3 33+พระธัมมปทัฏฐกถาแปล+ภาค+๗

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษา เตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะ หนงสอเครองประกอบเทากบดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษา มองเหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหงมหา- มกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพ หนงสอเครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษา ไดรบความสะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลาย เรอง เฉพาะหนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรอง หนง เพราะใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษาบาล เมอเรยนบาลไวยากรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลาดบไป เหน ควรแปลเปนภาษาไทยใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมหาอ นสสโภ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควา รวบรวมจากหนงสอตาง ๆ ซงพระเถรานเถระไดแปลไวบาง ขอให ทานทเปนกรรมการกองตาราชวยแปลบาง ขอใหทานทเปนเปรยญ ในสานกเดยวและตางสานกชวยแปลบาง. แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปล ใหไดความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภาษาและ แปลเทาศพทอยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง ถาท ไหนไมมศพท เพมเขาใหม กทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถาทไหน บงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชกความมาจากบาล หรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวใหทราบ เพอสะดวกแกผ ศกษาซงสนใจในการคนควา. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน

ชวยใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แตทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหากฏราชวทยาลย ๕ เมษายน ๒๔๘๑

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๗ - หนาท 1

๑๘. มลวรรควรรณนา ๑. เรองบตรของนายโคฆาตก* [ ๑๘๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบตรของ นายโคฆาตกคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปณฑปลาโสว- ทานส เปนตน. [นายโคฆาตกสงใหภรรยาปงเนอ] ดงไดสดบมา นายโคฆาตกคนหนงในพระนครสาวตถ ฆาโค แลวถอเอาเนอลา ใหปงแลว นงพรอมดวยบตรและภรยาเคยวกน เนอ และขายดวยราคา. เขาทาโคฆาตกกรรม (การงานของคนฆา โค) อยอยางนตลอด ๕๕ ป มไดถวายยาคหรอภตรแมมาตรวา ทพพหนงในวนหนงแดพระศาสดา ซงประดบอยในวหารใกล. เขา เวนจากเนอเสย ยอมไมบรโภคภตร. วนหนง เขาขายเนอในตอน กลางวนแลว ใหกอนเนอกนหนงแกภรยา เพอปง เพอประโยชน แกตนแลวไดไปอาบนา. ลาดบนน สหายของเขามาสเรอนแลว พดกะภรยาวา "หลอน จงใหเนอทจะพงขายแกฉนหนอยหนง, (เพราะ) แขกมาทเรอนฉน." * พระมหาฟน ป.ธ. ๙ (ปจจบนเปน สมเดจพระพทธโฆษาจารย) วดสามพระยา แปล.


ภรยานายโคฆาตก เนอทจะพงขายไมม, สหายของทานขาย เนอแลว บดนไปอาบนา. สหาย. อยาทาอยางนเลย, ถากอนเนอม; ขอจงใหเถด. ภรยานายโคฆาตก. เวนกอนเนอทฉนเกบไวเพอสหายของทาน แลว เนออนไมม. เขาคดวา "เนออนจากเนอทหญงเกบเพอประโยชนแก สหายของเรา ไมม, อนง สหายของเรานน เวนจากเนอ ยอมไม บรโภค, หญงนจกไมให" จงถอเอาเนอนนเองหลกไป. ฝายนายโคฆาตกอาบนาแลวกลบมา, เมอภรยานนคดภตรนา เขาไปพรอมกบผกตมเพอตน, จงพดวา "เนออยทไหน ?" ภรยา. นาย เนอไมม. นายโคฆาตก. เราใหเนอไวเพอตองการปงแลวจงไป มใช หรอ ? ภรยา. สหายของทานมา บอกวา "แขกของฉนมา, หลอนจง ใหเนอทจะพงขายแกฉน,' เมอฉนแมตอบวา 'เนออนจากเนอทฉน เกบไวเพอสหายของทานไมม, อนง สหายของทานนน เวนจากเนอ ยอมไมบรโภค,' กถอเอาเนอนนโดยพลการเองทเดยวไปแลว. นายโคฆาตก. เราเวนจากเนอ ไมบรโภคภตร, หลอนจงนา ภตรนนไป. ภรยา. ฉนอาจทาอยางไรได, ขอจงบรโภคเถด นาย.


[นายโคฆาตกตดลนโคมาปงบรโภค] นายโคฆาตฏนนตอบวา "เราไมบรโภคภตร" ใหภรยานา ภตรนนไปแลว ถอมด, ไปสสานกโคตวยนทหลงเรอน แลว สอดมอเขาไปในปากดงลนออกมาเอามดตดทโคน (ลน) แลวถอไป ใหปงบนถานเพลงแลว วางไวบนภตร นงบรโภคกอนภตรกอนหนง วางกอนเนอกอนหนงไวในปาก. ในขณะนนแล เขาไดวบากทเหนสมดวย กรรม. แมเขาแล เปนเหมอนโค มสายเลอดไหลออกจากปาก เขาไปภายในเรอน เทยวคลาน๑รองไป. [บตรนายโคฆาตกหน] สมยนน บตรของนายโคฆาตกยนและดบดาอยทใกล. ลาดบ นน มารดาพดกะเขาวา "ลก เจาจงดบดานเทยวคลานรองไปใน ทามกลางเรอนเหมอนโค ความทกขนจกตกบนกระหมอมของเจา, เจา ไมตองหวงแมซงแม๒ จงทาความสวสดแกตนหนไปเถด." บตร นายโคฆาตกนน ถกมรณภยคมคาม ไหวมารดาแลว หนไป, กแล ครนหนไปแลว ไดไปยงนครตกกสลา. แมนายโคฆาตกเปนเหมอน โค เทยวรองไปในทามกลางเรอน ทากาละแลวเกดในอเวจ. แมโค กไดทากาละแลว. ฝายบตรของนายโคฆาตกไปนครตกกสลา เรยน การงานของนายชางทอง. ลาดบนน อาจารยของเขา เมอจะไปบาน สงไววา "เธอพงทาเครองประดบชอเหนปานน" แลวหลกไป. แม ๑. ชนนเกห วจรนโต เทยวไปอยดวยเขา. ๒. อโนโลเกตวา ไมแลดแลว.


เขากไดทาเครองประดบเหนปานนนแล. ลาดบนน อาจารยของเขามา เหนเครองประดบแลว ดารวา "ชายผนไปในทใดทหนง เปนผ สามารถจะเลยงชพได" จงไดใหธดาผเจรญวยของตน (แกเขา). เขาเจรญดวยบตรธดาแลว. [ลกทาบญใหพอ] ลาดบนน บตรทงหลายของเขาเจรญวยแลว เรยนศลปะ, ในกาล ตอมา ไปพระนครสาวตถ ดารงฆราวาสอยในพระนครนน ไดเปนผม ศรทธาเลอมใส. ฝายบดาของพวกเขาไมทากศลอะไรๆ เลย ถง ความชราในนครตกกสลาแลว. ลาดบนน พวกบตรของเขาปรกษา กนวา "บดาของพวกเราแก" แลวใหเรยกมายงสานกของตน พดวา "พวกฉนจะถวายทานเพอประโยชนแกบดา" แลวนมนตภกษสงฆ มพระพทธเจาประธาน. วนรงขน พวกเขานมนตภกษสงฆมพระ พทธเจาเปนประธานใหนงภายในเรอนแลว องคาสโดยเคารพ, ใน เวลาเสรจภตกจ กราบทลพระศาสดาวา "พระเจาขา พวกขาพระ องค ถวายภตรนใหเปนชวภตร (ภตรเพอบคคลผเปนอย) เพอบดา, ขอพระองคจงทรงทาอนโมทนา แกบดาของพวกขาพระองคเถด." [พระศาสดาทรงแสดงธรรม] พระศาสดา ตรสเรยกบดาของพวกเขามาแลว ตรสวา "อบาสก ทานเปนคนแก มสรระแกหงอมเชนกบใบไมเหลอง, เสบยงทางคอกศล เพอจะไปยงปรโลกของทาน ยงไมม, ทานจง


ทาทพงแกตน, จงเปนบณฑต อยาเปนพาล" ดงนแลว เมอจะ ทรงนาอนโมทนา จงไดตรสพระคาถาเหลานวา :- "บดน ทานเปนดจใบไมเหลอง, อนง บรษ แหงพระยายม (คอความตาย) ปรากฏแกทาน แลว. ทานตงอยในใกลปากแหงความเสอม, อนง แมเสบยงทางของทานกยงไมม. ทานนน จงทาท พงแกตน, จงรบพยายาม เปนบณฑต ทาน กาจดมลทนไดแลว ไมมกเลสเพยงดงเนน จกถง อรยภมอนเปนทพย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปณฑปลาโสว ทานส ความวา อบาสก บดน ทานไดเปนเหมอนใบไมทเหลองอนขาด ตกลงบนแผนดน. ทตของพระยายม พระผมพระภาคตรสเรยกวา ยมปรสา. แต คาน พระองคตรสหมายถงความตายนนเอง. อธบายวา ความตาย ปรากฏแกทานแลว. บทวา อยโยคมเข ความวา กทานเปนผตงอยแลวใกลปาก แหงความเสอม คอใกลปากแหงความไมเจรญ. บทวา ปาเถยย ความวา แมเสบยงทางคออกศลของทานผ จะไปสปรโลกกยงไมม เหมอนเสบยงทางมขาวสารเปนตน ของ บคคลผเตรยมจะไปยงไมมฉะนน.


สองบทวา โส กโหร ความวา ทานนน จงทาทพงคอกศล แกตน เหมอนบคคลเมอเรออปปางในสมทร ทาทพงกลาวคอเกาะ (แกตน) ฉะนน, และทานเมอทา จงรบพยายาม คอจงปรารภความ เพยรเรว ๆ จงเปนบณฑต ดวยการทาทพงกลาวคอกศลธรรมแกตน. ดวยวา ผใดทากศลในเวลาทตนยงไมถงปากแหงความตาย สามารถ จะทาไดนนแล, ผนนชอวาเปนบณฑต. อธบายวา ทานจงเปนผเชน นน อยาเปนอนธพาล. สองบทวา ทพพ อรยภม ความวา ทานทาความเพยงอย อยางน ชอวาผกาจดมลทนไดแลว เพราะความเปนผนามลทนม ราคะเปนตนออกเสยได, ชอวาไมมกเลสเพยงดงเนน คอหมดกเลส เพราะไมมกเลสเพยงดงเนน จกถงชนสทธาวาส (ภมเปนทสดแหง พระอรยบคคลผหมดจดแลว) ๕ อยาง๑

ในกาลจบเทศนา อบาสกตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนา ไดมประโยชนแมแกหมชนผประชมกนแลว ดงนแล. [พวกบตรถวายทานอก] บตรเหลานน ทลนมนตพระศาสดา แมเพอประโยชนในวนรง ขน ถวายทานแลว ไดกราบทลพระศาสดาผทรงทาภตกจแลว ใน เวลาทรงอนโมนทนาวา "พระเจาขา แมภตรนพวกขาพระองคถวาย ใหเปนชวภตร เพอบดาของปวงขาพระองคเหมอนกน, ขอพระองค ๑. อวหา ๑ อตปปา ๑ สทสสา ๑ สทสส ๑ อกนฏฐา ๑ ภพทง ๕ นอยในพรหมโลก สง ทานกลาววาเปนทเกดแหงพระอนาคาม, ดความพสดารในธรรมวภาคปรเฉทท ๒.


จงทรงทาอนโมทนาแกบดานนแล." พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนาแกเขา ไดตรส ๒ พระ คาถานวา :- "บดน ทานเปนผมวยอนชรานาเขาไปแลว, เปนผ เตรยมพรอม (เพอจะไป) สานกของพระยายม, อนง แมทพกในระหวาง (ทาง) ของทานกยง ไมม, อนง ถงเสบยงทางของทานกหามไม, ทาน นนจงทาทพงแกตน, จงรบพยายาม จงเปนบณฑต ทานเปนผมมลทนอนกาจดไดแลว ไมมกเลสเพยง ดงเนน จกไมเขาถงชาตชราอก." [แกอรรถ] ศพทวา อป ในบทวา อปนตวโย ในพระคาถานน เปน เพยงนบาต. ทานมวยอนชรานาไปแลว คอมวยผานไปแลว ไดแก มวยลวงไปแลว. อธบายวา บดน ทานลวงวยทง ๓ แลว ตงอย ใกลปากของความตาย. บาทพระคาถาวา สมปยาโตส ยมสส สนตก ความวา ทานตระเตรยมจะไปสปากของความตายตงอยแลว. บาทพระคาถาวา วาโสป จ เต นตถ อนตรา ความวา พวกคนเดนทาง ยอมพกทากจนน ๆ ในระหวางทางได ฉนใด: คนไป สปรโลก ยอมพกอยฉนนนไมได. เพราะคนไปสปรโลกไมอาจเพอ


จะกลาวคาเปนตนวา "ทานจงรอสก ๒-๓ วน, ขาพเจาจะใหทานกอน จะฟงธรรมกอน." กบคคลเคลอนจากโลกนแลว ยอมเกดในปรโลก ทเดยว, คานน พระศาสดาตรสหมายเอาเนอความน. บทวา ปาเถยย น พระผมพระภาคตรสไวในหนหลงแลว กจรงแล, ถงอยางนน พระศาสดาทรงถอเอาในพระคาถาแมน กเพอ ทรงทาใหมนบอยๆ แกอบาสก. แมพยาธและมรณะ กเปนอนทรง ถอเอาในบทวา ชาตชร นเหมอนกน. ก พระผมพระภาคตรสอนาคามมรรค ดวยพระคาถาในหนหลง ตรสอรหตมรรคในพระคาถาน. แมเมอเปนเชนนน อบาสก เมอ พระศาสดาแมทรงแสดงธรรมดวยสามารถแหงมรรคชนสง กบรรล โสดาปตตผลชนตา แลวจงบรรลอนาคามผลในเวลาจบอนโมทนาน ตามกาลงอปนสยของตน เหมอนเมอพระราชาทรงปนพระกระยา- หารขนาดเทาพระโอฐของพระองค แลวทรงนาเขาไปแกพระโอรส, พระกมารทรงรบโดยประมาณพระโอฐของพระองคเทานน ฉะนน. พระธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกบรษททเหลอ ดงนแล. เรองบตรของนายโคฆาตก จบ.


๒. เรองพราหมณคนใดคนหนง* [ ๑๘๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "อนปพเพน เมธาว" เปนตน. [พราหมณทาความเกอกลแกภกษ] ดงไดสดบมา วนหนง พราหมณนน ออกไปแตเชาตร, ไดยน แลดพวกภกษหมจวร ในทเปนทหมจวรของพวกภกษ, กทนน ม หญางอกขนแลว. ตอมา ภกษรปหนงหมจวรอย, ชายจวรเกลอก กลวทหญา เปยกดวยหยาดนาคางแลว. พราหมณเหนเหตนนแลว คดวา "เราควรทาทนใหปราศจากหญา๑" ในวนรงขน ถอจอบไป ถากทนน ไดทาใหเปนทเชนมณฑลลาน. แมในวนรงขน เมอภกษมายงทนน หมจวรอย, พราหมณเหน ชายจวรของภกษรปหนง ตกไปบนพนดนเกลอกกลวอยทฝน จงคด วา "เราเกลยทรายลงในทนควร " แลวขนทรายมาเกลยลง. [พราหมณสรางมณฑปและศาลา] ภายหลงวนหนง ในเวลากอนภตรไดมแดดกลา. แมในกาล นน พราหมณเหนเหงอไหลออกจากกายของพวกภกษผกาลงหมจวร * พระมหาฟน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปน สมเดจพระพทธโฆษจารย) วดสามพระยา แปล ๑. อปหรต ใหมของเขยวไปปราศ.


อย จงคดวา "เราใหสรางมณฑป๑ในทนควร" จงใหสรางมณฑป แลว. รงขนอกวนหนง ไดมฝนพราแตเชาตร. แมในกาลนน พราหมณ แลดพวกภกษอย, เหนพวกภกษมจวรเปยก จงคดวา "เราใหสราง ศาลาในทนควร" จงใหสรางศาลาแลวคดวา "บดน เราจกทาการ ฉลองศาลา," จงนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ใหภกษ ทงหลายนงทงภายในทงภายนอก ถวายทาน, ในเวลาเสรจภตกจ รบบาตรพระศาสดา เพอประโยชนแกการทรงอนโมทนา แลวกราบ ทลเรองนนทงหมด จาเดมตงแตตนวา "พระเจาขา ขาพระองค ยนแลดอยในทน ในเวลาทพวกภกษหมจวร, เหนเหตการณอยางน ๆ จงใหสรางสงน ๆ ขน." [พระศาสดาทรงแสดงธรรม] พระศาสดาทรงสดบคาของเขาแลว ตรสวา "พราหมณ ธรรมดา บณฑตทงหลายทากศลอยคราวละนอย ๆ ทก ๆ ขณะ, ยอมนามลทน คออกศล ของตนออกโดยลาดบทเดยว" ดงนแลว จงตรสพระคาถา นวา :- "ผมปญหา (ทากศลอย๒) คราวละนอย ๆ ทก ๆ ขณะ โดยลาดบ พงกาจดมลทนของตนได เหมอน ชางทองปดเปาสนททองฉะนน." ๑. ปะรา ๒. จะแปลโดยไมตองเตม "กสล กโรนโต" เขามา แปลเทาทมกได.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อนปพเพน คอ โดยลาดบ. ผ ประกอบดวยปญญาอนรงเรองในธรรม ชอวา เมธาว. สองบทวา ขเณ ขเณ ความวา ทากศลอยทก ๆ โอกาส. บาทพระคาถาวา กมมาโร รชตสสเสว ความวา บณฑตทากศล อยบอย ๆ ชอวา พงกาจด มลทนคอกเลสมราคะเปนตน ของตน, ดวยวา เมอเปนอยางนน บณฑตยอมเปนผชอวามมลทนอนขจดแลว คอไมมกเลส เหมอนชางทองหลอมแลวทบทองครงเดยวเทานน ยอม ไมอาจไลสนมออกแลวทาเครองประดบตาง ๆ ได, แตเมอหลอมทบ บอย ๆ ยอมไลสนมออกได, ภายหลง ยอมทาใหเปนเครองประดบ ตาง ๆ หลายอยางไดฉะนน. ในกาลจบเทศนา พราหมณดารงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ.


๓. เรองพระตสสเถระ* [ ๑๘๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษรป หนงชอตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อยสาว มล สมฏาย" เปนตน. [พระตสสะมอบผาสาฎกเนอหยาบใหพสาว] ดงไดสดบมา กลบตรชาวเมองสาวตถคนหนง ไดบรรพชา อปสมบทแลว ปรากฏชอวา "ตสสเถระ." ในกาลตอมา พระตสสเถระนน เขาจาพรรษา ณ วหารในชนบท, ไดผาสาฎกเนอหยาบประมาณ ๘ ศอก จาพรรษา ปวารณาแลว, ถอผานนไปวางไวใกลมอพสาว. พสาวนน ดารวา "ผาสาฎกผนน ไมสมควรแกนองชายเรา" แลวตดผานนดวยมดอนคม ทาใหเปน ชนนอยชนใหญ, โขลกในครก แลวสาง ดด กรอ ปน ใหเปนดาย ละเอยด ใหทอเปนผาสาฎกแลว. [พระเถระเตรยมจะตดจวร] ฝายพระเถระ กจดแจงดวยและเขม, นมนตภกษหนมและ สามเณรผทาจวรใหประชมกนแลว ไปยงสานกพสาว พดวา "พ จงใหผาสาฎกผนนนแกฉน, ฉนจกใหทาจวร." พสาวนน นาผาสาฎกประมาณ ๙ ศอกออกมาวางไวใกลมอ * พระมหาฟน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปน สมเดจพระพทธโฆษาจารย) วดสามพระยา แปล


ของพระผนองชาย. ทานรบผาสาฎกนนมาพจารณาแลวพดวา "ผาสาฎก ของฉนเนอหยาบ ประมาณ ๘ ศอก, ผนนเนอละเอยด ประมาณ ๙ ศอก, ผานมใชผาสาฎกของฉน, นเปนผาสาฎกของพ, ฉนไม ตองการผาผนน, พจงใหผาสาฎกผนนนแหละแกฉน." พสาวตอบวา "ทานผเจรญ นเปนผาของทานทเดยว, ขอทานจงรบผานนเถด." ทานไมปรารถนาเลย. ลาดบนน พสาวจงบอกกจทตนทาทกอยางแกพระเถระนนแลว ไดถวายวา "ทานผเจรญ นนเปนผาของทานทเดยว, ขอทานจงรบผา นนเถด," ทานถอผานนไปวหาร เรมจวรกรรม. [พระเถระหวงใยในจวร ตายแลวเกดเปนเลน] ลาดบนน พสาวของทานจดแจงวตถมยาคและภตรเปนตน เพอ ประโยชนแกภกษสามเณรผทาจวรของพระตสสะนน. กในวนทจวร เสรจ พสาวใหทาสกการะมากมาย. ทานแลดจวรแลว เกดความ เยอใยในจวรนน คดวา "ในวนพรงน เราจกหมจวรนน" แลว พบพาดไวทสายระเดยง, ในราตรนน ไมสามารถใหอาหารทฉน แลวยอยไปได มรณภาพแลว เกดเปนเลนทจวรนนนนเอง. [พระศาสดารบสงไมใหแจกจวร] ฝายพสาว สดบการมรณภาพของทานแลว รองไหกลงเกลอก ใกลเทาของพวกภกษ. พวกภกษทาสรรกจ (เผาศพ) ของทานแลว พดกนวา "จวรนนถงแกสงฆทเดยว เพราะไมมคลานปฏฐาก, พวก เราจกแบงจวรนน" แลวใหนาจวรนนออกมา. เลนวงรองไปขางโนน


และขางนวา "ภกษพวกนแยงจวรอนเปนของเรา." พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎเทยว ทรงสดบเสยงนน ดวยโสตธาตเพยงดงทพย ตรสวา "อานนท เธอจงบอกอยาใหพวก ภกษแบงจวรของตสสะ แลวเกบไว ๗ วน." พระเถระใหทาอยาง นนแลว. [พระศาสดารบสงใหแจกจวรของพระตสสเถระ] แมเลนนน ทากาละในวนท ๗ เกดในวมานชนดสตแลว, ใน วนท ๘ พระศาสดารบสงวา "ภกษทงหลาย จงแบงจวรของตสสะ แลวถอเอา." พวกภกษทาอยางนนแลว. พวกภกษสนทนากนในธรรมสภาวา "เหตไรหนอแล พระ ศาสดาจงใหเกบจวรของพระตสสะไวสน ๗ วน แลวทรงอนญาตเพอ ถอเอาในวนท ๘ ? [ตณหาทาใหสตวถงความพนาศ] พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลา- นนกราบทลวา "ดวยเรองชอน," ตรสวา "ภกษทงหลาย ตสสะ เกดเปนเลนทจวรของตน, เมอพวกเธอจะแบงจวรนน วงรองไป ขางโนนและขางนวา 'ภกษพวกนแยงจวรอนเปนของเรา,' เมอพวก เธอถอเอาจวรอย. เขาขดใจในพวกเธอแลวพงเกดในนรก, เพราะเหต นน เราจงใหเกบจวรไว; กบดนเขาเกดในวมานชนดสตแลว, เพราะ เหตนน เราจงอนญาตการถอเอาจวรแกพวกเธอ," เมอภกษพวกนน


กราบทลอกวา "พระเจาขา ขนชอวาตณหานหยาบหนอ" จงตรส วา "อยางนน ภกษทงหลาย ขนชอวาตณหาของสตวเหลานหยาบ; สนมตงขนแตเหลก ยอมกดเหลกนนเอง ยอมใหเหลกพนาศไป ทา ใหเปนของใชสอยไมได ฉนใด; ตณหาน (ก) ฉนนนเหมอนกน เกดขนภายในของสตวเหลานแลว ยอมใหสตวเหลานนเกดในอบายม นรกเปนตน ใหถงความพนาศ" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "สนมตงขนแตเหลก ครนตงขนแตเหลกแลว ยอมกดเหลกนนเอง ฉนใด; กรรมทงหลายของ ตน ยอมนาบคคลผมกประพฤตลวงปญญาชอวา โธนา ไปสทคต ฉนนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อยสา คอแตเหลก. บทวา สมฏาย คอตงขนแลว. บทวา ตทฏาย คอครนตงขนแตเหลกนน. ในบทวา อตโธนาจารน ปจจยพงทราบวนจฉยดงน :- ปญญาเปนเครองพจารณาปจจย ๔ วา "การบรโภคน เปน ประโยชนดวยปจจยเหลาน" แลวบรโภค พระผมพระภาคตรสวาโธนา, บคคลประพฤตกาวลวงปญญาชอวาโธนานน ชอวา อตโธนาจาร. พระผมพระภาคตรสเปนคาอธบายไวดงน "สนมเกดขนแตเหลก ตงขนแตเหลก ยอมกดเหลกนนเอง ฉนใด; กรรมทงหลายของตน คอกรรมเหลานนชอวาเปนของตนนนแหละ เพราะตงขนในตน ยอม ๑. อยสาว=อยสา+อว-ฉนใด.


นาบคคลผไมพจารณาปจจย ๔ แลวบรโภค ชอวาผประพฤตกาวลวง ปญญาชอวาโธนา ไปสทคต ฉนนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ.


๔. เรองพระโลฬทายเถระ* [ ๑๘๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ โลฬทายเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อสชฌายมลา มนตา" เปนตน. [พระโลฬทายอวดดอยากแสดงธรรม] ดงไดสดบมา พวกอรยสาวกประมาณ ๕ โกฏ ในพระนคร สาวตถ ถวายทานในเวลากอนภตรแลว ในเวลาหลงภตร จงถอ วตถทงหลายมเนยใส นามน นาผง นาออยและผาเปนตน ไปวหาร แลวฟงธรรมกถาอย, กในเวลาฟงธรรมแลวเดนไป ยอมกลาวคณ ของพระสารบตรพระโมคคลลานะ. พระอทายเถระ สดบถอยคาของอรยสาวกเหลานนแลว จง พดวา "พวกทานฟงธรรมกถาของเถระทง ๒ นน ยงกลาวถง อยางนกอน, ฟงธรรมกถาของฉนแลว จกกลาวอยางไรหนอแล ?" พวกมนษย ฟงถอยคาของทานแลว คดวา "พระเถระแมน จกเปนพระธรรมกถกองคหนง, พวกเราฟงธรรมกถาของพระเถระ แมน ควร." วนหนง พวกเขาอาราธนาพระเถระวา๑ "ทานขอรบ วนน เปนวนฟงธรรมของพวกกระผม," ถวายทานแกพระสงฆแลว พดวา "ทานขอรบ ขอทานพงกลาวธรรมกถาในกลางวนเถด." * พระมหาฟน ป. ธ. ๙ (ปจจบน สมเดจพระพทธโฆษาจารย) วดสามพระยา แปล ๑. ยาจตวา=ขอหรอวงวอน.


ฝายพระเถระนน รบนมนตของพวกมนษยนนแลว. [พระเถระไมสามารถแสดงธรรมได] เมอพวกมนษยนนมาในเวลาฟงธรรมแลว พดวา "ทาน ขอรบ ขอทานจงกลาวธรรมแกพวกกระผมเถด," พระโลฬทายเถระ นงบนอาสนะแลว จบพดอนวจตรสนอย, ไมเหนบทธรรม แมบทหนง พดวา "ฉนจกสวดสรภญญะ, ขอภกษรปอนจงกลาว ธรรมกถา" ดงนแลว กลง (จากอาสนะ). มนษยพวกนน นมนต ภกษรปอนใหกลาวธรรมกถาแลว นมนตพระโลฬทายขนอาสนะอก เพอตองการสวดสรภญญะ. พระโลฬทายนน ไมเหนบทธรรมอะไร ๆ แมอก จงพดวา "ฉนจกกลาวในกลางคน, ขอภกษรปอนจงสวด สรภญญะ" แลวกลง. มนษยพวกนน นมนตภกษรปอนใหสวด สรภญญะแลว นาพระเถระมาในกลางคนอก. พระเถระนน กยง ไมเหนบทธรรมอะไร ๆ แมในกลางคน พดวา "ฉนจกกลาวใน เวลาใกลรงเทยว, ขอภกษรปอนจงกลาวในกลางคน" แลวกลง. มนษยพวกนน นมนตภกษรปอนใหกลาวแลว ในเวลาใกลรง กนา พระเถระนนมาอก. พระเถระนน แมในเวลาใกลรง กมไดเหนบท ธรรมอะไร ๆ. [พระเถระถกมหาชนไลไปตกหลมคถ] มหาชน ถอวตถทงหลายมกอนดนและทอนไมเปนตน คกคาม วา "พระอนธพาล เมอพวกขาพเจากลาวสรรเสรญพระสารบตร และพระโมคคลลานะ ทานพดอยางนและอยางน, บดน เหตไร


จงไมพด ?" ดงนแลว กตดตามพระเถระผหนไป. พระเถระนน หน ไปตกลงในเวจกฎแหงหนง. มหาชนสนทนากนวา "พระโลฬทาย เมอถอยคาสรรเสรญ คณพระสารบตรและพระโมคคลลานะเปนไปอย อวดอางประกาศ ความทตกเปนธรรมกถก, เมอพวกมนษยทาสกการะแลว พดวา 'พวกกระผมจะฟงธรรม,' นงบนอาสนะถง ๔ ครง ไมเหนบทธรรม อะไร ๆ ทสมควรจะพงกลาว ถกพวกมนษยถอวตถทงหลายมกอนดน และทอนไมเปนตน คกคามวา 'ทานถอตวเทาเทยม๑กบพระสาร- บตรและพระโมคคลลานเถระ ผเปนเจาของพวกเรา' ไลใหหนไป ตกลงในเวจกฎแลว. [บรพกรรมของพระโลฬทาย] พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยเรองอะไร ?" เมอพวกภกษกราบทลวา "ดวยเรองชอน," จงตรสวา "ภกษทงหลาย มใชแตในบดนเทา นน, แมในกาลกอน โลฬทายนน กจมลงในหลมคถเหมอนกน" ดง นแลว ทรงนาอดตนทานมา ตรสชาดก๒นใหพสดารวา :- "สหาย เราม ๔ เทา, สหาย แมทานกม ๔ เทา. มาเถด สหะ ทานจงกลบ, เพราะ เหตไรหนอ ทานจงกลวแลวหนไป ? สกร ๑. ยคคคาห คณหส=ถอความเปนค. ๒. ข. ชา. ๒๗/๕๑ ตทฏกถา ๓/๑๑ สกรชาตกนต ขายต.


ทานเปนผไมสะอาด มขนเปอนดวยของเนา มกลนเหมนฟงไป; ถาทานประสงคตอส, เราจะใหความชนะแกทาน นะสหาย" ดงนแลว ตรสวา "ราชสหในกาลนนไดเปนสารบตร, สกรไดเปน โลฬทาย." พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย โลฬทาย เรยนธรรมมประมาณนอยแท, อนง มไดทาการทองเลย; การเรยนปรยตอยางใดอยางหนงแลว ไม ทาการทองปรยตนน เปนมลทนแท" ดงนแลว จงตรสพระคาถา นวา :- "มนษยทงหลาย มอนไมทองบนเปนมลทน, เรอน มความไมหมนเปนมลทน, ความเกยจ คราน เปนมลทนของผวพรรณ, ความประมาท เปนมลทนของผรกษา." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อสชฌายมลา เปนตน ความวา เพราะปรยตหรอศลปะอยางใดอยางหนง เมอบคคลไมทอง ไม ประกอบเนอง ๆ ยอมเสอมสญ หรอไมปรากฏตดตอกน; ฉะนน พระผมพระภาค จงตรสวา "อสชฌายมลา มนตา." อนง เพราะชอวาเรอนของบคคลผอยครองเรอน ลกขนเสรจ สรรพแลวไมทากจ มการซอมแซมเรอนทชารดเปนตน ยอมพนาศ


ฉะนน พระผมพระภาค จงตรสวา "อนฏานมลา ฆรา." เพราะกายของคฤหสถหรอบรรพชต ผไมทาการชาระสรระ หรอการชาระบรขาร ดวยอานาจความเกยจคราน ยอมมผวมว หมอง; ฉะนน พระผมพระภาค จงตรสวา "มล วณณสส โกสชช." อนง เพราะเมอบคคลรกษาโคอย หลบหรอเลนเพลนดวย อานาจความประมาณ, โคเหลานน ยอมถงความพนาศ ดวยเหต มวงไปสทมใชทาเปนตนบาง ดวยอนตรายมพาลมฤค๑และโจรเปนตน บาง ดวยอานาจการกาวลงสททงหลาย มนาขาวสาลเปนตนของ ชนพวกอนแลวเคยวกนบาง, แมตนเอง ยอมถงอาชญาบาง การ บรภาษบาง. กอกอยางหนง กเลสทงหลาย ลวงลาเขาไป๒ดวยอานาจความ ประมาท ยอมยงบรรพชตผไมรกษาทวาร ๖ ใหเคลอนจากศาสนา; ฉะนน พระผมพระภาค จงตรสวา "ปมาโท รกขโต มล." อธบายวา กความประมาทนน ชอวาเปนมลทน เพราะความประมาท เปนทตงของมลทน ดวยการนาความพนาศมา. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระโลฬทายเถระ จบ. ๑. พาลมค-เนอราย. ๒. โอตรตวา-หยงลงแลว.


๕. เรองกลบตรคนใดคนหนง* [ ๑๘๖ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภกลบตร คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "มลตถยา ทจจรต" เปนตน. [สามละอายเพราะภรยาประพฤตนอกใจ] ดงไดสดบมา มารดาและบดา นากลสตรผมชาตเสมอกนมา เพอกลบตรนน. นางไดเปนหญงมกประพฤตนอกใจ๑ (สาม) จาเดม แตวนทนามาแลว. กลบตรนน ละอาย เพราะการประพฤตนอกใจ ของนาง ไมอาจเขาถงความเปนผเผชญหนาของใครได เลกกศล- กรรมทงหลาย มการบารงพระพทธเจาเปนตน โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว นง ณ ทสมควรขางหนง เมอพระศาสดา ตรสวา "อบาสก เพราะเหตไร เราจงไม (ใคร) เหนทาน?" จงกราบทลความนนแลว. [สตรเปรยบเหมอนของ ๕ อยาง] ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะกลบตรนนวา "อบาสก แม ในกาลกอน เรากไดกลาวแลววา 'ขนชอวา สตรทงหลาย เปน เชนกบแมนาเปนตน. บณฑต ไมควรทาความโกรธในสตรเหลานน,' แตทานจาไมได เพราะความเปนผอนภพปกปดไว" อนกลบตรนน ทลอาราธนาแลว ตรสชาดก๒ใหพสดารวา :- * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. อตจารน ผมกประพฤตลวง. ๒. ข. ชา. ๒๗/๒๑ ตทฏกถา ๓/๙๘. ตตถ ปน อนภรตชาตกนต ขายต.


"ธรรมดาสตรในโลก เปนเหมอนแมนา หนทาง โรงดม ทพกและบอนา, เวลา๑ยอมไมมแกสตร เหลานน." ดงนแลว ตรสวา "กอบาสก ความเปนผมกประพฤตนอกใจ เปน มลทนของสตร, ความตระหน เปนมลของผใหทาน, อกศลธรรม เปนมลทนของสตวทงหลายในโลกนและโลกหนา เพราะอรรถวา เปน เครองยงสตวใหฉบหาย, แตอวชชา เปนมลทนอยางยอดยง กวา มลทนทงปวง" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถามเหลานวา :- "ความประพฤตชว เปนมลทนของสตร, ความ ตระหน เปนมลทนของผให, ธรรมอนลามก ทงหลาย เปนมลทนแล ทงในโลกน ทงใน โลกหนา, เราจะบอกมลทนอนยงกวามลทนนน, อวชชาเปนมลทนอยางยง ภกษทงหลาย ทาน ทงหลาย ละมลทนนนไดแลวยอม เปนผหมด มลทน." [แกอรรถ] ความประพฤตนอกใจ ชอวา ความประพฤตชว ในพระคาถา นน. กแมสาม ยอมขบไลสตรผมกประพฤตนอกใจออกไปเสยจาก เรอน, สตรนน ไปสสานกของมารดาบดา (กถก) มารดาบดาขบไล ดวยคาวา "เองไมมความเคารพตระกล เราไมอยากเหนแมดวย ๑. ไดแก กาหนด, เขตแดน, ความจากด.


นยนตาทง ๒" สตรนน หมดทพง เทยวไป ยอมถงความลาบาก มาก; เพราะเหตนน พระศาสดา จงตรสความประพฤตชวของสตร นนวา "เปนมลทน." บทวา ททโต แปลวา ของผให. กเมอบคคลใด ในเวลา ไถนา คดอยวา "เมอนานสมบรณแลว, เราจกถวายภตรทงหลาย มสลากภตรเปนตน," เมอขาวกลาเผลดผลแลว, ความตระหนเกด ขน หามจตอนสมปยตดวยจาคะ, บคคลนน เมอจตสมปยต ดวยจาคะ ไมงอกงามขนได ดวยอานาจความตระหน ยอมไมได สมบต ๓ อยาง คอ มนษยสมบต ทพยสมบต (และ) นพพาน สมบต; เพราะฉะนน พระศาสดา จงตรสวา "ความตระหน เปนมลทนของผให." แมในบทอน ๆ ซงมรปอยางน กมนยเชนน เหมอนกน. สองบทวา ปาปกา ธมมา ความวา กอกศลธรรมทงหลาย เปนมลทนทงนน ทงในโลกน ทงในโลกหนา. บทวา ตโต ความวา กวามลทนทตรสแลว ในหนหลง. บทวา มลตร ความวา เราจะ บอกมลทนอนยงแกทานทงหลาย. บทวา อวชชา ความวา ความไมร อนมวตถ๑ ๘ นนแล เปนมลทนอยางยง. บทวา ปหนตวาน ความวา ภกษทงหลาย ทานทงหลาย มลทนนนไดแลว ยอมเปนผหามลทนมได. ๑. พงด อวชชา ๘ ในธรรมวภาคปรเฉทท ๒ หมวด ๘.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองกลบตรคนใดคนหนง จบ.


๖. เรองภกษชอจฬสาร* [ ๑๘๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสทธ- วหารก ของพระสารบตรเถระ ชอจฬสาร จงตรสพระธรรมเทศนาน วา "สชว อหรเกน" เปนตน. [พระจฬสารไดโภชนะเพราะทาเวชกรรม] ดงไดสดบมา วนหนง พระจฬสารนนทาเวชกรรมแลวไดโภชนะ อนประณตแลว ถอออกไปอย พบพระเถระในระหวางทาง จงเรยนวา "ทานขอรบ โภชนะน กระผมทาเวชกรรมไดแลว, ใตเทาจกไม ไดโภชนะเหนปานนในทอน, ขอใตเทาจงฉนโภชนะน, กระผมจกทา เวชกรรม นาอาหารเหนปานน มาเพอใตเทาตลอดกาลเปนนตย." พระเถระฟงคาของพระจฬาสารนนแลว กนงเฉย หลกไปแลว. ภกษ ทงหลายมาสวหารแลว กราบทลความนนแดพระศาสนา. [ผตงอยในอเนสนกรรมเปนอยงาย] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาบคคลผไมม ความละอาย ผคะนอง เปนผเชนกบกา ตงอยในอเนสนา๑ ๒๑ อยาง ยอมเปนอยงาย, สวนบคคลผสมบรณดวยหรและโอตตปปะ ยอมเปน อยยาก" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "อนบคคลผไมมความละอาย กลาเพยงดงกา มปกตกาจด (คณผอน) มกแลนไป (เอาหนา) * พระมหาอ ป. ธ. ๗. วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. อเนสนา แปลวา การแสวงหาไมสมควร. พงดในวนยมข เลม ๒ กณฑท ๑๘.


ผคะนอง ผเศราหมอง เปนอยงาย. สวนบคคล ผมความละอาย ผแสวงหากรรมอนสะอาดเปน นตย ไมหดห ไมคะนอง มอาชวะหมดจด เหนอย เปนอยยาก." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อหรเกน คอผขาดหรและโอตตปปะ. อธบายวา อบบคคลผเหนปานนน อาจเรยกหญงผมใชมารดานนแล วา "มารดาของเรา" เรยกชายทงหลายผมใชบดาเปนตนนนแล โดย นยเปนตนวา "บดาของเรา" ตงอยในอเนสนา ๒๑ อยาง เปนอย โดยงาย. บทวา กากสเรน ไดแก เชนกาตวกลา. อธบายวา เหมอน อยางวา กาตวกลา ใครจะคาบวตถทงหลายมยาคเปนตน ในเรอน แหงตระกลทงหลาย จบ ณ ททงหลายมฝาเรอนเปนตนแลว รวาเขา แลดตน จงทาเปนเหมอนไมแลด เหมอนสงใจไปในทอน และทาเปน เหมอนหลบอย กาหนดความเผอเรอของพวกมนษยไดแลวกโผลง, เมอพวกมนษยไลวา "ส ส" อยนนแล กคาบเอาอาหารเตมปาก แตภาชนะแลวบนหนไปฉนใด; แมบคคลผไมมความละอายกฉนนน เหมอนกน เขาไปบานกบภกษทงหลายแลว ยอมกาหนดททงหลาย มทตงแหงยาคแลภตรเปนตน, ภกษทงหลายเทยวไปบณฑบาตใน บานนน รบเอาอาหารสกวายงอตภาพใหเปนไป ไปสโรงฉน พจารณาอย ดมยาคแลว ทากมมฏฐานไวในใจ สาธยายอย ปดกวาด


โรงฉนอย; สวนบคคลนไมทาอะไร ๆ เปนผบายหนาตรงไปยงบาน, เขาแมถกภกษทงหลาย บอกวา "จงดบคคลน " แลวจองดอย ทา เปนเหมอนไมแลด เหมอนสงใจไปในทอน เหมอนหลบอย ดจกลด ลกดม ทาทเปนดจจดจวร พดวา "การงานของเราชอโนนมอย" ลกจากอาสนะเขาไปบาน เขาไปสเรอนหลงใดหลงหนง บรรดา เรอนทกาหนดไวแลวแตเชา, เมอหมมนษยในเรอน แมแงมประต๑แลว นงกรอ (ดาย) อยรมประต, เอามอขางหนง ผลกประตแลวเขาไป ภายใน. ลาดบ๒นนมนษยเหลานนเหนบคคลนนแลว แมไมปรารถนา กนมนตใหนงบนอาสนะแลว ถวายของมยาคเปนตนทมอย, เขาบรโภค ตามตองการแลว ถอเอาของสวนทเหลอดวยบาตรหลกไป, บคคลน ชอวาผกลาเพยงดงกา, อนบคคลผหาหรมไดเหนปานน เปนอยงาย. บทวา ธสนา ความวา ชอวาผมปกตกาจด เพราะเมอ คนทงหลาย กลาวคาเปนตนวา "พระเถระชอโนน เปนผมความ ปรารถนานอย," กาจดคณของคนเหลาอนเสย ดวยคาเปนตนวา "กแมพวกเราไมเปนผมความปรารถนานอยดอกหรอ ?" กมนษย ทงหลายฟงคาของคนเหนปานนนแลว เมอสาคญวา "แมผนกเปนผ ประกอบดวยคณ มความเปนปรารถนานอยเปนตน" ยอมสาคญ ของทตนควรให. แตวาจาเดมแตนนไป เขาเมอไมอาจเพอจะยงจต ของบรษผรทงหลายใหยนด ยอมเสอมจากลาภแมนน. บคคลผมปกต กาจดอยางน ยอมยงลาภทงของตนทงของผอนใหฉบหายแท. ๑. โถก กวาฏ ปธาย ปดบานประตหนอยหนง. ๒. ของสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๗๖.


บทวา ปกขนทกา ความวา ผมกประพฤตแลนไป คอผแสดง กจของคนเหลาอนใหเปนดจกจของตน. เมอภกษทงหลายทาวตรท ลานพระเจดยเปนตนแตเชาตร นงดวยกระทาไวในใจซงกมมฏฐาน หนอยหนงแลวลกขน เขาไปบานเพอบณฑบาต, บคคลนนลางหนา แลวตกแตงอตภาพ ดวยอนหมผากาสาวะมสเหลอง หยอดนยนตา และทาศรษะเปนตน ใหประหารดวยไมกวาด ๒-๓ ทเปนดจกวากวาด อย เปนผบายหนาไปสซมประต, พวกมนษยมาแตเชาตร ดวยคดวา "จกไหวพระเจดย จกกระทาบชาดวยระเบยบดอกไม" เหนเขาแลว พดกนวา "วหารน อาศยภกษหนมน จงไดการประคบประคอง, ทานทงหลายอยาละเลยภกษน" ดงนแลว ยอมสาคญของทตนพง ใหแกเขา. อนบคคลผมกแลนไปเชนน เปนอยงาย. บทวา ปคพเภน ความวา ผประกอบดวยความคะนองกาย เปนตน. สองบทวา สงกลฏเน ชวต ความวา กอนบคคลผ เลยงชวตเปนอยอยางน ชอวาเปนผเศราหมองแลว เปนอย. การ เปนอยนน ชอวาเปนอยชว คอเปนอยลามกแท. บทวา หรมตา จ ความวา อนบคคลผสมบรณดวยหรและ โอตตปปะ เปนอยยาก. เพราะเขาไมกลาวคาวา "มารดาของเรา" เปนตน กะหญงผมใชมารดาเปนตน เกลยดปจจยทเกดขนโดยไม ชอบธรรมดจคถ แสวงหา (ปจจย) โดยธรรมโดยเสมอ เทยว บณฑบาตตามลาดบตรอก สาเรจชวตเปนอยเศราหมอง. บทวา สจคเวสนา ความวา แสวงหากรรมทงหลาย มกายกรรม


เปนตนอนสะอาด. บทวา อลเนน ความวา ไมหดหดวยความเปน ไปแหงชวต. สองบทวา สทธาชเวน ปสสตา ความวา กบคคลเหนปานน ยอมเปนผชอวา มอาชวะหมดจด, อนบคคลผมอาชวะหมดจดแลว อยางนนน เหนอาชวะหมดจดนนแลโดยความเปนสาระ ยอมเปนอย ไดยาก ดวยอานาจแหงความเปนอยเศราหมอง. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษชอจฬาสาร จบ.


๗. เรองอบาสกหาคน* [ ๑๘๘ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสก ๕ คน ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย ปาณมตมาเปต" เปนตน. [อบาสกเถยงกนในเรองศล] ความพสดารวา บรรดาอบาสกเหลานน อบาสกคนหนง ยอม รกษา สกขาบทคอเจตนาเครองงดเวนจากการยงชวตสตวใหตกลวงไป อยางเดยว. (สวน) อบาสกทงหลายนอกน ยอมรกษาสกขาบท ทงหลายนอกน. วนหนง อบาสกเหลานน เกดทมเถยงกน วา "เรายอมทากรรมททาไดโดยยาก, เรายอมรกษาสงทรกษาได โดยยาก" (ตาง) ไปสสานกของพระศาสดา ถวายบงคมแลวกราบทล ความนน. [พระศาสดาทรงตดสน] พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของอบาสกเหลานนแลว มไดทรง กระทาศลแมขอหนงใหตาตอย๑ ตรสวา "ศลทงหมด เปนของรกษา ไดโดยยากทงนน" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "นระใด ยอมยงสตวมชวต ใหตกลวงไป ๑, กลาวมสาวาท ๑, ถอเอาทรพยทบคคลอนไม ใหในโลก ๑, ถงภรยาของผอน ๑, อนง นระใด ยอมประกอบเนอง ๆ ซงการดมสราและเมรย นระ * พระมหาภชงค ป. ธ. ๗ วดราชประดษฐ ฯ แปล. ๑. กนฏก.


น (ชอวา) ยอมขดซงรากเงาของตนในโลก นทเดยว. บรษผเจรญ ทานจงทราบอยางน วา 'บคคลผมบาปธรรมทงหลาย ยอมเปนผ ไมสารวมแลว' ความโลภและสภาพมใชธรรม จงอยางรบกวนทาน เพอความทกข ตลอดกาล นานเลย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา โย ปาณมตมาเปต ความวา บรรดาประโยคทง ๖ มสาหตถกประโยค๑เปนตน นระใด ยอมเขาไปตดอนทรยคอชวตของผอน แมดวยประโยคอนหนง. บทวา มสาวาท ความวา และยอมกลาวมสาวาท อนหก เสยซงประโยชนของชนเหลาอน.ๆ บาทพระคาถาวา โลเก อทนน อาทยต ความวา ยอมถอ เอาทรพยอนบคคลอนหวงแหนแลว ดวยบรรดาอวหารทงหลาย ม ไถยาวหารเปนตน อวหารแมอนหนงในสตวโลกน. บาทพระคาถาวา ปรทาร จ คจฉต ความวา นระเมอผด ในภณฑะทงหลาย ทบคคลอนรกษาและคมครองแลว ชอวายอม ประพฤตนอกทาง. ๑. ประโยคแหงการฆาม ๖ คอ สาหตถกประโยค ๑ นคสคคยประโยค ๑ อาณตตก ประโยค ๑ ถาวรประโยค ๑ วชชามยประโยค ๑ อทธมยประโยค ๑ สาหตถก ประโยคนน ไดแกการทาดวยมอตนเอง. สมนตปาสาทกา ๑/๕๒๖.


บทวา สราเมรยปาน ไดแกการดมซงสราและเมรยอยางใด อยางหนงนนเทยว. บทวา อนยชต คอยอมเสพ ไดแก ยอม กระทาใหมาก. สองบทวา มล ขนต ความวา ปรโลกจงยกไว. กในโลก นนนแล นระนจานองหรอขายขาด แมซงทรพยอนเปนตนทนมนา และสวนเปนตน อนเปนเครองทจะพงดารง [ตน] อยได ดมสรา อย ชอวายอมขดซงรากเงาของตน คอเปนคนหาทพงมได เปนคน กาพราเทยวไป. พระศาสดา ยอมตรสเรยกบคคลผทากรรมคอทศล ๕ ดวย คาวา เอว โภ. บทวา ปาปธมมา ไดแกผมธรรมลามก. บทวา อสตา ไดแกผเวนแลวจากการสารวม มการสารวมทางกาย เปนตน. พระบาลวา อเจตสา ดงนบาง. ความวา ผไมมจต. สองบทวา โลโภ อธมโม จ ไดแกโลภะและโทสะ. แทจรง กเลสชาตแมทง ๒ น เปนอกศลโดยแท. บาทพระคาถาวา จร ทกบาย รนธย ความวา ธรรมเหลาน จงอยาฆา อยายาย (ซงทาน) เพอประโยชนแกทกขทงหลายมทกข ในนรกเปนตน ตลอดกาลนาน. ในกาลจบเทศนา อบาสก ๕ คนนน ตงอยในโสดาปตตผลแลว. พระธรรมเทศนาไดมประโยชน แมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองอบาสก ๕ คน จบ.


๘. เรองภกษหนมชอตสสะ* [ ๑๘๙ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ หนมชอตสสะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ททาต เว ยถาสทธ" เปนตน. [พระตสสะนททาชนอนแตชมเชยญาตของตน] ไดยนวา พระตสสะนน เทยวตเตยนทาน ของพระอรยาสาวก แม ๕ โกฏ คอ อนาถบณฑกคฤหบด นางวสาขาอบาสกา (เปนตน), แมถงอสทสทาน๑กตเตยนเหมอนกน, ไดของเยนในโรงทานของอรย- สาวกเหลานน ยอมตเตยนวา "เยน," ไดของรอน ยอมตเตยนวา "รอน," แมเขาใหนอย ยอมตเตยนวา "เพราะเหตไร ชนเหลาน จงใหของเพยงเลกนอย ?" แมเขาใหมาก ยอมตเตยนวา "ในเรอน ของชนเหลาน เหนจะไมมทเกบ, ธรรมดาบคคล ควรใหวตถพอ ยงอตภาพใหเปนไปแกภกษทงหลายมใชหรอ ? ยาคและภตรเทานยอม วบตไปไมมประโยชนเลย," แตกลาวปรารภพวกญาตของตนเปนตนวา "นาชมเชย เรอนของพวกญาตของเรา เปนโรงเลยงของภกษ ทงหลาย ผมาแลวจากทศทง ๔" ดงนแลว ยอมยงคาสรรเสรญ ใหเปนไป. * พระมหาภชงค ป. ธ. ๗ วดราชประดษฐ ฯ แปล. ๑. หาทานเสมอเหมอนมได.


[พวกภกษสอบสวนฐานะของตสสะ] กพระตสสะนน เปนบตรของผรกษาประตคนหนง เทยวไป กบพวกชางไม ผเทยวไปยงชนบท ถงพระนครสาวตถ บวชแลว. ครงนน ภกษทงหลาย เหนเธอผ (เทยว) ตเตยนทางของ มนษยทงหลายอยอยางนน คดกนวา "พวกเราจกสอบสวนภกษ นน" จงถามวา "ผมอาย พวกญาตของทานอยทไหน ?" ไดฟง วา "อยในบานชอนน" จงสงภกษหนมไป ๒-๓ รป. ภกษหนมเหลานน ไปในบานนนแล อนชนชาวบาน นมนต ใหนงทโรงฉนแลวกระทาสกการะ จงถามวา "เดกหนมชอตสสะ ออกจากบานนไปบวชแลว มอยหรอ ? ชนเหลาไหนเปนญาตของ ตสสะนน." มนษยทงหลาย (ตาง) คดวา "ในบานน เดกผออกจาก เรอนแหงตระกลไปบวชแลว ไมม; ภกษเหลาน พดถงใครหนอ ?" แลวเรยนวา "ทานขอรบ กระผมทงหลาย ไดยนวา 'บตรของ ผรกษาประตคนหนง เทยวไปกบพวกชางไม บวชแลว;' ทาน ทงหลาย เหนจะกลาวหมายเอาผนนกระมง ?" [จบโกหกได] ภกษหนมทงหลาย ทราบวา พวกญาตผใหญของตสสภกษหนม นนไมมในบานนนแลว (จงพากน) กลบไปสพระนครสาวตถ แจง เรองนนแกภกษทงหลายวา "ทานผเจรญ พระตสสะ ยอมเทยวพด เพอถงสงอนหาเหตมไดเลย." แมภกษทงหลาย กกราบทล (เรองนน) แกพระตถาคต.


[บรพกรรมของพระตสสะ] พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษชอวาตสสะนน ยอมเทยวโออวด ในบดนเทานนหามได; แมในกาลกอน เธอกได เปนผโออวดแลว," อนภกษทงหลาย ทลวงวอนแลว ทรงนาอดต- นทานมาแลว ทรงยงกฏาหกชาดก๑นใหพสดารวา:- "นายกฏาหกนน ไปสชนบทอน พงพดอวดซง ทรพยแมมาก, นายมาตามแลว พงประทษราย, กฏาหก ทานจงบรโภคโภคะทงหลายเถด." ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย กบคคลใด เมอชนเหลาอนใหซง วตถนอยกตาม มากตาม เศราหมองกตาม ประณตกตาม หรอให วตถแกชนเหลาอน (แต) ไมใหแกตน ยอมเปนผเกอเขน; ฌานกด วปสสนากด มรรคและผลกด ยอมไมเกดขนแกบคคลนน" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรมไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "ชนยอมให (ทาน) ตามศรทธา ตามความ เลอมใสแล, ชนใด ยอมเปนผเกอเขนใน เพราะนาและขาวของชนเหลาอนนน, ชนนน ยอมไมบรรลสมาธในกลางวนหรอในกลางคน. กอกศลกรรมอนบคคลใดตดขาดแลว ถอนขน ทาใหมรากขาดแลว, บคคลนนแล ยอมบรรล สมาธ ในกลางวนหรอในกลางคน." ๑. ข. ชา. ๒๗/๔๐. ตทฏกถา ๒/๓๒๖.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ททาต เว ยถาสทธ ความวา ชนเมอใหบรรดาวตถมของเศราหมองและประณตเปนตน อยางใดอยางหนง ชอวายอมใหตามศรทธา คอ ตามสมควรแก ศรทธาของตนนนแล. บทวา ยถาปสาทน ความวา กบรรดาภกษผเปนเถระและ ภกษใหมเปนตน ความเลอมใสในภกษใด ๆ ยอมเกดขนแกบคคล นน, เมอถวาย (ทาน) แกภกษนน ชอวายอมถวายตามความเลอม ใส คอ ตามสมควรแกความเลอมในของตนนนแล. บทวา ตตถ เปนตน ความวา ยอมถงความเปนผเกอเขนในเพราะ ทานของชนอนนนวา "เราไดวตถเลกนอย, เราไดเราเศราหมอง." บทวา สมาธ เปนตน ความวา บคคลนนยอมไมบรรลสมาธ ดวยสามารถแหงอปจารสมาธ และอปปนาสมาธ หรอดวยสามารถแหง มรรคและผล ในกลางวนหรอในกลางคน. สองบทวา ยสส เจต ความวา อกศลกรรมนน กลาวคอความ เปนผเกอเขนในฐานะเหลาน อนบคคลใดตดขาดแลว ถอนขน ทา ใหมรากขาดแลว ดวยอรหตตมรรคญาณ. บคคลนน ยอมบรรล สมาธ มประการดงกลาวแลว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษหนมชอตสสะ จบ.


๙. เรองอบาสกหาคน [ ๑๙๐ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสก ๕ คน ตรสพระธรรมเทศนานวา "นตถ ราคสโม อคค" เปนตน. ไดยนวา อบาสกเหลานน ใครจะฟงธรรม ไปสวหาร ถวาย บงคมพระศาสดาแลว นง ณ สวนสดขางหนง. กความดารวา "ผน เปนกษตรย, ผเปนพราหมณ, ผนเปนคนมงม, ผนเปนคนยากจน. เราจกแสดงธรรมใหยวดยงแกผน, จกไมแสดง (ธรรมใหยวดยง) แกผน" ยอมไมเกดขนแกพระพทธเจาทงหลาย. พระศาสดา เมอจะทรงแสดงธรรมปรารภบคคลใดบคคลหนง ยอมทรงทาความเคารพธรรมไวเปนเบองหนา แลวจงแสดง (หยด ยอย) ประหนงเทพเจาผมฤทธ บนดาลใหนาในอากาศหลงไหลลง อยฉะนน. กบรรดาอบาสกเหลานน ผนงแลวในสานกของพระตถาคต ผทรงแสดง (ธรรม) อยอยางนน อบาสกคนหนง นงหลบแลว เทยว, คนหนงนงเขยนแผนดนดวยนวมอ, คนหนงนงเขยาตนไม, คนหนงนงแหงน (หนา) มองดอากาศ, แตคนหนงไดฟงธรรมโดย เคารพ. พระอานนทเถระ ถวายงานพดพระศาสดาอย แลดอาการของ อบาสกเหลานน กราบทลพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ * พระมหาภชงค ป. ธ. ๗ วดราชประดษฐ ฯ แปล.


พระองค ทรงบนลอลนดจมหาเมฆคารน ทรงแสดงธรรมแกอบาสก เหลาน, แตอบาสกเหลานน เมอพระองคตรสธรรมอย, นงทากรรม นและน." พระศาสดา. อานนท เธอไมรจกอบาสกเหลานนหรอ ? อานนท. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมรจก พระเจาขา. [ประวตเดมของอบาสก ๕ คน] พระศาสดา. กบรรดาอบาสกเหลานน อบาสกผนงหลบแลวนน เกดในกาเนดแหงงสน ๕๐๐ ชาต พาดศรษะไวบนขนดทงหลายหลบ แลว. แมในบดน ความอมในการหลบของเขายอมไมม, เสยงของ เรา ยอมไมเขาไปสหของเขา. อานนท. ขาแตพระองคผเจรญ พระองคตรสโดยลาดบหรอ ตรสเปนตอน๑ ๆ ? พระศาสดา. อานนท แทจรง แมพระสพพญตญาณ ก ไมอาจทรงกาหนด ซงความอบตของอบาสกนนผอบตอยในระหวาง ๆ อยางนคอ 'ความเปนมนษยตามกาล, ความเปนเทพตามกาล, ความ เปนนาคตามกาล,' แตอบาสกนนเกดแลวในกาเนดแหงนาคสน ๕๐๐ ชาตโดยลาดบ แมหลบอย (ก) ไมอมในการหลบเสยเลย. ฝายบรษผนงเขยนแผนดนดวยนวมอ เกดในกาเนดไสเดอน สน ๕๐๐ ชาตโดยลาดบ ขดแผนดนแลว, ถงบดน กเขยนแผนดน อย ดวยอานาจความประพฤตทตนไดเคยประพฤตแลว ในกาลกอน ๑. อนตรนตรา=ในระหวาง ๆ.


ยอมไมฟงเสยงของเรา. ฝายบรษผนงเขยาตนไมอยนน เกดแลวในกาเนดลง สน ๕๐๐ ชาตโดยลาดบ, ถงบดน กเขยาตนไมอย ดวยสามารถแหงความ ประพฤตทตนไดเคยประพฤตมาแลวในกาลกอนนนเทยว. เสยงของ เรา ยอมไมเขาหของเขา. แมพราหมณผนงแหงน (หนา) มอง อากาศอยนน กเกดเปน (หมอ) ผบอกฤกษสน ๕๐๐ ชาตโดย ลาดบ, ถงบดน แมในวนน กยงแหงน (หนา) ดอากาศอย ดวย สามารถแหงความประพฤตทตนไดเคยประพฤตมาแลว ในกาลกอน นนเทยว. เสยงของเรายอมไมเขาหของเขา. สวนพราหมณผฟงธรรมโดยความเคารพนน เกดเปนพราหมณ ผทองมนต๑ ถงฝงแหงเวท ๓ สน ๕๐๐ ชาตโดยลาดบ, ถงบดน ก ยอมฟงธรรมโดยเคารพ เปนดงเทยบเคยงมนตอย. อานนท. ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองค ยอมแทรกอวยวะทงหลายมผวเปนตน (เขา) ไปจดเยอกระดกตงอย; เพราะเหตไร อบาสกเหลานแมเมอพระองคทรงแสดงธรรมอย จง ไมฟงโดยเคารพ ? พระศาสดา. อานนท เธอเหนจะทาความสาคญวา 'ธรรม ของเรา อนบคคลพงฟงไดโดยงายกระมง ?' อานนท. ขาแตพระองคผเจรญ กธรรม (ของพระองค) อนบคคลพงฟงไดโดยยากหรอ ? ๑. มนตชฌายกพราหมโณ.


พระศาสดา. ถกแลว อานนท. อานนท. เพราะเหตไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. อานนท บทวา 'พทโธ' กด 'ธมโม' กด 'สงโฆ' กด อนสตวเหลานไมเคยสดบแลว ในแสนกลป แมเปน อเนก: เพราะฉะนน สตวเหลาน จงไมสามารถฟงธรรมนได: แต ในสงสาร มทสดอนใคร ๆ ตามรไมได สตวเหลาน ฟงดรจฉานกถา มอยางตาง ๆ นนแล มาแลว: เพราะฉะนน สตวเหลาน จงเทยว ขบรองฟอนราอย ในททงหลายมโรงดมสราและสนามเปนทเลนเปน ตน, จงไมสามารถจะฟงธรรมได. อานนท. ขาแตพระองคผเจรญ อบาสกทงหลายนน อาศยอะไร จงไมสามารถ ? ลาดบนน พระศาสดา ตรสแกพระอานนทนนวา "อานนท อบาสกเหลานน อาศยราคะ อาศยโทสะ อาศยโมหะ อาศย ตณหา จงไมสามารถ: ชอวาไฟ เชนกบดวยไฟคอราคะ ไมม, ไฟใด ไมแสดงแมซงเถา ยอมไหมสตวทงหลาย ; แทจรง แมไฟซงยงกปปใหพนาศ ทอาศยความปรากฏแหงพระอาทตย ๗ ดวง บงเกดขน ยอมไหมโลก ไมใหวตถไร ๆ เหลออยเลยกจรง, ถงกระนน ไฟนน ยอมไหมในบางคราวเทานน; ชอวากาลทไฟคอราคะ จะไมไหม ยอมไมม: เพราะฉะนน ไฟเสมอดวยราคะกด ผ จบเสมอดวยโทสะกด ขายเสมอดวยโมหะกด ชอวาแมนาเสมอ ดวยตณหากด ไมม" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :-


"ไฟเสมอดวยราคะ ไมม, ผจบเสมอดวย โทสะไมม, ขายเสมอดวยโมหะ ไมม, แมนา เสมอดวยตณหา ไมม." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ราคสโม ความวา ชอวาไฟเสมอ ดวยราคะ ยอมไมม ดวยสามารถแหงอนไมแสดงอะไร บรรดาควน เปนตน ตงขนเผาภายในนนเอง. บทวา โทสสโม ความวา ผจบ ทงหลาย มผจบคอยกษ ผจบคองเหลอม และผจบคอจระเขเปนตน ยอมสามารถจบไดในอตภาพเดยวเทานน, แตผจบคอโทสะ ยอมจบโดย สวนเดยวทเดยว เพราะฉะนน ชอวาผจบเสมอดวยโทสะยอมไมม. สองบทวา โมหสม ชาล ความวา กชอวาขายเสมอดวย โมหะยอมไมม เพราะอรรถวารงรดและรวบรดได. บทวา ตณหาสมา ความวา เวลาเตมกด เวลาพรองกด เวลาแหงกด ของแมนาทงหลาย มแมนาคงคาเปนตน ยอมปรากฏ แตเวลาเตมหรอเวลาแหงแหงตณหา ยอมไมม, ความพรองอยางเดยว ยอมปรากฏเปนนตย เพราะฉะนน ชอวาแมนาเสมอดวยตณหา ชอวายอมไมม เพราะอรรถวาใหเตมไดโดยยาก. ในกาลจบเทศนา อบาสกผฟงธรรมอยโดยเคารพนน ตงอย ในโสดาปตตผลแลว. พระธรรมเทศนา ไดมประโยชนแมแกชนผ ประชมกนแลว ดงนแล. เรองอบาสกหาคน จบ.


๑๐. เรองเมณฑกเศรษฐ* [ ๑๙๑ ] [ขอความเบองตน] พระบรมศาสดา เมอทรงอาศยภททยนครประทบอยในชาตยาวน๑

ทรงปรารภเมณฑกเศรษฐ ตรสพระธรรมเทศนานวา "สทสส วชชมเส " เปนตน. [พระศาสดาเสดจไปภททยนคร] ไดยนวา พระศาสดา เมอเสดจเทยวจารกไปในองคตตราปถ- ชนบททงหลาย ทรงเหนอปนสยโสดาปตตผล ของคนเหลาน คอ เมณฑกเศรษฐ ๑, ภรรยาของเศรษฐนน ชอวานางจนทปทมา ๑, บตรชอธนญชยเศรษฐ ๑, หญงสะใภชอนางสมนเทว ๑, หลานสาวชอ วสาขา ๑, ทาสชอปณณะ ๑, จงเสดจไปสภททยนคร ประทบอยใน ชาตยาวน. เมณฑกเศรษฐ ไดสดบการเสดจมาของพระศาสดาแลว. [เหตทไดนามวาเมณฑกเศรษฐ] ถามวา "กเพราะเหตไร เศรษฐนน จงชอวา เมณฑก- เศรษฐ ?" แกวา ไดยนวา แพะทองคาทงหลาย ประมาณเทาชาง มา และโคอสภะ ชาแรกแผนดนเอาหลงดนหลงกน ผดขนในทประมาณ ๘ กรส ทขางหลงเรอนของเศรษฐนน. กรรมใสกลมดาย ๕ สไว ในปากของแพะเหลานน. เมอมความตองการ ดวยเภสชมเนยใส * พระมหาหวล ป. ธ. ๕ วดทาตาหนก นครชยศร แปล. ๑. ปาไมมะล ๒. ทอน ๆ วา สมนาเทว.


นามน นาผง และนาออยเปนตน หรอดวยวตถมผาเครองปกปด เงนและทองเปนตน ชนทงหลาย ยอมนากลมดายออกจากปาก ของแพะเหลานน. เนยใส นามน นาผง นาออย ผาเครองปกปด เงนและทอง ยอมไหลออกจากปากแพะแมตวหนง กเปนของเพยง พอแกชาวชมพทวป. จาเดมแตนนมา เศรษฐนน จงปรากฏวา เมณฑกเศรษฐ. [บรพกรรมของทานเศรษฐ] ถามวา กบรพกรรมของเศรษฐนน เปนอยางไร ? แกวา ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวาวปสส เศรษฐนน เปนหลานของกฎมพชออวโรชะ ไดมชอวา อวโรชะ ซงมชอ พองกบลง. ครงนน ลงของเขาปรารภเพอจะสรางคนธกฎ เพอ พระศาสดา. เขาไปสสานกของลงแลว กลาววา "ลง เราแมทง ๒ จงสรางรวมกนทเดยว" ในเวลาทถกลงนน หามวา "เราคนเดยวเทา นนจกสรางไมใหสาธารณกบดวยชนเหลาอน" จงคดวา "เมอ ลงสรางคนธกฎในทนแลว, เราควรไดศาลารายในทน" จงให คนนาเครองไมมาจากปา ใหทาเสาอยางน คอ "เสาตนหนง บดวย ทองคา, ตนหนง บดวยเงน, ตนหนง บดวยแกวมณ" ให ทาขอ พรง บานประต บานหนาตาง กลอน เครองมงแล อฐแมทงหมด บดวยวตถมทองคาเปนตนเทยว ใหทาศาลาราย สาเรจดวยรตนะ ๗ ประการ แดพระตถาคตในทตรงหนาพระคนธกฎ ในเบองบนแหงศาลารายนน ไดมจอมยอด ๓ ยอด อนสาเรจแลว


ดวยทองคาอนสกเปนแทงแกวผลกและแกวประพาฬ. ใหสรางมณฑป ประดบดวยแกว ในททามกลางแหงศาลาราย, ใหตงธรรมาสนไว. เทาธรรมาสนนน ไดสาเรจดวยทองคาสสกเปนแทง, แมแคร ๔ อน กเหมอนกน, แตใหกระทาแพะทองคา ๔ ตว ตงไวในภายใตแหงเทา ทง ๔ แหงอาสนะ, ใหกระทาแพะ ๒ ตวตงไวภายใตตงสาหรบรองเทา, ใหกระทาแพะทองคา ๖ ตว ตงแวดลอมมณฑป; ใหถกธรรมาสน ดวยเชอกเสนเลกสาเรจดวยดายกอนแลว จงใหถกดวยเชอกอนสาเรจ ดวยทองคาในทามกลาง แลวใหถกดวยเชอกสาเรจดวยแกวมกดาใน เบองบน; พนกแหงธรรมาสนนน ไดสาเรจดวยไมจนทน. ครนให ศาลารายสาเรจอยางนแลว เมอจะกระทาการฉลองศาลา จงนมนต พระศาสดาพรอมดวยภกษ ๖ ลาน ๘ แสน ไดถวายทานตลอด ๔ เดอน. ในวนสดทายไดถวายไตรจวร. บรรดาภกษเหลานน จวรม คาพนหนง ถงแกภกษผใหมในสงฆแลว. เขาทาบญกรรม ในกาลแหงพระวปสสพทธเจาอยางนนแลว เคลอนจากอตภาพนน ทองเทยวไปในเทวดาและในมนษยทงหลาย ในภททกปปน เกดในสกลเศรษฐมโภคะมากในกรงพาราณส ไดม นามวา พาราณสเศรษฐ. [เศรษฐประสบฉาตกภย] วนหนง เศรษฐไปสทบารงพระราชา พบปโรหต จงกลาววา "ทานอาจารย ทานตรวจดฤกษยามหรอ ?" ปโรหต. ขอรบ ผมตรวจด, เราทงหลาย จะมการงานอะไรอน ?


เศรษฐ. ถาอยางนน ความเปนไปในชนบทจกเปนเชนไร ? ปโรหต. ภยอยางหนง จกม. เศรษฐ. ชอวาภยอะไร ? ปโรหต. ฉาตกภย๑ ทานเศรษฐ. เศรษฐ. จกม เมอไร ? ปโรหต. จกม โดยลวงไป ๓ ป แตปน. เศรษฐ ฟงคานนแลวใหบคคลทากสกรรมเปนอนมาก รบ (ซอ) จาเพาะขาวเปลอกแมดวยทรพยทมอยในเรอน ใหกระทาฉาง ๑,๒๕๐ ฉาง บรรจฉางทงหมดใหเตมดวยขาวเปลอก. เมอฉางไมพอ ก บรรจภาชนะมตมเปนตนใหเตมแลว ขดหลมฝงขาวเปลอกทเหลอใน แผนดน. ใหขยาขาวเปลอกทเลอกจากทฝงไวกบดวยดน ฉาบทาฝา ทงหลาย. โดยสมยอนอก เศรษฐนน เมอภยคอความอดอยากถงเขาแลว กบรโภคขาวเปลอกตามทเกบไว, เมอขาวเปลอกทเกบไวในฉางและ ในภาชนะมตมเปนตนหมดแลว, จงใหเรยกชนผเปนบรวารมาแลว กลาววา "พอทงหลาย ทานทงหลายจงไป จงเขาไปสภเขาแลวเปนอย ประสงคจะมาสสานกของเรา กจงมาในเวลาทมภกษาอนหาไดงาย, ถาไมอยากจะมา, กจงเปนอยในทนนเถด." ชนเหลานนไดกระทา เหมอนอยางนนแลว. สวนทาสผทาการรบใช๒ คนหนงชอวา ๑. ภยคอความอดอยากหรอความหว. ๒. เวยยาวจจกโร โดยพยญชนะแปลวา ผกระทา ซงกรรมแหงบคคลผขวนขวาย.


ปณณะ เหลออยในสานกของเศรษฐนน. รวมเปนคน ๕ คนเทานน คอ เศรษฐ ภรรยาของเศรษฐ บตรของเศรษฐ บตรสะใภของเศรษฐ กบนายปณณะนน (ทยงคงเหลออย). ชนเหลานน แมเมอขาวเปลอกทฝงไวในหลมในแผนดนหมด สนแลว. พงดนทฉาบไวทฝาแลว แชนา ยงอตภาพใหเปนไปดวย ขางเปลอกทไดแลวจากฝานน. ครงน ภรรยาของเศรษฐนน เมอความหวครอบงาอย เมอ ดนสนไปอย พงดนทเหลออยในสวนแหงฝาทงหลายลงแลว แชนา ไดขาวเปลอกประมาณกงอาฬหก๑ ตาแลว ถอเอาขาวสารประมาณ ทะนานหนง ใสไวในหมอในหนง เพราะความกลวแตโจรวา "ในเวลา เกดฉาตกภย พวกโจรมมาก" ปดแลวฝงตงไวในแผนดน. ลาดบนน เศรษฐมาจากทบารงแหงพระราชาแลว กลาวกะนางวา "นางผ เจรญ ฉนหว, อะไร ๆ มไหม ?" นางนน ไมไดกลาวถงสงทม อยวา "ไมม" กลาววา "นาย ขาวสารมอยทะนานหนง." เศรษฐ. ขาวสารทะนานหนงนน อยทไหน ? ภรรยา. ฉนฝงตงไว เพราะกลวแตโจร. เศรษฐ. ถากระนน หลอนจงขดมนขนมาแลว หงตมอะไร ๆ เถด. ภรรยา. ถาเราจกตมขาวตม. กจกเพยงพอกน ๒ มอ; ถาเรา ๑. อาฬหกหนงคอ ๕ ทะนาน กงอาฬหก= ๒ ทะนาน.


จกหงขาวสวย, กจกเพยงพอเพยงมอเดยวเทานน; ฉนจกหงตมอะไร ละ ? นาย. เศรษฐ. ปจจยอยางอนของพวกเราไมม, พวกเราตอบรโภค ขาวสวยแลวกจกตาย; หลอนจงหงขาวสวยนนแหละ. ภรรยาแหงเศรษฐนน หงขางสวยแลว แบงใหเปน ๕ สวน คดขาวสวยหนงวางไวขางหนาของเศรษฐ. [เศรษฐถวายภตรแกพระปจเจกพทธเจา] ในขณะนน พระปจเจกพทธเจาองคหนงทภเขาคนธมาทน ออก จากสมบต. ทราบวา ในภายในสมาบต ความหวยอมไมเบยดเบยน เพราะผลแหงสมาบต, แตวา เมอพระปจเจกพทธเจาทงหลายออก จากสมาบตแลว ความหวมกาลงยอมเกดขน เปนราวกะวาเผาพนทอง อย; เพราะฉะนน พระปจเจกพทธเจาเหลานน ตรวจดฐานะทจะได (อาหาร) แลว จงไป. กในวนนน ชนทงหลาย ถวายทานแกพระปจเจกพทธเจา เหลานนแลว ยอมไดสมาบต บรรดาสมบตมตาแหนงเสนาบดเปนตน อยางใดอยางหนง; เพราะฉะนน พระปจเจกพทธเจาแมนน ตรวจ ดอยทพยจกษ ดารวา ฉาตกภย เกดขนแลวในชมพทวปทงสน, และในเรอนเศรษฐ เขาหงขาวสก๑อนสาเรจดวยขาวสารทะนานหนง เทานนเพอคน ๕ คน; ชนเหลานนจกมศรทธา หรออาจเพอจะ ๑. แปลหกประโยคกรรมเปนประโยคกตต.


ทาความสงเคราะหแกเราหรอหนอแล ?" เหนความทชนเหลานนเปน ผมศรทธา ทงสามารถเพอจะทาความสงเคราะห จงถอเอาบาตรจวร ไปแสดงตนยนอยทประต (เรอน) ขางหนาของเศรษฐ. เศรษฐ นน พอเหนทานเขา กมจตเสอมใส คดวา "เราประสบฉาตกภย เหนปานน เพราะความทเราไมใหทานแมในกาลกอน, กแลภตรน พงรกษาเราไวสนวนเดยวเทานน, สวนภตรทเราถวายแลวแกพระผ เปนเจา จกนาประโยชนเกอกลมาแกเราหลายโกฏกปป" แลวนาถาด แหงภตรนนออก เขาไปหาพระปจเจกพทธเจา ไหวดวยเบญจางค- ประดษฐ นมนตใหเขาไปสเรอน เมอทานนงอาสนะแลวจงลางเทา (ของทาน) วาง (ถาดภตร) ไวบนตงทอง แลวถอเอาถาดภตร นน มาตกลงในบาตรของพระปจเจกพทธเจา. เมอภตรเหลอกงหนง, พระปจเจกพทธเจา เอามอปดบาตรเสย. ทนน เศรษฐ จงกลาวกะพระปจเจกพทธเจานนวา "ขาแต ทานผเจรญ นเปนสวนหนงแหงขาวสกทเขาหงไวเพอคน ๕ คน ดวย ขาวสารทะนานหนง, กระผมไมอาจเพอจะแบงภตรนใหเปน ๒ สวน, ขอทานจงอยากระทาความสงเคราะหแกกระผมในโลกนเลย, กระผม ใครเพอจะถวายไมใหมสวนเหลอ" แลวไดถวายภตรทงหมด. กแล ครนถวายแลว ไดตงความปรารถนาวา "ขาแตทานผเจรญ ขาพเจา อยาไดประสบฉาตกภยเหนปานน ในทขาพเจาเกดอกเลย, ตงแตบดน ไป ขาพเจาจงสามารถเพอจะใหภตรอนเปนพชแกชาวชมพทวปทงสน, ไมพงทาการงานเลยงชพดวยมอของตนเอง, ในขณะทขาพเจาใชใหคน


ชาระฉาง ๑,๒๕๐ ฉางแลว สนานศรษะนงอยทประตแหงฉางเหลานน แลว แลดในเบองบนเทานน ธารแหงขาวสาลแดง พงตกลงมา ยงฉางทงหมดใหเตมเพอขาพเจา, และผนนนแหละจงเปนภรรยา, ผนนนแหละจงเปนบตร, ผนแหละจงเปนหญงสะใภ, ผนนนแหละ จงเปนทาสของขาพเจา ในสถานทขาพเจาเกดแลว ๆ." [ทง ๕ คนปรารถนาใหไดอยรวมกน] ฝายภรรยาของเศรษฐนน กคดวา "เมอสามของเราถกความ หวเบยดเบยนอย เรากไมอาจเพอจะบรโภคได" จงถวายสวนของ ตนแกพระปจเจกพทธเจาแลวตงความปรารถนาวา "ขาแตทานผเจรญ จาเดมแตน ดฉนไมพงประสบฉาตกภยเหนปานน ในสถานทดฉนเกด แลว, อนง แมเมอดฉนวางถาดภตรไวขางหนา ใหอยซงภตรแก ชาวชมพทวปทงสน, ดฉนยงไมลกขนเพยงใด, ทแหงภตรทดฉน ตกแลว ๆ จงเปนของบรบรณอยอยางเดมเพยงนน, ทานผนแหละ จงเปนสาม, ผนแหละจงเปนบตร, ผนแหละจงเปนหญงสะใภ, ผน แหละจงเปนทาส (ของดฉน)." แมบตรของเศรษฐนน กถวายสวน ของตนแดพระปจเจกพทธเจาแลว ตงความปรารถนาวา "จาเดมแต นไป ขาพเจาไมพงประสบฉาตกภยเหนปานน, อนง เมอขาพเจา ถอเอาถงกหาปณะหนงพน แมใหกหาปณะ แกชาวชมพทวปทงสน อย ถงนจงเตมอยอยางเดม, ทานทง ๒ นนนแหละจงเปนมารดา บดา, หญงคนนจงเปนภรรยา. ผนจงเปนทาส ของขาพเจา." แม ลกสะใภของเศรษฐนน ถวายสวนของตนแดพระปจเจกพทธเจาแลว


กตงความปรารถนาวา "จาเดมแตนไป ดฉนไมพงพบเหนฉาตกภยเหน ปานน, อนง เมอดฉนตงกระบงขาวเปลอกกระบงหนงไวขางหนา แม ใหอยซงภตรอนเปนพชแกชาวชมพทวปทงสน ความหมดสนไปอยา ปรากฏ, ทานทง ๒ นนนแหละจงเปนแมผวและพอผว, ผนนนแหละ จงเปนสาม, ผนนนแหละจงเปนทาส (ของดฉน)." แมทาสของ เศรษฐนน กถวายสวนของตนแดพระปจเจกพทธเจาแลว กตงความ ปรารถนาวา "จาเดมแตนไป ขาพเจาไมพงพบเหนฉาตกภยเหนปานน, คนเหลานทงหมดจงเปนนาย. และเมอขาพเจาไถนาอย, รอย ๗ รอยประมาณเทาเรอโกลน คอ 'ขางน ๓ รอย ขางโนน ๓ รอยใน ทามกลางรอย ๑, จงเปนไป." นายปณณะนน ปรารถนาตาแหนง เสนาบดกสามารถจะไดในวนนนเทยว. แตวา ดวยความรก ในนาย ทงหลาย เขาจงตงความปรารถนาวา "คนเหลานนนแหละจงเปนนาย ของขาพเจา. ในทสดแหงถอยคาของชนทงหมด พระปจเจกพทธเจา กลาววา "จงเปนอยางนนเถด" แลวกระทาอนโมทนาดวยคาถาของ พระปจเจกพทธเจาแลวคดวา "เรายงจตของชนทงหลายเหลานให เลอมใส ยอมควร" จงอธษฐานวา "ชนเหลาน จงเหนเราจนถง ภเขาคนธมาทน" ดงนแลว กหลกไป. แมชนเหลานน ไดยนแลด อยเทยว. พระปจเจกพทธเจานนไปแลว แบงภตรนนกบดวยพระ ปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค. ดวยอานภาพแหงพระปจเจกพทธเจานน


ภตรนนเพยงพอแลวแกพระปจเจกพทธเจาทงหมด. ชนแมเหลานน ไดยนแลดอยทเดยว. [อานสงสของการถวายทาน] กเมอเวลาเทยงลวงไปแลว ภรรยาเศรษฐลางหมอขาวแลว ปดตงไว. ฝายเศรษฐ ถกความหวบบคน นอนแลวหลบไป. เศรษฐ นน ตนขนในเวลาเยน กลาวกะภรรยาวา "นางผเจรญ ฉนหว เหลอเกน, ขาวตง๑กนหมอมอยบางไหมหนอ ?" ภรรยานน แมทราบ ความทตนลางหมอตงไวแลว กไมกลาววา "ไมม" คดวา "เราเปด หมอขาวแลวจงจะบอก" ดงนแลว จงลกขนไปสทใกลหมอขาวแลว เปดหมอขาว. ในขณะนนเอง หมอขาวเตมดวยภตร มสเชนกบดอกมะลตม ได ดนฝาละมตงอยแลว. ภรรยานน เหนภตรนนแลว เปนผมสรระอน ปตถกตองแลว กลาวกะเศรษฐวา "จงลกขนเถด นาย, ดฉนลาง หมอขาวปดไว, แตหมอขาวนนนน เตมดวยภตร มสเชนกบดวยดอก มะลตม, ชอวาบญทงหลายควรทจะกระทา, ชอวาทานควรจะให; ขอทานจงลกขนเถด นาย, บรโภคเสยเถด." ภรรยานน ไดใหภตร แกบดาและบตรทง ๒ แลว. เมอบดาและบตรนน บรโภคเสรจแลว นางนงบรโภคกบดวยลกสะใภแลว ไดใหภตรแกนายปณณะ. ทแหง ภตรอนชนเหลานนตกแลว ๆ ยอมไมสนไป. ปรากฏเฉพาะตรงท ตกดวยทพพคราวเดยวเทานน. ๑. เมลดขาวอนไฟไหมทงหลาย.


ในวนนนนนแล ฉางเปนตน กกลบเตมแลวโดยทานองทเตม ในกอนนนแล. นางใหกระทาการโฆษณาในเมองวา "ภตรเกด ขนแลวในเรอนของเศรษฐ, ผมความตองการดวยภตรอนเปนพชจง มารบเอา." มนษยทงหลาย ถอเอาภตรอนเปนพชจากเรอนของ เศรษฐนนแลว. แมชาวชมพทวปทงสน กอาศยเศรษฐนน ไดชวต แลวนนแล. [เศรษฐและคณะไปเกดทภททยนคร] เศรษฐนน เคลอนจากอตภาพนนแลว บงเกดในเทวโลก ทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในพทธปบาทกาลน บงเกด ในสกลเศรษฐ ในภททยนคร. แมภรรยาของเขา บงเกดในสกล มโภคะมากเจรญวยแลว กไดไปสเรอนของทานเศรษฐนนนนเอง. แพะทงหลายมประการดงกลาวแลว อาศยกรรมในกาลกอนของเศรษฐ นนผดขนแลวทภายหลงเรอน, แมบตรกไดเปนบตรของทานเหลา นนแหละ, หญงสะใภกไดเปนหญงสะใภเหมอนกน, ทาสกไดเปน ทาสเทยว. ตอมาวนหนง ทานเศรษฐ ใครจะทดลองบญของตน จง ใหคนชาระฉาง ๑,๒๕๐ ฉาง สนานศรษะแลวนงทประต แหงนด เบองบน. ฉางแมทงหมด เตมแลวดวยขาวสาลแดง มประการดง กลาวแลว. เศรษฐนน ใครจะทดลองบญแมของชนทเหลอ จงกลาว กะภรรยาและบตรเปนตนวา "เธอทงหลาย จงทดลองบญแมของ พวกเธอเถด." ลาดบนน ภรรยาของเศรษฐนน ประดบแลว ดวยเครองอลงการทงปวง, เมอมหาชนกาลงแลดอยนนแล. ใชให


คนตวงขาวสารทงหลาย ใหหงขาวสวยดวยขาวสารเหลานน นงบน อาสนะอนเขาปลาดแลวทซมประต ถอทพพทองคาแลว ใหปาวรองวา "ผมความตองการดวยภตรจงมา" แลวไดใหจนเตมภาชนะทชนผมา แลว ๆ รบเอา. เมอนางนนใหอยแมจนหมดวน กปรากฏเฉพาะ ตรงทตกดวยทพพเทานน. กประทมลกษณะเกดเตมฝามอขางซาย, จนทรลกษณะเกดเตมฝามอขางขวา, เพราะนางจบหมอขาวดวยมอซาย จบทพพดวยมอขวา แลวถวายภตรจนเตมบาตรของภกษสงฆ แมของ พระพทธเจาในปางกอนทงหลาย ดวยประการดงนแล. กเพราะเหต ทนางถอเอาธมกรกกรองนาถวายแกภกษสงฆเทยวไป ๆ มา ๆ; ฉะนน จนทรลกษณะจงเกดเตมฝาเทาเบองขวาของนาง, ประทมลกษณะจง เกดจนเตมฝาเทาเบองซายของนางนน. เพราะเหตน ญาตทงหลาย จงขนานนามของนางวา "จนทปทมา."๑

แมบตรของเศรษฐนน สนานศรษะแลว ถอเอาถงกหาปณะ พนหนง กลาววา "ผมความตองการดวยกหาปณะทงหลายจงมา" แลวไดใหจนเตมภาชนะทชนผมาแลว ๆ รบเอา. กหาปณะพนหนง กคงมอยในถงนนเอง. แมลกสะใภของเศรษฐนน ประดบดวยเครอง อลงการทงปวง ถอเอากระบงขาวเปลอกแลว นงทลานกลางแจง กลาววา "ผมความตองการดวยภตรอนเปนพช จงมา" แลวไดให จนเตมภาชนะทชนผมาแลว ๆ รบเอา. กระบง (ขาวเปลอก) ก คงเตมอยตามเดมนนเอง. แมทาสของเศรษฐนน ประดบแลวดวย ๑. หมายความวา มลกษณะเหมอนพระจนทรและดอกปทม.


เครองอลงการทงปวง เทยมโคทงหลายทแอกทองคาดวยเชอกทองคา ถอเอาดามปะฏกทองคา ใหของหอมอนบคคลพงเจมดวยนวทง ๕ แก โคทงหลาย สวมปลอกทองคาทเขาทงหลาย ไปสนาแลวขบไป. รอย ๗ รอย คอ "ขางน ๓ รอย ขางโนน ๓ รอย ในทามกลาง รอย ๑" ไดแตกแยกกนไปแลว. ชาวชมพทวปถอเอาสงของ บรรดา ภตรพชเงนทองเปนตน ตามทตนชอบใจจากเรอนของเศรษฐเทานน. เศรษฐผมอานภาพมากอยางนน สดบวา "ไดยนวา พระศาสดา เสดจมาแลว" จงคดวา "เราจกกระทาการรบเสดจพระศาสดา" ออก ไปอย พบพวกเดยรถยในระหวางทาง, แมถกพวกเดยรถยเหลานน หามอยวา "คฤหบด ทานเปนผกรยาวาทะ๑ จะไปสสานกของพระสมณ- โคดมผเปนอกรยวาทะ๒ เพราะเหตไร ? กมไดเชอถอยคาของพวก เดยรถยเหลานนเทยว ไปแลว ถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ สวน สดขางหนง, [โทษของคนอนเหนไดงาย] ลาดบนน พระศาสดา ตรสอนบพพกถาแกเศรษฐนน, ในเวลา จงเทศนา เศรษฐนนบรรลโสดาปตตผล แลวกราบทลความทตนถก พวกเดยรถยกลาวโทษแลวหามไวแดพระศาสดา. ครงนน พระศาสดา ตรสกะทานเศรษฐนนวา "คฤหบด ขนชอวาสตวเหลานยอมไมเหน โทษของตนแมมาก, ยอมโปรยโทษของชนเหลาอนแมไมมอยกระทา ๑. ผกลาววา กรรมอนบคคลทาแลว ชอวาเปนอนทา. ๒. ผกลาววา กรรมอนบคคล ทาแลววา ไมเปนอนทา.


ใหม ราวกะบคคลโปรยแกลบลงในทนน ๆ ฉะนน" ดงนแลว จง ตรสพระคาถานวา:- "โทษของบคคลเหลาอนเหนไดงาย, ฝายโทษของ ตนเหนไดยาก; เพราะวา บคคลนน ยอมโปรย โทษของบคคลเหลาอน เหมอนบคคลโปรยแกลบ, แตวายอมปกปด (โทษ) ของตน เหมอนพราน นกปกปดอตภาพดวยเครองปกปดฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สทสส ความวา โทษคอความ พลงพลาดของบคคลอน แมมประมาณนอย อนบคคลเหนไดงาย คออาจเพอจะเหนไดโดยงายทเดยว, สวนโทษของตน แมใหญยง อนบคคลเหนไดยาก. บทวา ปเรส ห ความวา เพราะเหตนนนนแล บคคลนนยอม โปรยโทษทงหลายของชนเหลาอนในทามกลางสงฆเปนตน เหมอน บคคลยนบนทสดแลวโปรยแกลบลงอยฉะนน. อตภาพชอวา กล ดวยสามารถทประพฤตผดในนกทงหลาย ในคาวา กลว กตวา สโ๑ น. เครองปกปด มกงไมทพอหกไดเปนตน ชอวา กตวา (ใน คาวา "กตวา" น). นายพราน ชอวา สโ (ในคาวา "สโ" น.) อธบายวา ๑. แกอรรถตอนน บางอาจารยเหนวาใชวนจฉย.


นายพรานนกประสงคจะจบนกฆา ยอมปกปดอตภาพดวยเครองปกปด ฉนใด, บคคลยอมปกปดโทษของตนฉนนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเมณฑกเศรษฐ จบ.


๑๑. เรองพระอชฌานสญญเถระ* [ ๑๙๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระ รปหนง อชฌานสญญ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปรวชชาน- ปสสสส" เปนตน [คณวเศษไมเกดแกผเพงโทษผอน] ไดยนวา พระเถระนน เทยวแสหาแตโทษของภกษทงหลาย เทานนวา "ภกษนน ยอมนงอยางน, ภกษน ยอมหมอยางน." พวก ภกษ กราบทลแดพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระเถระ ชอโนน ยอมกระทาอยางน." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษผตงอยในขอวตร กลาวสอนอยอยางน ใคร ๆ ไมควรตเตยน, สวนภกษใด แสวงหา โทษของชนเหลาอน เพราะความมงหมายในอนยกโทษ กลาวอยาง นแลวเทยวไปอย, บรรดาคณวเศษมฌานเปนตน คณวเศษแมอยาง หนง ยอมไมเกดขนแกภกษนน, อาสวะทงหลายเทานน ยอมเจรญ อยางเดยว" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "อาสวะทงหลายยอมเจรญแกบคคลนน ผคอยด โทษของบคคลอน ผมความมงหมายในอนยกโทษ เปนนตย, บคคลนน เปนผไกลจากความสนไป แหงอาสวะ." * พระมหาหวล ป. ธ. ๕ วดทาตาเหนก นครชยศร แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อชฌานส โน ความวา บรรดา ธรรมทงหลายมฌานเปนตน ธรรมแมอยางหนง ยอมไมเจรญแก บคคลผชอวามากไปดวยการยกโทษ เพราะความเปนผแสหาโทษของ ชนเหลาอนวา "ควรนงอยางน, ควรหมอยางน" เปนตน, โดยทแม อาสวะทงหลายยอมเจรญ; เพราะเหตนน บคคลนน จงชอวาเปน ผอยไกลคอแสนไกล จากความสนไปแหงอาสวะ กลาวคอ พระอรหต. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระอชฌานสญญเถระ จบ


๑๒. เรองสภททปรพาชก* [ ๑๙๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา ผทมแลวบนพระแทนเปนทปรนพพาน ในสาลวน ของเจามลละทงหลาย อนเปนทแวะพก ใกลพระนครกสนารา ทรง ปรารภปรพาชกชอวาสภททะ ตรสพระธรรมเทศนาทวา "อากาเสว ปท นตถ" เปนตน. [บรพกรรมของสภททะ] ไดยนวา ในอดตกาล สภททปรพาชกนน เมอนองชายให ทานอนเลศถง ๙ ครง ในเพราะขาวกลาครงหนง, ไมปรารถนาเพอ จะให ทอถอยแลว ไดใหในกาลเปนทสด. เพราะฉะนน จงไมไดเพอจะเฝาพระศาสดา ทงในปฐมโพธกาล ทงในมชฌมโพธกาล, แตวา ในปจฉมโพธกาล ในเวลาเปนท ปรนพพานแหงพระศาสดา คดวา "เราถามความสงสยของตน ใน ปญหา ๓ ขอ กะปรพาชกทงหลายซงเปนคนแก ไมถามกะพระ- สมณโคดม ดวยความสาคญวา 'เปนเดก,' กบดน เปนกาล ปรนพพานของพระสมณโคดมนน, วปฏสาร๑พงบงเกดแกเราในภาย หลง เพราะเหตไมถามพระสมณโคดม" แลวเขาไปเฝาพระศาสดา แมถกพระอานนทเถระหามอย เขาไปแลวสภายในมาน เพราะความ ทพระศาสดาทรงกระทาโอกาสแลว ตรสวา "อานนท เธออยา * พระมหาหวล ป.ธ. ๕ วดทาตาหนก นครชนศร แปล. ๑. ความเดอดรอน.


หามสภททะเลย, สภททะจงถามปญหากะเรา" จงนงใกลขางลางเตยง ทลถามปญหาเหลานวา "ขาแตพระสมณะผเจรญ ชอวารอยเทาใน อากาศ มอยหรอหนอแล ? ชอวาสมณะภายนอกแตศาสนาน มอย หรอ ? สงขารทงหลายชอวาเทยง มอยหรอ ?" [พระศาสดาทรงแกปญหาของสภททะ] ลาดบนน พระศาสดา เมอจะตรสบอกความไมมแหงรอยเทา ในอากาศเปนตนเหลานนแกเขา จงทรงแสดงธรรมดวยพระคาถา เหลานวา:- "รอยเทาในอากาศนนเทยว ไมม; สมณะภายนอก ไมม; หมสตวเปนผยนดยงแลวในธรรมเครองเนน ชา, พระตถาคตทงหลาย หาธรรมเครองเนนชามได. รอยเทาในอากาศนนเทยวไมม, สมณะภายนอก ไมม, สงขารทงหลาย (ชอวา) เทยง ไมม, กเลส ชาตเครองหวนไหว ไมมแกพระพทธเจาทงหลาย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปท ความวา ชอวารอยเทาแหง สตวไร ๆ อนบคคลพงบญญตวา "มรปอยางน" ดวยสามารถแหงส และสณฐานในอากาศน ไมม. บทวา พาหโร ความวา ชอวาสมณะผดารงอยในมรรคและ ผลภายนอกแตศาสนาของเรา ไมม.


บทวา ปชา ความวา หมสตว กลาวคอสตวโลกน ยนดยง แลวในธรรมเครองเนนชา มตณหาเปนตนเทานน. บทวา นปปปจา ความวา สวนพระตถาคตทงหลาย เปนผ ชอวาหาธรรมเครองเนนชามได เพราะความทพระองคตดธรรมเครอง เนนชาทงปวงไดขาดแลว ทควงแหงไมโพธนนแล. ขนธ ๕ ชอวาสงขาร, ในขนธ ๕ เหลานน ขนธอนหนงชอวา เทยง ไมม. บทวา อชต ความวา กชนทงหลายพงถอเอาวา "สงขาร ทงหลาย เปนสภาพเทยง" ดวยบรรดากเลสชาตเครองหวนไหว คอ ตณหามานะและทฏฐอนใด, แมกเลสชาตเครองหวนไหวนนอนหนง มไดมแกพระพทธเจาทงหลาย."๑

ในเวลาจบเทศนา สภททปรพาชก ตงอยแลวในอนาคามผล. พระธรรมเทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองสภททปรพาชก จบ. มลวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๘ จบ. ๑. ถาแปลตด พงแปลอยางน กบรรดากเลสชาตเครองหวนไหวคอตณหา มานะ ทฏฐะ กเลสชาตแมอยางหนง ซงเปนเหตทสตวทงหลายพงยดถอวา "สงขารทงหลายเทยง" ยอมไมมแกพระพทธเจาทงหลาย.


๑๙. ธมมฏฐวรรค วรรณนา ๑. เรองมหาอามาตยผวนจฉย* [ ๑๙๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมหา- อามาตยผวนจฉย ตรสพระธรรมเทศนานวา "น เตน โหต ธมมฏโ" เปนตน. [พวกภกษเหนมหาอามาตยรบสนบน] ความพสดารวา วนหนง พวกภกษเทยวบณฑบาตในบานใกล ประตดานทศอดร แหงนครสาวตถ กลบจากบณฑบาตแลวมาสวหาร โดยทามกลางพระนคร. ขณะนน เมฆใหญตงขนยงฝนใหตกแลว. ภกษเหลานน เขาไปสศาลททาการวนจฉยอนตงอยตรงหนา เหนพวก มหาอามาตยผวนจฉยรบสนบนแลว ทาเจาของไมใหเปนเจาของ จงคด วา "โอ! มหาอามาตยเหลานไมตงอยในธรรม, แตพวกเราไดมความ สาคญวา 'มหาอามาตยเหลานทาการวนจฉยโดยธรรม," เมอฝนหาย ขาดแลว, มาถงวหาร ถวายบงคมพระศาสดานง ณ สวนสดขางหนง แลวกราบทลความนน * พระมหาเกษม ป.ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


[ลกษณะบคคลผตงอยและไมตงอยในธรรม] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกมหาอามาตยผวนจฉย เปนผตกอยในอานาจอคตมฉนทาคตเปนตน ตดสนความโดยผลนผลน ไมชอวาเปนผตงอยในธรรม, สวนพวกทไตสวนความผดแลว ตดสน ความโดยละเอยดลออ ตามสมควรแกความผดนนแหละ เปนผชอวา ตงอยในธรรม" ดงนแลว ไดตรสพระคาถาเหลานวา:- "บคคลไมชอวาตงอยในธรรมเพราะเหตทนาคดไป โดยความผลนผลน; สวนผใดเปนบณฑต วนจฉย คดและไมใชคดทง ๒ ยอมนาบคคลเหลาอนไป โดยความละเอยดลออ โดยธรรมสมาเสมอ, ผ นนอนธรรมคมครองแลว เปนผมปญญา เรากลาว วา 'ตงอยในธรรม." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา เตน แปลวา เพราะเหตเพยงเทา นนเอง. บทวา ธมมฏโ ความวา บคคลผตงอยในธรรมเครอง วนจฉย ทพระเจาแผนดนทงหลายจะพงทรงกระทาดวยพระองค ไม เปนผชอวาตงอยในธรรม. บทวา เยน แปลวา เพราะเหตใด. บทวา อตถ ความวา ซงคดทหยงลงแลวอนควรตดสน. สองบทวา สหสา นเย ความวา บคคลผตงอยในอคต มฉนทาคตเปนตน ตดสนโดยผลนผลน คอโดยกลาวเทจ. อธบายวา


จรงอย ผใดตงอยในความพอใจ๑ กลาวมสาวาท ยอมทาญาตหรอมตร ของตนซงมใชเจาของนนแลใหเปนเจาของ, ตงอยในความชง๒ กลาว เทจ ยอมทาคนทเปนศตรของตนซงเปนเจาของแทจรงไมใหเปนเจาของ, ตงอยในความหลง๓ รบสนบนแลว ในเวลาตดสน ทาเปนเหมอนสงจต ไปในทอน แลดขางโนนและขางน กลาวเทจ ยอมนาบคคลอนออก ดวยคาวา "ผนชานะ, ผนแพ," ตงอยในความกลว๔ ยอมยกความ ชานะใหผเปนใหญบางคนนนแลแมทถงความแพ; ผน ชอวายอมนาคด ไปโดยผลนผลน. ผนนไมเปนผชอวาตงอยในธรรม. บาทพระคาถาวา โย จ อตถ อนตถจ ความวา ซงเหต ทจรงและไมจรง. สองบทวา อโภ นจเฉยย ความวา สวนผใน เปนบณฑต วนจฉยทเปนคดและไมเปนคดทง ๒ แลวยอมกลาว. บทวา อสาหเสน คอ โดยไมกลาวเทจ. บทวา ธมเมน แปลวา โดยธรรมเครองวนจฉย คอ หาใชโดยอานาจอคต มฉนทาคต เปนตนไม. บทวา สเมน คอ ยอมนาบคคลเหลาอนไป คอ ใหถง ความชานะหรอความแพโดยสมควรแกความผดนนเอง. สองบทวา ธมมสส คตโต ความวา ผนนอนธรรมคมครอง แลว คอ อนธรรมรกษาแลว ประกอบแลวดวยปญญาอนรงเรองใน ธรรม ชอวา มปญญา พระผมพระภาคตรสวา 'ผตงอยในธรรม' เพราะเปนผตงอยในธรรมเครองวนจฉย. ๑. ฉนทาคต ๒. โทสาคต ๓. โมหาคต ๔. ภยาคต.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองมหาอามาตยผวนจฉย จบ.


๒. เรองภกษฉพพคคย* [ ๑๙๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศนานวา "น เตน ปณฑโต โหต" เปนตน. [ภกษฉพพคคยทาโรงภตรใหอากล] ไดยนวา ภกษเหลานน เทยวทาโรงภตรใหอากล ในวดบาง ในบานบาง. ครนวนหนง ภกษทงหลาย ถามภกษหนมและสามเณร ผทาภตกจในบานแลวมาวา "ทานผมอาย โรงภตรเปนเชนไร ?" ภกษหนมและสามเณร ตอบวา "อยาถามเลย ขอรบ, พวกภกษ ฉพพคคย กลาววา 'พวกเราแหละเปนผฉลาด, พวกเราเปนบณฑต จกประหารภกษเหลาน โปรยหยากเยอทศรษะแลวนาออกไป' แลว จบหลงพวกกระผมโปรยหยากเยออย ทาโรงภตรใหอากล." ภกษ ทงหลาย ไปสสานกพระศาสนาแลว กราบทลความนน. [ลกษณะบณฑตและไมใชบณฑต] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เราไมเรยกคนทพดมาก เบยดเบยนผอนวา 'เปนบณฑต,' แตเราเรยกคนทมความเกษม ไม มเวร ไมมภยเลยวา "เปนบณฑต" ดงนแลวตรสพระคาถานวา :- * พระมหาเกษม ป. ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


"บคคลไมชอวาเปนบณฑต เพราเหตเพยงพด มาก; (สวน) ผมความเกษม ไมมเวร ไมมภย เรากลาววา 'เปนบณฑต." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยาวตา เปนตน ความวา บคคล ไมชอวาเปนบณฑต เพราะเหตทพดมากในทามกลางสงฆเปนตน, สวนบคคลใด ตนเองเปนคนมความเกษม ชอวาไมมเวร เพราะเวร ๕ ไมม ผไมมภย คอภยยอมไมมแกมหาชน เพราะอาศยบคคลนน, ผนนชอวา 'เปนบณฑต' ดงนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ.


๓. เรองพระเอกทานเถระ* [ ๑๙๖ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ขณาสพชอวาเอกทานเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ตาวตา ธมมธโร" เปนตน. [พวกเทวดาใหสาธการแกเทศนาของพระเถระ] ไดยนวา พระเถระนน อยในราวไพรแหงหนงแตองคเดยว. อทานททานชาชองมอทานเดยวเทานนวา :- "ความโศกทงหลาย ยอมไมมแกบคคลผมจตมน- คง ไมประมาท เปนมน ศกษาในทางแหงโมนปฏบต ผคงท ระงบแลว มสตทกเมอ." ไดยนวา ในอโบสถ ทานปาวรองการฟงธรรมเอง ยอม กลาวคาถาน. เสยงเทวดาสาธการดจวาเสยงแผนดนทรด. ครนวน อโบสถวนหนง ภกษผทรงพระไตรปฎก ๒ รป มบรวารรปละ ๕๐๐ ไดไปสทอยของทาน. ทานพอเหนภกษเหลานน กชนใจ กลาววา "ทานทงหลายมาในทน เปนอนทาความดแลว, วนน พวกกระผมจก ฟงธรรมในสานกของทานทงหลาย." พวกภกษ. ทานผมอาย กคนฟงธรรมในทน มอยหรอ ? พระเอกทาน. ม ขอรบ, ราวไพรน มความบนลอลนเปน * พระมหาเกษม ป.ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


อนเดยวกน เพราะเสยงเทวดาสาธการในวนฟงธรรม. [พวกเทวดาไมใหสาธการแกเทศนาของภกษ ๒ รป] บรรดาภกษ ๒ องคนน พระเถระผทรงพระไตรปฎกองคหนง สวดธรรม, องคหนงกลาวธรรม. เทวดาแมองคหนงกมไดใหสาธการ. ภกษเหลานน จงพดกนวา "ทานผมอาย ทานกลาววา ' ในวนฟง ธรรม พวกเทวดาในราวไพรน ยอมใหสาธการดวยเสยงดง,' นชอ อะไรกน ?" พระเอกทาน. ในวนอน ๆ เปนอยางนน ขอรบ, แตวนนกระผม ไมทราบวา 'นเปนเรองอะไร.' พวกภกษ. ผมอาย ถาอยางนน ทานจงกลาวธรรมดกอน. ทานจบพดวชนนงอาสนะแลว กลาวคาถานนนนแล. เทวดา ทงหลายไดใหสาธการดวยเสยงอนดง. [พวกภกษตเตยนเทวดา] ครงนน ภกษทเปนบรวารของพระเถระทง ๒ ยกโทษวา "เทวดา ในราวไพรน ใหสาธการดวยเหนแกหนากน, เมอภกษผทรงพระไตร ปฎก แมกลาวอยประมาณเทาน, กไมกลาวแมสกวาความสรรเสรญ อะไร ๆ, เมอพระเถระแกองคเดยวกลาวคาถาหนงแลว, พากนให สาธการดวยเสยงอนดง." ภกษเหลานนแมไปถงวหารแลว กราบทล ความนนแดพระศาสดา.


[ลกษณะผทรงธรรมและไมทรงธรรม] พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย เราไมเรยกผเรยนมากหรอ พดมาวา 'เปนผทรงธรรม' สวนผใดเรยนคาถาแมคาถาเดยวแลว แทงตลอดสจจะทงหลาย, ผนชอวาเปนผทรงธรรม" ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :- "บคคล ไมชอวาทรงธรรม เพราเหตทพดมาก; สวนบคคลใด ฟงแมนดหนอย ยอมเหนธรรม ดวยนามกาย, บคคลใด ไมประมาทธรรม, บคคล นนแล เปนผทรงธรรม." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยาวตา เปนตน ความวา บคคลไม ชอวาผทรงธรรม เพราะเหตทพดมาก ดวยเหตมการเรยน และการ ทรงจาและบอกเปนตน, แตชอวาตามรกษาวงศ รกษาประเพณ. บทวา อปปป เปนตน ความวา สวนผใดฟงธรรมแมม ประมาณนอย อาศยธรรมะ อาศยอรรถะ เปนผปฏบตธรรมสมควร แกธรรม กาหนดรสจจะมทกขเปนตน ชอวายอมเหนสจจธรรม ๔ ดวยนามกาย, ผนนแล ชอวาเปนผทรงธรรม. บาทพระคาถาวา โย ธมม นปปมชชต ความวา แมผใด เปนผมความเพยรปรารภแลว หวงการแทงตลอดอยวา "(เราจกแทง ตลอด) ในวนน ๆ แล" ชอวายอมไมประมาทธรรม, แมผนกชอวา


ผทรงธรรมเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเอกทานเถระ จบ.


๔. เรองพระลกณฏกภททยเถระ* [ ๑๙๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ลกณฏกภททยเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น เตน เถโร โหต " เปนตน. [พวกภกษเหนพระเถระเขาใจวาเปนสามเณร] ความพสดารวา วนหนง เมอพระเถระนน ไมสทบารงพระ ศาสดา พอหลกไปแลว, ภกษผอยปาประมาณ ๓๐ รป พอเหนทาน กมาถวายบงคมพระศาสดาแลวนง. พระศาสดาทอดพระเนตรเหน อปนสยแหงพระอรหตของภกษเหลานนแลว ตรสถามปญหานวา "พระเถระองคหนงไปจากน พวกเธอเหนไหม ?" พวกภกษ. ไมเหน พระเจาขา. พระศาสดา. พวกเธอเหนพระเถระนนมใชหรอ ? พวกภกษ. เหนสามเณรรปหนง พระเจาขา. พระศาสดา. ภกษทงหลาย นนไมใชสามเณร, นนเปนพระเถระ. พวกภกษ. เลกนก พระเจาขา. [ลกษณะเถระและมใชเถระ] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เราไมเรยกวา 'เถระ' เพราะความเปนคนแก เพราเหตสกวานงอาสนะพระเถระ, สวน * พระมหาเกษม ป.ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


ผใด แทงตลอดสจจะทงหลายแลว ตงอยในความเปนผไมเบยดเบยน มหาชน, ผน ชอวาเปนเถระ" ดงนแลว ไดตรสพระคาถาเหลาน วา:- "บคคล ไมชอวาเปนเถระ เพราะมผมหงอกบน ศรษะ, ผมวยแกรอบแลวนน เราเรยกวา 'แกเปลา,' (สวน) ผใด มสจจะ ธรรมะ อหงสา สญญมะ และทมะ, ผนนแล ผมมลทนอนคายแลว ผมปญญา, เรากลาววา "เปนเถระ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลาน บทวา ปรปกโก ความวา อนชรานอมไป รอบแลว คอถงความเปนคนแกแลว. บทวา โมฆชณโณ ความวา ชอวาแกเปลา เพราะภายในไมมธรรม เครองทาใหเปนเถระ. บทวา สจจจ ความวา กบคคลใดมสจจะทง ๔ เพราะความ เปนผแทงตลอดดวยอาการ ๑๖ และมโลกตรธรรม ๙ อยาง เพราะ ความเปนผทาใหแจงดวยญาณ. คาวา อหสา นน สกวาเปนหวขอเทศนา. อธบายวา อปป มญญาภาวนาแม ๔ อยาง มอยในผใด. สองบทวา สโม ทโม ไดแกศลและอนทรยสงวาร. บทวา วนตมโล คอ มมลทนอนนาออก แลวดวยมรรคญาณ. บทวา ธโร คอ สมบรณดวยปญญาเปนเครอง ทรงจา. บทวา เถโร ความวา ผนน พระผมพระภาคตรสวา "เถระ'


เพราะความเปนผประกอบดวยธรรมเครองทาความเปนผมนคงเหลาน. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ตงอยในพระอรหตแลว ดงนแล. เรองพระลกณฏกภททยเถระ จบ.


๕. [เรองภกษมากรป* [ ๑๙๘ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ มากรป ตรสพระธรรมเทศนานวา "น วากกรณมตเตน" เปนตน. [ พระเถระบางพวกอยากไดลาภสกการะ] ความพสดารวา สมยหนง พระเถระบางพวกเหนภกษหนมและ สามเณร ทาการรบใชสอยทงหลายมอนยอมจวรเปนตน แกอาจารย ผบอกธรรมของตนนนแล คดวา "แมเรากฉลาดในลทธพยญชนะ, ผลอะไร ๆ ไมมแกเราเลย; ผฉะนน เราพงเขาเฝาพระศาสดา ทล อยางนวา 'ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคเปนผฉลาดใน ลทธพยญชนะ, ขอพระองคจงบงคบภกษหนมและสามเณรทงหลาย วา 'พวกเธอแมเรยนธรรมในสานกของอาจารยอนแลว ยงไมสอบทาน ในสานกของภกษเหลานแลว อยาสาธยาย,' ลาภสกการะจกเจรญแก เราทงหลาย ดวยอาการอยางนแล." พระเถระเหลานน เขาไปเฝา พระศาสดาแลว กราบทลอยางนน. พระศาสดาทรงสดบถอยคาของ ภกษเหลานนแลว ทรงทราบวา "ใคร ๆ กพดเชนนนได ดวย สามารถประเพณในพระศาสนานเทาน, แตภกษเหลาน เปนผอาศย ลาภสกการะ" จงตรสวา "เราไมเรยกพวกเธอวา 'คนด' เพราะ เหตสกวาพดจดจาน, ๑ สวนผใด ตดธรรมมความรษยาเปนตนเหลานได

* พระมหาเกษม ป. ธ. ๗ วดมหาธาต แปล. ๑ เพราะเหตสกวาการกระทาซงคาพด.


แลว ดวยอรหตตมรรค ผนแหละชอวาคนด" ดงนแลว ไดตรส พระคาถาเหลานวา:- "นระผมความรษยา มความตระหน โออวด จะชอวาคนด เพราเหตสกวาทาการพดจดจาน หรอเพราะมผวกายงามกหาไม, สวนผใด ตด โทสชาต มความรษยาเปนตนนไดขาด ถอนขน ใหรากขาด, ผนน มโทสะอนคายแลว มปญหา เราเรยกวา 'คนด." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา น วากกรณมตเตน ความวา เพราะ เหตสกวาทาการพด คอสกวาถอยคาอนถงพรอมดวยลกษณะ. บทวา วณณโปกขรตาย วา คอเพราะความเปนผยงใจใหเอบอาบโดยมสรระ สมบรณดวยวรรณะ. บทวา นโร เปนตน ความวา นระผมใจรษยา ในเพราะลาภของคนอนเปนตน ประกอบดวยความตระหน ๕ อยาง ๑

ชอวาผโออวด เพราะคบธรรมฝายขาศก จะชอวาคนด เพราะเหต

เพยงเทานหามได.

สองบทวา ยสส เจต เปนตน ความวา สวนบคคลใดตดโทส-

ชาตมความรษยาเปนตนนไดขาดแลว ดวยอรหตตมรรคญาณ ถอน

ขนทาใหรากขาดแลว, บคคลนนมโทสะอนคายแลว ประกอบดวย

๑. ตระหน ๕ อยาง คอ อาวาสมจฉรยะ ตระหนทอย. กลมจฉรยะ ตระหนสกล. ลาภ มจฉรยะ ตระหนลาภ. วณณมจฉรยะ ตระหนวรรณะ. ธมมมจฉรยะ ตระหนธรรม.


ปญญาอนรงเรองในธรรม พระผมพระภาคตรสวา "คนด." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษมากรป จบ.


๖. เรองภกษชอหตถกะ* [ ๑๙๙ ] [ ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภภกษ ชอหตถกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น มณฑเกน สมโณ" เปนตน. [พระหตถกะพดอวดด] ไดยนวา ภกษนนพดฟง๑ไป กลาววา "ทานทงหลายพงไปส ทชอโนน ในกาลโนน, เราจกทาวาทะ" แลวไปในทนนกอน กลาว คาทงหลายเปนตนวา "ดเถดทานทงหลาย, พวกเดยรถยไมมาเพราะ กลวผม, นแหละเปนความแพของพวกเดยรถยเหลานน" เทยวพด ฟงไป กลบเกลอนคาอนดวยคาอน. [ลกษณะสมณะและผมใชสมณะ] พระศาสดาทรงสดบวา "ไดยนวา ภกษชอหตถกะทาอยางนน" แลวรบสงใหเรยกเธอมา ตรสถามวา "หตถกะ ไดยนวา เธอทา อยางนนจรงหรอ ?" เมอเธอกราบทลวา "จรง," จงตรสวา "เหต ไฉน เธอจงทาอยางนน ? ดวยวา ผทามสาวาทเหนปานนน จะชอวา เปนสมณะ เพราะเหตสกวามศรษะโลนเปนตนเทานนหามได; สวน ผใด ยงบาปนอยหรอใหญใหสงบแลวตงอย ผนแหละชอวาสมณะ" ดง นแลว ไดตรสพระคาถาเหลานวา:- * พระมหาเกษม ป. ธ. ๗ วดมหาธาต แปล. ๑. วาทกขตโต ผมวาทะอนซดไป.


"ผไมมวตร พดเหลาะแหละ ไมชอวาสมณะ เพราะศรษะโลน, ผประกอบดวยความอยากและ ความโลภ จะเปนสมณะอยางไรได; สวนผใด ยง บาปนอยหรอใหญใหสงบโดยประการทงปวง, ผนน เรากลาววา 'เปนสมณะ' เพราะยงบาปใหสงบ แลว." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มณฑเกน ความวา เพราะเหต สกวาศรษะโลน. บทวา อพพโต คอเวนจากศลวตรและธดงควตร. สองบทวา อลก ภณ ความวา ผกลาวมสาวาท ประกอบดวยความ อยากในอารมณอนยงไมถง และดวยความโลภในอารมณอนถงแลว จกชอวาเปนสมณะอยางไรได. บทวา สเมต ความวา สวนผใด ยงบาปนอยหรอใหญใหสงบ, ผนน พระผมพระภาคตรสวา 'เปน สมณะ' เพราะยงบาปเหลานนใหสงบแลว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษชอหตถกะ จบ.


๗. เรองพราหมณคนใดคนหนง* [ ๒๐๐ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น เตน ภกข โส โหต" เปนตน. [พราหมณอยากใหพระศาสดาเรยกตนวาภกษ] ไดยนวา พราหมณนนบวชในลทธภายนอกเทยวภกษาอย คด วา "พระสมณโคดมเรยกสาวกของตนผเทยวภกษาวา 'ภกษ,' การ ทพระสมณโคดมเรยกแมเราวา 'ภกษ' กควร." เขาเขาไปเฝาพระ- ศาสดา ทลวา "ขาแตพระโคดมผเจรญ แมขาพเจากเทยวภกษา เลยงชพอย, พระองคจงเรยกแมขาพเจาวา 'ภกษ." [ลกษณะภกษและผมใชภกษ] ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพราหมณนนวา "พราหมณ เราหาเรยกวา 'ภกษ' เพราะอาการเพยงขอ (เขา) ไม, เพราะผ สมทานธรรมอนเปนพษแลวประพฤตอย ยอมเปนผชอวาภกษหา มได, สวนผใดเทยวไปดวยพจารณาสงขารทงปวง, ผนนชอวาเปน ภกษ" ดงนแลว ไดตรสพระคาถาเหลานวา:- "บคคลชอวาเปนภกษ เพราะเหตทขอกะคน พวกอนหามได, บคคลสมาทานธรรมอนเปนพษ * พระมหาเกษม ป. ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


ไมชอวาเปนภกษ ดวยเหตเพยงเทานน; ผใดใน ศาสนานลอยบญและบาปแลว ประพฤตพรหม- จรรย (รธรรม) ในโลก ดวยการพจารณาเทยวไป ผนนแลเราเรยกวา 'ภกษ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยาวตา ความวา ชอวาเปนภกษ เพราะเหตสกวาขอกะชนพวกอนหามได. บทวา วส เปนตน ความ วา ผทสมาทานธรรมไมเสมอ หรอธรรมมกายกรรมเปนตนอนมกลน เปนพษประพฤตอย หาชอวาเปนภกษไม. บทวา โยธ เปนตน ความวา ผใดศาสนาน ลอยคอบรรเทาบญและบาปแมทงสองน ดวยมรรคพรหมจรรย ชอวาเปนผประพฤตพรหมจรรย. บทวา สงขาย คอดวยญาณ. บทวา โลเก เปนตน ความวา บคคลรธรรมแมทง หมด ในโลกมขนธโลกเปนตน อยางนวา "ขนธเหลานเปนภายใน, ขนธเหลานเปนภายนอก" เทยวไป, ผนนพระผมพระภาคตรสเรยก วา 'ภกษ' เพราะเปนผทาลายกเลสทงหลายดวยญาณนนแลว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ.


๘. เรองเดยรถย [ ๒๐๑ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก เดยรถย ตรสพระธรรมเทศนานวา "น โมเนน" เปนตน. [เหตททรงอนญาตอนโมทนากถา] ไดยนวา พวกเดยรถยเหลานน ทาอนโมทนาแกพวกมนษย ในสถานทตนบรโภคแลว. กลาวมงคลโดยนยเปนตนวา "ความ เกษมจงม, ความสขจงม, อายจงเจรญ; ในทชอโนนมเปอกตม, ในทชอโนนมหนาม, การไปสทเหนปานนนไมควร" แลวจงหลก ไป. กในปฐมโพธกาล ในเวลาทยงไมทรงอนญาตวธอนโมทนา เปนตน ภกษทงหลาย ไมทาอนโมทนาแกพวกมนษยในโรงภตรเลย ยอมหลกไป. พวกมนษยยกโทษวา "พวกเราไดฟงมงคลแตสานก ของเดยรถยทงหลาย, แตพระผเปนเจาทงหลายนงเฉยหลกไปเสย." ภกษทงหลายกราบทลความนนแดพระศาสดา. พระศาสดา ทรงอนญาตวา "ภกษทงหลาย ตงแตนไป ทาน ทงหลาย จงทาอนโมทนาในททงหลายมโรงภตรเปนตน ตามสบาย เถด, จงกลาวอปนสนนกถาเถด.๑" ภกษเหลานน ทาอยางนนแลว. [พวกเดยรถยตเตยนพทธสาวก] พวกมนษย ฟงวธอนโมทนาเปนตน ถงความอตสาหะแลว นมนตภกษทงหลาย เทยวทาสกการะ. พวกเดยรถยยกโทษวา "พวกเราเปนมนทาความเปนผนง, พวกสาวกของพระสมณโคดม * พระมหาเกษม ป. ธ. ๗ วดมหาธาต แปล. ๑. กถาทกลาวกะบคคลผใกล.


เทยวกลาวกถามากมาย ในททงหลายมโรงภตรเปนตน. [ลกษณะมนและผไมใชมน] พระศาสดา ทรงสดบความนน ตรสวา "ภกษทงหลาย เรา ไมกลาวเรา 'มน' เพราะเหตสกวาเปนผนง; เพราะคนบางพวก ไมร ยอมไมพด, บางพวกไมพด เพราะความเปนผไมแกลวกลา, บางพวกไมพด เพราะตระหนวา 'คนเหลาอนอยารเนอความอนดยง นของเรา; เพราะฉะนน คนไมชอวาเปนมน เพราะเหตสกวาเปน คนนง, แตชอวาเปนมน เพราะยงบาปใหสงบ." ดงนแลว ไดตรส พระคาถาเหลานวา:- "บคคลเขลา ไมรโดยปกต ไมชอวาเปนมน เพราะ ความเปนผนง, สวนผใด เปนบณฑตถอธรรมอน ประเสรฐ ดจบคคลประคองตราชง เวนบาปทงหลาย, ผนนเปนมน, ผนนเปนมนเพราะเหตนน; ผใดรอรรถ ทง ๒ ในโลก, ผนนเรากลาววา 'เปนมน' เพราะ เหตนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลาน บทวา น โมเนน ความวา กบคคลชอ วาเปนมน เพราะโมนะคอมรรคญาณ๑ กลาวคอขอปฏบตเครองเปน มนกจรงแล, ถงอยางนนในพระคาถาน พระผมพระภาคตรสวา โมเนน หมายเอาความเปนผนง. บทวา มฬหรโป คอเปนผเปลา. ๑. ญาณอนสมปยตดวยมรรค.


บทวา อวททส คอไมรโดยปกต. อธบายวา "กบคคลเหน ปานนน แมเปนผนง กไมชอวาเปนมน; อกอยางหนง ไมชอวา โมไนยมน, แตเปนผเปลาเปนสภาพ และไมรโดยปกต. บาทพระคาถาวา โย จ ตล ว ปคคยห ความวา เหมอน อยางคนยนถอตราชงอย, ถาของมากเกนไป, กนาออกเสย, ถา ของนอย, กเพมเขา ฉนใด; ผใดนาออก ชอวาเวนบาป ดจคน เอาของทมากเกนไปออก. บาเพญกศลอยดจคนเพมของอนนอยเขา ฉนนนเหมอนกน; กแลเมอทาอยางนน ชอวาถอธรรมอนประเสรฐ คอสงสดทเดยว กลาวคอศล สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณ- ทสสนะ เวนบาป คอกรรมทเปนอกศลทงหลาย. สองบทวา ส มน ความวา ผนนชอวาเปนมน. หลายบทวา เตน โส มน ความวา หากมคาถามสอดเขามาวา "กเพราะเหตไร ผนนจงชอวาเปนมน ?" ตองแกวา "ผนนเปนมน เพราะเหตทกลาวแลวในหนหลง." บาทพระคาถาวา โย มนาต อโภ โลเก ความวา บคคลผใด รอรรถทง ๒ น ในโลกมขนธเปนตนน โดยนยเปนตนวา "ขนธ เหลานเปนภายใน, ขนธเหลานเปนภายนอก" ดจบคคลยกตราชง ขนชงอย ฉะนน. หลายบทวา มน เตน ปวจจต ความวา ผ นน พระผมพระภาคตรสเรยก 'เปนมน' เพราะเหตนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเดยรถย จบ.


๙. เรองพรานเบดชออรยะ* [ ๒๐๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราน เบดชออรยะคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น เตน อรโย โหต " เปนตน. [พรานเบดตองการใหพระศาสดาตรสเรยกตนวาอรยะ] ความพสดารวา วนหนง พระศาสดา ทรงเหนอปนสยแหง โสดาปตตมรรค ของนายอรยะนน เสดจเทยวบณฑบาตในบานใกล ประตดานทศอดร แหงกรงสาวตถ อนภกษสงฆแวดลอม เสดจมา แตบานนน. ขณะนน พรานเบดนนตกปลาอยดวยเบด เหนภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ไดทงคนเบดยนอยแลว. พระศาสดา เสดจกลบประทบยนอย ณ ทไมไกลพรานเบดนน ตรสถามชอ ของพระสาวกทงหลายมพระสารบตรเถระเปนตนวา "เธอ ชอไร ? เธอชอไร ?" แมพระสาวกเหลานน กกราบทลชอของ ตน ๆ วา "ขาพระองคชอสารบตร, ขาพระองคชอโมคคลลานะ" เปนตน. พรานเบดคดวา "พระศาสดายอมตรสถามชอสาวกทกองค, เหนจกตรสถามชอของเราบาง." [ลกษณะผเปนอรยะและไมใชอรยะ] พระศาสดา ทรงทราบความปรารถนาของพรานเบดนน จง ตรสถามวา "อบาสก เธอชอไร ?" เมอเขาทลวา "ขาพระองค * พระมหาเกษม ป.ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


ชออรยะ พระเจาขา" ตรสวา "อบาสก ผทฆาสตวเชนทาน จะชอวาอรยะไมได, สวนผทตงอยในความไมเบยดเบยนมหาชนจงจะ ชอวาอรยะ" ดงน แลวตรสพระคาถานวา :- "บคคลไมชอวาเปนอรยะ เพราะเหตทเบยด- เบยนสตว; บคคลทเรากลาววา 'เปนอรยะ' เพราะไมเบยดเบยนสตวทงปวง." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อหสา ความวา เพราะไมเบยด- เบยน. มคาอธบายไวเชนนวา: "บคคลไมเปนผชออรยะ เพราะเหต ทเบยดเบยนสตวทงหลาย; สวนผใด ตงอยไกลจากความเบยดเบยน เพราะไมเบยดเบยนสตวทงปวงดวยฝามอเปนตน คอเพราะความท ตนตงอยแลว ในภาวนามเมตตาเปนตน, ผน พระผพระภาคตรส เรยกวา 'อรยะ.' ในกาลจบเทศนา พรานเบดตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนา ไดมประโยชนแมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแลว. เรองพรานเบดชออรยะ จบ.


๑๐. เรองภกษมากรป* [ ๒๐๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ มากรป ผถงพรอมดวยคณมศลเปนตน ตรสพระธรรมเทศนานวา "น สลพพตมตเตน" เปนตน. ไดยนวา บรรดาภกษเหลานน บางพวกไดมความคดอยางนวา "พวกเรามศลสมบรณแลว. พวกเราทรงซงธดงค, พวกเราเปน พหสต, พวกเราอยในเสนาสนะอนสงด, พวกเราไดฌาน, พระอรหต พวกเราไดไมยาก, พวกเราจกบรรลพระอรหต ในวนทพวกเรา ปรารถนานนเอง." บรรดาภกษเหลานน แมภกษผเปนอนาคามไดม ความคดเชนนวา "บดน พระอรหต พวกเราไดไมยาก." วนหนง ภกษเหลานนแมทงหมดเขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวนงอย อนพระศาสดาตรสถามวา "ภกษทงหลาย กจแหงบรรพชตของพวก เธอถงทสดแลวหรอหนอ ? " ตางกกราบทลอยางนวา "ขาแตพระองค ผเจรญ พวกขาพระองคเหนปานน ๆ; เพราะฉะนน พวกขาพระองค จงคดวา 'พวกเราสามารถเพอบรรลพระอรหตในขณะทปรารถนา แลว ๆ นนเอง' ดงนแลวอย." พระศาสดาทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ชอวาภกษจะเหนวา 'ทกขในภพของพวกเรานอย' ดวย คณสกวาความเปนผมศลบรสทธเปนตน หรอดวยคณสกวาความสข * พระมหาเกษม ป.ธ. ๗ วดมหาธาต แปล.


ของพระอนาคามไมควร, และยงไมถงความสนอาสวะ ไมพงใหความ คดเกดขนวา 'เราถงสขแลว" ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- "ภกษ ภกษยงไมถงอาสวกขย อยาเพมถง ความวางใจ ดวยเหตสกวาศลและวตร ดวย ความเปนพหสต ดวยอนไดสมาธ ดวยอน นอนในทสงด หรอ (ดวยเหตเพยงรวา) 'เรา ถกตองสขในเนกขมมะ ซงปถชนเสพไมได แลว." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สลพพตมตเตน คอดวยเหตสก วา ปารสทธศล๑ ๔ หรอสกวาธดงคคณ๒ ๑๓. บทวา พาหสจเจน วา ความวา หรอดวยเหตสกวาความ เปนผเรยนปฎก ๓. บทวา สมาธลาเภน ความวา หรอดวยอนไดสมาบต๓ ๘. ภกษอยาเพงถงความวางใจ ดวยเหตมประมาณเพยงรเทานวา 'เราถก ตองสขของพระอนาคาม.' บทวา อปถชชนเสวต ความวา อนปถชนทงหลายเสพไม ได คออนพระอรยะเสพแลวอยางเดยว. ภกษเหลานน พระผม ๑. พงดในนวโกวาทหมดท ๔. ๒. พงดในธรรมวภาคปรเฉทท ๒ ตอนอตเรกทสกะ ๓. มชอเชนเดยวกบรปฌาน ๔ อรปฌาน ๔.


พระภาคเมอทรงทกรปใดรปหนง กตรสวา "ภกษ." บทวา วสสาสมาปาท ความวา อยาเพมถงความวางใจ. มคา อธบายไวฉะนวา "ภกษ ชอวาภกษเปนผยงไมบรรลพระอรหต กลาวคอความสนไปแหงอาสวะ ไมพงถงความวางใจวา 'ภพของเรา นอย นดหนอย' ดวยเหตสกวาความเปนผมคณมศลสมบรณเปนตน นเทานน; เหมอนคถแมมประมาณนอยกยงมกลนเหมนฉนใด, ภพแม มประมาณนอยกเปนเหตใหเกดทกขฉนนน." ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ตงอยในพระอรหตแลว, เทศนาไดมประโยชนแมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแลว. เรองภกษมากรป จบ. ธมมฏฐวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๑๙ จบ.


๒๐. มคควรรค วรรณนา ๑. เรองภกษ ๕๐๐ รป* [ ๒๐๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา "มคคานงคโก" เปนตน. [พวกภกษพดถงทางทตนเทยวไป] ดงไดสดบมา ภกษเหลานน เมอพระศาสดาเสดจเทยวจารกไป ในชนบทแลว เสดจมาสกรงสาวตถอก, นงในโรงเปนทบารง พด มรรคกถาปรารภทางทตนเทยวไปแลว โดยนยเปนตนวา "ทางแหง บานโนนจากบานโนนสมาเสมอ, ทางแหงบานโนน (จากบานโนน) ไมสมาเสมอ, มกรวด, ไมมกรวด. [อรยมรรคเปนทางใหพนทกข] พระศาสดา ทรงเหนอปนสยแหงพระอรหตของภกษเหลานน เสดจมายงทแลว ประทบนงเหนออาสนะทเขาปไว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยกถาอะไรเลา ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยกถาชอน," ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ทางทพวกเธอพดถงน เปนทางภายนอก ธรรมดาภกษทากรรม ในอรยมรรคจงควร, (ดวยวา) ภกษเมอทาอยางนน ยอมพนจาก * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ทกขทงปวงได" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "บรรดาทางทงหลาย ทางมองค ๘ ประเสรฐ๑, บรรดาสจจะทงหลาย บท ๔ ประเสรฐ, บรรดา ธรรมทงหลาย วราคะประเสรฐ, บรรดาสตว ๒ เทา และ (อรปธรรมทงหลาย) พระตถาคตผม จกษประเสรฐ; ทางนนเทานน เพราะความหมดจด แหงทสสนะ ทางอนไมม, เพราะฉะนน ทาน ทงหลายจงดาเนนทางนน อนเปนทลมหลงแหง มารและเสนามาร, ดวยวา ทานทงหลายดาเนน ทางนนแลว จกทาทสดแหงทกขได; เราทราบทาง เปนทสลดลกศรแลว จงบอกแกทานทงหลาย, ทานทงหลาย พงทาความเพยรเครองเผากเลส, (เพราะ) พระตถาคตทงหลาย เปนแตผบอก, ชนทงหลายผดาเนนไปแลว มปกตเพง ยอมหลด พนจากเครองผกของมาร." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มคคานฏงคโก ความวา ทาง ทงหลายจงเปนทางไปดวยแขงเปนตนกตาม เปนทางทฏฐ ๖๒ กตาม, บรรดาทางแมทงหมด ทางมองค ๘ อนทาการละทาง ๘ มมจฉาทฏฐ เปนตน ดวยองค ๘ มสมมาทฏฐเปนตน ทานโรธใหเปนอารมณ ๑. บางมตแปลวา "ทางมองค ๘ ประเสรฐกวาทางทงหลาย."


ยงกจมอนกาหนดรทกขเปนตน ในสจจะแมทง ๔ ใหสาเรจ ประเสรฐ คอยอดเยยม. บาทพระคาถาวา สจจาน จตโร ปทา ความวา บรรดาสจจะ เหลาน แมทงหมด จงเปนวจสจจะอนมาแลว (ในพระบาล) วา "บคคลพงกลาวคาสตย, ไมพงโกรธ," เปนตนกตาม, เปนกษตรย จรง" กตาม, เปนทฏฐสจจะ (โดยนย) วา๑ "สงนเทานนจรง, เปนกษตรย จรง" เปลา," เปนตนกตาม, เปนปรมตถสจจะ อนตางโดยสจจะเปนตนวา "ทกขเปนของจรงอนประเสรฐ" กตาม, บท ๔ มวา "ทกข เปนของ จรงอนประเสรฐ" เปนตน ชอวาประเสรฐ เพราะอรรถวาทกขอน โยคาวจรควรกาหนดร เพราะอรรถวาสมทยอนโยคาวจรควรละ เพราะอรรถวานโรธอนโยคาวจรควรทาใหแจง, เพราะอรรถวามรรค มองค ๘ อนโยคาควรเจรญ เพราะอรรถวาแทงตลอดไดดวย ญาณอนเดยว๒ และเพราะอรรถวาแทงตลอดไดโดยแนนอน. บาทพระคาถาวา วราโค เสฏโ ธมมาน ความวา บรรดา ธรรมทงปวง วราคะ กลาวคอพระนพพาน ชอวาประเสรฐ เพราะ พระพทธพจนวา๓ "ภกษทงหลาย ธรรมทงหลายทปจจยปรงแตงกด ทปจจยไมปรงแตงกด มประมาณเพยงไร, บรรดาธรรมเหลานนวราคะ เรากลาววาเปนยอด." ๑. อง. ทสก. ๒๔/๒๑๐. ๒. แปลวา:- เพราะอรรถวา แทงตลอดไดในขณะเดยวกนกม. ๓. ข. อต. ๒๕/๒๙๘.


บาทพระคาถาวา ทปทานจ จกขมา ความวา บรรดาสตว ๒ เทา อนตางโดยเทวดาและมนษยเปนตนแมทงหมด พระตถาคต ผมจกษ๑ ๕ ประการเทานน ประเสรฐ. จ ศพท มอนประมวลมาเปน อรรถ ยอมประมวลเอาอรปธรรมทงหลายดวย; เพราะฉะนน แม บรรดาอรปธรรมทงหลาย พระตถาคตกเปนผประเสรฐ คอสงสด. บาทพระคาถาวา ทสสนสส วสทธยา ความวา ทางใดทเรา (ตถาคต) กลาววา "ประเสรฐ" ทางนนเทานน เพอความหมดจดแหง ทสสนะคอมรรคและผล; ทางอนยอมไมม. บทวา เอต ห ความวา เพราะเหตนน ทานทงหลายจงดาเนน ทางนน นนแหละ. กบทวา มารเสนปปโมหน นน พระผมพระภาคยอมตรสวา "เปนทหลงแหงมาร คอเปนทลวงแหงมาร." บทวา ทกขสส ความวา ทานทงหลายจกทาทสด คอเขตแดน แหงความทกขในวฏฏะแมทงสนได. บทวา สลลสตถน เปนตน ความวา เราเวนจากกจทงหลาย มการไดฟง (จากผอน) เปนตน ทราบทรงนน อนเปนทสลดออกคอ ยาย ไดแกถอนออกซงลกศรทงหลาย มลกศรคอราคะเปนตน โดย ประจกษแกตนแลวทเดยว จงบอกทางน, บดนทานทงหลายพงทา ไดแกควรทาความเพยรคอสมมปปธาน อนถงซงการนบวาอาตปปะ ๑. มสจกข จกษคอดวงตา ๑ ทพพจกข จกษทพย ๑ ป าจกข จกษ คอ ปญญา ๑ พทธจกข จกษแหงพระพทธเจา ๑ สมนตจกข จกษรอบคอบ ๑.


เพราะเปนเครองเผากเลสทงหลาย เพอประโยชนแกการบรรลทางนน, เพราะพระตถาคตทงหลายเปนแตผบอกอยางเดยว; เพราะฉะนน ชน ทงหลายผปฏบตแลว ดวยสามารถแหงทางทพระตถาคตเจาเหลานน ตรสบอกแลว มปกตเพงดวยฌาน ๒ อยาง ยอมหลดพนจากเครองผก แหงมารกลาวคอวฏฏะอนเปนไปภม ๓. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ดารงอยแลวในพระอรหตตผล. พระธรรมเทศนาไดสาเรจประโยชนแมแกบคคลผประชมกนแลวดงน แล. เรองภกษ ๕๐๐ รป จบ.


๒. เรองภกษ ๕๐๐ รปอนอก* [ ๒๐๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา "สพเพ สงขารา" เปนตน. [ภกษเรยนกมมฏฐาน] ดงไดสดบมา ภกษเหลานน เรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดา แลว แมพากเพยร พยายามอยในปา กไมบรรลพระอรหต จงคดวา "เราจกเรยนกมมฏฐานใหวเศษ" ดงนแลวไดไปสสานกพระศาสดา. [ทางแหงความหมดจด] พระศาสดา ทรงพจารณาวา "กมมฏฐานอะไรหนอแล เปนท สบายของภกษเหลาน ?" จงทรงดารวา "ภกษเหลาน ในกาลแหง พระพทธเจาทรงพระนามกสสป ตามประกอบแลวในอนจจลกษณะ สนสองหมนป, เพราะฉะนน การแสดงคาถาดวยอนจจลกษณะนนแล แกเธอทงหลาย สกคาถา ๑ ควร" ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย สงขารแมทงปวงในภพทงหลายมกามภพเปนตน เปนสภาพไมเทยงเลย เพราะอรรถวามแลวไมม" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "เมอใด บณฑตยอมเหนดวยปญญาวา 'สงขาร ทงปวงไมเทยง,' เมอนน ยอมหนายในทกข, ความหนายในทกขนน เปนทางแหงความหมดจด." * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน หลายบทวา สพเพ สงขารา เปนตน ความ วา เมอใดบณฑตยอมเหนดวยวปสสนาปญญา๑วา "ขนธทงหลายทเกด ขนแลวในภพทงหลายมกามภพเปนตน ชอวาไมเทยง เพราะตองดบใน ภพนน ๆ เอง," เมอนน ยอมหนาย ในทกขอนเนองดวยการบรหาร ขนธน, เมอหนายยอมแทงตลอดสจจะทงหลาย ดวยสามารถแหงกจ มการกาหนดรทกขเปนตน. บาทพระคาถาวา เอส มคโค วสทธยา ความวา ความหนาย ในทกขนน เปนทางแหงความหมดจด คอแหงความผองแผว.๒

ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ตงอยในพระอรหตตผลแลว. เทศนาไดสาเรจประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษ ๕๐๐ รปอกอนอก จบ. แมในพระคาถาท ๒ เรองกอยางนนเหมอนกน. กในกาลนน พระผมพระภาคเจา ทรงทราบความเปนทกขแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ขนธ อนกาหนดสงขารโดยความเปนทกขแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ขนธ แมทงปวง เปนทกขแท เพราะอรรถวาถกทกขบบคน" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "เมอใด บณฑต ยอมเหนดวยปญญาวา 'สงขาร' ๑. ปญญาเครองเหนแจง. ๒. วสทธตถาย โวทานตถาย ๒ ศพทน ในศพทหนง ๆ ม อตถ ศพทอยเบองหลง แตจะแปล อตถ ศพทดวย ไมไดความ จงตดออกเสยแปล แตศพทหนา.


ทงปวงเปนทกข,' เมอนน ยอมหนายในทกข, ความหนายในทกขนน เปนทางแหงความหมด จด." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทกขา ความวา ชอวาเปนทกข เพราะอรรถวาถกทกขบบคน. บททเหลอ กเชนกบบทอนมในกอน นนแล. แมในพระคาถาท ๓ กมนยเชนนนเหมอนกน. กในพระคาถา ท ๓ นพระผมพระภาคเจา ทรงทราบความทภกษเหลานนเปนผตาม ประกอบแลว ในอนกาหนดสงขารโดยความเปนอนตตา ในกาลกอน อยางสนเชงแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ขนธแมทงปวงเปนอนตตา แท เพราะอรรถวาไมเปนไปในอานาจ" ดงนแลว จงตรสพระคาถา นวา:- "เมอใด บณฑต ยอมเหนดวยปญญาวา 'ธรรม ทงปวงเปนอนตตา,' เมอนน ยอมหนายในทกข, ความหนายในทกขนน เปนทางแหงความหมด จด." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา สพเพ ธมมา พระผมพระภาค ทรงประสงคเอาขนธ ๕ นเอง.


บทวา อนตตา ความวา อนตตา คอวางเปลา ไมม เจาของ ไดแกไมมอสระ เพราะอรรถวาไมเปนไปในอานาจ เพราะ ใคร ๆ ไมอาจใหเปนไปในอานาจวา "ธรรมทงปวง จงอยาแก จงอยาตาย." บททเหลอ กเชนกบบททมแลวในกอนนนเอง ดงนแล.


๓. เรองพระปธานกมมกตสสเถระ* [ ๒๐๖ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ- ปธานกมมกตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อฏานกาลมห" เปนตน. [พวกภกษประสงคจะกราบทลคณทตนได] ไดยนวา กลบตรชาวกรงสาวตถ ประมาณ ๕๐๐ คน บวช ในสานกพระศาสดา เรยนกมมฏฐานแลว ไดไปสปา. บรรดาภกษ เหลานน รปหนงพกอยในทนนเอง. ทเหลอทาสมณธรรมอยในปา บรรลพระอรหต คดวา "พวกเราจกกราบทลคณอนตนไดแลวแดพระ ศาสดา" ได (กลบ) ไปยงกรงสาวตถอก. อบาสกคนหนง เหนภกษ เหลานน ผเทยวบณฑบาตอยในบานแหงหนง ในทประมาณโยชนหนง แตกรงสาวตถ จงตอนรบ ดวยวตถทงหลายมยาคและภตรเปนตน ฟง อนโมทนาแลว จงนมนตเพอประโยชนแกการฉนในวนรงขน. ภกษเหลานน ไปถงกรงสาวตถในวนนนเอง เกบบาตรและจวร ไวแลว ในเวลาเยน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมนงอยแลว. พระศาสดา ทรงแสดงยนดอยางยง กบดวยภกษเหลานน ไดทรง ทาการตอนรบแลว. * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ความไมรจกกาลใหเกดความเดอดรอน] ขณะนน ภกษนนสหายแหงภกษเหลานน ผยงเหลออยในทนน คดวา "เมอพระศาสดาทรงทาการตอนรบภกษเหลาน, พระโอษฐยอม ไมพอ (จะตรส), แตหาตรสปราศรยกบดวยเราไม เพราะมรรคและผล ของเราไมม, ในวนนแหละ เราบรรลพระอรหตแลว จกใหพระศาสดา ตรสปราศรยกบดวยเรา." ภกษแมเหลานน ทลลาพระศาสดาวา "พวก ขาพระองคอนอบาสกคนหนง ในหนทางเปนทมา นมนตเพอฉนเขา ในวนพรงน จกไปในทนน แตเชาเทยว." ลาดบนน ภกษผสหาย แหงภกษเหลานน เดนจงกรมตลอดคนยงรน ลมลงทแผนหนแหงหนง ในทสดจงกรม ดวยอานาจแหงความหลบ. กระดกขาแตกแลว. เธอ รองดวยเสยงดง. พวกภกษผเปนสหายเหลานนของเธอ จาเสยงได ตางวงเขาไป ขางโนนและขางน. เมอภกษเหลานน ตามประทปทากจทควรทา แกภกษนนอยนนแล, อรณขนแลว. ภกษเหลานน ไมไดโอกาสไป บานนน. [ทรงแสดงชาดกในเรองไมรจกกาล] ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะภกษเหลานนวา "ภกษทงหลาย พวกเธอไมไปสบาน เปนทเทยวภกษาหรอ ? ภกษเหลานน ทลรบ วา "อยางนน พระเจาขา" แลวกราบทลเรองนน. พระศาสดาตรส วา "ภกษทงหลาย ภกษนน ทาอนตรายลาภของพวกเธอในบดนเทานน หามได, แมในกาลกอน เธอกไดทาแลวเหมอนกน" อนภกษเหลา


นน ทลวงวอนแลว ทรงนาอดตนทานมา ตรสชาดก๑ใหพสดารวา:- "บคคลใด๒ ยอมปรารถนาจะทากจทควรทากอน ไว (ทา) ภายหลง, บคคลนน ยอมเดอดรอนภายหลง, เหมอนมาณพผหกกงไมกมฉะนน." ไดยนวา ภกษเหลานน ไดเปนมาณพ ๕๐๐ ในกาลนน, มาณพผเกยจคราน ไดเปนภกษน, สวนอาจารยไดเปนพระตถาคตดวย ประการฉะน. พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย กบคคลใด ไมทาความขยน ในกาลทควรขยน เปนผม ความดารอนจมแลว เปนผเกยจคราน, บคคลนน ยอมไมบรรลคณ วเศษอนตางโดยคณมฌานเปนตน" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา:- "กบคคลยงหนมแนนมกาลง (แต) ไมขยน ในกาลทควรขยน เขาถงความเปนผเกยจคราน มใจประกอบดวยความดารอนจมแลว ขเกยจ เกยจคราน ยอมไมประสบทาง ดวยปญญา." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อนฏหาโน ความวา ไมขยนคอ ไมพยายาม. สองบทวา ยวา พล ความวา เปนผตงอยในความ เปนคนรนหนม ทงถงพรอมดวยกาลง. สองบทวา อาลสย อเปโต ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๓. ตทฏกถา. ๒/๑๑๙. ตตถ วรณขาตกนต ขายต. ๒. เวลา แปลโดยพยญชนะ รวบวา โย โส ปคคโล บคคลนน.


ความวา ยอมเปนผเขาถงแลวซงความเปนผเกยจคราน คอ กนแลว ๆ กนอน. บทวา สสนนสงกปปมโน ความวา ผมจตประกอบดวยความ ดารอนจมดงลงแลว เพราะมจฉาวตก๑ ๓. บทวา กสโต ไดแกผไมม ความเพยร. บทวา อลโส ความวา บคคลนนเกยจครานมาก เมอ ไมเหนอรยมรรคอนพงเหนดวยปญญา จงชอวา ยอมไมประสบ คอ ไมได. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระปธานกมมกตสสเถระ จบ. ๑. กามวตก ตรกในกาม ๑ พยาบาทวตก ตรกในการพยาบาท ๑ วหงสาวตก ตรก ในการเบยดเบยนคนอน ๑.


๔. เรองสกรเปรต* [ ๒๐๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภสกรเปรต ตรสพระธรรมเทศนานวา "วาจานรกข" เปนตน. [พระมหาโมคคลลานเถระเหนเปรต] ความพสดารวา วนหนง พระมหาโมคคลลานเถระลงจากภเขา คชฌกฏ๑ กบพระลกษณเถระ ไดทาการยมแยมในประเทศแหงหนง อน

พระลกษณเถระถามวา "ทานผมอาย อะไรหนอ เปนเหตแหงการทา

ความยมแยมใหปรากฏ ?" กลาววา "ทานผมอาย กาลนมใชกาลแหง

ปญหาน, ทานควรถามผมในสานกของพระศาสดา" ดงนแลว เทยว

บณฑบาตในกรงราชคฤหกบพระลกษณเถระนนเอง กลบจากบณฑบาต

แลว ไปสพระเวฬวน ถวายบงคมพระศาสดาแลวนง.

ลาดบนน พระลกษณเถระถามนนกะทาน. ทานกลาววา

"ผมอาย ผมไดเหนเปรตตนหนง, สรระของมนประมาณ ๓ คาวต,

สรระนนคลายสรระของมนษย, สวนศรษะของมนเหมอนศรษะของ

สกร, หางของมนเกดทปาก, หมหนอนไหลออกจากปากนน, ผมคดวา

'เราไมเคยเหนสตวมรปอยางน' ครนเหนเปรตนนแลว จงไดทาการ

ยมแยมใหปรากฏ."

* พระมหาหนหลา ป. ธ. วดปทมวนาราม แปล ๑. ภเขาคชฌกฏ คอภเขามยอด เหมอนแรง ตงอยทางแถบเหนอของประเทศอนเดย และสมยนเรยกวาภเขาฮนดกษ.


[พระศาสดาตรสรบรอง] พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย พวกสาวกของเรามจกษอย หนอ" แลวตรสวา "แมเรากไดเหนสตวนนทควงแหงตนโพธเหมอน กน, แตไมพด ดวยอนเคราะหแกชนเหลาอนวา 'กชนเหลาใดไมพง เชอตอเรา, ความไมเชอนน พงมเพอกรรมมใชประโยชนเกอกลแก ชนเหลานน' บดนเราไดโมคคลลานะเปนพยาน จงกลาว, โมคคลลานะ พดจรง ภกษทงหลาย." ภกษทงหลายฟงเรอนนนแลว ทลถามพระศาสดาวา "ขาแต พระองคผเจรญ กบรพกรรมของเปรตนนเปนอยางไร ?" พระศาสดา ตรสวา "ถาอยางนน พวกเธอจงฟงเถด ภกษทงหลาย" แลวทรงนา อดตนทานมา ตรสบรพกรรมของเปรตนน (ดงตอไปน):- [บรพกรรมของสกรเปรต] ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวา กสสป พระ เถระ ๒ รปอยพรอมเพรยงกนในอาวาสใกลหมบานตาบลหนง. ใน พระเถระ ๒ รปนน รปหนงมพรรษา ๖๐, รปหนงมพรรษา ๕๙, รปทพรรษา ๕๙ นน ถอบาตรและจวรของพระเถระนอกนเทยวไป, ไดทาวตตปฏบตทกอยางเหมอนสามเณร. เมอพระเถระทง ๒ นนอย พรอมเพรยงกน ดจพนองทอยในทองมารดาเดยวกน, พระธรรมกถก รปหนงมาสทอย (ของพระเถระทง ๒ ) แลว. กกาลนน เปนวน ธมมสสวนะ พระเถระทง ๒ สงเคราะหพระธรรมกถกแลวพดวา "ทาน


สตบรษ ขอทานจงกลาวธรรมกถาแกพวกผมเถด." พระธรรมกถกนน กกลาวธรรมกถาแลว. พระเถระทง ๒ มจตยนดวา "พวกเราได พระธรรมกถกแลว" รงขนพาทานเขาไปบณฑบาตยงบานใกลเคยง ทา ภตกจเสรจในบานนนแลว กลาววา "ทานผมอาย ขอทานจงกลาว ธรรมกถาหนอยหนงจากททไดพกไวในวนวาน" แลวนมนตใหทาน กลาวธรรมแกพวกมนษย. พวกมนษยฟงธรรมกถาแลว นมนตแมเพอ ตองการ (ใหฉน) ในวนรงขน. พระเถระทง ๒ พาพระธรรมกถกนน เทยวบณฑบาต ในบานเปนทเทยวภกษา บานละ ๒ วนโดยรอบ อยางน. พระธรรมกถกคดวา "พระเถระ ๒ รปน เปนผออนโยน ยงนก, การทเราใหพระเถระแมทง ๒ รปนหนไปเสยแลวอยในวดน ควร." ในตอนเยนทานไปสทบารงของพระเถระ ในเวลาทภกษทง ๒ ลกไปแลว กลบเขาไปหาพระมหาเถระแลวพดวา "ทานผเจรญ เรอง บางอยางทผมควรจะพดมอย," เมอพระมหาเถระกลาววา "จงพดเถด ผมอาย," คดหนอยหนงแลวพดวา "ทานผเจรญ ขนชอวาการพดม โทษมาก ไมพดอะไร แลวหลกไป. พระธรรมกถกนน ไปสสานกแม ของพระอนเถระกไดทาอยางนนเหมอนกน, ในวนท ๒ ทานกทา อยางนนเหมอนกน, ในวนท ๓ เมอความรวนเรอยางยง เกดแก พระเถระทง ๒ นนแลว, เขาไปหาพระมหาเถระแลวพดวา "ทาน ผเจรญ คาบางอยางทผมควรจะพดมอย, แตผมไมอาจพดในสานกของ ทานได," ถกพระเถระรบเราวา "ไมเปนไร คณ, จงพดเถด" จง กลาววา "ทานผเจรญ กทาไม พระอนเถระจงไมถกกบทาน ?"


พระมหาเถระ. ทานสตบรษ ทานพดอะไรนน; ผมทง ๒ เปน เหมอนบตรผอยในทองมารดาเดยวกน, ในผมทง ๒ รปหนงไดสง ของแลว รปแมนอกนกเปนอนไดเหมอนกน, โทษของพระเถระนน อนผมเคยเหน ยอมไมม ตลอดกาลมประมาณเทาน. พระธรรมกถก. อยางนนหรอ ? ทานผเจรญ. พระมหาเถระ. อยางนน คณ. พระธรรมกถก. ทานผเจรญ พระอนเถระพดกะผมอยางนวา 'ทานสตบรษ ทานเปนกลบตร, ทาการคบหากบพระมหาเถระนน ดวยทาในใจวา 'พระมหาเถระน มความละอาย มศลเปนทรก, ควรพจารณาแลวจงทา,' ตงแตวนทผมมาถง พระอนเถระนนพดกะผม อยางน. พระมหาเถระพอไดฟงคานน กมใจโกรธแคน แตกแลว ดจ ภาชนะททาดวยดน อนบคคลตดวยไมฉะนน. พระธรรมกถกแม นอกนลกไปสานกของพระอนเถระ แลวไดพดเหมอนอยางนน. แม พระอนเถระกไดแตกอยางนนเหมอนกน. ในพระเถระ ๒ รปนน แม รปหนง ชอวาเคยแยกกนเขาไปบณฑบาต ยอมไมม ตลอดกาล เทาน แมกจรง, ถงดงนน ในวนรงขน พระเถระทง ๒ ไดแยกกน เขาไป๑บณฑบาต, พระอนเถระมาถงกอนแลว ไดยนอยทศาลาเปนท บารง, พระมหาเถระไดมาถงในภายหลง. พระอนเถระเหนทานแลว จงคดวา "เราควรรบบาตรและจวรของพระเถระนหรอไมหนอ ?" ๑. ปวสตวา เปนกรยาปธานนย ใชเปนกรยาคมพากยในทเชนน.


ทานแมคดวา "บดนเราจกไมรบ" ดงนแลว กยงทาจตใหออนได ดวยทาในใจวา "ชางเถด, กรรมเหนปานน อนเราไมเคยทา, การทเรายงวตรของตนใหเสยไปไมสมควร" ดงนแลว เขาไปหา พระเถระ กลาววา "ทานผเจรญ ทานจงใหบาตรและจวร." พระมหาเถระนอกน ชนวตวาดวา "จงไป คนหวดอ, คณไมควร จะรบบาตรและจวรของฉน," เมอพระอนเถระนนกลาววา "จรง ละขอรบ, ถงผมกคดแลววา ' จกไมรบบาตรและจวรของทาน," กลาววา "ทานผมอายผใหม ทาไม ทานจงคดวา ' ความเกยวของ อะไร ๆ ในวหารนของเรามอย ?." แมพระอนเถระนอกนกกลาววา "ทานผเจรญ กทาไม ทานจงสาคญอยางนวา ' ความเกยวของอะไร ๆ ในวหารนของเรามอย ?' นเปนวหารของทาน," แลวถอบาตรและ จวรออกไป. ถงพระมหาเถระนอกนกไดออกไป (เหมอนกน). พระเถระทง ๒ นน ไมไป๑แมโดยหนทางเดยวกน, รปหนงถอ เอาหนทางโดยประตดานปจฉมทศ, รปหนงถอเอาหนทางโดยประต ดานปรตถมทศ. พระธรรมกถกกลาววา "ทานผเจรญ อยาทาอยางน, อยาทาอยางน" เมอพระเถระกลาววา "จงหยดเถด คณ," แลวกลบ. ในวนรงขนพระธรรมกถกนน เขาไปบานใกลเคยง, เมอพวกมนษย กลาววา "ทานผเจรญทง ๒ ไปไหน ? ขอรบ," กลาวตอบวา "คณ อยาถามเลย, พระผเปนเจาผเขาถงสกลของพวกทาน วานน ทาการทะเลาะกนแลวออกไป, ฉนแมรองขออยกไมสามารถจะใหกลบ ๑. อคนตวา เปนกรยาปธานนย.


ได." ในคนเหลานน คนทโงเขลาไดนงเสย, สวนคนฉลาดคดวา "ชอวาความพลงพลาดอะไร ๆ ของทานผเจรญทง ๒ เราทงหลาย ไมเคยเหนสนกาลประมาณเพยงน, ภยเมอเกดขนแกพระผเปนเจา ทง ๒ นน คงเกดขนเพราะอาศยพระธรรมกถกรปน " แลวไดเปนผ ถงความเสยใจ. พระมหาเถระแมเหลานน ไมไดความสบายจตในท ไปแลว. พระมหาเถระคดวา "โอ ! กรรมของภกษใหมหนก๑, (เพราะ) เธอไดพดกะภกษผจรมา ทตนเหนแลวครเดยววา ' ทานอยาไดทาการ คบหากนพระมหาเถระ." ถงพระอนเถระนอกนกไดคดวา "โอ ! กรรมของพระมหาเถระหนก๒ (เพราะ) ทานไดพดกะภกษผจรมา อนตนเหนแลวครเดยววา 'อยาไดทาการคบหากบพระอนเถระน." การสาธยายและการทาไวในใจมไดมแลวแกพระเถระทง ๒ นน. โดย กาลลวงไป ๑๐๐ ป พระเถระทง ๒ นนไดไปสวหารแหงเดยวกนใน ปจฉมทศ. เสนาสนะอนเดยวกนนนแล ไดถงแกพระเถระทง ๒ นน. เมอพระมหาเถระเขาไปนงบนเตยงแลว, แมพระอนเถระนอกนกได เขาไป. พระมหาเถระพอเหนพระอนเถระนนจาได ไมสามารถจะ อดกลนนาตาไวได. ถงพระอนเถระนอกน กจาพระมหาเถระได ม นยนตาอนเตมแลวดวยนาตา คดวา "เราจะพดหรอไมพดหนอแล ?" แลวคดวา "ขอนนไมควรเชอ" แลวไหวพระเถระ กลาววา "ขาแต ทานผเจรญ ผมถอบาตรและจวรของทานไดเทยวไปตลอดกาลประมาณ ๑. ถาแปล กต ดวย พงแปลดงน ภกษใหมทากรรมหนกแลว ๒. ถาแปล กต ดวย พงแปลอยางนยกอน.


เพยงน, เออก มารยาทอนไมสมควรอะไร ๆ ในทวารทง ๖ มกาย ทวารเปนตนของผม อนทานเคยเหนแลวหรอ ? พระมหาเถระ. ไมเคยเหน ผมอาย. พระอนเถระ. เมอเปนเชนนน ทาไม ทานจงไดพดกะพระ- ธรรมกถกวา 'อยาไดทาการคบหากบพระอนเถระนน ?' พระมหาเถระ. ผมอาย ผมหาพดอยางนนไม, นยวา ทาน พดอยางน ในระหวางของเรา. พระอนเถระ. ทานผเจรญ แมผมกมไดพด. ในขณะนน พระเถระทง ๒ นน กทราบไดวา "พระธรรม- กถกนน จงใครทาลายเราทง ๒ จงพดอยางนน" แลวยงกนและ กนใหแสดงโทษแลว. พระเถระทง ๒ นน ไมไดความสบายใจตลอด ๑๐๐ ป เปนผพรอมเพรยงกนในวนนน ชวนกนวา "มาเถด, เรา จกคราพระธรรมกถกนนออกจากวหารนน" แลวหลกไป ไดถงวหาร นนโดยลาดบ. แมพระธรรมกถกเหนพระเถระทง ๒ แลว เขาไปใกล เพอรบบาตรและจวร. พระเถระทง ๒ ชพดวา "ทานไมควรจะอย ในวหารน (ตอไป)." พระธรรมกถกนนไมอาจดารงอยได ออกหน ไปในทนใดนนเอง. ครงนน สมณธรรมทเธอบาเพญแลวสนสอง หมนป มไดอาจเพอจะทรงเธอไวได. เธอเคลอนจากอตภาพนนแลว เกดในอเวจ ไหมอยสนพทธนดรหนง มอตภาพมประการดงกลาวแลว เสวยทกขอยทภเขาคชฌกฏในบดน.


[พระศาสดาตรสพระธรรมเทศนา] พระศาสดา ครนทรงนาบรพกรรมน ของสกรเปรตนนมาแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาวาภกษ พงเปนผเขาไปสงบดวยกาย เปนตน" แลวตรสพระคาถานวา :- "บคคลผมปกตรกษาวาจา สารวมดแลวดวยใจ และไมควรทาอกศลดวยกาย พงยงกรรมบถทง ๓ เหลานใหหมดจด พงยนดทางททานผแสวงหาคณ ประกาศแลว." [แกอรรถ] ความแหงพระคาถานนวา "บคคล ชอวาผมปกตตามรกษา วาจา เพราะเวนวจทจรต๑ ๔, ชอวาสารวมใจแลวดวยด เพราะไม ยงมโนทจรตมอภชฌาเปนตนใหเกดขน, และเมอละกายทจรต ม ปาณาตบาตเปนตน ชอวาไมควรทาอกศลดวยกาย, พงยงกรรมบถ ๓ เหลานน ใหหมดจดดวยอาการอยางน; กเมอใหหมดจดไดอยางนน ชอวาพงยนดมรรคมองค ๘ อนทานผแสวงหาคณทงหลาย มพระ- พทธเจาเปนตน ผแสวงหากองแหงศลเปนตน ประกาศแลว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสกรเปรต จบ. ๑. วจทจรต ๔ คอ ๑. พดเทจ ๒. พดหยาบ ๓. พดสอเสยด ๔. พดเพอเจอ คอ ตดเสยซงประโยชนตนและคนอน.


๕. เรองพระโปฐลเถระ* [ ๒๐๘ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยทในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระ นามวา โปฐละ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โยคา เว" เปนตน. [รมากแตเอาตวไมรอด] ดงไดสดบมา พระโปฐละนนเปนผทรงพระไตรปฎกในศาสนา ของพระพทธเจา ๗ พระองค บอกธรรมแกภกษ ๕๐๐ รป. พระ ศาสดาทรงดารวา "ภกษน ยอมไมมแมความคดวา ' เราจกทาการ สลดออกจากทกขแกตน; เราจกยงเธอใหสงเวช." จาเดมแตนนมา พระองคยอมตรสกะพระเถระนน ในเวลาท พระเถระมาสทบารงของพระองควา "มาเถด คณใบลานเปลา, นงเถด คณใบลานเปลา, ไปเถด คณใบลานเปลา, แมในเวลาท พระเถระลกไป กตรสวา "คณใบลานเปลา ไปแลว. พระโปฐละนน คดวา "เรายอมทรงไวซงพระไตรปฎกพรอมทงอรรถกถา, บอกธรรม แกภกษ ๕๐๐ รป ถง ๑๘ คณะใหญ, กเมอเปนเชนนน พระศาสดา ยงตรสเรยกเราเนอง ๆ วา ' คณใบลานเปลา' พระศาสดาตรสเรยกเรา อยางน เพราะความไมมคณวเศษ มฌานเปนตนแนแท." ทานม ความสงเวชเกดแลว จงคดวา "บดน เราจกเขาไปสปาแลวทา สมณธรรม" จดแจงบาตรและจวรเองทเดยว ไดออกไปพรอมดวย ภกษผเรยนธรรมแลวออกไปภายหลงภกษทงหมดในเวลาใกลรง. พวก * พระมหาหนหลา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


ภกษนงสาธยายอยในบรเวณ ไมไดกาหนดทานวา "อาจารย." พระเถระไปสนสองพนโยชนแลว, เขาไปหาภกษ ๓๐ รป ผอยใน อาวาสราวปาแหงหนง ไหวพระสงฆเถระแลว กลาววา "ทานผเจรญ ของทานจงเปนทพงของพระผม." พระสงฆเถระ. "ผมอาย ทานเปนพระธรรมกถก, สงอะไร ชอวาอนพวกเราพงทราบได กเพราะอาศยทาน, เหตไฉนทานจงพด อยางน ? พระโปฐละ. ทานผเจรญ ขอทานจงอยาทาอยางน, ขอทาน จงเปนทพงของกระผม. [วธขจดมานะของพระโปฐละ] กพระเถระเหลานนทงหมด ลวนเปนพระขณาสพทงนน. ลาดบ นน พระมหาเถระ สงพระโปฐละนนไปสสานกพระอนเถระ ดวย คดวา "ภกษนมมานะ เพราะอาศยการเรยนแท." แมพระอนเถระ นนกกลาวกะพระโปฐละนน อยางนนเหมอนกน. ถงพระเถระทงหมด เมอสงทานไปโดยทานองน กสงไปสสานกของสามเณรผมอาย ๗ ขวบ ผใหมกวาสามเณรทงหมด ซงนงทากรรมคอการเยบผาอยในทพก กลางวน. พระเถระทงหลายนามานะของทานออกได ดวยอบาย อยางน. [พระโปฐละหมดมานะ] พระโปฐละนน มมานะอนพระเถระทงหลายนาออกแลว จง ประคองอญชลในสานกของสามเณรแลวกลาววา "ทานสตบรษ ขอ


ทานจงเปนทพงของผม." สามเณร. ตายจรง ทานอาจารย ทานพดอะไรนน, ทานเปน คนแก เปนพหสต, เหตอะไร ๆ พงเปนกจอนผมควรรในสานก ของทาน. พระโปฐละ. ทานสตบรษ ทานอยาทาอยางน, ขอทานจงเปน ทพงของผมใหได. สามเณร. ทานขอรบ หากทานจกเปนผอดทนตอโอวาทไดไซร, ผมจกเปนทพงของทาน. พระโปฐละ. ผมเปนได ทานสตบรษ, เมอทานกลาววา 'จงเขาไปสไฟ,' ผมจกเขาไปแมสไฟไดทเดยว. [พระโปฐละปฏบตตามคาสงสอนของสามเณร] ลาดบนน สามเณร จงแสดงสระ ๆ หนงในทไมไกล แลว กลาวกะทานวา "ทานขอรบ ทานนงหมตามเดมนนแหละ จงลงไปส สระน." จรงอย สามเณรนน แมรความทจวร ๒ ชน ซงมราคามาก อนพระเถระนนนงหมแลว เมอจะทดลองวา "พระเถระจกเปนผ อดทนตอโอวาทไดหรอไม" จงกลาวอยางนน. แมพระเถระกลงไป ดวยคา ๆ เดยวเทานน. ลาดบนน ในเวลาทชายจวรเปยก สามเณร จงกลาวกะทานวา "มาเถด ทานขอรบ" แลวกลาวกะทานผมายน อยดวยคา ๆ เดยวเทานนวา "ทานผเจรญ ในจอมปลวกแหงหนง มชองอย ๖ ชอง, ในชองเหลานน เหยเขาไปภายใน โดยชอง ๆ หนง, บคคลผประสงคจะจบมน จงอดชองทง ๕ นอกน ทาลายชองท ๖ แลว


จงจบเอาโดยชองทมนเขาไปนนเอง; บรรดาทวารทง ๖ แมทานจง ปดทวาร ๕ ทเหลออยางนนแลว จงเรมตงกรรม๑ไวในมโนทวาร." ดวยนยมประมาณเทาน ความแจมแจง ไดมแกภกษผเปนพหสต ดจการลกโพลงขนแหงดวงประทปฉะนน. พระโปฐละนน กลาววา "ทานสตบรษ คามประมาณเทานแหละพอละ" แลวจงหยงญาณลง ในกรชกาย๒ ปรารภสมณธรรม. [ทางเจรญและทางเสอมแหงปญญา] พระศาสดา ประทบนงในทสดประมาณ ๑๒๐ โยชนเทยว ทอด พระเนตรดภกษนนแลว ดารวา "ภกษนจะเปนผมปญญา (กวางขวาง) ดจแผนดน ดวยประการใดแล; การทเธอตงตนไวดวยประการนน นนแล ยอมสมควร." แลวทรงเปลาพระรศมไป ประหนงตรสอยกบ ภกษนน ตรสพระคาถานวา :- "ปญญายอมเกดเพราะการประกอบแล, ความ สนไปแหงปญญาเพราะการไมประกอบ, บณฑต รทาง ๒ แพรแหงความเจรญ และความเสอม นนแลว พงตงตนไวโดยประการทปญญาจะเจรญ ขนได." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา โยคา ความวา เพราะการกระทา ไวในใจโดยอบายอนแยบคายในอารมณ ๓๘. ๑. คาวา กรรม ในทน ไดแก บรกรรม หรอกมมฏฐาน. ๒. แปลวาในกายบงเกด ดวยธลมในสรระ.


คาวา 'ภร' นน เปนชอวาแหงปญญาอนกวางขวาง เสมอดวย แผนดน. ความพนาศ ชอวา ความสนไป. สองบทวา เอต เทวธาปถ คอ ซงการประกอบและการไม ประกอบนน. บาทพระคาถาวา ภวาย วภวาย จ คอ แหงความเจรญและ ความไมเจรญ. บทวา ตถตตาน ความวา บณฑตพงตงตนไว โดยประการท ปญญากลาวคอภรนจะเจรญขนได. ในกาลจบพระคาถา พระโปฐลเถระ ตงอยในพระอรหตแลว ดงน. เรองพระโปฐลเถระ จบ.


๖. เรองพระเถระแก* [ ๒๐๙ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ แกหลายรป ตรสพระธรรมเทศนานวา "วน ฉนทถ" เปนตน. [พวกกฏมพละฆราวาสออกบวช] ไดยนวา ภกษเหลานน ในเวลาเปนคฤหสถเปนกฏมพ เปนผ มงคง มทรพยมาก ในกรงสาวตถ เปนสหายกนและกน ทาบญรวมกน ฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว คดวา "พวกเราเปนคนแก, ประโยชนอะไรดวยการอยครองเรอนของพวกเรา" ดงนแลว ทลขอ บรรพชากะพระศาสดา บวชแลว, แตเพราะความเปนความแก ไม สามารถเลาเรยนธรรมได จงใหคนสรางบรรณศาลาไวในทสดวหาร แลวอยรวมกน, แมเมอเทยวไปบณฑบาต โดยมากกไปเรอนของบตร และภรรยานนแหละแลวฉน. [พวกภกษแกรองไหราพนถงอบาสกา] ในภกษเหลานน ภกษรปหนง มภรรยาเกาชอวานางมธรปาณกา. นางไดมอปการะแกภกษเหลานนแมทกรป; เพราะฉะนน ภกษแม ทกรป ถออาหารทตนไดแลว ไปนงฉนทเรอนของนางนนแหละ ฝายนางกถวายแกงและกบ แกภกษเหลานน ตามทจดไว. นางอนอาพาธชนดใดชนดหนงถกตองแลว ไดทากาละแลว ลาดบนน พระเถระแกเหลานน ประชมกนในบรรณศาลาของพระเถระ * พระมหาหนหลา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


ผสหาย กอดคอกนและกน รองไหราพนอยวา "อบาสกาผมรสมอ อนอรอยทากาละเสยแลว." และอนภกษทงหลายวงเขาไปโดยรอบ แลวถามวา "นเรองอะไรกน ? ทาน" จงกลาววา "ทานผเจรญ ภรรยาเกาของสหายของพวกผมทากาละเสยแลว, นางเปนผมอปการะ แกพวกผมเหลอเกน, บดนพวกผมจกไดผเหนปานนนแตไหน, พวก ผมรองไหเพราะเหตน." [พระศาสดาตรสกากชาดกแกภกษทงหลาย] ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมแลว. พระศาสดาเสดจ มาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอนงประชมกนดวย เรองอะไรหนอ ? ในบดน " เมอภกษกราบทลวา "ดวยเรอง ชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย ไมใชแตในบดนเทานน, แมใน กาลกอน เมอนางมธรปาณกานน เกดในกาเนดกา เทยวไปรมฝง สมทร ถกลกคลนสมทร (ซด) เขาไปสสมทรใหตายแลว ภกษ เหลานน (เกด) เปนกา รองไหราไรแลว, คดวา 'พวกเราจกนา นางกานนไป,' จงพากนวดมหาสมทรดวยจะงอยปาก ลาบากแลว," ทรงนาอดตนทานมาแลว ตรสกาก๑ชาดกใหพสดารวา :- "เออก คางของพวกเราลาแลว, และปากซด, พวกเราจงงดเสยเถด พวกเรา (วดตอไปก) ไมสาเรจ, เพราะหวงนาใหญ ยงเตมอยอยางเดม." แลวตรสเรยกภกษเหลานนมา ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอ ๑. ข. ชา เอก. ๒๗/๔๒ ตทฏกถา. ๒/๓๙๓.


อาศยปา คอ ราคะ โทสะ และโมหะ จงถงทกขน, การทพวกเธอ ตดปานนเสย ควร, พวกเธอจกเปนผหมดทกขไดดวยอาการอยางนน" แลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "ทานทงหลายจงตดกเลสดจปา อยาตดตนไม, ภยยอมเกดแตกเลสดจปา, ภกษทงหลาย ทาน ทงหลาย จงตดกเลสดจปา และดจหมไมตงอย ในปาแลว เปนผไมมกเลสดจปาเถด; เพราะ กเลสดจหมไมตงอยในปา ถงมประมาณนดหนอย ของนรชน ยงไมขาดในนารทงหลายเพยงใด, เขาเปนเหมอนลกโคทยงดมนานม มใจปฏพนธใน มารดาเพยงนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มา รกข ความวา กเมอพระศาสดา ตรสวา "ทานทงหลายจงตดปา,' ภกษเหลานนผบวชยงไมนาน ความคดในความเปนผใครเพอตดตนไมจะเกดขนวา "พระศาสดา ยอมใหพวกเราถอมดเปนตนตดปา;" เมอเปนเชนนน พระศาสดา เมอจะทรงหามภกษเหลานนวา "เราพดคานน หมายเอาปาคอกเลส มราคะเปนตน (ตางหาก), มไดพดหมายเอาตนไม" จงตรสวา "อยาตดตนไม." บทวา วนโต ความวา ภยแตสตวรายมสหะเปนตน ยอมเกด จากปาตามปกต ฉนใด; แมภยมชาตเปนตน ยอมเกดจากปากเลส


ฉนนน. ในสองบทวา วน วนฏ จ น พงทราบวนจฉยวา ตนไมใหญ ชอวาปา, ตนไมเลกทตงอยในปานน ชอวาหมไมตงอยในปา; อกอยางหนง ตนไมทเกดกอน ชอวาปา, ทเกดตอ ๆกนมา ชอวา หมไมตงอยในปา (ฉนใด); กเลสใหญ ๆ อนคราสตวไวในภพ ชอวา กเลสดจปา, กเลสทใหผลในปจจบน ชอวากเลสดจหมไมตงอยในปา; อกอยางหนง กเลสทเกดกอน ชอวา กเลสดจปา, ทเกดตอ ๆ มา ชอวา กเลสดจหมไมตงอยในปาฉนนนเหมอนกน. กกเลสชาตแมทง ๒ อยางนน อนพระโยคพงตดดวยญาณทสมปยตดวยมรรคท ๔, เพราะ เหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา "จงตดกเลสดจปา และดจหมไม ตงอยในปา." สองบทวา นพพาน โหถ แปลวา ทานทงหลายจงเปนผไมม กเลสเถด. สองบทวา ยาวห วนฏโ ความวา หมไมทตงอยในปา คอกเลสนน ถงมประมาณนดหนอย ของนรชน ยงไมขาดในนาร ทงหลาย เพยงใด, เขากเปนเหมอนลกโคตวยงดมนานม มใจปฏพทธ คอมจตของในมารดา เพยงนน. ในเวลาจบเทศนา พระเถระแกเหลานน ตงอยในโสดาปตตผล แลว, เทศนาไดมประโยชน แมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแลว. เรองพระเถระแก จบ.


๗. เรองสทธวหารกของพระสารบตรเถระ* [ ๒๑๐ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสทธ- วหารกของพระสารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อจฉนท" เปนตน. [มาณพบวชแลวไดกมมฏฐานไมถกอธยาศย] ไดยนวา บตรของนายชางทองคนหนง มรปสวย บวชใน สานกของพระเถระแลว. พระเถระดารวา "พวกคนหนม มราคะ หนา" แลวไดใหอสภกมมฏฐานแกเธอ เพอกาจดราคะ. แตกมมฏ- ฐานนนไมเปนทสบายสาหรบทาน; เพราะเหตนน ทานเขาไปสปา แลว พยายามอยสน ๓ เดอน ไมไดแมซงบคคลมาตรวาความเปนผม จตแนแนวแลว จงมาสสานกของพระเถระอก, เมอพระเถระกลาววา "คณ กมมฏฐานปรากฏแกเธอแลวหรอ ?" จงบอกความเปนไปนน. ครงนน พระเถระกลาว (กะทาน) วา "การถงการปลงใจวา 'กมมฏฐานไมสาเรจ,' ดงน ยอมไมสมควร" แลวบอกกมมฏฐาน นนแหละใหดขนอก แลวไดใหแกทาน. แมในวาระท ๒ ทานกไม อาจยงคณวเศษอะไร ๆ ใหเกดขนได จง (กลบ) มาบอกแกพระ เถระ. แมพระเถระบอกกมมฏฐานนนเองทาใหมเหตมอปมา. ทานก มาบอกความทกมมฏฐานไมสาเรจแมอก. พระเถระคดวา "ภกษผทา ๑. พระมหาหนหลา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


(ความเพยร) ยอมทราบนวรณธรรม มความพอใจในกามเปนตน ซงมอยในตนวา ' มอย ' และทไมมวา 'ไมม;' ภกษแมน เปนผ ทา (ความเพยร) มใชเปนผไมทา, เปนผปฏบต มใชเปนผไม ปฏบต; แตเราไมรอธยาศยของภกษนน, ภกษนนจกเปนผอนพระ- พทธเจาพงแนะนา" จงพาทานเขาไปเฝาพระศาสดาในเวลาเยน แลว กราบทลความเปนไปนนทงหมดวา "ขาแตพระองคผเจรญ ภกษน เปนสทธวหารกของขาพระองค, ขาพระองคใหกมมฏฐานชอนแกภกษ น ดวยเหตน." [พระศาสดาประทานกมมฏฐานทเหมาะแกภกษนน] ครงนน พระศาสดาตรสกะพระเถระนนวา "ชอวาอาสยานสย- ญาณนน ยอมมแกพระพทธเจาทงหลาย ผบาเพญบารมแลว ยง หมนโลกธาตใหบนลอแลว ถงความเปนพระสพพญนนแล" แลว ทรงราพงอยวา "ภกษนบวชจากสกลไหนหนอแล ?" ทรงทราบวา "จากสกลชางทอง, ทรงพจารณาอตภาพทลวงมาแลว ทรงเหนอตภาพ ๕๐๐ ของภกษนน อนเกดโดยลาดบเฉพาะในสกลชางทอง แลว ทรงดารวา "ภกษหนมน ทาหนาทชางทองอยตลอดกาลนาน หลอม แตทองมสสกอยางเดยว ดวยคดวา 'เราจกทาใหเปนดอกกณณกาและ ดอกปทมเปนตน, อสภปฏกลกมมฏฐานไมเหมาะแกภกษหนมน, กมมฏฐานทพอใจเทานน จงจะเปนกมมฏฐานทสบายแกเธอ " จง ตรสวา "สารบตร เธอจกเหนภกษทเธอใหกมมฏฐาน ลาบากแลว ตลอด ๔ เดอน บรรลพระอรหตในภายหลงภตในวนนนนแหละ


เธอไปเถด" ดงนแลว ทรงสงพระเถระไป ทรงนรมตดอกปทมทอง ประมาณเทาจกรดวยพระฤทธ แลวทรงทาใหเปนเหมอนหลงหยาดนา จากใบและกาน แลวไดประทานใหดวยพระดารสวา "เอาเถด ภกษ เธอจงถอเอาดอกปทมนไปวางไวทกองทรายททายวหาร นงขดสมาธใน ทตรงหนา แลวทาบรกรรมวา 'โลหตก โลหตก' (สแดง สแดง). เมอภกษนนรบดอกปทมจากพระหตถของพระศาสดาเทานน, จตก เสอมใสแลว. ทานไปยงทายวหารพนทรายขนแลว เสยบกานดอก ปทมทกองทรายนนแลว นงขดสมาธในทตรงหนา เรมบรกรรมวา "โลหตก โลหตก." [ภกษนนสาเรจคณวเศษ] ครงนน นวรณทงหลายของทานระงบแลวในขณะนนนนเอง อปจารฌานเกดแลว. ทานยงปฐมฌานใหเกดขน ในลาดบแหงอปจาร- ฌานนน ใหถงความเปนผชานาญโดยอาการ๑ ๕ นงอยตามเดมเทยว บรรลฌานทงหลายมทตยฌานเปนตนแลว นงเลนฌานในจตตถฌานท ชานาญอย. พระศาสดา ทรงทราบวาฌานทงหลายเกดขนแกภกษนนแลว ทรงพจารณาดวา "ภกษทจกอาจเพอยงคณวเศษอนยงใหเกดขนตาม ธรรมดาของตนหรอหนอ ?" ทรงทราบวา ' จกไมอาจ' แลวทรง อธษฐานวา "ขอดอกปทมนนจงเหยวแหงไป" ดอกปทมนนไดเหยว ๑. อาการ ๕ คอ อาวชชนะ การนก, สมาปชชนะ การเขา, วฏฐานะ การออก, อธฏฐานะ การตงอย, ปจจเวกขณะ การพจารณา.


แหงมสดา เหมอนดอกปทมทถกขยดวยมอฉะนน ภกษนนออกจาก ฌานแลว แลดดอกปทมนน เหนอนจจลกษณะวา "ทาไมหนอแล ดอกปทมนถกชรากระทบแลวจงปรากฏได, แมเมออนปาทนนก- สงขารอนชรายงครอบงาไดอยางน, ในอปาทนนกสงขารกไมจาพดถง, อนชราคงจกครอบงาอปาทนนกสงขารแมน." กครนอนจจลกษณะนน อนทานเหนแลว, ทกขลกษณะและอนตตลกษณะกยอมเปนอนเหน แลวเหมอนกน. ภพ ๓ ปรากฏแลวแกทานดจไฟตดทวแลว และ ดจซากศพอนบคคลผกไวทคอ. ในขณะนน พวกเดกลงสสระแหงหนง ในทไมไกลภกษนน เดด ดอกโกมททงหลายแลว ทาใหเปนกองไวบนบก. ภกษนนแลดดอก โกมททงหลายบนบกและในนา. ลาดบนน ดอกโกมทในนางดงาม ปรากฏแกเธอประดจหลงนาออกอย, ดอกโกมทนอกนเหยวแหงแลว ทปลาย ๆ. ภกษนนเหนอนจจลกษณะเปนตนดขนวา "ชรายอม กระทบอนปาทนนกสงขารอยางน, ทาไมจงจกไมกระทบอปาทนนก- สงขารเลา ?" [จงตดความเยอใย เจรญทางสงบ] พระศาสดา ทรงทราบวา "บดน กมมฏฐานปรากฏแกภกษ นแลว, ประทบนงในพระคนธกฎเทยว ทรงเปลงพระรศมไป. พระ รศมนนกระทบหนาภกษนน. ครนเมอทานพจารณาอยวา "นนอะไร หนอ ?" พระศาสดาไดเปนประหนงวาเสดจมาประทบยนอยทตรงหนา. ทานลกขนแลวประคองอญชล. ลาดบนน พระศาสดาทรงกาหนด


ธรรมเปนทสบายของเธอแลว จงตรสพระคาถานวา:- "เธอจงตดความเยอใยของตนเสย เหมอน บคคลถอนดอกโกมท ทเกดในสรทกาลดวย มอ, จงเจรญทางแหงสนตทเดยว, (เพราะ) พระนพพานอนพระสคตแสดงแลว." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อจฉนท คอ จงตดดวยอรหตต- มรรค. บทวา สารทก ไดแก ทเกดแลวในสรทกาล. บทวา สนตมคค คอ ซงทางอนมองค ๘ ทยงสตวใหถงพระ นพพาน. บทวา พรหย คอ จงเจรญ. บทวา นพพาน ความวา เพราะพระนพพานอนพระสคตทรงแสดงแลว; เพราะฉะนน ทานจง เจรญทางแหงพระนพพานนน. ในเวลาจบเทศนา ภกษนน ตงอยในพระอรหตแลว ดงนแล. เรองสทธวหารกของพระสารบตรเถระ จบ.


๘. เรองพอคามทรพยมาก* [ ๒๑๑ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพอคา มทรพยมาก ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ วสส" เปนตน. [พอคาไมทราบความตายทจะมาถงตน] ดงไดสดบมา พอคานนบรรทกผาซงยอมดวยดอกคา จนเตม เกวยน ๕๐๐ เลม จากกรงพาราณสแลว มาสกรงสาวตถเพอคาขาย. เขาถงฝงแมนาแลว คดวา "พรงน เราจงจกขามแมนา" ปลด เกวยนแลวพกอยทฝงนนนนแล. ตอนกลางคน มหาเมฆตงขนแลว ยงฝนใหตก. แมนาเตมดวยนาไดทรงอยตลด ๗ วน. ถงในพระนคร พวกชนกเลนนกษตรกนตลอด ๗ วน. กจดวยผาซงยอมดวยดอกคา ไมม. พอคาจงคดวา "เรามาสทไกล, ถาเราจกไปอก, ความเนนชา กจกม, เราจกอยทาการงานของเราในทนแหละ ตลอดฤดฝน ฤดหนาว และฤดรอน แลวขายผาเหลาน." พระศาสดาเสดจเทยวไปบณฑบาตในพระนคร ทรงทราบจต (ความคด) ของเขาแลว ทรงทาความยมแยมใหปรากฏ, พระ อานนทเถระทลถามเหตแหงการทรงยมแยม จงตรสวา "อานนท เธอ เหนพอคามทรพยมากหรอ ?" อานนท. เหน พระเจาขา. พระศาสดา. เขาไมรอนตรายแหงชวตของตน จงไดตงจตเพออย * พระมหานาค ป. ธ. ๙ วดบรมนวาส แปล.


ขายสงของในทนแหละตลอดปน. อานนท. ขาแตพระองคผเจรญ กอนตรายจกมแกเขาหรอ ? พระศาสดาตรสวา "เออ อานนท เขาเปนอยไดตลอด ๗ วน เทานน กจกตงอยในปากแหงมจจ (ตาย)" ดงนแลว ไดทรงภาษต พระคาถาเหลานวา :- "ความเพยรเครองเผากเลส ควรทาในวนน ทเดยว, ใครพงรไดวา ' ความตายจะมในวน พรงน,' เพราะวา ความผดเพยนดวยความตาย ซงมเสนาใหญนน ไมมเลย;๑ มนผสงบ ยอมเรยกบคคลผมปกตอยอยางนน มความ เพยร ไมเกยจคราน ตลอดกลางวนและ กลางคน นนแลวา 'ผมราตรเดยวเจรญ.๒" อานนท. ขาพระองคจกไปบอกแกเขา พระเจาขา. พระศาสดา. อานนท เธอคนเคยกน กไปเถด. พระเถระไปสทแหงเกวยนแลวเทยวไปเพอภกษา. พอคาตอนรบ พระเถระดวยอาหาร. ลาดบนน พระเถระจงกลาวกะพอคานนวา "ทานจกอยในทน ตลอดกาลเทาไร ?" พอคา. ทานผเจรญ ผมมาแตทไกล , ถาจกไปอก, ความเนนชา จกม; ผมจกอยในทน ตลอดปน ขายสงของ (หมด) แลวจกไป. ๑. โน อวธารณ คอ เทากบเอว เชนในคาวา น โน สม อตถ ตถาคเตน. ๒. ม. อป. ๑๔/๓๔๘


อานนท. อบาสก อนตรายแหงชวตรไดยาก, การทาความไม ประมาท จงจะควร. พอคา. ทานผเจรญ กอนตรายจกมหรอ ? อานนท. เออ อบาสก, ชวตของทานจกเปนไปไดตลอด ๗ วน เทานน. เขาเปนผมใจสงเวชแลว นมนตภกษสงฆ มพระพทธเจาเปน ประมข ถวายมหาทานตลอด ๗ วน แลวรบบาตรเพอประโยชนแก การอนโมทนา. [คนเขลายอมไมรอนตรายแหงชวต] ลาดบนน พระศาสดาเมอทรงทาอนโมทนาแกเขา ตรสวา "อบาสก ธรรมดาบณฑต คดวา 'เราจกอยในทนนแหละตลอดฤด ฝนเปนตน, จกประกอบการงานชนดน ๆ' ยอมไมควร, ควรคดถง อนตรายแหงชวตของตนเทานน" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "คนพาลยอมคดวา 'เราจกอยในทนตลอด ฤดฝน, จกยในทน ในฤดหนาวและฤดรอน' หารอนตรายไม." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา อธ วสส ความวา เราจกอย ทาการงานชนดน ๆ ในทน ตลอดฤดฝน ๔ เดอน. บทวา เหมนตคมหส ความวา คนพาลผไมรประโยชนอน เปนไปในทฏฐธรรมและสมปรายภพ ยอมคดอยางนวา "เราจกอย


ทาการงานชนดน ๆ ในทนนแหละ ตลอด ๔ เดอน แมในฤดหนาว และฤดรอน." บทวา อนตราย ความวา ยอมไมรปจกอนตรายแหงชวตของ ตนวา "เราจกตายในกาล ในประเทศ หรอในวยชอโนน." ในกาลจบเทศนา พอคานนดารงอยในโสดาปตตผลแลว, เทศนาไดมประโยชน แมแกบคคลทประชมกนแลว. ฝายพอคาตามสง เสดจพระศาสดาแลง กลบมานอนบททนอน ดวยคดวา "ดเหมอน โรคในศรษะจะเกดขนแกเรา," นอนแลวดวยอาการนนแหละทากาละ แลวบงเกดในดสตวมาน ดงนแล. เรองพอคามทรพยมาก จบ.


๙. เรองนางกสาโคตม * [ ๒๑๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางกสา- โคตม ตรสพระธรรมเทศนานวา "ต ปตตปสสมมตต " เปนตน. [ความตายเปนของเทยง] เรองขาพเจากลาวใหพสดารไวแลว ในการพรรณนาพระคาถา ในสหสสวรรค วา:- "กผในไมเหนบทอนไมตาย พงเปนอยสน ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของผเหนอมตบท ยง ประเสรฐกวาความเปนอยของผนน." กในคราวนน พระศาสดาตรสวา "กสาโคตม เมลดพนธผกกาด ประมาณหยบมอหนง ทานไดแลวหรอ ?" กสาโคตม. ไมได พระเจาขา, (เพราะ) ในบานทงสน คน ตายแหละมมากกวาคนเปนอย. [มจจยอมพานระไปเหมอนหวงนาใหญ] ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา "ทานเขาใจวา 'บตรของเรา เทานน ตายแลว,' ความตายนน เปนธรรมเทยงแทของสรรพสตว, เพราะมจจราชคราสรรพสตว ผมอธยาศยยงไมเตมเปยมเทานน ซดลง ไปในสมทรคอบาย ดจหวงนาใหญ ฉะนน" ดงนแลว เมอจะทรง แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- * พระมหาลภ ป. ธ.๘ (ปจจบนเปน พระปยทสส) วดบรมนวาส แปล.


"มจจ พานระนน ผมวเมาในบตรและปศสตว ผมใจของในอารมณตาง ๆ ไป เหมอนหวงนา ใหญ พดเอาชาวบานผหลบไป ฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา ต ปตตปสสมมต ความวา ซงนระนนผไดบตรและปศสตวทงหลาย ซงถงพรอมดวยรปและกาลง เปนตนแลว มวเมาคอประมาทแลว ดวยบตรและปศสตวทงหลาย อยางนวา "บตรของเรามรปสวย มกาลงสมบรณ ฉลาด สามารถ กจทกอยาง, โคของเรามรปงาม ปราศจากโรค สามารถนาของไปได มาก, แมโคของเรา มนานมมาก." บทวา พยาสตตมนส ความวา ชอวาผมใจของแลว (ใน อารมณ) เพราะไดบรรดาเงนและทองเปนตน หรอสมณบรขาร ทงหลาย มบาตรและจวรเปนตน บางอยางเทานนแลว ปรารถนาให ยง ๆ ขนไปกวานน. อกอยางหนง ชอวาผมใจของในอารมณตาง ๆ เพราะของอยในบรรดาอารมณทงหลาย ทจะพงรดวยจกษเปนตน หรอ บรรดาสมณบรขารทงหลาย มประการดงกลาวแลว ในอารมณและ บรขารอนตนไดแลว นนแล. สองบทวา สตต คาม ไดแกหมสตวผเขาถงความหลบ. บทวา มโหโฆว เปนตน ความวา หวงมหานทใหญ ทงลก ทงกวาง พดชาวบานเหนปานนนไปหมด โดยทสดแมสนข กมให เหลอไว ฉนใด; มจจยอมพานระมประการดงกลาวแลวไปฉนนน.


ในกาลจบเทศนา นางกสาโคตม ตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนาไดมประโยชน แมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแลว. เรองนางกสาโคตม จบ.


๑๐. เรองนางปฏาจารา* [ ๒๑๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง ปฏาจารา ตรสพระธรรมเทศนานวา "น สนต ปตตา" เปนตน. [ไมมใครตานทานมจจได] เรองขาพเจากลาวพสดารไวแลว ในการพรรณนาพระคาถาใน สหสสวรรค วา :- "กผใดไมเหนความเกดและความเสอม พงเปนอย สน ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของผเปนความ เกดและความเสอม ยงประเสรฐกวาความเปนอย ของผนน." กในกาลนน พระศาสดาทรงทราบนางปฏาจาราวามความโศก เบาบางแลว จงตรสวา "ปฏาจารา ชอวาปยชนทงหลายมบตรเปน ตน ยอมไมสามารถเปนผตานทานหรอปองกน ของบคคลผไปส ปรโลกได; เพราะฉะนน ชนเหลานน แมมอย กชอวาไมมแท: อนการทบณฑตชาระศลใหหมดจดแลว ชาระหนทางเปนทไปพระ นพพานเพอตนนนแล ยอมควร" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "บณฑตทราบอานาจเนอความวา บตร ทงหลายยอมไมมเพอตานทาน, บดาและพวก * พระมหาลภ ป. ธ. ๘(ปจจบนเปน พระปยทสส) วดบรมนวาส แปล.


พองทงหลาย กไมมเพอตานทาน, เมอบคคล ถกความตายครอบงาแลว, ความตานทานในญาต ทงหลายยอมไมม,' ดงนแลว เปนผสารวมในศล พงชาระทางเปนทไปพระนพพานใหหมดจดพลน ทเดยว.๑" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ตาณาย ความวา เพอความเปนผ ตานทาน คอ เพอประโยชนแกความเปนทพง. ญาตและเพอผใจดทเหลอเวนบตรและมารดาบดาเสย ชอวา พวกพอง. บทวา อนตเกนาธปนนสส คอผถกความตายครอบงา. จรงอย ในปจจบนกาล ปยชนทงหลาย มบตรเปนตน แมเปนผ ตานทานได ดวยการใหขาวและนาเปนตน และดวยการชวยกจทเกด ขนแลว (แต) ในเวลาตาย ชอวายอมไมมเพอประโยชนแกการ ตานทาน คอเพอประโยชนแกการปองกน เพราะความเปนผไม สามารถเพอกางกนความตาย โดยอบายอะไร ๆ ได; เพราะเหตนน แล พระผมพระภาคจงตรสวา "นตถ าตส ตาณตา." บทวา เอตมตถวส ความวา บณฑตทราบเหตนน กลาวคอ ความทชนเหลานน เปนผไมสามารถ เพอจะเปนผตานทานแกกน ๑. ใน ๒ พระคาถาน จะแปลแตตนมาตามลาดบ คอ ไมตองเตม อต เหมอนทแปลไว นกได.


และกนแลว เปนผสารวม คอรกษา ไดแก คมครอง ดวยปารสทธ- ศล ๔ พงชาระทางมองค ๘ เปนทไปพระนพพานใหหมดจดโดยรบ ดวน. ในกาลจบเทศนา นางปฏาจารา ตงอยในโสดาปตตผลแลว, ชนแมเหลาอนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปน ตนแลว ดงนแล. เรองนางปฏาจารา จบ. มคควรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๐ จบ.


๒๑. ปกณณกวรรค วรรณนา ๑. เรองบรพกรรมของพระองค* [ ๒๑๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในเวฬวน ทรงปรารภบรพ- กรรมของพระองค ตรสพระธรรมเทศนานวา "มตตาสขปรจจาคา" เปนตน. [เกดภย ๓ อยางในเมองไพศาล] ความพสดารวา ในสมยหนง เมองไพศาลไดเปนเมองมงคง กวางขวาง มชนมาก มมนษยเกลอนกลน. กในเมองไพศาลนนไดม กษตรยครอบครองราชสมบตตามวาระกนถงเจดพนเจดรอยเจดพระองค. ปราสาทเพอประโยชนเปนทประทบของกษตรยเหลานน กมประมาณ เทานนเหมอนกน, เรอนยอดกมประมาณเทานนเหมอนกน; สถานท รนรมยและสระโบกขรณ เพอประโยชนเปนทประทบอยในพระราช- อทยาน กไดมประมาณเทานนเหมอนกน. โดยสมยอนอก เมองไพศาลนนไดเปนเมองมภกษาหาไดยาก ขาวกลาเสยหาย. ทแรกพวกมนษยทขดสนในเมองไพศาลนน ไดตาย แลว (มากกวามาก) เพราะโทษคอความหว พวกอมนษยกเขา ไปสพระนคร เพราะกลนซากศพของมนษยเหลานนอนเขาทงไวในท * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ (ตอมาเปน พระเทพปญญากว) วดสมพนธวงศ แปล.


นน ๆ, มนษยทงหลายไดตายมากกวามาก เพราะอปทวะทเกดจาก อมนษย. อหวาตกโรคเกดขนแกสตวทงหลาย เพราะความปฏกล ดวยกลนศพแหงมนษยเหลานน. ภย ๓ อยาง คอ "ภยเกดแตภกษา หาไดยาก ๑ ภยเกดแตมนษย ๑ ภยเกดแตโรค ๑" เกดขนแลว ดวยประการฉะน. ชาวนครประชมกนแลว กราบทลพระราชาวา "มหาราช ภย ๓ อยางเกดขนแลวในพระนครน, ในกาลกอนแตกาลน จงถง พระราชาชนท ๗ ชอวาภยเหนปานนไมเคยเกดขนแลว; เพราะวา ในรชการของพระราชาผทรงธรรมทงหลาย ภยเหนปานนยอมไม เกดขน." พระราชารบสงใหทาการประชมแหงชนทงปวงในทองพระโรง แลวตรสวา "ถาวาความไมทรงธรรมของเรามอยไซร, ทานทงหลาย จงตรวจดซงเหตนน." ชาวเมองไพศาลตรวจดประเพณทกอยาง ไม เหนโทษอะไร ๆ ของพระราชา จงกราบทลวา "มหาราช โทษของ พระองคไมม" จงปรกษากนวา "อยางไรหนอแล ภยของพวกเราน พงถงความสงบ ?" บรรดาชนเหลานน เมอบางพวกกลาววา "ภยพง ถงความสงบ ดวยการพลกรรม ดวยการบวงสรวง ดวยการกระทา มงคล," ชนเหลานนทาพธนนทงหมด กไมอาจปองกนได. ชนพวกอนกลาวกนอยางนวา "ครทง ๖ มอานภาพมาก, พอเมอครทง ๖ มาในทนแลว, ภยพงสงบไป." อกพวกหนง กลาววา "พระสมมาสมพทธเจาเสดจอบตขนแลวในโลก, อนพระผม-


พระภาคเจาพระองคนนมฤทธมาก มอานภาพมาก ทรงแสดงธรรมเพอ ประโยชนแกสรรพสตว; เมอพระองคเสดจมาในทนแลว, ภยเหลาน พงถงความสงบได." ชนแมทกจาพวกชอบใจถอยคาของชนเหลานน แลว กลาววา "เดยวนพระผมพระภาคองคนนประทบอย ณ ท ไหนหนอแล ?" [ชาวเมองไพศาลใหไปทลเชญพระศาสดา] กในกาลนน เมอดถเปนทเขาจาพรรษาใกลเขามาแลว, พระ ศาสดาทรงประทานปฏญญาแกพระเจาพมพสาร แลวเสดจอยในพระ เวฬวน. กโดยสมยนน เจาลจฉวพระนามวามหาล ทรงบรรลโสดาปตต- ผลพรอมดวยพระเจาพมพสารในสมาคมแหงพระเจาพมพสาร ประทบ นงในทใกลแหงบรษทนน. ชาวเมองไพศาล ตระเตรยมบรรณาการ ใหญ สงเจามหาลลจฉวและบตรของปโรหตไปดวยสงวา "ทาน ทงหลาย จงยงพระเจาพมพสารใหยนยอมแลว นาพระศาสดามาใน พระนครน." เจามหาลลจฉวและบตรปโรหตเหลานนไปแลว ถวาย บรรณาการแดพระราชา กราบทลความเปนไปนนใหทรงทราบแลว ออนวอนวา "มหาราช ของพระองคทรงสงพระศาสดาไปยงพระนคร แหงขาพระองค." พระราชา ตรสวา "ทานทงหลายจงรเอาเองเถด" แลวไม ทรงรบ (บรรณาการนน). ชนเหลานนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถวาย บงคมแลว ทลออนวอนวา "ขาแตพระองคผเจรญ ในเมองไพศาล


เกดภย ๓ อยาง, เมอพระองคเสดจไป, ภยเหลานนกสงบ, เชญ เสดจเถด พระเจาขา, ขาพระองคทงหลายจะไป." พระศาสดาทรง สดบคาของชนเหลานนแลว ทรงใครครวญอย กทรงทราบวา "ใน เมองไพศาล เมอเราสวดรตนสตร, อาชญาจกแผไปตลอดแสนโกฏ- จกรวาล, ในกาลจบพระสตร การบรรลธรรมจกมแกสตวแปดหมนส พน, ภยเหลานนกจกสงบไป" แลวทรงรบถอยคาของชนเหลานน. [พระศาสดาเสดจเมองไพศาล] พระเจาพมพสารทรงสดบขาววา "นยวา พระศาสดาทรงรบ การเสดจไปยงเมองไพศาล" แลวรบสงใหทาการปาวรองในพระนคร เขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา "พระองคทรงรบการเสดจเมอง ไพศาลหรอ พระเจาขา ?" เมอพระศาสดาตรสวา "ขอถวายพระพร มหาบพตร" ทลวา "ถากระนน ขอพระองคทรงรอกอน พระเจาขา, ขาพระองคจดแจงหนทางกอน" แลวรบสงใหปราบพนท ๕ โยชน ในระหวางกรงราชคฤหและแมนาคงคา (ตอกน) ใหสมาเสมอ ให จดแจงวหารไวในทโยชนหนง ๆ จงกราบทลกาลเปนทเสดจไปแดพระ ศาสดา. ครงนน พระศาสดา เสดจเดนทางกบภกษ ๕๐๐ รป. พระ- ราชารบสงใหโปรยดอกไม ๕ ส โดยสวนประมาณเพยงเขา ใน ระหวางโยชนหนง ๆ แลวใหยกธงชย ธงแผนผา และตนกลวยเปนตน ใหกนเศวตฉตร ๒ คนซอนกนแดพระผมพระภาค กนเศวตฉตรแก ภกษรปละคน ๆ พรอมทงบรวาร ทรงทาบชาดวยดอกไมและของหอม


เปนตน ทรงอาราธนาพระศาสดาใหประทบอยในวหารแหงหนง ๆ ถวายมหาทานแลว ใหเสดจถงฝงแมนาคงคาโดย ๕ วน ทรงประดบ เรอในทนน พลางทรงสงขาวไปแกชาวเมองไพศาลวา "ชาวเมอง ไพศาลจงจดแจงหนทาง ทาการรบรองพระศาสดาเถด." [ชาวเมองไพศาลจดการตอนรบพระศาสดา] ชาวเมองไพศาลเหลานน คดวา "เราทงหลายจกทาบชา ทวคณ ( ๒ เทา) แลวปราบพนทประมาณ ๓ โยชน ในระหวาง เมองไพศาลและแมนาคงคา (ตอกน) ใหสมาเสมอ แลวตระเตรยม เศวตฉตรซอน ๆ กนดวยเศวตฉตร เพอพระผมพระภาค ๔ คน เพอ ภกษรปละ ๒ คน ทาการบชาอย ไดมายนอยทฝงแมนาคงคาแลว. พระเจาพมพสาร ทรงขนานเรอ ๒ ลา ใหทาพลบพลา ให ประดบดวยพวงดอกไมเปนตน ปลาดพทธอาสนสาเรจดวยรตนะทก อยางไว. พระผมพระภาคประทบนงบนพทธอาสนนน. แมภกษ ทงหลายกขนสเรอ นงแวดลอมพระผมพระภาคแลว. พระราชาเมอ ตามสงเสดจลงไปสนาประมาณเพยงพระศอ กราบทลวา "ขาแต พระองคผเจรญ พระผมพระภาคเสดจมาตราบใด, หมอมฉนจกอยท ฝงแมนาคงคานนนแหละตราบนน" สงเรอไปแลวกเสดจกลบ. พระ ศาสดาเสดจไปในแมนาคงคา สนทางไกลประมาณโยชนหนงจงถงแดน ของชาวเมองไพศาล. เจาลจฉวทงหลาย ทรงตอนรบพระศาสดา ลยนาประมาณเพยง พระศอ นาเรอเขายงฝงแลว เชญเสดจพระศาสดาใหลงจากเรอ. พอ


เมอพระศาสดาเสดจขนจากเรอเหยยบฝงแมนาเทานน, มหาเมฆตงขน ยงฝนโบกขรพรรษาใหตกแลว. ในททก ๆแหง นาประมาณเพยงเขา เพยงขา เพยงสะเอวเปนตน ไหลบาพดพาเอาซากศพทงปวง ใหเขา ไปในแมนาคงคาแลว. ภมภาคไดสะอาดแลว. เจาลจฉวทงหลายทลให พระศาสดาประทบอยในทโยชนหนง ๆ ถวายทานทาการบชาทวคณ (๒ เทา) นาเสดจไปสเมองไพศาล โดย ๓ วน. ทาวสกกเทวราช อนหมเทวดาแวดลอม ไดเสดจมาแลว. อมนษยทงหลายหนไปโดย มาก เพราะเทวดาทงหลายผมศกดใหญประชมกนแลว. [นามนตแหงพระปรตรมอานาจมาก] พระศาสดา ประทบยนทประตพระนาค ในเวลาเยน ตรส เรยกพระอานนทเถระมาแลว ตรสวา "อานนท เธอจงเรยนรตนสตร นแลว เทยวไปกบเจาลจฉวกมารทงหลาย ทาพระปรตร ในพระหวาง กาแพง ๓ ชนในเมองไพศาล." พระเถระเรยนรตนสตรทพระศาสดา ประทานแลว เอาบาตรสาเรจดวยศลาของพระศาสดาตกนา ยนอยท ประตพระนครแลว. ระลกถงพระพทธคณของพระตถาคตเหลานทง หมด จาเดมแตตงความเพยรไว วา "พระบารม ๓๐ ถวน คอ บารม ๑๐ อปบารม ๑๐ ปรมตตถบารม ๑๐ มหาบรจาค ๕ จรยา ๓ คอ โลกตถจรยา ๑ ญาตตถจรยา ๑ พทธตถจรยา ๑ การกาวลงส พระครรภในภพทสด การประสต การเสดจออกมหาภกเนษกรมณ การทรงประพฤตความเพยร การชานะมา การแทงตลอดพระ- สพพญตญาณเหนอบลลงกไมโพธ การยงพระธรรมจกรใหเปนไป


โลกตรธรรม ๙" แลวเขาไปยงพระนคร เทยวทาปรตรในระหวาง กาแพงทง ๓ ตลอด ๓ ยามแหงราตร. เมอคาสกวา "ยงกจ" เปนตน อนพระเถระนนกลาวแลวเทานน, นาทสาดขนไปเบองบน ตกลงบนกระหมอมของอมนษยทงหลาย. จาเดมแตการกลาวคาถาวา "ยานธ ภตาน" เปนตน, หยาด นาเปนราวกะวาเทรดเงนพงขนในอากาศ แลวตกลง ณ เบองบนแหง มนษยทงหลายผปวย. มนษยทงหลายหายโรคในทนใดนนเอง แลว ลกขนแวดลอมพระเถระ. กจาเดมแตบทวา "ยงก จ" เปนตน อนพระเถระกลาวแลว อมนษยทงหลายถกเมลดนากระทบแลว ๆ ยง ไมหนไปกอน ทอาศยกองหยากเยอและสวนแหงฝาเรอนเปนตน กหน ไปแลวโดยประตนน ๆ, ประตทงหลาย ไมมชองวางแลว. อมนษย เหลานน เมอไมไดโอกาส กทาลายกาแพงหนไป. มหาชนประพรม ทองพระโรงในทามกลางพระนครดวยของหอมทงปวง ผกผาเพดาน อนวจตรดวยดาวทองเปนตนในเบองบน ตกแตงพทธอาสน นาเสดจ พระศาสดามาแลว. พระศาสดา ประทบนงบนอาสนะอนตกแตงแลว. ทงภกษสงฆ ทงหมเจาลจฉวนงแวดลอมพระศาสดาแลว. แมทาวสกกเทวราชอนหม เทวดาแวดลอมแลว ไดประทบยนในโอกาสสมควร. ฝายพระเถระ เทยวไปสพระนครทงสนโดยลาดบแลว มากบมหาชนผหายโรค ถวาย บงคมพระศาสดานงแลว. พระศาสดาทรงตรวจดบรษทแลว ไดทรง ภาษตรตนสตรนนนนเอง. ในกาลจบเทศนา การตรสรธรรมไดมแก


สตวแปดหมนสพนแลว. พระศาสดา ทรงแสดงรตนสตรนนเหมอนกน ตลอด ๗ วน คอ แมในวนรงขน แมในวนรงขน (กทรงแสดง) อยางนน ทรงทราบ ความทภยทงปวงสงบแลว ตรสเตอนหมเจาลจฉวแลว เสดจออกจาก เมองไพศาล. เจาลจฉวทงหลายทรงทาสกการะทวคณ นาเสดจพระ ศาสดาไปสฝงแมนาคงคา โดย ๓ วนอก. [พวกพญานาคทาการบชาพระศาสดา] พญานาคทงหลายผเกดในแมนาคงคา คดวา มนษยทงหลาย ยอมทาสกการะแดพระตถาคต, เราทงหลายจะทาอะไรหนอ ?" พญานาค เหลานนนรมตเรอนสาเรจดวยทองคา เงน และแกวมณ จดตงบลลงก สาเรจดวยทองคก เงน และแกวมณ ทานาใหดาดาษดวยดอกปทม ๕ ส แลวทลออนวอนพระศาสดา เพอประโยชนเสดจขนเรอนของ ตน ๆ วา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคทรงทาการอนเคราะห แมแกขาพเจาทงหลายเถด." มนษยและนาคทงหลายยอมทาการบชา พระตถาคต. เทวดาทงปวง ตงตนแตเทวดาผสถต ณ ภาคพน ตลอดถง พรหมโลกชนอกนฏฐคดวา "พวกเราจะทาอะไรหนอ ?" แลวทาสกการะ. บรรดามนษยและอมนษยเหลานน นาคทงหลายยกฉตรซอน ๆ กนขน ประมาณโยชนหนง. ฉตรทซอน ๆ กน อนมนษยและอมนษยทงหลาย คอนาคภาคใต มนษยทพนดน ภมมฏฐกเทวดาทตนไม กอไม และ ภเขาเปนตน อากาสฏฐกเทวดาในกลางหาว ตางกยกขนแลว ตงตน


แตนาคภพตลอดถงพรหมโลก โดยรอบจกรวาล ดวยประการฉะน, ในระหวางฉตรมธงชย, ในระหวางธงชยมธงแผนผา, ในระหวาง ๆ แหง ธงเหลานนไดมเครองสกการะมพวกดอกไม จณเครองอบ และกระ แจะเปนตน. เทพบตรทงหลายประดบประดาดวยเครองอลงการทงปวง ถอเพศแหงคนเหลามหรสพ ปาวรองเทยวไปในอากาศ. ไดยนวา สมาคม ๓ แหงเทานน คอ "สมาคมในเวลาแสดงยมกปาฏหารย ๑ สมาคมในเวลาเสดจลงจากเทวโลก ๑ สมาคมในเวลาลงสคงคาน ๑ ไดเปนสมาคมใหญ. [พระเจาพมพสารใหเตรยมรบเสดจพระพทธเจาอก] ฝายพระเจาพมพสาร ทรงตระเตรยมสกการะทวคณ จากสกการะ อนพวกเจาลจฉวทา ไดทรงยนแลดการเสดจมาของพระผมพระภาคอย ทฝงโนน. พระศาสดาทอดพระเนตรการบรจาคใหญ ของพระราชา ทงหลายใน ๒ ขางแหงแมนาคงคา และทรงทราบอธยาศยของสตว ทงหลายมนาคเปนตน แลวทรงนรมตพระพทธนรมตพระองคหนง ๆ มภกษองคละ ๕๐๐ เปนบรวารไวทเรอลาหนง ๆ. พระผมพระภาคนน อนหมนาคแวดลอมแลว ไดประทบนง ณ ภายใตแหงเศวตฉตรคน หนง ๆ และตนกลปพฤกษและพวงระเบยบดอกไม. ทรงนรมตพระ พทธนรมตพระองคหนง ๆ พรอมทงบรวารในโอกาสแหงหนง ๆ แม ในเทวดาทงหลายมเทวดาชนกมมฏฐกะเปนตน. เมอหองจกรวาลทงสน เกดเปนประหนงวา มมหรสพอนเดยวและมการเลนอนเดยว ดวย ประการฉะนแลว, พระศาสดาเมอจะทรงทาการอนเคราะหแกนาค


ทงหลาย ไดเสดจขนสเรอแกวลาหนง แมบรรดาภกษทงหลาย รปหนง ๆ กขนสเรอลาหนง ๆ เหมอนกน. พญานาคทงหลาย นมนตภกษมพระพทธเจาเปนประมขให เขาไปสนาคภพ ฟงธรรมกถาในสานกของพระศาสดาตลอดคนยงรง ในวนท ๒ องคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยของควร เคยว ดวยของควรบรโภคอนเปนทพย. พระศาสดาทรงทาอนโมทนา แลวออกจากนาคภพ อนเทวดาในจกรวาลทงสนบชาอย ทรงขาม แมนาคงคาดวยเรอ ๕๐๐ ลาแลว. พระราชาทรงตอนรบ อญเชญพระศาสดาใหเสดจลงจากเรอ ทรง ทาสกการะทวคณ จากสกการอนเจาลจฉวทงหลายทาในเวลาเสดจมา นาพระศาสดามาสกรงกราชคฤห โดย ๕ วน โดยนยกอนนนแล. [พวกภกษชมพทธานภาพ] ในวนท ๒ พวกภกษกลบจากบณฑบาตแลว ในเวลาเยน นง ประชมกนในโรงธรรม สนทนากนวา "นาชม! อานภาพของพระ พทธเจาทงหลาย, นาประหลาดใจ ! เทวดาและมนษยทงหลายพากน เสอมใสในพระศาสดา; พระราชาทงหลายทรงทาพนทใหสมาเสมอ ในหนทาง ๘ โยชน ทงฝงนฝงโนนแหงแมนาคงคา เกลยทรายลง ลาดดอกไมมสตาง ๆ โดยสวยสงประมาณเพยงเขา ดวยความเลอมใส อนไปแลวในพระพทธเจา, นาในแมนาคงคากดาดาษ ดวยดอกปทม ๕ ส ดวยอานภาพนาค, เทวดาทงหลายกยกฉตรซอน ๆ กนขนตลอดถง อกนฏฐภพ, หองจกรวาลทงสนเกดเปนเพยงดงวามเครองประดบเปน


อนเดยว และมมหรสพเปนอนเดยว." พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน เธอทงหลายนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยกถาชอน," จงตรสวา "ภกษทงหลาย เครองบชา และสกการะน มไดบงเกดขนแกเราดวยพทธานภาพ, มไดเกดขนดวย อานภาพนาคและเทวดาและพรหม, แตวาเกดดวยอานภาพแหงการ บรจาคมประมาณนอยในอดต" อนภกษทงหลายทลออนวอนแลว ใครจะประกาศเนอความนน จงทรงนาอดตนทานมาตรสวา:- [เรองสสมมาณพ] "ในอดตกาล ในเมองตกกสลา ไดมพราหมณคนหนง ชอ สงขะ. เขามบตร (คนหนง) เปนมาณพชอสสมะ มอายยางเขา ๑๖ป. ในวนหนง สสมมาณพนนเขาไปหาบดาแลว กลาววา "พอ ผมปรารถนาจะเขาไปสเมองพาราณสทองมนต." ลาดบนน บดากลาว กะเขาวา "พอ ถากระนน พราหมณชอโนนเปนสหายของพอ เจา จงไปสสานกของสหายนน แลวเรยนเถด." เขารบคาวา "ดละ" แลวถงเมองพาราณสโดยลาดบ เขาไปหาพราหมณนนแลว บอก ความทตนอนบดาสงมาแลว. ลาดบนน พราหมณนนรบเขาไว ดวยคดวา "บตรสหายของ เรา" แลวเรมบอกมนตกะเขา ผมความกระวนกระวายอนระงบแลว โดยวนเจรญ๑. สสมมาณพนน เรยนเรวดวย เรยนไดมากดวย ๑. คนวนด เปนวนมงคล.


ทรงจามนตทเรยนแลว ๆ ไมใหเสอมไป ราวกะวานามนสหะอนเขา เทไวในภาชนะทองคา ตอกาลไมนานนก ไดเรยนมนตทงหมดอน ตนพงเรยนจากปากของอาจารย ทาการสาธยายอย ยอมเปนเบอง ตนและทามกลางแหงศลปทตนเรยนแลวเทานน, (แต) ไมเหนทสด. เขาเขาไปหาอาจารยแลว กลาววา "ผมยอมเหนเบองตนและทาม กลางแหงศลปนเทานน, ยอมไมเหนทสด," เมออาจารยกลาววา "พอ แมฉนกไมเหน,' จงถามวา "ขาแตอาจารย เมอเปนเชนนน ใครจะ รทสด,' เมออาจารยกลาววา "พอ ฤษทงหลายเหลานยอมอยในปา อสปตนะ ฤษเหลานนพงร, เจาเขาไปสสานกของทานแลวจงถาม เถด," จงเขาไปหาพระปจเจกพทธะทงหลายแลว ถามวา "ไดยนวา ทานทงหลายยอมรทสดหรอ ?" ปจเจก. เออ เราทงหลายยอมร ?" สสมะ. ถากระนน ขอทานทงหลาย จงบอกแกขาพเจา. ปจเจก. เราทงหลายยอมไมบอกแกคนไมใชบรรพชต, ถาทาน มประสงคดวยทสด, จงบวชเถด. สสมมาณพนนรบวา "ดละ" แลวบวชในสานกพระปจเจก- พทธะเหลานน. ลาดบนน พระปจเจกพทธะเหลานนกลาวแกทานวา "เธอจงศกษาขอนกอน" แลวบอกอภสมาจารกวตร โดยนยเปนตน วา "ทานพงนงอยางน, พงหมอยางน." ทานศกษาอยในอภสมา- จารกวตรนน เพราะความทตนอปนสยสมบรณ ตอกาลไมนานนก กตรสรปจเจกสมโพธ ปรากฏในเมองพาราณสทงสน เปนราวกะวา


พระจนทรเตมดวงปรากฏอยในทองฟา ไดเปนผถงความเปนผเลศดวย ลาภและเลศดวยยศ. ทานไดปรนพพานตอกาลไมนานเลย เพราะ ความทแหงกรรมซงอานวยผลใหเปนผมอายนอยอนตนทาแลว. ลาดบ นน พระปจเจกพทธะทงหลาย และมหาชน (ชวยกน) ทาสรรกจของ ทานแลว ถอเอาธาตประดษฐานพระสตปไวใกลประตพระนคร. ฝายสงขพราหมณ คดวา "บตรของเราไปนานแลว, เราจกร ความเปนไปของเขา" ปรารถนาจะเหนบตรนน จงออกจากเมอง ตกกสลา ถงเมองพาราณสโดยลาดบ เหนหมมหาชนประชมกนแลว คดวา "ในชนเหลาน แมคนหนงจกรความเปนไปแหงบตรของเรา เปนแน." จงเขาไปแลว ถามวา "มาณพชอสสมะมาในทน, ทานทงหลายทราบขาวคราวของเขาบางหรอหนอ ?" มหาชนตอบวา "เออ พราหมณ เราร, สสมมาณพนนสาธยายไตรเพท ในสานก ของพราหมณชอโนนบวชแลวทาใหตงเฉพาะแลว." สงขพราหมณ นน ประหารพนดนดวยมอ รองไหคราครวญแลว ไปยงลาน พระเจดย ถอนหญาขนแลว เอาผาหมนาทรายมา เกลยลงทลานพระ เจดย ประพรมดวยนาในลกจน ทาบชาดวยดอกไมปา ยกธงแผนผา ดวยผาสาฎก ผกฉตรของตนในเบองบนแหงพระสตปแลวกหลกไป." [อานสงสแหงการบรจาคสขพอประมาณ] พระศาสดา ครงทรงนาอดตนทานนมาแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ในกาลนน เราไดเปนสงขพราหมณ, เราไดถอนหญาใน


ลานพระเจดย ของพระปจเจกพทธะชอสสมะ, ดวยผลแหงกรรมของ เรานน ชนทงหลายจงทาหนทาง ๘ โยชนใหปราศจากตอและหนาม ทาใหสะอาด มพนสมาเสมอ, เราไดเกลยทรายลงในลานพระเจดยนน, ดวยผลแหงกรรมของเรานน ชนทงหลายจงเกลยทรายลงในหนทาง ๘ โยชนแลว; เราทาการบชาดวยดอกไมปาทพระสตปนน, ดวยผล แหงกรรมของเรานน ชนทงหลายจงโปรยดอกไมสตาง ๆ ลงในหน ทาง ๘ โยชน, นาในคงคาในทประมาณโยชนหนงจงดาดาษไปดวย ดอกปทม ๕ ส, เราไดประพรมพนทในลานพระเจดยนน ดวยนาใน ลกจน, ดวยผลแหงกรรมของเรานน ฝนโบกขรพรรษาจงตกลงในเมอง ไพศาล, เราไดยกธงแผนผาขนและผกฉตรไวบนพระเจดยนน, ดวย ผลแหงกรรมของเรานน หองจกรวาลทงสน จงเปนราวกะวามมหรสพ เปนอนเดยวกน ดวยธงชย ธงแผนผา และฉตรซอน ๆ กนเปนตน ตลอดถงอกนฏฐภพ, ภกษทงหลาย เพราะเหตดงนแล บชาสกการะ นนเกดขนแกเรา ดวยพทธานภาพกหาไม, เกดขนดวยอานภาพแหง นาคเทวดาและพรหม กหาไม,แตวา เกดขน ดวยอานภาพแหงการ บรจาคมประมาณนอย ในอดตกาล ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- "ถาบคคลพงเหนสขอนไพบลย เพราะสละสข พอประมาณเสย, ผมปญญา เมอเหนสขอน ไพบลย กพงสละสขพอประมาณเสย (จงจะ ไดพบสขอนไพบลย)."


[แกอรรถ] บรรดาเหลานน บทวา มตตาสขปรจจาคา ความวา เพราะ สละสขเลกนอย พอประมาณ ทพระผมพระภาคตรสวา "มตตา- สข." สขอนโอฬาร ไดแกสขคอพระนพพาน พระผมพระภาค ตรสวา สขอนไพบลย, ความวา ถาบคคลพงเหนสขอนไพบลยนน. ทานกลาวคาอธบายไวดงนวา "กชอวาสขพอประมาณ ยอม เกดขนแกบคคลผใหจดแจงถาดโภชนะถาดหนง แลวบรโภคอย, สวน ชอวานพพานสข อนไพบลย คออนโอฬาร ยอมเกดขนแกบคคลผสละ สขพอประมาณนนเสยแลว ทาอโบสถอยบาง ใหทานอยบาง; เพราะ เหตนน ถาบคคลเหนสขอนไพบลย เพราะสละสขพอประมาณนน เสย อยางนน, เมอเชนนน บณฑตเมอเหนสขอนไพบลยนนโดยชอบ กพงสละสขพอประมาณนนเสย. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบรพกรรมของพระองค จบ.


๒. เรองกมารกากนไขไก* [ ๒๑๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภกมารกา ผกนไขไกคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปรทกขปธาเนน" เปนตน. [แมไกผกอาฆาตในนางกมารกา] ไดยนวา บานหนงชอปณฑระ อยไมไกลเมองสาวตถ, ใน บานนน มชาวประมงอยคนหนง. เขาเมอไปยงเมองสาวตถ เหน ไขเตารมฝงแมนาอจรวดแลว ถอเอาไขเตาเหลานนไปสเมองสาวตถ ใหตมในเรอนหลงหนงแลวเคยวกน ไดใหไขฟองหนงแกกมารกาใน เรอนนน. นางเคยวกนไขเตานนแลว จาเดมแตนน ไมปรารถนา ซงควรเคยวอยางอน. ครงนน มารดาของนาง ถอเอาไขฟอง หนงจากทแมไกไขแลว ไดให (แกนาง). นางเคยวกนไขฟองนนแลว อนความอยากในรสผกแลว จาเดมแตนน กถอเอาไขไกมาเคยวกน เองทเดยว. ในเวลาตกฟอง แมไกเหนกมารกานนถอเอาไขของตน เคยวกนอย ถกกมารกานนเบยดเบยนแลว ผกอาฆาต ตงความ ปรารถนาวา "บดน เราเคลอนจากอตภาพนแลว พงเกดเปน ยกษณ เปนผสามารถจะเคยวกนทารกของเจา" ทากาละแลวบงเกด เปนนางแมวในเรอนนนนนเอง. * พระมหาเฉย ป. ธ. ๗ (ตอมาเปน พระเทพปญญากว) วดสมพนธวงศ แปล.


[การจองเวรกนใหเกดทกข] แมนางกมารกานอกน ทากาละแลว บงเกดเปนแมไกในเรอน นนเหมอนกน. แมไกตกฟองทงหลายแลว. นางแมวมาเคยวกน ฟองไขเหลานนแลว แมครงท ๒ แมครงท ๓ กเคยวกนแลวเหมอนกน. แมไกทาความปรารถนาวา "เจาเคยวกนฟองไขทงหลายของเราตลอด ๓ คราว บดน ยงปรารถนาจะเคยวกนเรา, เราเคลอนจากอตภาพ นแลว พงไดเพอเคยวกนเจาพรอมทงลก" เคลอนจากอตภาพนนแลว บงเกดเปนนางเสอเหลอง. ฝายนางแมวนอกน ทากาละแลวบงเกดเปนนางเนอ. ในเวลา นางเนอนนคลอดแลว นางเสอเหลองกมาเคยวกนนางเนอนนพรอม ดวยลกทงหลาย. สองสตวนนเคยวกนกนอยอยางน ยงทกขใหเกดขน แกกนและกนใน ๕๐๐ อตภาพ ในทสด นางหนงเกดเปนยกษณ, นางหนงเกดเปนกลธดาในเมองสาวตถ. เบองหนาแตน พงทราบโดยนยทกลาวไวแลวในพระคาถาวา "น ห เวเรน เวราน" เปนอาท นนแล. แตในเรองน พระศาสดาตรสวา "กเวรยอมระงบดวยความ ไมมเวร, ยอมไมระงบดวยเวร," ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม แกชนทง ๒ จงตรสพระคาถานวา :- "ผใด ยอมปรารถนาสขเพอตน เพราะกอทกข ในผอน, ผนน เปนผระคนดวยเครองระคน คอเวร ยอมไมพนจากเวรได."


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ปรทกขปธาเนน ความวา เพราะกอทกขในผอน, อธบายวา เพราะยงทกขใหเกดขนแกผอน. บาทพระคาถาวา เวรสสคคสสฏโ ความวา บคคลนน เปนผระคนแลว ดวยเครองระคนคอเวร อนตนทาใหแกกนและกน ดวยสามารถ แหงการดาและการดาตอบการประหารและการประหาร ตอบ เปนตน. บาทพระคาถาวา เวรา โส น ปรมจจต ความวา ยอมถง ทกขอยางเดยว ตลอดกาลเปนนตย ดวยสามารถแหงเวร. ในกาลจบเทศนา นางยกษณตงอยในสรณะทงหลาย สมาทาน ศล ๕ พนแลวจากเวร, ฝายกลธดานอกน ตงอยในโสดาปตตผล แลว, เทศนาไดมประโยชน แมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแล. เรองกมารกากนไขไก จบ.


๓. เรองภกษชาวนครภททยะ* [ ๒๑๖ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอเสดจอาศยนครภททยะ ประทบอยในชาตยา-๑

วน ทรงปรารภภษชาวนครภททยะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ย ห กจจ" เปนตน. [ภกษละเลยสมณกจ] ดงไดสดบมา ภกษชาวนครภททยะเหลานน ไดเปนผขวนขวาย ในการประดบเขยงเทา. สมจรงตามทพระอบาลเถระ กลาวไววา "กโดยสมยนนแล พวกภกษนครภททยะ ตามประกอบความเพยรในการประดบเขยงเทา ชนดตาง ๆ กนอย : ทาเองบาง ใหคนอนทาบาง ซงเขยงเทา หญาธรรมดา ทาเองบาง ใหคนอนทาบาง ซงเขยงเทาหญาปลอง เขยงเทาหญามงกะตาย เขยงเทาตนเปง เขยงเทาผากมพล, ยอม ละทงอทเทส (ศกษาเลาเรยนธรรมวนย) ปรปจฉา (การไตถาม) อธศล (อนทรยสงวร) อธจต (สมถภาวนา) อธปญญา (วปสสนาภาวนา). ภกษทงหลาย ตาหนโทษความททาเชนนนของ ภกษเหลานน จงกราบทลแดพระศาสดา. [พระศาสดาทรงตาหนโทษแลวเทศนา] พระศาสดา ทรงตเตยนภกษเหลานนแลว ตรสวา ภกษ ทงหลาย เธอทงหลายมาดวยกจอยางอนแลว ขวนขวายในกจอยาง * พระมหาวน ป. ธ. ๙ (ปจจบนเปน สมเดจพระมหาวรวงศ) วดราชผาตการาม แปล ๑. สวนมล.


อนแล" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดตรสพระคาถาเหลาน วา:- "ก ภกษละทงสงทควรทา, แตยอมทาสงทไม ควรทา; อาสวะ๑ทงหลาย ยอมเจรญแกภกษ เหลานน ผมมานะประดจไมอออนยกขนแลว ผประมาทแลว; สวนสตอนไปในกาย อนภกษ เหลาใด ปรารภดวยดเปนนตย, ภกษเหลานน มปกตทาเนอง ๆ ในกจทควรทา ยอมไมเสพ สงทไมควรทา; อาสวะทงหลาย ของภกษเหลานน ผมสต มสมปชญญะ ยอมถงความตงอยไมได." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา ย ห กจจ ความวา กกรรม มอาทอยางนคอ การคมครองสลขนธอนหาประมาณมได การอยปา เปนวตร การรกษาธดงค ความเปนผยนดในภาวนา ชอวาเปนกจ อนควรทาของภกษ จาเดมแตกาลบวชแลว. แตภกษเหลานละเลย คอทอดทงกจทควรทาของตนเสย. บทวา อกจจ เปนตน ความวา กการประดบรม การประดบ รองเทา การประเขยงเทา บาตร โอ ธมกรก ประคตเอว องสะ ชอวาเปนกจไมควรทาของภกษ . อธบายวา ภกษเหลาใดทาสงนน, ๑. อาสวะม ๔ คอ กามาสวะ อาสวะคอกาม ๑ ภวาสวะ อาสวะคอภพ ๑ ทฏฐาสวะ อาสวะคอความเหนผด ๑ อวชชาสวะ อาสวะคออวชชา ๑.


อาสวะทง ๔ ยอมเจรญแกภกษเหลานน ผชอวา มมานะประดจไม อออนยกขนแลว เพราะการยกมานะเพยงดงไมออเทยวไป ชอวา ประมาทแลว เพราะปลอยสต. บทวา สสมารทธา ไดแก ประคองไวดแลว. สองบทวา กายคตา สต ไดแกภาวนาอนเปนเครองตามเหนกาย. บทวา อกจจ ความวา ภกษเหลานนยอมไมเสพ คอไมทา สงทไมควรทานน มการประดบรมเปนตน. บทวา กจเจ ความวา ในสงอนตนพงทา คอในกรณยะ ม การคมครองสลขนธอนหาประมาณมไดเปนตน จาเดมแตกาลบวชแลว. บทวา สาตจจการโน ไดแก มปกตทาเนอง ๆ คอทาไม หยด, อธบายวา อาสวะแมทง ๔ ของภกษเหลานน ผชอวามสต เพราะไมอยปราศจากสต ผชอวามสมปชญญะ เพราะสมปชญญะ ๔ อยาง คอ "สาตถกสมปชญญะ สปปายสมปชญญะ โคจรสมปชญญะ อสมโมหสมปชญญะ' ยอมถงความตงอยไมได คอถงความสนไป ไดแกไมม. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ตงอยในพระอรหตแลว. เทศนาไดมประโยชนแมแกบคคลทประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษชาวนครภททยะ จบ


๔. เรองพระลกณฏกภททยเถระ* [ ๒๑๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ลกณฏกภททยเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "มาตร ปตร หนตวา" เปนตน [อาคนตกภกษเขาเฝาพระศาสดา] ความพสดารวา วนหนง ภกษอาคนตกะหลายรปดวยกน เขา ไปเฝาพระศาสดา ผประทบนง ณ ทประทบกลางวน ถวายบงคมแลว นง ณ ทควรขางหนง. ขณะนน พระลกณฏกภททยเถระเดนผานไป ในทไมไกลแหงพระผมพระภาคเจา. พระศาสดา ทรงทราบวารจต (คอความคด) ของภกษ เหลานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอเหนหรอ ? ภกษน ฆามารดาบดาแลว เปนผไมมทกข ไปอย" เมอภกษเหลานนมองด หนากนและกนแลว แลนไปสความสงสยวา "พระศาสดา ตรสอะไร หนอแล ?" จงกราบทลวา "พระองคตรสคานนชออะไร ?" เมอ จะทรงแสดงธรรมแกภกษเหลานน จงตรสพระคาถานวา:- "บคคลฆามารดาบดา ฆาพระราชาผกษตรย ๒ พระองค และฆาแวนแควนพรอมดวยเจาพนกงาน เกบสวยแลว เปนพราหมณ ไมมทกข ไปอย." * พระมหารพ ป. ธ. ๕ วดราชาธวาส แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สานจร ไดแก ผเปนไปกบดวยผ จดการสวยใหสาเรจ คอเจาพนกงานเกบสวย. กในพระคาถาน บณฑตพงทราบวนจฉยวา ตณหา ชอวา มารดา เพราะใหสตวทงหลายเกดในภพ ๓ เพราะบาลวา "ตณหา ยงบรษใหเกด." อสมมานะ๑ ชอวาบดา เพราะอสมมานะอาศยบดาเกดขนวา "เราเปนราชโอรสของพระราชาชอโนน หรอเปนบตรของมหาอามาตย ของพระราชาชอโนน" เปนตน. ทฏฐทกชนด ยอมองสสสตทฏฐและอจเฉททฏฐทง ๒ เหมอน ชาวโลกอาศยพระราชาฉะนน, เพราะฉะนน สสสตทฏฐและอจเฉท- ทฏฐ จงชอวาพระราชาผกษตรย ๒ พระองค. อายตนะ ๑๒๒ ชอวาแวนแควน เพราะคลายคลงกบแวนแควน โดยอรรถวากวางขวาง. ความกาหนดดวยอานาจความยนด ซงอาศย อายตยะนน ดจบรษเกบสวย จดการสวยใหสาเรจ ชอวาเจาพนกงาน เกบสวย. บทวา อนโฆ ไดแก ไมมทกข. บทวา พราหมโณ ไดแก ผมอาสวะสนแลว. ในพระคาถาน มอธบายดงน "ผชอวามอาสวะสนแลว เพราะ กเลสเหลานนมตณหาเปนตน อนตนกาจดได ดวยดาบคออรหตต- ๑. การถอตววาเปนเรา. ๒. อายตนะภายใน ๖ มจกษเปนตน. ภายนอก ๖ มรปเปนตน.


มรรคญาณ จงเปนผไมมทกข ไปอย." ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ดารงอยในพระอรหตแลว. (พระคาถาท ๒) แมในพระคาถาท ๒ เรองกเหมอนกนเรองกอนนนเอง. แมในกาลนน พระศาสดา ทรงปรารภ พระลกณฏกภททยเถระ เหมอนกน เมอจะทรงแสดงธรรมแกภกษเหลานน จงตรสพระ คาถานวา :- "บคคลฆามารดาบดา ฆาพระราชาผเปนพราหมณ ทง ๒ ไดแลว และฆาหมวด ๕ แหงนวรณมวจกจฉา นวรณ เชนกนหนทางทเสอโครงเทยวไปท ๕ แลว เปนพราหมณ ไมมทกข ไปอย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา เทว จ โสตถเย คอ ผเปน พราหมณทง ๒ ดวย. กในพระคาถาน พระศาสดา ตรสสสตทฏฐและอจเฉททฏฐ ใหเปนพระราชาผเปนพราหมณทง ๒ เพราะพระองคเปนใหญในพระ ธรรม และเพราะพระองคเปนผฉลาดในวธเทศนา. บณฑตพงทราบวเคราะห ในบท เวยยคฆปจม นวา หนทางทเสอโครงเทยวไป มภยรอบดาน เดนไปลาบาก ชอวาทางท เสอโครงเทยวไปแลว, แมวจกจฉานวรณ ชอวาเปนดจทางทเสอโครง เทยวไปแลว เพราะความทวจกจฉานวรณนน คลายกบหนทางอน


เสอโครงเทยวไปแลวนน, วจกจฉานวรณเชนกบหนทางทเสอโครง เทยวไปแลวนน เปนท ๕ แหงหมวด ๕ แหงนวรณนน เพราะ ฉะนน หมวด ๕ แหงนวรณ จงชอวามวจกจฉานวรณเชนกบหนทาง ทเสอโครงเทยวไปแลวเปนท ๕. ในพระคาถาท ๒ น มอธบายดงนวา "กบคคลฆา หมวด ๕ แหงนวรณมวจกจฉานวรณเชนกบหนทางทเสอโครงเทยวไปแลวเปน ท ๕ นไมใหมสวนเหลอ ดวยดาบคออรหตตมรรคญาณ เปนพราหมณ ไมมทกข เทยวไปอย" บททเหลอ เปนเชนกบบททมในกอนนนแล ดงนแล. เรองพระลกณฏกภททยเถระ จบ.


๕. เรองนายทารสากฏกะ* [ ๒๑๘ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบตรของ นายทารสากฏกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "สปปพทธ" เปนตน. [เดก ๒ คนเลนขลบ] ความพสดารวา เดกในพระนครราชคฤห ๒ คน คอ "บตร ของบคคลผเหนสมมาทฏฐคนหนง บตรของบคคลผเปนมจฉาทฏฐ คนหนง' เลนขลบอยดวยกนเนอง ๆ . ในเดก ๒ คนนน บตรของ บคคลผเปนสมมาทฏฐ เมอจะทอดขลบ ระลกถงพทธานสสตแลว กลาววา "นโม พทธสส" แลวจงทอดขลบ. เดกนอกนระลก เฉพาะพระคณทงหลายของพวกเดยรถยแลว กลาววา "นโม อรหนตาน" แลวจงทอด. ในเดก ๒ คนนน บตรของบคคลผเปน สมมาทฏฐ ยอมชนะ, เดกคนนอกน ยอมแพ. บตรของบคคลผเปน มจฉาทฏฐนน เหนกรยาของบตรผเปนสมมาทฏฐนนแลว คดไป "เพอคนน ระลกแลวอยางนน กลาวแลวอยางนน ทอดขลบไป จงชนะเรา, แมเรา กจกทาอยางนน (บาง)' ไดทาการสงสมใน พทธานสสตแลว. [เดกผเปนสมมาทฏฐไปปากบบดา] ภายหลงวนหนง บดาของเดกผเปนสมมาทฏฐนน เทยมเกวยน * พระมหาเออน ป.ธ. ๕ วดราชาธวาส แปล.


แลว ไปเพอตองการไม ไดพาเดกแมนนไปแลว บรรทกเกวยนใหเตม แลวดวยไมในดง ขบมาอย (ถง) ภายนอกเมอง ปลอยโคไปทอน มความสาราญดวยนา ในทใกลปาชา แลวไดกระทาการจดแจงภต. ลาดบนน โคของเขาเขาไปสเมอง กบหมโคทเขาไปสเมอง ในเวลาเยน. ฝายนายสากฏกะเทยวตดตามโคอย เขาไปสเมองแลว ในเวลาเยน พบโคแลวจงออกไปอย ไมทนถงประต กเมอเขายง ไมทนถง นนแหละ, ประตปดเสยแลว. ขณะนน บตรของเขาผ เดยวเทานน นอนแลวในภายใตแหงเกวยนในสวนแหงราตรกาวลงส ความหลบแลว. [เจรญพทธานสสตปองกนอมนษยได] กกรงราชคฤห แมตามปกต กมากไปดวยอมนษย. อนง เดก น กนอนแลวในทใกลแหงปาชา. พวกอมนษยในทใกลแหงปาชานน เหนเขาแลว. อมนษยตนหนง ผเปนมจฉาทฏฐ เปนเสยนหนามตอ พระศาสดา, อมนษยคนหนง เปนสมมาทฏฐ. ในอมนษยทง ๒ นน อมนษยเปนมจฉาทฏฐกลาววา "เดกคน นเปนภกษาหารของพวกเรา, พวกเราจงเคยวกนเดกคนน." อมนษย ผเปนสมมาทฏฐนอกน หามอมนษยผเปนมจฉาทฏฐนน ดวยคาวา "อยาเลย, ทานอยาชอบใจเลย." อมนษยผเปนมจฉาทฏฐนน แมถกอมนษยผเปนสมมาทฏฐนนหามอย กไมเออเฟอถอยคาของเรา จบเทาเดกครามาแลว. ในขณะนน เดกนนกลาววา "นโม พทธสส" เพราะความท


ตนเปนผสงสมในพทธานสสต. อมนษยกลวภยใหญ จงไดถอยไป ยนอยแลว. [อมนษยรกษาและบารงเดกผนอนใหปาคนเดยว] ลาดบนน อมนษยผเปนสมมาทฏฐนอกน กลาวกะอมนษย ผเปนมจฉาทฏฐนนวา "พวกเราทาสงอนไมควรทาเสยแลว, พวกเรา จงทาทณฑกรรมเพอเดกนนเสยเถด" ดงนแลว ไดยนรกษาเดกนน. อมนษยผเปนมจฉาทฏฐ เขาไปสพระนคร ยงถามโภชนะของพระราชา ใหเตมแลว ทาโภชนะมา. ตอมา อนมษยแมทง ๒ เปนประดจวามารดาและบดาของ เดกนน ปลกเดกนนใหลกขนแลว ใหบรโภคโภชนะนน ประกาศ ความเปนไปนนแลว จารกอกษรทถาดโภชนะ ดวยอานภาพของยกษ ดวยอธษฐานวา "พระราชาเทานน จงเหนอกษรเหลาน, คนอนจง อยาเหน" ดงนแลว จงไป. ในวนรงขน พวกราชบรษทาความโกลาหลอยวา "พวกโจร ลกเอาภณฑะคอภาชนะไปจากราชตระกลแลว" จงปดประตทงหลาย แลวคนด เมอไมเหนในพระนคร จงออกจากพระนคร ตรวจด ขางโนนและขางน จงเหนถาดอนเปนวการแหงทองคาบนเกวยนท บรรทกฟน จงจบเดกนน ดวยความสาคญวา "เดกนเปนโจร" ดงนแลว แสดงแดพระราชา. [เดกถกไตสวน] พระราชาทอดพระเนตรเหนอกษรทงหลายแลว ตรสถามวา


"นอะไรกน? พอ." เดกนน กราบทลวา "ขาแตพระองคผ สมมตเทพ ขาพระองคไมทราบ, มารดาบดาของขาพระองคมาให บรโภคในราตร แลวไดยนรกษาอย, ขาพระองคคดวา 'มารดา บดารกษาเราอย" จงไมมความกลวเลย เขาถงความหลบแลว, ขาพระองคทราบเพยงเทาน." ลาดบนน แมมารดาและบดาของเดกนน กไดไปสทนนแลว. ไปสสานกพระศาสดา กราบทลความเปนไปทงปวงแลว ทลถามวา "ขาแตพระองคผเจรญ พทธานสสตเทานน ยอมเปนคณชาตเครอง รกษาหรอหนอแล ? หรอวา อนสสตอนแมมธมมานสสตเปนตน กเปนคณชาตเครองรกษา." [พระศาสดาทรงแสดงฐานะ ๖] ลาดบนน พระศาสดาตรสแกพระราชานนวา "มหาบพตร พทธานสสตอยางเดยวเทานน เปนคณชาตเครองรกษากหามได, ก จตอนชนเหลาใดอบรมดแลวโดยฐานะ ๖. กจดวยอนรกษาและปองกน อยางอน หรอดวยมนตและโอสถ ยอมไมมแกชนเหลานน ดงนแลว เมอจะทรงแสดงฐานะ ๖ ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "สตของชนเหลาใด ไปแลวในพระพทธเจาเปน นตย ทงกลางวนทงกลางคน, (ชนเหลานน) เปนสาวกของพระโคดม ตนอยดวยด ในกาล ทกเมอ. สตของชนเหลาใด ไปแลวในพระ-


ธรรมเปนนตย ทงกลางวนทงกลางคน, (ชน เหลานน) เปนสาวกของพระโคดม ตนอยดวยด ในกาลทกเมอ. สตของชนเหลาใด ไปแลวใน พระสงฆเปนนตย ทงกลางวนทงกลางคน, (ชน เหลานน) เปนสาวกของพระโคดม ตนอยดวยด ในกาลทกเมอ. สตของชนเหลาใด ไปแลวในกาย เปนนตย ทงกลางวนทงกลางคน, (ชนเหลานน) เปนสาวกของพระโคดม ตนอยดวยด ในกาลทก เมอ. ใจของชนเหลาใด ยนดแลวในอนไมเบยด เบยน ทงกลางวนทงกลางคน, (ชนเหลานน) เปนสาวกของพระโคดม ตนอยดวยด ในกาลทก เมอ. ในของชนเหลาใด ยนดแลวในภาวนา ทง กลางวนทงกลางคน, (ชนเหลานน) เปนสาวก ของพระโคดม ตนอยดวยด ในกาลทกเมอ." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา สปปพทธ ปพชฌนต ความวา (ชนเหลานน) ยดสตอนไปแลวในพระพทธเจาหลบอยนน เทยว เมอตน ชอวาตนอยดวยด. บาทพระคาถาวา สทา โคตมสาวกา ความวา ชอวาเปนสาวก ของพระโคดม เพราะความทตนเปนผเกดแลวในทสดแหงการฟงแหง


พระพทธเจาโคตมโคตร (และ) เพราะความเปนคออนฟงอนสาสน ของพระพทธเจาพระองคนนนนแล. สองบทวา พทธคตา สต ความวา สตของชนเหลาใด ปรารภพระพทธคณทงหลายอนตางดวยคณมวา "อตป โส ภควา" เปนตน เกดขนอย มอยตลอดกาลเปนนตย, ชนเหลานน ชอวา ตนอยดวยดแมในกาลทกเมอ. กชนเหลานน เมอไมอาจ (เพอจะ กระทา) อยางนนได ทาซงพทธานสสตไวในใจ ในวนหนง ๓ เวลา ๒ เวลา (หรอ) แมเวลาเดยว ชอวาตนอยดวยดเหมอนกน. สองบทวา ธมมคตา สต ความวา สตทปรารภพระธรรมคณ ทงหลาย อนตางดวยคณมวา "สวากขาโต ภควตา ธมโม" เปนตน อนเกดขนอย. สองบทวา สงฆคตา สต ความวา สตทปรารภพระสงฆคณ ทงหลาย อนตางดวยคณมวา "สปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆ" เปนตน อนเกดขนอย. สองบทวา กายคตา สต ความวา สตอนเกดขนอย ดวย สามารถแหงอาการ ๓๒ ดวยสามารถแหงการอยในปาชา ๙ ดวย สามารถแหงการกาหนดซงธาตทง ๔ หรอดวยสามารถแหงรปฌาน มนลกสณอนเปนไปในภายในเปนตน. สองบทวา อหสาย รโต ความวา ยนดแลวในกรณาภาวนา (การเจรญกรณา) อนพระผมพระภาคเจาตรสไวอยางนวา "ภกษนน มใจสหรคตดวยกรณา แผไปตลอดทศหนงอย."


บทวา ภาวนาย ไดแก เมตตาภาวนา. จรงอย ภาวนาทเหลอ แมทงหมด พระผมพระภาคทรงประสงคเอาในบทวา "ภาวนาย" น เพราะความทกรณาภาวนาพระองคตรสไวแลวในหนหลงแมโดย แท, ถงดงนน เมตตาภาวนาเทานน พระองคทรงประสงคเอาในบทวา "ภาวนาย" น. คาทเหลอ ผศกษาพงทราบโดยนยทกลาวแลวใน คาถาตนนนเทยว. ในกาลจบเทศนา ทารกนน ดารงอยในโสดาปตตผล พรอม ดวยมารดาและบดาแลว. ครนภายหลง ชนแมทงหมดบวชแลว บรรลพระอรหต. เทศนาไดมประโยชน แมแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองนายทารสากฏกะ จบ.


๖. เรองภกษวชชบตร* [ ๒๑๙ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอทรงอาศยกรงไพศาล ประทบอยในปามหาวน ทรงปรารภภกษผเปนโอรสของเจาวชชรปใดรปหนง ทพระธรรม- สงคาหกจารย กลาวหมายเอาวา "ภกษผเปนโอรสของเจาวชช รปใดรปหนง อยในราวปาแหงใดแหงหนง ใกลเมองไพศาล. กโดย สมยนนแล ในกรงไพศาล มการเลนมหรสพตลอดคอยงรง. ครงนน แล ภกษนน ไดยนเสยงกกกองแหงดนตรทเขาตแลวและประโคมแลว คราครวญอย กลาวคาถานในเวลานวา :- "พวกเราผเดยว ยอมอยในปา เหมอนไมทเขา ทงไวแลวในปา, ในราตรเชนน บดน ใครเลา ? ทเลวกวาพวกเรา." ตรสพระธรรมเทศนานวา "ทปปพพชช ทรภรม" เปนตน. [เสยงกกกองเปนปรปกษตอสมณเพศ] ไดยนวา ภกษนนเปนราชโอรสในแควนวชช สละราชสมบต ทถงแลวตามวาระ บวชแลว, ในกรงไพศาล เมอทวทงพระนคร อนเขาประดบแลว ดวยเครองประดบทงหลาย มธงชยและธงแผนผา เปนตน กระทาใหเนองเปนอนเดยวกนกบชนจาตมหาราช, เมอ วาระเปนทเลนมหรสพ ตลอดคนยงรง ในวนเพญเปนทบานแหง ดอกโกมทเปนไปอย, ไดยนเสยงกกกองแหงดนตร มกลองเปนตน * พระมหาจนทร ป. ธ. ๕ วดราชาธวาส แปล.


ทเขาตแลว และเสยงดนตรมพณเปนตน ทเขาประโคมแลว, เมอ พระราชาเจดพน เจดรอย เจดพระองค, และขาราชบรพารทงหลาย มอปราชและเสนาบดเปนตนของพระราชาเหลานน กมจานวนเทานน เหมอนกน ซงมอยในกรงไพศาล ประดบประดาแลว กาวลงส ถนนเพอตองการจะเลนนกษตร, จงกรม (เดนกลบไปกลบมา) อย ทจงกรมใหญ ประมาณ ๖๐ ศอก เหนพระจนทรเตมดวงเดนอยใน กลางทองฟา ยนพงแผนกระดาน ณ ทสดจงกรมแลว มองดอตภาพ ประดจไมทเขาทงไวในปา เพราะความทตนเวนแลวจากผาสาหรบ โพกและเครองอลงการ คดอยวา "คนอนทเลวกวาเรา มอยหรอ หนอ ?" แมประกอบดวยคณมการอยปาเปนวตรเปนตนตามปกต ใน ขณะนน ถกความไมยนดยงบบคนแลว จงกลาวอยางนน. [เทวดากลาวคาถาใหเกดความสงเวช] ทานไดยนคาถาน ซงเทวดาผสงอยในไพรสณฑนน กลาวแลววา:- "ทานผเดยว อยในปา เหมอนไมทเขาทงไวใน ปา, ชนเปนอนมาก ยอมกระหยมตอทานนน ปา, ชนเปนอนมาก ยอมกระหยมตอทานนน ราวกะวาพวกสตวนรก กระหยมตอชนทงหลาย ผไปสสวรรค ฉะนน." ดวยความประสงควา "เราจกยงภกษนใหสงเวช" ในวนรงขน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวนง. [พระศาสดาทรงแสดงทกข ๕ อยาง] พระศาสดา ทรงทราบเรองนนแลว ประสงคจะทรงประกาศ


ความทฆราวาสเปนทกข จงทรงรวบรวมทกข ๕ อยางแลว ตรส พระคาถานวา:- "การบวชกยาก การยนดกยาก เรอนทปกครอง ไมด ใหเกดทกข การอยรวมกบผเสมอกน๑

เปนทกข ไมพงเปนผเดนทางไกล และไม พงเปนผอนทกขตดตาม." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทปปพพชช ความวา ชอวา การละ กองแหงโภคะนอยกตาม มากกตาม และเครอญาต บวชมอบอระ (ถวายชวต) ในศาสนาน เปนการยาก. บทวา ทรภรม ความวา การทกลบตรแมบวชแลวอยางนน สบตอความเปนไปแหงชวต ดวยการเทยวไปเพอภกษา ยนดยงดวย สามารถแหงการคมครองกองแหงศลไมมประมาณและบาเพญขอปฏบต ธรรมสมควรแกธรรมใหบรบรณ เปนการยาก. บทวา ทราวาสา ความวา กราชกจขอพระราชา อสรกจ ของอสรชนทงหลาย อนผครองเรอนตองนาไป, ชนขางเคยงและ สมณพราหมณผประพฤตธรรม อนผครองเรอนตองสงเคราะห, แม เมอเปนอยางน การครองเรอนกเตมไดโดยยาก เหมอนหมอททะลและ มหาสมทร; เพราะฉะนน ชอวาเรอนเหลานน ทปกครองไมดจงชอวา ๑. ตามนยอรรถกถา ประสงคจะใหหมายความวาการอยรวมกบผไมเสมอกน.


ใหเกดทกข คอใหลาบากเพอจะอยครอบครอง๑เพราะเหตนนนนแล. บาทพระคาถาวา ทกโข สมานสวาโส ความวา จรงอย ชน เหลาใดเปนคฤหสถ แมเสมอกนโดยชาต โคตร ตระกล และโภคะ กตาม เปนบรรพชต เสมอกนโดยคณทงหลาย มศล อาจาระและ พาหสจจะเปนตนกตาม (แต) กลาวคาเปนตนวา "ทานเปนใคร ? เราเปนใคร ?" เปนขวนขวายในอธกรณอย, ชนเหลานน ชอวาผไม เสมอกน,ชอวาการอยรวมกบชนเหลานน เปนทกข. บาทพระคาถาวา ทกขานปตตทธค ความวา ชนเหลาใด ชอวาผเดนทางไกล เพราะความเปนผดาเนนไปสทางไกล กลาวคอ วฏฏะ; ชนเหลานน ถกทกขตดตามแท. สองบทวา ตสมา น จทธค ความวา แมความเปนผอนทกขตด ตาม กเปนทกข แมความเปนผเดนทางไกล กเปนทกข; เพราะฉะนน บคคลไมพงเปนผชอวาเกดทางไกล เพราะการเดนทางไกล กลาวคอ วฏฏะคอ ไมพงเปนผอนทกขมประการดงกลาวแลวตดตามดวย. ในกาลจบเทศนา ภกษนนเบอหนายในทกขทพระองคตรสใน ฐานะ ๕ แลว ทาลายสงโยชนอนเปนเบองตา๒ ๕ อนเปนสวน เบองสง๓ ๕ ดารงอยในพระอรหตแลว ดงนแล. เรองภกษวชชบตร จบ. ๑. อกนยหนง อาวสต ฯเปฯ ทกขา แปลวา คอ การอยครอง (เรอน) ชอวาให ลาบากเพราะเหตนนนนแล. ๒. สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส กามราคะ ปฏฆะ ๓. รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา.


๗. เรองจตตฤหบด * [ ๒๒๐ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภจตต- คฤหบด ตรสพระธรรมเทศนานวา "สทโธ สเลน สมปนโน " เปนตน. [ลาภสกการะเกดขนแกจตตคฤหบด] เรองขาพเจาใหพสดารแลว ในวรรณนาแหงพระคาถา ใน พาลวรรควา "อสนต ภาวมจเฉยย" เปนตน. แมพระคาถา (น) กมาแลวในพาลวรรคนนเหมอนกน. จรงอย ในพาลวรรคนน ขาพเจา กลาวไววา "(พระอานนทเถระ ทลถามพระศาสดาวา) "ขาแตพระองค ผเจรญ กสกการะนเกดขนแกคฤหบดนน แมผมาสสานกของพระองค เทานนหรอ ? หรอแมไปในทอนกเกดขนเหมอนกน ?" พระศาสดา ตรสวา "อานนท เมอจตตคฤหบดนนมาสสานก ของเรากด ไปในทอนกด, สกการะยอมเกดขนทงนน, เพราะอบาสก น เปนผมศรทธา เลอมใส สมบรณดวยศล, อบาสกผเปนปานน ยอมไปประเทศใด ๆ ; ลาภสกการะ ยอมเกดแกเขาในประเทศนน ๆ ทเดยว" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- "ผมศรทธา สมบรณดวยศล เพยบพรอมดวยยศ และโภคะ จะไปประเทศใด ๆ , ยอมเปนผอน เขาบชาแลว ในประเทศนน ๆ ทเดยว." * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สทโธ ไดแก ผประกอบดวยศรทธา อนเปนโลกยะและโลกตระ. บทวา สเลน ความวา ศลม ๒ อยาง คอ ศลสาหรบผครอง เรอน ศลสาหรบผไมครองเรอน, ใน ๒ อยางนน ศลสาหรบผ ครองเรอน พระผมพระภาคทรงประสงคเอาในบทน, ความวา ผ ประกอบดวยศลสาหรบผครองเรอนนน. บาทพระคาถาวา ยโสโภคสมปปโต ความวา ผประกอบ แลวดวยยศสาหรบผครองเรอน กลาวคอความมอบาสก ๕๐๐ เปน บรวาร เชนของชนทงหลาย มอนาถบณฑกเศรษฐเปนตน และดวย โภคะ ๒ อยาง (คอ) โภคะมทรพยและขาวเปลอกเปนตนอยาง ๑ กลาวคออรยทรพย ๗ อยาง ๑. สองบทวา ย ย เปนตน ความวา กลบตรผเหนปานน ไป สประเทศใด ๆ ในทศทงหลายมปรตถมทศเปนตน; ยอมเปนผอน เขาบชาแลวในประเทศนน ๆ ดวยลาภและสกการะเหนปานนนเทยว. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองจตตคฤหบด จบ.


๘. เรองนางจฬสภททา* [ ๒๒๑ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภธดาของ อนาถบณฑกเศรษฐ ชอจฬสภททา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ทเร สนโต ปกาเสนต" เปนตน. [สองเศรษฐทากตกาตอกน] ดงไดสดบมา เศรษฐบตร ชออคคะ ชาวอคคนคร ไดเปน สหายของอนาถบณฑกเศรษฐ ตงแตเวลาทยงเปนหนม. สหายทง ๒ นน เรยนศลปะอยในตระกลอาจารยเดยวกน ทากตกาตอกนวา "ในเวลาทเราทง ๒ เจรญวย เมอบตรและธดาเกดแลว, ผใดขอ ธดาเพอประโยชนแกบตร: ผนนตองใหธดาแกผนน" เขาทง ๒ เจรญวยแลว ดารงอยในตาแหนงเศรษฐในนครของตน ๆ. สมยหนง อคคเศรษฐ ประกอบการคาขาย ไดไปยงกรง สาวตถดวยเกวยน ๕๐๐ เลม. อนาถบณฑกเศรษฐ เรยกนางจฬ- สภททาธดาของตนมาสงวา "แม บดาของเจาชออคคเศรษฐมา, กจ ทควรทาแกเขา จงเปนภาระของเจา." [อคคเศรษฐขอนางจฬาสภททาเพอบตร] นางรบวา "ดละ" จงจดโภชนะมแกงและกบเปนตน ดวย มอของตนเอง จาเดมแตวนอคคเศรษฐนนมา, เตรยมวตถตาง ๆ มระเบยบดอกไม ของหอม และเครองลบไลเปนตนไว, ในเวลา พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


บรโภค กจกนาสาหรบอาบไว (คอย) ทานเศรษฐนน ตงแตเวลา อาบนาไป ยอมทากจทกอยางสาเรจเรยบรอย. อคคเศรษฐ เหนอาจารสมบตของนางสภททานนแลว มจต เลอมใส ในวนหนง นงอยกบ๑อนาถบณฑกเศรษฐ ดวยกถาอน

ปรารภความสขแลว นกไดวา "ในเวลายงเปนหนม เราทง ๒

ทากตกาชออยางนไวแลว" จงขอนางจฬสภททา เพอประโยชนแก

บตรของตน. แตอคคเศรษฐนน โดยปกตเปนมจจฉาทฏฐ; เพราะ

ฉะนน อนาถบณฑกเศรษฐ จงกราบทลความนนแดพระทศพล อน

พระศาสดา ทรงเหนอปนสยของอคคเศรษฐแลวทรงอนญาต, จง

ปรกษากบภรรยา แลวรบคาของอคคเศรษฐนน กาหนดวน (แตง

งาน) แลว, ทาสกการะเปนอนมาก เหมอนอยางธนญชยเศรษฐให

นางวสาขาผเปนธดา แลวสงไปฉะนน, เรยกนางสภททามาแลว ให

โอวาท ๑๐ ขอ เปนตนวา "แมธรรมดาสตรผอยในตระกลพอผว

ไมควรนาไฟภายในออกไปภายนอก" โดยนยทธนญชยเศรษฐให

แกนางวสาขานนแล เมอจะสงไป ยดเอากฎมพ ๘ คนใหเปนผรบ

รองวา "ถาโทษของธดาขาพเจา เกดขนในทไปแลว, พวกทาน

ตองชาระ," ในวนเปนทสงธดานนไป ถวายมหาทานแกภกษสงฆ

มพระพทธเจาเปนประมขแลว, สงธดาไปดวยสกการะเปนอนมาก

ประหนงจะแสดงความเจรญแหงผลสจรตทงหลาย อนธดาทาไวแลว

ในภพกอน ใหปรากฏแกชาวโลก. ในเวลานางถงอคคนครโดยลาดบ

๑. นงสนทนากนตามสบายกบอนาถบณฑกเศรษฐ.


มหาชนพรอมกบตระกลพอผว ไดทาการตอนรบ. ฝายนางจฬสภททานน แสดงตนแกชาวนครทงสน เหมอน นางวสาขา เพอทาสรสมบตของตนใหปรากฏ ยนอยบนรถเขาไป สนคร รบเครองบรรณาการทชาวนครสงมาแลว สงไป [ตอบแทน] แกชนเหลานน ๆ ดวยสามารถแหงวตถตามสมควร ไดทาชาวนคร ทงสนใหเนองเปนอนเดยวกบดวยคณของตน. [พอผวใหนางจฬาสภททาไหวชเปลอย] กในวนมงคลเปนตน พอผวของนาง เมอจะทาสกการะแก พวกชเปลอย สงไปดวยคาวา "นางจงมาไหวพระสมณะทงหลาย ของพวกเรา." นางไมอาจเพอจะดชเปลอยทงหลาย เพราะละอาย ไมปรารถนาจะไป. พอผวนน แมสง (ขาว) ไปบอย ๆ ถกนาง หามแลว จงโกรธพดวา "พวกเธอจงขบไลมนไปเสย." นางคดวา "พอผวไมอาจยกโทษแกเรา เพราะเหตไมสมควรได" ใหคนเรยก กฎมพมาแลว บอกความนน. กฎมพเหลานน ทราบความทนาง ไมมโทษ จงใหเศรษฐยนยอมแลว. เขาบอกแกภรรยาวา "ลก สะใภนไมไหวพระสมณะทงหลายของเรา ดวยเขาใจวา "เปนผไมม ความละอาย." ภรรยาเศรษฐนน คดวา "พวกสมณะของลกสะใภน เปน เชนไรหนอแล ? นางสรรเสรญพระสมณะเหลานนเหลอเกน" ให คนเรยกนางมาแลว พดวา :- "พวกพระสมณะของเจา เปนเชนไร ? เจาจง


สรรเสรญพระสมณะเหลานนหนกหนา. พระสมณะ เหลานน มปกตอยางไร ? มสมาจารอยางไร ? เจาอนเราถามแลว จงบอกเรองนนแกเรา." ลาดบนน นางสภททาประกาศคณทงหลายของพระพทธเจาและ พระสาวกของพระพทธเจา แกแมผวนนอย ใหแมผวยนดแลวดวยคา ทงหลายมเปนตนอยางนวา:- [ลกสะใภบอกสมณภาพแกแมผว] "ทานผมอนทรยสงบ มใจสงบ ทานเดนยน เรยบรอย, มจกษทอดลง พดพอประมาณ, พวก สมณะของฉน เปนเชนนน. กายกรรมของทาน สะอาด. วจกรรมไมมวหมอง, มโนกรรมหมด จดด. พวกสมณะของฉน เปนเชนนน. ทานไม มมลทนมรศมดจสงขและมกดา บรสทธ ทงภายใน ภายนอก เตมแลวดวยธรรมอนหมดจด ทงหลาย. พวกสมณะของฉนเปนเชนนน. โลกฟ ขนเพราะลาภ และฟบลงเพราะเสอมลาภ, ทาน ผตงอยอยางเดยวเพราะลาภและเสอมลาภ. พวก สมณะของฉนเปนเชนนน. โลกฟขนเพราะยศ และฟบลงเพราะเสอมยศ, พวกสมณะของฉน เปน เชนนน. โลกฟขนเพราะสรรเสรญ และฟบลง


แมเพราะนนทา, ทานผสมาเสมอในเพราะนนทา และสรรเสรญ, พวกสมณะของฉน เปนเชนนน. โลกฟขนเพราะสข และฟบลงแมเพราะทกข, ทาน ไมหวนไหวในเพราะสขและทกข, พวกสมณะของ ฉนเปนเชนนน." [นางจฬาสภททานมนตภกษสงฆฉนอาหาร] ลาดบนน แมผวกลาวกะนางวา "เจาอาจแสดงสมณะทงหลาย ของเจา แมแกพวกฉนไดหรอ" เมอนางตอบวา "อาจ" จงพดวา "ถากระนน เจาจงทาโดยประการทพวกฉนจะเหนสมณะเหลานน." นางรบวา "ดละ" ตระเตรยมมหาทานเพอภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขแลว ยนอยบนพนปราสาทชนบน ผนหนาไปเฉพาะพระ เชตวน ไหวโดยเคารพดวยเบญจางคประดษฐ ระลกพระพทธคณ ทงหลาย ทาการบชาดวยของหอม เครองอบ ดอกไมและธป กลาว (อญเชญ) วา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพเจานมนตภกษสงฆม พระพทธเจาเปนประมข เพอฉนเชาในวนพรงน, ดวยสญญาณของ ขาพเจาน ขอพระศาสดาจงทรงทราบวาเปนผอนขาพเจานมนตแลว" ดงนแลว จงซดดอกมะล ๘ กาไปในอากาศ. ดอกไมทงหลาย ลอยไป เปนเพดานอนสาเสรจดวยระเบยบ ดอกไม ไดคงทอยเบองบนพระศาสดา ผทรงแสดงธรรมอยในทาม กลางบรษท ๔.


[สตบรษยอมปรากฏในทไกล] ในขณะนน แมอนาถบณฑกเศรษฐสดบธรรมกถาแลว นมนต พระศาสดา เพอเสวยในวนพรงน. พระศาสดา ตรสวา "คฤหบด อาตมภาพรบภตรเพอฉนในวนพรงนแลว," เมออนาถบณฑกเศรษฐ กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ คนอนมากอนกวาขาพระองค ไมม, พระองคทรงรบภตรของใครหนอแล ?" ตรสวา "คฤหบด นางจฬสภททานมนตไวแลว." แมทานเศรษฐกลาววา "นางสภททา อยในทไกลในทสดประมาณ ๑๒๐ โยชนแตทนมใชหรอ ? พระเจาขา" ตรสวา "จะ คฤหบด, กสตบรษทงหลาย แมอยในทไกล ยอม ปรากฏเหมอนยนอยเฉพาะหนา" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา:- "สตบรษทงหลาย ยอมปรากฏในทไกล เหมอน ภเขาหมพานต, (สวน) อสตบรษ ยอมไม ปรากฏในทน, เหมอนลกศรอนเขาซด (ยง) ไปใน ราตร ฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สนโต เปนตน ความวา ปราชญ ทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ชอวา สตบรษ เพราะความทกเลส ทงหลายมราคะเปนตน สงบแลว, แตในทน พระผมพระภาคทรง ประสงคสตวผมอธการ (บญ) อนทาไวแลว ในพระพทธเจาในปาง กอน มกศลมลสงสมไวแลว (และ) อบรมภาวนาแลววา "สตบรษ." บทวา ปกาเสนต ความวา แมยนอยทไกล เมอมาสคลอง


พระญาณแหงพระพทธเจาทงหลาย ชอวายอมปรากฏได. บทวา หมวนโตว ความวา เหมอนอยางวา ภเขาหมพานต กวาง ๓๐๐๐ โยชน สง ๕๐๐ โยชน ประดบดวยยอด ๘ หมน ๔ พน ยอมปรากฏแมแกชนทงหลายผยนอยในทไกล เหมอนตงอยเฉพาะ หนา ฉนใด; สตบรษทงหลาย ยอมปรากฏ ฉนนน. บทวา อสนเตตถ ความวา บคคลพาล หนกในทฏฐธรรม มปรโลกอนผานไปแลว เหนแกอามส บวชเพอประโยชนแกชวต ชอวา อสตบรษ, อสตบรษเหลาน แมนงในทน คอ ในทใกลมณฑล แหงพระชานเบองขวาของพระพทธเจาทงหลาย ยอมไมปรากฏ คอ ยอมไมทราบ. สองบทวา รตต ขตตา คอเหมอนลกศรทยงไปในราตรคอ ในทมด ประกอบดวยองค๑ ๔. อธบายวา อสตบรษเหลานน ยอมไมปรากฏเพราะความไมม แหงบรพเหต ซงเปนอปนสยเหนปานนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน. [วสกรรมนรมตเรอนยอด ๕๐๐ หลง] แมทาวสกกเทวราชลง ทรงทราบวา "พระศาสดา ทรงรบ นมนตของนางจฬสภททาแลว " ทรงบงคบวสกรรมเทพบตรวา "ทานจงนรมตเรอนยอด ๕๐๐ หลงแลว นาภกษสงฆมพระพทธเจา ๑. วนแรม ๑๔-๑๕ คา ๑ เทยงคน ๑ ดงทบ ๑ กอนเมฆ ๑.


เปนประมข ไปสอคคนครในพรงน." ในวนรงขน วสกรรมเทพบตรนน นรมตเรอนยอด ๕๐๐ หลง แลว ไดยนอยทประตแหงพระเชตวน. พระศาสดาทรงเลอกแลว พาภกษขณาสพผบรสทธทงนน ๕๐๐ รป พรอมดวยบรวารประทบ นงในเรอนยอดแลว ไดเสดจไปยงอคคนคร. [อคคเศรษฐกลบเสอมใสในพระพทธศาสนา] แมอคคเศรษฐ พรอมดวยบรวาร แลดทางเสดจมาแหงพระ ตถาคต โดยนยอนนางสภททาใหแลว เหนพระศาสดาเสดจมาดวย สรสมบตใหญ เปนผมใจเสอมใสแลว ทาสกการดวยวตถทงหลาย มระเบยบดอกไมเปนตน ตอนรบแลว ถวายบงคม ถวายมหาทาน นมนตซาอก ไดถวายมหาทานสน ๗ วน. แมพระศาสดา ทรงกาหนดธรรมเปนทสบายของเศรษฐนน แลว ทรงแสดงธรรม. สตว ๘ หมน ๔ พน ทาเศรษฐนนใหเปนตน ไดตรสรธรรมแลว. พระศาสดา เพอทรงอนเคราะหนางสภททา จงรบสงใหพระ อนรทธเถระกลบ ดวยพระดารสวา "เธอจงพกอยในทนแหละ" แลวไดเสดจไปยงกรงสาวตถทเดยว. ตงแตนนมา นครนน ไดมศรทธา เลอมใส ดงนแล. เรองนางจฬสภททา จบ.


๙. เรองพระเถระชอเอกวหาร * [ ๒๒๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารพพระเถระ ชอเอกวหาร๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา "เอกาสน" เปนตน. [พวกภกษทลเรองพระเถระแดพระศาสดา] ไดยนวา พระเถระนน ไดเปนผปรากฏในระหวางแหงบรษท ๔ วา "นงอยแตผเดยว เดนแตผเดยว ยนแตผเดยว." ตอภกษ ทงหลาย กราบทลพระเถระนนแดพระตถาคตวา "พระเถระน ชอวา มรปอยางน พระเจาขา." [ภกษพงเปนผสงด] พระศาสดา ประทานสาธการวา "สาธ สาธ" ดงนแลวทรง สงสอนวา "ธรรมดาภกษ พงเปนผสงด" แลวตรสอานสงสในวเวก แลวจงตรสพระคาถานวา:- "ภกษพงเสพทนงคนเดยว ทนอนคนเดยว, พงเปน ผเดยว ไมเกยจครานเทยวไป เปนผเดยว ทรมาน ตน เปนผยนดยงในราวปา." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา เอกาสน เอกเสยย ความวา ทนงของภกษผไมละมลกมมฏฐาน นงแมในทามกลางแหงภกษตงพน ดวยการทาไวในใจนนนนแล ชอวา ทนงคนเดยว. กทนอนของภกษ * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ผชอบอยคนเดยว.


ผเขาไปตงสตไวแลวนอนเหนอทนอนอนเขาปไว ในปราสาทเชนกบ โลหปราสาทกด ในทามกลางภกษตงพนรปกด เปนทรองผาลาดอน วจตร อนควรแกคามาก โดย (ตะแคง) ขางขวา ดวยมนสการใน มลกมมฏฐาน ชอวาทนอนคนเดยว. ภกษพงเสพทนงคนเดยวและท นอนคนเดยวเหนปานนน. บทวา อตนทโต ความวา ภกษเปนผไมเกยจคราน ดวยการ อาศยกาลงแขงเลยงชวต เทยวไปแตผเดยวในทก ๆ อรยาบถ. บาทพระคาถาวา เอโก ทมยตตาน ความวา เปนผ ๆ เดยว เทานนทรมานตน ดวยสามารถแหงการตามประกอบกมมฏฐานในท ทงหลายมทพกกลางคนเปนตน แลวบรรลมรรคและผล. บาทพระคาถาวา วนนเค รมโต สยา ความวา ภกษเมอ ทรมานตนอยางนน ชอวา พงเปนผยนดยง ในราวปาอนสงดจากเสยง ทงหลาย มเสยงสตรและบรษเปนตนทเดยว. เพราะภกษผมปกตอย พลกพลาน ไมอาจทรมานตนอยางนนได. ในกาลจบเทศนา ภกษเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. ตงแตนนมา มหาชน ยอมปรารถนาการอยคน เดยวเทานน ดงนแล. เรองพระเถระชอเอกวหาร จบ. ปกณณกวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๑ จบ


๒๒. นรยวรรค วรรณนา ๑. เรองนางปรพาชกาชอสนทร [ ๒๒๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง ปรพาชกาชอสนทร ตรสพระธรรมเทศนานวา "อภตวาท" เปนตน. [พวกเดยรถยคดตดลาภสกการะพระศาสดา] เรองมาโดยพสดารในอทานนนแลวา "กโดยสมนนนแล พระ ผมพระภาค เปนผอนมหาชนสกการะ ทาความเคารพ นบถอ บชา แลว" เปนตน. สวนเนอความยอในเรองน มดงตอไปน:- ไดยนวา เมอลาภสกการะ เชนกบหวงนาใหญแหงปญจมหานท เกดขนแกพระผมพระภาคและภกษสงฆแลว, พวกอญญเดยรถยกเสอม ลาภสกการะ เปนผอบแสง ประหนงหงหอยในเวลาพระอาทตยขน รวมประชมปรกษากนวา "ตงแตกาลแหงพระสมณโคดมอบตขน พวก เรากเสอมลาภสกการะ, ใคร ๆ ยอมไมรแมความทเราทงหลายมอย, พวกเราจะพงรวมกนกบใครหนอ ? กอโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม แลวยงลาภสกการะของเธอใหเสอมสญ." [พวกเดยรถยใหนางสนทร ทาลายพระเกยรตพระศาสดา] ครงนน ความคดไดเกดขนแกอญญเดยรถยเหลานนวา "พวกเรา รวมกบนางสนทร จกสามารถ (ทาได)." วนหนง พวกเขา (แกลง) * พระมหามานต ป. ธ. ๖ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ไมสนทนากะนางสนทร ผเขาไปยงตดถยาราม ไหวแลวยนอย. นาง แมปราศรยบอย ๆ กไมไดคาตอบ จงถามวา "พระผเปนเจาทงหลาย ถกใคร ๆ เบยดเบยบบางหรอ ?" เดยรถย. นองหญง นางไมเหนพระสมณโคดมทเทยวเบยดเบยน พวกเรา ทาใหเสอมลาภสกการะหรอ ? นางสนทร. ดฉนควรจะทาอยางไร ในเรองน ? เดยรถย. นองหญง นางแล มรปสวย ถงความเปนผงามเลศ จงยกโทษขนแกพระสมณโคดม แลวใหมหาชนเชอถอยคา ทาใหเสอม ลาภสกการะ. นางสนทรนน รบรองวา "ดละ" แลวหลกไป ตงแตนนมา นางถอเอาสงของมระเบยบดอกไม ของหอม เครองลบไล การบชาและ ของเผดรอนเปนตน เดนบายหนาตรงไปยงพระเชตวน ในเวลาท มหาชนฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลวกลบเขาพระนครในเวลา เยน, ถกมหาชนถามวา "ไปไหน" กตอบวา "ไปสานกพระสมณโคดม, ฉนอยในพระคนธกฎเดยวกนกบพระสมณโคดมนน" แลวอยในตต- ถยารามแหงใดแหงหนง ยางลงสทาง (ทไปยง) พระเชตวนแตเชาตร เดนบายหนาสพระนคร, นางถกมหาชนถามวา "ไปไหนสนทร ?" ตอบวา "ฉนอยในพระคนธกฎเดยวกนกบพระสมณโคดม ใหทาน ยนดดวยความยนดเพราะกเลสแลว จงกลบมา." [พวกภกษถกพวกเดยรถยหาวาฆานางสนทร] แตนนมา โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน พวกเดยรถยใหกหาปณะ


แกพวกนกเลงแลวกลาววา "พวกทานจงไปฆานางสนทร แลวหมก ไวทระหวางกองหยากเยอแหงระเบยงดอกไม ทใกลพระคนธกฎของ พระสมณโคดมแลวกลบมา." พวกนกเลงกไดทาอยางนน. ลาดบนน เดยรถยทงหลาย ไดทาความโกลาหลขนวา "พวก เราไมเหนนางสนทร," แลวทลแกพระราชา ถกพระราชาตรสถามวา "พวกทานมความสงสยทไหน ?" ทลวา "นางสนทรอยในพระเชตวน สนวนเทาน, พวกอาตมภาพไมทราบความเปนไปของนางในพระเชตวน นน." อนพระราชา ทรงอนญาตวา "ถากระนน พวกทานจงไป, คน พระเชตวนนนดเถด," พาพวกอปฏฐากของตนไปยงพระเชตวนคนอย กพบนางสนทรนน ในระหวางกองหยากเยอแหงระเบยบดอกไม จงยก ขนเตยงเขาไปยงพระนคร ทลแดพระราชาวา "พระสาวกของพระ- สมณโคดมฆานางสนทร แลวหมกไวในระหวางกองหยากเยอแหง ระเบยบดอกไม ดวยคดวา 'จกปกปดกรรมลามกทพระศาสดาทา.' พระราชา ตรสวา "ถาอยางนน พวกทานจงไป เทยวประกาศให ตลอดพระนครเถด." พวกเดยรถยพากนกลาวคาเปนตนวา "ขอทาน ทงหลาย จงดกรรมของพวกสมณสกยบตรเถด" ในถนนแหงพระนคร แลว ไดไปยงพระทวารแหงพระราชนเวศนอก. พระราชา รบสงให ยกสรระของนางสนทรขนใสแครในปาชาผดบแลวใหรกษาไว. ชาว พระนครสาวตถเวนพระอรยสาวก ทเหลอโดยมากพากนกลาวคาเปน ตนวา "ขอทานทงหลาย จงดกรรมของพวกสมณสกยบตรเถด" แลว เทยวดาพวกภกษ ในภายในพระนครบาง ภายนอกพระนครบาง ใน


ปาบาง. ภกษทงหลาย กราบทลเรองนนแดพระตถาคต. พระศาสดา ตรสวา "ถาอยางนน แมพวกเธอจงกลบโจท พวกมนษยเหลานนอยางน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "ผมกพดคาไมจรง ยอมเขาถงนรก, หรอแมผใด ทาแลว กลาววา 'ขาพเจามไดทา,' ชนแมทง ๒ นน เปนมนษยมกรรมเลวทราม ละไปในโลกอน แลว ยอมเปนผเสมอกน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อภตวาท ไดแก ผไมเหนโทษของ บคคลอนเลย ทาการกลาวเทจ ตผอนดวยคาเปลา. บทวา กตวา ความวา หรอผใดทากรรมลามกแลว กลาววา "ขาพเจามไดทากรรมนน." หลายบทวา เปจจ สมา ภวนต ความวา ชนแมทง ๒ นน ไปสปรโลก ยอมเปนผเสมอกนโดยคต เพราะการเขาถงนรก, คต ของชนเหลานนเทานน ทานผรกาหนดไวแลว, แตอายของเขาทาน มไดกาหนดไว; เพราะวาชนทงหลายทาบาปกรรมไวมาก ยอมไหมใน นรกนาน, ทาบาปกรรมไวนอย ยอมไหมสนกาลเพยงเลกนอยเทานน; กเพราะกรรมทลามกของชนแมทง ๒ นนนนเอง (เปนเหต), เพราะ ฉะนน พระผมพระภาคจงตรสวา "นหนกมมา มนชา ปรตถ." กบทวา ปรตถ สมพนธเขากบบทวา 'เปจจ ' ขางหนา. อธบาย วา ชนผมกรรมเลวทรามเหลานน ละไปในโลกอนคอไปจากโลกน


ยอมเปนผเสมอกนในปรโลก. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. [พวกฆานางสนทรถกประหารชวต] พระราชา ทรงสงราชบรษไปดวยรบสงวา "พวกเธอจงรความ ทคนอนฆานางสนทร." ครงนน นกเลงเหลานน ดมสราอยดวยกหาปณะ เหลานน ทาการทะเลาะกนและกน. คนหนงกลาวคนกะคนหนงวา "แกฆานางสนทรดวยประหารเพยงทเดยวแลว หมกไวในระหวางกอง หยากเยอแหงระเบยบดอกไม ดมสราดวยกหาปณะทไดมาจากการ ประหารนน, เรองนนยกเลกเสยเถด." พวกราชบรษจงนกเลงนนไป แสดงแดพระราชา. ลาดบนน พระราชา ตรสถามนกเลงเหลานนวา "พวกเธอฆานางสนทรหรอ ?" พวกนกเลง. ขาแตสมมตเทพ พระเจาขา. พระราชา. ใคร ใชพวกเธอใหฆา ? พวกนกเลง. พวกอญญาเดยรถย พระเจาขา. พระราชา รบสงใหเรยกพวกเดยรถยมาแลว ทรงบงคบวา "พวกเธอจงไปเทยวกลาวทวพระนครอยางนวา 'นางสนทรน ถกพวก ขาพเจาผใครยกโทษแกพระสมณโคดมขนฆาแลว; โทษของพระสาวก ของพระสมณโคดม ไมม, เปนโทษของขาพเจาฝายเดยว." พวก เดยรถยกด พวกนกเลงกด ถงอาชญาเพราะการฆาคน. จาเดมแตนนมา


สกการะไดมมากแกพระพทธเจาและพระสาวกทงหลาย (ตามเคย) ดง นแล. เรองนางปรพาชกาชอสนทร จบ.


๒. เรองสตวผถกทกขเบยดเบยน* [ ๒๒๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสตว ทงหลายผอนอานภาพแหงผลทจรตเบยดเบยน ตรสพระธรรมเทศนา นวา "กาสาวกณา" เปนตน [พระมหาโมคคลลานะเหนเปรตมแตรางกระดก] ความพสดารวา ทานพระมหาโมคคลลานะลงจากภเขาคชฌกฎ พรอมกบพระลกขณเถระ เหนอตภาพ ของเหลาเนรยกสตวมเปรต ผมแตรางกระดกเปนตน จงทาการยมแยม ถกพระลกขณเถระถาม ถงเหตททาการยมแยม กกลาววา "ผมอาย (กาลน) มใชกาลแหง ปญหาน, ทานพงถามผมในสานกพระตถาคต" อนพระเถระถามใน สานกพระตถาคตแลว บอกความทตนเหนเนรยกสตวมเปรตผมแตราง กระดกเปนตนแลว จงบอกกะสหธรรมก ๕ เหลา ผเรารอนอยกบ ดวยสมณบรขารมบาตรจวรและประคตเปนตน โดยนยวา "ผมอาย ผมลงจากภเขาคชฌกฏ ไดเหนภกษในพทธศาสนานไปสอากาศ, แม กายของภกษนนกเรารอน." [ผมกรรมลามกยอมเขาถงนรก] พระศาสดา ตรสบอกความทสตวเหลานนบวชในศาสนาพระ กสสปทศพลแลว ไมสามารถทาใหสมควรแกบรรพชา เปนผลามก เพอ จะทรงแสดงผลแหงทจรตกรรมของภกษผลามกทงหลาย ซงนงอยแลว * พระมหามานต ป. ธ. ๖ วดบวรนเวศนหาร แปล.


ณ ทนน ในขณะนน จงตรสพระคาถาน :- "ชนเปนอนมาก มคอพนดวยผากาสาวะ เปนผ มธรรมลามก ไมสารวม, ชนผลามกเหลานน ยอม เขาถงนรกเพราะกรรมลามกทงหลาย. [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา กาสาวกณา ไดแก ผมคอพน ดวยผากาสาวะ. บทวา ปาปธมมา แปลวา ผมธรรมลามก. บทวา อสตา ไดแก ผเวนจากการสารวมทางกายเปนตน. อธบาย: บคคลผลามกเหนปานนน ยอมเขาถงนรก เพราะอกศลกรรม ทงหลายทตนทาไว, ชนเหลานน ไหมในนรกนนแลว จตจากนรกนน ยอมไหมแมในเปรตวสยทงหลายอยางนน เพราะกรรมอนเผลดผลทยง เหลอ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสตวผถกทกขเบยดเบยน จบ.


๓. เรองภกษผอยทฝงแมนาชอวคคมทา* [ ๒๒๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอเสดจอาศยเมองไพศาล ประทบอยในมหาวน ทรงปรารภเหลาภกษผอยทฝงแมนาวคคมทา ตรสพระธรรมเทศนาน วา "เสยโย อโยคโฬ" เปนตน [พระศาสดาทรงตเตยนภกษเหนแกทอง] เรอง (ม) มาแลวในอตตรมนสสธรรมปาราชกสกขาบทนนแล. ในกาลนนแล พระศาสดาตรสกะภกษเหลานนวา "ภกษทงหลาย ก พวกเธอพากนกลาวคณแหงอตตรมนสสธรรมของกนและกน แกพวก คฤหสถเพอประโยชนแกทองหรอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "ขอรบ พระเจาขา" ดงนแลว, ทรงตเตยนภกษเหลานนโดยอเนกปรยาย แลวตรสพระคาถานวา :- "กอนเหลกอนรอนประหนงเปลวไฟ ภกษบรโภค ยงดกวา, ภกษผทศล ไมสารวม บรโภคกอนขาว ของชาวแวนแควน จะประเสรฐอะไร ?" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา ยเจ ภเชยย ความวา ภกษ ผทศล คอผไมมศล ไมสารวมทางกายเปนตน ปฏญญาตนวา "เรา เปนสมณะ" รบกอนขาวทชาวแวนแควนถวายดวยศรทธา อนชอวา รฏฐปณฑะอนใด แลวพงฉน, กอนเหลกอนรอนมสประหนงไฟ อน * พระมหามานต ป. ธ. ๖ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ว. มหาวภงค ๑/๑๖๗.ห


ภกษบรโภคแลว ยงประเสรฐกวา คอดกวานน. ถามวาเพราะเหตไร ? แกวา เพราะอตภาพอนเดยว พงถกไฟไหม เพราะการบรโภคกอน เหลกนนเปนปจจย, แตทศลบรโภคกอนขาวทเขาถวายดวยศรทธาพง ไหมในนรกตงหลายรอยชาต. ในกาลเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษผอยฝงแมนาชอวคคมทา จบ.


๔. เรองบตรเศรษฐชอเขมกะ [ ๒๒๖ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบตร เศรษฐชอเขมกะ ซงเปนหลานของอนาถบณฑกเศรษฐ ตรสพระธรรม เทศนานวา "จตตาร านาน" เปนตน. [เขมกะเปนนกเลงเจาช ถกจบถง ๓ ครง] ดงไดสดบมา นายเขมกะนนเปนผมรปสวย. โดยมากหญงทงหลาย เหนเขาแลว ถกราคะครอบงา ไมสามารถจะดารงอยตามภาวะของตน ได. แมเขากไดเปนผยนดยงในปรทารกรรม๑ เหมอนกน. ตอมาในเวลากลางคอ พวกราชบรษจบเขานาไปแสดงแดพระ ราชา. พระราชามไดตรสอะไรกะเขา ดวยทรงดารวา "เราละอายตอ มหาเศรษฐ" แลวรบสงใหปลอยไป. ฝายนายเขมกะนนกมไดงดเวน เลย. ตอมา (อก) พวกราชบรษกจบเขาแลวแสดงแดพระราชาถง ครงท ๒ ท ๓. พระราชากรบสงใหปลอยเชนเคย. มหาเศรษฐทราบ เรองนนแลว พาเขาไปสานกพระศาสดา กราบทลเรองนนแลวทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ของพระองคโปรดแสดงธรรมแกนายเขมกะน " [พระศาสดาทรงแสดงโทษแหงปรทารกรรม] พระศาสดาตรสสงเวคกถาแกเขาแลว เมอจะทรงแสดงโทษใน การเสพภรรยาของคนอน ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- * พระมหามานต ป. ธ. ๖ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. กรรมคอการคบหาซงภรรยาของคนอน.


"นระผประมาทชอบเสพภรรยาของคนอน ยอมถง ฐานะ ๔ อยางคอ: การไดสงทมใชบญ (เปนท ๑) การนอนไมไดตามความปรารถนา (เปนท ๒) การนนทาเปนท ๓ นรกเปนท ๔. ไดสงมใชบญ อยาง ๑, คตลามกอยาง ๑, ความยนดของบรษผ กลว กบดวยหญงผกลว มประมาณนอยอยาง ๑, พระราชายอมลงอาชญาอนหนกอยาง ๑, เพราะ ฉะนน นระไมควรเสพภรรยาของคนอน" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา านาร ไดแกเหตแหงทกขทงหลาย. บทวา ปมตโต ไดแก ประกอบดวยการปลอยสต. บทวา อาปชชต คอยอมถง. บทวา ปรทารปเสว ความวา เขาไปเสพภรรยาของคนอนอย ชอวามกประพฤตนอกทาง. บทวา อป ลาภ ไดแก การไดอกศล. บทวา น นกามเสยย ความวา บคคลนน ไมไดการนอน อยางทตนปรารถนา ยอมไดการนอนตลอดกาลนดหนอยเทานน ซงตน ไมปรารถนา. บทวา อป ลาโภ จ ความวา การไดสงอนไมเปนบญน อยาง ๑ คตอนลามก กลาวคอนรก เพราะสงอนไมเปนบญนน (เปน เหต) อยาง ๑ ยอมมแกบคคลนน อยางน.


สองบทวา รต จ โถกกา ความวา แมความยนดของบรษผ กลวนน กบหญงผกลวมประมาณนอย คอมนดหนอย. บทวา ครก ความวา อนง พระราชายอมลงอาชญาอยางหนก ดวยสามารถแหงการตดมอเปนตน. บทวา ตสมา เปนตน ความวา บคคลผเสพภรรยาของคนอน ยอมถงฐานะทงหลายมสงมใชบญเปนตนเหลานน; เพราะฉะนน นระ จงไมควรเสพภรรยาของคนอน. ในกาลจบเทศนา นายเขมกะ ดารงอยในโสดาปตตแลว. ตงแตนนมา มหาชนยงกาลใหผานไปอยางสบาย. [บรพกรรมของนายเขมากะ] ถามวา "กบรพกรรมของนายเขมกะนน เปนอยางไร ?" แกวา "ดงไดสดบมา ในสมยของพระพทธเจาพระนามวากสสป เขาเปนนกมวยทเกงทสด ยกธงทอง ๒ แผนขนไวทกาญจนสตปของ พระทศพลแลว ตงความปรารถนาไววา "เวนหญงทเปนญาตสาโลหต เสย หญงทเหลอเหนเราแลวจงกาหนด." นเปนบรพกรรมของเขาดวย ประการฉะน. เพราะฉะนน หญงของคนเหลาอน เหนเขาในทเขาเกด แลว จงไมสามารถเพอจะดารงอยตามภาวะของตนได ดงนแล. เรองบตรของเศรษฐชอเขมกะ จบ.


๕. เรองภกษวายาก* [ ๒๒๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษวา ยากรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "กโส ยถา" เปนตน. [ภกษเดดหญาแลวสงสย] ไดสดบมา ภกษรปหนง ไมแกลง เดดหญาตนหนง เมอความ รงเกยจเกดขน, จงเขาไปภกษรปหนง บอกความทกรรมอนตนทา แลว ถามวา "ผมอาย ภกษใดเดดหญา, โทษอะไร ยอมมแกภกษ นน ?" ลาดบนน ภกษนอกน กลาวกะเธอวา "ทานทาความสาคญ วา 'โทษอะไร ๆ ม' เพราะเหตแหงหญาททานเดดแลว, โทษ อะไร ๆ ยอมไมมในทน, แตทานแสดงแลว ยอมพนได" แมตน เองกไดเอามอทง ๒ ถอนหญาแลวถอไว. ภกษทงหลายกราบทลเรอง นนแดพระศาสดา. [กรรมทบคคลทายอหยอนไมมผลมาก] พระศาสดา ทรงตเตยนภกษนนโดยอเนกปรยาย เมอทรงแสดง ธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "หญาคาทบคคลจบไมด ยอมตามบาดมอนน เอง ฉนใด, คณเครองเปนสมณะ ทบคคล ลบคลาไมด ยอมเคราเขาไปในนรก ฉนนน. การงานอยางใดอยางหนงทยอหยอน, วตรใดท * พระมหานาค ป. ธ. ๙ วดบรมนวาส แปล.


เศราหมอง, พรหมจรรยทระลกดวยความรงเกยจ, กรรมทง ๓ อยางนน ยอมไมมผลมาก. หากวาบคคล พงทา (กรรมใด) ควรทากรรมนน (จรง), ควรบากบนทากรรมนนใหมน; เพราะวาสมณธรรม เครองละเวนทยอหยอน ยงเกลยธลลง." [แกอรรถ] หญาทมคมชนดใดชนดหนง โดยทสดแมในตาล ชอวา กโส ในพระคาถานน. หญาคานน ผใดจบไมด ยอมตามบาด คอ ยอม แฉลบมอของผนน ฉนใด; แมคณเครองเปนสมณะกลาวคอสมณธรรม กฉนนนเหมอนกน ชอวาอนบคคลลบคลาไมด เพราะความเปนผม ศลขาดเปนตน. บาทพระคาถา นรยายปกฑฒต ความวา ยอมใหเกดในนรก. บทวา สถล ไดแก การงานไร ๆ ทบคคลทา ทาใหเปนการ ยดถอไวยอหยอน โดยทาหละหลวม. บทวา สงกลฏ ความวา ชอวา เศราหมองเพราะการเทยว ไปในอโคจร มหญงแพศยาเปนตน. บทวา สงกสสร ไดแก พงระลกดวยความสงสยทงหลาย คอ เหนสงฆแมทประชมกนดวยกจอยางใดอยางหนง ในบรรดากจ มกจ ดวยอโบสถเปนตน แลวระลกดวยความสงสยของตน คอ รงเกยจ ได แกระแวงอยางนวา "ภกษเหลาน ทราบความประพฤตของเรา ม ประสงคจะยกวตรเรา จงประชมกนแนแท."


สองบทวา น ต โหต ความวา พรหมจรรย กลาวคอ สมณธรรมนน คอเหนปานนน ยอมไมมผลมากแกบคคลนน, เพราะ ไมมผลมากแกเธอ กยอมไมมผลมากแมแกทายกผถวายภกษาแกเธอ (ดวย). บทวา กยรา เจ ความวา เพราะเหตนน บคคลพงทาการ งานใด, จงทาการงานนนจรง ๆ. บาทพระคาถาวา ทฬหเมน ปรกกเม ความวา ควรทาการ งานนนใหเปนของอนตนทามนคง คอเปนผมการสมาทานดารงมนทา การงานนน. บทวา ปรพพาโช ไดแกสมณธรรมทบคคลทาดวยการยดถอ ยอหยอน อนถงภาวะมความขาดเปนตน. บทวา ภยโย ความวา สมณธรรมเหนปานนน ยอมไม สามารถทจะนาออกซงธล มธลคอราคะเปนตน ทมอย ณ ภายใน, โดยทแท ยอมเกลยธล มธลคอราคะเปนตน แมอยางอน ณ เบองตน ของผนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว. ภกษแมนน ดารงอยในความสงวรแลว ภายหลงเจรญวปสสนา บรรลพระอรหต ดงนแล. เรองภกษวายาก จบ.


๖. เรองหญงขหง* [ ๒๒๘ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภหญง ขหงคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "อกต" เปนตน. [หญงขหงทากรรมชวแลวคดปกปด] ไดยนวา สามของหญงนน ไดทาความเชยชดกบหญงรบใชใน เรอนคนหนง. หญงขหงนน มดมอมดเทาหญงรบใชคนนนไวแลว ตดหและจมกของเขา ขงไวในหองวางหองหนง ปดประตแลว เพอ จะปกปดความทกรรมนนอนตนทาแลว (ชวนสาม) วา "มาเถด นาย, เราจกไปวดฟงธรรม" พาสามไปวด นงฟงธรรมอย. ขณะนน พวกญาตผเปนแขกของนางมายงเรอน (ของนาง) แลว เปดประต เหนประการอนแปลกนนแลว แกหญงรบใชออก. หญงรบใชนนไป วด กราบทลเนอความนนแดพระทศพล ในทามกลางบรษท ๔. [กรรมชวยอมเผาผลาญในภายหลง] พระศาสดา ทรงสดบคาของหญงรบใชนนแลว ตรสวา "ขน ชอวาทจรต แมเพยงเลกนอย บคคลไมควรทา ดวยความสาคญวา 'ชนพวกอนยอมไมรกรรมนของเรา' (สวน) สจรตนนแหละ เมอ คนอนแมไมร กควรทา, เพราะวาขนชอวาทจรต แมบคคลปกปดทา ยอมทา การตามเผาผลาญในภายหลง, (สวน) สจรตยอมยงความ * พระมหาอ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ปราโมทยอยางเดยวใหเกดขน" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา:- "กรรมชว ไมทาเสยเลยดกวา, (เพราะ) กรรม ชว ยอมเผาผลาญในภายหลง , สวนบคคลทา กรรมใดแลว ไมตามเดอดรอน, กรรมนน เปน กรรมด อนบคคลทาแลวดกวา." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทกกฏ ความวา กรรมอนมโทษ ยงสตวใหเปนไปในอบาย ไมทาเสยเลย ดกวา คอประเสรฐ ไดแก ยอดเยยม. สองบทวา ปจฉา ตปปต ความวา เพราะกรรมนน ยอม เผาผลาญในกาลทตนตามระลกถงแลวๆ ราไป. บทวา สกต ความวา สวนกรรมอนไมมโทษ มสขเปนกาไร ยงสตวใหเปนไปในสคตอยางเดยว บคคลทาแลว ดกวา. สองบทวา ย กตวา ความวา บคคลทากรรมใดแลว ยอม ไมเดอดรอนในภายหลง คอ ในกาลเปนทระลกถง ชอวา ยอมไม ตามเดอดรอน คอ เปนผมโสมนสอยางเดยว, กรรมนน อนบคคลทา แลว ประเสรฐ. ในกาลจบเทศนา อบาสกและหญงนน ตงอยในโสดาปตตผล แลว, กและชนทงหลายทาหญงรบใชนนใหเปนไทย ในทนนนนแล แลวทาใหเปนหญงมปกตประพฤตธรรม ดงนแล. เรองหญงขหง จบ.


๗. เรองอาคนตกภกษ* [ ๒๒๙ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษผ อาคนตกะหลายรป ตรสพระธรรมเทศนานวา "นคร ยถา" เปนตน. [พวกภกษไปกรงสาวตถเพอเฝาพระศาสดา] ไดยนวา พวกภกษเหลานน เขาจาพรรษาอยในปจจนตนคร แหงหนง ไดอยเปนสขในเดอนแรก. ในเดอนทามกลาง พวกโจร ไดมาปลนบางอนเปนทโคจรของภกษเหลานน จบชาวบานเปนเชลย ไป. จาเดมแตกาลนน มนษยทงหลายไดพากนปฏสงขรณปจจนตนคร นน เพอประโยชนจะปองกนพวกโจร จงไมไดโอกาสจะอปฏฐากภกษ เหลานนอยางแขงแรง. พวกภกษเหลานนจาพรรษาหาความสาราญมได (ครน) ออกพรรษาแลว ไดไปสกรงสาวตถ เพอจะเฝาพระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ ทสมควรสวนหนง. [พระศาสดาตรสถามสขทกขกะภกษเหลานน] พระศาสดาทรงทาการปฏสนถารกบภกษเหลานน ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพากนอยสบายหรอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "พระเจาขา พวกขาพระองคอยสบายแตในเดอนแรก เทานน, ในเดอนทามกลาง พวกโจรไดปลนบาน, จาเดมแตกาลนน มนษยทงหลายพากนปฏสงขรณนคร ไมไดโอกาสจะบารงอยางแขงแรง; * พระราชกว (อาบ ป. ธ. ๖) วดบวรนเวศวหาร แปล.


เพราะฉะนน พวกขาพระองค จงจาพรรษาหาความสาราญมได" จงตรสวา "ชางเถอะ ภกษทงหลาย, พวกเธออยาไดคดเลย, ธรรมดา วาความอยเปนสขสาราญตลอดกาลเปนนตย อนบคคลหาไดยาก; ธรรมดาวาภกษ รกษาอตภาพนนแหละ เหมอนกบพวกมนษยเหลานน คมครองนครฉะนน ยอมควร" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา:- "ทานทงหลายควรรกษาตน เหมอนกบพวก มนษยปองกนปจจนตนคร ทงภายในและภายนอก ฉะนน, ขณะอยาเขาไปลวงทานทงหลายเสย; เพราะ วาชนทงหลายผลวงเสยซงขณะ เปนผเบยดเสยด กนในนรก เศราโศกอย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา สนตรพาหร เปนตน ความวาภกษ ทงหลาย ปจจนตนครนน อนมนษยเหลานนชวยกนทาทมนทงหลาย มประตและกาแพงเปนตน ชอวาทาใหมนในภายใน เขาทาทมน ทงหลายมปอมและคเปนตน ชอวาทาใหมนในภายนอก เพราะเหตนน ปจจนตนครนน จงเปนเมองทพวกมนษยทาใหมนทงภายในทงภายนอก รกษาแลวฉนใด; กพวกทานจงเขาไปตงสตไว จงปดทวารทง ๖ อน เปนภายใน ไมปลอยสตซงรกษาทวาร ทาอายตนะภายใน ๖ เหลานน ใหมน ดวยการไมถอเอาโดยประการทอายตนะภายนอก ๖ ซงยดถออย จะเปนไปเพอขจดอายตนะภายในเสย ไมละสตทรกษาทวาร เพอไมให อายตนะภายนอกเหลานนเขาไป ประพฤตอย ชอวารกษาตนไวฉนนน.


บาทพระคาถาวา ขโณ โว มา อปจจคา ความวา กผใด ไมปกครองตนอยางนน, ขณะนแมทงสน คอ "ขณะเปนทบงเกด ขนแหงพระพทธเจาน ขณะบงเกดในมชฌมประเทศ ขณะอนได สมมาทฏฐ ขณะไมขาดแคลนแหงอายตนะทง ๖ ประการ ยอมกาว ลวงเสยซงบคคลผนน; ขณะนนจงอยากาวลวงทานทงหลายไปเสย. บทวา ขณาตตา เปนตน ความวา เพราะวา บคคลเหลาใด ลวงเสยซงขณะนน, และขณะนนลวงเสยซงบคคลเหลานน; ชนเหลา นนเปนผเบยดเสยดกนในนรก คอบงเกดในนรกนนแลว เศราโศกอย. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานนเกดความสงเวช ตงอยในพระ- อรหตผลแลว ดงนแล. เรองอาคนตกภกษ จบ.


๘. เรองนครนถ* [ ๒๓๐ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก นครนถ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อลชชตาเย" เปนตน. [พวกนครนถโตวาทะกบพวกภกษ] ความพสดารวา ในวนหนง ภกษทงหลายเหนพวกนครนถแลว สนทนากนวา "ผมอาย พวกนครนถเหลาน ประเสรฐกวาพวกชเปลอย ซงไมปกปดโดยประการทงปวง, (เพราะวา) พวกนครนถทปกปด แมขางหนาขางเดยวเทานน กเหนจะเปนผมความละอาย (อยบาง)." พวกนครนถฟงคานนแลว กลาวา "พวกเรา ยอมปกปดเพราะเหต นนหามได, พวกเราปกปดเพราะเหตนน คอ กละออง๑ตาง ๆ มฝนและ ธลเปนตนนนเทยว เปนของเนองดวยชวตนทรย, เมอเปนอยางนน ละอองตาง ๆ มฝนและธลเปนตนเหลานน อยาตกลงในภาชนะภกษา ทงหลายของพวกเรา " ดงนแลว ทาการพดกบภกษเหลานนอยางมาก มาย ดวยสามารถแหงการโตตอบวาทะกน. ภกษทงหลายเขาไปเฝา พระศาสดา กราบทลเรองนน ในกาลทตนนงแลว. [ผสมาทานผดยอมถงทคต] พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย สตวทงหลาย ชอวาผ * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศนหาร แปล. พระธรรมวราลงการ (จบ ป. ธ. ๙) วดโสมนสวหาร ตรวจแก. ๑. ในลทธศาสนาเชน ปคคลา หมายความวา ปรามณ.


ละอายในสงอนไมควรละอาย ไมละอายในสงอนควรละอาย ยอม เปนผมทคตเปนทไปในเบองหนาแนแท" ดงนแลว เมอจะทรงแสดง ธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- "สตวทงหลาย ยอมละอายเพราะสงอนไมควร ละอาย ไมละอายเพราะสงอนควรละอาย สมาทาน มจฉาทฏฐ ยอมถงทคต. สตวทงหลาย มปกตเหน ในสงอนไมควรกลววาควรกลว และมปกตเหนใน สงอนควรกลววาไมควรกลว สมาทานมจฉาทฏฐ ยอมถงทคต." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อลชชตาเย ไดแก เพราะภาชนะ ภกษาอนไมควรละอาย. จรงอย ภาชนะภกษา ชอวาสงอนไมควรละอาย. กสตวเหลานน เมอปกปดภาชนะภกษานนแลวเทยวไป ชอวายอม ละอาย เพราะภาชนะภกษาอนไมควรละอายนน. บทวา ลชชตาเย ความวา เพราะองคอนยงหรใหกาเรบอน ไมปกปดแลว. จรงอย องคอนยงหรใหกาเรบ ชอวาสงอนควรละอาย กสตวเหลานน เมอไมปกปดองคอนยงหรใหกาเรบนนเทยวไป ชอวา ยอมไมละอายเพราะสงอนควรละอาย. เพราะเหตนน เมอสตวเหลานน ละอายเพราะสงอนไมควรละอายอย ไมละอายเพราะสงอนควรละอาย. อย ชอวาเปนมจฉาทฏฐ เพราะภาวะคอความยดถอเปลา และเพราะ ภาวะคอความยดถอโดยประการอน, สตวเหลานนสมาทานมจฉาทฏฐ นนแลวเทยวไปอย ชอวาสมาทานมจฉาทฏฐ ยอมถงทคตอนตางโดย


อบายมนรกเปนตน. บท อภเย เปนตน ความวา ภาชนะภกษา ชอวาสงอนไม ควรกลว เพราะกเลสคอ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏฐ และ ภยคอทจรต หาเกดขนเพราะอาศยภาชนะภกษาไม. กสตวทงหลาย ปกปดภาชนะภกษานนเพราะความกลว ชอวามปกตเหนในสงอนไม ควรกลววาควรกลว. กองคอนยงหรใหกาเรบนน ชอวาสงอนควร กลว เพราะกเลสทงหลายมราคะเปนตนเกดขนเพราะอาศยองคอนยงหร ใหกาเรบ. และเพราะไมปกปดองคอนยงหรใหกาเรบนน จงชอวา ผ มปกตเหนในสงอนควรกลววาไมควรกลว. สตวทงหลายชอวาสมาทาน มจฉาทฏฐ เพราะคาทตนสมาทานการยดถอเปลานน และการยดถอ โดยประการอน ยอมถงทคต. ในกาลจบเทศนา พวกนครนถเปนอนมาก มใจสงเวชแลวบวช, เทศนาสาเรจประโยชนแมแกบคคลผประชมกนแลว ดงนแล. เรองนครนถ จบ.


๙. เรองสาวกเดยรถย* [ ๒๓๑ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวก สาวกเดยรถย ตรสพระธรรมเทศนานวา "อวชเช" เปนตน. [บตรพวกเดยรถยสอนบตรไมใหไหวสมณะ] ความพสดารวา สมยหนง พวกสาวกอญญเดยรถย เหนพวก ลก ๆ ของตนพรอมทงบรวาร เลนอยกบพวกลกของพวกอบาสกผเปน สมมาทฏฐ ในเวลาลกเหลานนมาเรอนแลว จงตางใหกระทาปฏญาณ วา "สมณะพวกศากยบตร พวกเจาไมพงไหว, แมวหารของสมณะ เหลานน พวกเจากไมพงเขาไป." วนหนง ลกของพวกอญญเดยรถย เหลานน กาลงเลนอยในทใกลแหงซมประตนอก พระเชตวนวหาร มความระหายนาขน. ทนน พวกเขาจงสงเดกของอบาสกคนหนงไปส พระวหาร สงวา "เจาไปดมนาในวหารนนแลว จงนามาเพอพวก เราบาง." เดกนนกเขาไปยงพระวหาร ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลความขอนน. [บตรพวกเดยรถยนบถอพระพทธศาสนา] ครงนน พระศาสนาตรสกะเดกนนวา "เจาเทานน ดมนาแลว ไป จงสงแมพวกเดกนอกนมา เพอตองการแกการดมนาในทนเทยว." เขาไดทาอยางนน. พวกเดกเหลานนมาดมนาแลว. พระศาสดารบสง * ของสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๗๙.


ใหหาเดกเหลานนมาแลว ตรสธรรมกถาทสบายแกเดกเหลานน ทรงทา เดกเหลานนใหมศรทธามนคงแลว ใหตงอยในสรณะและศล. เดก เหลานนไปสเรอนของตน ๆ แลว แจงความนนแกมารดาและบดา. ครงนน มารดาและบดาของพวกเขา ถงความโทมนสปรเทวนาวา "ลกของพวกเรา เกดเปนคนมทฏฐวบตเสยแลว. ครงนน คนท สนทสนมของพวกนน เปนคนฉลาด มากลาวธรรมแกคนเหลานน เพอตองการแกอนยงความโทมนสใหสงบ. มารดาและบดาของพวกเดกเหลานน ฟงถอยคาของคนเหลานน แลว จงกลาววา "พวกเราจกมอบพวกเดก ๆ เหลานแกพระสมณ- โคดมเสยทเดยว" ดงนแลว นาไปสพระวหารพรอมดวยหมญาตเปน อนมาก. [ความเหนเปนเหตใหสตวไปทคตและสคต] พระศาสดา ทรงตรวจดอาสยะของคนเหลานนแลว เมอจะทรง แสดงธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- "สตวทงหลาย ผมความรวามโทษในธรรมท หาโทษมได มปกตเหนวาหาโทษมไดในธรรม ทมโทษ เปนผถอดวยดซงมจฉาทฏฐ ยอมไป สทคต. สตวทงหลาย รธรรมทมโทษ โดยความเปนธรรมมโทษ รธรรมทหาโทษมได โดยความเปนธรรมหาโทษมได เปนผถอดวย


ดซงสมมาทฏฐ ยอมไป สสคต." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อวชช คอ ในสมมาทฏฐมวตถ ๑๐ และในธรรมทเปนอปนสยแหงสมมาทฏฐนน. บทวา วชชมตโน คอ มมตเกดขนวา "นมโทษ." แตสตว เหลานน มปกตเหนวาหาโทษมได ในธรรมทมโทษ คอ มจฉาทฏฐ มวตถ ๑๐ และคอธรรมอนเปนอปนสยแหงมจฉาทฏฐนน. อธบายวา สตวทงหลาย ชอวาผถอดวยดซงมจฉาทฏฐ เพราะความทตนถอ ดวยดแลวซงมจฉาทฏฐนน คอความรธรรมทหาโทษมได โดยความ เปนธรรมมโทษ และรธรรมทมโทษ โดยความเปนธรรมหาโทษมได แลวยดถอมน ยอมไปสคต. ความแหงพระคาถาท ๒ บณฑตพงทราบโดยความตรงกนขาม กบทกลาวแลว. ในกาลจบเทศนา คนเหลานนแมทงหมด ดารงอยในสรณะ ๓ แลว ฟงธรรมอน ๆ อกอย กไดดารงอยในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองสาวกเดยรถย จบ. นรยวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๒ จบ.


๒๓. นาควรรค วรรณนา ๑. เรองของพระองค* [ ๒๓๒ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงโกสมพ๑ ทรงปรารภพระ- องค ตรสพระธรรมเทศนานวา "อห นาโคว" เปนตน. [พระศาสดาถกพวกมจฉาทฏฐดา] เรอง ขาพเจาใหพสดารแลว ในวรรณนาแหงพระคาถาแรก แหงอปปมาทวรรคนนแล. จรงอย ในทนน ขาพเจากลาวไวฉะนวา "พระนางมาคนทยา ไมอาจทาอะไร ๆ แกหญง ๕๐๐ มพระนาง สามาวดเปนประมขเหลานนได" จงทรงดารวา 'เราจกทากจทควร ทาแกพระสมณโคดมใหได, ดงนแลว ใหสนจางแกชาวนครทงหลาย แลว กลาววา 'ทานทงหลายพรอมกบพวกผชายทเปนทาสและกรรมกร จงดาจงบรภาษพระสมณโคดม ผเสดจเทยวเขามาภายในพระนคร ให หนไป. พวกมจฉาทฏฐ ผไมเสอมใสในพระรตนตรย ไดตดตามพระ ศาสดาผเสดจเขาไปภายในพระนคร ดาอย บรภาษอย ดวยอกโกส- วตถ ๑๐ วา 'เจาเปนโจร เจาเปนคนพาล เจาเปนคนหลง เจาเปน * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล ๑. นครหลวงแหงแควนวงสะ.


อฐ เจาเปนโค เจาเปนฬา เจาเปนสตวนรก เจาเปนสตวดรจฉาน, สคตไมมสาหรบเจา, ทคตเทานนอนเจาพงหวง. [พระอานนททลใหเสดจไปนครอนกไมเสดจไป] ทานพระอานนทสดบคานนแลว ไดกราบทลคานกะพระศาสดา วา 'ขาแตพระองคผเจรญ ชาวนครเหลาน ยอมดา ยอมบรภาษ เราทงหลาย, เราทงหลายไปในทอนจากพระนครนเถด.' พระศาสดา. ไปไหน อานนท ? พระอานนท. สนครอน พระเจาขา. พระศาสดา. เมอมนษยทงหลายในทนน ดาอย บรภาษอย เราจกไปในทไหนอก อานนท ? พระอานนท. สนครอนแมจากนครนน พระเจาขา. พระศาสดา. เมออมนษยในทนน ดาอย บรภาษอย เราทงหลาย จกไปในทไหน (อก) เลา อานนท ? พระอานนท. สนครอนแมจากนครนน (อก) พระเจาขา. พระศาสดา. อานนท การทาการอยางนนไมควร, อธกรณเกด ขนในทใด, เมอมนสงบแลวในนนนนแหละ, การไปสทอนจงควร; อานนท กเขาพวกไหนเลา ยอมดา ? พระอานนท. ขาแตพระองคผเจรญ ชนทงหมดจนกระทงทาส และกรรมกร ยอมดา.


[พระศาสดาทรงอดกลนคาลวงเกนได] พระศาสดา ตรสวา "อานนท เราเปนเชนกบชางทเขาส สงคราม, การอดทนตอลกศรทแลนมาจาก ๔ ทศ เปนภาระของชางท เขาสสงคราม ฉนใด, ชอวาการอดทนถอยคาทชนทศลแมมากกลาวแลว เปนภาระของเราฉนนนเหมอนกน" เมอทรงปรารภพระองคแสดง ธรรม ไดทรงภาษตพระคาถาเหลาน ในนาควรรควา:- "เราจกอดกลนคาลวงเกน เหมอนชางอดทน ลกศรทตกจากแลงในสงครามฉะนน, เพราะ ชนเปนอนมากเปนผทศล. ชนทงหลาย ยอม นาสตวพาหนะทฝกแลวไปสทประชม, พระราชา ยอมทรงสตวพาหนะทฝกแลว, บคคลผอดกลน คาลวงเกนได ฝก (ตน) แลว เปนผประเสรฐ ในมนษยทงหลาย, มาอสดร ๑ มาสนธพผ อาชาไนย ๑ ชางใหญชนดกญชร ๑ ทฝกแลว ยอมเปนสตวประเสรฐ, แตบคคลทมตนฝกแลว ยอมประเสรฐกวา (สตวพเศษนน)." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา นาโคว คอ เหมอนชาง. สองบทวา จาปาโต ปตต ความวา หลดออกไปจากธน.


บทวา อตวากย ความวา ซงคาลวงเกน ทเปนไปแลวดวย สามารถแหงอนรยโวหาร๑ ๘. บทวา ตตกขสส ความวา ชางใหญทเขาฝกหดดแลว เขาส สงคราม เปนสตวอดทน ไมพรนพรงซงลกศรทหลดจากแลงตกลงทตน ชอวา ยอมทนทานตอการประหารทงหลาย มประหารดวยหอกเปนตน ได ฉนใด, เรากจกอดกลน คอจกทนทานคาลวงเกน มรปอยางนน ฉนนนเหมอนกน. บทวา ทสสโล ห ความวา เพราะโลกยมหาชนนเปนอนมาก เปนผทศล เทยวเปลงถอยคาเสยดสดวยอานาจแหงความชอบใจของตน, การอดกลน คอการวางเฉย ในถอยคานน เปนภาระของเรา. บทวา สมต ความวา กชนทงหลาย เมอจะไปสทามกลาง มหาชน ในสมาคมสถาน มอทยานและสนามกรฑาเปนตน เทยมโค หรอมาทฝกแลวเทานนเขาทยานแลว ยอมนาไป. บทวา ราชา ความวา แมพระราชา เมอจะเสดจไปสทเหนปาน ๑. อนรยโวหาร ๘ คอ :- ๑. อทฏเ ทฏวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทไมเหนวาเหน" ๒. อสสเต สตวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทไมไดยนวาไดยน. ๓. อมเต มตวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทไมรวาร. ๔. อว าเต วาตวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทไมทราบชดวาทราบชด. ๕. ทฏเ อทฏวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทเหนวาไมเหน. ๖. สเต อสสตวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทไดยนวาไมไดยน. ๗. มเต อมตวาทตา ความเปนผมปกตกลาวสงทรวาไมร. ๘. ว เต อวาตวาท ความเปนผมปกตกลาวสงททราบชดวาไมทราบชด.


นนนนแหละ ยอมทรงสตวพาหนะเฉพาะทฝกแลว. บทวา มนสเสส ความวา แมในมนษยทงหลาย ผฝกแลว คอ ผสนพยศแลวแล๑ ดวยอรยมรรค ๔ เปนผประเสรฐ. บทวา โยตวากย ความวา บคคลใดยอมอดกลน คอ ยอมไม โตตอบ ไมพรนพรงถงคาลวงเกนมรปเชนนน แมอนเขากลาวซาซาก อย, บคคลผฝกแลวเหนปานนน เปนผประเสรฐ. มาทเกดจากแมมาโดยพอฬา ชอวา มาอสดร. บทวา อาชานยา ความวา ตวสามารถเพอจะพลนรเหตทนายสารถผฝกมาใหกระทา. มาทเกดในแควนสนธพ ชอวา มาสนธพ. ชางใหญทเรยกวา กญชร ชอวา มหานาค. บทวา อตตทนโต เปนตน ความวา มาอสดรกด มาสนธพ กด ชางกญชรกด เหลานน ทฝกแลวเทยว เปนสตวประเสรฐ, ทยง ไมไดฝก หาประเสรฐไม, แตบคคลใด ชอวามตนฝกแลว คอหมด พยศแลว เพราะความทตนเปนผฝกดวยอรยมรรค ๔, บคคลนยอม ประเสรฐกวาสตวพาหนะ มมาอสดรเปนตนแมนน คอยอมเปนผยง กวาสตวพาหนะมมาอสดรเปนตนเหลานนแมทงสน. ในกาลจบเทศนา มหาชนแมทงหมดนน ผรบสนจางแลวยนดา ๑. นพพเสวโนว=มความเสพผดออกแลวเทยว.


อยในททงหลาย มถนนและทางสามแยก๑เปนตน บรรลโสดาปตตผล แลว ดงนแล. เรองของพระองค จบ. ๑. วถสงฆาฏกาทส=ในททงหลายมถนนและตรอกมสณฐานเพยรดงกระจบเปนตน.


๒. เรองภกษผเคยเปนควาญชาง* [ ๒๓๓ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ รปหนง ผเคยเปนนายหตถาจารย ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ห เอเตห" เปนตน. [ควาญชางฝกชางใหดไดเพราะไดนบจากภกษ] ไดยนวา วนหนง ภกษนน เหนนายควาญชาง๑ ผตงใจวา "เราจกฝกชางสกตวหนง" แลวไมอาจเพอจะใหชางสาเหนยกเหตทตน ปรารถนาได อยใกลฝงแมนาอจรวด จงเรยกภกษทงหลายซงยนอยท ใกลมาแลว กลาววา "ผมอายทงหลาย หากวานายหตถาจารยน พง แทงชางตวนในทชอโนนไซร, เขาพงใหมนสาเหนยกเหตนไดโดยเรว ทเดยว." เขาสดบคาของภกษนนแลว จงทาอยางนน กฝกชางตวนน ใหเรยบรอยได.๒ ภกษเหลานน จงกราบทลเรองนนแดพระศาสดา. [ฝกตนดแลวยอมไปสทไมเคยไปได] พระศาสดา รบสงใหเรยกภกษนนมาแลว ตรสถามวา "เขาวา เธอพดอยางนน จรงหรอ ?" เมอภกษนน ทลรบวา "จรง พระเจาขา" ทรงตเตยนภกษนนแลว ตรสวา "บรษเปลา เธอตองการอะไร ดวย ยานคอชาง หรอยานอยางอน ทฝกแลว ? เพราะชอวาคนผสามารถ เพอจะไปสสถานทไมเคยไปดวยยานเหลาน หามไม, แตผมตนฝกดแลว * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล ๑. หตถทมก ซงบคคลผฝกซงชาง. ๒. สทนต ใหเปนสตวทฝกดแลว.


อาจไปสสถานทไมเคยไปได; เพราะฉะนน เธอจงฝกตนเทานน, เธอ จะตองการอะไรดวยการฝกสตวพาหนะเหลานน" แลวตรสพระคาถา นวา :- "กบคคลพงไปสทศทยงไมเคยไปดวยยานเหลาน เหมอนคนผฝก (ตน) แลว ไปสทศทยง ไมเคยไปไดดวยตนทฝกแลว ทรมานดแลวฉะนน ไมได." [แกอรรถ] พระคาถานน มความวา กบคคลไร ๆ พงไป สทศ คอพระ นพพาน ทนบวายงไมไดไป เพราะความเปนทศทตนยงไมเคยไป แม โดยทสดดวยความฝน ดวยยานทงหลาย มยานคอชางเปนตนเหลานได, เหมอนบคคลผฝก (ตน) แลว คอผหมดพยศ มปญญา ไปสทศทยง ไมเคยไปแลวนน คอบรรลถงภมแหงทานทฝก (ตน) แลว ดวยตน ทฝกแลว ดวยการฝกอนทรยในสวนเบองตน ทรมานดแลว ดวย อรยมรรคภาวนาในสวนเบองหลง ฉะนนกหามได; เพราะฉะนน การ ฝกตนเทานน จงประเสรฐสาหรบเธอ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษผเคยเปนควาญชาง จบ.


๓. เรองบตรของพราหมณเฒา [ ๒๓๔ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภพวก บตร ของพราหมณเฒาคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ธนปาลโก" เปนตน. [บตรบารงบดาเพราะอยากไดสมบต] ไดยนวา พราหมณคนหนงในกรงสาวตถ มสมบตประมาณ ๘ แสน ทาอาวาหมงคลแกบตร ๔ คน ผเจรญวยแลว ไดใหทรพย ๔ แสน. ตอมา เมอพราหมณของเขาทากาละ (ตาย) ไปแลว, พวกบตรจง ปรกษาพรอมกนวา "หากพอของเรานจกนาพราหมณคนอนมาไซร, ดวยอานาจแหงบตรทงหลาย ทเกดในทองของนาง ตระกลกจกทาลาย เอาเถด พวกเรา (ชวยกน) สงเคราะหทาน." พวกเขาบารงพราหมณ เฒานนอยดวยปจจยมอาหารเครองนงหมเปนตนอนประณต ทากจมอน นวดฟนมอและเทาเปนตนอย ครนบารงแลว วนหนง เมอพราหมณ เฒานน นอนหลบกลางวนและลกขนแลว, จงนวดฟนมอและเทา พลางพดถงโทษในฆราวาสตาง ๆ กนแลว วงวอนวา "พวกผมจกทะน บารงคณพอโดยทานองนตลอดชพ, ขอคณพอโปรดใหแมทรพยทยง เหลอแกพวกผมเถด." พราหมณใหทรพยแกบตรอกคนละแสน แบง เครองอปโภคทงหมดใหเปน ๔ สวน มอบให เหลอไวเพยง ผานงหมของตน. บตรคนหวปทะนบารงพราหมณนน ๒-๓ วน. * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล ล.


[พราหมณเทยวขอทานเขากน] ตอมาวนหนง ลกสะใภยนอยทซมประต พดกะพราหมณเฒา นน ผอาบนาแลวเดนมาอย อยางนวา "ทรพย ๑๐๐ หรอ ๑,๐๐๐ ท คณพอใหแกบตรคนหวป ยงกวา (บตรทงหลาย) มอยหรอ, คณพอ ใหทรพยแกบตรทกคน คนละ ๒ แสนมใชหรอ ? ไฉนคณพอจงไม รจกทางแหงเรอนของบตรทเหลอเลา ?" แมเขาคกคามนางวา "อหญงถอย มงจงฉบหาย," โกรธแลว ไดไปยงเรอนของบตรคนอน. โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน เขาถกลก สะใภอนใหเตลดไปจากเรอนแมนน ดวยอบายนเหมอนกนแล (ไดไป ยงเรอนของบตรคนอน) เมอไมไดการเขาไปแมในเรอนหลงหนง อยางนดวยประการฉะน จงบวชเปนชปะขาว เทยวภกษาอย โดยกาล ลวงไป ทรดโทรมลงเพราะชรา มสรระเศราหมองเพราะโภชนะไมด นอนลาบาก เทยวภกษาอย (กลบ) มา ทอดหลงลงนอน กาวลงส ความหลบแลว ลกขนนงมองดตน ซงมความกระวนกระวายระงบ แลว ไมเหนทพงของตนในบตรทงหลาย จงคดวา "ไดยนวาพระ- สมณโคดมไมสยวพระพกตร มพระพกตรเบกบาน๑ ตรสถอยคาไพเราะ ทรงฉลาดในการตอนรบ, เราอาจเขาไปหาพระสมณโคดมแลว ไดรบ การตอนรบ." เขาจดแจงผานงผาหมเรยบรอยแลว หยบภาชนะภกษา ถอไมเทา ไดไปยงสานกพระผมพระภาคเจา. สมจรง แมพระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย กกลาวคานไววา ๑. อตตานมโข มพระพกตรหงาย.


"ครงนนแล พราหมณมหาศาลคนใดคนหนง ผเศราหมอง มผาหมอน เศราหมอง เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาโดยสถานทพระองคประทบ อย." พระศาสดา ทรงทาปฏสนถารกบเขาผนง ณ สวนขางหนงแลว ไดตรสคานวา " พราหมณ เพราะอะไรหนอแล ทานจงเปนผเศรา- หมอง มผาหมอนเศราหมอง ?" พราหมณทลวา "ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคมบตรอย ๔ คนในโลกน, บตรเหลานน ถกภรรยายยง จงขบขาพระองคออก เสยจากเรอน." [พระศาสดาใหพราหมณเรยนคาถา] พระศาสดา ตรสวา "พราหมณ ถากระนน ทานจงเรยนคาถา เหลาน เมอหมมหาชนประชมกนในสภา, เมอบตรทงหลาย (ของ ทาน) นงแลว จงกลาววา:- "ขาพเจาจกเพลดเพลนดวยบตรทเกดแลวเหลา ใด, และปรารถนาความเจรญแกบตรเหลาใด, บตรเหลานนถกภรรยายยง๑ ยอมรกรานขาพเจา

เหมอนสนขรกรานสกรฉะนน. ไดยนวา บตร

เหลานนเปนอสตบรษ เลวทราม เรยกขาพเจา

วา ' พอ พอ' พวกเขาคอรากษส (มาแลว) โดย

รปเพยงดงบตร ยอมทอดทงขาพเจาผถงความ

๑. บตรเหลานนคบคดกบภรรยา กวา.


เสอม (แก) บดาแมของเหลาพาลชน เปน คนแก ตองเทยวขอทานทเรอนของชนเหลาอน เหมอนมาทแกใชการงานไมได ถกเขาพรากไป จากอาหารฉะนน. นยวา ไมเทาของขาพเจาแล ยงประเสรฐกวา, บตรทงหลายไมเชอฟง จะ ประเสรฐอะไร, (เพราะ) ไมเทากนโคดกได, อนง กนสนขกได, มไว (ยน) ขางหนาเวลา มดกได, (ใช) หยงลงไปในทลกกได, เพราะ อานภาพแหงไมเทา คนแกเชนขาพเจา พลาด แลวกกลบยนขน (อกได)." [พราหมณไดอบายด] เขาเรยนคาถาเหลานน ในสานกของพระผมพระภาคเจาแลว เมอพวกบตรประดบประดาดวยสรรพาลงการแลว ยางเขาไปสสภานน นงเหมอนอาสนะทควรแกคามาก ในทามกลางพวกพราหมณ ในวน ประชมพราหมณเหนปานนน, ตกลงใจวา "กาลนเปนกาลของเรา แลว" เขาไปสทามกลางสภา ชมอขนแลวกลาววา "ทานผเจรญ ขาพเจาประสงคจะกลาวคาถาแกทานทงหลาย, ทานทงหลายจกฟง ไหม ?" เมอพราหมณเหลานน กลาววา "กลาวเถด ๆ พราหมณ พวกเราจกฟง," ไดยนกลาวเทยว. กโดยสมยนน มนษยทงหลายมวตรอยอยางนวา "บตรใดใช ๑. จากรางหญา (เปนทเคยวกน) กวา.


สอยทรพยทเปนของมารดาบดา (แต) ไมเลยงมารดาบดา. บตรนน ตองถกฆา." เพราะฉะนน บตรของพราหมณเหลานน จงฟบลงแทบ เทาของบดา วงวอนวา "คณพอขอรบ ขอคณพอโปรดใหชวตแก พวกกระผมเถด." เพราะความทหทยของบดาเปนธรรมชาตออนโยน เขาจงกลาววา "ทานผเจรญทงหลาย ทานทงหลาย อยาใหบตรนอย ทงหลายของขาพเจาพนาศเสยเลย, พวกเขาจกเลยงดขาพเจา." ทนใดนน มนษยทงหลาย จงกลาวกะพวกบตรของเขาวา "ทาน ผเจรญ ตงแตวนนไป หากพวกทานจกไมประคบประคองบดาใหดไซร, พวกเราจกฆาพวกทานเสย." บตรเหลานนกลวแลว เชญบดาใหนงบน ตง ยกขนนาไปสเรอนดวยตนเอง ทาสรระดวยนามน ขดส (ให สะอาด) ใชวตถมกลนหอมเปนตนชะโลมแลว ใหเรยกพราหมณทง หลายมาแลว สงวา "ตงแตวนนไป เธอทงหลายจงประคบประคอง บดาของพวกฉนใหด, ถาเธอทงหลายจกถงความประมาทแลวไซร, พวกฉนจกนคคหะเธอทงหลายเสย" แลวใหบรโภคโภชนะอนประณต. [พราหมณคดถงอปการคณของพระศาสดา] พราหมณอาศยโภชนะดและการนอนสบาย โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน กเกดมกาลงมอนทรยเปลงปลง มองดอตภาพแลว ดารวา "สมบตน เราไดเพราะอาศยพระสมณโคดม" ถอเอาผาค ๑ เพอ ประโยชนแกความเปนบรรณาการ ไปสสานกของพระผมพระภาคเจา มปฏสนถารอนพระองคทรงทาแลว นง ณ สวนขางหนง วางผาคนน ลงแทบบาทมลของพระผมพระภาคเจาแลว กราบทลวา "ขาแตพระ-


โคดมผเจรญ ขาพระองคชอวาเปนพราหมณ ยอมแสวงทรพยเปน สวนแหงอาจารย เพออาจารย, ขอพระโคดมผเจรญ ซงเปนพระ อาจารยของขาพระองค โปรดรบทรพยเปนสวนอาจารย." พระผม พระภาคเจา ทรงรบผาคนน เพออนเคราะหเขาแลว ทรงแสดงธรรม. ในกาลจบเทศนา พราหมณดารงอยในสรณะแลว จงกราบทล อยางนวา "ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคถวายธวภตร ๒ ท จากธวภตร ๔ ท ซงบตรทงหลายใหแกขาพระองคนน แดพระองค." ลาดบนน พระศาสดา ตรสวา "งามละ พราหมณ, แตเราจก ไปสสถานทชอบใจเทานน" แลวทรงสงเขาไป. พราหมณไปถงเรอนแลว บอกพวกบตรวา "พอทงหลายพระ- สมณโคดมเปนสหายของพอ, พอถวายธวภตร ๒ ทแกพระองค, เจา ทงหลายอยาละเลยในเมอพระองคเสดจมาถงนะ. บตรทงหลายรบวา "ดละ คณพอ." [พระศาสดาโปรดบตรพราหมณ] วนรงขน พระศาสดาเสดจไปบณฑบาต ไดเสดจไปถงประต เรอนแหงบตรคนหวป (ของพราหมณ). เขาเหนพระศาสดาแลว รบบาตร เชญเสดจใหเขาไปสเรอน เชญใหนงประทบ ณ บลลงกซง ควรแกคามากแลว ไดถวายโภชนะอนประณต. พระศาสดาไดเสดจ ไปสเรอนของบตรพราหมณทงสนตามลาดบ คอ วนรงขน ของบตร นอกน, วนรงขน ของบตรนอกน. พวกเขาทกคนไดทาสกการะอยาง นนเหมอนกน.


ตอมาวนหนง บตรคนหวป เมอการมงคลปรากฏเฉพาะแลว จงพดกะบดาวา "คณพอขอรบ พวกกระผมจะใหมงคลแกใคร ?" พราหมณ. พอไมรจกคนอน, พระสมณโคดมเปนสหายของพอ มใชหรอ ? บตรคนหวป. ถากระนน คณพอโปรดนมนตพระองคพรอมกบ ภกษ ๕๐๐ รป เพอฉนในวนพรงน. พราหมณไดทาอยางนน. วนรงขน พระศาสดา พรอมดวย บรวาร ไดเสดจไปยงบานของเขา. เขานมนตภกษสงฆ มพระพทธเจา เปนประมข ใหนงในเรอนซงฉาบดวยโคมยสด ประดบดวยสรรพา- ลงการแลว องคาสดวยมธปายาสแขน และดวยขานยะอนประณต. กในระหวางแหงภตรนนแหละ บตร ๔ คนของพราหมณนงใน สานกพระศาสดา กราบทลวา "ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมประมาท, โปรด ทอดพระเนตรอตภาพของทานเถด." [การบารงมารดาบดาเปนมงคล] พระศาสดาตรสวา "ทานทงหลายทากรรมงามแลว, ชอวา การเลยงมารดาบดา โบราณกบณฑตทงหลาย (เคย) ประพฤตมา แลวเหมอนกน" แลวตรสมาตโปสกนาคชากด๑ในอากาทสนบาตนโดย พสดารวา "เพราะชางนนหลกไปเสย ตนออยชางและไมโมกมนจง ๑. ข. ชา. ๒๗/๓๐๓. ตทฏกถา. ๖/๑.


งอกขนไสว" ดงนเปนตน แลวไดทรงภาษตพระคาถานวา :- "กญชร นามวา ธนปาลกะ ตกมนจด หามได ยาก ถกขงไว ไมบรโภคฟอนหญา กญชรระลกถง (แต) นาควน.๑" [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา ธนปาลโก นาม นนเปนชอของ ชางทพระเจากาสกราช ทรงสงนายหตถาจารยไปใหจบในนาควนอนรน รมยในครงนน. บทวา กฏกปปเภทโน ความวา ตกมนจด. อนทจรง ในกาล เปนทตกมนของชางทงหลาย หมวกหทง ๒ ยอมแตกยม, แมตาม ปกต ในกาลนน ชางทงหลาย ยอมไมนาพาซงขอ ปฏก หรอโตมร ยอมเปนสตวดราย, แตชางธนปาลกะนน ดรายนกทเดยว; เพราะ ฉะนน พระศาสดาจงตรสวา กฏกปปเภทโน ทนนวารโย." บาทพระคาถาวา พทโธ กฬฬ น ภชต ความวา ชาง ธนปาลกะนน มไดถกตกปลอกไว, แตถกเขานาไปสโรงชาง ให แวดวงดวยมานอนวจตรแลว พกไวบนพนทซงทาการประพรมดวย ของหอม มเพดานวจตรคาดไว ณ เบองบน แมอนพระราชาใหบารง ดวยโภชนะมรสเลศตาง ๆ ควรแกพระราชา กมใยดจะบรโภคอะไร ๆ , อนคาวา "พทโธ กฬฬ น ภ ชต" (น) พระศาสดา ตรส หมายถงอาการเพยงชางถกสงเขาไปสโรงชาง. สองบทวา สมรต นาควนสส ความวา ชางธนปาละกะนน ๑. สมรต เปนอกรปหนง ของสรต. นาควนสส แปลกนวา ซงปาแหงไมกากะทง เปนฉฏฐวภตลงในอรรถทตยาวภต.


ระลกถง นาควน ซงเปนทอยอนนารนรมยแทหามได, กมารดาของ ชางนน ไดเปนสตวถงทกขเพราะพรากจากบตรในปา, ชางนนบาเพญ มาตามปตอปฏฐานธรรมนนแล, ดารวา "ประโยชนอะไรของเราดวย โภชนะน,' ระลกถงมาตาปตอปฏฐานธรรม ซงประกอบดวยธรรม เทานน; กชางนนอยในนาควนนนนนแล อาจบาเพญมาตาปตอปฏฐาน- ธรรมนนได, เพราะฉะนน พระศาสดาจงตรสวา "สมรต นาควนสส กชโร." เมอพระศาสดา ครนทรงนาบรพจรยาของพระองคนมาตรสอย นนแล, บตรของพรหมณแมทงหมด ยงอสสธารใหไหลแลว มหทย ออน เงยโสตลงสดบแลว. ครนนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบถง ธรรมเปนทสบายของพวกเขาแลว จงทรงแสดงธรรมประกาศสจจะ ทงหลาย. ในกาลจบเทศนา พราหมณพรอมกบบตรและลกสะใภทงหลาย ดารงอยในโสดาปตตผลแลว ดงนแล. เรองบตรของพราหมณเฒา จบ.


๔. เรองพระเจาปเสนทโกศล* [ ๒๓๕ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเจา ปเสนทโกศล ตรสพระธรรมเทศนานวา "มทธ ยทา" เปนตน. [พระเจาปเสนทโกศลงวงเพราะเสวยจเกนไป] ความพสดารวา สมยหนง พระราชาเสวยขางสกแหงขาวสาร ทะนานหนง กบสปพยญชนะพอควรแกขาวสกนน. วนหนง ทาวเธอ เสวยพระกระยาหารเชาแลว ยงไมทรงบรรเทาความเมาในภตรได เลย ไดเสดจไปสสานกของพระศาสดา มพระรปอนลาบาก พลกไป ขางนและขางน แมถกความงวงครอบงา เมอไมสามารถจะผทมตรง ๆ ได จงประทบนง ณ ทสดขางหนง. [พระศาสดาทรงตการบรโภคจ] ลาดบนน พระศาสดาตรสกะทาวเธอวา "มหาบพตร พระองค ยงไมทนไดทรงพกผอนเลย เสดจมากระมง ?" พระราชา. "ถกละ พระเจาขา, ตงแตกาลทบรโภคแลว หมอม ฉนมทกขมาก" ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะทาวเธอวา "มหาบพตร คนบร- โภคมากเกนไป ยอมมทกขอยางน" แลวตรสพระคาถานวา :- * พระครธรรมาธการ (ฟน ป.ธ. ๗ ปจจบน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล.


"ในกาลใด บคคลเปนผกนมาก มกงวง และมก นอนหลบกระสบกระสาย ประหนงสกรใหญ ทถก ปรนปรอดวยอาหารฉะนน, ในกาลนน เขาเปน คนมนซม ยอมเขาไปถงหองราไป." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา มทธ ความวา ผอนความทอแท และความงวงเหงาครอบงา. บทวา มหคฆโส ความวา ผบรโภคมาก เหมอนอาหร- หตถกพราหมณ อลงสาฏกพราหมณ ตตถวฏกกพราหมณ กากมาสก- พราหมณ และภตตวมมกพราหมณ คนใดคนหนง บทวา นวาปปฏโ ความวา ถกปรนปรอแลวดวยขาวหมม ราเปนตน. จรงอย สกรบานเขาเลยงไวตงแตเวลายงออน ในเวลาม สรระอวน ไมไดเพอจะออกจากเรอนไปขางนอก สายไปสายมาในท ตาง ๆ มใตเตยงเปนตนแลว ยอมนอนหายใจฟดฟาด๑อยเทานน. ทานกลาวคาอธบายนวา "บคคลผมความงวงงน กนจ และเมอไม อาจยงอตภาพใหเปนไปดวยอรยาบถอยางอน มกนอนหลบพลกกลบไป กลบมาตามปกต เหมอนสกรใหญทถกปรนปรอดวยเหยอฉะนน ใน ขณะใด; ในขณะนน เขายอมไมอาจเพอนมนสการไตรลกษณ คอ "อนจจ ทกข อนตตา" ได, เพราะไมมนสการไตรลกษณเหลานน จงชอวามปญญาทบ ยอมเขาหอง คอ ไมพนไปจากการอยในหอง" ๑. อสสสนโต หายใจออกอย ปสสสนโต หายใจเขาอย.


[พระศาสดาทรงบอกอบายบรรเทาการกนจ] ในกาลจบเทศนา พระศาสดา ไดตรสพระคาถานดวยสามารถ อปการะแกพระราชาวา:- "คนผมสตทกเมอ รจกประมาณในโภชนะทได แลวนน ยอมมโรคภยไขเจบนอย แกชา อายยน" ดงนแลว โปรดใหอตตรมาณพเรยนไวแลว ทรงแนะอบาย วา "เธอ พงกลาวคาถานเฉพาะในเวลาทพระราชาเสวย, และพงใหพระราชาทรง ลดโภชนะลงดวยอบายน." เขาไดกระทาเชนนน. สมยตอมา พระราชาทรงกระปรกระเปรา มพระสรระเบา ทรงถงความสาราญ เพราะความททรงมพระกระยาหารทะนานหนง เปนอยางยง ทรงมความคนเคยบงเกดขนในพระศาสดาแลว ทรงให อสทสทานเปนไป ๗ วน. ในเพราะทรงอนโมทนาทาน มหาชน ซงมาประชม (ณ ทนน) บรรลคณวเศษใหญแลว ดงนแล. เรองพระเจาปเสนนทโกศล จบ.


๕. เรองสานสามเณร* [ ๒๓๖ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสามเณร ชอสาน ตรสพระธรรมเทศนานวา "อท ปเร" เปนตน. [สานสามเณรประกาศธรรม] ไดยนวา สามเณรนนไดเปนบตรนอยคนเดยวของอบาสกาคน หนง. ครงนน นางใหเธอบรรพชาในกาลทเธอเปนเดกทเดยว. ตง แตกาลทบรรพชาแลว เธอไดเปนผศล สมบรณดวยวตร. เธอ ไดกระทาวตรแกอาจารย อปชฌายะ และพระอาคนตกะทงหลาย ทเดยว. ตลอด ๘ วนของเดอน เธอลกขนแตเชาตร เขาไปตงนาใน โรงนา ปดกวาดโรงธมมสสวนะ ตามประทป ประกาศธมมสสวนะ ดวยนาเสยงอนไพเราะ. ภกษทงหลายทราบเรยวแรงของเธอแลว ยอม เชอเชญวา "จงกลาวบทภาณะเถด สามเณร." เธอไมกระทาอดเออน ไร ๆ วา "ลมเสยดแทงหทยของผม, หรอโรคไอเบยดเบยนผม" ขนสธรรมาสน กลาวบทภาณะเหมอนจะใหนาในอากาศตกลง เมอจะ ลง ยอมกลาววา "ขาพเจาใหสวนบญ ในเพราะการกลาวนแกมารดา และบดาของขาพเจา." มนษยทงหลายหาทราบความทเธอใหสวนบญแก มารดาและบดาไม. * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล


[ยกษณเคยเปนมารดาของสานสามเณร] กมารดาของเธอเกดเปนยกษณในอตภาพเปนลาดบ นางมา กบเทวดาทงหลาย ฟงธรรมแลว (เมอจะอนโมทนา) สวนบญ๑ท สามเณรให ยอมกลาววา "ฉนขออนโมทนา พอ." กธรรมดาภกษ ทงหลาย ผสมบรณดวยศล ยอมเปนทรกของโลกพรอมทงเทวโลก; เพราะฉะนน พวกเทวดาทมความละอาย มความเคารพในสามเณร ยอมสาคญเธอเหมอนมหาพรหม และกองเพลง. และยอมเหนนาง ยกษณนนเปนทนาเคารพ เพราะคารวะในสามเณร; ในสมยทงหลาย มสมยฟงธรรมและสมยทยกษประชมกนเปนตน อมนษยทงหลายยอม ใหอาสนะทด นาทด อาหารทด แกนางยกษณ ดวยคดวา "นางยกษณ ตนน เปนมารดาของสานสามเณร" ยกษทงหลายแมทศกดใหญ เหนนางยกษณนนแลว ยอมหลกทางให, ยอมลกขนจากอาสนะ. [ยกษณเขาสงกายสามเณร] ครนสามเณรนนถงความเจรญ มอนทรยแกกลา ถกความไม ยนดยงบบคน ไมสามารถจะบรรเทาความไมยนดยงลงได ปลอยผม และเลบไวยาว มผานงและผาหมมอมแมม ไมแจงแกใคร ๆ หยบบาตร จวรขนแลว ไดไปเรอนของมารดาลาพงคนเดยว. อบาสกาเหนบตร แลวไหว กลาววา "พอ ครงกอน พอมาในทนพรอมกบอาจารย และอปชญายะ หรอพรอมกบภกษหนมและสามเณร, เพราะเหตไร ๑. ถดบทวา ปตต นไป บทวา อนโมทนต หรอ อนโมทมานา พงตกหลนไปเสย อกอยางหนง บทวา ตยา พงมในทแหงบททมาแลววา สามเณเรน.


ในวนนพอจงมาคนเดยวเลา ?" เธอแจงความทตนกระสน (ใหมารดา ทราบ) แลว. อบาสกามศรทธา แมแสดงโทษในฆราวาสโดยประ- การตาง ๆ ตกเตอนบตรอย กไมอาจใหเธอยนยอมได (แต) กไม เสอกไสไปเสย ดวยคดวา "ถงอยางไร เธอพงกาหนดไดแมตาม ธรรมดาของตน" กลาววา "พอ โปรดรออยจนกวาฉนจะจดยาค และภตรเพอพอเสรจ, ฉนจกนาผาทชอบใจมาถวายแกพอผดมยาค กระทาภตกจแลว" แลวไดตกแตงอาสนะถวาย. สามเณรนงลงแลว. อบาสกจดแจงยาคและของเคยวเสรจโดยครเดยวเทานน ไดถวายแลว. ลาดบนน อบาสกคดวา "เราจกจดแจงภตร" นงลงในทไมไกล ซาวขาวอย. สมยนน นางยกษณนนใครครวญอยวา "สามเณรอยทไหนหนอ แล ? เธอไดภกษาหาร หรอยงไมได" ทราบความทเธอนงอยแลว ดวยความเปนผใครจะสก จงคดวา "กเธออยาพงยงความละอายให เกดขนแกเราในระหวางเทวดาทงหลายเลย, เราจะไป จกกระทา อนตรายในการสกของเธอ" ดงนแลว จงมาสงในสรระของสามเณร นน บดคอใหลมลงเหนอแผนดน. เธอมตาทง ๒ เหลอก มนาลาย ไหล ดนรนอยบนแผนดน. อบาสกเหนอาการแปลกนนของบตร รบมาชอนบตรแลว ใหนอนบนตก๑. ชาวบานทงสนมากระทาการ เซนสรวงมพลกรรมเปนตน. ๑. อรส บนขาออนทงหลาย. ทแปลวาตก เพราะเขาใจวา อบาสกาคงนงขดสมาธ แลววางสามเณรลงบนตก.


[อบาสกาคราครวญ] สวนอบาสกาคราครวญ ไดกลาวคาถาเหลานวา:- "ชนเหลาใด ยอมรกษาอโบสถทประกอบดวย องค ๗ ตลอดดถท ๑๔ ท ๑๕ และท ๘ แหงปกษ และตลอดปารหารยปกษ ประพฤตพรหมจรรยอย, ยกษทงหลายยอมไมเลนดวยชนเหลานน ขาพเจา ไดสดบคาของพระอรหนตทงหลายดงน: ในวนน บดนเอง ขาพเจานนเหนอย ยกษทงหลาย เลนกบ สานสามเณร" นางยกษณฟงคาของอบาสกแลว จงกลาววา:- "ยกษทงหลาย ยอมไมเลนกบเหลาชนผรกษา อโบสถประกอบดวยองค ๘ ตลอดดถท ๑๔ ท ๑๕ และท ๘ แหงปกษ และตลอดปารหารยปกษ ผประ พฤตพรหมจรรยอย, ทานไดสดบคาของพระอรหนต ทงหลายดงนดแลว." ดงนแลว จงกลาว (ตอไปอก) วา:- "ขอทานจงบอกคานของยกษทงหลาย กะสานสาม- เณร ผรสกขนแลววา 'ทานอยาไดกระทาบาปกรรม ในทแจงหรอในทลบ; หากวาทานจกกระทาบาป- กรรมกตาม กาลงกระทาอยกตาม ทานถงจะเหาะ หนไป กหามการหลดพนจากทกขไม."


นางยกษณตนนนกลาววา "ความพนยอมไมมแกทานผแมกระ- ทาบาปกรรมอยางนแลว เหาะหนไปอยเหมอนนก" ดงนแลว กปลอยสามเณร. สามเณรนน ลมตาขนแลว เหนมารดากาลงสยามผมรองไห สะอกสะอนอย และชาวบานทงสนประชมกนอยแลว ไมทราบความ ทตนถกยกษสง จงนกสงสยขนวา "เมอกอนเรานงบนตง, มารดา ของเรานงซาวขาว ณ ทไมไกล, แตบดน เรา (กลบ) นอนเหนอ แผนดน; นอะไรกนหนอ ?" นอนอยเทยว กลาวกะมารดาวา:- "โยม ชนทงหลายยอมรองไหถงคนทตายไปแลว หรอยงเปนอย (แต) ไมปรากฏ: โยมโยมเหนฉน ซงเปนอย ไฉนจงรองไหถงฉนเลา ? โยม. ครงนน มารดาเมอจะแสดงโทษในการมาเพอจะสกอกของบคคล ผละวตถกามและกเลสกามบวชแลว แกเธอ จงกลาววา:- "ลก (ถกแลว) ชนทงหลายยอมรองไหถง ชนทตายไปแลว หรอยงเปนอย (แต) ไมปรากฏ; กผใดละกามทงหลายไดแลว ยงจะเวยนมาในกาม นอก, ลก ชนทงหลายยอมรองไหถงผนนบาง, เพราะเขา (ถง) เปนอยตอไป กเหมอนตายแลว." กแลครงกลาวอยางนนแลว เมอจะแสดงโทษในการครอบ ครองเรอน ทาการครอบครองเรอนใหเปนเชนกบเถารงเทยว และ ใหเปนเชนกบเหว จงกลาวอกวา:-


"พอ พอถกยกขนจากเถารงแลว ยงปรารถนาจะ ตกลงสเถารง (อก), พอ พอถกยกขนจากเหว แลว ยงปรารถนาจะตกลงไปสเหว (อก)." ตอมา เพอจะแสดงวา "ลก ขอพอจงมความเจรญเถด, ก ฉนจะปรบทกขแกใคร จะใหใครชวยคดเนอนความนวา 'บตรนอย ของเราน อนเรานาออกใหบวชในพระพทธศาสนา ประหนงภณฑะ ทถกนาออกจากเรอนซงกาลงถกไฟไหมแลว ยงปรารถนาเพอรมรอนใน ฆราวาสอก, ขอทานทงหลายจงชวยวงเตน จงชวยตานทาน แกขาพ- เจาดวยเถด" นางจงกลาวคาถานกะสานสามเณรนนวา :- "ขอทานทงหลายจงชวยวงเตน ความเจรญจงมแก ทาน, ขาพเจาจะปรบทกขแกใครเลา ทานเปนดจ ภณฑะ ซงถกนาออกจากเรอนทถกไฟไหมแลว ยงปรารถนาเพอจะถกไหมอก." สานสามเณรนน กาหนดไดในเมอมารดากลาวอย จงกลาว วา "ฉนไมมความตองการดวยความเปนคฤหสถ." ครงนน มารดา ของเธอกลาววา "สาธ พอ" พอใจแลว ใหบรโภคโภชนะอน ประณต ถามวา "พอ พอมกาลฝนเทาไร ?" ทราบความทเธอ มกาลฝนครบแลว กจดแจงไตรจวรให. เธอมบาตรจวรครบ ได อปสมบทแลว. ตอมา พระศาสดาเมอจะทรงยงความอตสาหะในการขมจตให เกดขนแกเธอผอปสมบทแลวไมนาน จงตรสวา "ธรรมดาวาจตน


เทยวจารกไปในอารมณตาง ๆ ตลอดกาลนาน, ชอวาความสวสด ยอม ไมมแกบคคลผไมขมจตนนลงไปได, เพราะฉะนน บคคลจงควรทา ความเพยรในการขมจต เหมอนนายหตถาจารยทาความพยายามในการ ขมชางซบมนดวยขอฉะนน" แลวตรสพระคาถานวา :- "เมอกอน จตนไดเทยวจารกไป ตามอาการท ปรารถนา ตามอารมณทใคร (และ) ตามความ สบาย, วนน เราจกขมมนดวยโยนโสมนสกาา ประหนงนายควาญชาง ขมชางทซบมนฉะนน." [แกอรรถ] เนอความแหงพระคาถานนวา; กอนแตน ชอวาจตนเทยว จารกไปในอารมณทงหลายมรปเปนตนตลอดกาลนาน ชอวาตามอาการ ทปรารถนา ดวยสามารถแหงอาการ แหงกเลสทงหลายมราคะเปนตน อนเปนเหตปรารถนา ชอวา (เทยวไป) ตามอารมณเปนทใคร ดวยสามารถแหงอารมณเปนทเกดความใครแหงจตนนนนแหละ ชอวา ตามความสบาย เพราะเมอมนเทยวดวยอาการใด ความสขจงม ก เทยวไปดวยอาการนนนนแหละ, วนน เราจกขมจตดวยโยนโสมน- สการ คอตกไมยอมใหมนกาวลวงได เหมอนบรษผกมขอไว (ในมอ) ผฉลาด คอนายหตถาจารย ขมชางซบมน คอตกมนไวดวยขอฉะนน. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกเทวดาเปนอนมาก ผ เขาไปเพอสดบธรรมพรอมกบพระสาน. กทานผมอายนน เรยนพระ-


พทธวจนะคอพระไตรปฎกแลว ไดเปนพระธรรมกถกทเชยวชาญ ดารง (ชพ) อยตลอด ๑๒๐ ป ยงชมพทวปทงสนใหกระฉอนแลวปรนพพาน ดงนแล. เรองสานสามเณร จบ.


๖. เรองชางชอปาเวรกะ* [ ๒๓๗ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภชางชอ ปาเวรกะของพระเจาโกศล ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปมาทรตา" เปนตน. [ชางของพระเจาโกศลตดหลม] ดงไดสดบมา ชางนน ในกาลเปนหนม เปนสตวมกาลงมาก โดยสมยอนอก ถกกาลงแหงลมซงเกดขนเพราะชราตดทอน ลงไป สสระใหญสระหนง ตดอยในหลมแลว ไมไดอาจเพอจะขนได. มหาชน เหนชางนนแลว จงสนทนากนขนวา "ชางชอแมเหนปานน ยงถง ทพพลภาพน." พระราชาทรงสดบเรองนนแลว ทรงบงคบนาย หตถาจารยวา "เธอจงไป จงยกชางนนใหขนจากหลม." เขาไปแลว แสดงการรบขนทนน ใหตกลองรบขนแลว. ชางซงเปนเชอชาตแหง สตวมมานะ ลกขนโดยเรว ดารงอยบนบกได. ภกษทงหลายเหนเหต นนแลว จงกราบทลแดพระศาสดา. พระศาสดา ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ชางตวนนถอนตนขนจากหลมคอเปอกตมตามปกตกอน, สวนเธอทงหลาย แลนลงแลวในหลมคอกเลส; เพราะฉะนนแมเธอ ทงหลายจงเรมตง (ความเพยร) โดยแยบคายแลว ถอนตนขนจาก หลมคอกเลสนนเถด" แลวตรสพระคาถานวา :- * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล


"ทานทงหลายจงยนดในความไมประมาท, จงตาม รกษาจตของตน, จงถอนตนขนจากหลม ประหนง ชางทจมลงในเปอกตม ถอนตนขนไดฉะนน." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมาทรตา ความวา ทาน ทงหลายจงยนดยงในความไมอยปราศจากสต. บทวา สจตต ความวา จงรกษาจตของตนในอารมณทงหลาย มรปเปนตน โดยอาการทมนจะทาความกาวลวงไมได. บทวา สนโน ความวา ชางทจมลงไปแลวในเปอกตมตวนน ทาความพยายามดวยเทาหนาและเทาหลง ถอนตนขนพนจากเปอกตม ดารงอยบนบกได ฉนใด, แมทานทงหลายกจงถอนตนขนจากหลม คอกเลส คอยงตนใหดารงอยบนบกคอพระนพพาน ฉนนนเถด. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน ดารงอยในพระอรหตตผล แลว ดงนแล. เรองชางชอปาเวรกะ จบ.


๗. เรองสมพหลภกษ* [ ๒๓๘ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอทรงอาศยปาชอปาลไลยกะ ประทบอยใน ไพรสณฑชอรกขตะ ทรงปรารภภกษเปนอนมาก ตรสพระธรรมเทศนา นวา "สเจ ลเภถ" เปนตน. [ภกษ ๕๐๐ รปอยากเขาเฝาพระศาสดา] เรองมาในอรรถกถาแหงพระคาถาวา "ปเร จ น วชานนต" เปนตน ในยมกวรรค๑แลวแล. อนทจรง ขาพเจากลาวเรองนแลว วา "ความประทบอยของพระตถาคตเจาผซงพระยาชางในไพรสณฑ ชอรกขตะนนบารงอย ไดปรากฏไปในสกลชมพทวปแลว. ตระกล ใหญมอาทอยางน คอ "ทานอนาถบณฑกเศรษฐ นางวสาขามหา- อบาสกา" สงขาวไปจากพระนครสาวตถแกพระอานนทเถระวา "ทานผเจรญ ขอทานจงแสดง พระศาสดาแกขาพเจาทงหลายเถด.' ภกษประมาณ ๕๐๐ รป แมผมปกตอยในทศ ออกพรรษาแลว เขา ไปหาพระอานนทเถระ วงวอนวา "อานนท ผมอาย เราทงหลาย ฟงธรรมกถาเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาคเจา ตอกาลนานแลว, ดละ อานนทผมอาย เราทงหลายพงไดเพอฟงธรรมกถา ณ ทเฉพาะ พระพกตรพระผมพระภาค." * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล ๑. ธมมปทฏกถา ภาค ๑ เรองภกษชาวเมองโกสมพ.


[ชางปาลไลยกะจบไมจะตพระอานนท] พระเถระ พาภกษเหลานนไป ณ ไพรสรณชอวารกขตะนนแลว ดารวา "การเขาไปสสานกพระตถาคตเจา ผมปกตประทบอยพระองค เดยวตลอดไตรมาส พรอมกบภกษประมาณเทาน ไมสมควร" ดงนแลว องคเดยวเทานนเขาไปเฝาพระศาสดา. ชางชอปาลไลยกะ เหนทานแลว จบไมแลนแปรไป. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนแลว ตรสวา "เจาจงหลกไป ปาลไลยกะ, อยาหาม, นนเปนพทธปฏฐาก." มนทงทอนไมลงในทนนนนเอง ถามโดยเออเฟอถงการรบบาตรและ จวร. พระเถระมไดให. ชางคดวา "ถาภกษนจกเปนผมวตรอนเรยน แลวไซร, ทานจกไมวางบรขารของตนลงบนแผนหนทประทบนงของ พระศาสดา." พระเถระวางบาตรและจวรลงบนพน. แทจรง ภกษผ สมบรณดวยวตรทงหลาย ยอมไมวางบรขารของตนลงบนทนงหรอท นอนของคร. พระเถระถวายบงคมพระศาสดาแลวนง ณ สวนขางหนง. พระศาสดาตรสถามวา "เธอมารปเดยวเทานนหรอ ?" ทรงสดบความ ทพระเถระมากบภกษประมาณ ๕๐๐ รป ตรสวา "กภกษพวกนน อยทไหนเลา ? เมอพระเถระกราบทลวา "ขาพระองค เมอไมทราบ จตของพระองค จงพกไวขางนอก (กอน) แลวมาเฝา," ตรส "จงเรยกพวกภกษเหลานนเขามาเถด." พระเถระไดกระทาอยางน. [เทยวไปคนเดยวดกวาไปกบเพอนชว] พระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบภกษเหลานนแลว, เมอภกษ เหลานนกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจาเปน


พระพทธเจาผสขมาล และเปนกษตรยผสขมาล, พระองคผเดยวประ- ทบยนและประทบนงอยตลอดไตรมาส ทรงทากรรมททาไดโดยยาก แลว, ผกระทาวตรและปฏวตรกด ผถวายวตถมนาบวนพระโอษฐ เปนตนกด ชรอยจะมไดม," จงตรสวา "ภกษทงหลาย กจทกอยาง ชางชอปาลไลยกะทาแลวแกเรา, อนทจรง การทบคคลเมอไดสหายผ มรปเชนน อยรวมกน สมควรแลว, เมอบคลไมได ความเทยวไป คนเดยวเทานนเปนการประเสรฐ" แลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลาน ไวในนาควรรควา :- "ถาวา บคคลพงไดสหายผมปญญาเครองรกษาตว มธรรมเครองอยอนด เปนนกปราชญ ไวเปนผเทยว ไปดวยกนไซร, เขาพงครอบงาอนตรายทงสนเสย แลว พงเปนผมใจยนด มสต เทยวไปกบ สหายนน. หากวาบคคลไมพงไดสหายผมปญญา เครองรกษาตว มธรรมเครองอยอนด เปนนกปราชญ ไวเปนผเทยวไปดวยกนไซร, เขาพงเทยวไปคน เดยว เหมอนพระราชาทรงละแวนแควน ททรง ชนะเดดขาดแลว (หรอ) เหมอนชางชอวา มาตงคะละโขลงแลว เทยวไปในปาตวเดยวฉะนน. ความเทยวไปแหงบคคลคนเดยวประเสรฐกวา, เพราะคณเครองเปนสหายไมมอยในชนพาล; บคคลนนพงเปนผ ๆ เดยวเทยวไป เหมอนชางชอ


มาตงคะ ตวมความขวนขวายนอยเทยวไปอยใน ปาฉะนน และไมพงทาบาปทงหลาย." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา นปก คอผประกอบดวยปญญา เครองรกษาตน. บทวา สาธวหารธร คอผมธรรมเครองอยอนเจรญ เปน บณฑต. บทวา ปรสสยาน เปนตน ความวา เขาเมอไดสหายผม เมตตาเปนวหารธรรมเชนนน พงครอบงาอนตรายทงหลาย คอ "อนตรายทปรากฏ มสหะและพยคฆเปนตน และอนตรายทปกปด มราคะและโทสะเปนตน" ทงหมดทเดยวแลว พงเปนผมใจยนด ม สตมนคง เทยวไป คออยกบสหายนน. สองบทวา ราชาว รฏ ความวา เหมอนพระราผฤๅษ ทรง ละแวนแควนผนวชอยฉะนน. ทานกลาวคาอธบายนไววา "พระราชา ผมภมประเทศอนพระองคทรงชนะเดดขาดแลว ทรงละแวนแควน ททรงชนะเดดขาดแลวเสย ดวยทรงดารวา 'ชอวาความเปนพระราชาน เปนทตงแหงความประมาทอนใหญ, ประโยชนอะไรของเราดวยราช- สมบตทเราครอบครองแลว' ลาดบนนแหละเสดจเขาไปยงปาใหญ ผนวชเปนดาบส เทยวเสดจไปเฉพาะพระองคเดยวในอรยาบถทง ๔ ฉนใด; บคคลกพงเทยวไปเฉพาะผเดยวฉนนน."


สองบทวา มาต. ครเว นาโค ความวา เหมอนอยางวา พระยาชางตวนไดนามวา "มาตงคะ" เพราะพจารณาเหนอยางนวา "เราแลยอมอยนวเนยดวยพวกชางพลาย ชางพง ชางสะเทน และ ลกชางทงหลาย, เรายอมเคยวกนหญาทเขาเดดปลายแลว, และเขา ยอมเคยวกนกงไมอน*พอหกไดทเขาหกลงแลว ๆ, และเรายอมดมนาท ขน, เมอเราหยงลง (สทานา) และกาวขน (จากทานา) เหลาชางพง ยอมเดนเสยดสกายไป, ถาอยางไร เราตวเดยวเทานน พงหลกออกไป จากโขลงอย" ดงนแลว ดาเนนไปดวยความร ละโขลงแลว ยอม เทยวไปในปานตามสบายตวเดยวเทานน ในอรยาบถทงปวง ฉนใด; บคคลพงเทยวไปคนเดยวเทานน แมฉนนน. บทวา เอกสส ความวา ความเทยวไปแหงบรรพชตผยนด ยงแลวในเอกภาพ ตงแตกาลทตนบวช ชอวา ผ ๆ เดยวทานน ประเสรฐ. บาทพระคาถาวา นตถ พาเล สหายตา ความวา เพราะ คณธรรมน คอ "จลศล มชฌมศล มหาศล กถาวตถ ๑๐ ธดงคคณ ๑๓ วปสสนาญาณ มรรค ๔ ผล ๔ วชชา ๓ อภญญา ๖ อมตมหานพพาน" ชอวาคณเครองเปนสหาย. บคคลไมอาจบรรล คณเครองเปนสหายนน เพราะอาศยเหลาพาลชน เพราะฉะนน คณ เครองเปนสหาย จงชอวาไมมในพาลชน. บทวา เอโก เปนตน ความวา เพราะเหตน บคคลพงเปน ๑. สาขาภงค ซงรกขาวยวะอนบคคลพงหกคอกงไม. Faggots แขนงกงไมเลก ๆ.


ผ ๆ เดยวเทานนเทยวไปในอรยาบถทงปวง, และไมพงทาบาปทงหลาย แมมประมาณนอย. อธบายวา "บคคลนน พงเปนผ ๆ เดยวเทานน เทยวไป เหมอนชางชอมาตงคะ ตวมความขวนขวายนอย คอ ไมม อาลย เทยวไปตามสบายในสถานท ๆ ตนปรารถนาแลว ๆ ในปาน ฉะนน, และไมพงทาบาปทงหลายแมมประมาณนอย. เพราะฉะนน พระศาสดา เมอจะทรงแสดงเนอความนวา "แม ทานทงหลาย เมอไมไดสหายมรปเชนน พงเปนผเทยวไปคนเดยว เทานน" จงทรงแสดงพระธรรมเทศนานแกภกษเหลานน. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานนแมทง ๕๐๐ รป ดารงอยใน พระอรหตแลว ดงนแล. เรองสมพหลภกษ จบ.


๘. เรองมาร* [ ๒๓๙ ] [ขอความเบองตน] พระศาสดา เมอประทบอย ณ กฎซงตงอยในปาทขางปาหมพานต ทรงปรารภมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา "อตถมห " เปนตน. [มารทลใหพระศาสดาทรงครองราชสมบต] ไดยนวา ในกาลนน พระราชาทงหลายทรงครอบครองราช- สมบตเบยดเบยนเหลามนษย. ครงนน พระผมพระภาคเจาทอดพระ เนตรเหนมนษยทงหลายถกเบยดเบยนดวยการลงอาชญา ในรชสมย ของพระราชาผมไดตงอยในธรรม ทรงดารดวยสามารถแหงความกรณา อยางนวา "เราอาจเพอจะครอบครองราชสมบตโดยธรรม ไมเบยด เบยนเอง ไมใหผอนเบยดเบยน ไมชนะเอง ไมใหผอนชนะ ไมเศรา โศกเอง ไมใหผอนเศราโศก๑หรอหนอ ?" มารผมบาป ทราบพระปรวตกขอนนของพระผมพระภาคเจา แลว จงดารวา "พระสมณโคดมทรงดารวา 'เราอาจเพอครอบ ครองราชสมบตหรอหนอ ?' บดน พระสมณโคดมนน จกเปนผใคร เพอครอบครองราชสมบต, กชอวาราชสมบตน เปนทตงแหงความ ประมาท, เมอพระสมณโคดมครอบครองราชสมบตนนอย, เรา * พระครธรรมาธการ (ฟน ป. ธ. ๗ ปจจบนเปน พระธรรมโสภณ) วดราชบพธ แปล. ๑. โดยพยญชนะแปลวา เราอาจหรอหนอแลเพออนเปนผไมเบยดเบยนเอง...ครอบครอง ราชสมบตโดยธรรม. ศพทอนตปจจยท ๖ ศพทมอหน เปนตน เปนปฐมาววภตลงใน อรรถตตยาวภต เปนวกตกตตาในหตวา ๆ สมานกาลกรยาใน กาเรต.


อาจเพอจะไดโอกาส; เราจะไป, จกยงความอตสาหะใหเกดขนแก พระองค." แลวเขาไปเฝาพระศาสดา กราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงครอบราชสมบต, ขอพระสคตเจาจง ทรงครองราชสมบตโดยธรรม ไมเบยดเบยนเอง ไมใหผอนเบยดเบยน ไมชนะเอง ไมใหผอนชนะ ไมเศราโศกเอง ไมใหผอนเศราโศก." [พระศาสดาตรสถามเหตผลทมารทล] ครงนน พระศาสดา ตรสกะมารนนวา "มารผมบาป กทาน เหนอะไร ของเรา ผซงทานกลาวอยางน ?" เมอมารกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจาแล ทรงอบรมอทธบาท ทง ๔ ดแลว, กพระผมพระภาค เมอทรงจานงหวง พงทรงนอมนก ถงเขาหลวงหมวนตวา "จงเปนทอง" และเขาหลวงททรงนอมนกถง นน พงเปนทองทเดยว, แมขาพระองคจกทากจทควรทาดวยทรพย เพอพระองค, เพราะเหตน พระองคจกทรงครอบครองราชสมบตโดย ธรรม" ดงนแลว ทรงยงมารใหสงเวชดวยคาถา๑เหลานวา:- "บรรพต พงเปนของลวนดวยทองคาทสกปลง แมความทบรรพตนน (ทวขน) เปน ๒ เทา๒ กยงไมเพยงพอแกบคคลหนง, บคคลทรงดงน แลว พงประพฤตแตพอสม. ผเกดมาคนใด ไดเหนทกขวามกามใดเปนแดนมอบให (เปนเหต), ไฉนผทเกดมาคนนน จะพงนอมไปในกามนนได ๑. ส. ส. ๑๕/๑๗๐. ๒. แมประชมแหงบรรพต ๒ ลกกวา.


เลา ? ผเกดมารจกอปธ (สภาพเขาไปทรงไว) วา ' เปนธรรมเครองของ' ในโลกแลว พงศกษาเพอนาอปธนนนนแล ออกเสย." แลวตรสวา "มารผลามก โอวาทของทานเปนอยางอนทเดยวแล, ของเรากเปนอยางอน (คนละอยางกน), ขนชอวาการปรกษาธรรม กบทานยอมไมม, เพราะเรายอมสอนอยางน" แลวไดภาษตพระ คาถาเหลานวา:- "เมอความตองการเกดขน สหายทงหลายนา ความสขมาให, ความยนดดวยปจจยนอกน ๆ (ตามมตามได) นาความสขมาให, บญนา ความสขมาใหในขณะสนชวต, การละทกขทง ปวงเสยไดนาความสขมาให. ความเปนผเกอกล แกมารดา นาความสขมาใหในโลก, อนง ความเปนผเกอกลแกบดา นาความสขมาให. ความเปนผเกอกลแกสมณะ นาความสขมาให, ในโลก, อนง ความเปนผเกอกลแกพรหม นาความสขมาให. ศลนาความสขมาใหตราบเทา ชรา, ศรทธาทตงมนแลว นาความสขมาให, การไดเฉพาะซงปญญา นาความสขมาให, การไม ทาบาปทงหลาย นาความสขมาให." [แกอรรถ] บรรดาบทเหลานน บทวา อตถมห ความวา กเมอกจ ม


การทาจวรเปนตนกด มระงบอธกรณเปนตน บงเกดขนแก บรรพชตบาง, (หรอ) เมอกจ มกสกรรมเปนตนกด มการถกเหลา ชนผอาศยรวมดวยฝกฝายทมกาลงยายกด บงเกดขนแกคฤหสถบาง, สหายเหลาใดสามารถเพอยงกจนนใหสาเรจได หรอใหสงบได, สหาย ผเหนปานนนนาความสขมาให. สองบทวา ตฏ สขา ความวา กแมคฤหสถทงหลาย ผไม สนโดษแลวดวยของแหงตน จงปรารภ ทจรตกรรมมการตดท ตอเปนตน, แมบรรพชตทงหลายผไมสนโดษแลวดวยปจจยของตน จงปรารภอเนสนามประการตาง ๆ, เพราะเหตน คฤหสถและบรรพชต ทง ๒ นน จงไมประสพความสขเลย; เพราะฉะนน ความสนโดษ ดวยของมอยแหงตนนอกน ๆ คอเลกนอยหรอมากมายนเอง นาความ สขมาให. บทวา ป ความวา กบญกรรมทเรมทาไวตามอธยาศย อยางไรนนแล นาความสขมาใหในมรณกาล. บทวา สพพสส ความวา อนง พระอรหต กลาวคอการละ วฏฏทกขทงสนไดนนแล ชอวานาความสขมาใหในโลกน. การปฏบตชอบในมารดา ชอวา มตเตยยตา. การปฏบต ชอบในบดา ชอวา เปตเตยยตา. การทะนบารงมารดาบดานแล พระผมพระภาคเจาตรสแลวดวยบทแมทงสอง. อนทจรง มารดาและ บดาทราบวาบตรทงหลายไมบารงแลว ยอมฝงทรพยอนเปนของมอย แหงตนเสยในแผนดนบาง ยอมสละใหแกชนเหลาอนบาง, อนง


การนนทายอมเปนไปแกบตรเหลานนวา "คนพวกนไมทะนบารง มารดาบดา," บตรเหลานนยอมบงเกดแมในคณนรก เพราะกายแตก ทาลายไป; สวนบตรเหลาใดทะนบารงมารดาบดาโดยเคารพ, บตร เหลานนยอมไดรบทรพยอนเปนของมอยของมารดาบดาเหลานน ทง ยอมไดซงการสรรเสรญ, เพราะรางการแตกทาลายไป ยอมบงเกดใน สวรรค; เพราะฉะนน แมทงสองขางน พระผมพระภาคเจาตรสวา "นาความสขมาให" ดงน. การปฏบตชอบในบรรพชตทงหลาย ชอวา สามตา. การปฏบตชอบในพระพทธเจา พระปจเจกพทธ และพระสาวกแหงพระ พทธเจาทงหลาย ผมบาปอนลอยเสยแลวเทานน ชอวา พรหม ตา. ความเปนคอการบารง พระพทธเจาพระปจเจกพทธและพระพทธสาวก ทงหลายเหลานนดวยปจจย ๔ พระผมพระภาคเจาตรสแลวแมดวยบท ทง ๒. แมขอน พระองคกตรสวา ชอวา นาความสขมาใหในโลก (น). บทวา สล เปนตน ความวา แทจรง เครองอลงการทงหลาย มแกวมณ ตมห และผาแดงเปนตน ยอมงดงามสาหรบเหลาชนผตง อยแลวในวยนน ๆ เทานน, เครองอลงการของคนหนม จะงดงามใน กาลแก หรอเครองอลงการของคนแก จะงดงามในกาลหนม ก หาไม, อนง, (เครองอลงการทตกแตงไมถกกาลน) ยอมกอให เกดความเสยหายถายเดยว เพราะใหการครหาบงเกดขนวา "คนนน ชะรอยจะเปนบา;" สวนศลมศล ๕ และศล ๑๐ เปนตนเปนประเภท


ยอมงดงามในทก ๆ วย ทงแกคนหนม ทงแกคนแกทเดยว, ยอม นามาแตความโสมนสถายเดยว เพราะใหความสรรเสรญบงเกดขนวา "แม ทานผนมศลหนอ" เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "สข ยาว ชรา สล." สองบทวา สทธา ปตฏ ตา ความวา ศรทธาทเปนโลกยะ และโลกตตระแมทง ๒ อยาง เปนคณชาตไมหวนไหว ตงมนแลว เทยว นาความสขมาให. บาทพระคาถาวา สโข ป าปฏลาโภ ความวา การได เฉพาะปญญาแมทเปนโลกยะและโลกตตระ นาความสขมาให. สองบทวา ปาปาน อรกณ ความวา อนง การไมกระทาบาป ทงหลายดวยอานาจแหงเสตฆาตวรต๑ นาความสขมาใหในโลกน. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกเทวดาเปนอนมาก ดง นแล. เรองมาร จบ. นาควรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๒๓ จบ. ๑. ดวยสามารถแหงวรตเครองฆาซงบาปธรรมนบเนองแลวในอรยมรรคชอวา เสต. แปลเปนภาวสาธนะกได.

3 33+พระธัมมปทัฏฐกถาแปล+ภาค+๗

Documents