mësime krahasuar me të tjerët.

Gjysma e mësuesve të marrë në studim pohuan se nuk ekziston një politikë

specifike kundër bulizmit në shkolla dhe pjesa dërrmuese e tyre mbi 70 % nuk kanë

marrë ndonjë trajnim se si të sillen me këtë dukuri288.

Rasti i fëmijës F. që jeton në qytetin e Elbasanit dhe frekuenton aktualisht

klasën e 9-të, pasi informohet mbi Linjën e Këshillimit për Fëmijë në mënyrë më të

detajuar, shpreh dëshirën për të folur për shqetësimin e tij. F. tregon se në klasën e tij

është një bashkëmoshatar i cili vazhdimisht e ngacmon duke e ofenduar dhe fyer në

prezencë të pjesës tjetër të shokëve të klasës, madje duke arritur edhe në dhunë fizike

të shprehur në goditje me shkelma në disa raste. Ka rreth dy javë që ndodh e njëjta

situatë në oborrin e shkollës, gjatë pushimeve të mëdha. F.nuk e kupton për çfarë

arsye shoku i tij i klasës sillet në këtë mënyrë. Ai nuk ka pasur asnjëherë probleme të

tilla më parë. Ka pasur një marrëdhënie disi të largët me të, krahasur me shokët e

tjerë të klasës, por asnjëherë nuk kanë pasur probleme bashkë. Është përpjekur disa

herë të flasë me të për të kuptuar më teper, por nuk ka marrë asnjë shpjegim prej tij.

F. e pëshkruan bashkëmoshatarin e vet si një fëmijë që i pëlqen të ndihet superior, një

tip të “hedhur”, shtatlartë, i cili ka dëshirë gjithmonë ti dëgjohet fjala dhe të jetë në

qendër të vëmendjes, ndërsa F. e përshkruan veten e vet si një fëmijë të rregullt, të

urtë dhe që nuk dëshiron të përfshihet në grindje me shokët. Prindërve të vet nuk iu ka

treguar asnjë gjë pasi i druhet reagimit të tyre dhe frikës se mos shkakton probleme

apo diskutime midis familjesh. Ndërkohë mësuesja e tij kujdestare gjithashtu nuk

është në djeni të situatës.

Sipas Shoqatës për Parandalimin e Fenomenit të Bulizmit, nxënësit francezë

rezultojnë të jenë objekt i këtij fenomeni në nivelin 14% për fëmijët e moshës 6-12

vjeç dhe 10% për fëmijët 12-16 vjeç. Thënë ndryshe, në vitin 2015, 1.2 milion fëmijë

kanë qenë viktima të ngacmimit fizik apo verbal të përsëritur. Kjo dhunë specifike në

mjediset shkollore nuk bën dallime përkatësie dhe moshe289.

Në studimin « Kënaqësia e fëmijëve në shkollë » të organizuar nga

Observatori Ndërkombëtar i Dhunës në Shkollë për UNICEF, Francë, në mars

288 Të dhënat në lidhje me këtë studim janë marrë nga mediat (Zëri i Amerikës

http://www.zeriamerikes.com/a/bullisim-edmond-dragoti/3805517.html) Pasi ene nuk është publikuar

raporti i këtij studimi 289Të dhëna mbi bullizmin në Francë, https://informations.handicap.fr/art-mesures-harcelement-

scolaire-853-7508.php, konsultimi i fundit mars 2017

http://www.zeriamerikes.com/a/bullisim-edmond-dragoti/3805517.html

https://informations.handicap.fr/art-mesures-harcelement-scolaire-853-7508.php

https://informations.handicap.fr/art-mesures-harcelement-scolaire-853-7508.php


156

2011290 konstatohet se shkalla e viktimave të ngacmimit fizik në shkollë vlerësohet të

jetë 10.1% (nga të cilët 5.1% cilësohen si ngacmime të rënda dhe 5% ngacmime të

moderuar).

Në këtë studim evidentohet gjithashtu se të qenit viktimë i një tipi ngacmimi

rrit mundësinë për të qenë objekt i ngacmimeve të tjera. Viktimat e dhunës verbale

janë shpesh edhe viktima të ngacmimit fizik, 75% e fëmijëve që nuk janë viktima të

dhunës verbale nuk janë viktima të dhunës fizike. Afërsisht 60% e fëmijëve që i

nënshtrohen ngacmimeve verbale vuajnë një ngacmim të rëndë ose shumë të rënda

fizike. Në planin e abuzimit verbal djemtë janë më të shumtë në numur sesa vajza si

agresorë ashtu dhe viktima.

Rezultatet tregojnë se 1 në 5 fëmijë janë të prekur nga bulizmi. Jo vetëm

shifrat, por edhe opinionet e specialistëve konfirmojnë një punë shumë minimale me

fëmijët në këtë fushë. Vërehet një tendencë shumë e lartë e fëmijëve për të etiketuar

moshatarët dhe për t’i fyer ata. Evidentojmë një përhapje shumë të madhe të këtij

fenomeni në shifrat 20% në vendin tonë, kundrejt 13,6% në Francë dhe 11% në

vendet e OECD-së. Ka shumë vend për të përmirësuar në aktivitetin psiko-social te

fëmijët. Ky fenomen sa vjen dhe bëhet më shqetësues apo mund të themi që ka

ekzistuar, por në ditët tona po konfirmohet gjithmonë edhe më shumë nëpërmjet

studimeve.

Kënaqësia e përgjithshme e fëmijës mbi jetën në shkollë Fëmijët kalojnë në shkollë një pjesë të madhe të kohës së tyre. Mënyra se si

ata e perceptojnë mjedisin shkollor mund të ndikojë jo vetëm në arritjet e tyre

akademike por edhe në formimin e tyre mendor edhe fizik291. Perceptimi pozitiv i

klimës sociale në amjentet shkollore është i lidhur me një nivel të dobët të

problematikës emocionale dhe të sjelljes. Klima sociale në mjediset shkollore

ndikohet nga marrëdhëniet midis moshatarëve, shokëve dhe mësuesve. Studime të

mëparshme konfirmojne se mjedisi shkollor dhe klima disiplinore mund te

parashikojne pasojat shendetesore dhe mireqenien tek te rinjtë292. Te rinjte qe kane

mendime pozitive per mjedisin e tyre shkollor, i perceptojne mesuesit e tyre si

mbeshtetes, kane nje rrjet mbeshtetes bashkemoshataresh dhe kane me shume gjasa

per t’u angazhuar ne promovimin e sjelljeve te shendetshme293. Perceptimet pozitive

per shkollen lidhen edhe me arritje te larta akademike, numer te ulet te mungesave te

paarsyeshme, si dhe me nje shendet me te mire emocional dhe nivel te ulet te

neperkembjes. Mjedisi shkollor tregon se ndikon ne perceptimin e pergjithshem te

shendetit dhe kenaqesine ndaj jetes, me shume tek vajzat sesa tek djemte.

290 Të dhëna mbi bullizmin në Francë UNICEF,

https://www.reseaucanope.fr/climatscolaire/fileadmin/user_upload/enquetes/UNICEF_FRANCE_viole

nces_scolaires_mars_2011_Enquête_élève_1er_degré.pdf, konsultimi i fundit nëntor 2016 291 Freeman, J.G., Samdal, O., Klinger, D.A., Dur, W., Griebler, R., Currie, D. and Rasmussen, M.

(2009) The relationship of schools to emotional health and bullying. International, Journal of Public

Health, 54 (Suppl 2): S251-S259 292 Saab, H. and Klinger, D. (2010) School differences in adolescent health and wellbeing: Findings

from the Canadian Health Behaviour in School-aged Children Study. Social Science & Medicine, 70:

850-858 293 McLellan, L., Rissel, C., Donnelly, N. and Bauman, A. Health behaviour and the school

environment in New South Wales, Australia. Social Science & Medicine, 49: 611- 619. 1999

https://www.reseau-canope.fr/climatscolaire/fileadmin/user_upload/enquetes/UNICEF_FRANCE_violences_scolaires_mars_2011_Enquête_élève_1er_degré.pdf



157

Për të analizuar këtë indikator të rëndësishëm në vendin tonë, do t’i

referohemi raportit: « Sjelljet e shëndetshme te fëmijët e moshës shkollore 11,13 dhe

15 vjeç » të mundësuar nga UNICEF-i, UNFPA-ja dhe Instituti i Shëndetit Publik294.

Ky raport u realizua në tetor të 2014 dhe është i pari i këtij lloji në vendin tonë.

Persa i takon pelqyeshmerise se shkolles, 61.9% e nxenesve të pyetur

raportuan qe e pelqenin shume shkollen, nderkohe qe 2.4% prej tyre deklaruan se nuk

e pelqenin aspak ate. Djemte kishin me pak gjasa ta pelqenin shkollen krahasuar me

vajzat (58% vs. 66% respektivisht). Nga ana tjeter, ka nje diference te theksuar

moshore lidhur me pelqimin apo jo te shkolles. 79.5% e nxenesve 11 vjec e pelqenin

shume shkollen, krahasuar me 61.7% te nxenesve 13 vjecare, dhe 46.3% te atyre 15

vjecare.

Grafiku 41. Pëlqyeshmëria e nxënësve sipas grupmoshës së nxënësve

Burimi: Instituti i Shëndetit Publik, « Sjelljet e shëndetëshme tek fëmijët e moshës

shkollore 11, 13 dhe 15 vjeç »,


Persa i takon performances akademike, 57.1% e femijeve te moshes shkollore

11, 13 dhe 15 vjec raportojne nje performance shume te mire ne shkolle, kundrejt

1.7% qe raportojne performance nen mesatare. Vajzat raportojne me shume

performance shume te mire (66% vs. 48%) ne shkolle kurse djemte raportojne me

shume performance nen mesatare (2.5% vs. 1.1%).

294 Studim Sjelljet e shëndetshme te fëmijët e moshës shkollore 11,13 dhe 15 vjeç,

http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/raporte/libri_hbsc.pdf, konsultim i fundit qershor

2016




158

Grafiku 42. Performanca në shkollë sipas gjinisë

Burimi : Instituti i Shëndetit Publik, « Sjelljet e shëndetëshme tek fëmijët e moshës



Persa i takon presionit nga volumi i punes ne shkolle, 9.7% nxenesve

deklaruan se kishin shume presion nga volumi i punes ne shkolle, kundrejt 31% qe

raportuan se nuk kishin aspak presion. Si vajzat dhe djemte shprehnin te njejtin

presion nga shkolla, nderkohe qe u konstatua se me rritjen e moshes rritej edhe

presioni nga volumi i punes ne shkolle. Keshtu, 15 vjecaret deklaronin dyfishin e

presionit nga volumi i punes ne shkolle, krahasuar me 11 vjecaret.

Grafiku 43. Rritja e presionit nga volumi i punës në shkollë sipas grupmoshave.

Burimi : Instituti i Shëndetit Publik, « Sjelljet e shëndetëshme tek fëmijët e moshës






159

Në lidhje me mbështetjen nga shokët e klasës rreth 80% e nxenesve ishin

dakord ose shume dakord me shprehjen: Shumica e shokeve dhe shoqeve te klases

sime jane te sjellshem dhe te ndihmojne. Edhe pse nuk kishte dallime gjinore, shifrat

jane me te uleta per nxenesit me moshe me te vogel, respektivisht : 76.4% per 11

vjecaret, 82,4% per 13 vjecaret dhe 85% per 15 vjecaret.

Kënaqësia për shkollën edhe në rastin francez qëndron në nivele të

kënaqshme. Sipas studiimit « Kënaqësia e fëmijëve në shkollë » të organizuar nga

Observatori Ndërkombëtar i Dhunës në Shkollë, për UNICEF Francë, në mars 2011295

rezulton në mënyrë të qartë se shumica e fëmijëve ndihen mirë në shkollë. 52% e

fëmijëve shprehen se ndjehen shumë mirë dhe gati 37% e tyre mjaft mirë ndërsa rreth

11% e tyre e cilësojnë shkollën si një ambjent të pakëndshme.

Niveli i lartë i kënaqësisë së fëmijëve në shkollë është i bazuar në vlerësimin

që nxënësit i japin mësuesit : gati 89% e nxënësve i vlerësojnë marrëdhëniet me

mësuesit të mira (55.2% shumë të mira dhe 33.5% i mirë).

Në nivel ndërkombëtar, këto shifra e pozicionojnë Francën nën mesataren e OECD-së

në këtë aspekt296.

Për të analizuar në një tjetër këndvështrim në dimensionin e cilësisë së jetës në

shkollë, të konsideruar si një element të rëndësishëm të mirëqënies së fëmijëve, i jemi

drejtuar përgjegjëses së Shërbimit të Psikologut Shkollor pranë Drejtorisë Rajonale të

Arsimit Korçë. Intervista, përveç pyetjeve të përgjithshme mbi gjykimin e mirëqënies

së fëmijëve, i parë nga një specialist i fushës, i janë drejtuar pyetje specifike në lidhje

me dy indikatorë që i përkasin dimensionit të cilësisë së jetës në shkollë, bulizmit dhe

kënaqësisë së fëmijëve mbi jetën në shkollë.

Në lidhje me fenomenin e bulizmit specialistja shprehet « …Bulizmi ekziston

në çdo mjedis të shkollës. Një e katërta e fëmijëve janë objekt dhe subjek i bulizmit

edhe pse ka një mungesë të theksuar të informacionit mbi fenomenin dhe mbi pasojat

e këtij fenomeni. »

Kur psikologia është pyetur mbi nivelin e ushtrimit të dhunës verbale në

institucionet

arsimore, ajo përgjigjet « … kjo lloj dhune jo vetëm që ekziston, por ushtrohet në një

nivel të konsiderushëm në të gjitha aspektet. Ajo thekson gjithashtu se është një nxitje

nga ana e prindërve që stimulon ushtrimin e bulizmit nga mësuesit, duke i inkurajuar

mësuesit të qortojnë fëmijët në mënyrë të vazhdueshme, pasi “duke i qortuar bëhen

më të mirë »

Në lidhje me ekzistencën e politikave sociale që synojnë rritjen e kënaqësisë

së nxënësve për shkollën psikologia thekson: “citojmë : mirëqënia psiko-sociale e

fëmijës nuk trajtohet si një prioritet në politikat e ndërmarra në fushën e arsimit. Një

element tregues i kësaj situate është nisma e ndërmarrë nga Ministria e Arsimit dhe

Sporteve për realizimin e Kartës së Performancës në të gjithë sistemin arsimor

295Studim mbi kënaqësin e fëmijëve francezë në shkollë,


nces_scolaires_mars_2011_Enquête_élève_1er_degré.pdf, konsultimi i fundit nëntor 2016 296Studim mbi mirëqenien e fëmijëve në vendet e OECD-së,

http://www.oecd.org/fr/els/famille/assurerlebien-etredesenfants.htm, konsultimi i fundit nëntor 2016





160

shqiptar, kjo nisëm konsiston në plotësimin e një pyetësori për të matur nivelin e

performancës dhe vendi që i jepet mirqënies psikosociale të fëmijës në këtë pyetësor

nuk është i duhuri”.

E pyetur mbi rolin e institucionit të shkollës mbi neutralizimin e konflikteve

midis nxënësve apo midis nxënësve dhe mësuesve psikologia shprehet « … shërbimi

psiko-social i përfaqësuar nga psikologu dhe punonjësi social, i integruar në të gjitha

shkollat, luan rolin e një ure lidhëse për lehtësimin e komunikimit të nxënësve midis

tyre, midis nxënësve dhe mësuesve apo dhe midis nxënësve dhe prindërve të tyre. Ky

shërbim ofron gjithashtu këshillime të nxënësve dhe prindërve në grup dhe këshillime

individuale. Paralelisht trajtimeve specifike që ofrohen sipas nevojave specifike të

shkollave shërbimi psiko-social organizon edhe fushata parandaluese dhe

sensibilizuese me tematika të ndryshme si : bulizmi, gjithëpërfshirja, përdorimi i

lëndëve narkotike, abuzimet cibernetike etj. Nuk janë të pakta situatat e menaxhimeve

të rastit kur fëmijët nuk kanë përkujdesjen e familjes dhe do të lindë nevoja që

shërbimi psiko-social i shkollave të referojë rastin pranë Njësive të Mbrojtjes së

Fëmjëve në Bashki.

Duhet të theksohet fakti që aktivitetet e ofruara janë të shumta dhe teorikisht

mbulojnë nevojat e trajtimit psikologjik dhe social të fëmijëve nga mosha më e ulët

deri në fund të adoleshencës, por dhënia e shërbimit nuk mund të realizohet në

kushtet e dëshirueshme.

Një psikolog shkollor dhe një punonjës social shkollor duhet të sigurojnë këtë

shërbim për 2200-2500 nxënës, një psikolog shkollor dhe një punonjës social shkollor

shpesh do të duhet të mbulojë këtë shërbim në disa shkolla. »

Një tjetër element që prek cilësinë e dhënies së shërbimit lidhet me

kualifikimin e burimeve njerëzore që e ofrojnë këtë shërbim. Ka një mungesë të

theksuar të profesionistëve. Rolin e psikologut shpesh e luajnë individë të diplomuar

në fushën e filozofisë, sociologjisë apo mësuesisë.

Përgjatë një tjetër interviste të realizuar me përgjegjësin e kurikulës pranë

Drejtorisë Arsimore Rajonale të Korçës, midis pyetjeve të tjera që i janë drejtuar në

lidhje me ndikimin e dimensionit të arsimit në mirëqënien e fëmijës, një pyetje

konsistonte mbi ndikimin e politikave sociale mbi problematikat e fëmijëve.

Ai shprehet: « … në sistemin arsimor shqiptar nuk i kushtohet vemendje anës

sociale të fëmijëve. Ka një mungesë të strukturave të mirëfillta për dhënien e këtij

shërbimi. Vetëm para 3-4 vjetësh është ristrukturuar urdhri i shërbimit psiko-social

që ka mundësuar futjen e një punonjësi social shkollor paralelisht me psikologun

shkollor. Ajo çka është më shqetësuese qëndron në faktin se këta punonjës nuk kanë

një status, detyra të përcaktuara dhe një përshkrim të punës së tyre, por plotësimi i

misionit varet nga dëshira dhe vullneti i lire tyre, element ky shumë i rëndësishëm.

Ky shërbim në realitet është ndihmës në politikat arsimore, por nuk cilësohet si i tillë.

Thelbi i të gjitha politikave në arsim është ana akademike dhe procesi mësimor, kjo

është një prirjee krijuar në sistemin arsimor shqiptar. Formimi i qytetarit dhe trajtimi

i anës sociale të nxënësit, është tërësisht i neglizhuar. Fokusi është i përqëndruar në

planin akademik dhe brenda këtij sistemi njeriu vlerësohet nga nota 4-10. Ndërsa

pjesa e formimit qytetar dhe socializimi i nxënësve ngelet pjesa më e vështirë për t’u


161

vlerësuar dhe kjo realizohet në raste të rralla dhe varet tërësisht nga dëshira dhe

vullneti i lirë i mësuesit.

Ai shton : mendoj se vlerat sociale dhe ana emocionale e dallon individin nga

kafsha”- duhet vërtet t’i kushtohet rëndësi trajtimit psiko-social të nxënësve. Politikat

për trajtmin e çështjeve psiko-sociale të nxënësve mund të ekzistojnë, por fokusi është

i përqendruar në formimin akademik të tyre. Fusha sociale dhe emocionale ngelet një

nga fushat më të vështira për t’u zbatuar. Nga sa është vlerësuar, zbatimi i

standardeve të sistemit parashkollor ngelet më pak i realizuar apo gati i parealizuar.

Treguesit dhe standardet ekzistojnë, por realizimi rezulton pothuajse 0. Ka shumë

faktorë të moszbatimit të standardeve psiko-sociale të fëmijëve, por një prej tyre është

përqendrimi i fokusit të politikave të arsimit në formimin akademik, ashtu siç u trajtua

edhe më lart. » Në intervistën e saj, ekspertja rajonale e Observatorit të të Drejtave të

Fëmijëve e vlerëson të ulët nivelin e kënaqësisë që mund të marrin fëmijët në shkollë.

Sipas saj: “...ka mungesë të aktiviteteve kulturore dhe sportive. Në këndvështrimin tim

shkollat janë ende klasike në stilin e mësimdhënies. Problemet socio-ekonomike që

fëmijët hasin në familjet e tyre reflektohen dhe bëhen pikënxitje për sjelljet

problematike. Shërbimi psikosocial është thuaj se inekzistent”.

Shifrat tregojnë se më shumë se 1/3 e fëmijëve nuk e duan shkollën. Ky

evidentim përqaset me një punë të dobët psioko-sociale me fëmijët dhe vendin e tyre

në politikat arsimore. Ky evidentim konfiromohet edhe nga përgjegjësja e Shërbimit

Psiko-Social në Drejtorinë Arsimore Rajonale Korçë, edhe nga përgjegjësi i

kurrikulës pranë kësaj drejtorie. Përgjatë intervistave të realizuara për këtë studim

mund të gjykojmë nivelin e ulët të aksionit të autoriteteve përgjegjëse dhe nevojën për

parashikimin e mekanizmave dhe nismave në këtë fushë. Nëse u referohemi shifrave

në nivel ndërkombëtar, janë 27 % e fëmijëve në vendet e OECD-së që nuk e duan

shkollën, kurse në Francë 21% e fëmijëve.

Mbështetja e mirëqenies së fëmijës nga autoritete publike në rastin shqiptar

Duke u bazuar në analizën dhe gjetjet e mësipërme do të paraqitet në mënyrë

tabelore niveli i ndërhyrjes së autoriteteve publike për çdonjërën nga dimensionet dhe

çdonjërin nga indikatorët e trajtuar për rastin shqiptar.

Tabela 6. Sinteza e dimensioneve të mirëqenies së fëmijëve dhe niveli i ndërhyrjes së autoriteteve

publike.

Përqëndruar

tek fëmija

Viti Mbulim

sipas

moshës

Ndërhyrja e

autoriteteve

publike

Mirëqenia

materiale

Familja e

fëmijës

Varfëria X 2002-2015 E ulët


162

Privimi në edukim X 2010-2016 E ulët

Strehimi dhe

mjedisi

E ulët

Mbipopullimi X 2002-2015 Familja e

fëmijës

Mjedisi rrethues X 2002-2015 Familja e

fëmijës

Edukimi

Rezultatet test

PISA

2012-2015 15-16 vjeç E ulët

Përqindja fëmijët

NEET

2010-2015 15-18 vjeç Neutrale

Shëndeti siguria

Vdekshmëria e

foshnjave

2010-2015 0-1 vjeç E ulët

Nënpesha në lindje 2010-2015 Neo

natal/0vjeç

E ulët

Ushqyerja me gji 2000-2013 0-1 vjeç E lartë

Vaksinimi - fruthi 2002-2011 0 -5 vjeç E lartë

Vaksinimi – kolla

e mirë

2002-2011 0 -5 vjeç E lartë

Aktiviteti fizik 2014 11-15 vjeç E mesme

Vdekshmëria tek

të rinjtë


Vetëvrasja tek të

rinjtë


Sjelljet me risk

Duhanpirja 2011-2015 13-15 vjeç E ulët

Përdorimi i alkolit 2011-2015 13-15 vjeç E ulët

Lindjet tek

adoleshentët

2010-2015 15-19 vjeç E ulët

Cilësia e jetës në

shkollë

Bulizmi 2009-2017 11-15 vjeç E ulët

Kënaqësia e

fëmijëve në shkollë

2014 11-15 vjeç E ulët

Burimi : autori

Ndërhyrja e autoriteteve publike/ vlerësimi bazohet në analizën e praktikave.


163

E lartë - Autoritetet publike ndërhyjë drejtpërdrejt në familje apo tek individi në

mënyrë efektive, nëpërmjet politikave të vendosura apo strategjive të shumta të

ndërhyrjes dytësore.

Mesatare - Autoritetet publike ndërhyjë drejtpërdrejt në familje apo tek individi me

një efektivitet të konsiderueshëm.

E ulët – Ekzistojnë mekanizma të parashikuara nga autoritetet publike për të

ndërhyrë edhe ndërhyrja mund të realizohet por ka mungesë të efektivitetit.

Neutrale – Nuk është parashikuar asnjë mekanizëm për indikatorin e fjalë.

Shenja "✓" tregon se studimi i indikatorit ka në fokus të drejtpërdrejtë fëmijën.

Shenja "✗" tregon se studimi i indikatorit nuk ka në fokus të drejtpërdrejtë fëmijën.

Duke analizuar vlerësimin e ndërhyrjes të autoriteteve publike shqiptare,

mund të themi se është pozitive që të përqendrohemi vetëm në të ardhmen e fëmijës,

pasi është fëmija që ka të ardhmen më të gjatë përpara. Kjo nuk duhet të nënkuptojë

një neglizhim të mirëqënies së tyre të tanishme. Fëmijëria është një periudhë e gjatë e

jetës. Nëse pranojmë përkufizimin e fëmijës, të dhënë nga Kombet e Bashkuara, një

person nën 18 vjeç, gjatë ciklit të jetës si një qytetar i vendeve të OECD-së shpenzon

rreth një të katërtën e jetës së tij në fëmijëri dhe adoleshencë.

Brenda një dimensioni, indikatorët janë plotësues (komplementaristë). Nga

njëra anë ka një qasje te të drejtat e fëmijëve dhe nga ana tjetër konsiderohet qasja e

zhvillimit të fëmijës. Të ardhurat dhe niveli i varfërisë janë domethënëse për

mirëqenien e fëmijëve. Këto ndikojnë gjithashtu në të ardhurat e prindërve për të

investuar në të ardhmen e fëmijëve, sidomos në edukimin e tyre.

Indikatorët në lidhje me të ardhurat për edukim mund të mos pasqyrojnë

mirëqenien e fëmijëve në drejtim të integrimit social në shkollë dhe në marrëdhënie

me kolegët, por më së shumti ata japin të dhëna mbi perspektivën e fëmijëve mbi

edulimin dhe nivelin e mbështetjes së prindërve për rezultatet afatgjata të fëmijëve.

Gjetje nga intervistat me aktorët kryesorë të ideimit dhe zbatimit të

politikave sociale për fëmijët në vendin tonë

Krahas gjetjeve për çdo dimension përgjatë intervistave të realizuara për këtë, u

evidentuan edhe disa problematika që prekin indikatorët e marrë në studim si:

Mungesa e kapaciteteve në burime njerëzore dhe e specialistëve të

mbrojtjes sociale të fëmijëve.

Mungesa e bashkërendimit ndërsektorial.

Nivel i ulët i decentralizimit të politikave sociale mbi fëmijët.

Mungesa e politikave sociale mbi mirëqenien e fëmijës përballë

politikave emergjente për fëmijët më vulnerabël.

Përgjatë intervistës së realizuar me përfaqësuesen e Drejtorisë Rajonale të

Shërbimit Social Shtetëror Korçë, drejtuesja e këtij institucioni thekson se: « kuadri

ligjor i sistemit të mbrojtjes së fëmijëve ka pësuar një evolucion në kohë, ngritjen e

një sërë politikash sociale të shoqëruara nga strukturat përkatëse. Ajo çka është


164

shqetësuese është mungesa e burimeve njerëzore brenda këtyre strukturave. Nëse do

t’i referohemi sistemit të ri të ndarjes administrative dhe konketisht bashkisë Korçë,

aktualisht me organizimin e ri brenda kësaj bashkie përfshihen 8 njësi administrative

dhe ka vetëm një punonjës të mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve, një punonjës social

kundër dhunës dhe një punonjës të komuniteteve në nevojë sikurse kane qene edhe kur

funksiononte si bashki më e vogël vetëm për qytetin e Korçës. Ky shembull tregon

qartë se një punonjës në çdonjërin nga sektorët e lartpërmendur, nuk mund të

menaxhojë të gjitha rastet e 8 njësive administrative. Sipas ligjit të mbrojtjes sociale

të vitit 2010, çdo bashki ka një punonjës të mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve, një

punonjës social kundër dhunës dhe një punonjës të komuniteteve në nevojë, ndërsa

njësitë më të vogla administrative kanë një administrator shoqëror që mbulon të

gjithë sitemin social. Ky punonjës është përgjegjës për administrimin e ndihmës

ekonomike, pagesave për personat me aftësi të kufizuara si dhe sistemin e mbrojtjes

së fëmijëve apo dhunës.

…le të shpresojmë që kjo është një periudhë tranzicioni përgjatë së cilës janë duke

u adaptuar detyrimet ligjore të këtij sistemi të ri organizativ dhe të ligjit të ri të

mbrojtjes së fëmijëve. Theksohet se përtej numrit të ulët të punonjësve në këtë

sektor do të nevojitet një ngritje e kapaciteteve profesionale të punonjësve »

Në intervistën e saj përfaqësuesja e Drejtorisë Rajonale të Shërbimit Shtetëror

Kukës shprehet se: « mungon bashkërendimi i politikave sociale të ndërmarra nga

Ministria e Mirëqenies Sociale dhe vlen të theksohet fakti që sistemi i mbrojtjes së

fëmijëve është shumë i përgjithshëm… »

Sipas ekspertes rajonale të Observatorit të të Drejtave të Fëmijëve (Elbasan) « …ka

pasur një angazhim në ndërmarrjen e politikave sociale me në qendër fëmijën, por

ndikimi i tyre në përmirësimin e situatës së fëmijës ngelet për t’u diskutuar. E pyetur

nëse ekzistojnë strukturat e këtyre politikave, ajo shprehet se ekzistojnë struktura të

veçanta, por mungon funksioni i një sistemi ku situatat monitorohen, veprimet

koordinohen dhe referohen. Për rrjedhojë, politikat sociale nuk u përgjigjen

problematikave të fëmijëve. Kjo për arsye nga më të ndryshmet, duke filluar nga

procedurat e zgjatura, mungesa e infrastrukturës, masave teknike, mungesës së

kapaciteteve fizike dhe profesionale, mungesës së burimeve financiare, ndër më

problematiket ngelet limitimi i burimeve njerëzore të specializuara».

Në intervistën e realizuar për këtë studim, specialistja e monitorimit dhe

vlerësimit të politikave pranë organizatës së Kombeve të Bashkuara Shqipëri,

shprehet se: « politikat sociale nuk kanë prioritet plotësimin e nevojave të fëmijëve,

veçanërisht nevojave të fëmijëve vulnerabël. Politikat specifike me fokus fëmijët janë

të pakta dhe ato që janë, ngelen në nivel qëndror. Një tjetër problematikë është

mangësia që haset në strukturat planifikuese dhe zbatuese të këtyre politikave. Shumë

problematika hasen në struktuat e mbrojtjes së fëmijëve, veçanërisht në nivel lokal,

pikërisht atje ku duhet të veprohet. Ajo çka duhet të përmendet është mungesa e

burimeve njerëzore, infrastrukturës dhe burimeve financiare. Politikat duhet të jenë

më aspiruese se kapacitetet dhe shërbimet aktuale, pasi janë këto politika që duhet të


165

orientojnë, planifikojnë dhe parashtrojnë ngritjen e shërbimeve dhe standardeve për

këto shërbime. Duhet të theksojmë se instrumentat dhe mekanizmat ndërkombëtare

shërbejnë si linja dhe standarde kryesore, por ka një mungesë të operacionalizimit të

tyre në politikat vendore.

Duke qenë se problematikat që hasen nga fëmijët shtrihen në një spektër

musltidimensional, kjo kërkon një angazhim dhe bashkëpunim ndërsektorial. »

Përfaqësuesja e Drejtorisë Rajonale të Shërbimit Shtetëror Fier shprehet se:

« politikat sociale të ndërmarra me fokus fëmijën, mund të trajtojnë disi

problematikat e fëmijëve në situata ekstreme, por nuk mund të klasifikohen në nivelin

për të siguruar mirëqenien e fëmijës. Edhe pse ekzistojnë planet e veprimit në nivel

qëndror dhe lokal, arritjet janë minimale, nëse i referohemi fëmijëve të rrugës nuk

mund të flasim për një kurim të fenomenit. »


166

KONKLUZIONE

Përgjatë këtij studimi u analizuan në detaje të gjithë elementët që ishin

parashikuar në metodologjinë e realizimit të tij, si përbërës të mirëqenies së fëmijës.

U morën në konsideratë variablat përbërës të hipotezës qëndrore të studimit.

Nga njëra anë u bë një analizë e politikave sociale me në qendër fëmijën dhe nga ana

tjetër nëpërmjet përpunimit të të dhënave statistikore të standardizuara dhe

intervistave të realizuara me specialistë të sistemit të mbrojtjes të të drejtave të

fëmijëve, u analizua implementimi dhe efektiviteti i këtyre politikave.

Në përputhje me hipotezën e studimit që konsiston mbi funksionalitetin e

politikave sociale me në qendër fëmijët, përballë formalizimit në ligje, janë analizuar

elementët domethënës të këtyre politikave.

Mund thuhet se nuk ndodhemi më në një situatë hipotetike, pasi formalisht

dhe të shkruara, politikat sociale, planet, strategjitë si dhe strukturat implementuese

qëndrojnë në nivele shumë të larta, të krahasueshme denjësisht me sistemin social

francez, model të cilin e kemi cilësuar të suksesshëm. Por, në momentin që

analizojmë, praktikat në terren mund të identifikojmë mangësitë dhe problematikat.

Gjetjet për çdo dimension kanë shërbyer për konkretizimin e analizës së

aksionit publik mbi mirëqenien e fëmijës. Këto gjetje janë plotësuara nga opinionet e

shprehura gjatë intervistave të realizuara me specialistë përgjegjës në sektorë të

ndryshëm ekzekutues të politikave sociale. Opinionet e specialistëve, jo vetëm

konfirmojne gjetjet mbi indikatorët përbërës të këtyre dimensioneve, por edhe

nxjerrin ne pah problematika të tjera të funksionalitetit institucional.

Për rrjedhojë mund të procedohet në nxjerrjen e disa përfundimeve dhe

rekomandimeve.

Përgjatë këtij studimi u evidentuau:

Evoluim i legjislacionit shqiptar në sistemin e mbrojtjes së fëmijëve

Në legjislacionin shqiptar u evidentua një evoluim pozitiv mbi mbrojtjen e

fëmijëve. Ligji Nr.10347 datë 04.11.2010 “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve”297

vjen i plotësuar dhe ka siguruar struktura të standardizuara në këtë fushë. Ky ligj

krijoi Agjensinë Shtetërore për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve, Njësitë e

Mbrojtjes së të Drejtave të Fëmijëve në nivel vendor, si dhe të gjithë mekanizmat për

monitorimin, vlerësimin dhe sanksionimin e zhvillimeve në këtë fushë. Për të qenë sa

më afër standardeve evropiane dhe Konventës për Mbrojtjen e të Drejtave te

Fëmijëve, të ratifikuar nga shteti shqipar, legjislacioni ynë u përmirësua së fundmi me

ligjin e vitit 2017. Theksojmë se ligji i vitit 2010 është rikonsideruar dhe në shkurt të

vitit 2017, u miratua ligji i ri mbi mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. Pra aktualisht

janë duke u ndërmarrë aktet nënligjore të këtij ligji.

297Ligji mbi Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmjëve 2010,

http://www.kqk.gov.al/sites/default/files/publikime/ligji_nr.10_347_date_04.11.2010.pdf, konsultimi i

fundit qershor 2016



167

Ndërsa në rastin francez, që prej vitit 1945, ligji vjen me një qasje të bazuar në

ndërhyrjen e shtetit për të mbështetur situatat problematike në fushën socio-

ekonomike, duke ju referuar një norme individuale dhe shoqërore. Situatat do të

trajtohen mbi një vizion ligjor që përcakton kategoritë e pastandardizuara mbi kriteret

mjeko-sociale, socio-ekonomike, statusin e mbrojtjes dhe mënyrat e menaxhimit.

Ligji nr 2016-297 i 14 marsit të vitit 2016 për mbrojtjen e fëmijës, përfshin tre tituj që

përbëjnë temat kryesore dhe çështjet e reformës së mbrojtjes së fëmijëve :

përmirësimi i qeverisjes qëndrore dhe lokale të mbrojtjes së fëmijëve, sigurimi i

mbarëvajtjes së fëmijës dhe sigurimi i statusit të fëmijës.

.

Angazhime të shtetit shqiptar për përmirësimin e mirëqenies së fëmijëve

Strategjia kombëtare shqiptare, evidenton shumë angazhime që përputhen me

orientimet e BE-së në fushën e mbrojtjes së fëmijëve. Njëkohësisht nëse i referohemi

strukturave implementuese të këtyre politikave mund të konfirmohet që të gjitha

ekzistojnë.

Strategjia kombëtare franceze e dhjetorit 2013 mbi fëmijërinë dhe adoleshentët, është

krijuar mbi një sërë parimesh udhëzuese dhe propozimesh afatmesme. Komisioni

përgjegjës bën thirrje për një bashkim të dimensioneve të ndryshme të identitetit të

fëmijës dhe adoleshentit, duke respektuar specifikat - familja nuk është shkolla, -

shkolla nuk është një lëvizje e arsimit popullor… Politikat publike që ndikojnë në

jetën e fëmijëve dhe adoleshentëve (arsim, familje, mbrojtjen e fëmijëve, etj.) synojnë

zhvillimin e plotë për fëmijët dhe adoleshentët, duke nxitur formimin e fëmijës nën

një përgjegjësi të re kolektive298.

Mangësi në funksionimin e strukturave të ngritura për mbrojtjen e të

drejtave të fëmijëve

Elementë shqetësues që hasen shpesh në strukturat implementuese të

politikave sociale me në qendër fëmijën, lidhen me mangësitë dhe funksionimin e

këtyre strukturave. Kjo vjen kryesisht nga kualifikimi i dobët i burimeve njerëzore,

kapacitetet e ulta të tyre, burimet financiare të kufizuara, si dhe mangesitë në kuadrin

ligjor dhe institucional mbi procesin e koordinimit dhe monitorim-vlerësimit.

Strukturat parashikohen të jenë përgjegjëse për një shtrirje të madhe gjeografike, çka

do të thotë një numër shumë i vogël punonjësish duhet të trajojnë një numër shumë të

madh rastesh në kushtet e një decentralizimi jo efektiv.

Edhe pse situata ekonomike e vendit paraqitet në nivele të ulta, burimet

njerëzore të kualifikuara dhe të përgjegjëshme mund të operojnë me burimet e

disponueshme për të arritur një ekuilibër optimal të efikasitet dhe eficiencë. Konteksti

298Strategjia Kombëtare mbi politikat publike mbi familjen,

http://www.strategie.gouv.fr/evenements/une-strategie-nationale-de-lenfance-de-ladolescence,

konsultimi i fundit shkurt 2017

http://www.strategie.gouv.fr/evenements/une-strategie-nationale-de-lenfance-de-ladolescence


168

ekonomik është vërtet i rëndësishëm, pasi ndikon në të gjitha dimensionet e

mirëqenies së fëmijës, por një mirëmenaxhim i burimeve të disponueshme do të

përmirësonte situatën socio-ekomoike të fëmijës.

Kjo mangësi reflektohet përgjatë analizës së Dimensionit të shëndetit dhe

sigurisë kryesisht në indikatorin e lindjes nën peshë dhe vdekshmërisë foshnjore.

Ndërsa në Dimensionin e sjelljeve me risk evidentohen mangësi në implementimin e

politikave të ndërmarra për minimizimin e përdorimit të alkoolit dhe duhanit.

Edhe pse sistemi francez i mbrojtjes sociale të fëmijëve është në një stad të

konsoliduar, ai është në një dinamikë të vazhdueshme në mënyrë që t’u përgjigjet

problematikave efektivisht.

Edhe pse autoritetet publike franceze kanë ndërmarrë një angazhim të vërtetë në këtë

fushë, sipas vlerësimit të Kombeve të Bashkuara, kjo nisëm reflektohet me vështirësi

në jetën e përditshme të fëmijëve, familjeve dhe institucioneve. Kërkohet më tepër

ndërhyrje nëpërmjet reformave dhe politikave sociale për fëmijët, familjet dhe luftën

kundër varfërisë, sepse Franca është një vend me pozita shumë të mira ekonomike.299

Mangësi në kuadrin ligjor, institucional dhe në procesin e koordinimit dhe

monitorim-vlerësimit të politikave me fokus fëmijën

Ekziston një kuadër ligjor mbi inkuadrimin e politikave sociale me fokus

fëmijën, i cili ka evoluar në kohë, por nuk sanksionohet brenda tij koordinimi i

veprimtarisë përgjatë procesit të implementimit. Mund të evidentohet se në këtë fushë

nuk funksionon në mënyrën e duhur procesi i decentralizimit dhe kjo reflektohet në

ndikimin e ulët të këtyre politikave në nivel lokal.

Mund të thuhet gjithashtu se problematika e mangësive të procecit të

koordinimit dhe monitorimit të politikave sociale, do të shoqërojë të gjitha

dimensionet e mirëqenies sociale të fëmijës.

Nëse i referohemi ligjit të vitit 2010, mbi mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve si dhe një

mori normash të tjera legjislative të kësaj fushe përballë gjetjeve të këtij studimi,

vërehet se një pjesë e këtyre dispozitivave ligjore zbatohen pjesërisht, keqzbatohen

apo nuk zbatohen fare.

Politikat sociale për fëmijë trajtojnë situata ekstreme të vulnerabilitetit

dhe mungesa e politikave mbi familjen në vendin tonë

Përgjatë këtij studimi u evidentua që janë të pakta rastet ku politikat sociale në

vendin tonë synojnë mirëqenien e fëmijës. Sipas gjykimit të specialistëve, këto

politika ofrojnë minimumin e mundshëm jetik për fëmijët në nevojë dhe kryesisht

trajtojnë raste të vulnerabilitetit ekstrem.

299Aksioni social mbi fëmijët dhe familjet, https://www.unicef.fr/contenu/espace-medias/audition-de-

la-france-devant-lonu, konsultimi i fundit qershor 2016

https://www.unicef.fr/contenu/espace-medias/audition-de-la-france-devant-lonu

https://www.unicef.fr/contenu/espace-medias/audition-de-la-france-devant-lonu


169

Ky evidentim konfirmohet edhe në analizën e dimensionit të mirëqenies materiale të

fëmijëve.

Në deklaratën për shtyp, Gjenevë/Tiranë 20 prill 2016, të Agjensisë së OKB-

së për fëmijët, UNICEF-i del me disa gjetje mbi mbrojtjen sociale të fëmijëve.

Përfitimet me para në dorë në rajon po mbulojnë gjithnjë e më shumë fëmijët dhe

familjet që kanë nevojë për to. Megjithatë, shumë fëmijë në nevojë ende nuk kanë

përfituar, veçanërisht nëse ata i përkasin grupeve të disavantazhuara. Midis fëmijëve

më vulnerabël dhe të diskriminuar janë fëmijët me aftësi të kufizuara, fëmijët nga

minoritete etnike dhe gjuhësore,si dhe fëmijët e prekur nga migracioni. Ajo çfarë

marrin fëmijët dhe familjet në shumë shtete dhe territore të rajonit nuk përbën ndonjë

ndryshim në jetën e tyre. Prindërit me të ardhura të ulëta ose pa një punë nuk marrin

mbështetje sociale cilësore që t’i ndihmojë ata të merren me konfliktet në familje apo

të lidhen me përfitimet dhe shërbimet e disponueshme, përfshirë mundësitë për

trajnim dhe punësim..300.

Duke u bazuar në këtë gjetje, konkludojmë se në vendin tonë politikat sociale

janë të fokusuara në një spektër të ngushtë veprimi. Në mënyrë të përgjithshme, në

brendësi të këtyre politikave parashikohet një ndërhyrje tek fëmijët me vështirësi të

madhe socio-ekonomike. Në këto kushte ndodhemi në një situatë ku synohet kurimi i

fenomenit dhe jo parandalimi i tij.

Elementë të cilët duhet të veçohen në kontekstin francez të aksionit të

autoriteteve publike mbi mirëqenien e fëmijës dhe që mund të konsiderohen me vlerë

për adaptime eventuale në sisteme të tjera sociale, kanë të bëjnë me politika mbi

familjet. Këto politika bazohen në parimin e universalitetit dhe kanë në fokus të gjitha

familjet. Pra, brenda këtyre politikave nuk konsiderohen vetëm shtresat e

marzhinalizuara ashtu si ndodh në rastin shqiptar.

Të gjitha familjet franceze në një mënyrë apo në një tjetër kanë përfitime për

të siguruar edukimin e fëmijëve. Ato përfitojnë nga rishpërndarja e pasurisë sipas

përbërjes së familjeve dhe përfitojnë nga shërbimet dhe ofrimi i logjistikës për të

lehtësuar procesin e prindërimit.

Në sistemin social francez, të gjitha politikat sociale me në fokus fëmijën dhe

familjen implementohen nën parimin e universalitetit dhe solidaritetit vertikal.

Të gjitha vendet kanë veçori specifike socio-ekonomike dhe politike, prandaj jo

detyrimisht, praktikat e mira franceze do të ishin efikase në shoqërinë shqiptare, por

një përshtatje e mirë e tyre do të përmirësonte klimën sociale në vendin tonë.

Të gjitha vendet e zhvilluara kanë përshtatur politika sociale për familjet me

fëmijë, të cilat japin zgjidhje afatshkurtra për uljen e varfërisë, sikurse edhe në

sistemin francez është konceptuar në mënyrë të favorshme sistemi tatimor, përfitimet

dhe stimujt që lidhen me punën, ofrimin e shërbimeve të kujdesit për fëmijët, politikat

aktive të tregut të punës si dhe mekanizmat e tjera të drejtpërdrejta për të ndikuar në

punësimin e prindërve me fëmijë. Të gjithë këta elementë ndikojnë drejtpërdrejt në

përmirësimin e mirëqenies të fëmijëve.

300Deklaratë për shtyp UNICEF, https://www.unicef.org/albania/sq/media_28204.htm


170

Elementë për tu integruar në sistemin shqiptar të mbrojtjes së fëmijëve Duke u bazuar në literaturën mbi nevojat e rikonstruktimit të sistemit social

nëpërmjet ideimit të politikave të reja të specializuara dhe sektoriale, pamundësinë e

individit për t’u përballur me sfidat sociale dhe shëndetësore individualisht,

kompleksitetin e menaxhimit të nevojave sociale në rritje, si dhe në dinamikën e

klimës socio-politike të vendit drejt një shteti social, mund t’i japim një hapje këtij

studimi, nëpërmjet propozimit të elementëve të rinj brenda këtyre politikave sociale.

Për të mos mbetur në nivel teorik dhe akoma më tepër utopik të këtyre

rekomandimeve, është zgjedhur sistemi francez si një model frymëzues për nga vlerat

e tij, por edhe si pjesë e sistemit evropian të mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve. Në

këtë kuadër, identifikimi i mangësive të sitemit bëhet më i lehtë dhe natyrshëm lindin

edhe rekomandimet, duke u bazuar ne instrumentin e Metodes së Hapur të

Koordinimit. Në literaturën e trajtuar shohim se perceptimi i fëmijës është i ndryshëm

në vende të ndryshme, por ajo çka vlen të theksohet është rëndësia që i jepet nevojave

specifike të fëmijës në shoqëri.

Rekomandime drejtuar institucioneve ligjbërëse

Duke konsideruar mangësitë e identifikuara në këtë studim, një nga

rekomandimet më të përgjithshme që prek të gjitha dimensionet e mirëqenies së

fëmijës është rikonsiderimi i sanksioneve ligjore mbi procesin e monitorim-vlerësimit

të politikave sociale me fokus fëmijën dhe ngritja e grupeve të monitorim vlersimit

ndërsektorial në këtë fushë.

Në sistemin francez procesi i monitorim-vlerësimit ndërministerial është

parashikuar në dekretin e 22 janarit 1990 301 . Ky proces "do të vlerësojë nëse

përdorimi i burimeve ligjore, administrative dhe financiare mund të japë efektet e

pritshme të një politike dhe arritjet e objektivave të paracaktuara…" Procesi i

monitorim –vlerësimit në ciklin e një politike sociale ka një peshë të rëndësishme në

implementimin e politikës, sikurse ky element pasqyrohet i detajuar në kapitullin I të

këtij studimi “Politikat sociale dhe shteti social”. Përgjatë analizës së këtij procesi

synohet gjithashtu të identifikohet bashkërendimi i efekteve të politikave sociale

specifike në fushën e mbrojtjes së fëmijës me efektet e politikave të tjera që kanë

impakt jo të drejpërdrejtë në këtë fushë.

Rekomandime drejtuar institucioneve qëndrore

Parashikimi i një sistemi fiskal të favorshëm për prindërit me fëmijë,

duke e kontekstualizuar këtë element edhe me rastin francez. Ky

favorizim fiskal jo detyrimisht duhet të ketë në fokus familjet që jetojnë

në varfëri ekstreme (individët e papunë), por të merret në konsideratë

përmbushja e kushteve të nevojshme të fëmijës brenda një familje. Kjo do

të përmirësonte nivelin e mirëqenies materiale të fëmijës (që në vendin

301Dekreti mbi monitorim vlerësimin 22 janar 1990,

http://blog.laurentbarbe.fr/public/method_eval_polit_publiq.pdf, konsultimi i fundit maj 2017

http://blog.laurentbarbe.fr/public/method_eval_polit_publiq.pdf


171

tonë rezulton në i ulët) dhe rritjen e nivelit arsimor, duke qenë se këto dy

dimensione janë shumë komplementariste. Kjo, gjithashtu do të kishte një

ndikim të fuqishëm edhe në përmirësimin e kushteve të banimit.

Konkretisht brenda sistemit progresiv të taksimit, të parashikohen

lehtësime fiskale për familjet me fëmijë duke konsideruar nevojat

specifike të tyre. Konsiderimi i optikës sociale brenda sistemit fiskal do të

zgjeronte spektrin e politikave të fëmijës dhe familjes në vendin tonë,

duke u bazuar edhe në një nga objektivat bazë të politikës mbi fëmijët dhe

familjen në sistemin francez, e cili synon rishpërndarjen e pasurisë

kombëtare sipas përbërjes së familjeve, që në vetvete përbën një nga

parimet e shoqërisë franceze.

Ideimi i politikave mbështetëse të prindërve të papunë. Kur kemi

intervistuar specialistë të Shërbimit Kombëtar të Punësimit, ata nuk ishin

në gjendje të na përgjigjeshin në lidhje me situatën familjare të

punëkërkuesve. Punëkërkuesi brenda këtij shërbimi trajtohet si individ

dhe nuk konsiderohen rrethanat familjare të tij. Trajtimi me prioritet i

prindërve të papunë brenda Shërbimit Kombëtar të Punësimit, do të rriste

efektivitetin e këtij shërbimi, kjo, duke u bazuar edhe në praktikat e

sistemit francez të punësimit dhe kryesisht në prioritetin që u jepet

prindërve të papunë.

Për punëkërkuesit e papunë shërbimi francez i punësimit ofron një gamë

ndihmash për të lehtësuar kthimin apo integrimin e tyre në tregun e

punës. Ndër të tjera, ai mbulon shpenzimet e transportit (në mënyrë që

punkërkuesi të ketë mundësi mobiliteti përgjatë kërkimit të punës),

trajnimeve profesionale dhe për prindërit e papunë shpenzimet për

kujdesin ndaj fëmijëve, në mënyrë që prindi të jetë aktiv në kërkimin e

mundësive të punësimit302.

Mirorganizimi i praktikave favorizuese për prindrit në marrëdhënie pune

edhe pse ka prirje për t’u konsideruar gjithmonë edhe më shumë

prindërimi në kodin e punës. Duhet të krijohen kushte më të përshtatshme

në mënyrë që për prindërit të vendoset një ekuilibër midis jetës

profesionale dhe procesit të prindërimit. Ky rekomandim vjen i frymëzuar

nga një praktikë e mirë e sistemit francez, ku të gjitha dispozitivat për

ruajtjen e këtij ekuilibri janë mirorganizuar në kuadrin ligjor sikurse

pasqyrohen në në kodin civil francez. Në të drejtat e prindit, në sistemin

francez, janë parashikuar tre tipe ditësh pushimi për prindërit : ditë

pushim për praninë prindërore, ditë pushim për mbështetjen familjare dhe

ditë pushimi për solidaritetin familjar. Gjithashtu brenda hapësirave të

mundshme, si në sektorin publike dhe në atë privat, prindërve duhet t’u

jepet prioritet në zgjedhjen e mundësive më të përshtatëshme për oraret e

punës303.

302Shërbimi francez i punësimit, http://www.pole-emploi.fr/accueil/, konsultimi i fundit maj 2017 303 Të drejtat e prindërve në sistemin francez, http://www.unapei.org/Les-droits-des-parents,5.html,

http://www.pole-emploi.fr/accueil/

http://www.unapei.org/Les-droits-des-parents,5.html


172

Parashikimi i mekanizmave të bashkërendimit ndërsektorial të politikave

sociale mbi fëmijën, duke marrë shkas nga koncepti i integrimit të

politikave shëndetësore në të gjitha politikat publike sipas modelit francez

dhe evropian.

Ndërmarrja e nismave për rritjen e efektivitetit të procesit të decentralizimit, element

që shoqëron procesin e ndërmarrjes së politikave publike në sistemin francez që prej

vitit 1983.

Rekomandime drejtuar sistemin arsimor

Rivlerësimi i situatës psiko-sociale të fëmijës brenda sistemit arsimor vjen si një

tjetër rekomandim për autoritet implementuese të politikave në këtë fushë dhe për

politikëbërësit.

Mundësimi i trajnimeve dhe seminareve për mësuesit mbi menaxhimin e

marrëdhënieve humane mësues-xënës, nxënës-nxënës. Ky rekomandim vjen pasi

është evidentuar se fokusi i mësuesve është i përqëndruar në arritjet kurrikulare të

nxënësit. Shoqërisë sonë i nevojiten qytetarë të denjë dhe jo vetëm profesionistë.

Ky rekomandim nuk shihet vetëm si një dëshirë për të përmirësuar apo

standardizuar gjendjen psiko-sociale të fëmijës në vendin tonë, por vjen edhe si një

detyrim për përmbushjen e angazhimeve të vendit tonë bazuar në Kartën e të Drejtave

Themelore të BE-së. Në këtë tekst të parë të nivelit kushtetues në BE, përcaktohen tri

parimet themelore të të drejtave të fëmijëve : e drejta për të shprehur pikëpamjet e

tyre lirisht në përputhje me moshën dhe pjekurinë e tyre (neni 24, paragrafi 1), e

drejta për të pasur në prioritet interesat e tyre më të mira në të gjitha veprimet që kanë

të bëjnë me fëmijën (neni 24, paragrafi 2) dhe e drejta për të ruajtur marrëdhëniet

personale dhe kontakte të drejtpërdrejta me të dy prindërit (neni 24, paragrafi 3).

Niveli i lartë i kënaqësisë të fëmijëve francezë në shkollë lidhet jo detyrimisht me

ekzistencën e strukturave efektive që trajtojnë situata psiko-sociale të tyre, por edhe

me nivelin e lartë të profesionalizmit të mësuesit304.

Rekomandim drejtuar strukturave përgjegjëse të menaxhimit të shëndetit publik

Shifrat e larta të përdorimit të duhanit dhe alkoolit tek fëmijët në vendin tonë

janë shqetësuese. Kjo situatë na çon natyrshëm drejt nevojës për një rishikim të

ligjit dhe kryesisht të sanksioneve të parashikuara për përdorimin e këtyre

substancave nga fëmijët. Sanksionet që kanë pasur relativisht sukses në rastin

francez mbi përdorimin e këtyre substancave konsiston në rritjen e taksave për

alkoolin dhe duhanin. Kjo është reflektuar në rritjen e çmimit të këtyre

produkteve dhe uljen e konsumit. Paralelisht me rritjen e taksave është aplikuar

vendosja e gjobave për përdoruesit dhe tregëtuesit e këtyre produkteve jashtë

kushteve të parashikuara dhe kryesisht për tregëtimin e tyre tek fëmijët.

konsultimi i fundit maj 2017 304Niveli psiko-social i fëmijëve në Francë,


nces_scolaires_mars_2011_Enquête_élève_1er_degré.pdf, konsultimi i fundit nëntor 2016




173

Gjthashtu duke u bazuar në suksesin e praktikave franceze të sensibilizimit të

fëmijëve mbi efektet negative nga përdorimi i këtyre substancave do të ishte e

dëshirueshme që këto fushata të ishin më konkrete për të rritur maksimalisht

ndikimin tek fëmijët. Dhe për të kuruar fenomenin që në vendin tonë rezulton në

nivele të larta, do të ishte e dëshirueshme të investohej për të zhvilluar mjekësinë

në fushën e varësisë ndaj substancave narkotike.


174

BIBLIOGRAFIA

1. A Ben-Arieh, I Frønes, Indicators of children’s well being-Concepts, indices

and usage, Social Indicators Resarch, 2007

2. A.Ben-Arieh, I. Frønes, Taxonomy for child wellbeing indicators: A

framework for the analysis of the well-being of children Childhood, 2011

3. Alexandre-Bidon Danièle, Lett Didier, Les enfants au Moyen Âge, Ve- XVe

siècles 1998 Volume 17 Numéro 34 pp. 154-155

4. Ardian Civici, Shteti apo Tregu, UETPRESS, Tiranë 2013, f 68-70

5. Ariès Philippe, L'enfant et la vie familiale sous l'Ancien Régime, Revue

Française de la Sociologie, 1960 Volume 1, N.4

6. Becker H.,Social Problems: A Modern Approach, John Wyler New York

1966,

7. Ben-Arieh dhe George, 2001; Lee dhe Pollard, 2003 Fattore et al 2007/

Assurer le bien-être des enfants, 2009, OECD

8. Borgetto M. La décentralisation du « social »: de quoi parle-t-on?

Informations Sociales, 2010/6-no 162, p. 6-11/publication de la Caisse

nationale des allocations familiales

9. Borgetto M. Lafore R., Droit de l’aide et de l’action sociales, Précis Domat, 7e

éd., Montchrestien 2009

10. Bray M., Adamos B., Mason M., Pratiques et methodes, La Découverte, Paris

2005/ Recherche comparative en éducation. Approches et méthodes, Editorial

De Boeck, Bruxelles 2010

11. Cobb R., Ross M., « Agenda Setting and the Denial of Agenda Access: Key

Concepts », in Cultural Strategis of Agendas Denial: Avoidance, Attack and

Redefinition, Lawrence, University Press of Kansas 1997

12. Delors J. et Dollé M., Investir dans l’État social, Paris, Odile Jacob, 2009

13. Easton David, A. Knopf Alfred, The Political System: An Inquiry into the

State of Political Science, New York 1953.

14. Esping-Andersen, G. The three worlds of welfare capitalism., Polity Press,

UK: Cambridge 1990

15. Euronet, 2004

16. Fattore et al, 2007, Assurer le bien-être des enfants, 2009, OECD f. 5

17. François-Xavier Merrien, L’État-providence 2007/3249 Presses Universitaires

de France (3e éd.)ISBN : 9782130539353

18. Freeman, J.G., Samdal, O., Klinger, D.A., Dur, W., Griebler, R., Currie, D.

and Rasmussen, M. (2009) The relationship of schools to emotional health and

bullying. International, Journal of Public Health, 54 (Suppl 2): S251-S259

19. Full employment in a free society: a report / by William H. Beveridge, 1944

20. Garraud P., Politiques nationales: l’élaboration de l’agenda, L’Année

sociologique, 1990


175

21. Garrett, G., Global Markets and National Politics. International Organization

52: 1998,

22. Goran Goldkuhl, Practice Theory vs Practical Theory: Combining Referential

and Functional Pragmatism, Schatzki et al., 2001

23. Gosta Esping-Andersen Les trois mondes de l'Etat-providence. Essai sur le

capitalisme moderne, coll. Le lien social, éd. PUF, 1999,

24. Gouttenoire Adeline, « Le bien-être de l'enfant dans la Convention

internationale des droits de l'enfant », Informations sociales 2010/4 (n° 160),

25. Grelley Pierre, « Intérêt de l'enfant : un renouveau », Informations sociales

2010/4 (n° 160),

26. Hassenteufel Patrick, « Les processus de mise sur agenda: sélection et

construction des problèmes publics », Informations sociales, 1/2010 (n° 157),

27. Hermet Gay, Bertrand Badie, « La politique comparée », Armand Colin Paris

2001

28. Hilgartner Stephen, L. Bosk Charles, The Rise and the Fall of Social

Problems: A Public Arenas Model, The American Journal of Sociology, Vol.

94 N.1 Jul 1988

29. ILO. Into the twenty-first century : the development of social security : a

report to the Director-General of the International Labour Office on the

response of the social security system in industrialised countries to economic

and social change. International Labour Office, Geneva 1984

30. Janet Currie, Erdal Tekin, April 2006,Does Child Abuse Cause Crime?,NBER

Working Paper No. 12171

31. Jenson J, Saint-Martin D., « Building blocks for a new social architecture:

the LEGOTM paradigm of an active society », Policy & Politics, 2006 vol. 34,

n° 3.

32. Jérôme Denis, “Préface: Les nouveaux visages de la performativité”, Etudes

de communication, 29/2006

33. KingdonJohn W., Agendas, Alternatives, and Public Policies, Little, Brown,

Boston 1984

34. Konventa e të Drejtave të Fëmijëve e Organizatës së Kombeve të Bashkuara,

1989, version online

35. La comparaison dans les sciences sociales. Pratiques et méthodes, La

Découverte, Paris 2005.

36. Laurence Rossignol, Focus në CNAEMO, 23 mars, 2016

37. Lawn, J, Cousens, S, Bhutta, Z, Darmstadt, G, Martines, J, and Paul, V. Why

are 4 million newborn babies dying each year? Lancet. 2004

38. Löchen Valérie, Comprendre les politiques sociales, Dudon, Paris 2016, p.7

39. McCombs, M.E. & Shaw, D., The Agenda-Setting Function of Mass Media,

1972 POQ, 36;

40. McLellan, L., Rissel, C., Donnelly, N. and Bauman, A. Health behaviour and

the school environment in. Social Science & Medicine, 49 New South Wales,

Australia 1999


176

41. Merdani A., Toçi D., « Vleresimi i lindjeve dhe aborteve tek adoleshentet per

rrethin e Tiranes, gjate periudhes 2009-2012 », Bulletini i Institutit të

Shëndetit Publik, Nr2-2015

42. Neveu E., L’approche constructiviste des “problèmes publics”. Un aperçu des

travaux anglo-saxons, Études de communication, 1999, n° 22, p. 42

43. Neveu E., L’approche constructiviste des “problèmes publics”. Un aperçu des

travaux anglo-saxons, Études de communication, 1999, n° 22

44. Palier Bruno, Bonoli Giuliano, Entre Bismarck et Beveridge « Crises » de la

sécunté sociale et politique(s), Revue française de science politique,1995

Volume 45 Numéro 4

45. Paris, Seuil, coll.«La République des idées »,, 2008

46. Pollard, E.L., & Lee, P.D.. Child well being: A systematic review of the

literature. Social Indicators Research, 2003

47. Rayssiguier Y, Jégu J, Laforcade M. Politiques sociales et de santé,

comprendre et agir, Presses de l’EHESP Rennes juin 2012.

48. Réforme pédagogique et légitimation, 2009, De Boeck Supérieur,ISBN :

97828041019302009 p-47

49. Réforme pédagogique et légitimation, 2009,De Boeck Supérieur,ISBN :

97828041019302009

50. Renaut Alain, La libération des enfants. Contribution philosophique à une

histoire de l'enfance, 2002 Volume 141 Numéro 1

51. Rey-Lopez, J.P., Vincente-Rodriguez, G., Biosca, M. and Moreno, L.A.

(2008) Sedentary behaviour and obesity development in children and

adolescents. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 18

52. Saab, H. and Klinger, D. (2010) School differences in adolescent health and

wellbeing: Findings from the Canadian Health Behaviour in School-aged

Children Study. Social Science & Medicine, 70: 850-858

53. Sen A.K., "Social Justice and the Distribution of Income", in Atkinson A.B.

and Bourguignon F. (eds.), Handbook of Income Distribution, Amsterdam

2000

54. Servet Jean-Michel, « Le principe de réciprocité chez Karl Polanyi,

contribution à une définition de l'économie solidaire », Revue Tiers

Monde, 2/2007 (n° 190),

55. Servet Jean-Michel, « Le principe de réciprocité chez Karl Polanyi,

contribution à une définition de l'économie solidaire », Revue Tiers

Monde, 2/2007 (n° 190)

56. Të rinjte ne Shqiperi, sfidat ne kohet qe ndryshojne. INSTAT nentor 2015

57. Thévenon Olivier, « Indicateurs comparés du bien-être des enfants dans les

pays de l'OCDE », Informations sociales, 4/2010 (n° 160)

58. Xhumari Merita, Procesi dhe Institucionet e Politiës Sociale, « ABC » Tiranë

2009

http://www.persee.fr/issue/rfp_0556-7807_2002_num_141_1?sectionId=rfp_0556-7807_2002_num_141_1_2923_t1_0180_0000_3


177

Faqe Interneti

1. http://apps.who.int/hac/techguidance/tools/disrupted_sectors/adhs_module5.pd

f

2. http://eurlex.europa.eu/legalcontent/FR/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FT

XT

3. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:

0200:fr:PDF

4. http://ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Raporti-ESPAD.pdf

5. http://observator.org.al/wp-content/uploads/2015/03/2015-

Martesat_e_hershme_ne_Shqiperi.pdf

6. http://shtetiweb.org/wp-content/uploads/2014/06/NSDI_2014-

2020_version_JUne-2013.pdf

7. http://www.afmjf.fr/IMG/pdf_RPT-protection-enfance.pdf

8. http://www.assmat.presse.fr/doc/decret-19-01-1811.pdf

9. http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la

constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-de-1946-ive-

republique.5109.html

10. http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_fr.pdf

11. http://www.familles-de-france.org/sites/default/files/PF_2014-01_la-politique-

familiale-en-France-syntheses.pdf

12. http://www.familles-de-france.org/sites/default/files/PF_2014-01_la-politique-

familiale-en-France-syntheses.pdf

13. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---

ilo_aids/documents/legaldocument/wcms_127390.pdf

14. http://www.infocip.org/al/?p=3443

15. http://www.injep.fr/article/les-jeunes-ni-en-emploi-ni-en-etudes-ni-en-

formation-un-nouvel-indicateur-cible-des

16. http://www.ishp.gov.al/ep-content/uploads/2012/03/Ligji-i-shendetit-

publik.pdf

17. http://www.ishp.gov.al/ep-content/uploads/2012/03/P%C3%ABr-

sh%C3%ABndetin-riprodhues.pdf

18. http://www.ishp.gov.al/wpcontent/uploads/2015/kalendar/Java%20boterore%2

0e%20Ushqyerjes%20me%20gji.pdf

19. http://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=FF2D16C7207

1515AB15146B6B7A5CAB6.tpdjo10v_1?idArticle=LEGIARTI00000642646

8&cidTexte=LEGITEXT000006070721&dateTexte=20120 921)

20. http://www.m-pep.org/IMG/pdf/Acte_final_traite_de_Rome.pdf

21. http://www.oecd.org/fr/els/famille/44361091.pdf

22. http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results.htm

23. http://www.oecdilibrary.org/docserver/download/8107022ec026.pdf?expires=

1492796999&id=id&accname=guest&checksum=04773678609286C4B9C25

5C3423BC5C8



http://eurlex.europa.eu/legalcontent/FR/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FTXT

http://eurlex.europa.eu/legalcontent/FR/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FTXT

http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:0200:fr:PDF

http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:0200:fr:PDF






http://www.afmjf.fr/IMG/pdf_RPT-protection-enfance.pdf

http://www.assmat.presse.fr/doc/decret-19-01-1811.pdf

http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la%20constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-de-1946-ive-republique.5109.html



http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_fr.pdf








http://www.injep.fr/article/les-jeunes-ni-en-emploi-ni-en-etudes-ni-en-formation-un-nouvel-indicateur-cible-des

http://www.injep.fr/article/les-jeunes-ni-en-emploi-ni-en-etudes-ni-en-formation-un-nouvel-indicateur-cible-des

http://www.ishp.gov.al/wpcontent/uploads/2015/kalendar/Java%20boterore%20e%20Ushqyerjes%20me%20gji.pdf

http://www.ishp.gov.al/wpcontent/uploads/2015/kalendar/Java%20boterore%20e%20Ushqyerjes%20me%20gji.pdf

http://www.m-pep.org/IMG/pdf/Acte_final_traite_de_Rome.pdf

http://www.oecd.org/fr/els/famille/44361091.pdf

http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results.htm

http://www.oecdilibrary.org/docserver/download/8107022ec026.pdf?expires=1492796999&id=id&accname=guest&checksum=04773678609286C4B9C255C3423BC5C8




178

24. http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Shendeti_Publik/STRATEGJIA_

E_SHENDETIT_RIPRODHUES_2017-2021_Final_5_dhjetor_2016-1.pdf

25. http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Shendeti_Publik/STRATEGJIA_

E_SHENDETIT_RIPRODHUES_2017-2021_Final_5_dhjetor_2016-1.pdf

26. http://www.slideshare.net/LoNnapIrEcI/traktati-i-lisbons-treaty-of-

lisbon

27. http://www.sociale.gov.al/al/newsroom/lajme/miratohet-ne-

komisionin-per-shendetesine-dhe-ceshtjet-sociale-projektligji-per-

mbrojtjen-e-te-drejtave-te-femijeve&page=3

28. http://www.sociale.gov.al/al/program/kujdesi-dhe-perfshirja-sociale

29. http://www.ulss12.ve.it/docs/file/pubbl_utenti/Vaccini%20ALBANESE.pdf

30. http://www.zeriamerikes.com/a/bullisim-edmond-dragoti/3805517.html)

31. http://www.zhvillimiurban.gov.al/files/pages_files/Vleresimi_i_Nevojave_per

_Strehim_Social_ne_Shqiperi_ALB.pdf

32. https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT0000060

74069

33. https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do?idArticle=LEGIARTI00

0006681510&cidTexte=LEGITEXT000006072637&dateTexte=19860108

34. https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT0000008

86585


20195


05234&categorieLien=id

37. https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexteArticle.do?idArticle=LEGIARTI00

0025585639&cidTexte=LEGITEXT000006069158

38. https://www.slideshare.net/ALO116/alo-116-bullizmi-raport-analitik-janar-

qershor-2012

39. https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/iwp_2013_3.pdf

40. https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/rc11_fre.pdf

41. https://www.unicef.org/albania/sq/children_27593.html

42. https://www.unicef.org/albania/sq/children_27593.html

43. https://www.unicef.org/albania/sq/media_28204.htm

44. https://www.unicef.org/french/specialsession/about/sgreportpdf/15_LowBirth

weight_D7341Insert_French.pdf

45. https://www.unicef.org/french/specialsession/about/sgreportpdf/15_LowBirth

weight_D7341Insert_French.pdf

46. https://www.unicef.org/magic/media/documents/CRC_albanian_language_ver

sion.pdf


sion.pdf


sion.pdf

http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Shendeti_Publik/STRATEGJIA_E_SHENDETIT_RIPRODHUES_2017-2021_Final_5_dhjetor_2016-1.pdf






http://www.sociale.gov.al/al/newsroom/lajme/miratohet-ne-komisionin-per-shendetesine-dhe-ceshtjet-sociale-projektligji-per-mbrojtjen-e-te-drejtave-te-femijeve&page=3



http://www.sociale.gov.al/al/program/kujdesi-dhe-perfshirja-sociale

http://www.ulss12.ve.it/docs/file/pubbl_utenti/Vaccini%20ALBANESE.pdf

http://www.zeriamerikes.com/a/bullisim-edmond-dragoti/3805517.html



https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do?idArticle=LEGIARTI000006681510&cidTexte=LEGITEXT000006072637&dateTexte=19860108

https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do?idArticle=LEGIARTI000006681510&cidTexte=LEGITEXT000006072637&dateTexte=19860108







https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexteArticle.do?idArticle=LEGIARTI000025585639&cidTexte=LEGITEXT000006069158

https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexteArticle.do?idArticle=LEGIARTI000025585639&cidTexte=LEGITEXT000006069158



https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/iwp_2013_3.pdf

https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/rc11_fre.pdf



https://www.unicef.org/albania/sq/media_28204.htm












179


sion.pdf


sion.pdf 24-2(f)

51. https://www.unicef.org/nutrition/files/Final_IYCF_programming_guide_2011.

pdf

52. https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pd

f

53. https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pd

f

54. www.tradingeconomics.com /albania/mortality- rate-infant-per-1-000-

live...albania mortality rate infant per 1 000 live births wb data World Bank

Indicators - Albania – Mortality

Ligje, Strategji, raporte dhe rekomandime

1. Adoption of the WHO assessment tool on the quality of hospital care for

mothers and newborns in Albania

2. Albanian Ministry of Health. 2002. 10 year development strategy of the

Albanian health system. Tirana, Albania: Albanian Ministry of Health

3. Albanian Ministry of Health. 2002. 10 year development strategy of the

Albanian health system. Tirana, Albania: Albanian Ministry of Health.

4. CdE Charte sociale europeenne, STE n° 35, 18 octobre 1961

5. CdE, Comité des Ministres (2009), Recommandation CM/Rec(2009)10 du

Comité des Ministres aux États membres sur les stratégies nationales intégrées

de protection des enfants contre la violence, 18 novembre 2009.

6. CdE, Comité des Ministres (2010), Lignes directrices sur une justice adaptée

aux enfants,17 novembre 2010.

7. CdE, Comité des Ministres (2011), Lignes directrices sur les soins de santé

adaptés aux enfants, 21 septembre 2011.

8. CdE, Comité des Ministres (2011), Recommandation Rec(2011)12 sur les

droits de l’enfant et les services sociaux adaptés aux enfants et aux familles,

16 novembre 2011

9. CdE, Comité des Ministres (2011), Stratégie du Conseil de l’Europe sur les

droits de l’enfant (2012-2015), CM(2011)171 final, 15 février 2012

10. CdE, Comité des Ministres (2012), Recommandation CM/Rec(2012)2 du

Comité des Ministres aux États membres sur la participation des enfants et des

jeunes de moins de 18 ans, 28 mars 2012.

11. CdE, Convention européenne en matière d’adoption des enfants (révisée),

STCE n° 202, 27 novembre 2008.

12. CdE, Convention européenne sur l’exercice des droits des enfants, STE n°

160, 25 janvier 1996.

13. CdE, Convention europeenne sur le statut juridique des enfants nes hors

mariage, STE n° 85, 15 octobre 1975.





https://www.unicef.org/nutrition/files/Final_IYCF_programming_guide_2011.pdf

https://www.unicef.org/nutrition/files/Final_IYCF_programming_guide_2011.pdf






180

14. CdE, Convention sur la protection des enfants contre l’exploitation et les abus

sexuels, STCE n° 201, 25 octobre 2007.

15. CdE, Convention sur la protection des enfants contre l’exploitation et les abus

sexuels, STCE n° 201, 25 octobre 2007.

16. CdE, Convention sur les relations personnelles concernant les enfants, STE n°

192, 15 mai 2003.

17. Child Rights Information Network, 2002, f. 13

18. Commission européenne (2011), Programme de l’Union européenne en

matière de droits de l’enfant, COM(2011) 0060 final, Bruxelles.

19. Conseil de l’Europe (CdE), Convention sur la lutte contre la traite des etres

humains, STCE n° 197, 15 mai 2005.

20. CouEDH, Marckx c. Belgique, n° 6833/74, 13 juin 1979

21. Department of Health (2004) At least 5 a week: evidence on the impact of

physical activity and its relationship to health. A report from the Chief

Medical Officer. London: Department of Health.

22. Directive 2011/93/UE, JO 2011 L 335, p. 1. /Directive 2011/36/UE, JO 2011

L 101, p. 1. / Directive 2012/29/UE, JO 2012 L 315, p. 57.

23. Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit 2017-20121, Ministria e

Shëndetësisë

24. Global perspectives on unplanned pregnancies a framework for action from

the world contraception day (wcd) coalition

25. Guide pratique de la protection de l’enfance à l’usage des personnels de

l’éducation nationale, Academie Nante, 2014

26. Komisioni Evropian (2008) 367 final, 2006, f. 3

27. Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, 1998,

28. Laurence Rossignol, Assises du Carrefour national de l’action éducative en

milieu ouvert (CNAEMO), le 23 mars 2016 à Évreux

29. Ligji Nr. 10 347, dt 4.11.2010 “Për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës”

30. MSH, Drejtoria e Perparimit Shendetesor, Kontrollit te Cilesise dhe Jetesimit

te Prioriteteve, sektori monitorimi vleresimit te treguesve shendetesor

31. Nelson, M.C., Neumark-Stzainer, D., Hannan, P.J. and Sirard, J.R. (2006)

Longitudinal and secular trends in physical activity and sedentary behavior

during adolescence. Pediatrics, 118: e1627-e1634.

32. OMS Low birth weight: a tabulation of available information. Maternal health

and safe motherhood program. Genève: WHO, New York: UNICEF, 1992.

33. OMS. Rapport sur la santé dans le monde 1998. Genève: OMS, 1998

34. Organisation des Nations Unies (ONU), Assemblee generale (1989),

Convention relative aux droits de l’enfant, 20 novembre 1989.

35. Raport shendetesor kombetar, gjendja shendetesore e popullates shqiptare

Tirane, 2014. ISHP, UNICEF

36. Strategjia e Shendetit Publik dhe Promocionit te Shendetit, Tirane 2003, fq.

62-63

37. Strong, W.B., Malina, R.M., Blimkie, C.J.R., Daniels, S.R., Dishman, R.K.,

Gutin, B., Hergenroeder, A.C., Must, A., Nixon, P.A., Pivarnik, J.M.,


181

Rowland, T., Trost, S. and Trudeau, F. (2005) Evidence based physical

activity for school-age youth. Journal of Pediatrics, 146: 732-737.

38. WHO, neonatal health Global Health Observatory (GHO) data

39. World Health Organization (WHO). 1981. International code of marketing of

breast-milk substitutes. Geneva: World Health Organization.

40. World Health Organization (WHO). 2009. Global health risks: mortality and

burden of disease attributable to selected major risks. Geneva: World Health

Organization.


182

LISTA E SHKURTIMEVE :

1. OECD - Organizata për Kooperim Ekonomik dhe Zhvillim

2. KKBDF - Konventa e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijëve

3. KDF - Konventa e të Drejtave të Fëmijëve

4. UNICEF - United Nations Children's Fund

5. PBB – Produkti i Brendshëm Bruto

6. INSTAT – Instituti i Statistikave

7. PISA- Programi Ndërkombëtar për Vlerësimin e Nxënësve

8. OJF- Organizatë Jofitimprurëse

9. BE- Bashkimi Evropian

10. OKB- Organizata e Kombeve të Bashkuara

11. NjMDF- Njësia për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve

12. VKM –Vendim i Këshillit të Ministrave

13. SKZHI- Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim

14. KSE –Karta Sociale Evropiane

15. KEDS- Komisioni Evropian për të Drejtat Sociale

16. KE- Komisioni Evropian

17. MMSR- Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë

18. NE- Ndihma Ekonomike

19. ODF- Observtori për të Drejtat e Fëmijëve

20. NEET – (Neither in Employment nor in Education or Training) Të rinjtë

15-18 vjeç që nuk janë në sistemin arsimor, as të punësuar as në trajnim.

21. OBSH- Organizata Botërore e Shëndetësisë

22. UNFPA- United Nations Population Fund

23. ESPAD- Projekti Evropian i Shkollave për Alkoolin dhe Drogat e tjera

FJALËT KYÇE :

Politika Sociale, Mirëqenia e fëmijës, Autoritetet publike, Shteti i mirëqeies

sociale, Funksionaliteti i politikave sociale


183

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Klasifikimi hierarkik i shteteve të mirëqenies në termat e dematerializimit

në 1980 ......................................................................................................................... 38

Tabela 2. Tiparet kryesore të tre sistemeve të mbrojtjes sociale: ............................... 40

Tabela 3. Varfëria ekstreme në Shqipëri 2002-2012 ................................................... 93

Tabela 4. Numri i lindjeve në Shqipëri, numri i lindjeve për grupmoshën 15-18 vjeç

.................................................................................................................................... 149

Tabela 5. Raportimi I marrëdhënieve konfliktuale të fëmijëve ................................. 153

Tabela 6. Sinteza e dimensioneve të mirëqenies së fëmijëve dhe niveli i ndërhyrjes së

autoriteteve publike. ................................................................................................... 161

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1. Varfëria në Shqipëri në përqindje 2002-2012 (ngjyra bul e errët pasqyron

zonën urbane, ngjyra blu e çelur zonën rurale dhe ngjyra gurkal gjithsej). ................. 92 Grafiku 2. Numri i familjeve në Ndihmë Ekonomike 2000-2015 ............................... 95 Grafiku 3. Përqindja e familjeve me fëmijë pjesë e skemës së Ndihmës Ekonomike . 96 Grafiku 4. Koeficienti i fëmijëve përfiues të NE-së .................................................... 96 Grafiku 5. Numri i banorëve për dhomë .................................................................... 103 Grafiku 6. Numri i banorëve për dhomë të varfër/jo të varfër ................................... 104 Grafiku 7. Higjena ..................................................................................................... 105 Grafiku 8. Higjena të varfër/jo të varfër .................................................................... 106 Grafiku 9. Furnizimi me ujë....................................................................................... 107 Grafiku 10. Furnizimi me ujë të varfër/jo të varfër ................................................... 107 Grafiku 11. Rezultatet e testit të matematikës 2012/Djem Vajza .............................. 113 Grafiku 12. Rezultatet për testin e matematikës në programin PISA 2015 djem/vajza

.................................................................................................................................... 113 Grafiku 13. Rezultatet e testit të leximit 2012/Djem Vajza ....................................... 114 Grafiku 14. Rezultatet për testin e leximit në programin PISA 2015 djem/vajza ..... 114 Grafiku 15. Rezultatet e testit në shkencë 2012/Djem Vajza .................................... 115 Grafiku 16. Rezultatet për testin e shkencës në programin PISA 2015 djem/vajza .. 116 Grafiku 17. NEET/ Fëmijët e moshes 15-18 vjeç që nuk janë në shkollë/punë/trajnim

.................................................................................................................................... 119 Grafiku 18. Koeficienti i vdekshmërisë foshnjore, 2011-2015.................................. 124 Grafiku 19. Fëmijët e lindur nën peshë, 2011-2015 .................................................. 127 Grafiku 20. Lindjet nën peshë/ sipas peshës 2011-2015 ............................................ 127 Grafiku 21. Numri i fëmijëve që ushqehen ekskluzivisht me gji në % ..................... 129 Grafiku 22. Numri i fëmijëve që ushqehen ekskluzivisht me gji .............................. 129 Grafiku 23. Vaksinimi i fëmijëve sipas viteve për kollën e mirë/pertusia................. 131 Grafiku 24. Vaksinimi i fëmijëve sipas viteve për fruthin-rubeolën- parotit ............ 132 Grafiku 25. Aktivitetit fizik mbi tre ditë në javë sipas gjinisë .................................. 134 Grafiku 26. Shpenzimi i kohës së lirë për fëmijët e marrë në studim ........................ 134 Grafiku 27. Koeficienti i vdekshmërisë së fëmijëve nga 1-18 vjeç, 2011-2015........ 136 Grafiku 28. Vetvrasja te fëmijët 15-18 vjeç ............................................................... 137 Grafiku 29. Prevalenca e duhanpirjes të paktën një here ne jete, Shqiperia, 2015 (%)

.................................................................................................................................... 139


184

Grafiku 30. Frekuenca e konsumit të duhanit gjatë jetës sipas gjinisë, Shqiperi, 2015

(%).............................................................................................................................. 140 Grafiku 31. Fillimi i konsumit ditor të duhanit në moshën 14 vjeç, ose më pak,

Shqipëri, 2015 (%) ..................................................................................................... 140 Grafiku 32. Nxënësit që besojnë se, nëse do të donin, do të mund të siguronin cigare

lehtë apo shumë lehtë, Shqipëri, 2015 (%) ................................................................ 141 Grafiku 33. Ndryshimi (në pikë /përqindje) i prevalencës së konsumit të alkoolit të

paktën një herë në jetë, Shqipëria, 2011-2015 ........................................................... 144 Grafiku 34. Nxënësit që besojnë se, nëse do të donin, do të mund të siguronin lehtë

apo shumë lehtë pije alkoolike, Shqipëria, 2015 (%) ................................................ 144 Grafiku 35. Rreziku i vetë-perceptuar nga konsumi i alkoolit, Shqipëria, 2015 (%) 146 Grafiku 36. Shtatëzania tek vajzat 15-18 vjeç ........................................................... 150 Grafiku 37. Shtatëzania tek vajzat 15-18 vjeç ........................................................... 150 Grafiku 38. Shtatëzënia sipas moshës tek vajzat 15-18 vjeç ..................................... 151 Grafiku 39. Problematikën e paragjykimit ................................................................. 154 Grafiku 40. Problematika e bulizmit .......................................................................... 154 Grafiku 41. Pëlqyeshmëria e nxënësve sipas grupmoshës së nxënësve .................... 157 Grafiku 42. Performanca në shkollë sipas gjinisë ...................................................... 158 Grafiku 43. Rritja e presionit nga volumi i punës në shkollë sipas grupmoshave. .... 158


185

SHTOJCA

Shtojca 1. Intervistë realizuar me përgjegjësin e kurrikulës pranë Drejtorisë

Arsimore Rajonale Korçë

Intervistë

Nr 21

Data 16/03/2017

Institucioni “Drejtoria Arsimore Rajonale” Korçë

Funksioni: Përshgjës i seksionit të Kurrikulës pranë DAR Korçë

Kjo intervistë bëhet në kuadrin e studimit për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktor”

me temë: ”Zhvillimi i politikave sociale në Shqipëri dhe në Francë, vendi që

zënë fëmijët në këto politika”

Sesioni I:

Të dhëna të përgjithshme mbi personin e intervistuar

1. Cili është profesioni juaj ?

- Mësues

2. Sa kohë keni që punoni pranë Drejtorisë Arsimore Rajonale?

- 5 vjet

3. A keni qenë ndonjëherë pjesë e një grupi pune për realizimin e ndonjë raporti

vlerësimi mbi elementë të politikave publike në arsim?

- Po, vlerësues i një programi edukimi në Gjirokastër dhe Elbasan për

vlerësimin e cilësisë së mjedisit të të nxënit, të organizuar nga “Save The

Children”. Gjithashtu kam qënë pjesë e grupeve të vlerësimit të maturës

shtetërore (AKP), për vlerësimin e standarteve (Ministria e Arsimit në

bashkëpunim me UNICEF), vlerësime këto të realizuara nga struktura

jashtë instirucionit (DAR).

4. Nëse po, cila është eksperienca juaj?

- Për mendimin tim, procesi i vlerësimit është nga më të vështirat, sidomos

në fushën e arsimit pasi nuk ka standarte të mirëpërcaktuara. Vlerësimi

është një element i rëndësishëm në vizionin e përgatitjes së kurrikulës,

brenda një sistemi arsimor. Në të gjithë sistemin mungon vlerësimi i

standartizuar edhe pse ne bëjmë një vlerësim të pjesshëm, vetëm për

arritjet e nxënësve. Mungesa e standarteve të vlerësimit është evidentuar

edhe në vlerësimin e kurrikulës të realizuar nga UNESCO.


186

Sesioni II

Niveli i adekuacionit të politikave sociale mbi fëmijët dhe funksionaliteti

1. A mendoni se është i kënaqshëm niveli i ndërmarrjes së politikave sociale në

fushën e arsimit ?

- Politikat ekzistojnë si materiale të shkruara, si ligje apo dokumenta dhe

janë të kënaqëshme. Mund të ketë mangësi pasi është një sistem që po

reformohet por përgjithësisht ju janë përqasur politikave sociale.

Gjithashtu, verehet një tendencë për tu përshtatur me normat evropjane.

Në arsim ajo që po kërkohet me forcë, që edhe për mua është themeli i

këtij sistemi është gjithpërfshirja, që ende nuk është një politikë e

realizuar. Gjithpërfshirja është thelbi i arsimit, nuk mund të bësh një

politikë arsimore nëse përjashtohet qoftë edhe një grup i vogël në shoqëri.

Gjithpërfshirja duhet të konsiderohet si koncept filozofik, tekstet e shkollës

e pranojnë këtë qasje por realizimi në praktikë nuk është i tillë, ka një

mungesë të gjithpërfshirjes. Gjithpërfshirje do të thotë kur ky koncept

përfshihet edhe në vendimarrje edhe në ofrimin e shërbimit edhe në realizimin

e një shërbimi. Për një pjesë të caktuara kjo nuk është kutpuar, sidomos në

vendimarrje, kjo nuk është e konsiderueshme edhe pse ka tendenca. Kjo sjell

veshtirësi në ekzekutimin e politikave të ndërmarra në nivel qëndror.

2. A mendoni se ekzistojnë strukturat përkatëse për të ekzekutuar politikat

sociale në fushën e arsimit?

- Mendoj se nuk kemi strukturat për të ekzekutuar politikat, duke qënë se kjo

është një risi, mendoj që duhet të ketë një nivel më të lartë adaptimi me

nivelet evropjane të strukturave. Nëse Ministria e Arsimit përgatit dhe

organizon politikat, arsimi u përket edhe institucioneve të tjera si:

Njësive vendore të cilat janë shumë më pranë kushteve fizike të godinave,

infrastrukturës, organizimit,

Oranizatave të tjera

Ministrive të tjera.

Ky bashkpunim teorikisht ekzsiton, por ka një mungesë të theksuar të

koordinimit të veprimtarisë dhe të një vizioni të përbashkët. Nëse politikat

arsimore kanë një vizion të caktuar, kjo duhet të mbështetet edhe nga

njësitë vendore të cilat duhet ti qasen këtij vizioni dhe ta realizojnë. Ky

vizion duhet të qaset edhe nga ministritë e tjera dhe më konkretisht nga

Ministria e Mirëqenes Sociale. ... më pas të orjentohen të gjitha

organizatat që veprojnë në fushën e arsimit.

Mendoj se secila strukturat punon në mungesë të koordinimit dhe të një

vizioni të përbashkët dhe impakti më pas vjen i copëzuar dhe kjo sjell

mungesë të sinergjisë.

3. Sa i përgjigjen këto politika problematikave sociale të fëmijëve në shkolla ?


187

- Politikat arsimore duhet tu përgjigjen kërkesave sociale të fëmijës, unë

mendoj në sistemi arsimor nuk i kushton vemendje anës sociale të fëmijës,

mungesës së strukturave.

Vetëm para 4 vjetësh është ristrukturuar urdhri për shërbimin psiko-

social dhe është futur punonjësi social në shkolla, por ai është thjesht një

titull pasi këta punonjës social nuk kanë një status të përcaktuar, një

detyre dhe një përshkrim të punës së tyre. Shërbimi që ofrohet prej tyre

varet nga dëshira apo vullneti i personit për të strukturuar këtë detyre.

Struktura e shërbimit psiko-social është shumë i rëndësishëm dhe ka një

rol të veçantë në jetën sociale të fëmijës.

Në sistemin arsimor shqiptar është krijuar një tendence që fokusi është i

drejtuar në anën akademike. Brenda sistemit arsimor njeriu vlerësohet

nga nota 4 në notën 10 dhe anashkalohet tërësisht ana sociale, qytetaria

dhe individi. Vlersimi i cilësive sociale dhe qytetare të individit mund të

bëhet në mënyrë rastësore nën vullnetin dhe dëshirën e një mësimdhënësi,

për mendimin tim ana sociale dallon individin nga kafsha...

Politikat mund të ekzistojnë por fokusi është në formimin akademik të

nxënësit. Në standartet e vlerësimit të parashkollorit, fusha sociale-

emocionale është një nga fushat më të vështira për tu zbatuar dhe më pak

të realizuara në sistemin tonë parashkollor. Dokumentacioni ekziston

ashtu si dhe treguesit dhe standartet por procesi nuk realizohet.

4. A mendoni se politikat sociale të ndërmarra në vendin tonë janë në përputhje

me kapacitetin institucional te agjencive zbatuese shqiptare dhe me burimet

njerëzore në këtë fushë ?

- Nuk mund të them se ka mungesë të kapaciteteve institucionale pasi

institucionet janë, ndoshta ato duhet të përmirësohen, rinovohen dhe

ristrukturuar ndërsa burimet njerëzore nuk i kemi. Nuk kemi fare burime

njerëzore të specializuara paraprakisht, përgjithësisht specializohen

përgjatë ushtrimit të detyrës. Ndoshta edhe gabohem... por në lidhje me

specialitetin e punonjësve sociale, ...por unë nuk i shoh... pasi është një

pozicion pune që mund të angazhohen jo vetëm persona të profilit.

Ndoshta ky profil që përgatitet nga universiteti mund të jetë por nuk ka

zbritur në terren. Ky post mund ti besohet kujdo jo domosdoshmërisht

specialistëve me një profil të caktuar diplome.

5. Si mendoni se ndikojnë detyrimet ndërkombëtare (si rrjedhojë e ratifikimit të

traktateve dhe konventave) në sistemin kombëtar të mbrojtjes së fëmijëve ?

- Përveç ndikimit pozitiv mendoj që ka edhe një ndikim negativi, pasi shpesh

ne ndërmarrim nisma nën idenë “kështu na i kërkojnë” dhe ka një

mungesë të adaptimit. Ka një qasje të legjislacionit por ka një mungesë të

theksuar të qasjes së zbatueshmërisë.

6. A mendoni se ka vend për përmirësime ? Nëse po, cilësoni në mënyrë

konkrete çfarë.

- Element që u ezauru në pyetjet e mëspipërme


188

Sesioni III

Niveli i mirëqenies së fëmijës në Shqipëri

1. Si do e gjykonit ju nivelin arsimor të fëmijëve shqiptarë ?

- Unë e gjykoj që sistemi arsimor është në krizë, nuk mund të flasim për

arritje apo për tregues të nivelit të mirë apo të lartë. Aritjet që evidentohen

ndodhin në mënyrë rastësore apo që shpjegohen nga faktorë të tjerë jo si

impakt i një politike arsimore të qartë, të saktë dhe të mirëpërcaktuar.

Vetë fakti që në një periudhë 10 vjeçare ndryshojnë 3 herë kurrikulat nuk

tregon qëndrueshmëri të sistemit. Kurrikula nuk mund të përgatitet për një

brez 3-4 vjeçar, por minimalisht për një vizion 20 vjeçar, sepse sistemi

arsimor nuk jep impkat në një periudhë afatshkurtër, nevojiten minimalisht

10 vjet për të vlerësuaar impaktin e këtij sistemi. Nëse investojmë sot në

arsim produkti do merret pas 10 vjetësh. Ne sot po “korrim” kaosin e

viteve 1997- 2000, që pothuajse nuk kishte sistem arsimor.

Ajo që më shqetëson është fakti që nuk shoh edhe në politikat e sotme një

qëndrueshmëri, në një periudhë 5-vjeçare kurrikula ndryshohet 2 herë.

Mbi të gjitha, këto ndryshime nuk janë ndryshime me një vizion afatgjatë,

çdo vit futen elementë të rinj në sistem dhe kjo e vendos sistemin në krizë.

2. Si i gjykoni rezultatet e nxënësve shqiptarë në programin PISA?

- Në lidhje me rezultatet në teste e programit PISA, pa dashur të jem

pesimist, rastet e arritjeve qëndrojnë jashtë politikave të ndërmarra

brenda sistemit arsimor dhe mund të jenë rezultate që vijnë nga investimi

personal i nxënësit. Arritjet e disa nxënësve nuk mund të jenë objektive për

të vlerësuar pozitivisht sistemin arsimor.

3. A ekzitojnë programme/politika për mbështetjen e fëmijëve në nevojë ?

- Politikat ekzistojnë, sëpaku politikat arsimore kanë përfshirë këtë kategori

fëmijësh, ka një fokus të veçantë për fëmijët me nevoja të veçanta por është

teorike. Kur analizojmë praktikën evidentohet se 90% e institucioneve

arsimore nuk kanë të përshtatur infrastrukturën minimale për fëmijët me

nevoja të veçanta. Këto mangësi vërehen në të gjithë sistemin.

4. Nëse po, a reflektohet ndikimi i këtyre programeve/politikave në rezultatet e

nxënësve ? Konkretizoheni situatën me shembuj.

- Për hir të së vërtetës, fakti që ekzistojnë detyrimet ligjore mbi

gjithpërfshirjen në sistemin arsimor ka ndërgjegjësuar disi aktorët e këtij

sistemi. Në këto 5 vjet që unë punoj në këtë funksion kam vënë re një

ndryshim të madh nga një mosnjohje totale e anës sociale të fëmijës. Sot

ndodhemi përballë një detyrimi ligjor për ta konsideruar situatën dhe nuk

përballemi me një rezistence mos zbatimi si më parë, në disa raste kjo

pranohet në mënyrë të natyrshme dhe diku tjetër nën presionin e detyrimit

ligjor...

Ka tendenca për ndërtimin e një kulture gjithpërfshirse sidomos midis

fëmijëve. Mendoj që kjo tendencë është rezultat i presionit ndërkombëtar,

organizatave që kanë kërkuar realizimin e këtyre kushteve...


189

5. A ekzistojnë politika sociale në sistemin arsimor shqiptar që synojnë

minimizimin e braktisjes shkollore mbas arsimit të detyruar (fëmijët 15-18

vjeç)? Konkretizoni me shembuj.

- Jo, sepse nuk ka koncept braktisje pas arsimit të detyruar. Pas sistemit të

detyrueshëm të arsimit fëmija është i lirë të marrë vendime mbi

mbarëvajtjen e tij...

Në shkollat e mesme ka një ndjekje të vazhdueshmërisë së prezencës në

mësim për nxënësin, por duke qënë se nuk jemi brenda sistemit të

detyrueshëm arsimor detyra i ngelet shërbimit psiko-social të shkollës për

të bërë një punë më të mirë me këta nxënës. Pra duhet mund të veprohet

vetëm nëpërmjet këshillimit...

Ju faleminderit për bashkëpunimin


190

Shtojca 2. Model i intervistës së përgjithshme realizuar me specialistë të fushës

së mirëqenies së fëmijëve

Intervistë

Nr…

Data..

Institucioni…

Funksioni….




Sesioni I:



2. Sa kohë keni që punoni në fushën e mbrojtjes së fëmijëve ?

3. A keni punuar ndonjëherë në institucionet publike të sistemit të mbrojtjes

së fëmijëve ?

PO JO

4. A keni qenë ndonjëherë pjesë e një grupi pune për realizimin e ndonjë

raporti vlerësimi mbi elementë të sistemit të mbrojtjes së fëmijëve ?

PO JO


Sesioni II


1. A mendoni se është i kënaqshëm niveli i ndërmarrjes së politikave sociale me

në qendër fëmijën ?


sociale me në qendër fëmijën ?

3. Sa i përgjigjen këto politika problematikave sociale të fëmijëve ?

4. A mendoni se politikat sociale të ndërmarra në vendin tonë janë në përputhje

me kapacitetin institucional te agjencive zbatuese shqiptare dhe me burimet

njerëzore në këtë fushë ?

5. Si mendoni se ndikojnë detyrimet ndërkombëtare (si rrjedhojë e ratifikimit të

traktateve dhe konventave) në sistemin kombëtar të mbrojtjes së fëmijëve ?


191


konkrete çfarë.

Sesioni III


1. Si do e gjykonit ju mirëqenien materiale të fëmijëve në vendin tonë ?

2. A mendoni se fëmijët shqiptarë kanë kushte strehimi relativisht të

mira ?

3. Si do e gjykonit ju nivelin arsimor të fëmijëve shqiptarë ?

4. A mendoni se ofrohet kujdesi dhe shërbimi shëndetësor i nevojshëm

për fëmijët në Shqipëri ?

5. Si do e gjykonit ju nivelin e delinkuencës të fëmijëve në Shqipëri ?

6. A mendoni se fëmijët shqiptarë janë objekt i fenomenit të bulizmit?

PO JO

7. Si mund të cilësohet niveli i kënaqësisë të fëmijëve shqiptare për jetën

në shkollë ?



192

Shtojcë 3. Model interviste realizuar me specialistë pranë Institutit të Shëndetit

Publik, Korçë

Intervistë

Nr…

Data…

Institucioni…

Funksioni….




Sesioni I:



2. Sa kohë keni që punoni pranë Institutit të Shëndetit Publik?

3. A keni qenë ndonjëherë pjesë e një grupi pune për realizimin e ndonjë raporti

vlerësimi mbi elementë të politikave publike mbi shëndetin publik ?


Sesioni II


1. A mendoni se është i kënaqshëm niveli i ndërmarrjes së politikave

publike mbi shëndetin e fëmijëve 0-18 vjeç?

2. A mendoni se ekzistojnë strukturat përkatëse për të ekzekutuar

politikat publike mbi shëndetin e fëmijëve?


4. A mendoni se politikat sociale të ndërmarra në vendin tonë janë në

përputhje me kapacitetin institucional të agjencive zbatuese shqiptare

dhe me burimet njerëzore në këtë fushë ?

5. Si mendoni se ndikojnë detyrimet ndërkombëtare (si rrjedhojë e

ratifikimit të traktateve dhe konventave) në sistemin kombëtar të

mbrojtjes së fëmijëve ?


konkrete çfarë.

Sesioni III


1. A mendoni se ofrohet kujdesi dhe shërbimi shëndetësor i nevojshëm për

fëmijët në Shqipëri ?

2. Ekzistojnë fushata sensibilizuese të ndërmarra nga institucionet përgjegjëse

për nënat shtatëzënë/nënat e reja ?


193

3. A ekziston një detyrim ligjor mbi imunizimin e fëmijëve 0-18 vjeç ? Nëse po,

si mund ta vlerësoni ju zbatueshmërinë e këtij detyrimi ? Është ky një shërbim

tërësisht i suvencionuar nga shteti ?

4. A ekziston një program/politikë publike që synon rritjen e aktivitetit fizik të

fëmijëve (7-18 vjeç)?

5. A ekzistojnë fushata sensibilizuese/programe që synojnë minimizimin e

përdorimit të duhanit, specifikisht te të rinjtë 13-15 vjeç ? Çfarë mund të na

thoni në lidhje me kuadrin ligjor të tij dhe zbatueshmërinë veçanërisht për këtë

grupmoshë ?

6. A ekzistojnë fushata sensibilizuese/programe që synojnë minimizimin e

përdorimit të alkoolit, specifikisht te të rinjtë 13-15 vjeç ? Çfarë mund të na

thoni në lidhje me kuadrin ligjor të tij dhe zbatueshmërinë veçanërisht për këtë

grupmoshë ?

7. Do e cilësonit ju si një « fenomen » lindshmërinë tek adoleshentët 15-18

vjeç ? Çfarë programe apo fushata sensibilizuese parashikohen në këtë fushë ?

Cilat janë nismat e ndërmarra mbi planifikimin familjar ? Si do e vlerësonit ju

ndikimin e planifikimit familjar te të rinjtë ? Sa të ndërgjegjësuar janë të

rinjtë ? Metodat kontraceptive janë të ofruara kundrejt një pagese për

popullsinë ?

8. Si i gjykoni ju njohuritë e të rinjve mbi seksualitetin ? A kontribuojnë

institucionet arsimore për përcjelljen e edukimit seksual.



194

Shtojcë 4. Model interviste realizuar me përgjegjësin e shërbimit të Psikologut

shkollor pranë Drejtorisë Arsimore Rajonale Korçë

Intervistë

Nr…

Data…

Institucioni…

Funksioni….




Sesioni I:



2. Sa kohë keni që punoni pranë Drejtorisë Arsimore Rajonale ?


raporti vlerësimi mbi elementë të politikave sociale në arsim?


Sesioni II


1. A mendoni se është i kënaqshëm niveli i ndërmarrjes së politikave sociale

me në qendër fëmijën ?





përputhje me kapacitetin institucional te agjencive zbatuese shqiptare dhe

me burimet njerëzore në këtë fushë ?

5. Si mendoni se ndikojnë detyrimet ndërkombëtare (si rrjedhojë e ratifikimit

të traktateve dhe konventave) në sistemin kombëtar të mbrojtjes së

fëmijëve ?


konkrete cfarë.

Sesioni III


1. A mendoni se fëmijët shqiptarë janë objekt i fenomenit të bulizmit?

2. Cili është roli i institucionit të shkollës për neutralizimin e konflikteve

midis nxënësve apo nxënës -mësues në vendin tonë?

3. Si e gjykoni ju nivelin e dhunës verbale në institucionet arsimore ?


195

4. A ekzistojnë politika sociale që synojnë rritjen kënaqësisë së nxënësve

për shkollën ? Si mund të cilësohet niveli i kënaqësisë të fëmijëve

shqiptare për jetën në shkollë ?



196

Shtojca 5. Model interviste realizuar me specialistë pranë Institucioneve të

Shërbimit Social Shtetëror

Intervistë

Nr…

Data..

Institucioni…

Funksioni….




Sesioni I:



2. Sa kohë keni që punoni në Drejtorinë Rajonale të Shërbimit Social

Shtetëror ?


raporti vlerësimi mbi elementë të sistemit të mbrojtjes së fëmijëve ?


Sesioni II


1. A mendoni se është i kënaqshëm niveli i ndërmarrjes së politikave sociale

me në qendër fëmijën ?





përputhje me kapacitetin institucional te agjencive zbatuese shqiptare dhe

me burimet njerëzore në këtë fushë ?

5. Si mendoni se ndikojnë detyrimet ndërkombëtare (si rrjedhojë e ratifikimit

të traktateve dhe konventave) në sistemin kombëtar të mbrojtjes së

fëmijëve ?


konkrete çfarë.


197

Sesioni III


1. Si do ta gjykonit ju mirëqenien materiale të fëmijëve në vendin tonë ?

2. A ka politika sociale që favorizojnë familjet me fëmijë brenda sistemit të

skemës së ndihmës ekonomike ?

3. A përfitojnë ndihma materiale/mjetet shkollore fëmijët e familjeve që

janë pjesë e skemës së ndihmës ekonomike ?

4. A mendoni ju që fëmijët e familjeve përfituese të ndihmës ekonomike

kanë kushtet minimale për të mos u privuar nga e drejta për t’u arsimuar ?

Çfarë parashikohet konkretisht nga programet dhe politikat sociale në

këtë fushë ?
