2 22++พระธัมมปทัฏฐกถาแปล+ภาค+๔

คานา การศกษาพระปรยตธรรม ทจะอานวยประโยชนแกผศกษา เตมท จาตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพราะ หนงสอเครองประกอบเทากบดวงประทปสาหรบสองมรรคา ใหผศกษา มองเหนแนวทางไดสะดวกชดเจน เพราะฉะนน กองตาราแหงมหา- มกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ ซงมหนาทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกการศกษาพระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพ หนงสอเครองอปกรณทงฝายนกธรรมทงฝายบาลขน เพอใหผศกษา ไดรบความสะดวกในการศกษา และไดจดพมพเสรจไปแลวหลาย เรอง เฉพาะหนงสอธมมปทฏฐกถา กนบวาเปนหนงสอสาคญเรอง หนง เพราะใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษาบาล เมอเรยนบาลไวยากรณจบแลว กเรมเรยนธมมปทฏฐกถาเปนลาดบ ไป เหนควรแปลเปนภาษาไทยใหตลอดเรอง จงไดมอบให พระมหาอ นสสโภ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร เปนผรบไปดาเนนการ. ทานไดคนควารวบรวมจากหนงสอตาง ๆ ซงพระเถรานเถระไดแปล ไวบาง ขอใหทานทเปนกรรมการกองตาราชวยแปลบาง ขอให ทานทเปนเปรยญในสานกเดยวและตางสานกชวยแปลบาง. แตการแปลนน ไดขอใหแปลตามวธการทกองตาราไดวางไว เพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกวา แปลใหได ความชด สานวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภาษา และแปล เทาศพทอยางพระกรรมการแปลเปนตวอยางในสนามหลวง ถาทไหน ถาทไหนไมมศพท เพมเขาใหม กทาเครองหมายวงเลบ [ ] ไว ถาทไหน บงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ทานชกความมา จากบาลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทาเชงอรรถบอกไวใหทราบ เพอ สะดวกแกผศกษาซงสนใจในการคนควา. กองตารา ฯ ขอแสดงความขอบใจทานผชวยแปลและผมสวน

ชวยใหหนงสอนสาเรจทก ๆ ทาน และขออทศสวนกศลซงเกดจาก หนงสอน แตทานบรพปธยาจารยผบรหารพระศาสนาสบ ๆ กนมา. กองตารา มหากฏราชวทยาลย ๕ เมษายน ๒๔๘๑

ประโยค๒ - พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๔ - หนาท 1

๖. บณฑตวรรค วรรณนา ๑. เรองพระราธเถระ* [ ๖๐] [ ขอความเบองตน] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภทานพระ ราธะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " นธนว ปวตตาร " เปนตน. [ ราธพราหมณซบผอมเพราะไมไดบวช ] ไดยนวา พระราธะนน ในเวลาเปนคฤหสถ ไดเปนพราหมณ ตกยากอยในกรงสาวตถ. เขาคดวา " เราจกเลยงชพอยในสานกของ ภกษทงหลาย " ดงนแลว ไปสวหาร ดายหญา กวาดบรเวณ ถวาย วตถมนาลางหนาเปนตน อยในวหารแลว. ภกษทงหลายไดสงเคราะห เธอแลวกตาม, แตกไมปรารถนาจะใหบวช. เขาเมอไมไดบวช จง ซบผอมแลว. [ ราธพราหมณมอปนสยพระอรหต ] ภายหลงวนหนง พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทอดพระเนตรเหนพราหมณนนแลว ทรงใครครวญอยวา " เหตอะไร หนอ ? " ดงนแลว ทรงทราบวา " ราธพราหมณจกเปนพระอรหนต " ในเวลาเยน เปนเหมอนเสดจเทยวจารกไปในวหาร เสดจไปส * พระมหาเปลยน ป. ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล. ปจจบนเปนพระราชวรญาณมน ป. ธ. ๙ วดบรณศรมาตยาราม.


สานกของพราหมณแลวตรสถามวา " พราหมณ เธอเทยวทาอะไร อย ? " เขากราบทลวา " ขาพระองคทาวตตปฏวตรแกภกษทงหลายอย พระเจาขา. " พระศาสดา. เธอไดการสงเคราะหจากสานกของภกษเหลานน หรอ ? พราหมณ. ไดพระเจาขา, ขาพระองคไดแตเพยงอาหาร, แต ทานไมใหขาพระองคบวช. [ พระสารบตรเปนผกตญกตเวท ] พระศาสดารบสงใหประชมภกษสงฆในเพราะเรองนนแลว ตรส ถามความนนแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย ใคร ๆ ระลกถง คณของพราหมณนได มอยบางหรอ ? " พระสารบตรเถระกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคระลกได, เมอขาพระองคเทยวบณฑบาต อยในกรงราชคฤห พราหมณนใหคนถวายภกษาทพพหนง ทเขา นามาเพอตน, ขาพระองคระลกถงคณของพราหมณนได. " เมอพระ ศาสดาตรสวา " สารบตร กการทเธอเปลองพราหมณผมอปการะ อนกระทาแลวอยางน จากทกข ไมควรหรอ ? " ทานกราบทลวา " ดละ พระเขาขา, ขาพระองคจกใหเขาบวช " จงใหพราหมณนน บวชแลว. [ พราหมณบวชแลวเปนคนวางาย ] อาสนะทสดแหงอาสนะในโรงฉนยอมถงแกทาน, ทานลาบาก


อย ดวยอาหารวตถมขาวยาคและภตรเปนตน. พระเถระพาทานหลก ไปสทจารกแลว. กลาวสอน พราสอนทานเนอง ๆ วา " สงน คณ ควรทา, สงน คณไมควรทา " เปนตน. ทานไดเปนผวางาย ม ปกตรบเอาโอวาทโดยเบองขวาแลว, เพราะฉะนน เมอทานปฏบตตาม คาทพระเถระพราสอนอย โดย ๒-๓ วนเทานน กไดบรรลพระอรหต แลว. พระเถระพาทานไปสสานกพระศาสดา ถวายบงคมนงแลว. ลาดบนน พระศาสดาทรงทาปฏสนถารกะทานแลว ตรสวา " สารบตร อนเตวาสกของเธอเปนผวางายแลหรอ ? " พระเถระ. อยางนน พระเจาขา, เธอเปนผวางายเหลอเกน, เมอโทษไร ๆ ทขาพระองคแมกลาวสอนอย, ไมเคยโกรธเลย. พระศาสดา. สารบตร เธอเมอไดสทธวหารกเหนปานน จะพง รบไดประมาณเทาไร ? พระเถระ. ขาพระองคพงไดรบแมมากทเดยว พระเจาขา. [ พวกภกษสรรเสรญพระสารบตรและพระราธะ ] ภายหลงวนหนง พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา " ไดยน วา พระสารบตรเถระเปนผกตญกตเวท ระลกถงอปการะสกวาภกษา ทพพหนง ใหพราหมณตกยากบวชแลว; แมพระราธเถระกเปนผอดทน ตอโอวาท ไดทานผควรแกการสงสอนเหมอนกนแลว. " [ พระศาสดาทรงแสดงอลนจตตชาดก ] พระศาสดาทรงสดบกถาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษ


ทงหลาย มใชแตในบดนเทานน, ถงในกาลกอน สารบตรเปนผ กตญกตเวทเหมอนกน " ดงนแลว เพอจะประกาศความนน จงตรส อลนจตตชาดก๑ ในทกนบาตน ใหพสดารวา :- " เสนาหมใหญอาศยเจาอลนจตตกมาร ราเรง ทวกนแลว ไดใหชางจบพระเจาโกศลทงเปน ผไมพอพระทยดวยราชสมบต, ภกษผถงพรอมดวย นสยอยางน เปนผมความเพยรอนปรารภแลว เจรญกศลธรรมอย, เพอบรรลธรรมเปนแดนเกษม จากโยคะ พงบรรลธรรมเปนทสนไปแหงสงโยชน ทงปวงโดยลาดบ. " ไดยนวา ชางตวหนงเทยวไปตวเดยว รอปการะทพวกชางไม ทาแลวแกตน โดยภาวะคอทาเทาใหหายโรค แลวใหลกชางตวขาว ปลอด ในครงนน ไดเปนพระสารบตรเถระแลว. [ ภกษควรเปนผวางายอยางพระราธเถระ ] พระศาสดาครนตรสชาดกปรารภพระเถระอยางนนแลว ทรง ปรารภพระราธเถระ ตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาภกษควรเปน ผวางายเหมอนราธะ, แมอาจารยชโทษกลาวสอนอย กไมควรโกรธ, อนง ควรเหนบคคลผใหโอวาท เหมอนบคคลผบอกขมทรพยใหฉะนน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถานวา :- ๑. ข. ชา. ๒๗/๕๒. ตทฏกถา. ๓/๒๓.


" บคคล๑พงเหนผมปญญาใด ซงเปนผกลาว นคคหะ ชโทษ วาเปนเหมอนผบอกขมทรพยให, พงคบผมปญญาเชนนน ซงเปนบณฑต, (เพราะวา) เมอคบทานผเชนนน มแตคณอยางประเสรฐ ไมมโทษทลามก. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา นธน ไดแก หมอแหงขมทรพยอน เตมดวยเงนทองเปนตน ซงเขาฝงเกบไวในทนน ๆ. บทวา ปวตตาร คอ เหมอนอยางผทาความอนเคราะหคน เขญใจ ซงเปนอยโดยฝดเคอง แลวชกชวนวา " ทานจงมา, เราจกช อบายเลยงชพโดยสะดวกแกทาน " ดงนแลว นาไปยงทขมทรพยแลว เหยยดออกบอกวา " ทานจงถอเอาทรพยนเลยงชพตามสบายเถด." วนจฉยในบทวา วชชทสสน : ภกษผชโทษม ๒ จาพวก คอ ภกษคอยแสหาโทษ ดวยคดวา " เราจกขมภกษนนดวยมารยาทอน ไมสมควร หรอดวยความพลงพลาดอนนในทามกลางสงฆ " ดงน จาพวก ๑. ภกษผดารงอยแลวตามสภาพ ดวยสามารถแหงการ อมชดวยการแลดโทษนน ๆ เพอประโยชนจะใหรสงทยงไมร เพอ ตองการจะไดถอตามเอาสงทรแลว เพราะความเปนผปรารถนาความ เจรญแหงคณมศลเปนตนแกผนน จาพวก ๑; ภกษจาพวกหลงน ๑. พระราชกว (อาบ) วดบวรนเวศวหาร แปลออกสอบเปรยญ ๖ ประโยค ใน สนามหลวง พ. ศ. ๒๔๖๔.


พระผมพระภาคทรงประสงค ในบทวา วชชทสสน น. คนเขญใจถก ผอนคกคามกด ตกด ชขมทรพยใหวา " แกจงถอเอาทรพยน " ยอม ไมทาความโกรธ, มแตปราโมทยอยางเดยว ฉนใด; เมอบคคลเหน ปานดงนน เหนมารยาทมบงควรกด ความพลาดพลงกด แลวบอก อย, ผรบบอกไมควรทาความโกรธ ควรเปนผยนดอยางเดยว ฉนนน. ควรปรารถนาทเดยววา " ทานเจาขา กรรมอนใหญ อนใตเทาผตง อยในฐานเปนอาจารย เปนอปชฌาย ของกระผมแลว สงสอนอย กระทาแลว, แมตอไป ใตเทาพงโอวาทกระผม " ดงน. บทวา นคคยหวาท ความวา กอาจารยบางทานเหนมารยาท อนมบงควรกด ความพลงพลาดกด ของพวกศษยมสทธวหารกเปน อาทแลว ไมอาจเพอจะพด ดวยเกรงวา " ศษยผนอปฏฐากเราอย ดวยกจวตรมใหนาบวนปากเปนตน แกเรา โดยเคารพ; ถาเราจกวา เธอไซร, เธอจกไมอปฏฐากเรา, ความเสอมจกมแกเรา ดวยอาการ อยางน " ดงน ยอมหาชอวาเปนผกลาวนคคหะไม, เธอผนน ชอวา เรยรายหยากเยอลงในศาสนาน. สวนอาจารยใด เมอเหนโทษปานนน แลว คกคาม ประณาม ลงทณฑกรรม ไลออกจากวหาร ตาม สมควรแกโทษ ใหศกษาอย. อาจารยน ชอวาผกลาวนคคหะ; แมเหมอนอยางพระสมมาสมพทธเจา. สมจรงอยางนน พระผมพระ- ภาคตรสคานไววา " ดกอนอานนท เราจกกลาวขม ๆ, ดกอน อานนท เราจกกลาวยกยอง ๆ, ผใดเปนสาระ, ผนนจกดารงอยได. " บทวา เมธาว คอ ผประกอบดวยปญญามโอชะเกดแตธรรม.


บทวา ตาทส เปนตน ความวา บคคลพงคบ คอพงเขาไป นงใกล บณฑตเหนปานนน, เพราะเมออนเตวาสกคบอาจารยเชนนน อย, คณอยางประเสรฐยอมม โทษทลามกยอมไมม คอมแตความ เจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเสย. ในทสดเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระราธเถระ จบ.


๒. เรองภกษอสสชและปนพพสกะ* [ ๖๑] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษอสสช และปนพพสกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โอวเทยยานสาเสยย " เปนตน. กเทศนาตงขนแลวทกฏาคร. [ ภกษลามกตองถกปพพาชนยกรรม ] ดงไดสดบมา ภกษ ๒ รปนน แมเปนสทธวหารกของพระ อครสาวกกจรง, ถงอยางนน เธอกกลายเปนอลชช เปนภกษชว. ภกษ ๒ รปนน เมออยทกฏาคร กบภกษ ๕๐๐ รป ซงเปนบรวาร- ของตน (ลวน) เปนผชวชา ทาอนาจารหลายอยางหลายประการ เปนตนวา ปลกตนไมกระถางเองบาง ใชใหเขาปลกบาง ทากรรมแหง ภกษผประทษรายตระกล เลยงชพดวยปจจยอนเกดแตกรรมนน ได ทาอาวาสนนมใหเปนทอยแหงพวกภกษผมศลเปนทรก. พระศาสดา ทรงสดบขาวนนแลว ตรสเรยกพระอครสาวกทง ๒ พรอมดวยบรวาร มา เพอทรงประสงคทาปพพาชนยกรรมแกพวกภกษพวกนนแลว ตรสวา " สารบตรและโมคคลลานะ เธอพากนไปเถด, ในภกษเหลานน เหลาใดไมเชอฟงคาของเธอ, จงทาปพพาชนยกรรมแกภกษเหลานน; สวนเหลาใดเชอฟงคา, จงวากลาวพราสอนเหลานน, ธรรมดาผวา กลาวสงสอน ยอมไมเปนทรกของผทมใชบณฑตเทานน, แตเปนท *แปลออกสอบเปรยญ ๖ ประโยค ในสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๖๙.


รกทชอบใจของบณฑตทงหลาย " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงไดตรสพระคาถานวา :- " ผใดพงวากลาว พงสอน และพงหามจาก ธรรมของอสตบรษ, ผนนแล ยอมเปนทรกของ สตบรษทงหลาย, ไมเปนทรกของพวกอสตบรษ. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา โอวเทยย ความวา เมอเกดเรอง ขนแลว จงกลาว ชอวายอมโอวาท, เมอยงไมเกดเรอง ชโทษอน ยงไมมาถง ดวยสามารถเปนตนวา " แมโทษจะพงมแกทาน " ดงน ชอวายอมอนศาสน; กลาวตอหนา ชอวายอมโอวาท, สงฑตหรอ ศาสนไปในทลบหลง ชอวายอมอนศาสน. แมกลาวคราวเดยว ชอ วายอมโอวาท, กลาวบอย ๆ ชอวายอมอนศาสน. อกอยางหนง กาลงโอวาทนนแล ชอวาอนศาสน พงกลาวสงสอนอยางน ดวย ประการฉะน. บทวา อสพภา ความวา พงหามจากอกศลธรรม พงใหตง อยในกศลธรรม. บทวา สต ความวา บคคลเหนปานนนน ยอม เปนทรกแหงสตบรษทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน; แตผวากลาว ผสงสอนนน ยอมไมเปนทรกแหงพวกทไมเหนธรรม มปรโลกอน ขามลวงแลว ผเหนแกอามส บวชเพอประโยชนแกการเลยงชพ เหลานน ชอวาอสตบรษ ผทมแทงดวยหอกคอปากอยางนวา " ทาน


ไมใชพวกอปชฌายอาจารยของพวกเรา, วากลาวพวกเราทาไม ? " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว. ฝายพระสารบตรและพระโมคคลลานะ ไปทกฏาครนน วากลาว สงสอนภกษเหลานนแลว. ในภกษเหลานน บางพวกกรบโอวาท ตงใจประพฤตปฏบต, บางพวกกสกไป, บางพวกตองปพพาชนยกรรม ดงนแล. เรองภกษอสสชและปนพพสกะ จบ.


๓. เรองพระฉนนเถระ* [ ๖๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระฉนน- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " น ภเช ปาปเก มตเต " เปนตน. [ พระฉนนเถระดาพระอครสาวก ] ดงไดสดบมา ทานพระฉนนะนนดาพระอครสาวกทง วา " เราเมอตามเสดจออกมหาภเนษกรมน กบพระลกเจาของเราทงหลาย ในเวลานน มไดเหนผอนแมสกคนเดยว, แตบดน ทานพวกนเทยว กลาววา ' เราชอสารบตร, เราชอโมคคลลานะ, พวกเราเปนอคร- สาวก. " พระศาสดาทรงสดบขาวนนแตสานกภกษทงหลายแลว รบสง ใหหาพระฉนนเถระมา ตรสสอนแลว. ทานนงในชวขณะนนเทานน ยงกลบไปดาพระเถระทงหลายเหมอนอยางนนอก. พระศาสดารบสง ใหหาทานซงกาลงดามาแลว ตรสสอนอยางนนถง ๓ ครงแลว ตรส เตอนวา " ฉนนะ ชอวาอครสาวกทง ๒ เปนกลยาณมตร เปนบรษ ชนสง ของเธอ, เธอจงเสพ จงคบกลยาณมตรเหนปานน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " บคคลไมควรคบปาปมตร, ไมควรคบบรษตาชา, ควรคบกลยาณมตร, ควรคบบรษสงสด. " *แปลออกสอบเปรยญ ๖ ประโยค ในสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๖๙.


[ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานนวา " คนผยนดในอกศลกรรม ม กายทจรตเปนตน ชอวาปาปมตร, คนผชกนาในเหตอนไมสมควร ม การตดชองเปนตนกด อนตางโดยการแสวงหาไมควร ๒๑ อยาง๑กด ชอวาบรษตาชา. อนง ชน ๒ จาพวกนน ชอวาเปนทงปาปมตร ทงบรษตาชา; บคคลไมควรคบ คอไมควรนงใกลเขาเหลานน; ฝาย ชนผผดตรงกนขาม ชอวาเปนกลยาณมตร ทงสตบรษ, บคคลควร คบ คอควรนงใกลทานเหลานน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว. [ พระศาสดาตรสสงใหลงพรหมทณฑพระฉนนะ ] ฝายพระฉนนเถระ แมไดฟงพระโอวาทแลว กยงดาขพวกภกษ อยอกเหมอนนยกอนนนเอง. แมพวกภกษกกราบทลแดพระศาสดา อก. พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย เมอเรายงมชวตอย พวก เธอจกไมอาจ เพอใหฉนนะสาเหนยกได. แตเมอเราปรนพพานแลว จงจกอาจ " ดงนแลว, เมอพระอานนททลถาม ในเวลาจวนจะ เสดจปรนพพานวา " พระเจาขา อนพวกขาพระองคจะพงปฏบตใน พระฉนนเถระอยางไร ? จงตรสบงคบวา " อานนท พวกเธอพงลง พรหมทณฑแกฉนนภกษเถด. " ๑. ปรมตถโชตก หนา ๒๖๕.


พระฉนนะนน เมอพระศาสดาเสดจปรนพพานแลว ไดฟง พรหมทณฑ ทพระอานนทเถระยกขนแลว มทกข เสยใจ ลมสลบ ถง ๓ ครง แลววงวอนวา " ขาแตทานผเจรญ ขอทานอยาใหกระผม ฉบหายเลย " ดงนแลว บาเพญวตรอยโดยชอบ ตอกาลไมนานนก กบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว ดงนแล. เรองพระฉนนเถระ จบ.


๔. เรองพระมหากปปนเถระ* [ ๖๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระมหา กปปนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ธมมปต สข เสต " เปนตน. ในเรองนน มอนบพพกถา ดงตอไปน :- [ พระปจเจกพทธะทลขอหตถกรรมทาเสนาสนะ ] ไดยนวา ในอดตกาล ทานพระมหากปปนะ มอภนหารไดทาไว แทบบาทมลของพระพทธเจาทรงพระนามวาปทมตตระ ทองเทยว อยในสงสาร เกดเปนนายชางหกผเปนหวหนา ในบานชางหกแหงหนง ในทไมไกลแตกรงพาราณส. ครงนน พระปจเจกพทธะประมาณพน องค อยในหมวนตประเทศ ๘ เดอน อยในชนบท ๔ เดอนอนเปน ฤดฝน. คราวหนง พระปจเจกพทธะเหลานน พกอยในทไมไกลแต กรงพาราณส แลวสงพระปจเจกพทธะ ๒ รปไปยงสานกพระราชาดวย คาวา " ทานทงหลายจงทลขอหตถกรรมเพอประโยชนแกการทาเสนา- สนะ. " กในกาลนน เปนคราววปปมงคลแรกนาขวญของพระราชา. ทาวเธอทรงสดบวา " ไดยนวา พระปจเจกพทธะทงหลายมา " จง เสดจออกไป ตรสถามถงเหตทมา แลวตรสวา " ขาแตทานผเจรญ วนนยงไมมโอกาส. (เพราะ) พรงน ขาพเจาทงหลายจะมการมงคล แรกนาขวญ, ขาพเจาจกทาในวนท ๓ " ไมทรงอาราธนาพระปจเจก- *พระมหาเฉย (พระราชปญญากว) ป.ธ. ๗ วดสมพนธวงศ แปล.


พทธะทงหลายไวเลย เสดจเขาไปแลว. พระปจเจกพทธะทงหลาย คดวา " เราทงหลายจกเขาไปสบานอน " หลกไปแลว. [ พวกบานชางหกทาบญ ] ในขณะนน ภรรยาของนายชางหกผหวหนา ไปสกรงพาราณส ดวยกจบางอยาง เหนพระปจเจกพทธะเหลานน นมสการแลวถามวา " ทานผเจรญ พระผเปนเจามาในกาลมใชเวลา เพราะเหตไร ? " ไดทราบความเปนไปนนตงแตตน เปนหญงมศรทธา ถงพรอมดวย ปญญา นมนตวา " ทานผเจรญ ขอทานทงหลายจงรบภกษาของดฉน ทงหลายในวนพรงน. " พระปจเจก. นองหญง พวกเรามมาก. หญง. มประมาณเทาไร ? เจาขา. พระปจเจก. มประมาณพนรป นองหญง. หญงนนกลาววา " ทานผเจรญ พวกดฉนมประมาณพนคน อยในบานน, คนหนง ๆ จกถวายภกษาแดพระผเปนเจารปหนง ๆ ขอทานทงหลาย จงรบภกษาเถด, ดฉนคนเดยวจกใหทาแมทอยแก ทานทงหลาย. " พระปจเจกพทธะทงหลายรบ (อาราธนา) แลว. นางเขาไปส บาน ปาวรองวา " เราเหนพระปจเจกพทธะประมาณพนองค นมนต ไวแลว, ทานทงหลายจงจดแจงทเปนทนงแดพระผเปนเจาทงหลาย, จงจดอาหารวตถทงหลายมขาวตมและขาวสวยเปนตน แดพระผเปน


เจาทงหลายเถด " แลวใหสรางปราในทามกลางบาน ลาดอาสนะไว ในวนรงขน จงใหนมนตพระปจเจกพทธะทงหลายนง องคาสดวย โภชนะอนประณต ในเวลาเสรจภตกจ จงพาหญงทงหมดในบานนน พรอมกบหญงเหลานน นมสการพระปจเจกพทธะทงหลายแลว รบ เอาปฏญญาเพอประโยชนแกการอยตลอดไตรมาส แลวปาวรองชาวบาน อกวา " แมและพอทงหลาย บรษคนหนง ๆ แตตระกลหนง ๆ จงถอเอาเครองมอมมดเปนตนเขาไปสปา นาเอาทพพสมภาระมาสราง ทเปนทอยของพระผเปนเจาทงหลาย. " พวกชาวบานตงอยในถอยคาของนางแลว คนหนง ๆ ทาทแหง หนง ๆ แลวใหสรางศาลามงดวยใบไมพนหลง พรอมกบทพกกลาง คนและกลางวน แลวอปฏฐากพระปจเจกพทธะผเขาจานาพรรษาใน บรรณศาลาของตน ๆ ดวยตงใจวา " เราจกอปฏฐากโดยเคารพ, เรา จกอปฏฐากโดยเคารพ. " ในเวลาออกพรรษาแลว นางชกชวนวา " ทานทงหลายจง ตระเตรยมผาเพอจวร (ถวาย) แดพระปจเจกพทธะทงหลายผอยจา พรรษาในบรรณศาลาของตน ๆ เถด. " แลวใหถวายจวรมคาพนหนง แดพระปจเจกพทธะองคหนง ๆ. พระปจเจกพทธะทงหลายออกพรรษา แลว ทาอนโมทนาแลวกหลกไป. [ อานสงสทานนาใหเกดในดาวดงส ] แมพวกชาวบาน ครนทาบญนแลว จตจากอตภาพนนแลวเกด


ในภพดาวดงส ไดมนามวาคณะเทวบตรแลว. เทวบตรเหลานน เสวยทพยสมบตในภพดาวดงสนน ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจา ทรงพระนามวากสสปะ (มา) เกดในเรอนของกฎมพ ในกรง พาราณส. หวหนาชางหกไดเปนบตรของกฎมพผใหญ. ฝายภรรยา ของเขา กไดเปนธดาของกฎมพผใหญเหมอนกน. หญงเหลานน แมทงหมด ถงความเจรญวยแลว เมอจะไปสตระกลผว กไดไป สเรอนของบรษเหลานนนนแล. [ กฎมพถวายมหาทาน ] ตอมาวนหนง เขาปาวรองการฟงธรรมในวหาร. กฎมพ เหลานนแมทงหมด ไดยนวา " พระศาสดาจะทรงแสดงธรรม " ปรกษา กนวา " เราทงหลายจกฟงธรรม " แลวไดไปสวหารกบภรรยา. ใน ขณะทชนเหลานน เขาไปสทามกลางวหาร ฝนไดตงเคาแลว, บรรพ- ชตทงหลายมสามเณรเปนตน ผเปนกลปกะหรอเปนญาตของชนเหลา ใดมอย; ชนเหลานนกเขาไปสบรเวณของบรรพชตเหลานน. แต กฎมพเหลานนไมอาจจะเขาไปในทไหน ๆ ได เพราะความทกลปกะ หรอญาตเหนปานนนไมม ไดยนอยทามกลางวหารนนเอง. ลาดบนน กฎมพผเปนหวหนา จงกลาวกะกฎมพผบรวารเหลา นนวา " ทานทงหลาย จงดอาการอนนาเกลยดของพวกเรา, ธรรมดา กลบตรทงหลาย ละอายดวยเหตมประมาณเทาน สมควรแลว. " บรวาร. นาย พวกเราจะทาอยางไรเลา ? กฎมพ. พวกเราถงอาการนาเกลยดน เพราะไมมสถานทซงม


คนคนเคยกน, เราทงหมดรวมทรพยกน สรางบรเวณเถอะ. บรวาร. ดละ นาย. คนผหวหนา ไดใหทรพยพนหนง, ชนทเหลอใหคนละ ๕๐๐, พวกหญงใหคนละ ๒๕๐. ชนเหลานนรวบรวมทรพยนนแลวเรม (สราง) ชอบรเวณใหญ เพอประโยชนเปนทประทบของพระศาสดา ซงมเรอนยอดพนหลงเปนบรวาร. เมอทรพยไมเพยงพอ เพราะ ความทนวกรรมเปนงานใหญ, จงไดออกอกคนละกง จากทรพยท ตนใหแลวในกอน. เมอบรเวณเสรจแลว, ชนเหลานนเมอจะทาการ ฉลองวหาร จงถวายมหาทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ตลอด ๗ วน แลวจดจวรเพอภกษสองหมนรป. [ ภรรยาของกฎมพถวายดอกองกาบ ] ฝายภรรยาของกฎมพผเปนหวหนา ไมทาใหมสวนเสมอดวยชน ทงหมด ตงอยดวยปญญาของตน คดวา " เราจกบชาพระศาสดา ทาใหยง (กวาเขา) " จงถอเอาผอบดอกองกาบ กบผาสาฎกมสดง ดอกองกาบราคาพนหนง ในเวลาอนโมทนา บชาพระศาสดาดวย ดอกองกาบแลว วางผาสาฎกนนไว แทบบาทมลของพระศาสดา ตงความปรารถนาไววา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอสรระของหมอมฉน จงมสดจดอกองกาบนแหละ ในทหมอมฉนเกดแลว ๆ, และขอหมอม ฉนจงมนามวา อโนชานนแล. " พระศาสดาไดทรงทาอนโมทนาวา " จงสาเรจอยางนนเถด. "


[ กฎมพภรรยาและบรวารเกดในราชตระกล ] ชนเหลานนแมทงหมด ดารงอยจนตลอดอายแลว จตจาก อตภาพนนแลวกเกดในเทวโลก ในพทธปบาทกาลน จตจาก เทวโลกแลว. กฎมพผเปนหวหนา เกดในราชตระกล ในกกกฏวดนคร ถงความเจรญวยแลว ไดเปนพระราชาพระนามวา พระเจามหากปปนะ. ชนทเหลอไดเกดในตระกลมหาอามาตย; ภรรยาของกฎมพผเปนหวหนา เกดในราชตระกล ในสาคลนคร ในมททรฐ. พระนางไดมพระสรระ เชนกบสดอกองกาบนนเทยว. พระญาตขนานพระนามแกพระนางวา " อโนชา " นนแล. พระนางทรงถงความเจรญวยแลว กไปสพระ ราชมณเฑยรของพระเจากปปนะ ไดเปนพระเทวมพระนามวา อโนชาแลว. แมหญงทงหลายทเหลอ เกดในตระกลอามาตยทงหลาย ถงความเจรญวยแลว กไดไปสเรอนแหงบตรอามาตยเหลานนเหมอน กน. ชนเหลานนแมทกคน ไดเสวยสมบตเชนกบสมบตของพระราชา. ในกาลใด พระราชาทรงประดบเครองอลงการทงปวง ทรงชางเทยวไป; ในกาลนน แมชนเหลานนกเทยวไปเหมอนอยางนน. เมอพระราชา เสดจเทยวไปดวยมาหรอดวยรถ, แมชนเหลานน กเทยวไปเหมอน อยางนน. ชนเหลานนเสวยสมบตรวมกน ดวยอานภาพแหงบญททา รวมกน ดวยประการฉะน. กมาของพระราชามอย ๕ มา คอ มาชอพละ ๑ พลวาหนะ ๑ ปปผะ ๑ ปปผวาหนะ ๑ สปตตะ ๑. บรรดามาเหลานน มาชอ สปตตะ พระราชาทรงเอง. ๔ มานอกน ไดพระราชาแกพวกมา


ใช เพอประโยชนนาขาวสาสนมา. [ พระราชาใหสบขาวพระรตนตรย ] พระราชาใหมาใชเหลานน บรโภคแตเชาตรแลว ทรงสงไป ดวยพระดารสวา " พวกทานไปเถด, เทยวไป ๒ หรอ ๓ โยชนแลว ทราบวาพระพทธ พระธรรม หรอพระสงฆอบตแลว จงนาขาวท ใหเกดสขมาแกเรา. " มาใชเหลานน ออกโดยประตทง ๔ เทยวไป ได ๒-๓ โยชน ไมไดขาวแลวกกลบ. [ พระราชาไดขาวพระรตนตรยจากพอคามา ] ตอมาวนหนง พระราชาทรงมาชอสปตตะ อนอามาตยพนหนง แวดลอม เสดจไปพระราชอทยาน ทอดพระเนตรเหนพวกพอคา ประมาณ ๕๐๐ ผมรางออนเพลยกาลงเขาสพระนคร แลวทรงดารวา " ชนเหลานลาบากในการเดนทางไกล, เราจกฟงขาวดอยางหนง จากสานกแหงชนเหลานเปนแน " จงรบสงใหเรยกพอคาเหลานนมา แลวตรสถามวา " ทานทงหลายมาจากเมองไหน ? " พอคา. พระเจาขา พวกขาพระองคมาจากนครชอสาวตถ ซงมอยในทสดประมาณ ๑๒๐ โยชน แตพระนครน. พระราชา. กขาวอะไร ๆ อบตขนในประเทศของพวกทาน มอยหรอ ? พอคา. พระเจาขา ขาวอะไร ๆ อยางอนไมม, แตพระสมมา สมพทธเจาทรงอบตขนแลว. พระราชาทรงมสรระอนปตมวรรณ ๕ ถกตองแลว ในทนใด


นนนนเอง ไมอาจเพอกาหนดอะไร ๆ ได ทรงยบยงอย ครหนง แลวตรสถามวา " พวกทานกลาวอะไร ? พอ. " พวกพอคา กราบทลวา " พระเจาขา พระพทธเจาทรงอบตขนแลว. " แมครง ท ๒ แมครงท ๓ พระราชากทรงยบยงอยเหมอนอยางนน. ในวาระ ท ๔ ตรสถามวา " พวกทานกลาวอะไร ? พอ " เมอพอคาเหลานน กราบทลวา " พระเจาขา พระพทธเจาทรงอบตขนแลว. " จงตรสวา " พอทงหลาย เราใหทรพยแกพวกทานแสนหนง " แลวตรสถามวา " ขาวอะไร ๆ แมอนอก มอยหรอ ? พอ. " พวกพอคากราบทลวา " มอย พระเจาขา, พระธรรมอบตขนแลว. " พระราชาทรงสดบแม คานนแลว ทรงยบยงอยตลอด ๓ วาระโดยนยกอนนนแล, ในวาระ ท ๔ เมอพวกพอคากราบทลบทวา " ธมโม " จงตรสวา " แมใน เพราะบทน เราใหทรพยพวกทานแสนหนง " แลวตรสถามวา " ขาวแมอนอก มอยหรอ ? พอ. " พวกพอคากราบทลวา " พระเจาขา มอย, พระสงฆรตนะอบตขนแลว. " พระราชาทรงสดบแมคานนแลว ทรงยบยงอยตลอด ๓ วาระอยางนนเหมอนกน, ในวาระท ๔ เมอ พวกพอคากราบทลบทวา " สงโฆ " จงตรสวา " แมในเพราะบทน เราใหทรพยแกพวกทานแสนหนง " แลวทรงแลดอามาตยพนหนง ตรสถามวา " พอทงหลาย พวกทานจกทาอยางไร ? " อามาตย. พระเจาขา พระองคจกทรงทาอยางไรเลา ? พระราชา. พอทงหลาย เราไดสดบวา ' พระพทธเจาทรง อบตขนแลว, พระธรรมอบตขนแลว, พระสงฆอบตขนแลว ' จกทรง


ไมกลบมาอก, เราจกอทศตอพระศาสดาไปบวชในสานกของพระองค. อามาตย. แมขาพระองคทงหลาย กจกบวชพรอมดวยพระองค พระเจาขา. [ พระราชาออกผนวชพรอมกบอามาตย ] พระราชารบสงใหเจาพนกงานอาลกษณจารกอกษรลงในแผนทอง แลว ตรสกะพวกพอคามาวา " พระเทวพระนามวาอโนชา จกพระราช- ทานทรพย ๓ แสนแกพวกทาน ; กแลพวกทานพงทลอยางนวา ' ได ยนวา พระราชทรงสละความเปนใหญถวายพระองคแลว, พระองค จงเสวยสมบตตามสบายเถด ; กถาพระเทวจกตรสถามพวกทานวา ' พระราชาเสดจไปทไหน ? ' พวกทานพงทลวา ' พระราชาตรสวา จกบวชอทศพระศาสดา ' แลวกเสดจไป. " แมอามาตยทงหลายกสงขาวไปแกภรรยาของตน ๆ อยางนน เหมอนกน. พระราชาทรงสงพวกพอคาไปแลว อนอามาตยพนหนง แวดลอม เสดจออกไปในขณะนนนนแล. ในวนนน แมพระศาสดาเมอทรงตรวจดสตวโลกในกาลใกลรง ไดทอดพระเนตรเหนพระเจามหากปปนะพรอมบรวาร ทรงดาร วา " พระเจามหากปปนะน ไดทรงสดบความทรตนะ ๓ อบตขน แตสานกของพวกพอคาแลว ทรงบชาคาของพอคาเหลานนดวยทรพย ๓ แสน ทรงสละราชสมบต อนอามาตยพนหนงแวดลอม ทรงประ- สงคเพอจะผนวช อทศเรา จกเสดจออกไปในวนพรงน, ทาวเธอ พรอมทงบรวารจกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย, เรา


จกทาการตอนรบทาวเธอ " ดงนแลว ในวนรงขน ทรงบาตรและ จวรดวยพระองคเองทเดยว เสดจตอนรบสนทาง ๑๒๐ โยชน ดจพระ เจาจกรพรรดทรงตอนรบกานนฉะนน ประทบนงเปลงพระรศม ม พรรณ ๖ ณ ภายใตโคนตนนโครธ รมฝงแมนาจนทภาคานท. ฝายพระราชาเสดจมาถงแมนาแหงหนงแลว ตรสถามวา " นชอ แมนาอะไร ? " อามาตย. ชออารวปจฉานท พระเจาขา. พระราชา. พอทงหลาย แมนานมประมาณเทาไร ? อามาตย. โดยลก คาวตหนง, โดยกวาง ๒ คาวต พระเจาขา. พระราช. กในแมนาน เรอหรอแพมไหม ? อามาตย. ไมม พระเจาขา. พระราชาตรสวา " เมอเราทงหลายมวหายานมเรอเปนตน, ชาตยอมนาไปสชรา, ชรายอมไปสมรณะ, เราไมมความสงสย ออก บวชอทศพระรตนตรย, ดวยอานภาพแหงพระรตนตรยนน นาน อยา ไดเปนเหมอนนาเลย " ดงนแลว ทรงระลกถงคณพระรตนตรย ระลก ถงพทธานสตวา " แมเพราะเหตน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา " เปนตน พรอมทงบรวารเสดจไป บนหลงนาดวยมาพนหนง. มาสนธพทงหลายกวงไป ดจวงไปบน หลงแผนหน. ปลายกบกไมเปยก๑. ๑. ถาบาลเปน อคคาเนว เตมส กแปลวา ปลายกบเทานน เปยกนา.


พระราชาเสดจขามแมนานนแลว เสดจไปขางหนา ทอดพระ เนตรเหนแมนาอนอก จงตรสถามวา " แมนานชออะไร ? " อามาตย. ชอนลวาหนานท พระเจาขา. พระราชา. แมนานประมาณเทาไร ? อามาตย. ทงสวนลก ทงสวนกวาง ประมาณกงโยชนพระเจาขา. คาทเหลอกเชนกบคากอนนนแหละ. กพระราชา ทอดพระเนตรเหนแมนานนแลว ทรงระลกถง ธรรมนานสตวา " พระธรรมอนพระผมพระภาคตรสดแลว " เปนตน เสดจไปแลว. ครนเสดจขามแมนาแมนนไปไดแลว ทอดพระเนตร เหนแมนาอนอก จงตรสถามวา " แมนานชออะไร ? " อามาตย. แมนานชอวาจนทภาคานท พระเจาขา. พระราชา. แมนานประมาณเทาไร ? อามาตย. ทงสวนลก ทงสวนกวาง ประมาณโยชนหนง พระ เจาขา. คาทเหลอกเหมอนกบคากอนนนแล. สวนพระราชาทอดพระเนตรเหนแมนานแลว ทรงระลกถง สงฆานสตวา " พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค เปนผปฏบต ดแลว " เปนตน เสดจไปแลว. กเมอเสดจขามแมนานนไป ไดทอด พระเนตรเหนพระรศมมพรรณ ๖ แตพระสรระของพระศาสดา. กง คาคบ และใบ แหงตนนโครธ ไดเปนราวกะวาสาเรจดวยทองคา.


[ พระราชาและอามาตยไดบรรลคณวเศษ ] พระราชาทรงดารวา " แสงสวางน ไมใชแสงจนทร, ไมใชแสง อาทตย, ไมใชแสงสวางแหงเทวดา มาร พรหม นาค ครฑเปนตน ผใดผหนง, เราอทศพระศาสดามาอย จกเปนผอนพระมหาโคดม- พทธเจาทรงเหนแลวโดยแนแท. " ในทนใดนนนนแล ทาวเธอเสดจ ลงจากหลงมาทรงนอมพระสรระ เขาไปเฝาพระศาสดา ตามสายพระ รศม เสดจเขาไปภายในแหงพระพทธรศม ราวกะวาดาลงไปใน มโนสลารส ถวายบงคมพระศาสดาแลว ประทบนง ณ สวนขางหนง พรอมกบอามาตยพนหนง พระศาสดาทรงแสดงอนปพพกถาแลว. ในเวลาจบเทศนา พระราชาพรอมดวยบรวาร ตงอยแลวในโสดาปตตผล. ลาดบนน ชนเหลานนทงหมด ลกขนทลขอบรรพชาแลว. พระศาสดาทรงใครครวญวา " บาตรจวรสาเรจแลวดวยฤทธ ของกลบตรเหลาน จกมาหรอหนอแล ? " ทรงทราบวา " กลบตร เหลาน ไดถวายจวรพนผน แดพระปจเจกพทธะพนองค. ในกาล แหงพระพทธเจาพระนามวากสสป ไดถวายจวรสองหมน แมแก ภกษสองหมนรป. ความมาแหงบาตรและจวรอนสาเรจแลวดวยฤทธ ของกลบตรเหลาน ไมนาอศจรรย " ดงนแลว ทรงเหยยดพระหตถ ขวา ตรสวา " ทานทงหลายจงเปนภกษมาเถด, ทานทงหลายจงประ พฤตพรหมจรรย เพอทาทสดทกขโดยชอบเถด. " ทนใดนนนนเอง


กลบตรเหลานนเปนราวกะพระเถระมพรรษาตง ๑๐๐ ทรงบรขาร ๘ เหาะขนสเวหาส กลบลงมาถวายบงคมพระศาสดานงอยแลว. [ พระนางอโนชาเทวเสดจออกผนวช ] ฝายพอคาเหลานนไปสราชตระกลแลว ใหเจาหนาทกราบทล ขาวทพระราชาทรงสงไป, เมอพระเทวรบสงวา " จงมาเถด " เขา ไปถวายบงคมแลว ไดยนอย ณ สวนขางหนง, ลาดบนน พระเทว ตรสถามพอคาเหลานนวา " พอทงหลาย พวกทานมาเพราะเหตอะไร ? " พอคา. พระราชาทรงสงพวกขาพระองคมายงสานกของพระ องค. นยวา ขอพระองคจงพระราชทานทรพย ๓ แสนแกพวก ขาพระองค. พระเทว. พอทงหลาย พวกทานพดมากเกนไป. พวกทาน ทาอะไร แกพระราชา, พระราชาทรงเลอมใสในอะไรของพวกทาน จงรบสงใหพระราชทานทรพยมประมาณเทาน ? พอคา. พระเจาขา อะไร ๆ อยางอน พวกขาพระองคมไดทา, แตพวกขาพระองคไดกราบทลขาวแดพระราชา. พระเทว. พอคาทงหลาย กพวกทานสามารถบอกแกเราบาง ไดไหม ? พอคา. ได พระเจาขา. พระเทว. พอทงหลาย ถากระนน พวกทานจงบอก. พอคา. พระเจาขา พระพทธเจาทรงอบตขนแลวในโลก. แมพระเทวทรงสดบคานนแลว มพระสรระอนปตถกตอง


แลว โดยนยกอนนนแล ทรงกาหนดอะไร ๆ ไมไดถง ๓ ครง, ใน วาระท ๔ ทรงสดบบทวา " พทโธ " แลวจงตรสวา " พอทงหลาย ในเพราะบทน พระราชาพระราชทานอะไร ? " พอคา. ทรพยแสนหนง พระเจาขา. พระเทว. พอทงหลาย พระราชาทรงสดบขาวเหนปานนแลว พระราชทานทรพยแสนหนงแกทานทงหลาย (ชอวา) ทรงกระทาไม สมกนเลย. แตเราจะใหแกพวกทาน ๓ แสน ในเพราะของกานล อนขดสนของเรา, ขาวอะไรอก ? ททานทงหลายกราบทลแลว. พอคาเหลานนกราบทลขาว ๒ อยาง แมอนอกวา " ขาวอยาง น แลอยางน. " พระเทวมพระสรระอนถกตองแลว โดยนยกอนนนแล ทรงกาหนดอะไร ๆ ไมไดถง ๓ ครง, ในครงท ๔ ทรงสดบอยาง นนเหมอนกนแลว รบสงใหพระราชทานทรพยครงละ ๓ แสน. พอคา เหลานน ไดทรพยทงหมดเปน ๑๒ แสน ดวยประการฉะน. ลาดบนน พระเทวตรสถามพอคาเหลานนวา " พอทงหลาย พระราชาเสดจไปไหน ? " พอคา. พระเจาขา พระราชารบสงวา " เราจกบวชอทศพระ- ศาสดา " แลวกเสดจไป. พระเทว. ขาวอะไร ? ทพระองคพระราชทานแกเรา. พอคา. นยวา พระองคทรงสละความเปนใหญทงหมด ถวาย พระองค. นยวา พระองคจงเสวยสมบตตามพระประสงคเถด.


พระเทว. กพวกอามาตยไปไหน ? พอ. พอคา. แมอามาตยเหลานนกลาววา ' เราจกบวชกบพระราชา เหมอนกน ' แลวกไป พระเจาขา. พระนาง รบสงใหเรยกภรรยา ของอามาตยเหลานนมาแลว ตรสวา " แมทงหลาย สามของพวกเจา กลาววา ' เราจกบวชกบ พระราชา ' แลวกไป, พวกเจาจกทาอยางไร ? " หญง. พระเจาขา กขาวอะไร ? ทพวกเขาสงมาเพอพวก หมอมฉน. พระเทว. ไดยนวา อามาตยเหลานน สละสมบตของตน ๆ แก พวกเจาแลว, ไดยนวา พวกเจาจงบรโภคสมบตนนตามชอบใจเถด. หญง. กพระองคจกทรงทาอยางไรเลา ? พระเจาขา. พระเทว. แมทงหลาย ทแรก พระราชานนทรงสดบขาวแลว ประทบยนในหนทางเทยว ทรงบชาพระรตนตรยดวยทรพย ๓ แสน ทรงสละสมบตดจกอนนาลาย ตรสวา เราจกบวช แลวเสดจออก ไป ; สวนเราไดฟงขาวพระรตนตรยแลว บชาพระรตนตรยดวย ทพย ๙ แสน ; กแล ชอวาสมบตน มไดนาทกขมาแดพระราชา เทานน, ยอมเปนเหตนาทกขมา แมแกเราเหมอนกน, ใครจกคกเขา รบเอากอนนาลายทพระราชาทรงบวนทงดวยปากเลา ? เราไม ตองการดวยสมบต, แมเรากจกไปบวชอทศพระศาสดา. หญง. พระเขาขา แมพวกหมอมฉนกจกบวชกบพระองค เหมอนกน.


พระเทว. ถาพวกเจาอาจ, กดละแม. หญง. อาจ พระเจาขา. พระเทว ตรสวา " ถากระนน พวกเจาจงมา " ดงนแลว รบสง ใหเทยมรถพนคน เสดจออกไปกบหญงเหลานน ทอดพระ เนตรเหนแมนาสายทหนงในระหวางทาง ตรสถามเหมอนพระราชา ตรสถามแลวเหมอนกน ทรงสดบความเปนไปทงหมดแลว ตรส วา " พวกเจาจงตรวจดทางเสดจไปของพระราชา " เมอหญง เหลานนกราบทลวา " พวกหมอมฉนไมเหนรอยเทามาสนธพ พระ- เจาขา " ทรงดารวา " พระราชาจกทรงทาสจจกรยาวา ' เราออกบวช อทศพระรตนตรย ' แลวเสดจไป, ถงเรากออกบวชอทศพระรตนตรย, ดวยอานภาพแหงพระรตนะเหลานนนนแล ขอนานอยาไดเปนเหมอนนา เลย " ดงนแลว ทรงระลกถงคณพระรตนตรย ทรงสงรถพนคนไป. นาไดเปนเชนกบหลงแผนหน. ปลายเพลาและเกลยวกงแหงลอกไมเปยก เลย. พระเทวเสดจขามแมนาทง ๒ แมนอกนไปได โดยอบายนน เหมอนกน. พระศาสดาทรงทราบความเสดจมาของพระเทว ไดทรงทาโดย ประการทภกษทงหลาย ผนงอยในสานกของพระองค ไมปรากฏ ได. แมพระเทวเสดจไปอย ๆ ทอดพระเนตรเหนพระรศมพงออก จากพระสรระของพระศาสดา ทรงดารอยางนนเหมอนกน แลว เสดจไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ประทบยนอย ณ สวน ขางหนง ทลถามวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระเจามหา-


กปปนะ เสดจออกผนวชอทศพระองค, ทาวเธอชะรอยจะเสดจมาในท นแลว. ทาวเธอประทบอยไหน ? พระองคไมแสดงแมแกพวก หมอมฉนบาง. " พระศาสดาตรสวา " ทานทงหลายจงนงกอน, จกเหนพระ ราชาในทนเอง. " หญงเหลานนแมทกคน มจตยนด นงแลว ดวย คดวา " นยวา พวกเรานงในทนแหละ จกเหนพวกสาม. " พระศาสดาตรสอนปพพกถาแลว. ในเวลาจบเทศนา พระนาง อโนชาเทว พรอมทงบรวาร บรรลโสดาปตตผลแลว. พระมหากปปนะพรอมทงบรวาร สดบพระธรรมเทศนา ทพระศาสดาทรงขยายแกหญงเหลานนแลว กไดบรรลพระอรหต พรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย. ในขณะนน พระศาสดา ทรงแสดงภกษ เหลานน ผบรรลพระอรหตแลว แกหญงเหลานน. ไดยนวา ในขณะทหญงเหลานนมานนเทยว จต (ของเขา) ไมพงมอารมณเปนหนง เพราะเหนสามของตน ๆ ทรงผายอมนา ฝาด, มศรษะโลน เพราะเหตนน หญงเหลานน จงไมพงอาจเพอ บรรลมรรคผลได; เพราะฉะนน ในเวลาหญงเหลานน ตงมนอยใน ศรทธาอนไมหวนไหวแลว พระศาสดาจงทรงแสดงภกษเหลานน ผ บรรลพระอรหตแลว แกหญงเหลานน. แมหญงเหลานน เหนภกษ เหลานนแลว นมสการดวยเบญจางคประดษฐแลว กลาววา " ทาน ผเจรญ กจบรรพชตของทานทงหลาย ถงทสดกอน " ดงนแลว ถวายบงคมพระศาสดา ยนอย ณ สวนขางหนง แลวทลขอบรรพชา.


อาจารยบางพวก กลาววา " ไดยนวา เมอหญงเหลานนกราบ ทลอยางนนแลว, พระศาสดาทรงดารการมาของพระอบลวรรณาเถร. " แตพระศาสดาตรสกะอบาสกาเหลานนวา " ทานทงหลายพง ไปสกรงสาวตถ บรรพชาในสานกแหงภกษณเถด. " อบาสกาเหลา นน เทยวจารกไปโดยลาดบ มสกการะและสมมานะอนมหาชนนา มาในระหวางทาง เดนทางไปดวยเทาสนหนทาง ๑๒๐ โยชน บวชใน สานกแหงนางภกษณ ไดบรรลพระอรหตแลว. แมพระศาสดากไดทรง พาภกษพนรป เสดจไปสพระเชตวน ทางอากาศนนแล. ไดยนวา ในภกษเหลานน ทานพระมหากปปนะเทยวเปลง อทานในททงหลายมทพกกลางคนและทพกกลางวนวา " สขหนอ สขปนอ. " ภกษทงหลายกราบทลแดพระผมพระภาควา " ขาแต พระองคผเจรญ พระมหากปปนะ เทยวเปลงอทานวา ' สขหนอ สขหนอ, ' ทานเหนจะกลาวปรารภความสขในราชสมบตของตน. " พระศาสดารบสงใหเรยกพระมหากปปนะนนมาแลว ตรสถาม วา " กปปนะ ไดยนวาเธอเปลงอทานปรารภ สขในกาม สขใน ราชสมบต จรงหรอ ? " พระมหากปปนะทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระ ภาค ยอมทรงทราบ การเปลงหรอไมเปลงปรารภกามสขและรชสข นนของขาพระองค. " พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย บตรของเรายอมเปลง อทานปรารภสขในกาม สขในราชสมบต หามได, กแตวา ความ


เอบอมในธรรม ยอมเกดขนแกบตรของเรา, บตรของเรานนยอม เปลงอทานอยางนน เพราะปรารภอมตมหานพพาน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา : - " บคคลผเอบอมในธรรม มใจผองใส ยอม อยเปนสข, บณฑตยอมยนดในธรรมทพระอรยเจา ประกาศแลวทกเมอ. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ธมมปต ความวา ผเอบอมใน ธรรม อธบายวา ผดมธรรม. กชอพระธรรมน อนใคร ๆ ไม อาจเพอจะดมได เหมอนดมขาวยาคเปนตน ดวยภาชนะฉะนน. ก บคคลถกตองโลกตรธรรม ๙ อยาง ดวยนามกาย ทาใหแจงโดย ความเปนอารมณ แทงตลอดอรยสจมทกขเปนตน ดวยกจมการ บรรลธรรมดวยความกาหนดรเปนตน ชอวายอมดมธรรม. คาวา สข เสต น สกวาเปนหวขอเทศนา. อธบายวา ยอมอยเปนสข แมดวยอรยาบถ ๔. บทวา วปปสนเนน คอ ไมขนมว ไดแก ไมมอปกเลส. บทวา อรยปปเวทเต ความวา ในโพธปกขยธรรม อน ตางดวยสตปฏฐานเปนตน อนพระอรยเจาทงหลาย มพระพทธเจา เปนตน ประกาศแลว. สองบทวา สทา รมต ความวา บณฑตผเอบอมในธรรมเหน ปานนน มใจผองใสอย มาตามพรอมแลวดวยความเปนบณฑต


ยอมยนด คอยอมชนชมทกเมอ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคลมพระ โสดาบนเปนตนแลว ดงนแล. เรองพระมหากปปนะเถระ จบ.


๕. เรองบณฑตสามเณร* [ ๖๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบณฑต สามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อทก ห นยนต " เปนตน. [ พระศาสดาตรสอนโมทนากถา ] ดงไดสดบมา ในอดตกาล พระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสป มพระขณาสพ ๒ หมนรปเปนบรวาร ไดเสดจไปสกรงพาราณส. มนษยทงหลายกาหนดกาลงของตน ๆ แลว รวมกน ๘ คนบาง ๑๐ คนบาง ไดถวายอาคนตกทานแลว. ตอมาวนหนง ในกาลเปนทเสรจภตกจ พระศาสดาไดทรง ทาอนโมทนากถาอยางนวา " เราอบาสกอบาสกาทงหลาย คนบางคนใน โลกน คดวา ' เราใหของ ๆ ตนเทานนควร, ประโยชนอะไรดวย การชกชวนคนอน ' ดงนแลว จงใหทานดวยตนเทานน ไมชกชวน ผอน, เขายอมไดโภคสมบต ไมไดบรวารสมบต ในท ๆ ตนเกด แลว, บางคนชกชวนผอน ไมใหดวยตน, เขายอมไดบรวารสมบต ไมไดโภคสมบต ในท ๆ ตนเกดแลว, บางคนทงไมใหดวยตน ทง ไมชกชวนผอน, เขายอมไมไดโภคสมบต ไมไดบรวารสมบต เปน คนกนเดนเปนอย ในท ๆ ตนเกดแลว; บางคนทงใหดวยตน ทง ชกชวนผอน, เขานอมไดทงโภคสมบตทงบรวารสมบต ในท ๆ ตน เกดแลว. " * พระมหาจบ ป.ธ. ๗ (พระธรรมปญญาจารย ป.ธ. ๙) วดโสมนสวหาร แปล.


[ ผเลอมใสในอนโมทนากถา ] ชายบณฑตผหนงยนอยในทใกล ไดฟงอนโมทนากถานนแลว คดวา " บดน เราจกทาอยางทสมบตทง ๒ จกมแกเรา. " เขา ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " พรงน ขอพระองคจง ทรงรบภกษาของขาพระองค พระเจาขา " พระศาสดา. ตองการภกษเทาไร ? บณฑต. กบรวารของพระองค มเทาไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. มภกษ ๒ หมนรป. บณฑต. พระเจาขา พรงน ขอพระองคกบภกษทงหมด จง ทรงรบภกษาของขาพระองค. พระศาสดาทรงรบนมนตแลว. เขาเขาไปบานแลว เดนบอก บญวา " แมและพอทงหลาย พรงน ขาพเจานมนตภกษสงฆมพระ พทธเจาเปนประมขไว (เพอรบภกษา), ทานทงหลายจงถวายแก ภกษเทาจานวนทสามารถ (ถวายได). " เมอชนทงหลายกาหนด กาลงของตน ๆ แลวกลาววา " พวกเรา จกถวาย ๑๐ รป, พวก เราจกถวาย ๒๐ รป, พวกเรา ๑๐๐ รป, พวกเรา ๕๐๐ รป " ดงน แลว จงจดคาของคนทงหมดลงไวในบญชตงแตตนมา. [ ชายเขญใจยนดรบเลยงภกษ ] กในสมยนน ในกรงมชายคนหนงปรากฏชอวา " มหา- ทคคตะ " เพราะความเปนผยากจนยงนก. ชายบณฑตเหนชาย เขญใจแมนนมาเฉพาะหนา จงบอกวา " เพอนมหาทคคตะ ขาพเจา


ไดนมนตภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานไว เพอฉนในวนพรง น. พรงน ชาวเมองจกถวายทานกน, แกจกเลยงภกษสกกรป ? " มหาทคคตะ. คณ ผมจะตองการอะไรดวยภกษเลา ? ชอวา ความตองการภกษ เปนของคนมทรพย, สวนผมแมสกวาขาวสาร ทะนานหนง เพอประโยชนแกขาวตมพรงน กไมม, ผมทางานรบจาง เลยงชพ, ผมจะตองการอะไรดวยภกษ ? ธรรมดาผชกชวนพงเปนผฉลาด, เพราะฉะนน ชายบณฑต นน แมเมอมหาทคคตะพดวา " ไมม " กไมนงเฉย ยงกลาวอยาง นวา " เพอนมหาทคคตะ คนเปนอนมาก ในเมองน บรโภคโภชนะ อยางด นงผาเนอละเอยด แตงตวดวยเครองอาภรณตาง ๆ นอน บนทนอนอนสงางาม ยอมเสวยสมบตกน, สวนแกทางานรบจาง ตลอดวน ยงไมไดอาหารแมพอเตมทอง; เมอเปนเชนน แกยง ไมรสกวา ' เราไมไดอะไร ๆ เพราะไมไดทาบญอะไร ๆ ไวแมใน กาลกอน. " มหาทคคตะ. ผมทราบ คณ. บณฑต. เมอเชนนน ทาไมบดนแกจงไมทาบญเลา ? แกยง เปนหนม มเรยวแรงสมบรณ แกแมทางานจางแลว ใหทานตาม กาลง จะไมควรหรอ ? มหาทคคตะนน เมอชายบณฑตกลาวอย ถงความสลดใจ จงพดวา " คณจงลงบญชภกษใหผมบางสกรปหนง, ผมจกทางาน จางอะไรสกอยางแลว จกถวายภกษาแกภกษรปหนง, ชายบณฑต


นอกน คดวา " ภกษรปเดยว จะจดลงในบญชทาไม ? " ดงนแลว จงไมจดไว. ฝายมหาทคคตะ ไปเรอนแลว พดกะภรรยาวา " หลอน พรงน ชาวเมองเขาจดภตรเพอพระสงฆ, แมฉนกถกผชกชวนบอก วา ' จงถวายภกษาแกภกษรปหนง. พวกเราจกถวายภกษาแกภกษ รปหนง พรงน. " ลาดบนน ภรรยาของเขาไมพดเลยวา " พวกเรา เปนคนจน, แกรบคาเขาทาไม ? " กลาววา " นาย แกทาดแลว, เมอกอนเราไมใหอะไร ๆ ชาตนจงเกดเปนคนยากจน, เราทง ๒ คน ทางานจางแลว จกถวายภกษาแกภกษรปหนง " แมทง ๒ คน ไดออกไปสททางานจาง. มหาเศรษฐ เหนมหาทคคตะ จงถามวา " เพอนมหาทคคตะ เธอจกทางานจางหรอ ? " มหาทคคตะ. ขอรบ กระผม. มหาเศรษฐ. จกทาอะไร ? มหาทคคตะ. แลวแตทานจกใหทา. มหาเศรษฐกลาววา " ถาอยางนน พรงน เราจกเลยงภกษ ๒-๓ รอย, จงผาฟนเถด " แลวกใหหยบมดและขวานมาให. มหา ทคคตะถกเขมนอยางแขงแรง ถงความอตสาหะ วางมด ควาขวาน ทงขวาน ฉวยมด ผาฟนไป. ลาดบนน เศรษฐพดกะเขาวา " เพอน วนน เธอขยนทางาน เหลอเกน, มเหตอะไรหรอ ? มหาทคคตะ. นาย ผมจกเลยงภกษสกรปหนง.


เศรษฐฟงคานนแลว มใจเลอมใส คดวา " นาเลอมใสจรง มหาทคคตะน ทากรรมททาไดยาก, เขาไมถงความเฉยเมยดวยคด วา ' เราจน ' พดวา ' จกทางานจางแลวเลยงภกษสกรปหนง. " ฝายภรรยาของเศรษฐ เหนภรรยาของมหาทคคตะนนแลว ก ถามวา " แม เจาจกทางานอะไร ? " เมอนางตอบวา " แลวแต จะใชดฉนใหทา " จงใหเขาไปสโรงกระเดองแลว ใหมอบเครองมอม กะดงและสากเปนตนใหแลว. นางยนดราเรง ทงตาขาวและฝดขาวเหมอน จะราละคร. ลาดบนน ภรรยาเศรษฐถามนางวา " แม เจายนดราเรง ทางานเหลอเกน, มเหตอะไรหรอ ? " นาง. คณนาย พวกดฉนทางานจางนแลว จกเลยงภกษสกรปหนง. ฝายภรรยาเศรษฐ ฟงคานนแลว เลอมใสในนางวา " นา เลอมใส ! นางนทากรรมททาไดยาก. " ในเวลาทมหาทคคตะผาฟนเสรจ เศรษฐสงให ๆ ขาวสาล ๔ ทะนาน ดวยพดวา " นคาจางของเธอ " แลวสงให ๆ แมอก ๔ ทะนาน ดวยพดวา " นเปนสวนทเพมใหเพราะความยนดแกเธอ. " เขาไปสเรอน บอกกะภรรยาวา " ฉนรบจางไดขาวสาลมา, สวนน จกเปนกบ, เจาจงถอเอาของ คอ นมสม นามน และเครอง เทศ ดวยคาจาง (แรงงาน) ทเจาไดแลว. " ฝายภรรยาเศรษฐ สงใหจายเนยใสขวดหนง ๑ นมสมกระปก ๑ เครองเทศ ๑ และขาวสาลอยางเปนตวทะนานหนงแกนาง, เรา


ทง ๒ ไดมขาวสารรวม ๕ ทะนาน ดวยประการฉะน. ทง ๒ ผวเมยนน ยนดราเรงวา " เราไดไทยธรรมแลว " ลก ขนแตเชาตร. ภรรยาพดกะมหาทคคตะวา " ไปหาผกมาซ นาย " เขาไมเหนผกในรานตลาด จงไปฝงแมนา มใจราเรงวา " จกได ถวายโภชนะแกพระผเปนเจา " รองเพลงพลาง เลอกเกบผกพลาง. ชาวประมงยนทอดแหใหญอย รวา " เปนเสยงของมหาทคคตะ " จงเรยกเขามาถามวา " แกมจตยนดเหลอเกน รองเพลงอย, ม เหตอะไรหรอ ? " มหาทคคตะ. เกบผก เพอน. ชาวประมง. จกทาอะไรกน ? มหาทคคตะ. จกเลยงภกษสกรปหนง. ชาวประมง. โอ ! อมละ ภกษทฉนผกของแก. มหาทคคตะ. จะทาอยางไรได ? เพอน, กนตองเลยงภกษดวย ผกทกนได. ชาวประมง. ถาอยางนน มานเถด. มหาทคคตะ. จะทาอยางไร ? เพอน. ชาวประมง. จงถอเอาปลาเหลาน รอยใหเปนพวง มราคา บาทหนงบาง กงบาทบาง กหาปณะหนงบาง. เขาไดกระทาอยางนน. ชาวเมองซอปลาทมหาทคคตะรอยไว ๆ ไป เพอประโยชนแก ภกษทตนนมนตแลว ๆ. เมอเขากาลงรอยปลาอยนนแล, กถงเวลา ภกขาจารแลว. เขากาหนดเวลาแลว กลาววา " จกตองไป เพอน,


น เปนเวลาทภกษมา. " ชาวประมง. กพวงปลายงมอยไหม ? มหาทคคตะ. ไมม เพอน, หมดสนแลว. ชาวประมง. ถาอยางนน ปลาตะเพยน ๔ ตว ขาหมกทราย ไวเพอประโยชนแกตน, แมถาแกตองการจะเลยงภกษ, จงเอาปลา เหลานไปเถด " ดงนแลว กไดใหปลาตะเพยนเหลานนแกเขาไป. [ มหาทคคตะไดถวายทานแดพระพทธเจา ] กวนนน พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลก ในเวลาใกลรง ทรง เหนมหาทคคตะ เขาไปในขายคอพระญาณของพระองค ทรง ราพงวา " จกมเหตอะไรหนอ ? " ทรงดารวา " มหาทคคตะ คดวา ' จกเลยงภกษรปหนง, จงไดทางานจางกบภรรยาแลวในวนวาน, เขา จกไดภกษรปไหนหนอ ? " จงทรงใครครวญวา " คนทงหลาย จก พาภกษไปตามชอทจดไวในบญชแลว ใหนงในเรอนของตน ๆ. มหา- ทคคตะเวนเราเสยแลว จกไมไดภกษอน. " ไดยนวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมทรงทาความอนเคราะห ในพวกเขญใจ. เพราะฉะนน พระศาสดาทรงทาสรรกจแตเชาตร แลว เสดจเขาสพระคนธกฎ ประทบนง ดวยทรงดารวา " จก สงเคราะหมหาทคคตะ. " แมเมอมหาทคคตะ กาลงถอปลาเขาไป สเรอน, บณฑกมพลสลาอาสนของทาวสกกะ แสดงอาการรอน. ทาวเธอทรงพจารณาวา " เหตอะไรกนหนอ ? " ทรงดารวา " วานน มหาทคคตะไดทางานจางกบภรรยาของตน ดวยตงใจวา ' จกถวาย


ภกษาแกภกษสก ๑ รป ' เขาจกไดภกษรปไหนหนอ ? " ทรงทราบวา " ภกษอนไมมสาหรบเขา, แตพระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎ นนเอง ดวยตงพระทยวา ' จกสงเคราะหมหาทคคตะ, ' มหาทคคตะ พงถวายขาวตมขาวสวย แมมผกเปนกบ อยางทตวบรโภคเอง แดพระตถาคต, ถากระไร เราควรไปยงเรอนของมหาทคคตะ ทา หนาทเปนพอครว " ดงนแลว จงทรงจาแลงเพศมใหใครรจก เสดจ ไปใกลเรอนของมหาทคคตะนนแลว ตรสถามวา " ใคร ๆ มงาน จางอะไรบางหรอ ? " มหาทคคตะเหนทาวสกกะแลว จงกลาววา " จกทางานอะไร ? เพอน. " ชายแปลง. ขาพเจารวชาการทกอยาง นาย, ชอวาวชาการ สงไร ทขาพเจาไมเขาใจ ไมมเลย, รจนการปรง ขาวตมขาวสวย เปนตน. มหาทคคตะ. เพอน พวกขาพเจามความตองการดวยการงาน ของทาน, แตยงไมเหนคาจางทควรจะใหแกทาน. ชายแปลง. กทานตองการทาอะไร ? มหาทคคตะ. ขาพเจาประสงคจะถวายภกษาแกภกษรปหนง, ประสงคจดแจงขาวตมขาวสวยถวายภกษนน. ชายแปลง. ถาทานจะถวายภกษาแกภกษ, ขาพเจาไมตอง การคาจาง. ทานใหบญแกขาพเจา ไมควรหรอ ? มหาทคคตะ. เมอเปนเชนนน กเปนการดละ เพอน, เชญ เขาไปเถด.


ทาวสกกะนน เสดจเขาไปในเรอนของมหาทคคตะนนแลว ให นาขาวสารเปนตนมาแลว ทรงสงมหาทคคตะนนไปดวยคาวา " ไป เถดทาน, จงนาภกษทถงแกตนมา. " ฝายผจดการทาน ไดจายภกษไปสเรอนของพวกชนเหลานน ๆ ตามรายการทจดไวในบญชนนแล. มหาทคคตะไปยงสานกของเขา แลว พดวา " จงใหภกษทถงแกผมเถด " เขาไดสตขนในขณะนน จงพดวา " ฉนลมภกษสาหรบแกเสยแลว " มหาทคคตะเปนเหมอน ถกประหารททองดวยหอกอนคม ประคองแขนราไรวา " เหตไรจง ใหผมฉบหายเสยเลา ? คณ, แมผมอนทานชวนแลวเมอวาน ก พรอมดวยภรรยา ทางานจางตลอดวน วนน แตเชาตร เทยวไปท ฝงแมนา เพอตองการผกแลวจงมา, ขอทานจงใหภกษแกผมสกรป หนงเถด. " [ มหาทคคตะไปนมนตพระศาสดา ] คนทงหลายประชมกนแลว ถามวา " มหาทคคตะ นนอะไร กน ? " เขาบอกเนอความนน. คนเหลานน ถามผจดการวา " จรง ไหม ? เพอน, ไดยนวา มหาทคคตะน ทานชกชวนวา ' จงทางาน จางแลวถวายภกษาแกภกษสกรปหนง. " ผจดการ. ขอรบ นาย. คนเหลานน. ทานจดการภกษมประมาณถงเทาน ไมไดให ภกษแกมหาทคคตะนสกรปหนง ทากรรมหนกเสยแลว. เขาละอายใจ ดวยคาพดของคนเหลานน จงพดกะมหาทคคตะ


นนวา " เพอนมหาทคคตะ อยาใหฉนฉบหายเลย, ฉนถงความ ลาบากใหญ เพราะเหตแหงทาน, คนทงหลาย นาภกษทถงแกตน ๆ ไปตามรายการทจดไวในบญช, ชอวาคนผซงจะถอนภกษผซงนงใน เรอนของตนให ไมม, สวนพระศาสดา สรงพระพกตรแลว ประทบนงอยในพระคนธกฎนนเอง, พระเจาแผนดน ยพราช และ คนโต ๆ มเสนาบดเปนตน นงแลดการเสดจออกจากพระคนธกฎ แหงพระศาสดา คดวา ' จกรบบาตรของพระศาสดาไป, ' ธรรมดา พระพทธเจาทงหลาย ยอมทรงทาอนเคราะหในคนยากจน, ทานจง ไปวหาร กราบทลพระศาสดาวา ' ขาพระองคเปนคนยากจน พระ เจาขา, ขอพระองค จงทรงทาความสงเคราะหแกขาพระองคเถด; ถาทานมบญ, ทานจกไดแน " เขาไดไปสวหารแลว. [ พระศาสดาประทานบาตรแกมหาทคคตะ ] ลาดบนน พระเจาแผนดนและยพราชเปนตน ตรสกะเขาวา " มหาทคคตะ ไมใชเวลาภตรกอน, เจามาทาไม ? " เพราะเคย เหนเขาโดยความเปนวฆาสาทในวหาร ในวนอน ๆ. มหาทคคตะ กราบทลวา " ขาพระองคทราบอยวา ' ไมใชเวลาภตรกอน ' แต ขาพระองคมากเพอถวายบงคมพระศาสดา " ดงนแลว จงซบศรษะ ลงทพระคนธกฎ ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ กราบทล วา " ผทยากจนกวาขาพระองคในพระนครนไมม พระเจาขา, ขอ ทรงเปนทพงแกขาพระองคเถด, ขอทรงทาความสงเคราะหแกขาพระ-


องคเถด. " พระศาสดาทรงเปดพระทวารพระคนธกฎ ทรงนาบาตรมา ประทานในมอของเขา. เขาไดเปนเหมอนบรรลจกรพรรดสร. พระ เจาแผนดนและยพราชเปนตน ตางทรงแลดพระพกตรกนและกน. แทจรง ใคร ๆ ชอวาสามารถเพอจะรบบาตรทพระศาสดา ประทานแกมหาทคคตะ ดวยอานาจความเปนใหญ หามไม, เปนแต กลาวอยางน " เพอนมหาทคคตะ ทานจงใหบาตรของพระศาสดา แกพวกเรา, พวกเราจกใหทรพยมประมาณเทาน คอ พนหนงหรอ แสนหนง แกทาน, ทานเปนคนเขญใจ จงเอาทรพยเถด, ประโยชน อะไรของทานดวยบาตรเลา ? " มหาทคคตะ ตอบวา " ขาพเจาจก ไมใหใคร, ขาพเจาไมมความตองการดวยทรพย, จกใหพระศาสดา เทานนเสวย. " ชนทงหลายทเหลอ ออนวอนเขา ไมไดบาตรแลว จงกลบไป. ฝายพระเจาแผนดน ทรงดารวา " มหาทคคตะ แมถกเขาเลา โลมลอดวยทรพย กไมใหบาตรของพระศาสดา, กใคร ๆ ไมอาจ จะรบบาตรทพระศาสดาประทานแลวดวยพระองคเองได, อนไทยธรรม ของมหาทคคตะน จกมประมาณเทาไร ? ในเวลามหาทคคตะนถวาย ไทยธรรมเสรจแลว เราจกนาพระศาสดาไปยงเรอน ถวายอาหาร ทเขาจดไวสาหรบเรา " ดงนแลว จงไดตามเสดจไปพรอมดวยพระ ศาสดาทเดยว. [ พระศาสดาเสดจไปเรอนของมกาทคคตะ ] ฝายทาวสกกเทวราช จดอาหารภตรมขาวตมขาวสวยและผก


เปนตน พรอมมลแลว ปอาสนะทสมควรเปนทประทบแหงพระศาสดา แลวประทบนง. มหาทคคตะนาพระศาสดาออกไปแลว กราบทลวา " จง เสดจเขาไปเถด พระเจาขา. " กเรอนทอยของเขาตา, ผทไมกม ไม อาจเขาไปได, กแตธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย เมอเสดจเขา สเรอน ไมตองกมเสดจไป. เพราะวา ในเวลาเสดจเขาสเรอน แผนดนใหญ ยอมยบลงภายใต. หรอเรอนสงขน. นเปนผลแหงทาน ทพระพทธเจาทงหลายนนถวายไวดแลว. ในเวลาทพระองคเสดจออกไป แลว ทกสงเปนปกตเหมอนเดมอก; เพราะฉะนน พระศาสดา ทงประทบ ยนอยนนเอง เสดจเขาสเรอนแลว ประทบนงบนอาสนะททาวสกกะป ไวแลว. เมอพระศาสดาประทบนงแลว, พระราชารบสงวา " เพอน มหาทคคตะ ทานไมใหบาตรของพระศาสดา แกพวกเรา แมผ ออนวอนอย, พวกเราจะดกอน, สกการะททานจดถวายพระศาสดา เปนเชนไร ? " ลาดบนน ทาวสกกะเปดขาวยาคและภตรออกอวด, กลนเครองอบอาหารภตรเหลานน ไดกลบทวพระนครตงอย. พระ ราชาทรงตรวจดขาวยาคเปนตนแลว กราบทลพระผมพระภาควา " ขา แตพระองคผเจรญ หมอมฉน คดวา ' ไทยธรรมของมหาทคคตะ จกมสกเทาไร ? เมอมหาทคคตะนถวายไทยธรรมแลว จกนาเสดจ พระศาสดาไปยงเรอน ถวายอาหารทเขาจดไวสาหรบตน ' ดงน จง มาแลว, อาหารเหนปานน หมอมฉนไมเคยเหนเลย, เมอหมอมฉน อยในทน มหาทคคตะตองลาบากเหลอเกน หมอมฉนจะกลบ " ถวายบงคมพระศาสดาแลว เสดจหลกไป.


[ บานของมหาทคคตะเตมดวยแกว ๗ อยาง ] ฝายทาวสกกะ ถวายยาคเปนตน ทรงองคาสพระศาสดาโดย เคารพ. แมพระศาสดา ทรงทาภตรกจแลว ทรงทาอนโมทนา เสดจ ลกจากอาสนะหลกไป. ทาวสกกะไดใหสญญาแกมหาทคคตะ. เขา รบบาตร ตามเสดจพระศาสดา. ทาวสกกะเสดจกลบ ประทบยนอยท ประตเรอนของมหาทคคตะ ทรงแลดอากาศแลว. ฝนแกว ๗ ประการ ตกลงจากอากาศ เตมภาชนะทงหมดในเรอนของเขาแลว ยงลนไป ทวเรอน. ในเรอนของเขาไมมทวาง. ภรรยาของเขาไดจงมอพวก เดก นาออกไปยนอยภายนอก. เขาตามเสดจพระศาสดาแลวกลบมา เหนเดกขางถนน จงถามวา " นอะไร ? " ภรรยาของเขาตอบวา " นาย เรอนของเราเตมไปดวยแกว ๗ ประการทวทงหลง, ไมมชอง จะเขาไปได. " เขาคดวา " ทานของเราใหผลวนนเอง " ดงนแลว จงไปสพระราชาสานก ถวายบงคมพระราชาแลว. เมอพระราชารบสง ถามวา " มาทาไม ? " จงกราบทลวา " พระเจาขา เรอนของ ขาพระองค เตมไปดวยแกว ๗ ประการ, ขอพระองคจงทรงถอเอา ทรพยนนเถด. " พระราชาทรงดารวา " นาอศจรรย ทานทเขาถวายแกพระพทธ- เจาทงหลาย ถงทสดวนนเอง " ดงนแลว จงรบสงกะเขาวา " เธอควรจะไดอะไร ? " มหาทคคตะ. ขอจงพระราชทานเกวยนพนเลม เพอตองการ นาทรพยมา.


พระราชาทรงสงเกวยนพนเลมไป ใหนาทรพยมา เกลยไวท พระลานหลวง. กองทรพยไดเปนกองสงประมาณเทาตนตาล. พระ ราชารบสงใหชาวเมองประชมกนแลว ตรสถามวา " ในกรงน ใคร มทรพยถงเทานไหม ? " ชาวเมอง. ไมม พระเจาขา. พระราชา. จะควรทาอยางไร ? แกคนมทรพยมากอยางน. ชาวเมอง. ควรตงเปนเศรษฐ พระเจาขา. พระราชาทรงทาสกการะเปนอนมากแกเขาแลว รบสงใหพระ ราชทานตาแหนงเศรษฐ. ลาดบนน ทาวเธอตรสบอกทบานของเศรษฐคนหนงในกาล กอนแกเขาแลว ตรสวา " เธอจงใหถางพมไมทเกดในทนแลว ปลก เรอนอยเถด. " เมอเขาแผวถางทนน ขดพนททาใหเรยบอย, หมอ ทรพยไดผดขนยดเยยดกนและกน. เมอเขากราบทลแกพระราชา, ทาวเธอจงรบสงวา " หมอทรพยเกดเพราะบญของเธอนนเอง, เธอ นนแหละจงถอเอาเถด. " [ มหาทคคตะตายแลวเกดในกรงสาวตถ ] เขาไดปลกเรอนแลว ไดถวายมหาทานแกภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขตลอด ๗ วน. แมเบองหนาแตนน เขาดารงอย บาเพญ บญจนตลอดอาย ในทสดอาย ไดบงเกดในเทวโลก เสวยทพยสมบต สนพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน จตจากนนแลวถอปฏสนธ


ในทองธดาคนโต ในตระกลอปฏฐาก ของพระสารบตรเถระ ในกรงสาวตถ. ครงนน มาดาบดาของนาง ทราบความทนางตงครรภ จงได ใหเครองบรหารครรภ. โดยสมยอน นางเกดแพทองเหนปานนวา ' โอ ! เราพงถวายทานแกภกษ ๕๐๐ รป ตงแตตนพระธรรมเสนาบด ดวยรสปลาตะเพยนแลว นงผายอมนาฝาด นงในทสดอาสนะ บรโภคภตรทเปนเดนของภกษเหลานน. " นางบอกแกมารดาบดา แลวกไดกระทาตามประสงค. ความแพทองระงบไปแลว. ตอมาใน งานมงคล ๗ ครงแมอนจากนน มารดาบดาของนางเลยงภกษ ๕๐๐ รป มพระธรรมเสนาบดเถระเปนประมข ดวยรสปลาตะเพยน เหมอนกน. พงทราบเรองทงหมด โดยนยทกลาวแลว ในเรองตสสกมาร นนแล. กแตวา นเปนผลแหงการถวายรสแหงปลาตะเพยนทถวาย ในกาลทเดกนเปนมหาทคคตะนนเอง. [ ทารกออกบวชเปนสามเณร ] กในวนตงชอ เมอมารดาของเดกนน กลาววา " ขาแตทานผ เจรญ ขอทานจงใหสกขาบททงหลายแกทาสของทานเถด " พระเถระ จงกลาววา " เดกนชออะไร ? " มารดาของเดก ตอบวา " ขาแตทานผเจรญ คนเงอะงะ ในเรอนน แมพวกพดไมไดเรอง กกลบเปนผฉลาด ตงแตกาลท


เดกนถอปฏสนธในทอง; เพราะฉะนน บตรของดฉน จกมชอวา " หนบณฑต " เถด. พระเถระ ไดใหสกขาบททงหลายแลว. กตงแต วนทหนบณฑตเกดมา ความคดเกดขนแกมารดาของเขาวา " เรา จกไมทาลายอธยาศยของบตรเรา. " ในเวลาทเขามอายได ๗ ขวบ เขากลาวกะมารดาวา " ผมจกบวชในสานกพระเถระ. " นางกลาววา " ได พอคณ, แมนกไวแลวอยางนวา ' จกไมทาลายอธยาศย ของเจา " ดงนแลว จงนมนตพระเถระใหฉนแลว กลาววา " ขาแต ทานผเจรญ ทาสของทาน อยากจะบวช, ดฉนจกนาเดกนไปวหาร ในเวลาเยน " สงพระเถระไปแลว ใหหมญาตประชมกน กลาววา " พวกขาพเจา จกทาสกการะทควรทาแกบตรของขาพเจา ในเวลา เปนคฤหสถ ในวนนทเดยว " ดงนแลว กใหทาสกการะมากมาย พาหนบณฑตนนไปสวหาร ไดมอบถวายแกพระเถระวา " ขอทาน จงใหเดกนบวชเถด เจาขา. " พระเถระบอกความทการบวชเปนกจ ทาไดยากแลว, เมอเดกรบรองวา " ผมจกทาตามโอวาทของทาน ขอรบ " จงกลาววา " ถาอยางนน จงมาเถด " ชบผมใหเปยก แลว บอกตจปญจกมมฏฐาน ใหบวชแลว. แมมารดาบดาของ บณฑตสามเณรนน อยในวหารนนเองสน ๗ วน ถวายทานแก ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยรสปลาตะเพยนอยางเดยว ในวนทเจด เวลาเยน จงไดไปเรอน. ในวนทแปด พระเถระเมอจะไปภายในบาน พาสามเณรนน ไป ไมไดไปกบหมภกษ. เพราะเหตไร ? เพราะวา การหมจวรและ


ถอบาตร หรออรยาบถของเธอ ยงไมนาเลอมใสกอน; อกอยาง หนง วตรทพงทาในวหารของพระเถระ ยงมอย; อนง พระเถระ, เมอภกษสงฆเขาไปภายในบานแลว, เทยวไปทววหาร กวาดท ๆ ยงไมกวาด ตงนาฉนนาใชไวในภาชนะทวางเปลา เกบเตยงตงเปน ตน ทยงเกบไวไมเรยบรอยแลว จงเขาไปบานภายหลง; อกอยาง หนง ทานคดเหนวา " พวกเดยรถยเขาไปยงวหารวางแลว อยา ไดเพอจะพดวา ' ดเถด ทนงของพวกสาวกพระสมณโคดม ' ดงน แลว จงไดจดแจงวหารทงสน เขาไปบานภายหลง; เพราะฉะนน แมในวนนน พระเถระใหสามเณรนนเอง ถอบาตรจวร เขาไป บานสายหนอย. [ สามเณรเขาไปบณฑบาตกบพระเถระ ] สามเณรเมอเดนไปกบพระอปชฌาย เหนเหมองในระหวางทาง จงเรยนถามวา " นชออะไร ? ขอรบ " พระเถระ. ชอวาเหมอง สามเณร. สามเณร. เขาทาอะไร ? ดวยเหมองน. พระเถระ. เขาไขนาจากทน ๆ แลว ทาการงานเกยวดวยขาว กลาของตน. สามเณร. กนามจตไหม ? ขอรบ. พระเถระ. ไมม เธอ. สามเณร. ชนทงหลายยอมไขนาทไมมจตเหนปานนสท ๆ ตน ปรารถนาแลว ๆ ไดหรอ ? ขอรบ.


พระเถระ. ได เธอ. สามเณรนน คดวา " ถาคนทงหลายไขนาซงไมมจตแมเหนปานน สท ๆ ตนปรารถนาแลว ๆ ทาการงานได; เหตไฉน ? คนม จตแท ๆ จกไมอาจเพอทาจตของตนใหเปนไปในอานาจแลว บาเพญ สมณธรรม. " เธอเดนตอไปเหนพวกชางศรกาลงเอาลกศรลนไฟแลว เลงดวยหางตา ดดใหตรง จงเรยนถามวา " พวกน ชอพวก อะไรกน ? ขอรบ. " พระเถระ. ชอชางศร เธอ. สามเณร. กพวกเขา ทาอะไรกน ? พระเถระ. เขาลนทไฟ แลวดดลกศรใหตรง. สามเณร. ลกศรนน มจตไหม ? ขอรบ. พระเถระ. ไมมจต เธอ. เธอคดวา " ถาคนทงหลายถอเอาลกศรอนไมมจตลนไฟแลว ดดใหตรงได; เพราะเหตไร ? แมคนมจต จงจกไมอาจเพอทาจต ของตนใหเปนไปในอานาจ แลวบาเพญสมณธรรมเลา ? " ครนสามเณรเดนตอไป เหนชนถากไมทาเครองทพพสมภาระม กากงและดมเปนตน จงเรยนถามวา " พวกน ชอพวกอะไร ? ขอรบ " พระเถระ. ชอชางถาก เธอ. สามเณร. กพวกเขา ทาอะไรกน ? พระเถระ. เขาถอเอาไมแลวทาลอแหงยานนอยเปนตน เธอ.


สามเณร. กไมเหลานน มจตไหม ? ขอรบ. พระเถระ. ไมมจต เธอ. [ สามเณรลากลบไปทาสมณธรรม ] ทนน เธอไดมความตรตรองอยางนวา " ถาคนทงหลายถอเอา ทอนไมทไมมจต ทาเปนลอเปนตนได; เพราะเหตไร คนผมจต จงจกไมอาจทาจตของตนใหเปนไปในอานาจแลวบาเพญสมณธรรมเลา ? เธอเหนเหตเหลานแลว จงเรยนวา " ใตเทาขอรบ ถาใตเทาควร ถอบาตรและจวรของใตเทาได; กระผมพงกลบ " พระเถระมไดเกด ความคดเลยวา " เจาสามเณรเลกนบวชไดหยก ๆ ตามเรามา กลาวอยางนได " กลบกลาววา " จงเอามา สามเณร " แลวไดรบ บาตรและจวรของตนไว. ฝายสามเณรไหวพระอปชฌายแลว เมอจะกลบ จงเรยนวา " ใตเทาเมอจะนาอาหารมาเพอกระผม พงนามาดวยรสปลาตะเพยนเถอะ ขอรบ. " พระเถระ. เราจกได ในทไหนเลา ? เธอ. สามเณรเรยนวา " ถาไมไดดวยบญของใตเทา กจกไดดวย บญของกระผม ขอรบ. " พระเถระวตกวา " แมอนตรายจะพงมแก สามเณรเลกผนงขางนอก " จงใหลกดาลไปแลวบอกวา " ควรเปด ประตหองอยของฉนแลว เขาไปนงเสยภายใน. " เธอไดกระทา อยางนนแลว นงลงหยงความรลงในกรชกายของตน พจารณาอตภาพอย.


[ อาสนะทาวสกกะรอนเพราะคณของสามเณร ] ครงนน ทประทบนงของทาวสกกะ แสดงอาการรอนดวยเดช แหงคณ ของสามเณรนน. ทาวเธอใครครวญวา " จกมเหตอะไร กนหนอ ? " ทรงดารไดวา " บณฑตสามเณรถวายบาตรและจวรแก พระอปชฌายแลวกลบ ดวยตงใจวา 'จกทาสมณธรรม ' แมเรา กควรไปในทนน " ดงนแลว, ตรสเรยกทาวมหาราชทง ๔ มา ตรสวา " พวกทานจงไปไลนกทบนจอแจอยในปาใกลวหารใหหนไป แลวยด อารกขาไวโดยรอบ. " ตรสกะจนทเทพบตรวา " ทานจงฉดรงมณฑล พระจนทรไว, " ตรสกะสรยเทพบตรวา " ทานจงฉดรงมณฑล พระอาทตยไว " ดงนแลว พระองคเอง ไดเสดจไปประทบยนยด อารกขาอยทสายย. ในวหารแมเสยงแหงใบไมแกกมไดม. จตของ สามเณรไดมอารมณเปนหนงแลว. เธอพจารณาอตภาพแลว บรรล- ผล ๓ อยางในระหวางภตรนนเอง. ฝายพระเถระ คดวา " สามเณรนงแลวในวหาร, เราอาจ จะไดโภชนะทสมประสงคแกเธอ ในสกลชอโนน " ดงนแลว จง ไดไปสตระกลอปฏฐาก ซงประกอบดวยความรกและเคารพตระกลหนง. กในวนนน มนษยทงหลายในตระกลนน ไดปลาตะเพยนหลายตว นงดการมาแหงพระเถระอยเทยว. พวกเขาเหนพระเถระกาลงมา จงกลาววา " ทานขอรบ ทานมาทน ทากรรมเจรญแลว " แลว นมนตใหเขาไปขางใน ถวายขาวยาคและของควรเคยวเปนตนแลว ไดถวยบณฑบาตดวยรสปลาตะเพยน. พระเถระแสดงอาการจะนา


ไป. พวกมนษยเรยนวา " นมนตฉนเถดขอรบ ใตเทาจกไดแม ภตรสาหรบนาไป " ในเวลาเสรจภตกจของพระเถระ ไดเอาโภชนะ ประกอบดวยรสปลาตะเพยน ใสเตมบาตรถวายแลว. พระเถระคด วา " สามเณรของเราหวแลว " จงไดรบไป. [ พระศาสดาทรงทาอารกขาสามเณร ] แมพระศาสดา ในวนนน เสวยแตเชาทเดยว เสดจไปวหารทรง ใครครวญวา " บณฑตสามเณรใหบาตรและจวรแกพระอปชฌายแลว กลบไป ดวยตงใจวา ' จกทาสมณธรรม ; ' กจแหงบรรพชตของเธอ จกสาเรจหรอไม ? " ทรงทราบวา สามเณรบรรลผล ๓ อยางแลว จงทรงพจารณาวา " อปนสยแหงพระอรหตจะมหรอไมม ? " ทรงเหน วา " ม " แลวทรงใครครวญวา " เธอจกอาจเพอบรรลพระอรหตกอน ภตรทเดยว หรอจกไมอาจ ? " ไดทรงทราบวา " จกอาจ. " ลาดบ นน พระองคไดมความปรวตกอยางนวา " สารบตร ถอภตรเพอ สามเณรรบมา, เธอจะพงทาอนตรายแกสามเณรนนกได, เราจกนง ถอเอาอารกขาทซมประต, ทนนจกถามปญหา ๔ ขอกะเธอ, เมอ เธอแกอย, สามเณรจกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา " ดงน แลว จงเสดจไปจากวหารนน ประทบยนอยทซมประต ตรสถาม ปญหา ๔ ขอกะพระเถระผมาถงแลว. พระเถระแกปญหาทพระศาสดา ตรสถามแลว. ในปญหานน มปจฉาวสชนาดงตอไปน :-


ไดยนวา พระศาสดาตรสกะพระเถระนนวา " สารบตร เธอไดอะไรมา ? " พระเถระ. อาหาร พระเจาขา. พระศาสดา. ชอวาอาหาร ยอมนาอะไรมา ? สารบตร. พระเถระ. เวทนา พระเจาขา. พระศาสดา. เวทนา ยอมนาอะไรมา ? สารบตร. พระเถระ. รป พระเจาขา. พระศาสดา. กรป ยอมนาอะไรมา ? สารบตร. พระเถระ. ผสสะ พระเจาขา. [ คาอธบายในปญหา ] ในปญหานน มอธบายดงน :- จรงอย อาหารอนคนหวบรโภคแลว กาจดความหวของเขา แลว นาสขเวทนามาให, เมอสขเวทนาเกดขนแกผมความสขเพราะ การบรโภคอาหาร วรรณสมบตยอมมในสรระ, เวทนาชอวายอมนา รปมา ดวยอาการอยางน, กผมสขเกดสขโสมนส ดวยอานาจรปท เกดจากอาหาร นอนอยกตาม นงอยกตาม ดวยคดวา " บดน อสสาทะ เกดแกเราแลว " ยอมไดสขสมผส. [ สามเณรบรรลพระอรหตผล ] เมอพระเถระแกปญหาทง ๔ ขอเหลาน อยางนนแลว, สามเณร กไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา, ฝายพระศาสดา ตรส


กะพระเถระวา " ไปเถด สารบตร, จงใหภตรแกสามเณรของ เธอ. " พระเถระไปเคาะประตแลว. สามเณรออกมารบบาตรจาก มอพระเถระ วางไว ณ สวนขางหนงแลว จงเอาพดกานตาลพดพระ เถระ. ลาดบนน พระเถระ กลาวกะเธอวา " สามเณร จงทา ภตกจเสยเถด. " สามเณร. กใตเทาเลา ขอรบ. พระเถระ. เราทาภตกจเสรจแลว, เธอจงทาเถด. เดกอาย ๗ ขวบ บวชแลว ในวนท ๘ บรรลพระอรหตเปน เหมอนดอกประทมทแยมแลว ในขณะนน ไดนงพจารณาทเปน ทใสภตร ทาภตกจแลว. ในขณะทเธอลางบาตรเกบไว จนท- เทพบตรปลอยมณฑลพระจนทร, สรยเทพบตรปลอยมณฑลพระอาทตย ทาวมหาราชทง ๔ ปลอยอารกขาทง ๔ ทศ, ทาวสกกเทวราช เลก อารกขาทสายย, พระอาทตยเคลอนคลอยไปแลวจากททามกลาง. [ ธรรมดาบณฑตยอมฝกตน ] ภกษทงหลายโพนทนาวา " เงา บายเกนประมาณแลว, พระ อาทตยเคลอนคลอยไปจากททามกลาง, กสามเณรฉนเสรจเดยวนเอง, นเรองอะไรกนหนอ ? " พระศาสดาทรงทราบความเปนไปนนแลว เสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอพดเรองอะไรกน ? " พวกภกษ. เรองชอน พระเจาขา. พระศาสดาตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, ในเวลาผมบญ ทาสมณธรรม จนทเทพบตรฉดมณฑลพระจนทรรงไว, สรยเทพบตร


ฉดมณฑลพระอาทตยรงไว. ทาวมหาราชทง ๔ ถออารกขาทง ๔ ทศในปาใกลวหาร, ทาวสกกเทวราชเสดจมายดอารกขาทสายย, ถงเราผ มความขวนขวายนอยดวยนกเสยวา ' เปนพระพทธเจา ' กไมไดเพอ จะนงอยได, ยงไดไปยดอารกขาเพอบตรของเรา ทซมประต, พวก บณฑตเหนคนไขนากาลงไขนาไปจากเหมอง ชางศรกาลงดดลกศรให ตรง และชางถากกาลงถากไมแลว ถอเอาเหตเทานน ใหเปน อารมณ ทรมานตนแลว ยอมยดเอาพระอรหตไวไดทเดยว " ดงน แลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " อนคนไขนาทงหลายยอมไขนา, ชางศรทงหลาย ยอมดดศร, ชางถากทงหลายยอมถากไม, บณฑต ทงหลายยอมฝกตน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อทก เปนตน ความวา ชนทงหลาย ขดทดอนบนแผนดน ถมทเปนบอแลวทาเหมอง หรอวางรางไมไว ยอมไขนาไปสทตนตองการ ๆ เพราะฉะนน จงชอวาผไขนา. บทวา เตชน ไดแก ลกศร. มพระพทธาธบาย ตรสไวดงนวา :- " พวกคนไขนายอมไขนาไปตามชอบใจของตนได, แมชางศรก ยอมลนดดลกศร คอทาใหตรง, ถงชางถาก เมอจะถากเพอเปน ประโยชนแกทพพสมภาระมกงเปนตน ยอมดดไม คอทาใหตรงหรอ


คด ตามชอบใจของตน. บณฑตทงหลายทาเหตมประมาณเทาน ให เปนอารมณอยางนนแลว ยงมรรคมโสดาปตตมรรคเปนตนใหเกดขน อย ยอมชอวาทรมานตน, แตเมอบรรลพระอรหตแลวยอมจดวา ทรมานโดยสวนเดยว. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบณฑตสามเณร จบ.


๖. เรองพระลกณฏกภททยเถระ* [ ๖๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระลกณฏก- ภททยเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " เสโล ยถา " เปนตน. [ พระเถระถกลอเลยนเพราะรางเลก ] ไดยนวา สหธรรมกมสามเณรเปนตน ซงเปนปถชน เหน พระเถระแลว จบตองทศรษะบาง ทหบาง ทจมกบาง พลางกลาววา " อาจะ อาจา อาไมกระสน ยงยนดแนนแฟน ในพระศาสนาหรอ ? " พระเถระไมโกรธ ไมประทษรายในสหธรรมกเหลานนเลย. ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอายทงหลาย พวก ทานจงดเถด สหธรรมกมสามเณรเปนตน เหนพระลกณฏกภททย- เถระแลว ยอมรงแกอยางนนอยางน, ทานไมโกรธ ไมประทษราย ในสหธรรมกเหลานนเลย. " [ พระขณาสพเปนดงศลา ] พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวก เธอพดอะไรกน ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " เรองชอน พระเจาขา " จงตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย ธรรมดาพระ ขณาสพ ยอมไมโกรธ ไมประทษรายเลย, เพราะทานเหลานน ไมหวนไหว ไมสะเทอน เชนกบศลาแทงทบ " ดงนแลว เมอจะ * พระมหาจบ ป.ธ. ๙ (พระธรรมปญญาจารย) วดโสมนสวหาร แปล.


ทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " ภเขาศลาลวน เปนแทงเดยว ยอมไมสะเทอน ดวยลมฉนใด, บณฑตทงหลาย ยอมไมเอนเอยง ในเพราะนนทาและสรรเสรญฉนนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน ในบทวา นนทาปสสาส น พระผมพระ- ภาคตรสโลกธรรมไว ๒ กจรง. ถงอยางนน พงทราบเนอความดวย สามารถแหงโลกธรรมแมทง ๘. อธบายวา เหมอนอยางวาภเขาศลา ลวน เปนแทงเดยว คอ ไมมโพรง ยอมไมสะเทอน คอ ไมเอน เอยง ไมหวนไหว ดวยลม ตางดวยลมพดมาแตทศตะวนออกเปนตน ฉนใด; เมอโลกธรรมแมทง ๘ ครอบงาอย บณฑตทงหลายยอมไม เอนเอยง คอไมหวนไหว ไมสะเทอน ดวยอานาจความยนรายหรอ ยนด ฉนนน. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลพระอรยผลทงหลาย มโดสาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระลกณฏกภททยเถระ จบ.


๗. เรองมารดาของนางกาณา* [ ๖๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมารดา ของนางกาณา ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยถาป รหโท คมภโร " เปนตน. เรองมาแลวในวนย๑ แล. [ นางกาณาดาภกษ ] กครงนน ในกาลเมอมารดาของนางกาณาทอดขนม เพอ สงธดาใหเปนผไมมมอเปลา ไปสตระกลผวแลว ถวายแกภกษ ๔ รป เสย ถง ๔ ครง เมอพระศาสดาทรงบญญตสกขาบทในเพราะเรองนน, เมอสามของนางกาณา นาภรรยาใหมมาแลว. นางกาณาไดฟงเรองนน จงดาบรภาษพวกภกษซงตนไดเหนแลวและเหนแลววา " การ ครองเรอนของเรา อนภกษเหลาน ใหฉบหายแลว. " ภกษทงหลาย ไมอาจเดนไปสถนนนนได. [ นางกาณาบรรลโสดาปตตผล ] พระศาสดาทรงทราบเรองนนแลว จงไดเสดจไปในทนน. มารดา ของนางกาณา ถวายบงคมพระศาสดาแลว นมนตใหประทบนงบน อาสนะทตกแตงไว ไดถวายขาวยาคและของควรเคยวแลว; *พระมหาทองสา ป.ธ. ๖ วตปทมวนาราม แปล. ๑. มหาวภงค ๒/๓๒๒. แตในคมภรนน กลาวถงจานวนภกษมารบขนมเพยง ๓ องค และมารดานางกาณากทอดขนมถวายภกษเพยง ๓ ครงเทานน.


พระศาสดาเสวยพระกระยาหารเชาแลว ตรสถามวา " กาณา ไปไหน ? " กาณมารดา. พระเจาขา นางเหนพระองคแลว เปนผเกอ ยนรองไหอย. พระศาสดา. เพราะเหตอะไรเลา ? กาณมารดา. นางดาบรภาษพวกภกษ; เพราะฉะนน นางเหน พระองคแลว จงเปนผเกอ ยนรองไหอย พระเจาขา. ลาดบนน พระศาสดาทรงรบสงใหเรยกนางกาณามาแลว ตรส ถามวา " กาณา เจาเหนเราแลว จงเกอเขน แอบรองไหทาไม? " ครงนน มารดาของนางกราบทลกรยาทนางกระทาแลว (ใหทรง ทราบ). ทนน พระศาสดาตรสกะมารดาของนางกาณาวา " กาณ- มารดา กสาวกทงหลายของเรา ถอเอาสงทเธอใหแลวหรอวาทยง มไดใหเลา ? " กาณมารดา. ถอเอาสงทหมอมฉนถวายแลว พระเจาขา. พระศาสดา. ถาสาวกของเราเทยวบณฑบาต ถงประตเรอน ของเธอแลว ถอเอาสงของทเธอใหแลว, จะมโทษอะไรแกสาวกเหลา นนเลา ? กาณมารดา. โทษของพระผเปนเจาไมม พระเจาขา, โทษ ของนางนเทานน มอย. พระศาสดา ตรสถามกะนางกาณาวา " กาณา ไดยนวา สาวก ของเรา เทยวบณฑบาต มาถงประตเรอนนแลว, เมอเปนเชนน มารดา


ของเจา ไดถวายขนมแกสาวกเหลานน, ในเรองน ชอวาโทษอะไร จกมแกพวกสาวกทงหลายของเราเลา ? " นางกาณา. โทษของพระผเปนเจา ไมม พระเจาขา, หมอมฉน ฉนเทานน มโทษ. นางถวายบงคมพระศาสดา ใหทรงอดโทษแลว. ครงนน พระ ศาสดาไดตรสอนปพพกถาแกนาง, นางบรรลโสดาปตตผลแลว. [ พระราชาทรงตงนางกาณาในตาแหนงเชษฐธดา ] พระศาสดาเสดจลกจากอาสนะแลว เมอจะเสดจไปสวหาร ได เสดจไปทางพระลานหลวง. พระราชาทอดพระเนตรเหนแลว ตรส ถามวา " พนาย นนดเหมอนพระศาสดา. " เมอราชบรษกราบทล วา " ถกแลว พระเจาขา " ดงนแลว จงสงไปดวยพระดารสวา " จงไป จงกราบทลความทเราจะมาถวายบงคม " แลว ไดเขาไป เฝาพระศาสดา ซงประทบยนอย ณ พระลานหลวง ถวายบงคมดวย เบญจางคประดษฐแลว ทลถามวา " พระองคเสดจไปไหน ? พระเจาขา. " พระศาสดา. มหาบพตร อาตมภาพจะไปสเรอนมารดาของ นางกาณา. พระราชา. เพราะเหตอะไร ? พระองคจงเสดจไป พระเจาขา. พระศาสดา. ไดขาววา นางกาณาดาบรภาษภกษ, อาตมภาพ ไปเพราะเหตนน. พระราชา. กพระองคทรงทาความทนางไมดาแลวหรอ ?


พระเจาขา. พระศาสดา. ถวายพระพร มหาบพตร อาตมภาพทานางมให เปนผดาภกษแลว และใหเปนเจาของทรพยอนเปนโลกตระแลว. พระราชา. " พระองคทรงทานางใหเปนเจาของทรพยทเปน โลกตระแลวกชางเถด พระเจาขา, สวนหมอมฉน จกทาใหนางเปน เจาของทรพยทเปนโลกย " ดงนแลว ถวายบงคมพระศาสดาเสดจ กลบแลว ทรงสงยานใหญทปกปดไป รบสงใหเรยกนางกาณามาแลว ประดบดวยเครองอาภรณทกอยาง ทรงตงไวในตาแหนงพระธดาผใหญ แลว ตรสวา " ผใดสามารถเลยงดธดาของเราได; ผนนจงรบเอา นางไป. " [ มหาอามาตยรบเลยงนางกาณา ] ครงนน มหาอามาตยผสาเรจราชกจทกอยางคนหนง กราบ ทลวา " ขาพระองคจกเลยงดพระธดาของฝาพระบาท " ดงนแลว นานางไปยงเรอนของตน มอบความเปนใหญทกอยางใหแลว กลาววา " เจาจงทาบญตามชอบใจเถด. " จาเดมแตวนนนมา นางกาษาตงบรษไวทประตทง ๔ กยงไมได ภกษและภกษณทตนพงบารง. ของควรเคยวและของควรบรโภคทนาง กาณาตระเตรยมตงไวทประตเรอน ยอมเปนเหมอนหวงนาใหญ. พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอาย ในกาลกอน พระเถระแก ๔ รป ทาความเดอดรอนใหแกนางกาณษ, นางแมเปน ผเดอดรอนอยางนน อาศยพระศาสดา ไดความถงพรอมดวยศรทธา


แลว, พระศาสดาไดทรงทาประตเรอนของนาง ใหเปนสถานทควร เขาไปของภกษอก, บดน นางแมแสวงหาภกษหรอภกษณทงหลาย ทตนจะพงบารง กยงไมได, โอ ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย มคณ นาอศจรรยจรง. " พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบ ทลวา " ดวยกถาชอน. " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ภกษแกเหลา นน ทาความเดอดรอนแกนางกาณา มใชแตในบดนเทานน, แมใน กาลกอน พวกเธอกทาแลวเหมอนกน; อนง เราไดทาใหนางกาณา ทาตามถอยคาของเรา มใชแตในบดนเทานน, ถงในกาลกอน เราก ทาแลวเหมอนกน " อนพวกภกษผใครจะฟงเนอความนน ทลวงวอน แลวจงตรสพพพชาดก๑ โดยพสดารวา :- "แมวตวทหนง ได หนและเนอ ในทใด, แมวตวท ๒ กยอมเกดในทนน, ตวท ๓ และตว ท ๔ กยอมเกดในทนน, แมวเหลานน ทาลาย ปลองนแลว (ถงแกความตาย). " แลว ทรงประชมชาดกวา " ภกษแก ๔ รป (ในบดน) ไดเปนแมว ๔ ตวในครงนน, หนไดเปนนางกาณา, นายชางแกว คอเรานนเอง " ดงนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย แมในอดตกาล นางกาณาได เปนผมใจหมนหมอง มจตขนมวอยางน (แต) ไดเปนผมจตผอง ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๔๔. ตทฏกถา. ๒/๓๖๔.


ใส เหมอนหวงนามนาใส เพราะคาของเรา " เมอทรงสบอนสนธ แสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " บณฑตทงหลาย ฟงธรรมแลว ยอมผองใส เหมอนหวงนาลก ใสแจว ไมขนมว ฉะนน. " [ แกอรรถ ] หวงนาใด แมเมอเสนาทง ๔ เหลา๑ ขามอย ยอมไมกระเพอม หวงนาเหนปานน ชอวา รหโท ในพระคาถานน. กนลมหาสมทรซงลกถง ๘ หมน ๔ พนโยชน โดยอาการทง ปวง ชอวา หวงนา, แทจรง นาในทมประมาณ ๔ หมนโยชน ภายใต นลมหาสมทรนน ยอมหวนไหวเพราะฝงปลา, นาในทมประมาณ เทานนเหมอนกน ในเบองบน ยอมหวนไหวเพราะลม, (สวน) นา ในทมประมาณ ๔ พนโยชนในทามกลาง (นลมหาสมทรนน) ไม หวนไหวตงอย; นชอวาหวงนาลก. บทวา ธมมาน ไดแก เทศนาธรรมทงหลาย. พระผมพระภาค ตรสคาอธบายนไววา " หวงนานน ชอวา ใสแจว เพราะเปนนาไม อากล ชอวา ไมขนมว เพราะเปนนาไมหวนไหว ฉนใด; บณฑต ทงหลาย ฟงเทศนาธรรมของเราแลว ถงความเปนผมจตปราศจาก อปกเลส ดวยสามารถแหงมรรคมโสดาปตตมรรคเปนตน ชอวา ยอมผองใส ฉนนน, สวนทานผบรรลพระอรหตแลวยอมเปนผผองใส ๑. ไดแก จตรงคเสนา คอ พลชาง พลมา พลรถ และพลเดนเทา บาลวา หตถ อสส รถ ปตตก.


โดยสวนเดยวแล. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม สดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองมารดาของนางกาณา จบ.


๘. เรองภกษ ๕๐๐ รป* [ ๖๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๕๐๐ รปตรสพระธรรมเทศนานวา " สพพตถ เว สปปรสา วชนต " เปนตน. พระธรรมเทศนาตงขนทเมองเวรญชา. [ พระศาสดาเสดจเมองเวรญชา ] ความพสดารวา ครงปฐมโพธกาล พระผมพระภาคเสดจไป เมองเวรญชา อนพราหมณชอเวรญชะทลนมนตแลว จงเสดจจาพรรษา พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป. เวรญชพราหมณถกมารดลใจ๑มใหเกดสต ปรารภถงพระศาสดาแมสกวนหนง. แมเมองเวรญชาไดเปนเมองขาว แพงแลว. พวกภกษเทยวไปบณฑบาตตลอดเมองเวรญชา ทงภายใน ภายนอก เมอไมไดบณฑบาต จงลาบากมาก. พวกพอคามาจดแจงภกษามขาวแดงราวแลงหนง ๆ เพอภกษ เหลานน. พระมหาโมคคลลานเถระเหนภกษเหลานนลาบาก ไดมความ ประสงคจะใหภกษฉนงวนดน และประสงคจะใหพวกภกษเขาไป สอตตรกรทวป เพอบณฑบาต. พระศาสดาไดทรงหามทานเสย. แม ในวนหนง พวกภกษมไดมความสะดงเพราะปรารภบณฑบาต. ภกษ ทงหลายเวนความประพฤตดวยอานาจความอยากแลอยแลว. * พระมหาทองสา ป.ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล. ๑. มาราวฏฏเนน อาวฏโฏ อนเครองหมนไปทวแหงมารใหหมนทวแลว.


[ พระศาสดาเสดจไปกรงสาวตถ ] พระศาสดาประทบอยทเมองเวรญชานน สนไตรมาสแลว ทรง อาลาเวรญชพราหมณ มสกการะสมมานะอนพราหมณนนกระทาแลว ทรงใหเขาตงอยในสรณะแลว เสดจออกจากเมองเวรญชานนเสดจจารก ไปโดยลาดบ สมยหนง เสดจถงกรงสาวตถ ประทบอยในพระเชตวน ชาวกรงสาวตถ กระทาอาคนตกภตรแดพระศาสดาแลว. กในกาลนน พวกกนเดนประมาณ ๕๐๐ คน อาศยพวกภกษ อยภายในวหารนนเอง. พวกเขากนโภชนะอนประณต ทเหลอจาก ภกษทงหลายฉนแลว กนอนหลบ ลกขนแลว ไปสฝงแมนา แผด เสยงโหรอง กระโดดโลดเตน ซอมมวยปลา เลนกนอย ประพฤต แตอนาจารเทานน ทงภายในวหาร ทงภายนอกวหาร. พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา " ดเถด ผมอายทงหลาย, ในเวลาเกดทพภกขภย พวกกนเดนเหลาน มไดแสดงวการอะไร ๆ ในเมองเวรญชา, แตบดน กนโภชนะอนประณตเหนปานนแลว เทยว แสดงอาการแปลก ๆ เปนอเนกประการ; สวนภกษ สงบอย แม ในเมองเวรญชา ถงในบดน กพากนอยอยางสงบเสงยมเหมอนกน. [ พระศาสดาทรงตรสวาโลทกชาดก ] พระศาสดาเสดจไปสโรงธรรมแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไรกน ? " เมอพวกภกษกราบทลวา " เรองชอน " ดงนแลว ตรสวา " แมในกาลกอน คนกนเดนเหลาน เกดในกาเนดฬา เปนฬา ๕๐๐ ไดดมนามรสนอยอนเลว ซงถงการนบวา ' นาหาง '


เพราะความทเขาเอานาขยากากอนเปนเดนซงเหลอจากนาลกจนทนมรส ชม ทมาสนธพชาตอาชาไนย ๕๐๐ ดมแลว จงกรองดวยผาเปลอก ปอเกา ๆ เปนเหมอนเมานาหวาน เทยวรองเอดองอย " เมอจะทรง แสดงกรยาของฬาเหลานน อนพระโพธสตวผอนพระราชาทรงสดบ เสยงของฬาเหลานนตรสถามแลว ไดกราบทลแดพระราชา ตรส วาโลทกชาดก๑นโดยพสดารวา :- " ความเมายอมบงเกดแกพวกฬา เพราะดม กนนาหางมรสนอยอนเลว, แตความเมายอม ไมเกดแกมาสนธพ เพราะดมรสทประณตน. ขาแตพระราชาผเปนจอมนรชน ฬานน เปนสตวมชาตเลว ดมนามรสนอย อนรสนน ถกตองแลว ยอมเมา, สวนมาอาชาไนย ผเอา ธระเสมอ เกดในตระกล (ทด) ดมรสทเลศ แลวหาเมาไม " แลว ตรสวา " ภกษทงหลาย สตบรษเวนธรรมคอความโลภแลว ยอมเปนผไมมวการเลย ทงในเวลาถงสข ทงในเวลาถงทกข อยางน " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถานวา :- " สตบรษทงหลายยอมเวนในธรรมทงปวงแล, สตบรษทงหลาย หาใชผปรารถนากามบนไม๒, ๑. ข. ชา. ๒๗/๖๕. ตทฏกถา. ๓/๑๒๖. ๒. อกนยหนง แปลวา สตบรษทงหลาย ยอมไมพราเพอ เพราะความใครในกาม.


บณฑตทงหลาย อนสขหรอทกขถกตองแลว ยอมไมแสดงอาการขนลง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สพพตถ ไดแก ในธรรมทงหมด ตางโดยธรรมมขนธ๑ ๕ เปนตน. บรษด ชอวา สปปรสา. บทวา วชนต ความวา สตบรษเมอคราฉนทราคะออกดวย อรหตมรรคญาณ ชอวายอมเวนฉนทราคะ. บทวา น กามกามา ไดแกผใครกาม, (อกอยางหนง) ไดแก เพราะเหตแหงกาม คอเพราะกามเปนเหต. สองบทวา ลปยนต สนโต ความวา สตบรษทงหลายมพระ พทธเจาเปนตน ยอมไมบนเพอดวยตนเองเลย (ทง) ไมยงผอนให บนเพอ เพราะเหตแหงกาม. จรงอย ภกษเหลาใดเขาไปเพอภกษา ตงอยในอจฉาจาร กลาวคาเปนตนวา " อบาสก บตรภรรยาของ ทานยงสขสบายดหรอ ? อปทวะไร ๆ ดวยสามารถแหงราชภยและ โจรภยเปนตน มไดมในสตว ๒ เทาและสตว ๔ เทาดอกหรอ ?, " ภกษ เหลานนชอวา ยอมบนเพอเอง. กครนกลาวอยางนนแลว (พด) ใหเขานมนตตนวา " อยางนน ขอรบ พวกผมทกคนมความสขด, อปทวะไร ๆ มไดม, บดน เรอนของพวกผมมขาวนาเหลอเฟอ, นมนตทานอยในทนแหละ " ดงน ชอวาใหบคคลอนบนเพอ. สวน สตบรษทงหลาย ยอมไมทาการบนเพอแมทง ๒ อยางน. ๑. ขนธ ๕ รปขนธ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ วญญาณขนธ.


คาวา สเขน ผฏา อถวา ทกเขน น สกวาเปนเทศนา. อธบายวา " บณฑตทงหลายผอนโลกธรรม๑ ๘ ถกตองแลว ยอมไม แสดงอาการขนลง ดวยสามารถแหงความเปนผยนดและความเปนผ เกอเขน หรอดวยสามารถแหงการกลาวคณและกลาวโทษ. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๕๐๐ รป จบ. ๑. ลาภ เสอมลาภ ยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข ทกข.


๙. เรองพระเถระผตงอยในธรรม* [ ๖๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระธรรมก- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " น อตตเหต " เปนตน. [ อบาสกหนไปบวชไดบรรลพระอรหต ] ไดยนวา อบาสกคนหนงในกรงสาวตถ อยครองเรอนโดยชอบ ธรรม. อบาสกนนเปนผใครจะบวช วนหนงเมอนงสนทนาถงถอยคา ปรารภความสขกบภรรยา จงพดวา " นางผเจรญ ฉนปรารถนาจะ บวช. " ภรรยาออนวอนวา " นาย ถากระนน ขอทานจงคอย จน กวาดฉนจะคลอดบตรซงอยในทองกอนเถด. " เขาคอยแลว ในเวลา ทเดกเดนได จงอาลานางอก เมอนางวงวอนวา " นาย ขอทานจงคอย จนกวาเดกนเจรญวยเถด. " จงมาคดวา " ประโยชนอะไรของเรา ดวยหญงน ทเราลาแลวหรอไมลา, เราจกทาการสลดออกจากทกขแก ตนละ " ดงนแลว ออกไปบวชแลว. ทานเรยนกมมฏฐาน พาก- เพยรพยายามอย ยงกจแหงบรรพชตของตนใหสาเรจแลวจง (กลบ) ไปเมองสาวตถอก เพอประโยชนแกการเยยมบตรและภรรยาเหลานน แลวไดแสดงธรรมกถาแกบตร. [ บตรและภรรยาออกบวชไดบรรลพระอรหต ] แมบตรนนออกบวชแลว. กแลครนบวชแลว ไมนานนกกได บรรลพระอรหต. ฝายภรรยาเกาของภกษ (ผเปนบดา) นนคดวา * พระมหาทองสา ป.ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


" เราอยครองเรอนเพอประโยชนแกชนเหลาใด, ชนเหลานนแมทงสอง กบวชแลว; บดน ประโยชนอะไรของเราดวยการครองเรอนเลา ? เราจกบวชละ " แลวจงออกบวชในสานกนางภกษณ, กแลครน บวชแลวไมนานเลยกไดบรรลพระอรหต. [ พวกภกษสรรเสรญพระธรรมกะ ] ภายหลงวนหนง พวกภกษนงสนทนากนขนในธรรมสภาวา " ผ มอายทงหลาย ธรรมกอบาสก ออกบวช บรรลพระอรหตแลว ทง ไดเปนทพงแกบตรและภรรยา กเพราะความทตนตงอยในธรรม. " พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอ นงประชมกนดวยเรองอะไรหนอ ? ", เมอพวกภกษกราบทลวา " ดวยกถาชอน " แลว จงตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาวาบณฑต ไมพงปรารถนาความสาเรจเพราะเหตแหงตน ( และ) ไมพงปรารถนา ความสาเรจเพราะเหตแหงคนอน. แตพงเปนผตงอยในธรรม ม ธรรมเปนทพงโดยแท " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระ- คาถานวา :- " บณฑตยอมไมทาบาป เพราะเหตแหงตน, ยอมไมทาบาป เพราะเหตแหงบคคลอน, บณฑต ไมพงปรารถนาบตร, ไมพงปรารถนาทรพย ไมพงปรารถนาแวนแควน, (และ) ไมพง ปรารถนาความสาเรจเพอตน โดยไมเปนธรรม, บณฑตนนพงเปนผมศล มปญญา ตงอยในธรรม. "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา น อตตเหต ความวา ธรรมดา บณพต ยอมไมทาบาป เพราะเหตแหงตนหรอเพราะเหตแหง บคคลอน. บทวา น ปตตมจเฉ ความวา บณฑตไมพงปรารถนาบตร หรอทรพย หรอแวนแควน ดวยกรรมอนลามก, บณฑตเมอปรารถนา แมสงเหลานน ยอมไมกระทากรรมลามกเลย. บทวา สมทธมตตโน ความวา บณฑตไมพงปรารถนา แม ความสาเรจเพอตน โดยไมเปนธรรม. อธบายวา บณฑตยอมไมทาบาป แมเพราะเหตแหงความสาเรจ. บทวา ส สลวา ความวา บคคลผเหนปานนนนแล พงเปน ผมศล มปญญา และตงอยในธรรม. อธบายวา ไมพงเปนอยางอน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเถระผตงอยในธรรม จบ.


๑๐. เรองการฟงธรรม* [ ๖๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภการฟงธรรม ตรสพระธรรมเทศนานวา " อปปกา เต มนสเสส " เปนตน. [ คนอาศยภพแลวตดภพมมาก ] ดงไดสดบมา พวกมนษยผอยถนนสายเดยวกน ในกรงสาวตถ เปนผพรอมเพรยงกน ถวายทานโดยรวมกนเปนคณะแลว กใหทาการ ฟงธรรมตลอดคนยนรง, แตไมอาจฟงธรรมตลอดคนยนรงได; บาง พวกเปนผอาศยความยนดในกามกกลบไปเรอนเสยกอน, บางพวก เปนผอาศยโทสะไปแลว, แตบางพวกงวงงนเตมท นงสบปะหงกอย ในทนนนนเอง ไมอาจจะฟงได. ในวนรงขน พวกภกษยงถอยคา ใหตงขนในโรงธรรมเจาะจงถงเรองนน. พระศาสดาเสดจมา ตรส ถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยเรองอะไร หนอ ? " เมอภกษทงหลายกราบทลวา " ดวยเรองชอน " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาสตวเหลาน อาศยภพแลวเลยของอยในภพ นนเอง โดยดาดดน, ชนดผถงฝงมจานวนนอย, " เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- " บรรดามนษย ชนผถงฝงมจานวนนอย, ฝาย ประชาชนนอกนเลาะไปตามตลงอยางเดยว, กชน เหลาใดแล ประพฤตสมควรแกธรรมในธรรม * พระมหาทองสา ป. ธ. ๖ วดปทมวนาราม แปล.


ทเรากลาวชอบแลว, ชนเหลานนลวงบวงมาร ทขามไดยากอยางเอกแลว จกถงฝง. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อปปกา คอ นดหนอย ไดแก ไมมาก. บทวา ปารคามโน คอบรรลพระนพพาน. บาทพระคาถาวา อถาย อตรา ปชา ความวา ฝายประชาทเหลอนใด ยอมเลาะไป ตามรมตลง คอ สกกายทฏฐ, นแล มากนก. บทวา สมมทกขาเต คอตรสโดยชอบ ไดแกตรสถกตอง. บทวา ธมเม คอในเทศนาธรรม. บทวา ธมมานวตตโน ความ วา ประพฤตสมควรแกธรรม ดวยสามารถแหงการฟงธรรมนนแลว บาเพญปฏปทาเหมาะแกธรรมนนแลว กระทามรรคผลใหแจง. บทวา ปารเมสสนต ความวา ชนเหลานน คอเหนปานนน จกถงฝงคอนพพาน. บทวา มจจเธยย ไดแก วฏฏะอนเปนไป ใน ๓ ภม อนเปนสถานทอยอาศยของมจจ กลาวคอกเลสมาร. บทวา สทตตร ความวา ชนเหลาใดประพฤตสมควรแกธรรม. ชนเหลานนลวงคอเลยบวงมาร ทขามไดยากอยางเอก คอกาวลวงได ยากนกแลวนน จกถงฝงคอพระนพพาน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองการฟงธรรม จบ.


๑๐. เรองภกษอาคนตกะ* [ ๗๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษ อาคนตกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " กณห ธมม วปปหาย " เปนตน. [ พระศาสดาตรสเหมาะแกความประพฤต ] ดงไดทราบมาวา ภกษประมาณ ๕๐๐ รป จาพรรษาอยใน แควนโกศล ออกพรรษาแลว ปรกษากนวา " จกเฝาพระศาสดา " จงไปยงพระเชตวน ถวายบงคมพระศาสดาแลว นงอย ณ ทสดแหง หนง. พระศาสดาทรงพจารณาธรรมอนเปนปฏปกษแกจรยาของพวกเธอ เมอจะทรงแสดงธรรม ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- " บณฑตละธรรมดาแลว ออกจากอาลย อาศย ธรรมอนหาอาลยมไดแลว ควรเจรญธรรมขาว, ละกามทงหลายแลว หมดความกงวล พง ปรารถนาความยนดยงในวเวก อนเปนทซง ประชาชนยนดไดยาก, บณฑตควรทาตนใหผอง แผว จากเครองเศราหมอง. ชนเหลาใด อบรมจตดแลวโดยชอบ ในองคธรรมแหง ความตรสร, (และ) ชนเหลาใด ไมถอมน * พระมหาเพยร ป.ธ. ๙ วดกนมาตยาราม แปล.


ยนดในการละเลกความถอมน, ชนเหลานน ๆ เปนพระขณาสพ รงเรอง ดบสนทแลวในโลก. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา กณห ธมม ความวา ละ คอสละอกศลธรรม ตางโดยเปนกายทจรตเปนตน. สองบทวา สกก ภาเวถ ความวา ภกษผเปนบณฑต ควร เจรญธรรมขาว ตางโดยเปนกายสจรตเปนตน ตงแตออกบวช จน ถงอรหตตมรรค. เจรญอยางไร ? คอออกจากอาลย ปรารภธรรม อนหาอาลยมได. อธบายวา ธรรมเปนเหตใหอาลย ตรสเรยกวาโอกะ ธรรม เปนเหตใหไมมอาลย ตรสเรยกวา อโนกะ. บณฑตออกจากธรรม เปนเหตใหอาลยแลว เจาะจง คอปรารภพระนพพาน กลาวคอธรรม เปนเหตไมมอาลย เมอปรารถนาพระนพพานนน ควรเจรญธรรมขาว. บาทพระคาถาวา ตตราภรตมจเฉยย ความวา พงปรารถนา ความยนดยงในวเวก ทนบวาเปนธรรมอนไมมอาลย คอพระนพพาน ซงสตวเหลานนอภรมยไดโดยยาก. สองบทวา หตวา กาเม ความวา ละวตถกามและกเลสกาม แลวเปนผหมดความกงวล พงปรารถนาความยนดยงในวเวก. บทวา จตตเกลเสห ความวา พงทาตนใหขาวผอง คอให บรสทธ จากนวรณ ๕. บทวา สมโพธยงเคส ไดแกในธรรมเปนองคเครองตรสร.


บาทพระคาถาวา สมมา จตต สภาวต ความวา (ชน เหลาใด) อบรม คอเจรญจตดวยดแลว ตามเหต คอตามนย. บาทพระคาถาวา อาทานปฏนสสคเค ความวา ความยดถอ ตรสเรยกวา ความถอมน, ชนเหลาใด ไมถออะไร ๆ ดวยอปาทาน ๔ ยนดแลวในการไมถอมน กลาวคอการเลกละความยดถอนน. บทวา ชตมนโต ความวา ผมอานภาพ คอผยงธรรมตาง ขนธเปนตนใหรงเรอง แลวดารงมนอย ดวยความรงเรองคอ ญาณอนกากบดวยอรหตมรรค. สองบทวา เต โลเก เปนตน ความวา ชนเหลาชนชอวา ดบสนทแลว ในขนธาทโลกน คอปรนพพานแลว ดวยปรนพพาน ๒ อยาง คอดวยปรนพพานทชอวาสอปาทเสส เพราะกเลสวฏอนตน ใหสนไปแลว ตงแตเวลาทบรรลพระอรหต และดวยปรนพพาน ทชอวาอนปาทเสส เพราะขนธวฏอนตนใหสนไปแลว ดวยดบจรมจต คอถงความบญญตไมได ดงประทปหาเชอมได ฉะนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษอาคนตกะ จบ. บณฑตวรรค วรรณา จบ. วรรคท ๖ จบ.


๗. อรหนตวรรค วรรณนา ๑. เรองหมอชวก* [ ๗๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในสวนมะมวงของหมอชวก ทรง ปรารภปญหาอนหมอชวกทลถามแลว ตรสพระธรรมเทศนานวา " คตทธโน " เปนตน. [ พระเทวทตทาโลหตปบาทกรรม ] เรองหมอชวก ทานใหพสดารในขนธกะแลวแล. ความพสดารวา ในสมยหนง พระเทวทตเปนผรวมคดกบ พระเจาอชาตศตรขนสเขาคชฌกฏ มจตคดราย คดวา " เราจกปลง- พระชนมพระศาสดา " จงกลงหนลง. ยอดเขา ๒ ยอดรบหนนนไว. สะเกดซงแตกออกจากหนนน กระเดนไป กระทบพระบาทของพระผม พระภาค ยงพระโลหตใหหอแลว. เวทนากลาเปนไปแลว. [ หมอชวกทาการพยาบาลแผล ] ภกษทงหลายนาพระศาสดาไปยงสวนมททกจฉ. พระศาสดา มพระประสงคจะเสดจ แมจากสวนมททกจฉนนไปยงสวนมะมวงของ หมอชวก จงตรสวา " เธอทงหลาย จงนาเราไปในสวนมะมวง * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ของหมอชวกนน. " พวกภกษไดพาพระผมพระภาคเจาไปยงสวน มะมวงของหมอชวกแลว. หมอชวกทราบเรองนน ไปสสานก พระศาสดา ถวายเภสชขนานทชะงด เพอประโยชนกาชบแผล พนแผลเสรจแลว ไดกราบทลคานกะพระศาสดาวา " พระเจาขา ขาพระองคประกอบเภสชแกมนษยผหนงภายในพระนคร, ขาพระองค จกไปยงสานกของมนษยนนแลว จก (กลบ) มาเฝา, เภสชนจงตง อยโดยนยามทขาพระองคพนไวนนแหละ จนกวาขาพระองคกลบ มาเฝา. " เขาไปทากจทควรทาแกบรษนนแลว กลบมาในเวลาปดประต จงไมทนประต. ทนน เขาไดมความวตกอยางนวา " แยจรง เรา ทากรรมหนกเสยแลว, ทเราถวายเภสชอยางชะงด พนแผลทพระบาท ของพระตถาคตเจา ดจคนสามญ๑; เวลานเปนเวลาแกแผลนน, เมอแผลนนอนเรายงไมแก, ความเรารอนในพระสรระของพระผม พระภาคเจาจกเกดตลอดคนยงรง. " [ แผลของพระศาสดาหายสนท ] ขณะนน พระศาสดาตรสเรยกพระอานนทเถระมาเฝา รบสงวา " อานนท หมอชวกมาในวลาเยนไมทนประต, กเขาคดวา ' เวลาน เปนเวลาแกแผล, ' เธอจงแกแผลนน. " พระเถระแกแลว. แผล หายสนท ดจสะเกดไมหลดออกจากตนไม. ๑. อตรสส แปลวา คนใดคนหนง.


[ พระอรหนตไมมความเรารอนใจ ] หมอชวกมายงสานกพระศาสดาโดยเรว ภายในอรณนนแล ทลถามวา " พระเจาขา ความเรารอนเกดขนในพระสรระของพระองค หรอไม ? " พระศาสดาตรสวา " ชวก ความเรารอนทงปวงของ ตถาคตสงบราบคาบแลว ทควงไมโพธพฤกษนนแล " ดงนแลว เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " ความเรารอน ยอมไมมแกทานผมทางไกล อนถงแลว หาความเศราโศกมได หลดพน แลวในธรรมทงปวง ผละกเลสเครองรอยรด ทงปวงไดแลว. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา คตทธโน ไดแก ผมทางไกลอนถง แลว. ชอวาทางไกลม ๒ อยาง คอทางไกลคอกนดาร ทางไกล คอวฏฏะ, บรรดาทางไกล ๒ อยางนน ผเดนทางกนดาร, ยงไมถงท ๆ ตนปรารถนาเพยงใด ; กชอวาผเดนทางไกลเรอยไปเพยงนน, แต เมอทางไกลนนอนเขาถงแลว ยอมเปนผชอวามทางไกลอนถงแลว. ฝายสตวทงหลายแมผอาศยวฏฏะ, ตนยงอยในวฏฏะเพยงใด ; กชอวา ผเดนทางไกลเรอยไปเพยงนน. มคาถามสอดเขามาวา เพราะเหต ไร ? แกวา เพราะความทวฏฏะอนตนยงใหสนไปไมได. แมพระ อรยบคคลทงหลายมพระโสดาบนเปนตน กชอวาผเดนทางไกล


เหมอนกน, สวนพระขณาสพยงวฏฏะใหสนไปไดแลวดารงอย ยอม เปนผชอวามทางไกลอนถงแลว. แกพระขณาสพนนผมทางไกลอน ถงแลว. บทวา วโสกสส คอชอวาผหาความเศราโศกมได เพราะความ ทความเศราโศกมวฏฏะเปนมลปราศจากไปแลว. บาทพระคาถาวา วปปมตตสส สพพธ คอผหลดพนแลวใน ธรรมมขนธเปนตนทงปวง. บาทพระคาถาวา สพพคนถปปหนสส คอ ชอวาผละกเลสเครอง รอยรดทงปวงได เพราะความทกเลสเครองรอยรด ๔ อยางอนตน ละไดแลว. บาทพระคาถาวา ปรฬาโห น วชชต ความวา ความเรารอน ม ๒ อยาง คอ ความเรารอนเปนไปทางกายอยาง ๑ ความเรารอนเปน ไปทางจตอยาง ๑. บรรดาความเรารอน ๒ อยางนน ความเรารอน เปนไปทางกาย ซงเกดขนแกพระขณาสพ ดวยสามารถแหงผสสะ มหนาวและรอนเปนตน ยงไมดบเลย, หมอชวกทลถามหมายถงความ เรารอนอนเปนไปทางกายนน. แตพระศาสดาทรงพลกแพลงพระเทศนา ดวยสามารถแหงความเรารอนอนเปนไปทางจต เพราะความทพระองค เปนผฉลาดในเทศนาวธ เพราะความทพระองคเปนพระธรรมราชา จงตรสวา " ชวก ผมอาย กโดยปรมตถ ความเรารอน ยอมไมม แกพระขณาสพผเหนปานนน. "


ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตต ผลเปนตน ดงนแล. เรองหมอชวก จบ.


๒. เรองพระมหากสสปเถระ* [ ๗๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ มหากสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อยยชนต " เปนตน. [ ธรรมเนยมของพระพทธเจาผจะเสดจจารก ] ความพสดารวา ในสมยหนงพระศาสดาทรงจาพรรษาอยใน กรงราชคฤห รบสงใหแจงแกภกษทงหลายวา " โดยกาลลวงไป กงเดอน เราจกหลกไปสทจารก. " ไดยนวา การรบสงใหแจงแกภกษทงหลายวา " บดนเราจก หลกไปสทจารกโดยกาลลวงไปกงเดอน " ดงน ดวยประสงควา " ภกษทงหลายจกทา กจตาง ๆ มระบมบาตรและยอมจวรเปนตนของ ตนแลว จกไปตามสบาย ดวยอาการอยางน " นเปนธรรมเนยมของ พระพทธเจาทงหลาย ผมพระประสงคจะเสดจจารกไปกบพวกภกษ. กเมอภกษทงหลายกาลงทา กจตาง ๆ มระบมบาตรเปนตนของตนอย, แมพระมหากสสปเถระ กซกจวรทงหลายแลว. [พวกภกษวาพระเถระละญาตและอปฏฐากไปไมได ] พวกภกษยกโทษวา " เพราะเหตไร พระเถระจงซกจวร ? " ในพระนครน ทงภายใน และภายนอก มมนษยอาศยอย ๑๘ โกฏ : * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


บรรดามนษยเหลานน พวกใดไมเปนญาตของพระเถระ, พวกนนเปน อปฏฐาก, พวกใดไมเปนอปฏฐาก, พวกนนเปนญาต ; ชนเหลานน ยอมทาความนบถอ (และ) สกการะแกพระเถระดวยปจจย ๔; พระ- เถระนน จกละอปการะมประมาณเทานน ไป ณ ทไหนได; แมหาก พงไปได, กจกไมไป เลยจากซอกชอมาปมาทะ. ดงไดสดบมา พระศาสดาเสดจถงซอกใดแลว ยอมตรสบอก ภกษทงหลาย ผควรทพระองคใหพงกลบอกวา " เธอทงหลายจง กลบเสยแตทน, อยาประมาท. " ซอกนนชาวโลกเรยกวา " ซอก มาปมาทะ, " คานน ภกษทงหลายกลาวหมายเอาซอกมาปมาทะนน. [ รบสงใหพระมหากสสปกลบ ] แมพระศาสดาเสดจหลกไปสทจารกพลางทรงดารวา " ในนครน ทงภายใน ทงภายนอก มมนษยอย ๑๘ โกฏ, อนภกษจะตองไปใน ททาการมงคลและอวมงคลของมนษยทงหลายมอย, เราไมอาจทาวหาร ใหเปลาได, เราจกใหใครหนอแลกลบ. " ลาดบนน พระองคไดทรงมพระปรวตกอยางนวา " กพวก มนษยเหลานน เปนทงญาตเปนทงอปฏฐากของกสสป, เราควรให กสสปกลบ. " พระองคตรสกะพระเถระวา " กสสป เราไมอาจทา วหารใหเปลาได, ความตองการดวยภกษ ในททามงคลและอวมงคล ทงหลาย ของพวกมนษยมอย, เธอกบบรษทของตน จงกลบเถด. " พระเถระทลรบวา " ดละ พระเจาขา " แลวพาบรษทกลบ. ภกษ ทงหลายโพนทนวา " ผมอายทงหลาย พวกทานเหนไหมละ, พวก


เราพดประเดยวนเองมใชหรอ ? คาทพวกเราพดวา ' เพราะเหตไร พระมหากสสปจงซกจวร ? ทานจกไมไปกบพระศาสดา. ดงนนนแล เกด (เปนจรง) แลว. " [ ทรงชแจงเหตทพระมหากสสปกลบ ] พระศาสดาทรงสดบถอยคาของภกษทงหลายแลวเสดจกลบ ประทบยน ตรสวา " ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวชออะไรกนนน ? " ภกษเหลานนกราบทลวา " พวกขาพระองค กลาวปรารภพระมหา- กสสปเถระ พระเจาขา " ดงนแลว กราบทลเรองราวทงหมด ตามแนวความทตนกลาวแลวนนแล. พระศาสดาทรงสดบคานนแลว ตรสวา " ภกษทงหลายพวกเธอ กลาว (หา) กสสปวา ' ของในตระกลและในปจจยทงหลาย, ' (แตความจรง) เธอกลบแลว ดวยทาในใจวา ' เราจกทาตามคา ของเรา (ตถาคต). " กกสสปนน แมในกาลกอน เมอจะทาความ ปรารถนานนแล กไดทาความปรารถนาวา ' เราพงเปนผไมของใน ปจจย ๔ มอปมาดงพระจนทร สามารถเขาสตระกลทงหลายได, ' กสสปนน ไมมความของในตระกลหรอในปจจยทงหลาย; เราเมอจะ กลาวขอปฏบตอนเปรยบดวยพระจนทร และขอปฏบตแหงวงศของ พระอรยะ กกลาวอางกสสปใหเปนตน. " [ พระศาสดาตรสบรพจรตของพระเถระ ] ภกษทงหลายทลถามพระศาสดาวา " กพระเถระตงความปรารถนา


ไวเมอไร ? พระเจาขา " พระศาสดา. พวกเธอประสงคจะฟงหรอ ? ภกษทงหลาย. พวกภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา. พระศาสดา ตรสกะภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย ในทสด แหงแสนกปแตกปน พระพทธเจา ทรงพระนามวาปทมตตระ ทรงอบตขนแลวในโลก " ดงนแลว ตรสความประพฤตในกาลกอน ของพระเถระทงหมด ตงตนแตทานตงความปรารถนาไวในกาลแหง พระพทธเจาทรงพระนามวาปทมตตระ. บรพจตนน พระธรรม สงคาหกาจารยใหพสดารแลว ในพระบาลอนแสดงประวตของพระ เถระนนแล. [ ตรสเปรยบพระเถระดวยพญาหงษ ] กพระศาสดาครนตรสบรพจตของพระเถระนใหพสดารแลวจง ตรสวา " ภกษทงหลาย เพราะอยางนแล เราจงกลาวขอปฏบต อนเปรยบดวยพระจนทร และขอปฏบตแหงวงศของพระอรยะ อาง เอากสสปบตรของเราใหเปนตน, ชอวาความของในปจจยกด ตระกล กด วหารกด บรเวณกด ยอมไมมแกบตรของเรา, บตรของเราไม ของในอะไร ๆ เลย เหมอนพญาหงษ รอนลงในเปอกตม เทยวไป ในเปอกตมนนแลว กบนไปฉะนน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :-


" ทานผมสต ยอมออก๑, ทานยอมไมยนดใน ทอย; ทานละความหวงใยเสย๒ เหมอนฝงหงษ ละเปอกตมไปฉะน " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อยยชนต สตมนโต ความวา ทานผถงความไพบลยแหงสต คอวาทานผมอาสวะสนแลว ยอมขวนขวาย๓ คอ ราอยในคณอนตนแทงตลอดแลว มฌานและ วปสสนาเปนตน ดวยนกถง ดวยเขาสมาบต ดวยออกจากสมาบต ดวยตงใจอยในสมาบตและดวยพจารณาถง. บาทพระคาถาวา น นเกเต รมนต เต คอชอวาความยนด ในทหวงของทาน ยอมไมม. * สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปลเปนตวอยาง พ.ศ. ๒๔๕๕ ๑. ยชธาต มอเปนบทหนา แปลวาออก คอไมไดอยกบท เชนคาวา " อยยตต เสน ทสสนาย คจเฉยย พงเปนไปเพอดกองทพอนยกไปแลว และคาวา อยโยคมเข ปตฏส " ทานตงอยในทางแหงการออก (จากโลก) หรอ ในปากแหงมรณะ " อยยชนต " ในคาถาน หมายความอยางนเหมอนกน ในบทตอ ๆ ไป จงกลาววา ไมยนดในทอย ละความหวงใยในทอยเสยได อธบายวา พวกพระกอน ๆ ไมไดอย เปนท ไมใชผตดถน เปนผเทยวจารกโดยปกต. แตพระอรรถกถาจารยเขาใจบท อยยตโต ทแปลวาออก กบบท อยยตโต ทแปลวาเพยรหรอขวนขวายเปน อยางเดยวกน จงแกอรรถแหงบทนไปขางเพยร. บทหลงทแปลวาเพยรนน ยมธาต มอเปนบทหนา ลบทสดธาตแลวไมซอน " ต " เชน นยโต ทแปลวาแนหรอ เทยง กลาวคอกาหนดได สวน ยชธาตลบทสดแลวซอน " ต " เชน " ภตต " ทแปลวากนแลว. ๒. บทวา " โอกโมก " ทแปลวา อาลยดงนานน ไมไดแกภาษา ใช ๒ คาซานน เพอ ใหความแรง เชนในภาษาไทยวา หวงใย พวพน เสยดมเสยดาย เสยดายตายอยาก. ๓. แปลผด ตามความเขาใจของพระอรรถกถาจารย ไมเชนนน บทไขจะเถยงกน.


บทวา หสาว น เปนแงแหงเทศนา. กนความอธบายใน คานวา : ฝงนกถอเอาเหยอของตน ในเปอกตมอนบรบรณดวยเหยอ แลว ในเวลาไป ไมทาความหวงสกหนอยในทนนวา " นาของเรา, ดอกประทมของเรา, ดอกอบลของเรา, ดอกบณฑรกของเรา, หญา ของเรา " หาความเสยดายมไดเทยว ละประเทศนน บนเลนไปใน อากาศ ฉนใด : พระขณาสพทงหลายนน กฉนนนแล แมอยใน ทใดทหนง ไมของแลวในสกลเปนตนเทยวอยแลว แมในคราวไป ละทนนไปอย หาความหวงหาความเสยดายวา " วหารของเรา, บรเวณของเรา, อปฏฐากของเรา " มไดเทยว ไปอย. บทวา โอกโมก คอ อาลย, ความวา ละความหวง ทงปวงเสย. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหากสสปเถระ จบ.


๓. เรองพระเพฬฏฐสสเถระ* [ ๗๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภทาน๑เพฬฏฐสสะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " เยส สนนจโย นตถ " เปนตน. [ ทรงบญญตสนนธการสกขาบท ] ดงไดสดบมา ทาน๑นนเทยวบณฑบาตถนนหนง ภายในบาน ทาภตกจแลว เทยวถนนอนอก ถอเอาขาวตากนาไปวหารเกบไว คดเหนวา " ขนชอวาการเทยวแสวงหาบณฑบาตราไป เปนทกข๒ " ยงวนเลกนอยใหลวงไป ดวยสขในฌาณแลว, เมอตองการดวย อาหารมขน, ยอมฉนขาวตากนน. พวกภกษรเขาตเตยนแลวทลความ นนแดพระผมพระภาคเจา. พระศาสดาแมทรงบญญตสกขาบทแก ภกษทงหลาย เพอประโยชนเวนการสงสมตอไปในเพราะเหตนนแลว กตอเมอจะทรงประกาศความหาโทษมไดแหงพระเถระ เพราะการเกบ อาหารนน อนพระเถระอาศยความมกนอย ทาเมอยงมไดทรงบญญต สกขาบท เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถานวา :- * สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแปลเปนตวอยาง. ๑. บทวา อายสมา แปลตามพยญชนะวา ผมอาย แตตามอรรถไมไดหมายวา สง อาย เปนทพวกภกษใชเรยกกนเองโดยโวหารเคารพ จงแปลวา " ทาน " ๒. บทวาเปนทกขน ในภาษาไทยใชเหมอนภาษามคธ คอกลาวเหตอยางหนง กลาว ผลอยางหนง. ในทนกลาวเหต เคยแปลวา นามาซงทกข หรอยงทกขใหเกด แปลไวเทาศพทเพอจะใหไดแกภาษา.


" คตของชนทงหลายผหาสงสมมได, ผกาหนด รโภชนะ, มสญญตวโมกข และอนมตต- วโมกขเปนอารมณ, ไปตามยาก เหมอนทาง ไปของฝงนกในอากาศฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน ในบทวา สนนจโย๑ สงสมม ๒ อยาง คอ สงสมกรรม ๑ สงสมปจจย ๑; ในการสงสม ๒ อยางนน กรรมท เปนกศลและอกศล ชอวาสงสมกรรม, ปจจย ๔ ชอวาสงสม ปจจย. ในการสงสม ๒ อยางนน สงสมปจจยยอมไมมแกภกษผอย ในวหาร เกบนาออยกอนหนง เนยใสสกเทาเสยวท ๔ และขาวสาร ทะนาน๒หนงไว, ยอมมแกภกษผเกบไวยงกวานน ; สงสม ๒ อยางน ของชนเหลาใดไมม. บทวา ปราตโภชนา คอกาหนดรโภชนะดวยปรญญา ๓. กการรโภชนะมขาวตมเปนตน โดยความเปนขาวตมเปนตน ชอวา ญาตปรญญา (กาหนดรดวยอนรอยแลว), สวนการกาหนดรโภชนะ ๑. บทวา " สนนจโย " ในคาถา ควรเปนภาววาจก ทแปลวา กรยาสงสม การสงสม พระอรรถกถาจารยแกสนนจยะ ๒ เอาตวกรรมและปจจย คอ อามสเองเปนสนนจยะ เชนน สนนจยะเปนกรรมวาจกไป ทแปลวา สงอนจะพงสงสม. ในทน แปลตาม ความ ถงคราวแก กปลอยไปตามอรรถกถา. ๒. บทวา " เอกจ ตณฑลนาฬ " แปลวาทะนานแหงขาวสารอนหนงนน ไมไดหมาย เอาทะนานสาหรบตวงขาว ศพทวา " นาฬ " บอกประมาณแหงขาวสาร จงแปลวา ขาวสารทะนานหนง เพอใหถกแหงภาษาไทย.


ดวยอานาจสาคญเหนในอาหารปฏกล ชอวาตรณปรญญา (กาหนด รดวยอนไตรตรอง). ญาณเปนเหตถอนความกาหนดดวยอานาจ ความพอใจในโภชนาหาร๑ออกเสย ชอวาปหานปรญญา (กาหนดร ดวยอนละเสย); ชนเหลาใด กาหนดรโภชนะดวยปรญญา ๓ น. ในบาทพระคาถาวา สโต อนมตโต จ น แมอปปณหต- วโมกข กทรงถอเอาดวยแท. เหตวา บทเหลานนทง ๓ เปนชอ แหงพระนพพานนนแล. จรงอย พระนพพานทานกลาววาสญญต- วโมกข เหตวา วาง เพราะไมมแหงราคะโทสะโมหะ และพนจาก ราคะโทสะโมหะนน, พระนพพานนน ทานกลาววาอนมตตวโมกข เหตวา หานมตมได เพราะไมมแหงนมตมราคะเปนตน และพนแลว จากนมตเหลานน, อนงทานกลาววา อปปณหตวโมกข เหตวา มได ตงอย เพราะไมม แหงปณธคอกเลสเปนเหตตงอยมราคะเปนตน และพนแลวจากปณธเหลานน. วโมกข ๓ อยางน เปนอารมณของ ชนเหลาใด ผทาพระนพพานนนใหเปนอารมณ ดวยอานาจเขา สมาบตสมปยตตดวยผลจตอย. บาทพระคาถาวา คต เตส ทรนวยา ความวา เหมอนอยาง วา ทางไปของฝงนกผไปแลวโดยอากาศไปตามยาก คอไมอาจจะร ๑. อยางอนนอกจากของกน กจดเปนอาหารมอย ในทนจะใหรชดวา อาหารนน ของกน พระอรรถกถาจารยจงใชศพทวา กวฬงการาหาร ถาจะใชโภชนะกเทากน ศพทนแปลตามพยญชนะวา อาหารททาใหเปนคาได เปนปฏปกษตออาหารอยางอน มผสสะเปนตน ททาใหเปนคาไมได ตามอรรถหมายประเภทของอาหารเทานน จง แปลไววาโภชนาหาร ตามนยมในภาษาไทย.


เพราะไมเหนรอยเทา ฉนใด; คตของชนทงหลายผหาสงสม ๒ อยาง นมได ผกาหนดรโภชนะดวยปรญญา ๓ น และผมวโมกขมประการ อนกลาวแลวนเปนอารมณ กไปตามยาก คอไมอาจบญญต เพราะ ไมปรากฏแหงการไปวา " ไปแลว ในสวน ๕ นคอ ' ภพ ๓ กาเนด ๔ คต ๕ วญญาณฐต ๗ สตตาวาส ๙ ' โดยสวนชอน ๆ " ฉนนนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเพฬฏฐสสเถระ จบ.


๔. เรองพระอนรทธเถระ* [ ๗๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระ อนรทธเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสสาสวา ปกขณา. " เปนตน. [ เทพธดาถวายผาแกพระอนรทธเถระ ] ความพสดารวา ในวนหนง พระเถระมจวรเกาแลว แสวงหา จวรในททงหลายมกองหยากเยอเปนตน. หญงภรรยาเกาของพระเถระ นน ในอตภาพท ๓ แตอตภาพน ไดเกดเปนเทพธดาชอชาลน ใน ดาวดงสภพ. นางชาลนเทพธดานน เหนพระเถระเทยวแสวงหาทอน ผาอย ถอผาทพย ๓ ผน ยาว ๑๓ ศอก กวาง ๔ ศอก แลวคดวา " ถาเราจกถวายโดยทานองน, พระเถระจกไมรบ " จงวางผาไวบน กองหยากเยอแหงหนง ขางหนาของพระเถระนน ผแสวงหาทอนผา ทงหลายอย โดยอาการทเพยงชายผาเทานนจะปรากฏได. พระเถระ เทยวแสวงหาทอนผาอยโดยทางนน เหนชายผาของทอนผาเหลานนแลว จงจบทชายผานนนนแลฉดมาอย เหนผาทพยมประมาณดงกลาวแลว ถอเอาดวยคดวา " ผานเปนผาบงสกลอยางอกฤษฏหนอ " ดงนแลว หลกไป. *พระมหาเยอน ป.ธ. ๖ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ พระศาสดาทรงชวยทาจวร ] ครนในวนทาจวรของพระเถระนน พระศาสดามภกษ ๕๐๐ รป เปนบรวาร เสดจไปวหารประทบนงแลว. แมพระเถระผใหญ ๘๐ รป กนงแลวอยางนนเหมอนกน. พระมหากสสปนงแลวตอนตน เพอ เยบจวร, พระสารบตรเถระนงในทามกลาง, พระอานนทเถระนงในท สด. ภกษสงฆกรอดาย. พระศาสดาทรงรอยดายนนในบวงเขม. พระ มหาโมคคลลานเถระ, ความตองการดวยวตถใด ๆ มอย, เทยวนอมนา วตถนน ๆ มาแลว. แมเทพธดาเขาไปสภายในบานแลว ชกชวน ใหรบภกษาวา " ทานผเจรญทงหลาย พระศาสดาทรงทาจวรแก พระอนรทธเถระ ผเปนเจาของเราทงหลายวนน อนพระอสตมหาสาวก แวดลอม ประทบนงอยในวหาร กบภกษ ๕๐๐ รป. พวกทานจง ถอขาวยาคเปนตนไปวหาร. " แมพระมหาโมคคลลานเถระ นาชนชมพ ใหญมาแลวในระหวางภตร. ภกษ ๕๐๐ รปไมอาจเพอขบฉนใหหมดได. ทาวสกกะไดทรงทาการประพรมในทเปนทกระทาจวร. พนแผนดน ไดเปนราวกะวายอมดวยนาครง. กองใหญแหงขาวยาคของควรเคยว และภตร อนภกษทงหลายฉนเหลอ ไดมแลว. [ พระขณาสพไมพดเกยวกบปจจย ] ภกษทงหลายโพนทนาวา " ประโยชนอะไร ? ของภกษมประมาณ เทาน ดวยขาวยาคเปนตนอนมากอยางน, ญาตและอปฏฐาก อน ภกษทงหลายกาหนดประมาณแลว พงพดวา ' พวกทาน จงนาวตถ


ชอมประมาณเทานมามใชหรอ ? พระอนรทธเถระเหนประสงคจะให เขารความทแหงญาตและอปฏฐากของตนมมาก. " ลาดบนน พระ ศาสดาตรสถามภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไร กน ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " พดเรองชอน พระเจาขา " จง ตรสถามวา " ภกษทงหลาย กพวกเธอสาคญวา " ของนอนอนรทธะ ใหนามาแลวหรอ ? " ภกษทงหลายกราบทลวา " อยางนน พระเจาขา " พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย อนรทธะผบตรของเรา ไมกลาว ถอยคาเหนปานนน, แทจรง พระขณาสพทงหลาย ยอมไมกลาวกถา- ปฏสงยตดวยปจจย, กบณฑบาตน เกดแลวดวยอานภาพของเทวดา " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " อาสวะทงหลาย ของบคคลใด สนแลว, บคคล ใด ไมอาศยแลว ในอาหาร, และสญญตวโมกข อนมตตวโมกข เปนโคจรของบคคลใด, รองรอย ของบคคลนน ๆ รไดยาก เหมอนรอยของนก ทงหลายในอากาศ ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยสสาสวา ความวา อาสวะ ๔ ของบคคลใด สนแลว. บาทพระคาถาวา อาหาเร จ อนสสโต ความวา อนตณหานสยและทฏฐนสย ไมอาศยแลว ในอาหาร. บาทพระคาถาวา ปทนตสส ทรสวย ความวา อนบคคล


ไมอาจเพอจะรรอยของนกทงหลายซงไปในอากาศวา " นกทงหลาย เหยยบดวยเทาในทนบนไปแลว, กระแทกทนดวยออกบนไปแลว, ทน ดวยศรษะ, ทนดวยปกทง ๒ ฉนใด, อนใคร ๆ กไมอาจเพอบญญต ซงรอยของภกษผเหนปานน โดยนยเปนตนวา " ภกษน ไปแลวโดย ทางนรก หรอไปแลวโดยทางดรจฉานกาเนด " ฉนนนเหมอนกน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระอนรทธเถระ จบ.


๕. เรองพระมหากจจายนเถระ* [ ๗๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดา เมอประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภพระมหา- กจจายนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสสนทรยาน " เปนตน. [ พระเถระยกยองการฟงธรรม ] ความพสดารวา ในสมยหนง พระศาสดาอนพระสาวกหมใหญ แวดลอมแลว ประทบนง ณ ภายใตปราสาทของมคารมารดา ในวน มหาปวารณา. ในสมยนน พระมหากจจายนเถระอยในอวนตชนบท กทานนนมาแลวแมแตทไกล ยอมยกยองการฟงธรรมนนเทยว, เพราะ ฉะนน พระเถระผใหญทงหลายเมอจะนง จงนงเวนอาสนะไวเพอ พระมหากจจายนเถระ. ทาวสกกเทวราชเสดจมาจากเทวโลกทง ๒ พรอมดวยเทพบรษท ทรงบชาพระศาสดาดวยของหอมและระเบยบ ดอกไมอนเปนทพยเปนตนแลว ประทบยนอย มไดเหนพระมหา- กจจายนเถระ จงทรงราพงวา " เพราะเหตอะไรหนอแล ? พระผเปนเจา ของเราจงไมปรากฏ, กถาพระผเปนเจาพงมา, การมาของทานนน เปน การดแล. " พระเถระมาแลวในขณะนนนนเอง แสดงตนซงนงแลวบน อาสนะของตนนนแล. ทาวสกกะทอดพระเนตรเหนพระเถระแลว ทรง จบขอเทาทง ๒ อยางมนแลว ตรสวา " พระผเปนเจาของเรามาแลว หนอ, เราหวงการมาของพระผเปนเจาอยทเดยว " ดงนแลว กทรง * พระมหาเยอน ป.ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


นวดเทาทง ๒ ของพระเถระ ดวยพระหตถทง ๒ บชาดวยของหอม และระเบยบดอกไมเปนตน ไหวแลวไดประทบยนอย ณ สวนขางหนง. [ เทพธดารกใครภกษผสารวมอนทรย ] ภกษทงหลายโพนทนาวา " ทาวสกกะทรงเหนแกหนา จง ทาสกการะ, ไมทรงทาสกการะเหนปานน แกพระสาวกผใหญทเหลอ เหนพระมหากจจายนเถระแลว จบขอเทาทง ๒ โดยเรว ตรสวา ' พระผเปนเจาของเรามา ดหนอ, เราหวงการมาของพระผเปนเจาอย ทเดยว ' ดงนแลว ทรงนวดเทาทง ๒ ดวยพระหตถทง ๒ บชาแลว ไหวแลว ประทบยนอย ณ สวนขางหนง. " พระศาสดาทรงสดบถอยคา ของภกษทงหลายนนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย ภกษผมทวารอน ตนคมครองแลวในอนทรยทงหลาย เชนกบดวยมหากจจายนะผบตร ของเรายอมเปนทรกของเหลาเทพเจานนเทยว " เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา : - " อนทรยทงหลายของภกษใด ถงความสงบแลว เหมอนมาอนนายสารถฝกดแลว ฉะนน. แมเหลา เทพเจา ยอมกระหยมตอภกษนน ผมมานะอนละ แลว ผหาอาสวะมได ผคงท. " [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานน ดงน :- อนทรย ๖ ของภกษใดถงความสงบ คอความเปนอนทรยอน


ตนทรมานแลว ไดแกความเปนอนทรยหมดพยศราย เหมอนมาอน นายสารถผฉลาดฝกดแลว ฉะนน, ตอภกษนน ผชอวามมานะอนละ แลว เพราะละมานะมอยาง ๙ ดารงอย ผชอวาหาอาสวะมได เพราะ ไมมอาสวะ ๔. บทวา ตาทโน ความวา ทงเหลาเทพเจา ทงเหลา มนษย ยอมกระหยมคอยอมปรารถนาการเหน และการมา ของภกษผ เหนปานนน ผดารงอยโดยภาวะแหงผคงท. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหากจจายนเถระ จบ.


๖. เรองพระสารบตรเถระ* [ ๗๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสารบตร- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปวสโม " เปนตน. [ พระสารบตรถกภกษรปหนงฟอง ] ความพสดารวา ในสมยหนง ทานพระสารบตร ออกพรรษา แลว ใครจะหลกไปสทจารก จงทลลาพระผมพระภาค ถวายบงคมแลว ออกไปกบดวยบรวารของตน. ภกษทงหลายผปรากฏอย ดวยสามารถ ชอและโคตร โดยสามารถชอและโคตร แลวจงบอกใหกลบ. ภกษ ผไมปรากฏดวยสามารถชอและโคตรรปใดรปหนง คดวา " โอหนอ พระเถระยกยองปราศรยกะเราบาง ดวยสามารถชอและโคตรแลวพง ใหกลบ. " พระเถระไมทนกาหนดถงทาน ในระหวางแหงภกษสงฆ เปนอนมาก. แมภกษนนผกอาฆาตในพระเถระวา " พระเถระไมยกยอง เรา เหมอนภกษทงหลายอน. " มมสงฆาฏแมของพระเถระถกสรระ ของภกษนนแลว. แมดวยเหตนน ภกษนนกผกอาฆาตแลวเหมอนกน. ภกษนนรวา " บดนพระเถระจกลวงอปจารวหาร " จงเขาไปเฝาพระ ศาสดากราบทลวา " พระเจาขา ทานพระสารบตรประหารขาพระองค เหมอนทาลายหมวกห ไมยงขาพระองคใหอดโทษแลว หลกไปสท * พระมหาเยอน ป.ธ. ๕ วดบวรนเวศวหาร แปล.


จารก " ดวยสาคญวา " เปนอครสาวกของพระองค. " พระศาสดา รบสงใหเรยกพระเถระมาแลว. [ พระเถระเปรยบตนดวยอปมา ๙ อยาง ] ในขณะนน พระมหาโมคคลลานเถระและพระอานนทเถระคด แลววา " พระศาสดาไมทรงทราบความทแหงภกษน อนพชายของ พวกเราไมประหารแลวกหาไม, แตพระองคจกทรงประสงคใหทาน บนลอสหนาท, เราจกใหบรษทประชมกน. " พระเถระทง ๒ นนม ลกดาลอยในมอ เปดประตบรเวณแลวกลาววา " ทานผมอายทงหลาย จงออก, ทานผมอายทงหลายจงออก, บดนทานพระสารบตรจกบนลอ สหนาท ณ เบองพระพกตรแหงพระผมพระภาค " ใหภกษสงฆหมใหญ ประชมกนแลว. ฝายพระเถระมาถวายบงคมพระศาสดานงแลว. ลาดบนน พระ ศาสดาตรสถามเนอความนนกะพระเถระนนแลว. พระเถระไมกราบ ทลทนทวา " ภกษนอนขาพระองคไมประหารแลว " เมอจะกลาว คณกถาของตนจงกราบทลวา " พระเจาขา สตเปนไปในกาย อนภกษใด ไมพงเขาไปตงไวแลวในกาย, ภกษนนกระทบกระทงสพรหมจารรปใด รปหนงในศาสนาน ไมขอโทษแลวพงหลกไปสทจารกแน " ดงนแลว ประกาศความทแหงตนมจตเสมอดวยแผนดน เสมอดวย นา ไฟ ลม ผาเชดธล เดกจณฑาล โคอสภะมเขาขาด ความอดอดดวยกายของ ตนเหมอนซากงเปนตน และการบรหารกายของตน ดจภาชนะมนขน โดยนยเปนตนวา " พระเจาขา บคคลยอมทงของสะอาดบาง ยอม


ทงของอนไมสะอาดบาง ลงในแผนดนแมฉนใด. " กแลเมอพระเถระ กลาวคณของตน ดวยอปมา ๘ อยางนอย, แผนดนใหญไหวจนทสด นา ในวาระทง ๙ แลว. กในเวลานาอปมาดวยผาเชดธล เดกจณฑาล และภาชนะมนขนมา ภกษผปถชนไมอาจเพออดกลนนาตาไวได, ธรรมสงเวชเกดแกภกษผขณาสพทงหลายแลว. เมอพระเถระกลาวคณ ของตนอยนนแล, ความเรารอนเกดขนในสรระทงสนของภกษผกลาวต แลว. ทนใดนนแล ภกษนนหมอบลงใกลพระบาททง ๒ ของพระผม พระภาค ประกาศโทษในเพราะความกลาวต ดวยคาอนไมจรงแสดง โทษลวงเกนแลว. [ จตของพระสารบตรเหมอนแผนดน ] พรศาสดาตรสเรยกพระเถระมาแลว ตรสวา " สารบตร เธอจง อดโทษตอโมฆบรษนเสย, ตลอเวลาทศรษะของเขา จกไมแตกโดย ๗ เสยง. " พระเถระนงกระโหยงประคองอญชลกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคยอมอดโทษตอผมอายนน, และขอผมอายนนจงอดโทษตอ ขาพระองค, ถาวาโทษของขาพระองคมอย. " ภษทงหลายกลาววา " ผมอายทงหลาย ทานทงหลายจงดความทพระเถระมคณไมตาทราม, พระเถระไมกระทาความโกรธหรอความประทษราย แมมประมาณนอย ในเบองบนของภกษผกลาวตดวยมสาวาทชอเหนปานน ตวเองเทยว นงกระโหยงประคองอญชลใหภกษนนอดโทษ. " พระศาสดาทรงสดบกถานนแลวตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไรกน ? " เมอภกษทงหลายกราบทลวา " กถาชอน


พระเจาขา " ตรสวา " ภกษทงหลาย ใคร ๆ ไมอาจใหความโกรธ หรอความประทษราย เกดขนแกภกษผเชนสารบตรได, ภกษ ทงหลาย จตของพระสารบตรเชนกบดวยแผนดนใหญ เชนกบเสาเขอน และเชนกบหวงนาใส " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา :- " ภกษใด เสมอดวยแผนดน เปรยบดวยเสาเขอน คงท มวตรด มกเลสดงเปอกตมไปปราศแลว เหมอนหวงนาปราศจากเปอกตม ยอมไม (ยนด) ยนราย, สงสารทงหลายยอมไมมแกภกษนน ผ คงท. " [ แกอรรถ ] เนอความแหงพระคาถานน ดงน :- ภกษทงหลาย ชนทงหลายยอมทงของสะอาดมของหอมและ ระเบยบดอกไมเปนตนบาง ยอมทงของไมสะอาดมมตรและกรสเปนตน บาง ลงในแผนดน. อนงเดกเปนตน ยอมถายปสสาวะบาง ยอมถาย อจจาระบาง รดเสาเขอน อนเขาฝงไวใกลประตเมอง, แตชนทงหลาย พวกอน ยอมสกการะเสาเขอนนน ดวยวตถมของหอมและระเบยบ ดอกไมเปนตน, ในเพราะการทานน ความยนดหรอความยนราย ยอม ไมเกดแกแผนดน หรอเสาเขอนนนแลฉนใด; ภกษผขณาสพนใด ชอวาผคงท เพราะความเปนผไมหวนไหว ดวยโลกธรรมทงหลาย ๘,


ชอวาผมวตรด เพราะความทแหงวตรทงหลายงาม, ภกษนนกฉนนน เหมอนกน เมอชนทงหลายทาสกการะและอสกการะอย ยอมไมยนด ยอมไมยนรายทเดยววา " ชนเหลานยอมสกการะเราดวยปจจย ๔, แตชนเหลานยอมไมสกการะ; โดยทแท ภกษผขณาสพนนยอมเปน ผเสมอดวยแผนดนและเปนผเปรยบดวยเสาเขอนนนเอง. กหวงนาทม เปอกตมไปปราศแลว เปนหวงนาใส ฉนใด; ภกษผขณาสพนน ชอวามเปอกตมไปปราศแลว ดวยเปอกตมทงหลายมเปอกตมคอราคะ เปนตน เพราะความเปนผมกเลสไปปราศแลว ยอมเปนผผองใสเทยว ฉนนน. บทวา ตาทโน ความวา กชอวาสงสารทงหลาย ดวยสามารถ แหงการทองเทยวไปในสคตและทคตทงหลาย ยอมไมมแกภกษนน คอผเหนปานนน. ในเวลาจบเทศนา ภกษ ๙ พนรปบรรลพระอรหตพรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๗. เรองพระตสสเถระชาวกรงโกสมพ* [ ๗๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสามเณร ของพระตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สนตนตสส มน โหต " เปนตน. [ ศษยบรรลพระอรหตกอนพระอาจารย ] ดงไดสดบมา กลบตรชาวกรงโกสมพผหนง บวชในพระศาสนา ไดอปสมบทแลวปรากฏวา " พระโกสมพวาสตสสเถระ. " เมอพระเถระ นนจาพรรษาอยในกรงโกสมพ อปฏฐากนาไตรจวร เนยใสและนาออย มาวางไวใกลเทา. ครงนนพระเถระกลาวกะอปฏฐากนนวา " นอะไร ? อบาสก. " อปฏฐาก. กระผมนมนตทานใหอยจาพรรษามใชหรอ ? ขอรบ. กพวกภกษผจาพรรษาอยในวหารของพวกกระผม ยอมไดลาภน, นมนตเถด ขอรบ. พระเถระ. ชางเถด อบาสก, ความตองการดวยวตถน ของ เราไมม. อปฏฐาก. เพราะเหตอะไร ? ขอรบ. พระเถระ. แมสามเณรผเปนกปปยการกในสานกของเรากไมม ผมอาย. * พระมหาทองสา ป.ธ. ๖ (พระสทธสารสธ) วดบปผาราม แปล.


อปฏฐาก. ทานผเจรญ ถากปปยการกไมม. บตรของกระผม จกเปนสามเณรในสานกของพระผเปนเจา. พระเถระรบแลว. อบาสกนาบตรของตนผมอาย ๗ ขวบไปส สานกของพระเถระแลว ไดถวายวา " ขอทานจงใหเดกนบวชเถด. " ครงนน พระเถระชบผมของเดกนนใหชมแลว ใหตจปญจกกมมฏ- ฐาน ใหบวชแลว. ในเวลาปลงผมเสรจนนเอง๑ กมารนนกบรรล พระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา. พระเถระครนใหกมารนนบวชแลว อยในทนนสนกงเดอนแลวคดวา " จกเฝาพระศาสดา " จงใหสามเณร ถอหอภณฑะเดนไป เขาไปสวหารแหงหนงในระหวางทาง. สามเณร ถอเสนาสนะจดแจงเพอพระอปชฌายแลว. เมอสามเณรนนจดแจง เสนาสนะอยเทยว กหมดเวลาแลว. เพราะเหตนน สามเณรจงไมอาจ จดแจงเสนาสนะเพอตนได. ครงนน พระเถระถามสามเณรนนผมาในเวลาบารงนงอยแลว วา " สามเณร เจาจดแจงทอยของตนแลวหรอ. " สามเณร. กระผมไมไดโอกาสเพอจดแจง ขอรบ. [ ตาสามเณรแตกเพราะอาจารย ] พระเถระกลาววา " ถากระนน จงอยในทอยของฉนเถด, การ อยในทอาคนตกะลาบาก " พาสามเณรนนแลเขาไปสเสนาสนะแลว. กพระเถระนนเปนปถชน พอนอนเทานน กหยงลงสความหลบ. สามเณร ๑. ขรคเค แปลโดยพยญชนะวา ในกาลเปนทสดแหงกรรมอนบคคลกระทาดวยมดโกน ทานแกอรรถ ขรคเค วา ขรกมมปรโยสาเน.


คดวา " วนนเปนวนท ๓ ของเราผอยในเสนาสนะเดยวกนกบพระ- อปชฌาย; ถาเราจกนอนหลบ, พระเถระพงตองสหไสยาบต, เราจะ นงอยางเดยว ยงกาลใหนอมลวงไป. " สามเณรนงคบลลงกใกลเตยง ของพระอปชฌายเทยว ยงราตรใหนอมลวงไปแลว. พระเถระลกขน ในเวลาใกลรง คดวา " ควรใหสามเณรออก " จงจบพดทวางอยขาง เตยง เอาปลายใบพดตเสอลาแพนของสามเณรแลว ยกพดขนเบองบน กลาววา " สามเณรจงออกไปขางนอก " ใบพดกระทบตา. ตาแตก แลว ทนใดนนนนเอง. สามเณรนน กลาววา " อะไร ? ขอรบ " เมอพระเถระกลาววา " เจาจงลกขน ออกไปขางนอก. " กไมกลาววา " ตาของผมแตกแลว ขอรบ " ปด (ตา) ดวยมอขางหนงออกไปแลว. กแลในการทาวตร สามเณรไมนงดวยคดวา " ตา ของเราแตก แลว. " กมตาดวยมอขางหนง ถอกาไมกวาดดวยมอขางหนง กวาด เวจกฎและทลางหนาและตงนาลางหนาไวแลวกวาดบรเวณ. สามเณร นนเมอถวายไมชาระฟนแกพระอปชฌาย ไดถวายดวยมอเดยว. [ อาจารยขอโทษศษย ] ครงนน พระอปชฌายกลาวกะสามเณรนนวา " สามเณรน ไมไดสาเหนยกหนอ, จงไดเพอถวายไมชาระฟนแกอาจารยและอปชฌาย ดวยมอเดยว. " สามเณร. ผมทราบ ขอรบ วา ' นนไมเปนวตร,' แตมอขาง หนงของผม ไมวาง. พระเถระ. อะไร ? สามเณร.


สามเณรนนบอกความเปนไปนนแลวจาเดมแตตน. พระเถระ พอฟงแลวมใจสลด กลาววา " โอ กรรมหนกอนเราทาแลว " กลาว วา " จงอดโทษแกฉน สตบรษ, ฉนไมรขอนน, ขอจงเปนทพง " ดงนแลว ประคองอญชล นงกระโหยงใกลเทาของเดกอาย ๗ ขวบ. ลาดบนนสามเณรบอกกะพระเถระนนวา " กระผมมไดพดเพอตองการ เหตน ขอรบ, กระผมตามรกษาจตของทาน จงไดพดแลวอยางน, ในขอน โทษของทานไมม, โทษของผมกไมม, นนเปนโทษของวฏฏะ เทานน, ขอทานอยาคดแลว. อนผมรกษาความเดอดรอนของทาน อยนนเทยว จงไมบอกแลว. พระเถระแมอนสามเณรใหเบาใจอย ไม เบาใจแลว มความสลดใจเกดขนแลว ถอภณฑะของสามเณรไปสสานก ของพระศาสดาแลว. แมพระศาสดาประทบนงทอดพระเนตรการมา ของพระเถระนนเหมอนกน. พระเถรนนไปถวายบงคมพระศาสดา ทาความบนเทงกบพระศาสดาแลว อนพระศาสดาตรสถามวา " เธอ พออดทนหรอ ? ภกษ ความไมผาสกทรนแรงอะไร ๆ ไมมหรอ ? " จงกราบทลวา " พออดพอทน พระเจาขา, ความไมผาสกทรนแรงอะไร ๆ ไมมหรอ ? " ของขาพระองคไมม, กอกอยางหนงแล คนอนผมคณอยางลนเหลอ เหมอนสามเณรเดกน อนขาพระองคไมเคยเหน " พระศาสดาตรสถาม วา " กรรมอะไร ? อนสามเณรนทาแลว ภกษ. " พระเถระนนกราบ ทลความเปนไปนนทงหมดตงแตตนแดพระผมพระภาคแลว กราบทลวา " พระเจาขา สามเณรน อนขาพระองคใหอดโทษอยอยางน กลาว กะขาพระองคอยางนวา ' ในขอน โทษของทานไมมเลย . โทษของ


ผมกไมม, นนเปนโทษของวฏฏะเทานน, ขอทานอยาคดแลว, สามเณร ยงขาพระองคใหเบาใจแลวนนเทยวดวยประการฉะน, ไมทาความโกรธ ไมทาความประทษราย ในขาพระองคเลย; ขาแตพระองคผเจรญ ผสมบรณดวยคณเหนปานน อนขาพระองคไมเคยเหน. " [ พระขณาสพไมโกรธไมประทษรายใคร ] ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " ภกษ ธรรมดาพระ ขณาสพทงหลาย ไมโกรธ ไมประทษราย ตอใคร ๆ, เปนผมอนทรย สงบแลว เปนผมใจสงบแลวเทยว " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " ใจของทานผพนวเศษแลว เพราะรชอบ ผ สงบระงบ คงท เปนใจสงบแลว วาจา กสงบ แลว การงานกสงบ. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สนต ความวา ใจของสมณะผ ขณาสพนน ชอวา สงบแลวแท คอ ระงบ ไดแก ดบ เพราะความ ไมมโทษแหงวจทจรตทงหลายมอภชฌาเปนตน, อนงวาจา ชอวา สงบแลว เพราะความไมมแหงวจทจรตทงหลายมมสาวาทเปนตน, และกายกรรม ชอวา สงบแลวนนเทยว เพราะความไมมแหงกายทจรตมปาณาตบาต เปนตน. บาทพระคาถาวา สมมทญา วมตตสสา ความวา ผพน


วเศษแลว ดวยวมต ๕ เพราะรโดยนยเหต. บทวา อปสนตสส ความวา ชอวาผสงบระงบแลว เพราะ ความระงบแหงกเลสมราคะเปนตน ณ ภายใน. บทวา ตาทโน คอ ผสมบรณดวยคณเหนปานนน. ในเวลาจบเทศนา พระตสสเถระชาวกรงโกสมพบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย, ธรรมเทศนาไดเปนประโยชน แมแก มหาชนทเหลอ ดงนแล. เรองพระตสสเถระชาวกรงโกสมพ จบ.


๘. เรองพระสารบตรเถระ* [ ๗๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสารบตร เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อสสทธโธ " เปนตน. [ สทธนทรยเปนตนมอมตะเปนทสด ] ความพสดารวา ภกษผอยปาเปนวตร ประมาณ ๓๐ รป วน หนงไปสสานกพระศาดา ถวายบงคมนงแลว. พระศาสดาทรงทราบ อปนสยแหงพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ของภกษ เหลานนแลว ตรสเรยกพระสารบตรเถระมา ตรสถามปญหาปรารภ อนทรย ๕ อยางนวา " สารบตร เธอเชอหรอ ?, อนทรยคอศรทธา อนบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมหยงถงอมตะ มอมตะเปนทสด. พระเถระทลแกปญหานนอยางนวา " พระเจาขา ขาพระองคยอมไมถง ดวยความเชอตอพระผมพระภาคในอนทรย ๕ นแล; (วา) อนทรย คอ ศรทธา ฯ ล ฯ มอมตะเปนทสด, ขาแตพระองคผเจรญ อนทรย คอ ศรทธานน อนชนเหลาใดไมรแลว ไมสดบแลว ไมเหนแลว ไม ทราบแลว ไมทาใหแจงแลว ไมถกตองแลว ดวยปญญา, ชนเหลานน พงถงดวยความเชอตอชนเหลาอนในอนทรย ๕ นน (วา) อนทรย คอ ศรทธา ฯ ล ฯ มอมตะเปนทสด. ภกษทงหลายฟงคานนแลว ยงกถาใหตงขนวา " พระสารบตรเถระ * พระมหาทอง (พระสทธสารสธ) ป.ธ. ๖ วดบปผาราม แปล.


แกแลว ดวยการถอผดทเดยว, แมในวนน พระเถระไมเชอแลว ตอพระสมมาสมพทธเจานนเทยว. " [ พระสารบตรอนใคร ๆ ไมควรตเตยน ] พระศาสดาทรงสดบคานนแลว ตรสวา " ภกษทงหลายพวกเธอ กลาวคาชออะไรนน ? เราแล ถามวา ' สารบตร เธอเชอหรอวา ' ชอวาบคคลผไมอบรมอนทรย ๕ ไมเจรญสมถะและวปสสนา สามารถ เพอทามรรคและผลใหแจงมอย ' สารบตรนน กลาววา ' พระเจาขา ขาพระองคไมเชอวา ' ผกระทาใหแจงอยางนน ชอวามอย ' สารบตร ไมเชอผลวบาก แหงทานอนบคคลถวายแลว หรอแหงกรรมอนบคคล กระทาแลวกหาไม, อนง สารบตร ไมเชอคณของพระรตนตรย ๓ มพระ พทธเจาเปนตนกหาไม; แตสารบตรนน ไมเชอความเชอตอบคคลอน ในธรรม คอ ฌาน วปสสนา มรรค และผล อนตนไดเฉพาะแลว; เพราะฉะนน สารบตรจงเปนผอนใคร ๆ ไมควรตเตยน, เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- " นระใด ไมเชองาย มปกตรพระนพพานอน ปจจยทาไมได ตดทตอ มโอกาสอนกาจดแลว มความหวงอนคายแลว, นระนนแล เปนบรษ สงสด. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อสสทโธ เปนตน พงทราบวเคราะห


ดงน :- นระ ชอวา อสสทโธ เพราะอรรถวา ไมเชอคณอนตนแทง ตลอดแลว ดวยคาของชนเหลาอน, ชอวา อกต เพราะอรรถวา รพระนพพานอนปจจยทาไมไดแลว, อธบายวา มพระนพพานอนตน ทาใหแจงแลว. ชอวา สนธจเฉโท เพราะอรรถวา ตดทตอคอวฏฏะ ทตอคอสงสาร ดารงอย. ชอวา หตาวกาโส เพราะอรรถวา โอกาส แหงการบงเกด ชอวาอนนระกาจดแลว เพราะความทพชคอกศลกรรม และอกศลกรรมสนแลว. ชอวา วนตาโส เพราะอรรถวา ความหวง ทงปวง ชอวาอนนระนคายแลว เพราะความทกจอนตนควรทาดวย มรรค ๔ ตนทาแลว. กนระเหนปานนใด, นระนนแล ชอวาผสงสด ในบรษ เพราะอรรถวา ถงความเปนผสงสดในบรษทงหลาย ดวย ความทแหงโลกตรธรรม อนตนแทงตลอดแลว. ในเวลาจบพระคาถา ภกษประมาณ ๓๐ รป ผอยปาเหลานน บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว. พระธรรมเทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชนทเหลอดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๙. เรองพระขทรวนยเรวตเถระ* [ ๗๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาพระเรวต- เถระ ผอยปาไมสะแก๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " คาเม วา " เปนตน. [ พระสารบตรชวนพนองบวช ] ความพสดารวา ทานพระสารบตร ละทรพย ๘๗ โกฏบวชแลว (ชกชวน) นองสาว ๓ คน คอนางจาลา, นางอปจาลา, นางสสปจาลา, (และ) นองชาย ๒ คนน คอ นายจนทะ, นายอปเสนะ, ใหบวชแลว. เรวตกมารผเดยวเทานนยงเหลออยแลวในบาน. ลาดบนนมารดาของ ทานคดวา " อปตสสะบตรของเรา ละทรพยประมาณเทานบวชแลว (ยงชกชวน) นองสาว ๓ คน นองชาย ๒ คน ใหบวชดวย, เรวตะ ผเดยวเทานนยงเหลออย; ถาเธอจก (ชกชวน) เรวตะแมนใหบวชไซร, ทรพยของเราประมาณเทานจกฉบหาย, วงศสกลจกขาดศนย; เราจกผก เรวตะนนไว ดวยการอยครองเรอน แตในกาลทเขายงเปนเดกเถด. ฝายพระสารบตรเถระสงภกษทงหลายไวกอนทเดยววา " ผมอาย ถาเรวตะประสงคจะมาบวชไซร, พวกทานพงใหเขาผมาตรวามาถง เทานนบวช; (เพราะ) มารดาบดาของผมเปนมจฉาทฏฐก, ประโยชน * พระมหาค ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ขทร แปลวาไมตะเคยนกม.


อะไรดวยทานทง ๒ นน อนเรวตะบอกลาเลา ? ผมเองเปนมารดา และบดาของเรวตะนน. [ มารดาบดาใหเรวตะแตงงาน ] แมมารดาของพระสารบตรเถระนน ประสงคจะผกเรวตกมารผม อาย ๗ ขวบเทานน ดวยเครองผกคอเรอน จงหมนเดกหญงในตระกล ทมชาตเสมอกน กาหนดวนแลว ประดบตกแตงกมารแลว ไดพาไป สเรอนของญาตเดกหญง พรอมดวยบรวารเปนอนมาก. ลาดบนน เมอ พวกญาตของเขาทง ๒ ผทาการมงคลประชมกนแลว. พวกญาตใหเขา ทง ๒ จมมอลงในถาดนาแลว กลาวมงคลทงหลาย หวงความเจรญ แกเดกหญง จงกลาววา " ขอเจาจงเหนธรรมอนยายของเจาเหนแลว, เจาจงเปนอยสนกาลนาน เหมอนยาย นะ แม " เรวตกมาร คดวา " อะไรหนอแล ? ชอวาธรรมอนยายนเหนแลว " จงถามวา " คนไหน ? เปนยายของหญงน. " ลาดบนน พวกญาตบอกกะเขาวา " พอ คนน มอาย ๑๒๐ ป มฟนหลด ผมหงอก หนงหดเหยว ตวตกกระ หลงโกงดจกลอนเรอน เจาไมเหนหรอ ? นนเปนยายของเดกหญงนน. " เรวตะ. กแมหญงน จกเปนอยางนนหรอ ? พวกญาต. ถาเขาจกเปนอยไซร, กจกเปนอยางนน พอ. [ เรวตะคดหาอบายออกบวช ] เรวตะนน คดวา " ชอวาสรระ แมเหนปานน จกถงประการ


อนแปลกน เพราะชรา, อปปตสสะพชายของเรา จกเหนเหตนแลว, ควรทเราจะหนไปบวชเสยในวนนแหละ. " ทนน พวกญาตอมเขา ขนสยานอนเดยวกนกบเดกหญงพาหลกไปแลว. เขาไปไดหนอยหนง อางการถายอจจาระ พดวา " ทานทงหลาย จงหยดยานกอน, ฉนลง ไปแลวจกมา " ดงนแลว ลงจากยานทาใหชกชาหนอยหนง ทพมไม พมหนงแลวจงไดไป. เขาไปไดหนอยหนงแลวลงไปดวยการอางนนนน แลแมอก ขนแลวกไดทาอยางนนเหมอนกนอก. ลาดบนน พวกญาตของเขากาหนดวา " เรวตะน หมนไป แท ๆ " จงมไดทาการรกษาอยางเขมแขง. เขาไปไดหนอยหนงกลงไป ดวยการอางนนนนแลแมอกแลว พดวา " พวกทานจงขบไปขางหนา, ฉนจกคอย ๆ เดนมาขางหลง " จงลงไปแลว ไดบายหนาตรงไปยง พมไม. [ เรวตะไดบรรพชา ] แมพวกญาตของเขาไดขบยานไปดวยสาคญวา " เรวตะจกมา ขางหลง. " ฝายเรวตะนนหนไปจากทนนแลว, ไปยงสานกของภกษ ประมาณ ๓๐ รป ซงอยในประเทศแหงหนง ไหวแลวเรยนวา " ทาน ขอรบ ขอทานทงหลายจงใหกระผมบวช. " พวกภกษ. " ผมอาย เธอประดบดวยเครองอลงการพรอมสรรพ, พวกขาพเจา ไมทราบวาเธอเปนพระราชโอรสหรอเปนบตรของอมาตย, จกใหเธอบวชอยางไรได. "


เรวตะ. พวกทานไมรจกกระผมหรอ ? ขอรบ. พวกภกษ. ไมร ผมอาย. เรวตะ. กระผมเปนนองชายของอปตสสะ. พวกภกษ. ชอวาอปตสสะนน คอใคร ? เรวตะ. ทานผเจรญทงหลาย เรยกพชายของกระผมวา ' สาร- บตร ' เพราะฉะนน เมอกระผมเรยนวา ' อปตสสะ ' ทานผเจรญ ทงหลายจงไมทราบ. พวกภกษ. กเธอเปนนองชายของพระสารบตรเถระหรอ ? เรวตะ. อยางนน ขอรบ. ภกษเหลานน กลาววา " ถากระนน มาเถด, พชายของเธอ อนญาตไวแลวเหมอนกน " ดงนแลว กใหเปลองเครองอาภรณของ เขาออก ใหวางไว ณ ทสดแหงหนง ใหเขาบวชแลว จงสงขาวไปแก พระเถระ. พระเถระ ฟงขาวนนแลว จงกราบทลแดพระผมพระภาควา " พระเจาขา ภกษทงหลายสงขาวมาวา ' ไดยนวา พวกภกษทอยปา ใหเรวตะบวช ' ขาพระองคไปเยยมเธอแลวจงจกกลบมา. " พระศาสดา มไดทรงยอมใหไป ดวยพระดารสวา " สารบตร จงยบยงอยกอน. " โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน พระเถระกทลลาพระ ศาสดาอก. พระศาสดามไดทรงยอมใหไป ดวยพระดารสวา " สารบตร จงยบยงอยกอน, แมเรากจกไป. "


[ เรวตสามเณรบรรลพระอรหต ] ฝายสามเณรคดวา " ถาเราจกอยในทนไซร, พวกญาตจกใหคน ตดตามเรยกเรา (กลบ) " จงเรยนกมมฏฐานจนถงพระอรหตแต สานกของภกษเหลานน ถอบาตรแลจวรเทยวจารกไปถงปาไมสะแก ในทประมาณ ๓๐ โยชนแตทนน ในระหวาง ๓ เดอนภายในพรรษา นนแล บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย. แมพระเถระปวารณาแลว ทลลาพระศาสดาเพอตองการไปใน ทนนอก. พระศาสดาตรสวา " สารบตร แมเรากจกไป " เสดจออก ไปพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป. ในเวลาเสดจไปไดหนอยหนง พระอานนท เถระยนอยททาง ๒ แพรงกราบทลพระศาสดาวา " พระเจาขา บรรดา ทางทไปสสานกพระเรวตะ ทางน เปนทางออมประมาณ ๖๐ โยชน เปนทอยอาศยของพวกมนษย, ทางนเปนทางตรงประมาณ ๓๐ โยชน อนอมนษย คมครอง, พวกเราจะไปโดยทางไหน ? " พระศาสดา. อานนท กสวล มากบพวกเรา (มใชหรอ ?) อานนท. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. ถาสวลมา, เธอจงถอเอาทางตรงนนแหละ. [ พวกภกษอาศยบญของพระสวลเถระ ] ไดยนวา พระศาสดามไดตรสวา " เราจกยงขาวตมและขาวสวย ใหเกดขนแกพวกเธอ, พวกเธอจงถอเอาทางตรง " ทรงทราบขาววา " ทนนเปนทใหผลบญแกชนเหลานน ๆ " จงตรสวา " ถาสวลมา,


เธอจงถอเอาทางตรง. " กเมอพระศาสดาทรงดาเนนไปทางนน, พวก เทวดาคดวา " พวกเราจกทาสกการะแกพระสวลเถระพระผเปนเจา ของเรา " ใหสรางวหารในทโยชนหนง ๆ ไมใหไปเกนกวาโยชนหนง ลกขนแตเชาเทยว ถอเอาวตถมขาวตมเปนตนอนเปนทพยแลวเทยวไป ดวยตงใจวา " พระสวลเถระผเปนเจาของเรา นงอยทไหน ? " พระเถระใหเทวดาถวายภตรทนามาเพอตน แกภกษสงฆมพระ พทธเจาเปนประมข. พระศาสดาพรอมทงบรวารเสวยบญของพระสวล เถระผเดยว ไดเสดจไปตลอดทางกนดารประมาณ ๓๐ โยชน. ฝายพระเรวตะเถระ๑ ทราบการมาของพระศาสดา จงนรมต พระคนธกฎเพอพระผมพระภาค นรมตเรอนยอด ๕๐๐ ทจงกรม ๕๐๐ และทพกกลางคนและทพกกลางวน ๕๐๐. พระศาสดาประทบอยใน สานกของพระเรวตะนนสนกาลประมาณเดอนหนงแล. แมประทบ อยในทนน กทรงเสวยบญของพระสวลเถระนนเอง. กบรรดาภกษเหลานน ภกษแก ๒ รป ในเวลาพระศาสดาเสดจ เขาไปสปาไมสะแก คดแลวอยางนวา " ภกษนทานวกรรม (การกอ สราง) ประมาณอยเทานอย จกอาจทาสมณธรรมไดอยางไร ? " พระ ศาสดาทรงทากจคอการเหนแกหนา ดวยทรงดารวา ' เปนนองชายของ พระสารบตร ' จงเสดจมาสสานกของเธอผประกอบนวกรรมเหนปานน. ' [ พระศาสดาทรงอธษฐานใหภกษลมบรขาร ] ในวนนน แมพระศาสดาทรงตรวจดสตวโลก ในเวลาใกลรง ๑. เรวตะ เปนสามเณร แตเรยกวาพระเถระ เปนเพราะทานบรรลพระอรหตผลแลว.


ทรงเหนภกษเหลานนแลว ไดทรงทราบวารจตของภกษเหลานนแลว; เพราะเหตนน ประทบอยในทนนสนกาลนานประมาณเดอนหนงแลว ใน วนเสดจออกไป ทรงอธษฐานโดยประการทภกษเหลานนลมหลอด นามน ลกกะจนนา และรองเทาของตนไว เสดจออกไปอย ในเวลา เสดจออกไปภายนอกแตอปจารวหารจงทรงคลายพระฤทธ. ครงนน ภกษเหลานนกลาวกนวา " ผมลมสงนและสงน, แม ผมกลม " ดงนแลว ทง ๒ รปจงกลบไป ไมกาหนดถงทนน ถกหนาม ไมสะแกแทง เทยวไป พบหอสงของ ๆ ตนซงหอยอยทตนสะแก ตนหนง ถอเอาแลวกหลกไป. แมพระศาสดาทรงพาภกษสงฆไป เสวยบญของสวลเถระ ตลอดกาลประมาณเดอนหนงนนแลอก เสดจเขาไปสปพพาราม. ลาดบ นน ภกษแกเหลานนลางหนาแตเชาตร เดนไปดวยตงใจวา " พวก เราจกดมขาวตมในเรอนของนางวสาขา ผถวายอาคนตกภตร " ดม ขาวตมแลวฉนของเคยวแลวนงอย. [ นางวสาขาถามถงทอยของเรวตะ ] ลาดบนน นางวสาขาถามภกษแกเหลานนวา " ทานผเจรญ กทานทงหลายไดไปทอยของเรวตะกบพระศาสดาหรอ ? " ภกษแก. อยางนน อบาสกา. วสาขา. ทานผเจรญ ทอยของเถระนารนรมยหรอ ? ภกษแก. ทอยของพระเถระนนเปนสถานทนารนรมย จกมแต


ทไหน ? อบาสกา ทนนรกดวยไมสะแกมหนามขาว เปนเชนกบสถาน ทอยของพวกเปรต. ครงนน ภกษหนม ๒ รปพวกอนมาแลว. อบาสกาถวายขาวตม และของควรเคยวทงหลายแมแกภกษเหลานนแลว ถามอยางนน เหมอนกน. ภกษเหลานน กลาววา " อบาสกา พวกฉนไมอาจ พรรณนาได, ทอยของพระเถระ เปนเชนกบเทวสภาชอสธรรมา ดจตกแตงขนดวยฤทธ. " อบาสกาคดวา " ภกษพวกทมาครงแรกกลาวอยางอน, ภกษ พวกนกลาวอยางอน, ภกษพวกทมาครงแรก ลมอะไรไวเปนแน จก กลบไปในเวลาทคลายฤทธแลว, สวนภกษพวกนจกไปในเวลาทพระเถระ ตกแตงนรมตสถานทดวยฤทธ " เพราะความทตนเปนบณฑตจงทราบ เนอความนน ไดยนอยแลวดวยหวงวา " จกทลถามในกาลทพระศาสดา เสดจมา. " ตอกาลเพยงครเดยวแตกาลนนพระศาสดาอนภกษสงฆแวด ลอม เสดจไปสเรอนของนางวสาขา ประทบนงเหนออาสนะอนเขา ตกแตงไวแลว. นางองคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขโดยเคารพ ในเวลาเสรจภตกจ ถวายบงคมพระศาสดาแลว ทลถามเฉพาะวา " พระเจาขา บรรดาภกษทไปกบพระองค บางพวกกลาววา ' ทอย ของพระเรวตะ เปนปารกดวยไมสะแก ' บางพวกกลาววา ' เปน สถานทรนรมย; ทอยของพระเถระนนเปนอยางไรหนอแล ? " พระศาสดาทรงสดบคานนแลวตรสวา " อบาสกา จะเปนบาน หรอเปนปากตาม, พระอรหนตทงหลายยอมอยในทใด, ทนนนารนรมย


แท " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถา นวา :- " พระอรหนตทงหลาย อยในทใด เปนบานกตาม เปนปากตาม ทลมกตาม ทดอนกตาม, ทนน เปนภมสถานนารนรมย. " [ แกอรรถ ] ในพระคาถานน มความวา " พระอรหนตทงหลาย ยอมไมได กายวเวกภายในบานกจรง, ถงดงนน ยอมไดจตวเวกอยางแนนอน, เพราะอารมณทงหลายแมเปรยบดงของทพย ยอมไมอาจทาจตของ พระอรหนตเหลานนใหหวนไหวได, เพราะเหตนน จะเปนบานหรอ จะเปนทใดทหนงมปาเปนตน, พระอรหนตทงหลายยอมอยในทใด. บาทพระคาถาวา ต ภมรามเณยยก ความวา ภมประเทศนน เปน ทนารนรมยแท. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว. [ พวกภกษปรารภถงความเปนไปของพระสวล ] โดยสมยอน ภกษทงหลายสนทนากนวา " ผมอายทงหลาย เพราะเหตอะไรหนอแล ทานพระสวลเถระ จงอยในทองของมารดา ตลอด ๗ ป ๗ เดอน ๗ วน ? เพราะกรรมอะไร จงไหมแลวในนรก ? เพราะกรรมอะไร จงถงความเปนผมลาภเลศ และมยศเลศอยางนน ? "


พระศาสดาทรงสดบถอยคานนแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวอะไรกน ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " กถาชอน พระเจาขา " ดงนแลว เมอจะตรสบรพกรรมของทานพระสวลเถระนน จงตรสวา :- [ บรพกรรมของพระสวล ] " ภกษทงหลาย ในกลปท ๙๑ แตกลปน พระผมพระภาค ทรงพระนามวาวปสส ทรงอบตในโลกแลว สมยหนงเสดจเทยวจารก ไปในชนบท กลบมาสนครของพระบดา. พระราชาทรงตระเตรยม อาคนตกทาน เพอภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ทรงสงขาว แกชาวเมองวา " ชนทงหลายจงมาเปนสหายในทานของเรา. " ชน เหลานนทาอยางนนแลวคดวา " พวกเราจกถวายทานใหยงกวาทาน ทพระราชาทรงถวายแลว " กทลนมนตพระศาสดา ในวนรงขนตก แตงทานแลว กสงขาวไปทลแดพระราชา. พระราชาเสดจมาทอด พระเนตรเหนทานของชนเหลานนแลวทรงดารวา " เราจกถวายทาน ใหยงกวาทานน " ในวนรงขนทรงนมนตพระศาสดาแลว. พระราชา ไมทรงสามารถจะใหชาวเมองแพไดเลย. (ถง) ชาวเมองกไม สามารถจะใหพระราชาแพได. ในครงท ๖ ชาวเมองคดวา " บดนพวก เราจกถวายทานในวนพรงน โดยประการทใคร ๆ ไมอาจพดไดวา " วตถชอนไมม ในทานของชนเหลาน " ดงนแลว ในวนรงขนจดแจง ของถวายเสรจแลวตรวจดวา " อะไรหนอแล ? ยงไมมในทานน "


ไมไดเหนนาผงดบ๑เลย, สวนนาผงสกมมาก, ชนเหลานนใหคนถอเอา ทรพย ๔ พนแลว สงไปในประตแหงพระนครทง ๔ เพอตองการ นาผงดบ. ครงนน คนบานนอกคนหนงมาเพอจะเยยมนายบาน เหน รวงผงในระหวางทาง ไลตวผงใหหนไปแลว ตดกงไมถอรวงผง พรอมทงคอนนนแลเขาไปสพระนครดวยตงใจวา " เราจกใหแกนาย บาน " บรษผไปเพอตองการนาผงพบคนบานนอกนนแลว จงถามวา " ทานผเจรญ นาผงทานขายไหม ? " คนบานนอก. ไมขาย นาย. บรษ. เชญทานรบเอากหาปณะนแลว จงให (รวงผงแกฉน) เถด. คนบานนอกนนคดวา " รวงผงนยอมไมถงคาแมสกวาบาทหนง; แตบรษนใหทรพยกหาปณะหนง, เหนจะเปนผมกหาปณะมาก, เรา ควรขนราคา. " ลาดบนน เขาจงตอบกบบรษนนวา " ฉนให ไมได. " บรษ. ถากระนน ทานจงรบเอาทรพย ๒ กหาปณะ. คนบานนอก. แมดวยทรพย ๒ กหาปณะฉนกใหไมได. เขาขนราคาดวยอาการอยางนน จนถงบรษนนกลาววา " ถา กระนน ขอทานจงรบเอาทรพยพนกหาปณะน " ดงนแลว นอมหม ๑. อลลมธ ตามศพทแปลวา นาผงสด. ไดแกนาผงทไดจากรงใหม ๆ ยงไมไดตม หรอเคยว, เพอใหความเขากนกบนาผงสก ศพทนจงควรแปลวา นาผงดบ.


ภณฑะเขาไป. ทนนคนบานนอกกลาวกะบรษนนวา " ทานบาหรอหนอ แล ? หรอไมไดโอกาสเปนทเกบกหาปณะ ; นาผงไมถงคาแมบาทหนง ทานยงกลาววา ' ทานรบเอากหาปณะพนหนงแลว จงให (รวงผงแก ฉน), ชอวาเหตอะไรกนน ? " บรษ. ผเจรญ ขาพเจาร, กกรรมของขาพเจาดวยนาผงนม อย, เพราะเหตนน ขาพเจาจงพดอยางนน. คนบานนอก. กรรมอะไร ? นาย. บรษ. พวกขาพเจาตระเตรยมมหาทาน เพอพระวปสสสมมา- สมพทธเจา ผมสมณะ ๖ ลาน ๘ แสนเปนบรวาร, ในมหาทานนน ยงไมมนาผงดบอยางเดยวเทานน, เพราะฉะนน ขาพเจาจงขอซอ (รวงผง) ดวยอาการอยางนน. คนบานนอก. เมอเปนอยางนน ขาพเจาจกไมใหดวยราคา, ถาแมขาพเจาไดสวนบญในทานบางไซร, ขพเจาจกให. บรษนนไปบอกเนอความนนแกชาวเมองแลว. ชาวเมองทราบ ความทศรทธาของเขามกาลง จงรบสงวา " สาธ ขอเขาจงเปนผไดสวน บญ. พวกชาวเมองนนนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขให นงแลว ถวายขาวตมและของเคยว ใหคนนาถาดทองคาอยางใหญมา ใหบบรวงผงแลว. แมกระบอกนมสม อนมนษยนนแลนามาเพอตอง การเปนของกานลมอย. เขาเทนมสมแมนนลงในถาดแลวเคลากบ นาผงนน ไดถวายแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขจาเดมแต ตน. นาผงนนทวถงแกภกษทกรป ผรบเอาจนพอความตองการ.


ไดเหลอเกนไปดวยซา. ใคร ๆ ไมควรคดวา " นาผงนอยอยางนน ถงแกภกษมากอยางนนไดอยางไร ? " จรงอย นาผงนน ถงไดดวย อานภาพแหงพระพทธเจา. พทธวสยใคร ๆ ไมควรคด. จรงอย เหต๑

๔ อยาง อนพระผมพระภาคตรสวา " เปนเรองทไมควรคด. " ใคร ๆ เมอไปคดเหตเหลานนเขา ยอมเปนผมสวนแหงคนบาทเดยว ดวย ประการฉะน. บรษนนทากรรมประมาณเทานนแลว ในกาลเปนทสนสด แหงอาย บงเกดในเทวโลก ทองเทยวอยสนกาลประมาณเทานน ในสมยหนงจตจากเทวโลกแลว บงเกดในราชตระกลในกรงพาราณส โดยกาลทพระชนกสวรรคต ถงความเปนพระราชาแลว. ทาวเธอ ทรงดารวา " จกยดเอาพระนครหนง " จงเสดจไปลอม (นครนนไว), และทรงสาสนไปแกชาวเมองวา " จงใหราชสมบตหรอการยทธ " ชาวเมองเหลานนตอบวา " จกไมใหราชสมบตนนแหละ, จกไมให การยทธ " ดงนแลว กออกไปนาฟนและนาเปนตนมาทางประตเลก ๆ, ทากจทกอยาง. ฝายพระราชานอกนรกษาประตใหญ ๔ ประต ลอมพระนครไว สน ๗ ป ยงดวย ๗ เดอน ๗ วน. ในกาลตอมา พระชนนของพระ ราชานนตรสถามวา " บตรของเราทาอะไร ? " ทรงสดบเรองนนวา " ทรงทากรรมชอน พระเจาขา " ตรสวา " บตรของเราโง, พวก เธอจงไป จงทลแกบตรของเรานนวา ' จงปดประตเลก ๆ ลอม ๑. อจนไตย ๔ อยาง คอ พทธวสย ฌานวสย กรรมวสย โลกจนตะ.


พระนคร. " ทาวเธอทรงสดบคาสอนของพระชนนแลว กไดทรงทา อยางนน. ฝายชาวเมองเมอไมไดเพอออกไปภายนอก ในวนท ๗ จงปลง พระชนมพระราชาของตนเสย ไดถวายราชสมบตแดพระราชานน. ทาว เธอทรงทากรรมนแลว ในกาลเปนทสนสดแหงอายบงเกดในอเวจ, ไหม แลวในนรกตราบเทามหาปฐพนหนาขนไดประมาณโยชนหนง, จตจาก อตภาพนนแลว ถอปฏสนธในทองมารดานนนนแหละอยภายใน ทองสน ๗ ปยงดวย ๗ เดอน นอนขวางอยทปากกาเนดสน ๗ วน เพราะความทตนปดประตเลก ๆ ทง ๔. ภกษทงหลาย สวลไหมแลวในนรกสนกาลประมาณเทานน เพราะกรรมทเธอลอมพระนครแลวยดเอาในกาลนน ถอปฏสนธใน ทองของมารดานนนนแหละ อยในทองสนกาลประมาณเทานน เพราะ ความทเธอปดประตเลก ๆ ทง ๔, เปนผถงความเปนผมลาภเลศม ยศเลศ เพราะความทเธอถวายนาผงใหม ดวยประการอยางน. [ พวกภกษชมเชยบญของเรวตะ ] ในวนรงขน ภกษทงหลายสนทนากนวา " แมสามเณร ผเดยวทาเรอนยอด ๕๐๐ หลง เพอภกษ ๕๐๐ รป มลาภ, มบญ, นาชมจรง. " พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวกเธอนงประชมดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยถอยคาชอน, " ตรสวา " ภกษทงหลาย บตร ของเราไมมบญ, ไมมบาป; (เพราะ) บญและบาปทง ๒ เธอละเสย


แลว " ไดตรสพระคาถาน ในพราหมณวรรค วา :- " บคคลใดในโลกน ลวงเครองของ ๒ อยาง คอบญและบาป, เราเรยกบคคลนน ผไม โศก ปราศจากกเลสเพยงดงธล ผหมดจด วา เปนพราหมณ. " เรองพระขทรวนยเรวตเถระ จบ.


๑๐. เรองหญงคนใดคนหนง* [ ๘๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภหญงคนใด คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " รมณยาน " เปนตน. [ หญงนครโสภนยวจตพระเถระใหหลง ] ดงไดสดบมา ภกษผถอบณฑบาตเปนวตรรปหนง เรยน กมมฏฐานในสานกของพระศาสดาแลว เขาไปสสวนรางสวนหนง ทาสมณธรรมอย. ครงนนหญงนครโสภนคนหนง ทาการนด แนะกบบรษวา " ฉนจกไปสทชอโนน, เธอพงมาในทนน " ไดไป แลว. บรษนนไมมาแลว. นางแลดทางมาของบรษนนอยไมเหน เขา กระสนขนแลว จงเทยวไปขางโนนขางน เขาไปสสวนนนพบ พระเถระนงคบลลงก แลไปขางโนนขางนไมเหนใคร ๆ อน คด วา " ผนเปนชายเหมอนกน, เราจกยงจตของผนใหลมหลง " ยนอย ขางหนาของพระเถระนน เปลองผานงแลว (กลบ) นงบอย ๆ, สยายผมแลวเกลา, ปรบมอแลวหวเราะ. ความสงเวชเกดขนแกพระเถระ แผสรานไปทวสรระ. ทานคด วา " นเปนอยางไรหนอแล ? " [ พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกพระเถระ ] ฝายพระศาสดาทรงใครครวญวา " ความเปนไปของภกษผเรยน กมมฏฐานจากสานกของเราไปแลวดวยตงใจวา ' จกทาสมณธรรม ' เปนอยางไรหนอแล ? " ทรงเหนหญงนนแลว ทรงทราบกรยาอนาจาร * พระมหาอ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ของหญงนน และความเกดขนแหงความสงเวชของพระเถระ ประทบ นงในพระคนธกฎนนแหละ ตรสกบพระเถระนนวา " ภกษ ท ๆ ไม รนรมยของพวกคนผแสวงหากามนนแหละ เปนทรนรมยของผมราคะ ปราศจากแลวทงหลาย. " กแลครนตรสอยางนนแลว ทรงแผพระ- โอภาสไป เมอจะทรงแสดงธรรมแกภกษนน ตรสพระคาถานวา :- " ปาทงหลาย เปนทนารนรมย, ทานผมราคะ ไปปราศแลวทงหลาย จกยนดในปาอนไมเปน ทยนดของชน, (เพราะ) ทานผมราคะไปปราศ แลวเหลานน เปนผมปกตไมแสวงหากาม. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา อราน ความวา ธรรมดาปา ทงหลาย อนประดบดวยไพรสณฑมตนไมรน ๆ มดอกบานแลว สมบรณดวยนาใสสะอาด เปนทนารนรมย. บทวา ยตถ เปนตน ความวา ชนผแสวงหากาม ยอมไมยนดในปาทงหลายใด เหมอน แมลงวนบาน ไมยนดในปาบวหลวง ซงมดอกอนแยมแลวฉะนน. บทวา วตราคา เปนตน ความวา กทานผมราคะไปปราศ แลวทงหลาย คอพระขณาสพ จกยนดในปาทงหลายเหนปานนน เหมอนแมลงภและแมลงผง ยนดในปาบวหลวง ฉะนน. ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " เพราะทานผมราคะไปปราศแลวเหลานน เปนผม ปกตไมแสวงหากาม. " อธบายวา เพราะทานเหลานนยอมไมเปน


ผมปกตแสวงหากาม (จงยนดในปาทงหลาย). ในกาลจบเทศนา พระเถระนนนงแลวตามปกตนนแล บรรล พระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย มาโดยอากาศ ทาความ ชมเชย ถวายบงคมพระบาททง ๒ ของพระตถาคต ไดไปแลว ดงนแล. เรองหญงคนใดคนหนง จบ. อรหนตวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๗ จบ.


๘. สหสสวรรค วรรณนา ๑. เรองบรษผฆาโจรมเคราแดง* [ ๘๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษผฆา โจรมเคราแดง ตรสพระธรรมเทศนานวา " สหสสมป เจ วาจา " เปนตน. [ เพชฌฆาตเคราแดง ] ดงไดสดบมา โจร ๔๙๙ คน ทากรรมมการปลนชาวบานเปนตน สาเรจความเปนอยแลว. ครงนน บรษผหนงมตาเหลอกเหลอง ม เคราแดง ไปยงสานกของโจรเหลานน กลาววา " แมเราจกเปนอย กบพวกทาน. " ทนนพวกโจรแสดงบรษนนแกหวหนาโจร แลวกลาว วา " ชายแมน ปรารถนาจะอยในสานกของพวกเรา. " ครงนน หวหนาโจรแลดบรษนนแลวคดวา " บรษผน กกขฬะนก สามารถ ในการทจะตดนมของแม หรอนาเลอดในลาคอของพอออกแลว กน ได " จงหามวา " กจคอการอย ในสานกของพวกเราสาหรบบรษน ไมม. " บรษนนแมถกหวหนาโจรหามแลวอยางนนกไมไป บารงศษย คนหนงของหวหนาโจรนนนนแลใหพอใจแลว. โจรนนพาบรษนน เขาไปหาหวหนาโจรแลว ออนวอนวา " นาย ผนเปนคนด มอปการะ * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


แกพวกเรา, ขอทานจงสงเคราะหเขาเถด " ใหหวหนาโจร รบไวแลว. ภายหลงวนหนง พวกชาวเมองรวมกนกบพวกราช- บรษจบโจรเหลานนได จงไดนาไปสสานกของพวกอมาตยผวนจฉย ทงหลาย. พวกอมาตยสงบงคบการตดศรษะของโจรเหลานนดวย ขวาน. ลาดบนน พวกชาวเมองปรกษากนวา " ใครหนอแล ? จกฆาโจรเหลาน " แสวงหาอย ไมเหนใคร ๆ ผปรารถนาเพอ จะฆาโจรเหลานน จงพดกะหวหนาโจรวา " ทานฆาโจรเหลานแลว จกไดทงชวต ทงความนบถอทเดยว, ทานจงฆาโจรเหลานน. " แม หวหนาโจรนน กไมปรารถนาจะฆา เพราะความทพวกโจรนน อาศยตนอยแลว. พวกชาวเมองถามโจร ๔๙๙ คนโดยอบายนน. แมโจรทงหมดกไมปรารถนาแลว. พวกชาวเมอง ถามนายตมพ- ทาฐกะ (เคราแดง) ผมตาเหลอกเหลองนน ภายหลงโจรทงหมด. นายตมพทาฐกะนนรบคาวา " ดละ " แลว ฆาโจรทงหมดนน ไดทง ชวตทงความนบถอแลว. [ เพชฌฆาตออกจากตาแหนงเวลาแก ] พวกชาวเมองนาโจร ๕๐๐ คนมาแมแตทศทกษณแหงเมองแลว แสดงแกพวกอมาตยโดยอบายนน, เมอพวกอมาตยนนสงบงคบ ใหตดศรษะโจรเหลานน, จงถามตงแตหวหนาโจรเปนตนไป ไม เหนใครผปรารถนาจะฆา จงถามวา " ในวนกอน บรษหนงฆา โจร ๕๐๐ คนแลว. บรษนนอยทไหนหนอแล ? " เมอชนทงหลาย ตอบวา " พวกขาพเจาเหนเขาแลวในทชอโนน " จงเรยกเขามา


แลวสงบงคบวา " ทานจงฆาโจรเหลาน, ทานจะไดความนบถอ. " นายตมพทาฐกะนนรบวา " ดละ " แลวฆาโจรเหลานน ไดความ นบถอแลว. ครงนนชาวเมองเหลานนปรกษากนวา " บรษคนนด, พวกเรา จกทาเขาใหเปนคนฆาโจรประจาทเดยว " ดงนแลวจงใหตาแหนง นนแกเขา กระทาความนบถอแลว. นายตมพทาฐกะนนฆาโจร (คราวละ) ๕๐๐ ๆ ซงเขานามา แตทศปศจมบาง ทศอดรบาง. เขาฆาโจร (สน) ๒ พนคน ซงนา มาแตทศทง ๔ ดวยอบายอยางนน จาเดมแตนน เมอฆามนษยทเขา นามา ๆ คอ " คนหนงสองคน " ทกวน ๆ ไดกระทาโจรฆาตก- กรรมสน ๕๕ ป. ในเวลาเปนคนแก เขาไมอาจจะตดศรษะดวยการฟน ทเดยวได, ตองฟน ๒-๓ ท ทาใหมนษยทงหลายลาบาก. พวกชาว เมองคดกนวา " คนฆาโจรแมอนจกเกดขน, ผนทามนษยทงหลายให ลาบากเหลอเกน, จะตองการอะไรดวยผน " จงถอนตาแหนงนน ของเขาเสย. นายตมพทาฐกะนน กระทาโจรฆาตกรรมอยในกาลกอน จง ไมไดกจ ๔ อยางน คอ " การนงผาใหม การดมยาคเจอนานมทปรงดวย เนยใสใหม การประดบดอกมะล การทาดวยของหอม. " ในวนทถก ออกจากตาแหนง เขากลาววา " ทานทงหลาย จงตมยาคเจอนานมแก เรา " แลว ใหคนถอผาใหมระเบยบดอกมะลและเครองทา ไปยงแมนา อาบแลว นงผาใหม ประดบดอกไม มตวทาดวยของหอมมาส


เรอนนงแลว. ทนนชนทงหลายวางยาคเจอนานมทปรงดวยเนยใสใหม ขางหนาเขาแลว นานาสาหรบลางมอมา. [ นายตมพทาฐกะกระทาบญแกพระสารบตร ] ในขณะนน พระสารบตรเถระออกจากสมาบต พจารณา ทางเทยวภกษาของตนวา " วนน เราควรไปทไหนหนอแล ? " เหน ยาคเจอนานมในเรอนของนายตมพทาฐกะนน จงใครครวญวา " บรษ นน จกทาการสงเคราะหเราหรอหนอแล ? " รวา " เขาเหนเราแลว จกทาการสงเคราะหแกเรา, กแล กลบตรน ครนกระทาแลว จกได สมบตใหญ " จงหมจวร ถอบาตร แสดงตนยนอยทประตเรอนของ นายตมพทาฐกะนนนนแล. นายตมพทาฐกะนน พอแลเหนพระเถระกมจตเลอมใส คด วา " เรากระทาโจรฆาตกรรมมานาน, เราฆามนษยเสยเปนอนมาก; บดน ในเรอนของเราตกแตงยาคเจอนานมไว, แลพระเถระกมา ยนอยทประตเรอนของเรา; เราถวายไทยธรรม แกพระผเปนเจาเสย ในเวลานกควร " ดงนแลว จงนายาคทวางไวขางหนาออกไปแลว เขาไปหาพระเถระ ไหวแลวนมนตใหนงภายในเรอน เกลยยาค เจอนานมลงในบาตร ราดเนยใสใหมแลว ไดยนพดพระเถระอย. ทนน อธยาศยเพอดมยาคเจอนานมไดมกาลง เพราะเขาไมเคยได แลวสนเวลานาน. พระเถระรอธยาศยของนายตมพทาฐกะนน จงพด กะเขาวา " อบาสก ทานจงดมยาคของตนเถด. " เขาใหพดในมอ แกผอนแลวดมยาคเอง. พระเถระพดกะบรษผพดวา " ทานจงไป


จงพดอบาสกเถด. " เขาอนบรษนนพดอย ดมยาคเตมทองแลวมา ยนพดพระเถระ ไดรบบาตรของพระเถระ ผกระทาภตกจใหเสรจแลว. พระเถระเรมอนโมทนาแกเขาแลว. เขาไมอาจกระทาจตของตน ใหไปตามธรรมเทศนาของพระเถระได. พระเถระสงเกตไดจงถามวา " อบาสก เหตไร ทานจงไมอาจทาจตใหไปตามเทศนาได ? " ตมพทาฐกะ. " ทานผเจรญ ขาพเจาทากรรมหยาบชามาสน กาลนาน, มนษยเปนอนมากถกขาพเจาฆาตาย, ขาพเจามวระลก ถงกรรมของตนนนอย จงไมอาจทาจตใหไปตามเทศนา ของพระ ผเปนเจาได. พระเถระคดวา " เราจกลวงบรษนน " จงพดวา " กทาน ไดกระทาตามชอบใจตน, หรอถกคนอนใหกระทาเลา ? " ตมพทาฐกะ. " ทานผเจรญ พระราชาใหขาพเจาทา " พระเถระ. " อบาสก เมอเปนเชนนน อกศลจะมแกทานอยางไร หนอ ? " [ นายตมพทาฐกะตายไปเกดในดสตบร ] อบาสกเปนคนธาตทบ ถกพระเถระกลาวอยางนนมความสาคญ วา " อกศลไมมแกเรา " จงกลาววา " ทานผเจรญ ถากระนน ขอทาน จงกลาวธรรมเถด. " อบาสกนน เมอพระเถระทาอนโมทนาอย, มจต มอารมณเปนหนง ฟงธรรมอย ยงขนตเปนไปโดยอนโลม (แกอรย- สจ) ภายในแหงโสดาปตตมรรค ใหบงเกดแลว. แมพระเถระ กระทา อนโมทนาแลวกหลกไป.


นางยกษณตนหนงมาแลวดวยเพศแหงแมโคนม ขวดทอก อบาสกผตามสงพระเถระหนอยหนงแลวกลบอยใหตายแลว. อบาสก นนกระทากาละแลวกบงเกดในดสตบร. [ กลยาณมตรเปนเหตใหเกดในดสต ] ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " บรษฆาโจร กระทา กรรมหยาบชาสน ๕๕ ป พนจากกรรมนนในวนนแล ถวายภกษาแก พระเถระกในวนนเหมอนกน กระทากาละกในวนนนนแล, เขาบงเกด ในทไหนหนอแล ? " พระศาสดา เสดจมาแลวตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยถอยคาชอน " จงตรสวา " ภกษทงหลาย บรษนน บงเกดในดสตบร. " ภกษทงหลายทลถามวา " พระเจาขา พระองค ตรสอะไร ? บรษนนฆามนษยเทานสนเวลาเทาน แลวบงเกดใน วมานดสต. " พระศาสดาตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, บรษนนได กลยาณมตรผใหญ, เขาฟงธรรมเทศนาของสารบตร ยงอนโลม- ญาณใหบงเกดแลว เคลอนจากโลกนแลว บงเกดในวมานดสต " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " บรษผฆาโจรในเมอง ฟงคาเปนสภาษตแลว ไดอนโลมขนต ไปสเทวโลกชนไตรทพย ยอม บนเทงใจ. "


ภกษ. " พระเจาขา ธรรมดาอนโมทนากถามกาลง, บรษ นนกระทาอกศลกรรมไวมาก, เขายงคณวเศษใหบงเกดดวยเหตเทา นนอยางไรได ? " พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงอยา ถอประมาณแหงธรรมทเราแสดงแลววา ' นอยหรอมาก ' เพราะวา แมวาจาคาเดยวทอาศยประโยชน ประเสรฐโดยแท " เมอจะทรง สบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " หากวาจาแมตงพน ไมประกอบดวยบททเปน ประโยชนไซร, บททเปนประโยชน บทเดยว ซงบคคลฟงแลวสงบระงบได ประเสรฐกวา. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สหสสมป เปนคาสาหรบกาหนด. อธบายวา " แมหากวาวาจาทเขากาหนดดวยตงพนอยางน คอ ๑ พน ๒ พนไซร, กวาจาเหลานนไมประกอบดวยบททเปนประโยชน คอ ประกอบดวยบททงหลายทไมเปนประโยชน อนประกาศแตเรอง พรรณนาอากาส พรรณนาภเขา และพรรณนาปาเปนตน ไมแสดง นพพาน มมากเพยงใด; กเปนวาจาชวนนแหละ เพยงนน. " สองบทวา เอก อตถปท ความวา สวนบคคลฟงบทใด ท เปนประโยชนแมบทเดยวเหนปานนวา " นกาย, นสตไปในกาย, วชา ๓ เราตามบรรลแลว, คาสอนของพระพทธเจาทงหลาย เรากระทา แลว. " ยอมสงบระงบ ดวยการสงบระงบ กเลสมราคะเปนตนได,


บทนน สาเรจประโยชน ประกอบดวยนพพาน คอแสดงขนธ ธาต อายตนะ อนทรย พละ โพชฌงค และสตปฏฐาน แมบทเดยว ยง ประเสรฐกวาโดยแท. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบรษผฆาโจรมเคราแดง จบ.


๒. เรองพระทารจรยเถระ* [ ๘๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ทารจรยเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สหสสมป เจ คาถา " เปนตน. [ ทารจรยะสาคญวาตนเปนอรหนต ] ความพสดารวา ในกาลครงหนง มนษยเปนอนมากแลนเรอไป สมหาสมทร เมอเรออปปางในภายในมหาสมทร ไดเปนภกษาของเตา และปลาแลว. บรรดามนษยเหลานน บรษคนหนงแลจบกระดานไวได แผนหนง พยายามกระเสอกไป สฝงแหงทาเรอชอสปปารกะ. ผานงหม ของเขาไมม. บรษนนไมเหนอะไรอน จงเอาปอพนทอนไมแหงทาเปน ผานงหม ถอกระเบองจากเทวสถาน ไดไปสทาเรอสปปารกะ. มนษย ทงหลายเหนเขาแลวใหยาคและภตรเปนตนแลวยกยองวา " ผนเปน พระอรหนตองคหนง. " บรษนน เมอมนษยทงหลายนาผาเขาไปให คดวา " ถาเราจกนงหรอจกหม, ลาภสกการะของเราจกเสอม " จง หามผาทเขานามาเสย นงหมแตเปลอกไมเทานน. ครงนน เมอเขาถกมนษยเปนอนมากกลาวอยวา " เปนพระ อรหนต " ความปรวตกแหงใจจงเกดขนอยางนวา " พระอรหนต หรอผบรรลพระอรหตมรรคเหลาใดเหลาหนงแลในโลก, บรรดา *พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


พระอรหนตเหลานน เรากเปนพระอรหนตองคใดองคหนง. " ทนน เทวดาผเปนสาโลหตกนในกาลกอนแหงบรษนน กคดแลว อยางนน. [ ประวตเดมของทารจรยะ ] ขอวา ผเปนสาโลหตกนในกาลกอน คอผกระทาสมณธรรม รวมกนในครงกอน. ไดยนวา ในกาลกอนเมอศาสนาของพระทศพล พระนามวากสสปเสอมลงอย, ภกษ ๗ รปเหนประการอนแปลกแหง บรรพชตทงหลายมสามเณรเปนตนแลว ถงความสลดใจคดวา " ความ อนตรธานแหงพระศาสนายงไมมเพยงใด; พวกเราจกกระทาทพงแกตน เพยงนน " ไหวพระเจดยทองคาแลว เขาไปส เหนภเขาลกหนง จงกลาววา " ผมอาลยในชวตจงกลบไป, ผไมมอาลยจงขนภเขาลกน " พาดบนไดแลว แมทงหมดขนสภเขาลกนน ผลกบนไดแลวกระทาสมณ- ธรรม. บรรดาภกษเหลานน พระสงฆเถระบรรลพระอรหตโดยลวงไป ราตรเดยวเทานน. พระเถระนนเคยวไมชาระฟนชอนาคลดาในสระ อโนดาด นาบณฑบาตมาแตอตตรกรทวป แลวกลาวกะภกษเหลานน วา " ผมอายทงหลาย พวกทานเคยวไมชาระฟนน บวนปากแลว จงฉนบณฑบาตน. " ภกษ. ทานผเจรญ กพวกเราทากตกากนไวอยางนวา " ภกษ ใดบรรลพระอรหตกอน, ภกษทงหลายทเหลอ จกฉนบณฑบาตทภกษ นนนามา หรอ ? " พระเถระ. ผมอาย ขอนนไมมเลย.


ภกษทงหลายกลาววา " ถาเชนนน แมพวกเราพงยงคณวเศษ ใหบงเกดเหมอนทาน, พวกเราจกนามาบรโภคเอง " ดงนแลว กไม ปรารถนา. ในวนท ๒ พระเถระองคท ๒ บรรลอนาคามผลแลว. แม พระเถระนนนาบณฑบาตมาแลว กนมนตภกษนอกนอยางนนเหมอน กน. ภกษเหลานนกลาวอยางนวา " ทานผเจรญ กพวกเราทากตกา กนไวอยางนวา ' พวกเราจกบรโภคบณฑบาตทพระมหาเถระนามา บรโภคบณฑบาตทพระอนรทธเถระนามา, หรอ ? " พระเถระองคท ๒. ผมอาย ขอนนไมมเลย. ภกษเหลานนกลาววา " เมอเปนเชนนน แมพวกเรายงคณวเศษ ใหบงเกดเหมอนทานแลว อาจเพอบรโภคดวยความเพยรแหงบรษของ ตนไดจงจกบรโภค " ดงนแลว กไมปรารถนา. บรรดาภกษเหลานน ภกษผบรรลพระอรหตปรนพพานแลว, ภกษผเปนอนาคามบงเกดในพรหมโลก, ภกษ ๕ รปนอกนไมอาจยง คณวเศษใหบงเกดได ผายผอมแลวกระทากาละในวนท ๗ บงเกดใน เทวโลก ในพทธปบาทกาลน จตจากเทวโลกนนแลว บงเกดในเรอน แหงตระกลนน ๆ. บรรดาคนเหลานน คนหนงไดเปนพระราชา พระนามวา ปก- กสาต, คนหนงไดเปนพระกมารกสสป, คนหนงไดเปนพระทารจรยะ, คนหนงไดเปนพระทพพมลลบตร, คนหนงไดเปนปรพาชกชอสภยะแล. คาวาเทวดาผเปนสาโลหตกนในกาลกอนน ทานกลาวหมายเอาภกษ ผทบงเกดในพรหมโลกนน.


[ พรหมบอกความจรงแกทารจรยะ ] พรหมนน ไดมความปรวตกอยางนวา " บรษนพาดบนไดแลว ขนสภเขา ทาสมณธรรมกบเรา, เดยวนเขาถอลทธนเทยวไป พงฉบหาย, เราจกยงเขาใหสลดใจ. " ทนนพรหมนนเขาไปหาบรษนน แลวกลาวอยางนวา " พาหยะทานไมใชเปนพระอรหนตดอก, ทานยง ไมไดบรรลพระอรหตมรรคเลย: ถงปฏปทาของทานเปนเหตเปนพระ อรหนต หรอเปนผบรรลพระอรหตมรรค กยงไมม " พาหยะแลด มหาพรหมผยนพดอยในอากาศจงคดวา " โอ เราทากรรมหนก, เรา คดวา ' เราเปนพระอรหนต, ' กมหาพรหมนพดกะเราวา ' ทานไมใช พระอรหนต, ทานยงไมไดบรรลพระอรหตมรรคเลย, ' พระอรหนต อนมอยในโลกหรอหนอแล ? " ทนนเขาถามมหาพรหมนนวา " ทาน ผเปนเทวดา เดยวนพระอรหนตหรอผบรรลพระอรหตมรรค มอย ในโลกหรอหนอแล ? " ครงนน เทวดาบอกแกพาหยะนนวา " พาหยะ นครชอสาวตถ มอยในชนบทแถบอดร, เดยวน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนต- สมมาสมพทธะนน ประทบอยในพระนครนน, พาหยะ กพระผมพระ ภาคนน เปนพระอรหนตดวย ทรงแสดงธรรมเพอความเปนพระ อรหนตดวย " [ ทารจรยะไปเฝาพระศาสดา ] พาหยะฟงคาของเทวดาในสวนแหงราตรแลว มใจสลด ในทนใด


นนนนเอง ออกจากทาเรอสปปารกะไดไปถงกรงสาวตถ ดวยการพก โดยราตรเดยว. เขาไดเดนทางประมาณ ๑๒๐ โยชน ทงหมด โดยการพกราตรเดยวเทานน; กแล เมอไป ไปแลวดวยอานภาพของ เทวดา. อาจารยบางพวกกลาววา " ไปดวยอานภาพของพระพทธเจา บาง " ทเดยว. กในขณะนน พระศาสดาเสดจเขาไปสกรงสาวตถเพอบณฑบาต. พาหยะนนถามภกษทงหลายผฉนอาหารเชาแลว เดนจงกรมอยในทแจง เพอตองการเปลองความครานทางกายวา " เดยวน พระศาสดาประทบ อยทไหน ? " ภกษทงหลายตอบวา " เสดจเขาไปกรงสาวตถเพอ บณฑบาต " แลวถามบรษนนวา " กทานแลมาแตทไหนเลา ? " ทารจรยะ. ขาพเจามาแตทาเรอสปปารกะ. ภกษ. ทานออกในกาลไร ? ทารจรยะ. ขาพเจาออกในเวลาเยนวานน. ภกษ. ทานมาแตทไกล, จงนงกอน, ลางเทาแลวทาดวยนามน แลว จงพกเหนอยเสยหนอย, ทานจกเหนพระศาสดา ในเวลาทเสดจมา. ทารจรยะ. ทานผเจรญ ขาพเจาไมรอนตรายแหงชวตของ พระศาสดาหรอของขาพเจา, ขาพเจาไมไดหยด ไมไดนงในทไหน เดนทางมาสน ๑๒๐ โยชนโดยคนเดยวเทานน, ขาพเจาพอเหนพระ ศาสดาแลวจงจกพกเหนอย. พาหยะนน กลาวอยางนนแลว มทาทเรงรอน๑เขาไปยงกรง ๑. ตรมานรโป=มรปแหงบคคลผดวน แปลตรงศพท ไมไดความแกภาษา, เพอใหได ความแกภาษาและเหมาะแกเรอง จงไดแปลอยางนน.


สาวตถ เหนพระผมพระภาคเสดจไปเทยวบณฑบาตดวยพทธสรอนหา ทเปรยบมได คดวา " นานหนอ เราเหนพระโคดมสมมาสมพทธะ " ดงนแลว กนอมตวเดนไปท ๆ ตนเหน ถวายบงคมดวยเบญจางค ประดษฐในระหวางถนน จบทขอพระบาททง ๒ แนน แลวกราบทล อยางนวา " พระเจาขา ขอพระผมพระภาคจงทรงแสดงธรรมแกขา พระองค, ขอพระสคตจงทรงแสดงธรรม อนจะพงเปนไปเพอประโยชน สข แกขาพระองคสนกาลนานเถด. " [ ทารจรยะบรรลพระอรหตแตยงเปนคฤหสถ ] ลาดบนน พระศาสดาตรสหามกะเขาวา " พาหยะ ไมใชกาล กอน, เราเปนผเขาไปสระหวางถนนเพอบณฑบาต. " พาหยะ ฟง พระพทธดารสนนแลวกราบทลวา " พระเจาขา ผทองเทยวไปใน สงสาร ไมเคยไดอาหารคอคาขาวเลยหรอ ? ขาพระองคไมรอนตราย แหงชวตของพระองค หรอของขาพระองค, ขอพระองคจงทรงแสดง ธรรมแกขาพระองคเถด. " แมครงท ๒ พระศาสดากตรสหามแลว เหมอนกน. ไดยนวา พระศาสดานนไดทรงปรวตกอยางนวา " จาเดม แตกาลทพาหยะนเหนเราแลว สรระทงสน (ของเขา) อนปต ทวมทบไมมระหวาง, ผมปตมกาลง แมฟงธรรมแลวจกไมอาจแทง ตลอด (ของจรง) ได, เขาจงตงอย ในอเบกขาคอความมธยสถกอน, แมความกระวนกระวายของเขาจะมกาลง เพราะเปนผเดนมาสนทาง ๑๒๐ โยชนโดยคนเดยวเทานน, แมความกระวนกระวายนนจงระงบ


เสยกอน, " เพราะฉะนน พระศาสดาจงตรสหาม ๒ ครง ถกเขาออน วอนแมครงท ๓ ประทบยนในระหวางถนนนนเอง ทรงแสดงธรรม โดยนยเปนตนวา " พาหยะ เพราะเหตนน เธอพงศกษาในศาสนาน อยางนวา ' เมอรปเราไดเหนแลว รปจกเปนเพยงเราเหน. " พาหยะ นนกาลงฟงธรรมของพระศาสดานนแล ยงอาสวะทงหมดใหสนไป บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ แลว, กแลขณะนนนนเอง เขาทลขอบรรพชากะพระผมพระภาค, ถกตรสถามวา " บาตรจวร ของเธอครบแลวหรอ ? " ทลตอบวา " ยงไมครบ. " ทนนพระศาสดา ตรสกะเขาวา " ถาอยางนน เธอจงแสวงหาบาตรจวร " แลวกเสดจ หลกไป. ไดยนวา พาหยะนนกระทาสมณธรรมสน ๒ หมนป คดวา " ธรรมดาภกษไดปจจยดวยตนแลว ไมเหลยวแลผอน บรโภคเอง เทานน จงควร " ดงนแลว ไมไดกระทาการสงเคราะหดวยบาตรหรอ จวร แมแกภกษรปหนง. เพราะฉะนน พระศาสดาทรงทราบวา " บาตรและจวรอนสาเรจดวยฤทธ จกไมเกดขน " จงไมไดประทาน บรรพชา ดวยความเปนเอหภกขแกเขา. แมพาหยะนนแสวงหาบาตร จวรอยนนแล ยกษณตนหนงมาดวยรปแมโคนม ขวดถกตรงขาออน ขางซาย ใหถงความสนชวต. พระศาสดาเสดจเทยวบณฑบาต ทรงกระทาภตกจเสรจแลว เสดจออกไปพรอมกบภกษเปนอนมาก ทรงเหนสรระของพาหยะถกทง ในทกองขยะ จงทรงบญชาภกษทงหลายวา " ภกษทงหลาย เธอ


ทงหลายจงยนใกลประตเรอนแหงหนง ใหนาเตยงมาแลว นาสรระน ออกจากเมอง เผาแลวทาสตปไว. " ภกษทงหลายกระทาดงนนแลว; กแลครนกระทาแลวไปยงวหารเขาเฝาพระศาสดา ทลบอกกจทตนกระ ทาแลว ทลถามอภสมปรายภพของพาหยะนน. [ ทารจรยะเลศในทางขปปาภญญา ] ลาดบนน พระผมพระภาคตรสบอกความทพาหยะนนปรนพพาน แลวแกภกษเหลานน, ทรงตงไวในเอตทคคะ๑วา " ภกษทงหลาย พาหยะ ทารจรยะ (ผนงผาเปลอกไม) เปนเลศกวาภกษ ผสาวก ของเราผตรสรเรว. " ลาดบนน ภกษทงหลายทลถามพระศาสดาวา " พระเจาขา พระองคตรสวา ' พาหยะ ทารจรยะ บรรลพระอรหต, เขาบรรลพระอรหตเมอไร ? " พระศาสดา. ในกาลทเขาฟงธรรมของเรา ภกษทงหลาย. ภกษ. กพระองคตรสธรรมแกเขาเมอไรเลา ? พระศาสดา. เรากาลงเทยวบณฑบาต ยนในระหวางถนนกลาว ธรรมแกเขา. ภกษ. พระเจาขา กธรรมทพระองคประทบยนในระหวางถนน ตรสแลว มประมาณเลกนอย, เขายงคณวเศษใหบงเกดดวยธรรม มประมาณเพยงนนอยางไร ? ลาดบนน พระศาสดาตรสกะภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย เธอทงหลายอยานบธรรมของเราวา ' นอยหรอมาก,' ดวยวาคาถา ๑. อง. เอก. ๒๐/๓๒.


พนหนงแมเปนอเนกทไมอาศยประโยชน ไมประเสรฐ, สวนบทแหง คาถาแมบทเดยวอาศยประโยชน ประเสรฐกวา " ดงนแลว เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " หากวา คาถาแมพนหนง ไมประกอบดวย บทเปนประโยชน [ ไมประเสรฐ ]; บทแหง คาถาบทเดยว ซงบคคลฟงแลว สงบระงบได ประเสรฐกวา. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา เอก คาถาปท ความวา แม คาถา ๆ เดยวเหนปานนวา " ความไมประมาท เปนทางอมตะ ฯ ล ฯ เหมอนคนตายแลว " ประเสรฐกวา. บททเหลอพงทราบตามนยกอน นนแล. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระทารจรยเถระ จบ.


๓. เรองพระกณฑลเกสเถร* [ ๘๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางกณฑล- เกส ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ คาถา สต ภาเส " เปนตน. [ ธดาเศรษฐไดโจรเปนสาม ] ดงไดสดบมา ธดาเศรษฐคนหนงในกรงราชคฤห มอาย ๑๖ ปยาง มรปสวย นาด. กนารทงหลายผตงอยในวยนน ยอมมความ ฝกใฝในบรษ โลเลในบรษ. ครงนน มารดาบดา ใหธดานน อยในหองอนมสร บนพนชนบนแหงปราสาท ๗ ชน. ไดกระทาทาส คนเดยวเทานน ใหเปนผบารงบาเรอนาง. ครงนน พวกราชบรษจบกลบตรคนหนง ผกระทาโจรกรรม ไดมดมอไพลหลง โบยดวยหวาบครงละ ๔ เสน ๆ แลวนาไปสทสาหรบ ฆา. ธดาเศรษฐไดยนเสยงของมหาชน คดวา " นอะไรกนหนอแล ? ยนแลดอยบนพนปราสาท เหนโจรนนแลวกมจตปฏพทธปรารถนาอย หามอาหารแลวนอนบนเตยง. ลาดบนน มารดาถามนางวา " แม นอยางไรกน ? " ธดาเศรษฐ. ถาดฉนจกไดบรษคนทเขาถกจบนาไปวา ' เปน โจร ' นนไซร, ดฉนจกเปนอย; ถาไมได, ชวตดฉนกจะไมม, ดฉน จกตายในทนนแหละ. * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


มารดา. แม เจาอยากระทาอยางนเลย, เจาจกไดสามอนซงเสมอ กนโดยชาตและโภคะของเรา. ธดาเศรษฐ. กจดวยบรษอนสาหรบดฉนไมม, ดฉนเมอไมได บรษคนนจกตาย. มารดา เมอไมอาจยงธดาใหยนยอมไดจงบอกแกบดา. ถงบดา นนกยงไมอาจยงธดานนใหยนยอมได คดวา " เราอาจจะกระทาอยางไร ได ? " สงหอภณฑะพนหนงแกราชบรษ ผใหจบโจรนนแลวเดนไป อย ดวยคาวา " ทานจงรบภณฑะนไวแลว ใหบรษคนนนแกฉน. " ราชบรษนนรบคาวา " ดละ " แลวรบกหาปณะ ปลอยโจรนนไป ฆาบรษอนแลว กราบทลแดพระราชาวา " ขอเดชะ ขาพระองค ฆาโจรแลว. " แมเศรษฐไดใหธดาแกโจรนนแลว. นางคดวา " จกยงสาม ใหยนด " จงตกแตงดวยเครองประดบทงปวง จดแจงยาคเปนตน แกโจรนนเองทเดยว. [ โจรคดอบายพาภรรยาไปฆา ] โดยกาลลวงไป ๒ - ๓ วน โจรคดวา " ในกาลไรหนอแล ? เรา จกไดเพอฆาหญงน ถอเอาเครองประดบของหญงน ขายกนในโรงสรา แหงหนง. " โจรนนคดวา " อบายนมอย " จงหามอาหารเสยนอนบน เตยง. ทนน นางเขาไปหาโจรนนแลวถามวา " นาย อะไรเสยดแทง ทาน ? "


โจร. อะไร ๆ ไมไดเสยดแทงดอก นางผเจรญ. ธดาเศรษฐ. กมารดาบดาของฉน โกรธทานแลหรอ ? โจร. ไมโกรธ นางผเจรญ. ธดาเศรษฐ. เมอเปนเชนนน นชออะไร ? โจร. นางผเจรญ ฉนถกจบนาไปวนนน บนบาน๑ไวตอ เทวดาผสถตอยทภเขาทงโจรไดชวตแลว, แมหลอนกไดฉนดวยอานภาพ แหงเทวดานนเหมอนกน, นางผเจรญ ฉนคดวา " ฉนตงพลกรรมนน ไวตอเทพดา. " ธดาเศรษฐ. นาย อยาคดเลย, ดฉนจกทาพลกรรม, ทาน จงบอก, ตองการอะไร ? โจร. ตองการขาวมธปายาสชนดมนานอย และดอกไมมขาว ตอกเปนท ๕. ธดาเศรษฐ. ดละ นาย. ดฉนจกจดแจง. ธดาเศรษฐนนจดแจงพลกรรมทกอยางแลว จงกลาววา " มา เถด นาย, เราไปกน. " โจร. นางผเจรญ ถาอยางนน หลอนใหพวกญาตของหลอน กลบเสย ถอเอาผาและเครองประดบทมคามากแลวจงตกแตงตว, เรา จกหวเราะเลนพลางเดนไปอยางสบาย. นางไดกระทาอยางนนแลว, ทนน ในเวลาถงเชงเขา โจรนน กลาวกะนางวา " นางผเจรญ เบองหนาแตน เราจกไปกน ๒ คน, ๑. พลกมม ปฏสสณตวา รบซงพลกรรม คอ การบวงสรวง.


หลอนจงใหคนทเหลอกลบพรอมกบยาน ยกภาชนะพลกรรมถอไปเอง. " นางไดกระทาอยางนน. โจรพานางขนสภเขาทงโจร. กมนษยทงหลายยอมขนไปโดยขาง ๆ หนงแหงภเขานน. ขาง ๆ หนงเปนโกรกชน, มนษยทงหลายยนอยบนยอดเขาแลว ยอมทงโจร ทงหลายโดยทางขางนน, โจรเหลานนเปนทอนเลกทอนนอยตกลงไป ทพน; เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา " เขาทงโจร. " นางยนอยบนยอด เขานนกลาววา " นาย จงทาพลกรรมของทาน. " โจรนนไดนง แลว. เมอนางกลาวอกวา " นาย เหตไรทานจงนงเสยเลา ? " จงบอก กะนางวา " ฉนไมตองการพลกรรมดอก, แตฉนลอลวงพาหลอนมา. " ธดาเศรษฐ. เพราะเหตไร ? นาย. โจร. เพอตองการฆาหลอนเสย แลวถอเอาเครองประดบของ หลอนหนไป. นางถกมรณภยคกคามแลวกลาววา " นายจา ดฉนและเครอง ประดบของดฉนกเปนของ ๆ ทานทงนน, เหตไร ทานจงพดอยางน ?. " โจรนนแมถกออนวอนบอย ๆ วา " ทานจงอยากระทาอยางน " กกลาว วา " ฉนจะฆาใหได. " นางกลาววา " เมอเปนเชนนน ทานจะตอง การอะไร ? ดวยความตายของดฉน, ทานถอเอาเครองประดบเหลาน แลวใหชวตแกดฉนเถด, จาเดมแตนทานจงจาดฉนวา ' ตายแลว,' หรอวาดฉนเปนทาสของทานกระทาหตถกรรม " ดงนแลว กลาว คาถานวา :- " สายสรอยทองคาเหลาน ลวนสาเรจดวยแกว


ไพฑรย, ทานผเจรญ ทานจงถอเอาทงหมด และจงประกาศวาดฉนเปนทาส. " โจรฟงคานนแลว กลาววา " เมอดฉนกระทาอยางนน, หลอนไปแลว กจกบอกแกมารดาบดา, ฉนจกฆาใหได, หลอนอยาคราครวญไปนก เลย " ดงนแลว กลาวคาถานวา :- " หลอนอยาคราครวญนกเลย, จงรบหอสงของ เขาเถด, ชวตของหลอนไมมดอก, ฉนจะถอ เอาสงของทงหมด. " [ ธดาเศรษฐผลกโจรตกเขาตาย ] นางคดวา " โอ กรรมนหนก, ชอวาปญญา ธรรมดา มไดสรางมาเพอประโยชนแกงกน, ทแท สรางมาเพอประโยชน พจารณา, เราจกรสงทควรกระทาแกเขา. " ลาดบนน นางกลาวกะโจรนนวา " นาย ทานถกจบนาไปวา ' เปนโจร ' ในกาลใด; ในกาลนน ดฉนบอกแกมารดาบดา, ทาน ทง ๒ นนสละทรพยพนหนง ใหนาทานมากระทาไวในเรอน, จาเดม แตนนดฉนกอปการะทาน, วนนทานจงใหดฉนกระทาตว (ทาน) ใหเหนถนดแลวไหว. โจรนนกลาววา " ดละ นางผเจรญ, หลอนจงทาตว (ฉน) ใหเหนถนด แลวไหวเถด " ดงนแลว กไดยนอยบนยอดเขา. ทนน นางทาปทกษณ ๓ ครง ไหวโจรนนในท ๔ สถานแลว กลาววา


" นาย นเปนการเหนครงสดทายของดฉน, บดนการททานเหน ดฉน หรอการทดฉนเหนทานไมมละ " แลวสวมกอดขางหนาขางหลง ยนทขางหลงเอามอขางหนงจบโจรผประมาท ยนอยบนยอดเขาตรงคอ เอามอขางหนงจบตรงรกแรขางหลง ผลกลงไปในเหวแหงภเขา. โจร นนกระทบถกททองแหงเขา เปนชนเลกชนนอย ตกลงไปแลวทพน. [ หญงผมปญญากเปนบณฑตได ] เทวดาผสถตอยบนยอดเขาททงโจร เหนกรยาแมของชนทง ๒ นน จงใหสาธการแกหญงนน แลวกลาวคาถานวา :- " บรษนน เปนบณฑตในททกสถาน กหาไม, แมสตรนน ผมปญญาเหนประจกษ กเปนบณฑต ได ในทนน ๆ. " ธดาเศรษฐแมนน ครนผลกโจรลงไปในเหวแลว (คดวา) " หากวา เราจกไปบาน, มารดาบดาจกถามวา ' สามของเจาไปไหน ? ' หากเราถกถามอยางนนจะตอบวา ' ดฉนฆาเสยแลว ' ทานจกทมแทง เราดวยหอกคอปากวา ' นางคนหวดอ เจาใหทรพยพนหนงใหนา ผวมา บดน กฆาเขาเสยแลว; ' แมเมอเราบอกวา ' เขาปรารถนาจะฆา ดฉน เพอตองการเครองประดบ, ' ทานกจกไมเชอ; อยาเลยดวยบาน ของเรา " ดงนแลว ทงเครองประดบไวในทนนนนเอง เขาไปสปา เทยวไปโดยลาดบ ถงอาศรมของพวกปรพาชกแหงหนง ไหวแลว กลาววา " ทานผเจรญ ขอทานทงหลายจงใหการบรรพชา ในสานก


ของทานแกดฉนเถด. " ลาดบนน ปรพาชกทงหลายใหนางบรรพชา แลว. [ ธดาเศรษฐบวชเปนปรพาชก ] ธดาเศรษฐนนพอบวชแลว ถามวา " ทานผเจรญ อะไรเปน สงสดแหงบรรพชาของทาน. " ปรพาชก. นางผเจรญ บคคลกระทาบรกรรมในกสน ๑๐ แลว พงยงฌานใหบงเกดบาง, พงเรยนวาทะพนหนงบาง, นเปน ประโยชนสงสดแหงบรรพชาของพวกเรา. ธดาเศรษฐ. ดฉนไมอาจจะยงฌานใหเกดไดกอน, แตจดเรยน วาทะพนหนง พระผเปนเจา. ลาดบนน ปรพาชกเหลานน ยงนางใหเรยนวาทะพนหนงแลว กลาววา " ศลปะ ทานกเรยนแลว, บดน ทานจงเทยวไปบนพนชมพ- ทวป ตรวจดผสามารถจะกลาวปญหากะตน " แลว ใหกงหวาในมอ แกนาง สงไปดวยสงวา " ไปเถด นางผเจรญ; หากใคร ๆ เปน คฤหสถอาจกลาวปญหากบทานได, ทานจงเปนบาทปรจารกา ของ ผนนเทยว; หากเปนบรรพชต, ทานจงบรรพชาในสานกผนนเถด. " นางมชอวา ชมพปรพาชกา ตามนาม (ไม) ออกจากทนนเทยวถาม ปญหากะผทตนเหนแลว ๆ. คนชอวาผสามารถจะกลาวกบนางไมได มแลว. มนษยทงหลายพอฟงวา " นางชมพปรพาชกามาแตทน " ยอมหนไป. นางเขาไปสบานหรอตาบลเพอภกษา กอกองทรายไว


ใกลประตบาน ปกกงหวาบนกองทรายนน กลาววา " ผสามารถจะ กลาวกบเรา จงเหยยบกงหวา " แลวกเขาไปสบาน. ใคร ๆ ชอวา สามารถจะเขาไปยงทนน มไดม, แมนางยอมถอกงอน ในเมอ กงหวา (เกา) เหยวแหง, เทยวไปโดยทานองน ถงกรงสาวตถ ปกกง (หวา) ใกลประตบาน พดโดยนยทกลาวมาแลวนนแล เขาไปเพอ ภกษา. เดกเปนอนมากไดยนลอมกงไมไวแลว. [ ธดาเศรษฐมชอวากณฑลเกสเถร ] ในกาลนน พระสารบตรเถระเทยวไปเพอบณฑบาต กระทา ภตกจแลวออกไปจากเมอง เหนเดกเหลานนยนลอมกงไม จงถามวา " นอะไร ?. " เดกทงหลายบอกเรองนนแกพระเถระแลว. พระเถระ กลาววา " เดกทงหลาย ถาอยางนน พวกเจาจงเหยยบกงไมน. " พวกเดก. พวกกระผมกลว ขอรบ. พระเถระ. เราจกกลาวปญหา, พวกเจาเหยยบเถด. เดกเหลานน เกดความอตสาหะดวยคาของพระเถระ กระทา อยางนน โหรองอย โปรยธลขนแลว. นางปรพาชกามาแลวดเดกเหลานน กลาววา " กจดวยปญหา ของเรากบพวกเจาไมม; เหตไร พวกเจาจงพากนเหยยบกงไมของเรา ? " พวกเดกกลาววา " พวกเรา อนพระผเปนเจาใชใหเหยยบ. " นางปรพาชกา. ทานผเจรญ ทานใชใหพวกเดกเหยยบกงไม ของดฉนหรอ ?


พระเถระ. เออ นองหญง. นางปรพาชกา. ถาอยางนน ทานจงกลาวปญหากบดฉน. พระเถระ. ดละ, เราจกกลาว. นางปรพาชกานน ไดไปสสานกของพระเถระเพอถามปญหาใน เวลาเงาไมเจรญ (คอเวลาบาย). ทวทงเมอง ลอกระฉอนกนวา " พวก เราจกฟงถอยคาของ ๒ บณฑต. " พวกชาวเมองไปกบนางปรพาชกานน เหมอนกน ไหวพระเถระแลวนง ณ ทสดขางหนง. นางปรพาชกา กลาวกะพระเถระวา " ทานผเจรญ ดฉนจก ถามปญหากะทาน. " พระเถระ. ถามเถด นองหญง. นางถามวาทะพนหนงแลว. พระเถระแกปญหาทนางถามแลว ๆ. ลาดบนน พระเถระกลาวกะนางวา " ปญหาของทานมเทาน, ปญหาแมอนมอยหรอ ? " นางปรพาชกา. มเทานแหละ ทานผเจรญ. พระเถระ. ทานถามปญหาเปนอนมาก, แมเราจกถามสกปญหา หนง, ทานจกแกไดหรอไม ? นางปรพาชกา. ดฉนรกจกแก, จงถามเถด ทานผเจรญ. พระเถระ ถามปญหาวา " อะไร ? ชอวาหนง. " นางปรพาชกา นน ไมรวา " ปญหาน ควรแกอยางน " จงถามวา " นนชอวาอะไร ? ทานผเจรญ " พระเถระ. ชอพทธมนต นองหญง.


นางปรพาชกา. ทานจงใหพทธมนตนน แกดฉนบาง ทาน ผเจรญ. พระเถระ. หากวา ทานจกเปนเชนเรา, เราจกให. นางปรพาชกา. ถาเชนนน ขอทานยงดฉนใหบรรพชาเถด. พระเถระ บอกแกนางภกษณทงหลายใหบรรพชาแลว. นาง ครนไดบรรพชาอปสมบทแลว มชอวากณฑลเกสเถร บรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายโดย ๒ - ๓ วนเทานน. [ ชนะกเลสประเสรฐ ] ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " การฟงธรรมของ นางกณฑลเกสเถรไมมมาก, กจแหงบรรพชตของนางถงทสดแลว, ได ยนวา นางทามหาสงครามกบโจรคนหนงชนะแลวมา. " พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษทงหลายนน กราบทลวา " ถอยคาชอน. " จงตรสวา " ภกษทงหลาย พวกเธอ อยานบธรรมทเราแสดงแลววา ' นอยหรอมาก ' บททไมเปนประโยชน แม ๑๐๐ บทไมประเสรฐ, สวนบทแหงธรรมแมบทเดยวประเสรฐกวา เทยว; อนง เมอบคคลชนะโจรทเหลอ หาชอวาชนะไม. สวนบคคล ชนะโจรคอกเลส อนเปนไปภายในนนแหละ จงชอวาชนะ เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถาเหลานวา :- " กผใด พงกลาวกถาตง ๑๐๐ ซงไมประกอบ


ดวยบทเปนประโยชน; บทแหงธรรมบทเดยว ทบคคลฟงแลวสงบระงบได ประเสรฐกวา (การกลาวกถาตง ๑๐๐ ของผนน). ผใด พง ชนะมนษยพนหนงคณดวยพนหนง (คอ ๑ ลาน) ในสงคราม ผนน หาชอวา เปนยอด แหงชนผชนะในสงครามไม, สวนผใดชนะตน คนเดยวได, ผนนแล เปนยอดแหงผชนะ ใน สงคราม. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา คาถา สต ความวา กบคคลใด พงกลาวคาถากาหนดดวย ๑๐๐ คอเปนอนมาก. บาทพระคาถาวา อนตถปทสหตา ความวา ประกอบดวยบททงหลายอนไมมประโยชน ดวยอานาจพรรณนาอากาศเปนตน. บททปฏสงยตดวยธรรมมขนธเปนตน สาเรจประโยชน ชอวา บทธรรม. บรรดาธรรม ๔ ทพระศาสดาตรสไวอยางนวา " ปรพาชก ทงหลาย บทธรรม ๔ เหลาน; ๔ คออะไรบาง ? ปรพาชกทงหลาย คอบทธรรมคอความไมเพงเลง, บทธรรมคอความไมปองราย, บทธรรม คอความระลกชอบ, บทธรรมคอความตงใจไวชอบ, บทธรรมแมบท เดยวประเสรฐกวา. "


บาทพระคาถาวา โย สหสส สหสเสน ความวา ผใดคอ นกรบในสงคราม พงชนะมนษยพนหนงซงคณดวยพน ในสงคราม ครงหนง ไดแกชนะมนษย ๑๐ แสนแลว พงนาชยมา, แมผน กหา ชอวา เปนยอดแหงชนทงหลายผชนะในสงครามไม. บาทพระคาถาวา เอกจ เชยยมตตาน ความวา สวนผใด พจารณา กมมฏฐานอนเปนไปในภายใน ในทพกกลางคนและทพก กลางวน พงชนะตน ดวยการชนะกเลสมโลภเปนตน ของตนได. บาทพระคาถาวา ส เว สงคามชตตโม ความวา ผนนชอวา เปนยอด คอประเสรฐ แหงชนทงหลายผชนะในสงคราม ไดแก เปนนกรบเยยมในสงคราม. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระกณฑลเกสเถร จบ.


๔. เรองอนตถปจฉกหราหมณ* [ ๘๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอนตถ- ปจฉกพราหมณ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตา หเว " เปนตน. [ ความฉบหายยอมมแกผเสพกรรม ๖ อยาง ] ไดยนวา พราหมณนนคดวา " พระสมมาสมพทธเจาทรงทราบ สงทเปนประโยชนอยางเดยวหรอหนอแล ? หรอทรงทราบแมสงมใช ประโยชน; เราจกทลถามพระองค " ดงนแลว จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา " พระเจาขา พระองคเหนจะทรงทราบสงทเปนประโยชน อยางเดยว, ไมทรงทราบสงทมใชประโยชน. " พระศาสดา. พราหมณ เรารทงสงทเปนประโยชน ทงสงทมใช ประโยชน พราหมณ. ถาเชนนน ขอพระองคจงตรสบอกสงทมใชประโยชน แกขาพระองคเถด. ลาดบนน พระศาสดาตรสพระคาถาน แกพราหมณนนวา " การนอนจนตะวนขน (นอนตนสาย) ความ เกยจคราน ความดราย การผลดวนประกนพรง๑

การเดนทางแหงคนเดยว การเขาไปเสพภรรยา ของผอน พราหมณ ทานจงเสพกรรม ๖ อยาง * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. ทฑโสตตย หมายความวา การผดเพยนกาลเวลา, การผลดวนประกนพรง.


นเถด, สงมใชประโยชน [ ความฉบหาย ] จกม แกทาน. " พราหมณฟงพระพทธดารสนนแลว ไดใหสาธการวา " ดละ ดละ ทานผเปนอาจารยของคณะ ทานผเปนใหญในคณะ, พระองคเทยว ยอมทรงทราบทงสงทเปนประโยชน ทงสงทมใชประโยชน. " พระศาสดา. อยางนน พราหมณ, ขนชอวาผรสงทเปนประโยชน และสงมใชประโยชน เชนกบดวยเราไมม. ลาดบนน พระศาสดาทรงตรวจดอธยาศยของพราหมณนนแลว จงตรสถามวา " พราหมณ ทานเปนอย (เลยงชพ) ดวยการงาน อะไร ? " พราหมณ. ดวยการงานคอการเลนสะกา (การพนน) พระโคดม ผเจรญ. พระศาสดา. กทานชนะหรอแพเลา ? [ ชนะตนเปนการประเสรฐ ] เมอพราหมณนนทลวา " ชนะบาง แพบาง " ดงนแลว พระ ศาสดาจงตรสวา " พราหมณ นนยงมประมาณนอย, ขนชอวาความ ชนะของบคคลผชนะผอนไมประเสรฐ; สวนผใดชนะตนได ดวยชนะ กเลส, ความชนะของผนนประเสรฐ; เพราะวาใคร ๆ ไมอาจทาความ ชนะนนใหกลบพายแพได " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถาเหลานวา :-


" ตนนนแล บคคลชนะแลว ประเสรฐ, สวน หมสตวนอกน บคคลชนะแลว ไมประเสรฐ เลย, (เพราะ) เมอบรษฝกตนแลว ประพฤต สารวมเปนนตย, เทวดา คนธรรพ มาร พรอม ทงพรหม พงทาความชนะของสตวเหนปาน นน ใหกลบแพไมไดเลย. " [ แกอรรถ ] ในพระคาถานน ศพทวา หเว เปนนบาต. ศพทวา ชต เปนลงควปลลาส. ความวา ตนอนบคคลชนะ แลวดวยความชนะกเลสของตน ประเสรฐ. บาทพระคาถาวา ยา จาย อตรา ปชา ความวา สวนหมสตว นใด คอ ทเหลอ พงเปนผอนเขาชนะ ดวยการเลนสะกากด ดวย การฉอทรพยกด ดวยการครอบงาพลในสงครามกด, ความชนะทบคคล ผชนะหมสตวนนชนะแลว ไมประเสรฐ. ถามวา " กเหตไร ? ความชนะนนเทานนประเสรฐ, ความ ชนะนไมประเสรฐ. " แกวา " เพราะเมอบรษฝกตนแลว ฯ ล ฯ ของสตวเหนปานนน ใหกลบแพไมได. " พระศาสดาตรสคานไววา " เพราะวา เมอบรษผชอวาฝกตนแลว เพราะเปนผไรกเลส ไมมกเลสเพยงดงเนน มปกตประพฤตสารวม


ทางกายเปนตนเปนนตย, เทวดากด คนธรรพกด กหรอมารพรอม ทงพรหม แมพากเพยรพยายามอยวา ' เราจกทาความชนะของผนน ใหกลบแพ, จกทากเลสทงหลายทเขาละไดดวยมรรคภาวนาใหเกดอก, กไมพงอาจเลย เพอจะทา (ความชนะ) ของสตวเหนปานนน คอ ผสารวมแลว ดวยการสารวมทางกายเปนตนเหลาน ใหกลบแพ เหมอนผแพดวยทรพยเปนตนแลวเปนปรปกษ ชนะผคนนอกนชนะ แลว พงทาใหกลบแพอก ฉะนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอนตถปจฉกพราหมณ จบ.


๕. เรองพราหมณผเปนลงของพระสารบตรเถระ* [ ๘๕ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพราหมณ ผเปนลงของพระสารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " มาเส มาเส " เปนตน. [ พระเถระพาลงไปเฝาพระศาสดา ] ไดยนวา พระเถระ ไปสสานกของพราหมณนนแลว ถามวา " พราหมณ ทานทากศลอะไร ๆ บางหรอหนอแล ? " พราหมณ. ทา ขอรบ. พระเถระ. ทากศลอะไร ? พราหมณ. ผมใหทานดวยบรจาคทรพยพนหนง ทก ๆ เดอน. พระเถระ. ใหแกใคร. พราหมณ. ใหแกพวกนครนถ ขอรบ. พระเถระ. ปรารถนาอะไร ? พราหมณ. พรหมโลก ขอรบ. พระเถระ. กนเปนทางแหงพรหมโลกหรอ ? พราหมณ. อยางนน ขอรบ. พระเถระ. ใครกลาวอยางน ? พราหมณ. พวกอาจารยผมกลาว ขอรบ. * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


พระเถระกลาววา " ทานไมรทางแหงพรหมโลกทเดยว, แม พวกอาจารยของทานกไมร: พระศาสดาพระองคเดยวเทานน ทรงร มาเถด พราหมณ, ฉนจะทลอาราธนาใหพระองคตรสบอกทางแหง พรหมโลกแกทาน " ดงนแลว พาพราหมณนน นาไปสสานกของ พระศาสดา กราบทลเรองนนวา " พราหมณผน กลาวอยางน พระ เจาขา " แลวกราบทลวา " ดละหนอ ขอพระองคตรสบอกทางแหง พรหมโลกแกพราหมณนน. " [ พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณ ] พระศาสดาตรสถามวา " ไดยนวา อยางนนหรอ ? พราหมณ " เมอพราหมณนนทลวา " อยางนน พระโคดมผเจรญ " จงตรสวา " พราหมณ การแลดสาวกของเราดวยจตอนเลอมใสเพยงครเดยว หรอการถวายอาหารวตถเพยงภกษาทพพเดยว มผลมากแมกวาทาน ททานเมอใหอยางนน ใหแลวตง ๑๐๐ ป " เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " ผใด พงบชาดวยทรพยพนหนงทก ๆ เดอน สน ๑๐๐ ป, สวนการบชานนแล ของผ ทพงบชาทานผมตนอบรมแลวคนเดยว แมคร หนง ประเสรฐกวาการบชาของผนน, การบชา สน ๑๐๐ ป จะประเสรฐอะไรเลา ? "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา สหสเสน ความวา ดวยการบรจาค ทรพยพนหนง. บาทพระคาถาวา โย ยเช สต สม ความวา ผใดเมอบรจาค ทรพยพนหนงทก ๆ เดอน พงใหทานแกโลกยมหาชน สน ๑๐๐ ป. บาทพระคาถาวา เอกจ ภาวตตาน ความวา สวนผใดพง บชาทานผมตนบมแลว ดวยอานาจแหงคณผเดยว โดยทสดเบองตา เปนพระโสดาบน โดยทสดเบองสงเปนพระขณาสพ ผมาถงแทบ ประตเรอน ดวยอานาจถวายภกษาทพพหนง ดวยอานาจการถวายอาหาร พอยงอตภาพใหเปนไปได หรอดวยเพยงถวายผาเนอหยาบ, บชาของ ผนนนนแล ประเสรฐ คอลาเลศ ไดแกสงสด กวาความบชาอนบคคล นอกนบชาแลวสน ๑๐๐ ป. ในเวลาจบเทศนา พราหมณนนบรรลโสดาปตตผลแลว, ชนแม เหลาอนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผเปนลงของพระสารบตรเถระ จบ.


๖. เรองพราหมณผเปนหลานของพระสารบตรเถระ* [ ๘๖ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภหลานของ พระสารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ วสสสต ชนต " [ พระเถระพาหลานไปเฝาพระศาสดา ] ความพสดารวา พระเถระเขาไปหาหลานแมนนแลว ถามวา " พราหมณ เธอทากศลหรอ ? " พราหมณ. อยางนน ขอรบ. พระเถระ. ทากศลอะไร ? พราหมณ. ฆาสตวเลยงตวหนงแลวบาเรอไฟทก ๆ เดอน. พระเถระ. ทาอยางนน เพออะไร ? พราหมณ. เขาวา นนเปนทางแหงพรหมโลก. พระเถระ. ใคร วาอยางนน ? พราหมณ. พวกอาจารยของกระผม ขอรบ. พระเถระ กลาววา " เธอไมรทางแหงพรหมโลกเลย, แมพวก อาจารยของเธอกไมร, มาเถด, เราจกไปสานกของพระศาสดา " ดงนแลว นาหลานนนไปสสานกของพระศาสดา ทลเรองนนแลว กราบทลวา " พระเจาขา ขอพระองคตรสบอกทางแหงพรหมโลก แกพราหมณน. " * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณ ] พระศาสดาตรสถามวา " ไดยนวา อยางนนหรอ ? " เมอ พราหมณนนทลวา " อยางนน พระโคดมผเจรญ " จงตรสวา " พราหมณ การบาเรอไฟของทานผบาเรอไฟอยางนน ตง ๑๐๐ ป ยอมไมถงแมการบชาสาวกของเรา เพยงขณะเดยว " เมอจะทรง สบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " กสตวใด พงบาเรอไฟในปา ตง ๑๐๐ ป, สวนเขา พงบชาทานผมตนอบรมแลวผเดยว แมครหนง, การบชานนนนแลประเสรฐกวา (การบชาตง ๑๐๐ ปของสตวนน) การบชา ๑๐๐ ป จะประเสรฐอะไรเลา ? " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ชนต น เปนชอของสตว. บาทพระ คาถาวา อคค ปรจเร วเน ความวา แมเขาไปสปา ดวยปรารถนา ความเปนผไมมธรรมเครองเนนชา พงบาเรอไฟในปานน. คาทเหลอ เชนเดยวกบคาทมในกอนนนแล. ในเวลาจบเทศนา พราหมณบรรลโสดาปตตผล, แมชนเหลา อนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผเปนหลานของพระสารบตรเถระ จบ.


๗. เรองพราหมณผเปนสหายของพระสารบตรเถระ* [ ๘๗ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพราหมณผ เปนสหายของพระสารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยงกจ ยฏจ " เปนตน. [ พระเถระพาสหายไปเฝาพระศาสดา ] ความพสดารวาพระเถระเขาไปหาพราหมณแมนนแลว ถามวา " พราหมณ ทานทากศลบางอยางหรอ ? " พราหมณ. อยางนน ขอรบ. พระเถระ. ทากศลอะไร ? พราหมณ. บชายญอยางทเขาบชากน. ทราบวา ครงนน ชนทงหลายยอมบชายญนน ดวยการบรจาค อยางมาก. ตอแตน พระเถระถามโดยนยกอนนนแล แลวนาพราหมณ นนไปยงสานกของพระศาสดา ทลเรองนนแลว กราบทลวา " พระ เจาขา ขอพระองคตรสบอกทางแหงพรหมโลก แกพราหมณน. " [ พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณ ] พระศาสดาตรสถามวา " ไดยนวาอยางนนหรอ ? พราหมณ " เมอพราหมณทลรบรองวา " อยางนน " แลว จงตรสวา " พราหมณ *พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ทานททานบชายญอยางทเขาบชากน ใหแกโลกยมหาชนตงป ยอม ไมถงแมเพยงสวน ๔ แหงกศลเจตนาทเกดขนแกคนทงหลาย ผไหว สาวกของเราดวยจตทเลอมใส " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา :- " ผมงบญ พงบชายญและทาบาบวงอยางใด อยางหนงในโลก ตลอดป, ทานนนแมทงหมด ไมถงสวน ๔, การอภวาทในทานผดาเนนตรง ประเสรฐสด. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ยงกจ น เปนคารวบถอไมม สวนเหลอ. บทวา ยฏ ไดแก ทานทเขาใหดวยอานาจการทามงคล เปนตน โดยมาก. บทวา หต ไดแก ทานเพอแขกทเขาจดแจงทา และทานทเขาเชอกรรมและผลของกรรมทา. สองบทวา สวจฉร ยเชถ ความวา พงใหทานมประการ ดงกลาวแลว แกโลกยมหาชน แมในจกรวาลทงสน ตลอดปหนงไมม ระหวางเลย. บทวา ปเปกโข ไดแก ผปรารถนาบญ. บทวา อชชคเตส ความวา ในพระโสดาบน โดยทสดอยางตา ในพระ ขณาสพ โดยทสดอยางสง. คาน เปนคาทพระศาสดาตรสวาไววา " ทานนนทงหมด ไมถง แมสวนท ๔ จากผลแหงกศลเจตนา ของผนอมสรระไหว ดวยจต


ทเลอมใส เหนปานนน; เพราะฉะนน การอภวาทในทานผดาเนน ตรงเทานน ประเสรฐสด. " ในเวลาจบเทศนา พราหมณบรรลโสดาปตตผลแลว, ชนแมเหลา อนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผเปนสหายของพระสารบตรเถระ จบ.


๘. เรองอายวฒนกมาร* [ ๘๘ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอทรงอาศยทฆลมพกนคร ประทบอย ณ กฎในปา๑

ทรงปรารภกมารผมอายยน ตรสพระธรรมเทศนานวา " อภวาทนสลสส " เปนตน. [ พราหมณ ๒ สหายออกบวช ] ไดยนวา พราหมณ ๒ คนชาวทฆลมพกนคร บวชในลทธภาย นอก บาเพญตบะสนกาลนาน ๔๘ ป. บรรดาพราหมณ ๒ คนนน คนหนง คดวา " ประเพณของเราจกเสอมเสย, เราจกสก " ดงนแลว จงขาย บรขารตบะทตนทาไวแกคนเหลาอน ไดภรรยาพรอมดวยโค ๑๐๐ ตว และทรพย ๑๐๐ กหาปณะ ใหตงไวเปนกองทน. ครงนน ภรรยา ของเขาคลอดเดก. สวนสหายของเขานอกจากนไปสตางถนแลว กกลบมาสนครนน อกนนแล. เขาไดยนความทสหายนนมา จงไดพาบตรและภรรยาไป เพอตองการเยยมสหาย, ครนถงแลวใหบตรในมอของมารดาแลว กไหวเองกอน. แมมารดาใหบตรในมอของบดาแลวกไหว. สหายนน กลาววา " ขอทานจงเปนผมอายยน " แตเมอมารดาบดาใหบตรไหว แลว, สหายนนไดนงเสย. * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. กฏกศพท แปลวา กระทอม กม คาวา อรกฏกาย คงเปนกระทอมทเขา สรางไวในปา ไมใชสถานทประทบยงยน เปนทประทบชวคราว.


[ พราหมณถามเหตทสหายไมใหพรแกบตร ] ลาดบนน เขากลาวกะสหายนนวา " ผเจรญ กเพราะเหตไร ? เมอผมไหว ทานจงกลาววา ' ขอทานจงเปนผมอายยน. ' ในเวลาท เดกนไหว ไมกลาวคาอะไร ๆ ? " สหาย. พราหมณ อนตรายอยางหนงของเดกนมอย. พราหมณ. เดกจกเปนอยตลอดกาลเทาไร ? ขอรบ. สหาย. ๗ วน พราหมณ. พราหมณ. เหตเปนเครองปองกน มไหม ? ขอรบ. สหาย. เราไมรเหตเปนเครองปองกน. พราหมณ. กใครพงรเลา ? ขอรบ. สหาย. พระสมณโคดม, ทานจงไปสานกของพระสมณโคดมนน แลวถามเถด. พราหมณ. ผมไปในทนน กลวแตการเสอมแหงตบะ. สหาย. ถาความรกในบตรของทานมอย, ทานอยาคดถงการเสอม แหงตบะ จงไปสานกของพระสมณโคดมนน ถามเถด. [ พราหมณไปเฝาพระศาสดา ] พราหมณนนไปสสานกของพระศาสดาไหวเองกอน. พระศาสดา ตรสวา " ทานจงมอายยน. " แมในเวลาทปชาบดไหว กตรสแกนาง อยางนนเหมอนกน ในเวลาทเขาใหบตรไหวไดทรงนงเสย. เขาทลถาม พระศาสดาโดยนยกอนนนแล แมพระศาสดากทรงพยากรณแกเขา


อยางนนเหมอนกน. ไดยนวา พราหมณนนไมแทงตลอดพระสพพญตญาณ จง เทยบเคยงมนตของตนกบพระสพพญตญาณ, แตไมรอบายเครอง ปองกน. [ พระศาสดาตรสบอกอบายเครองปองกน ] พราหมณทลถามพระศาสดาวา " กอบายเครองปองกนมอย หรอ ? พระเจาขา. " พระศาสดา. พงม พราหมณ. พราหมณ. พงมอยางไร ? พระศาสดา. ถาทานพงอาจเพอทามณฑปใกลประตเรอนของตน ใหทาตงไวตรงกลางมณฑปนน แลวปอาสนะไว ๘ หรอ ๑๖ ท ลอมรอบตงนน ใหสาวกของเรานงบนอาสนะเหลานน ใหทาพระ ปรตร ๗ วนไมมระหวาง, อนตรายของเดกนนพงเสอมไป ดวย อบายอยางน. พราหมณ. พระโคดมผเจรญ ขาพระองคอาจทามณฑปเปนตน ได, แตจกไดสาวกของพระองคอยางไร ? พระศาสดา. เมอทานทากจเทานแลว เราจกสงสาวกของเราไป. พราหมณทลรบวา " ดละ พระโคดมผเจรญ " แลวทากจนน ทงหมดใกลประตเรอนของตนแลว ไดไปยงสานกของพระศาสดา. [ พวกภกษไปสวดพระปรตร ] พระศาสดาทรงสงภกษทงหลายไป. ภกษเหลานนไปนงในมณฑป


นน. พราหมณสามภรรยาใหเดกนอนบนตงแลว. ภกษทงหลายสวด พระปรตร ๗ คน ๗ วน ไมมระหวาง. ในวนท ๗ พระศาสดาเสดจมา เอง. เมอพระศาสดานนเสดจไปแลว. พวกเทวดาในจกรวาลทงสน ประชมกนแลว. กอวรทธกยกษตนหนงบารงทาวเวสสวณ ๑๒ ป เมอจะไดพร จากสานกทาวเวสสวณนน ไดวา " ในวนท ๗ จากวนน ทานพงจบ เอาเดกน; " เพราะฉะนน ยกษตนนนจงไดมายนอย. กเมอพระศาสดา เสดจไปในมณฑปนน, เมอพวกเทวดาผมศกดใหญประชมกน. พวก เทวดาผมศกดนอยลดถอยไป ไมไดโอกาสหลกไปตลอด ๑๒ โยชน ถงอวทธกยกษกไดหลกไปยนอยางนนเหมอนกน. [ เดกพนอนตรายกลบมอายยน ] แมพระศาสดาไดทรงทาพระปรตรตลอดคนยงรง. เมอ ๗ วน ลวงแลว, อวรทธกยกษไมไดเดก. กในวนท ๘ เมออรณพอขนเทานน, สองสามภรรยานาเดกมาใหถวายบงคมพระศาสดา. พระศาสดาตรสวา " ขอเจาจงมอายยนเถด. " พราหมณ. ๑๒๐ ป พราหมณ. ลาดบนน ๒ สามภรรยาขนานนามเดกนนวา " อายวฒนกมาร. " อายวฒนกมารนน เตบโตแลว อนอบาสก ๕๐๐ คนแวดลอมเทยวไป. [ การกราบไหวทานผมคณทาใหอายยน ] ภายหลงวนหนง ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " ผม


อายทงหลาย ทานทงหลายจงด, ไดยนวา อายวฒนกมารพงตายใน วนท ๗, บดนอายวฒนกมารนน (ดารงอย ๑๒๐ ป) อนอบาสก ๕๐๐ คนแวดลอมเทยวไป; เหตเครองเจรญอายของสตวเหลาน เหนจะม. " พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกน ดวยเรองอะไรหนอ ? " เมอภกษทงหลาย กราบทลวา " ดวยเรองชอน, " จงตรสวา " ภกษทงหลาย อายเจรญ อยางเดยวเทานนกหาไม, กสตวเหลานไหวทานผมพระคณ ยอมเจรญ ดวยเหต ๔ ประการ พนจากอนตราย, ดารงอยจนตลอดอายทเดยว " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " ธรรม ๔ ประการ คอ อาย วรรณะ สขะ พละ เจรญแกบคคลผกราบไหวเปนปกต ผออนนอม ทานผเจรญเปนนตย. " [ แกอรรถ ] บรรดาทบทเหลานน บทวา อภวาทนสลสส คอ ผไหวเปนปกต ไดแก ผขวนขวายกจคอการไหวเนอง ๆ. บทวา วฑฒาปจายโน ความวา แกคฤหสถผออนนอมหรอผบชาเปนนตย ดวยการกราบไหว แมในภกษหนมและสามเณรบวชในวนนน, กหรอแกบรรพชตผออน นอมหรอผบชาเปนนตย ดวยการกราบไหวในทานผแกกวาโดยบรรพชา หรอโดยอปสมบท (หรอ) ในทานผเจรญดวยคณ. สองบทวา จตตาโร ธมมา ความวา เมออายเจรญอย, อายนน


ยอมเจรญสนกาลเทาใด, ธรรมทงหลายแมนอกน กเจรญสนกาล เทานนเหมอนกน, ดวยวาผใดทากศลทยงอาย ๕๐ ป ใหเปนไป, อนตรายแหงชวตของผนนพงบงเกดขนแมในกาลมอาย ๒๕ ป; อนตราย นนยอมระงบเสยได ดวยความเปนผกราบไหวเปนปกต. ผนนยอม ดารงอยไดจนตลอดอายทเดยว. แมวรรณะเปนตนของผนน ยอม เจรญพรอมกบอายแล. นยแมยงกวาน กอยางนแล. กชอวาการเจรญแหงอาย ทเปนไปโดยไมมอนตราย หามไม. ในเวลาจบเทศนา อายวฒนกมาร ตงอยในโสดาปตตผล พรอมกบอบาสก ๕๐๐ แลว, แมชนเหลาอนเปนอนมาก กบรรลอรยผล ทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอายวฒนกมาร จบ.


๙. เรองสงกจจสามเณร* [ ๘๙ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสงกจจ- สามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ สสสต ชเว " เปนตน. [ กลบตร ๓๐ คนออกบวช ] ไดยนวา กลบตรประมาณ ๓๐ คนในกรงสาวตถ ฟงธรรมกถา แลว บวชถวายชวตในศาสนาของพระศาสดา. ภกษเหลานนอปสมบท๑

ได ๕ พรรษา เขาไปเฝาพระศาสดา สดบธระ ๒ ประการ คอ " คนถธระ วปสสนาธระ " ไปทาอตสาหะในคนถธระ เพราะเปนผ บวชในเวลาเปนคนแก มความประสงคจะบาเพญวปสสนาธระ ทลให พระศาสดาตรสบอกกมมฏฐานจนถงพระอรหตแลว จงทลอาลาพระ ศาสดาวา " ขาพระองคจกไปสแดนปาแหงหนง พระเจาขา. " พระศาสดาตรสถามวา " พวกเธอจกไปยงทไหน ? " เมอภกษ เหลานนกราบทลวา " สถานทชอโนน, " ไดทรงทราบวา " ภยจกเกด ขนในทนนแกภกษเหลานน เพราะอาศยคนกนเดนคนหนง, กแตวา เมอสงกจจสามเณรไปแลว ภยนนจกระงบ. เมอเปนเชนนนกจบรรพชต ของภกษเหลานน จกถงความบรบรณ. " * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล. ๑. อปสมปทาย ปจวสสา หตวา เปนผมพรรษา ๕ โดยการอปสมบท.


[ ประวตของสงกจจสามเณร ] สามเณรของพระสารบตรเถระชอสงกจจสามเณร มอาย ๗ ป โดยกาเนด. ไดยนวา มารดาของสงกจจสามเณรนน เปนธดาของ ตระกลมงคงในกรงสาวตถ. เมอสามเณรนนยงอยในทอง มารดานน ไดทากาละในขณะนนนนเอง ดวยความเจบไขอยางหนง. เมอมารดา นนถกเผาอย เนอสวนทเหลอไหมไป เวนแตเนอทอง. ลาดบนน พวกสปเหรอยกเนอทองของนางลงจากเชงตะกอน แทงดวยหลาวเหลก ในท ๒ - ๓ แหง. ปลายหลาวเหลกกระทบหางตาของทารก. พวก สปเหรอแทงเนอทองอยางนนแลว จงโยนไปบนกองถาน ปกปดดวย ถานนนแลแลวหลกไป. สวนเนอทองไหมแลว. สวนทารกไดเปนเชนกบรป ทองคาบนกองถาน เหมอนนอนอยในกลบแหงดอกบว. แทจรง สตวผมในภพเปนทสด แมถกภเขาสเนรทบอย ชอวายงไมบรรลพระ อรหตแลวสนชวตไมม. ในวนรงขน พวกสปเหรอมาดวยคดวา " จกดบเชงตะกอน " เหนทารกนอนอยอยางนน เกดอศจรรยและ แปลกใจ คดวา " ชออยางไรกน ? เมอสรระทงสนถกเผาอยบนฟน เทาน ทารกไมไหมแลว, จกมเหตอะไรกนหนอ ? " จงอมเดกนน นาไปภายในบานแลว ถามพวกหมอทายนมต. พวกหมอทายนมตพดวา " ถาทารกน จกอยครองเรอน, พวกญาตตลอด ๗ เครอสกล จกไม ยากจน; ถาจกบวช, จกเปนผอนสมณะ ๕๐๐ รปแวดลอมเทยวไป. " พวกญาตขนานชอวา " สงกจจะ " เพราะหางตาของเขาแตกดวยขอ เหลก.


สมยอน เดกนนปรากฏวา " สงกจจะ. " ครงนน พวกญาต เลยงเขาไว ดวยปรกษากนวา " ชางเถด, ในเวลาทเขาเตบโตแลวพวก เราจะใหเขาบวชในสานกพระสารบตรผเปนเจาของเรา. " ในเวลาทตน มอายได ๗ ขวบ สงกจจะนนไดยนคาพดของพวกเดก ๆ วา " ในเวลา ทเจาอยในทอง มารดาของเจาไดกระทากาละแลว, เมอสรระมารดาของ เจานนแมถกเผาอย, เจากไมไหม " จงบอกแกพวกญาตวา " เขาวา ฉนพนภยเหนปานนน, ประโยชนอะไรของฉนดวยเรอน. ฉนจกบวช. " ญาตเหลานนรบรองวา " ดละพอ " แลวนาไปยงสานกพระสารบตรเถระ ไดถวายดวยกลาววา " ทานเจาขา ขอทานจงใหเดกนบวช. พระเถระ ใหตจปญจกกมมฏฐานแลวกใหบวช. สามเณรนนบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทา ในเวลาปลงผมเสรจนนเอง, ชอวาสงกจจสามเณร เพยงเทาน. [ ทรงรบสงใหภกษไปลาพระสารบตร ] พระศาสดาทรงทราบวา " เมอสามเณรนไปแลว ภยนนจก ระงบ, เมอเปนเชนนน กจแหงบรรพชตของภกษเหลานน จกถงความ บรบรณ " ดงนแลว จงตรสวา " ภกษทงหลาย พวกเธอจงอาลา สารบตรพชายของพวกเธอแลวจงไป. " ภกษเหลานน รบวา " ดละ " แลวไปยงสานกของพระเถระ เมอพระเถระถามวา " อะไร ? ผมอาย " จงกลาววา " พวกกระผมเรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดาแลว ม ประสงคจะเขาไปปาจงทลอาลา, เมอเปนเชนนน พระศาสดาจงตรส


อยางนแกพวกกระผมวา ' พวกเธออาลาพชายของพวกเธอแลวจงไป, ' ดวยเหตนน พวกกระผมจงมาในทน. " พระเถระ คดวา " ภกษเหลาน จกเปนผทพระศาสดาทรงเหน เหตอยางหนงแลวสงมาทน, นอะไรกนหนอแล ? รเรองนนแลว จง กลาววา " ผมอาย กสามเณรของพวกทานมหรอ ? " พวภกษ. ไมม ทานผมอาย. พระเถระ. ถาไมม, พวกทานจงพาสงกจจสามเณรนไป. พวกภกษ. อยาเลย ทานผมอาย, เพราะอาศยสามเณร ความ กงวลจกมแกพวกกระผม, ประโยชนอะไรดวยสามเณร สาหรบพวก ภกษผทอยในปา. พระเถระ. ทานผมอาย เพราะอาศยสามเณรน ความกงวล จกไมมแกพวกทาน, กแตวาเพราะอาศยพวกทาน ความกงวลจกมแก สามเณรน, ถงพระศาสดาเมอจะทรงสงพวกทานมายงสานกเรา ทรง หวงจะสงสามเณรไปกบพวกทานจงทรงสงมา, พวกทานจงพาสามเณร นไปเถด. [ ภกษ ๓๐ รปไปทาสมณธรรม ] ภกษเหลานนรบวา " ดละ " รวมเปน ๓๑ คนพรอมทงสามเณร อาลาพระเถระออกจากวหารเทยวจารกไป บรรลถงบานหนง ซงม พนสกลในทสด ๑๒๐ โยชน. พวกมนษยเหนภกษเหลานนมจตเลอมใส องคาสโดยเคารพแลว ถามวา " ทานเจาขา พวกทานจะไปไหน ? "


เมอภกษเหลานนตอบวา " จะไปตามสถานทผาสกผมอาย " จงหมอบลง แทบเทาออนวอนวา " ทานเจาขา เมอพวกพระผเปนเจาอาศยบานน อยตลอดภายในพรรษา, พวกกระผมจะสมาทานศลหาทาอโบสถกรรม. " พระเถระทงหลายรบแลว. ครงนน พวกมนษยจดแจงทพกกลางคน ทพกกลางวน ทจงกรมและบรรณศาลา ถงความอตสหะวา " วนน พวกเรา, พรงน พวกเรา " ไดทาการบารงภกษเหลานน. [ พวกภกษตงกตกากนอยจาพรรษา ] ในวนเขาจาพรรษา พระเถระทงหลายทากตกาวตรกนวา " ผม อาย พวกเราเรยนกมมฏฐานในสานก ของพระพทธเจาผยงทรง พระชนมอย, แตเวนความถงพรอมดวยขอปฏบต พวกเราไมอาจยง พระพทธเจาทงหลายใหยนดได, อนง ประตอบายกเปดแลวสาหรบ พวกเราทเดยว, เพราะฉะนน เวนเวลาภกษาจารในตอนเชา และ เวลาบารงพระเถระตอนเยน ในกาลทเหลอ พวกเราจกไมอยในท แหงเดยวกน ๒ รป; ความไมผาสกจกมแกทานผใด, เมอทานผนน ตระฆง, พวกเราจกไปสานกทานผนนทายา; ในสวนกลางคนหรอสวน กลางวนอนจากน พวกเราจกไมประมาทประกอบกมมฏฐานเนอง ๆ. " [ ทคคตบรษมาอาศยอยกบพวกภกษ ] เมอภกษเหลานน ครนทากตกาอยางนนอย, บรษเขญใจคนหนง อาศยธดาเปนอย, เมอทพภกขภยเกดขนในทนน, มประสงคจะอาศย ธดาคนอนเปนอย จงเดนทางไป, แมพระเถระทงหลายเทยวไป


บณฑบาตในบาน มาถงทอย อาบนาในแมนาแหงหนงในระหวางทาง นงบนหาดทราย ทาภตกจ. ในขณะนน บรษนนถงทนนแลวได ยนอย ณ ทสดสวนขางหนง. ลาดบนน พระเถระทงหลายถามเขาวา " จะไปไหน ? " บรษนนบอกเนอความนนแลว. พระเถระทงหลาย เกดความกรณาในบรษนน จงกลาววา " อบาสก ทานหวจด, จงไป นาใบไมมาแลว, พวกเราจกใหกอนภตรแกทานรปละกอน " เมอเขานา ใบไมมาแลว; จงคลกดวยแกงและกบ โดยทานองทจะฉนดวยตน ๆ ไดใหกอนภตรรปละกอน. ทราบวา ธรรมเนยมมดงน ภกษผจะให ภตรแกผมาถงในเวลาฉน ไมใหภตรตอนยอด๑ พงใหนอยบาง มากบาง โดยทานองทจะฉนดวยตนนนแล; เพราะฉะนน ภกษแมเหลานน จงไดใหอยางนน. บรษนนทาภตกจแลวไหวพระเถระทงหลาย ถาม วา " ทานขอรบ พวกพระผเปนเจา ใคร ๆ นมนตไวหรอ ? " พวกภกษ. ไมมการนมนตดอก อบาสก, พวกมนษยถวายอาหาร เชนนแหละทก ๆ วน. ทคคตบรษคดวา " เราแมขยนขนแขงทางานตลอดกาลเปนนตย กไมอาจไดอาหารเชนน, ประโยชนอะไรของเราดวยการไปทอน, เรา จกเปนอยในสานกของภกษเหลานนแหละ. " ลาดบนน จงกลาวกะภกษ เหลานวา " กระผมปรารถนาจะทาวตตปฏบตอยในสานกของพวกพระ ผเปนเจา. " พวกภกษ. ดละ อบาสก. ๑. อนามฏฐบณฑบาต ภกษละเมดธรรมเนยมน ทานปรบอาบตทกกฏ.


[ ทคคตบรษหนพวกภกษไปเยยมธดา ] เขาไปทอยของภกษเหลานนกบภกษเหลานน ทาวตตปฏบต เปนอนด ยงพวกภกษใหรกใครอยางยง โดยลวงไป ๒ เดอน ปรารถนาจะไปเยยมธดา คดวา " ถาเราจกอาลาพวกพระผเปนเจา, พระผเปนเจาทงหลาย จกไมปลอยเรา, เราจกไมอาลาละ " ดงน แลว กไมบอกแกภกษเหลานนเลยออกไปแลว. ทราบวา ขอทเขา ไมบอกพวกภกษหลกไปเทานน ไดเปนความพลาดพลงอยางขนาดใหญ, กในหนทางไปของบรษนน มดงอยแหงหนง. ในวนท ๗ เปนวนของ โจร ๕๐๐ คน ผทาการบนบานเทวดาวา " ผใดจกเขาสดงน, พวก เราจกฆาผนนแลว ทาพลกรรมแดทาน ดวยเนอและเลอดของผนน แหละ " แลวอยในดงนน. [ เขาถกโจรจบในกลางดง ] เพราะฉะนน ในวนท ๗ หวหนาโจรขนตนไมตรวจดพวกมนษย เหนบรษนนเดนมา จงไดใหสญญาแกพวกโจร. โจรเหลานนรความ ทบรษนนเขาสกลางดง จงลอมจบเขา ทาการผกอยางมนคง สไฟ ดวยไมสไฟ ขนฟนมากอเปนกองไฟใหญ เสยมหลาวไว. บรษนน เหนกรยาโจรเหลานน จงถามวา " นาย ในทน ขาพเจาไมเหน หมและเนอเปนตนเลย, เหตไร พวกทานจงทาหลาวน ? " พวกโจร. พวกเราจกฆาเจา ทาพลกรรมแกเทวดา ดวยเนอ และเลอดของเจา. บรษนนถกมรณภยคกคาม มไดคดถงอปการะนนของพวกภกษ


เมอจะรกษาชวตของตนอยางเดยวเทานน จงกลาวอยางนวา " นาย ขาพเจาเปนคนกนเดน กนภตรทเปนเดนเตบโต, ขนชอวาคนกนเดน เปนคนกาฬกณณ; กพวกพระผเปนเจา แมออกบวชจากสกลใดสกลหนง เปนกษตรยทเดยว; ภกษ ๓๑ รปอยในทโนน พวกทานจงฆาภกษ เหลานนแลวทากรรม, เทวดาของพวกทานจกยนด เปนอยางยง. " [ พวกโจรไปจบภกษเพอทาพลกรรม ] พวกโจรฟงคานนแลวคดวา " คนนพดด, ประโยชนอะไร ดวยคนกาฬกณณน, พวกเราจกฆาพวกกษตรยทาพลกรรม " ดงน แลว จงกลาววา " มาเถด, จงแสดงทอยของภกษเหลานน " แลวใหเขานนแลเปนผนาทาง ถงทนนแลว ไมเหนภกษในทาม กลางวหาร จงถามเขาวา " พวกภกษไปไหน ?. " เขารกตกวตร ของภกษเหลานนเพราะอยถง ๒ เดอน จงกลาวอยางนวา " พวก ภกษจกประชมกนดวยเสยงระฆง. " หวหนาโจรตระฆงแลว, พวกภกษไดยนเสยงระฆงคดวา " ใครตระฆงผดเวลา, ความไม ผาสกจกมแกใคร " ดงนแลว จงมานงบนแผนหนทเขาแตงตงไว โดยลาดบตรงกลางวหาร. พระสงฆเถระแลดพวกโจรแลว ถามวา " อบาสก ใครตระฆงน. " หวหนาโจรตอบวา " ขาพเจาเอง ขอรบ. " พระสงฆเถระ. เพราะเหตไร ? หวหนาโจร. พวกขาพเจาบนบานเทพดาประจาดงไว, จก


จบภกษรป ๑ ไป เพอตองการทาพลกรรมแกเทวดานน. [ พวกภกษยอมตวใหโจรจบ ] พระมหาเถระฟงคานนแลว จงกลาวกะพวกภกษวา " ผม อาย ธรรมดากจเกดแกพวกนอง ๆ ผเปนพชายตองชวยเหลอ, ผมจกสละชวตของตนเพอพวกทาน ไปกบโจรเหลาน, ขออนตราย จงอยามแกทก ๆ ทาน, พวกทานจงเปนผไมประมาททาสมณธรรม เถด. " พระอนเถระกลาววา " ทานขอรบ ธรรมดากจของพชาย ยอมเปนภาระของนองชาย, กระผมจกไป, ขอทานทงหลายจงเปนผไม ประมาทเถด. " โดยอบายน ชนแมทง ๓๐ ลกขนพดเปนลาดบวา " ผมเอง ผมเอง. " ดวยประการฉะน ภกษทงหมดไมเปนบตรของ มารดาเดยวกนเลย, ไมเปนบตรของบดาเดยวกน, ทงยงไมสนราคะ, แตกระนนกยอมเสยสละชวตตามลาดบ เพอประโยชนแกภกษทเหลอ; บรรดาภกษเหลานน แมภกษรปหนงชอวาสามารถกลาววา " ทานไป เถด " มไดมเลย. [ สงกจจสามเณรยอมมอบตวใหแกโจร ] สงกจจสามเณรไดฟงคาของภกษเหลานน จงกลาววา " หยด เถด ทานขอรบ, กระผมจกสละชวตเพอพวกทานไปเอง. " พวกภกษ. ผมอาย เราทงหมดแมจกถกฆารวมกน กจกไม ยอมสละเธอผเดยว. สามเณร. เพราะเหตไร ? ขอรบ. พวกภกษ. ผมอาย เธอเปนสามเณรของพระธรรมเสนาบด


สารบตรเถระ, ถาเราจกสละเธอ, พระเถระจกตวา ' พวกภกษพา สามเณรของเราไปมอบใหแกพวกโจร, ' เราไมอาจจะสลดคาตเตยนนน ได, ดวยเหตนน เราจกไมสละเธอ. สามเณร. ทานขอรบ พระสมมาสมพทธเจาทรงสงพวกทาน ไปยงสานกพระอปชฌายะของกระผมกด, พระอปชฌายะของกระผม สงกระผมมากบพวกทานกด, ไดทรงเหนเหตอนนแลวทงนน จงสง มา, หยดเถด ขอรบ, กระผมนแหละจกไปเอง. สามเณรนนไหวภกษทง ๓๐ รปแลว กลาววา " ทานขอรบ ถาโทษของกระผมมอย, ขอทานจงอดโทษ " ดงน แลวกเดนออกไป. ความสลดใจอยางใหญเกดขนแกพวกภกษแลว, ตาเตมไปดวยนาตา, เนอหวใจสนแลว. พระมหาเถระพดกะโจรวา " อบาสก เดกนเหน พวกทานกอไฟ เสยมหลาว ลาดใบไมจกกลว, ทานทงหลายพกสามเณร นไวในทสวนหนง พงทากจเหลานน. " พวกโจรพาสามเณรไปพกไว ในทสวนหนง แลวทากจทงปวง. [ นายโจรลงมอฆาสามเณร ] ในเวลาเสรจกจ หวหนาโจรชกดาบเดนเขาไปหาสามเณร. สามเณรเมอนงเขาฌานมน. หวหนาโจรแกวงดาบฟนลงทคอ สามเณร. ดาบงอเอาคมกระทบคม. หวหนาโจรนนสาคญวา " เราประหารไมด " จงดดดาบนนใหตรงแลวประหารอก. ดาบเปน ดงใบตาลทมวน ไดรนถงโคนดาบ. แทจรง บคคลแมจะเอาภเขา สเนรทบสามเณรในเวลานน ชอวาสามารถจะใหสามเณรตายไมม


เลย, จะปวยกลาวไปไยถงวาจะเอาดาบฟนใหตาย. หวหนาโจรเหน ปาฏหารยนนแลวคดวา " เมอกอนดาบของเรา ยอมตดเสาหนหรอตอไม ตะเคยนเหมอนหยวกกลวย, บดน ดาบของเรางอคราวหนง อกคราว หนงเกดเปนดงใบตาลมวน; ดาบชอน แมไมมในเจตนา ยงรคณของ สามเณรน. เรามเจตนายงไมร. [ นายโจรเลอมใสในปาฏหารยของสามเณร ] นายโจรทงดาบลงทพนดน เอาอกหมอบแทบใกลเทาของ สามเณร เมอจะถามวา " ทานเจาขา พวกผมเขามาในดงน เพราะเหตตองการทรพย, บรษแมมประมาณพนคน เหนพวกเราแต ทไกลเทยวยงสน, ไมอาจพด ๒ - ๓ คาได, สวนสาหรบทานแมเพยง ความสะดงแหงจตกมไดม, หนาของทานผองใสดงทองคา ในเบาปาก และดงดอกกณณการทบานด; เหตอะไรกนหนอ ? " จง กลาวคาถานวา :- " ความหวาดเสยวไมมแกทาน, ความกลวก ไมม, วรรณะผองใสยงนก, เหตไร ทานจง ไมคราครวญ ในเพราะภยใหญหลวงเหนปาน นเลา ? " สามเณรออกจากฌาน เมอจะแสดงธรรมแกหวหนาโจรนน จงกลาววา " ทานผเปนนายบาน ขนชอวาอตภาพของพระขณาสพ ยอมเปนเหมอนภาระ (ของหนก) ซงวางไวบนศรษะ, พระขณาสพ นน เมออตภาพนนแตกไป ยอมยนดทเดยว ยอมไมกลวเลย "


ดงนแลว ไดกลาวคาถาเหลานวา :- " ทานผเปนนายบาน ทกขทางใจยอมไมม แกทานผไมมความหวงใย, ทานผแสวงหา- คณ สนสญโญชนแลว กาวลวงภยทกอยาง ได, ตณหาอนนาไปสภพของพระขณาสพนน สนแลว, ทานเหนธรรมแลวตามเปนจรง หรอ โดยถองแท, ความตาย [ ของทาน ] หมดภย ดงปลงภาระลง ฉะนน. " [ นายโจรขอบรรพชากะสามเณร ] หวหนาโจรนนฟงคาสามเณรนนแลว แลดโจร ๕๐๐ คนพดวา " พวกทานจกทาอยางไร ? " พวกโจร. กทานเลา ? นาย. นายโจร. กจในทามกลางเรอนของฉนไมม เพราะเหน ปาฏหารย เหนปานนกอน, ฉนจกบวชในสานกพระผเปนเจา. พวกโจร. ดละ พอ. ลาดบนน โจรทง ๕๐๐ คนไหวสามเณรแลวจงขอบรรพชา. สามเณรนนตดผมและชายผาดวยคมดาบของโจรเหลานนเอง ยอมดวย ดนแดง ใหครองผากาสายะเหลานน ใหตงอยในศล ๑๐ เมอ พาสามเณรเหลานนไป คดวา " ถาเราจกไมเยยมพระเถระทงหลาย ไปเสย, พระเถระเหลานนจกไมอาจทาสมณธรรมได, จาเดม แตกาลทพวกโจรจบเราออกไป บรรดาพระเถระเหลานน แมรปหนง


กมอาจอดกลนนาตาไวได, เมอพระเถระเหลานน คดอยวา ' สามเณรถกโจรฆาตายแลวหรอยงหนอ ' กมมฏฐาน จกไมมงหนา ได; ๑ เพราะฉะนน เราเยยมทานแหละ จงจกไป. " [ สามเณรกลบไปเยยมพวกภกษ ] สามเณรนนมภกษ ๕๐๐ รปเปนบรวารไปในทนน, เมอ ภกษเหลานนกลบไดความเบาใจเพราะเหนตนแลว กลาววา " สงกจจะ ผสตบรษ เธอไดชวตแลวหรอ ? " จงตอบวา " อยางนนขอรบ, โจรเหลานใครจะฆากระผมใหตาย กไมอาจฆาได เลอมใสในคณธรรม ของกระผม ฟงธรรมแลวบวช: กระผมมาดวยหวงวา ' เยยมทานแลว จกไป. ' ขอทานจงเปนผไมประมาททาสมณธรรมเถด, กระผมจกไป สานกพระศาสดา " แลวไหวภกษเหลานน พาสามเณรนอกนไปยงสานก พระอปชฌายะ, เมอทานถามวา " สงกจจะ เธอไดอนเตวาสกแลว หรอ ? " จงตอบวา " ถกแลว ขอรบ " ดงนแลวเลาเรองนน, กเมอพระเถระกลาววา ' สงกจจะ เธอจงไป, เยยมพระศาสดา. ' เธอ รบวา " ดละ " แลวไหวพระเถระพาสามเณรเหลานนไปยงสานก พระศาสดา, แมเมอพระศาสดาตรสถามวา " สงกจจะ เธอไดอนเตวาสก แลวหรอ ? " จงกราบทลเรองนน. [ ผมศลประเสรฐกวาผทศล ] พระศาสดาตรสถามวา " ไดยนวาอยางนนหรอ ? ภกษ ทงหลาย, เมอพวกภกษทลรบวา " อยางนน พระเจาขา " จง ๑. ถอเอาความวา ไมเปนอนตงหนาทากมมฏฐานได.


ตรสวา " ความตงอยในศลแลวเปนอยแมวนเดยวในบดน ประเสรฐ กวาการททานทาโจรกรรมตงอยในทศลเปนอยตง ๑๐๐ ป " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " กผใดทศล มใจไมตงมน พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของผมศลมฌานประเสรฐกวา (ความเปนอยของผนน). " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทสสโล คอ ไมมศล. บทวา สลวนตสส ความวา ความเปนอยแมวนเดยว คอ แมสกครเดยวของผมศล มฌาน ดวยฌาน ๒ ประการ ประเสรฐ คอ สงสดกวาความเปนอย ๑๐๐ ปของผทศล. ในเวลาจบเทศนา ภกษแม ๕๐๐ นนบรรลพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย, ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชน ผประชมกน. [ ประวตอธมตตกสามเณร ] โดยสมยอนอก สงกจจะไดอปสมบทแลวมพรรษา ๑๐ จง รบสามเณรไว. กสามเณรนนเปนหลานของทานเอง ชออธมตตก- สามเณร. ครงนน พระเถระเรยกสามเณรนนมาในเวลามอายครบ สงไปดวยคาวา " เราจกทาการอปสมบทเธอ, จงไป, ถามจานวนอาย ในสานกพวกญาตแลวจงมา. " อธมตตกสามเณรนน เมอไปสานกของ มารดาบดา ถกพวกโจร ๕๐๐ คนจะฆาใหตายเพอตองการทาพลกรรม


ในระหวางทาง แสดงธรรมแกโจรเหลานนเปนผอนพวกโจรมจตเลอมใส ปลอยไปดวยคาวา " ทานไมพงบอกความทพวกผมมอยในทนแกใคร ๆ " เหนมารดาบดาเดนสวนทางมากรกษาสจจะไมบอกแกมารดาบดาเหลานน แมเดนไปทางนนนนแหละ. เมอมารดาบดานนถกพวกโจรเบยดเบยน คราครวญพดวา " ชะรอยวาแมทานกเปนพวกเดยวกนกบพวกโจรจง ไมบอกแกเรา " โจรเหลานนไดยนเสยงแลว รความทสามเณรไมบอก แกมารดาบดา กมจตเลอมใสขอบรรพชา. แมอธมตตกสามเณรนนก ยงโจรเหลานนทงหมดใหบวชแลว เหมอนสงกจจสามเณร นามายงสานก พระอปชฌาย ผอนพระอปชฌายนนสงไปยงสานกพระศาสดา พาภกษ เหลานนไปกราบทลเรองนนแดพระศาสดาแลว. พระศาสดาตรสถามวา " เขาวาอยางนนหรอ ? ภกษทงหลาย " เมอพวกภกษทลวา " ถกแลว พระเจาขา " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรมโดยนยกอนนนแล จง ตรสพระคาถานวา :- " กผใดทศล มใจไมตงมน พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของผมศล มฌาน ประเสรฐ กวา [ ความเปนอยของผนน]. " (ชอเรองอธมตตกสามเณร) แมน ขาพเจากกลาวไวแลวดวย พระคาถานเหมอนกน. เรองสงกจจสามเณร จบ.


๑๐. เรองพระขานโกณฑญญะเถระ* [ ๙๐ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระขาน- โกณฑญญะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ วสสสต ชเว " เปนตน. [ พระเถระนงเขาฌาน โจรเอาหอของทบไมรสก ] ไดยนวา พระเถระนนเรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดาอย ในปา บรรลพระอรหตแลวคดวา " จกทลพระศาสดา " เมอมา จากทนนเหนดเหนอยในระหวางทาง แวะจากทางนงเขาฌานบน ศลาดาด๑แหงหนง. ครงนน โจร ๕๐๐ คนปลนบานแหงหนงแลว ผกหอสงของตามสมควรแกกาลงของตน เอาศรษะเทนเดนไป ครน เดนไปไกลกเหนดเหนอย คดวา ' เรามาไกลแลว, จกพกเหนอยบน ศลาดาดน ' แวะจากทางไปยงทใกลศลาดาด แมเหนพระเถระแลว กมความสาคญวา " นเปนตอไม. " ลาดบนน โจรคนหนงวางหอ สงของลงบนศรษะพระเถระ. โจรคนอน ๆ กวางหอสงของพงพระ เถระนน. ดวยประการฉะน โจรแมทง ๕๐๐ คน เอาหอสงของ ๕๐๐ หอลอมรอบพระเถระ แมตนเองกนอนหลบ ตนในเวลาอรณขน ควาหอของตน ๆ ไดเหนพระเถระกเรมจะหนไป ดวยสาคญวา " เปนอมนษย. " ทนใดนน พระเถระกลาวกะพวกโจรนนวา " อยากลวเลย * พระมหาโปรง ).ธ. ๙ วดบวรนเวศ ฯ แปล. ๑. ปฏฐปาสาเณ บนแผนหนมหลง.


อบาสก, ฉนเปนบรรพชต. " โจรเหลานนหมอบลงทใกลเทาพระเถระ ใหพระเถระอดโทษดวยคาวา " โปรดอดโทษเถด ขอรบ, พวก กระผมไดสาคญวาตอไม, " เมอหวหนาโจรบอกวา " เราจกบวชใน สานกพระผเปนเจา, " พวกโจรทเหลอกกลาววา " แมพวกเรา กจกบวช " มฉนทะเปนอนเดยวกนทงหมดเทยว ขอบรรพชากะ พระเถระ. พระเถระใหโจรเหลานนทงหมดบวช ดจสงกจจสามเณร. จาเดมแตนน พระเถระปรากฏชอวา " ขานโกณฑญญะ. " ทาน ไปสานกพระศาสดาพรอมดวยภกษเหลนน, เมอพระศาสดาตรส ถามวา โกณฑญญะ เธอไดอนเตวาสกแลวหรอ ? จงกราบทลเรองนน. [ คนมปญญาดกวาคนทรามปญญา ] พระศาสดาตรสถามวา " เขาวาอยางนนหรอ ? ภกษทงหลาย " เมอภกษเหลานนทลรบวา " ถกแลว พระเจาขา, พวกขาพระองค ไมเคยเหนอานภาพเหนปานนนของผอนเลย, ดวยเหตนน พวก ขาพระองคจงบวช. " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ความเปนอยแมวน เดยวของพวกเธอ ผประพฤตในปญญาสมปทาในบดน ประเสรฐ กวาความตงอยในกรรมของผมปญญาทรามเหนปานนน เปนอยตง ๑๐๐ ป " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา :- " กผใดมปญญาทราม มใจไมตงมน พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของผมปญญามฌาน ประเสรฐกวา [ ความเปนอยของผนน ]. "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ทปปโ ความวา ผไรปญญา. บทวา ปวนตสส ความวา ผเปนไปกบดวยปญญา. คาทเหลอเชนเดยวกบคามในกอนนนแล. ในกาลจบเทสนา ภกษแม ๕๐๐ รป บรรลพระอรหต พรอม ดวยปฏสมภทาแลว, พระธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชน ผประชมกน ดงนแล. เรองพระขานโกณฑญญะเถระ จบ.


๑๑. เรองพระสปปทาสเถระ* [ ๙๑ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ สปปทาสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ วสสสต ชเว " เปนตน. [ พระเถระใหงกดตว ] ดงไดสดบมา กลบตรผหนงในกรงสาวตถ ฟงพระธรรม- เทศนาของพระศาสดาแลว บรรพชาไดอปสมบทแลว โดยสมยอน อก กระสนขน จงคดวา " ชอวาภาวะแหงคฤหสถ ไมควรแก กลบตรเชนเรา. แมการดารงอยในบรรพชาแลวตายไป เปนความ ดของเรา " ดงนแลว กเทยวคานงหาอบายเพอมรณะของตนอย. ภายหลงวนหนง ภกษทงหลายสรงนาแตเชาตร ทาภตกจ เสรจแลว ไปสวหาร เหนงทโรงไฟ จงใสงนนไวในหมอใบหนง ปดหมอแลวถอออกจากวหาร. ฝายภกษผกระสน ทาภตกจแลว เดนมาเหนภกษเหลานน จงถามวา " นอะไร ? ผมอาย " เมอ พวกภกษตอบวา " ง ผมอาย " จงถามวา " จกทาอะไรดวยงน ? " ฟงคาของภกษเหลานนวา " เราจกทงมน " คดวา " เราจกใหงน กดตวตายเสย " จงกลาววา " นามาเถด, กระผมจกทงมนเอง " รบหมอจากมอของภกษเหลานนแลว นงอยในทแหงหนงแลว ก * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ใหงนนกดตน. งไมปรารถนาจะกด. ภกษนนเอามอลวงลงในหมอ แลว กคนขางโนนขางน, เปดปากงแลวสอดนวมอเขาไป. งก ไมกดเธอเลย. เธอคดวา " งนมใชงมพษ, เปนงเรอน " จงทงง นนแลวไดไปยงวหาร. ลาดบนน ภกษทงหลายกลาวกะเธอวา " ผมอาย ทานทงง แลวหรอ ? " ภกษกระสน. ผมอาย นนจะไมใชง (พษ), นนเปนงเรอน. ภกษ. ผมอาย ง (พษ) ทเดยว แผแมเบยใหญ ขฟฟ พวก ผมจบไดโดยยาก, เพราะเหตไร ทานจงวาอยางน ? ภกษกระสน. ผมอาย ผมใหมนกดอวยวะบาง สอดนวมอ เขาไปในปากบาง กไมอาจใหมนกดได. พวกภกษฟงคานนแลว ไดนงเสย. [ พระเถระบรรลพระอรหตแลวมชอวาสปปทาสะ ] ภายหลงวนหนง ชางกลบกถอมดโกน ๒ - ๓ เลม ไปวหาร วางมดโกนเลมหนงไวทพน เอาเลมหนงปลงผมของภกษทงหลาย. ภกษกระสนนน จบมดโกนเลมทเขาวางไวทพนแลว คดวา " จกตด คอดวยมดโกนนตาย " จงยนพาดคอไวทตนไมตนหนงแลว จอคม มดโกนทกานคอ ใครครวญถงศลของตน จาเดมแตกาลอปสมบท ได เหนศลหมดมลทน ดงดวงจนทรปราศจากมลทน และดงดวงมณท ขดด. เมอเธอตรวจดศลนนอย, ปตเกดแผซานทวทงสรระ. เธอขม


ปตไดแลว เจรญวปสสนา บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ทงหลาย จงถอมดโกนเขาไปทามกลางวหาร. ลาดบนน ภกษ ทงหลาย ถามเธอวา " ผมอาย ทานไปไหน ? " ภกษกระสน. ผมอาย ผมไปดวยคดวา ' จกเอามดโกนนตด กานคอตาย. ' ภกษ. เมอเปนเชนนน เพราะเหตไร ทานจงไมตาย ? ภกษกระสน. บดน ผมเปนผไม ควรนาศสตรา๑มา, ดวยวา ผมคดไดวา '' จกตดกานคอดวยมดโกนน ' แตตดกเลสเสยสนดวย มดโกนคอญาณ. พวกภกษกราบทลแดพระผมพระภาควา " ภกษน พยากรณ พระอรหตดวยคาทไมเปนจรง. " พระผมพระภาคทรงสดบคาของ ภกษเหลานน จงตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาพระขณาสพ ยอมไมปลงตนจากชวตดวยมอตนเอง. ภกษ. พระเจาขา พระองคตรสภกษนวา ' เปนพระขณาสพ, ' กภกษน สมบรณดวยอปนสยแหงพระอรหตอยางน เหตไรจงกระสน ? อะไรเปนเหตแหงอปนสยแหงพระอรหตของภกษนน; เหตไรงนนจง ไมกดภกษนน. พระศาสดา. ภกษทงหลาย งนนไดเปนทาสของภกษนใน อตภาพท ๓ จากอตภาพนกอน, มนไมอาจจะกดสรระของผเปนนาย ของตนได. " พระศาสดาทรงบอกเหตอยางหนงแกภกษเหลานน ดวยประการ ๑. นเปนสานวน หมายความวา ฆาตวตาย.


ฉะนกอน. กตงแตนนมา ภกษนนไดชอวาสปปทาสะ. [ บรพกรรมของพระสปปทาสเถระ ] ดงไดสดบมา ในกาลแหงพระกสสปพทธเจา บตรแหง คฤหบดผหนง ฟงธรรมของพระศาสดาแลว เกดความสลดใจ จงบรรพชา ไดอปสมบทแลว, โดยสมยอนอก เมอความเบอหนาย เกดขน, จงบอกแกภกษผสหายรปหนง. สหายนนกลาวโทษในภาวะ แหงคฤหสถแกเธอเนอง ๆ. ภกษนอกนฟงคานนแลว กยนดยง ในพระศาสนา จงนงขดสมณบรขารทงหลายซงมลทนจบในเวลา ทหนายกอน ใหหมดมลทน ใกลขอบสระแหงหนง. ฝาย สหายของภกษนนนงในทใกลนนเอง. ลาดบนน ภกษนนกลาว กะสหายนนอยางนวา " ผมอาย ผมเมอสก ไดปรารถนาจะถวาย บรขารเหลานแกทาน. " สหายนนเกดโลภขนคดวา " เราจะ ตองการอะไรดวยภกษนผยงบวชหรอสกเสย, บดน เราจกยง บรขารทงหลายใหฉบหาย. " ตงแตนนมา สหายนนพดเปนตนวา " ผมอาย บดนจะประโยชนอะไรดวยชวตของพวกเรา ผซงมมอ ถอกระเบอง เทยวไปเพอกอนขาวในสกลผอน ? (ทง) ไมทา การสนทนาปราศรยกะบตรและภรรยา " ดงนแลว กกลาวคณ แหงภาวะของคฤหสถ. ภกษนนฟงคาของสหายนนแลว กกระสน ขนอก คดวา " สหายนเมอเรากลาววา ' ผมกระสน, กกลาวโทษ ในภาวะแหงคฤหสถกอน บดน กลาวถงคณเนอง ๆ, เหตอะไร


หนอแล ? รวา " เพราะความโลภในสมณบรขารเหลาน " จง กลบจตของตนเสยดวยตนเองทเดยว. เพราะความทภกษรปหนง ถกตนทาใหกระสนแลว ในกาลแหงพระกสสปพทธเจา บดนความ เบอหนายจงเกดขนแกภกษนน ดวยประการฉะน. กสมณธรรมใด อนภกษนนบาเพญมา ๒ หมนปครงนน, สมณธรรมนนเกดเปน อปนสยแหงพระอรหตของภกษนน ในกาลบดนแล. [ ชวตของผปรารภความเพยรวนเดยวประเสรฐ ] ภกษเหลานนฟงเนอความนจากสานกพระผมพระภาคแลว จง ทลถามยงขนวา " พระเจาขา ไดยนวาภกษนยนจดคมมดโกนทกาน คออยเทยวบรรลพระอรหต, พระอรหตมรรคเกดขนไดโดยขณะ เพยงเทานนหรอหนอแล ? " พระศาสดาตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, เมอภกษ ผปรารภความเพยร ยกเทาขนวางบนพน เมอเทายงไมทนถงพน เลย พระอรหตมรรคกไดเกดขน; แทจรง ความเปนอยแมเพยง ชวขณะของทานผปรารภความเพยร ประเสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของบคคลผเกยจคราน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " กผใดเกยจครานมความพยายามอนทราม พง เปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของ ทานผปรารภความเพยรมน ประเสรฐกวาชวต ของผนน. "


[ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา กสตโต ไดแกบคคลผยงเวลาให ลวงไปดวยวตก ๓ มกามวตกเปนตน. บทวา หนวรโย คอไรความเพยร. บาทพระคาถาวา วรย อารภโต ทฬห ความวา ผปรารภ ความเพยรมนคง ซงสามารถยงฌาน ๒ ประการใหเกด. คาทเหลอ เชนเดยวกบคามในกอนนนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสปปทาสเถระ จบ.


๑๒. เรองนางปฏาจารา* [ ๙๒ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ ปฏาจาราเถร ตรสพระคาถานวา " โย จ วสสสต ชเว " เปนตน. [ ความรกไมเลอกชนชนวรรณะ ] ดงไดสดบมา นางปฏาจารานนไดเปนธดาของเศรษฐผมสมบต ๔๐ โกฏในกรงสาวตถ มรปงาม. ในเวลานางมอาย ๑๖ ป มารดา บดาเมอจะรกษา จงใหนางอยบนชนปราสาท ๗ ชน. ถงเมอเปน เชนนน นางกยงสมคบกบคนรบใชคนหนงของตน. ครงนนมารดา บดาของนางยกใหแกชายหนมคนหนง ในสกลทมชาตเสมอกนแลว กาหนดวนววาหะ. เมอวนววาหะนนใกลเขามา, นางจงพดกะคน รบใชผนนวา " ไดยนวา มารดาบดาจกยกฉนใหแกสกลโนน, ใน กาลทฉนไปสสกลผว ทานแมถอบรรณการเพอฉนมาแลว กจก ไมไดเขาไปในทนน, ถาทานมความรกในฉน, กจงพาฉนหนไปโดย ทางใดทางหนงในบดนนแล. " คนรบใชนนรบวา " ดละ นางผ เจรญแลวกลาววา ถาอยางนนฉนจกยนอยในทชอโนนแหงประตเมอง แตเวลาเชาตรพรงน, หลอนพงออกไปดวยอบายอยางหนงแลว มาใน ทนน " ในวนท ๒ กไดยนอยในทนดหมายกนไว. * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


[ นางปฏาจาราหนไปกบคนรบใช ] ฝายธดาเศรษฐนนนงผาปอน ๆ สยายผม เอาราทาสรระ ถอหมอนา ออกจากเรอนเหมอนเดนไปกบพวกทาส ไดไปยงทนน แตเชาตร. ชายคนรบใชนนพานางไปไกลแลว สาเรจการอาศยอยใน บานแหงหนง ไถนาในปาแลว ไดนาฟนและผกเปนตนมา, ธดา เศรษฐนอกนเอาหมอนามาแลว ทากจมการตาขาวและหงตมเปนตน ดวยมอตนเอง เสวยผลแหงความชวของตน. ครงนน สตวเกด ในครรภตงขนในทองของนางแลว. นางมครรภแกแลวจงออนวอน สามวา " ใคร ๆ ผอปการะของเราไมมในทน, ธรรมดามารดา บดา เปนผมใจออนโยนในบตรทงหลาย, ทานจงนาฉนไปยงสานกของ ทานเถด, ฉนจกคลอดบตรในทนน. " สามนนคดคานวา " นางผเจรญ เจาพดอะไร ? มารดาบดาเจาเหนฉนแลว พงทากรรมกรณมอยาง ตาง ๆ ฉนไมอาจไปในทนนได. " นางแมออนวอน แลว ๆ เลา ๆ เมอไมไดความยนยอม ในเวลาทสามไปปา จงเรยกคนผคนเคย มาสงวา " ถาเขามาไมเหนจกถามวา " ฉนไปไหน ? พวกทาน พงบอกความทฉนไปสเรอนแหงตระกลของตน " ดงนแลว กปดประต เรอนหลกไป. ฝายสามนนมาแลว ไมเหนภรรยานนจงถามคนคนเคย ฟง เรองนนแลว กตดตามไปดวยคดวา " จกใหนางกลบ " พบนางแลว แมจะออนวอนมประการตาง ๆ กมอาจใหนางกลบได. ทนน ลมกมมชวาตของนางปนปวนแลวในทแหงหนง. นาง


เขาไปในระหวางพมไมพมหนง พดวา " นาย ลมกมมชวาตของฉน ปนปวนแลว " นอนเกลอกกลงอยบนพนดน คลอดเดกโดยยากแลว คดวา " เราพงไปสเรอนแหงตระกลเพอประโยชนใด, ประโยชนนน สาเรจแลว " จงมาสเรอนกบดวยสาม สาเรจการอยกนอกเทยว. สมยอน ครรภของนางตงขนอก. นางเปนผมครรภแกแลว จงออนวอนสามโดยนยกอนนนแล เมอไมไดความยนยอม จงอม บตรดวยสะเอวหลกไปอยางนนนนแล แมถกสามนนตดตามพบแลว ก ไมปรารถนาจะกลบ. ครงนน เมอชนเหลานนเดนไปอย, มหาเมฆอนมใชฤดกาลเกด ขน. ทองฟาไดมทอธารตกลงไมมระหวาง ดงสายฟาฟาดแผดเผาอย โดยรอบ ดงจะทาลายลงดวยเสยงแผดแหงเมฆ. ในขณะนน ลม กมมชวาตของนางปนปวนแลว. นางเรยกสามมากลาววา " นาย ลมกมมชวาตของฉนปนปวนแลว, ฉนไมอาจจะทนได, ทานจงร สถานทฝนไมรดฉนเถด. " สามนนมมดอยในมอ ตรวจดขาง โนนขางน เหนพมไมซงเกดอยบนจอมปลวกแหงหนง เรมจะตด. ลาดบนน อสรพษมพษรายกาจเลอยออกจากจอมปลวก กดเขา. ในขณะนนนนแล สรระของเขามสเขยวดงถกเปลวไฟอนตงขนใน ภายในไหมอย ลมลงในทนนนนเอง. ฝายภรรยานอกนเสวยทกข อยางมหนต แมมองดทางมาของเขาอย กมไดเหนเขาเลย จงคลอด บตรคนอนอก. ทารกทง ๒ ทนกาลงแหงลมและฝนไมได กรองไห ลน. นางเอาทารกแมทง ๒ คนนนไวทระหวางอทร ยนทาวแผนดน


ดวยเขาและมอทง ๒ ใหราตรลวงไปแลว. สรระทงสนไดเปนดงสใบ ไมเหลอง เหมอนไมมโลหต. เมออรณขนนางอมบตรคนหนงซง มสดงชนเนอดวยสะเอว จงบตรนอกนดวยนวมอกลาววา " มาเถด พอ, บดาเจาไปโดยทางน " ดงนแลว กเดนไปตามทางทสามไป เหนสาม นนลมตายบนจอมปลวกมสเขยวตวกระดาง รองไหราพนวา " เพราะ อาศยเรา สามของเราจงตายทหนทางเปลยว " ดงนแลวกเดนไป. นางเหนแมนาอจรวด เตมเปยมดวยนามประมาณเพยงหวเขา๑

มประมาณเพยงนม เพราะฝนตกตลอดคนยนรง ไมอาจลงนาพรอม ดวยทารก ๒ คนได เพราะตนมความรออน จงพกบตรคนใหญไว ทฝงน อมบตรคนเลกนอกนไปฝงโนน ลาดกงไมไวใหบตรนอน แลว คดวา " จกไปทอยของบตรนอกน " ไมอาจละบตรออนได กลบแลดแลว ๆ เลา ๆ เดนไป. ครนในเวลาทนางถงกลางแมนา เหยยวตวหนงเหนเดกนน จงโฉบลงมาจากอากาศ ดวยสาคญวา " เปนชนเนอ. " นางเหนมนโฉบลงเพอตองการบตร จงยกมอทง ๒ ขนรองเสยงดง ๓ ครงวา " ส ส " เหยยวไมไดยนเสยงนนเลย เพราะไกลกน จงเฉยวเดกบนขนสเวหาสไปแลว. แมบตรผยน อยทฝงน เหนมารดายกมอทง ๒ ขน รองเสยงดงททามกลางแมนา จงกระโดดลงในแมนาโดยเรวดวยสาคญวา " มารดาเรยกเรา. " เหยยว เฉยวบตรออนของนางไป บตรคนโตถกนาพดไป ดวยประการฉะน. ๑. ฉบบสหล ชานปปมาณ ไมม.


[ นางทราบขาววามารดาบดาตายอก ] นางเดนรองไหราพนวา " บตรของเราคนหนงถกเหยยวเฉยว ไป, ตนหนงถกนาพดไป, สามกตายในเสยในทเปลยว, " พบบรษ ผหนงเดนมาแตกรงสาวตถ จงถามวา " พอ ทานอยทไหน ? " บรษ. ฉนอยในกรงสาวตถ แม. ธดาเศรษฐ. ตระกลชอโนนเหนปานนใกลถนนโนนในกรง สาวตถมอย, ทราบไหม ? พอ. บรษ. ฉนทราบ แม, แตอยาถามถงตระกลนนเลย; ถาทาน รจกตระกลอน, กจงถามเถด. ธดาเศรษฐ. กรรมดวยตระกลอนของฉนไมม, ฉนถามถง ตระกลนนเทานนแหละ พอ. บรษ. แม ฉนบอกกไมควร. ธดาเศรษฐ. บอกฉนเถด พอ. บรษ. วนน แมเหนฝนตกคนยนรงไหม ? ธดาเศรษฐ. ฉนเหน พอ, ฝนนนตกคนยงรงเพอฉนเทานน ไมตกเพอคนอน, แตฉนจกบอกเหตทฝนตกเพอฉนแกทานภายหลง, โปรดบอกความเปนไปในเรอนเศรษฐนนแกฉนกอน. บรษ. แม วนน ในกลางคนเรอนลมทบคนแมทง ๓ คอ เศรษฐ ๑ ภรรยาเศรษฐ ๑ บตรเศรษฐ ๑, คนทง ๓ นนถกเผา บนเชงตะกอนอนเดยวกน, แมเอย ควนนนยงปรากฏอย.


ในขณะนน นางไมรสกถงผาทนงซงไดหลดลง ถงความเปน คนวกลจรตยนตะลงอย รองไหราพนบนเพอเซซวนไปวา :- " บตร ๒ คน ตายเสยแลว, สามของเรา ก ตายเสยททางเปลยว, มารดาบดาและพชาย กถกเผาบนเชงตะกอนอนเดยวกน. " คนทงหลายเหนนางแลว เขาใจวา " หญงบา ๆ " จงถอเอา หยากเยอ กอบฝน โปรยลงบนศรษะ ขวางดวยกอนดน. พระศาสดาประทบนงแสดงธรรมอยในทามกลางบรษท ๔ ใน พระเชตวนมหาวหาร ไดทอดพระเนตรเหนนางผบาเพญบารมมา แสนกลป สมบรณดวยอภนหารเดนมาอย. [ นางไดตงความปรารถนาไวในชาตกอน ] ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวาปทมตตระ นางปฏาจารานน เหนพระเถรผทรงวนยรปหนง อนพระปทมตตร- ศาสดาทรงตงไวในตาแหนงเอตทคคะ ดงทาวสกกะจบทแขน ตง ไวในสวนนนทวน จงทาคณความดแลว ตงความปรารถนาไววา " แมหมอมฉน พงไดตาแหนงเลศกวาพระเถรผทรงวนยทงหลาย ในสานกพระพทธเจาเชนกบดวยพระองค, " พระปทมตตรพทธเจา ทรงเลงเหนอนาคตงสญาณไป กทรงทราบวาความปรารถนาจะสาเรจ จงทรงพยากรณวา " ในอนาคตกาล หญงผนจกเปนผเลศกวาพระเถร ผทรงวนยทงหลาย โดยนามปฏาจารา ในศาสนาของพระโคดม พทธเจา. "


พระศาสดา ทรงเหนนางผมความปรารถนาตงไวแลว อยางนน ผสมบรณดวยอภนหาร กาลงเดนมาแตทไกลเทยว ทรงดารวา " เวน เราเสย ผอนชอวาสามารถจะเปนทพงของหญงผนได ไมม " จงได ทรงทานางโดยประการทนางจะบายหนามาสวหารเดนมา. บรษทเหนนางแลวจงกลาววา " ทานทงหลาย อยาใหหญงบาน มาทนเลย. " พระศาสดาตรสวา " พวกทานจงหลกไป, อยาหามเธอ " ในเวลานางมาใกล จงตรสวา " จงกลบไดสตเถด นองหญง. " นางกลบไดสตดวยพทธานภาพในขณะนนเอง. ในเวลานน นาง กาหนดความทผานงหลดไดแลว ใหเกดหรโอตตปปะขน จงนง กระโหยง. ลาดบนน บรษผหนงจงโยนผาหมไปใหนาง. นางนงผานนแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ แทบพระ บาททง ๒ ซงมพรรณะดงทองคาแลว ทลวา " ขอพระองคจงทรงเปน ทพงแกหมอมฉนเถด พระเจาขา, เพราะวาเหยยวเฉยวบตรคน หนงของหมอมฉน, คนหนงถกนาพดไป, สามตายททางเปลยว, มารดาบดาและพชายถกเรอนทบ เขาเผาบนเชงตะกอนอนเดยวกน. " พระศาสดาทรงสดบคาของนาง จงตรสวา " อยาคดเลย ปฏาจารา, เธอมาสสานกของผสามารถจะเปนทพงพานกอาศยของ เธอไดแลว; เหมอนอยางวา บดน บตรคนหนงของเธอถกเหยยว เฉยวไป, คนหนงถกนาพดไป, สามตายแลวททางเปลยว, มารดา


บดาและพชายถกเรอนทบ ฉนใด: นาตาทไหลออกของเธอผรองไห อยในสงสารน ในเวลาทปยชนมบตรเปนตนตาย ยงมากกวานาแหง มหาสมทรทง ๔ กฉนนนเหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " นาในมหาสมทรทง ๔ มประมาณนอย, นาตา คนผอนทกขถกตองแลว เศราโศก ไมใชนอย มากกวานาในมหาสมทรนน; เหตไร เธอจง ประมาทอยเลา ? แม " เมอพระศาสดาตรสอนมตคคปรยายอยอยางนน, ความโศกใน สรระของนาง ไดถงความเบาบางแลว. ลาดบนน พระศาสดาทรงทราบนามผมความโศกเบาบางแลว ทรงเตอนอก แลวตรสวา " ปฏาจารา ขนชอวาปยชนมบตร เปนตน ไมอาจเพอเปนทตานทาน เปนทพง หรอเปนทปองกนของ ผไปสปรโลกได; เพราะฉะนน บตรเปนตนเหลานนถงมอย กชอ วายอมไมมทเดยว, สวนบณฑตชาระศลแลว ควรชาระทางทยง สตวใหถงนพพานของตนเทานน " เมอจะทรงแสดงธรรม ไดตรส พระคาถาเหลานวา :- " บตรทงหลาย ไมมเพอตานทาน, บดากไมม ถงพวกพองกไมม, เมอบคคลถกความตาย ครอบงาแลว ความตานทานในญาตทงหลาย ยอมไมม; บณฑตทราบอานาจประโยชนนน


แลว สารวมในศล พงชาระทางไปพระนพพาน โดยเรวทเดยว. " ในกาลจบเทศนา นางปฏาจาราเผากเลสมประมาณเทาฝน ในแผนดนใหญแลว ตงอยในโสดาปตตผล, ชนแมเหลาอนเปน อนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. [ นางปฏาจาราทลขอบวช ] ฝายนางปฏาจารานนเปนพระโสดาบนแลว ทลขอบรรพชา กะพระศาสดา. พระศาสดาทรงสงนางไปยงสานกของพวกภกษณ ใหบรรพชาแลว. นางไดอปสมบทแลวปรากฏชอวา " ปฏาจารา " เพราะนางกลบความประพฤตได.๑ วนหนง นางกาลงเอาหมอตกนา ลางเทา เทนาลง. นานนไหลไปหนอยหนงแลวกขาด. ครงท ๒ นาท นางเทลง ไดไหลไปกวานน. ครงท ๓ นาทเทลง ไดไหลไป ไกลแมกวานน ดวยประการฉะน. นางถอเอานานนนนแลเปน อารมณ กาหนดวยทง ๓ แลว คดวา " สตวเหลาน ตายเสยใน ปฐมวยกม เหมอนนาทเราเทลงครงแรก, ตายเสยในมชฌมวยกม เหมอนนาทเราเทลงครงท ๒ ไหลไปกวานน, ตายเสยในปจฉม- วยกม เหมอนนาทเราเทลงครงท ๓ ไหลไปไกลแมกวานน. " พระศาสดาประทบในพระคนธกฎทรงแผพระรศมไป เปนดง ประทบยนตรสอยเฉพาะหนาของนาง ตรสวา " ปฏาจารา ขอนน อยางนน, ดวยวาความเปนอยวนเดยวกด ขณะเดยวกด ของผเหน ๑. บาลวา เพราะมความประพฤตเวนจากผนผา ดงนกม.


ความเกดและความเสอมแหงปญจขนธเหลานน ประเสรฐกวา ความเปนอย ๑๐๐ ป ของผไมเหนความเกดขนและความเสอมแหง ปญจขนธ " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา :- " กผใด ไมเหนความเกดขนและความเสอมอย พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของ ผเหนความเกดและความเสอม ประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อปสส อทยพพย ความ วา ไมเหนความเกดขนและความเสอมอย ดวยลกษณะ ๒๕ แหง ปญจขนธ. บาทพระคาถาวา ปสสโต อทยพพย ความวา ความเปน อยแมวนเดยว ของผเหน ความเกดขนและความเสอมแหงปญจขนธ เหลานน ประเสรฐกวาความเปนอยของบคคลนอกน. ในกาลจบเทศนา นางปฏาจาราบรรลพระอรหตพรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองนางปฏาจารา จบ.


๑๓. เรองนางกสาโคตม* [ ๙๓ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง กสาโคตม ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ วสสสต ชเว " เปนตน. [ ทรพยของเศรษฐกลายเปนถาน ] ไดยนวาทรพย ๔๐ โกฏ ในเรอนของเศรษฐคนหนง ในกรง สาวตถ ไดกลายเปนถานหมดตงอย. เศรษฐเหนเหตนนเกดความ เศราโศก จงหามอาหารเสย นอนอยบนเตยงนอย. สหายผหนงของ เศรษฐนนไปเรอนถามวา " เหตไร จงเศราโศกเลา ? เพอน " ฟงความเปนไปนนแลว กลาววา " อยาเศราโศกเลย เพอน, ฉน ทราบอบายอยางหนง, จงทาอบายนนเถด. " เศรษฐ. ทาอยางไรเลา ? เพอน. สหาย. เพอนทานจงปเสอลาแพนทตลาดของตน ทาถานใหเปน กองไว จงนงเหมอนจะขาย, บรรดามนษยทมาแลว ๆ คนเหลาใดพด อยางนวา ' ชนทเหลอ ขายผา นามน นาผง และนาออยเปนตน สวน ทานนงขายถาน, ' สวนผใดพดกบทานอยางนวา ' ชนทเหลอ ขาย ผา นามน นาผง และนาออยเปนตน, สวนทานนงขายเงนและทอง, ' ทานพงพดกะผนนวา ' เงนและทองทไหน ? ' กเมอเขาพดวา ' น, ' * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ทานพงพดวา ' จงนาเงนทองนนมากอน ' แลวรบดวยมอทง ๒, ของ ทเขาใหในมอของทานอยางนน จกกลายเปนเงนและทอง; กผนน ถาเปนหญงรนสาว, ทานจงนานางมาเพอบตรในเรอนของทาน มอบ ทรพย ๔๐ โกฏใหนาง พงใชสอยเงนทองทนางให, ถาเปนเดก ชาย, ทานพงใหธดาผเจรญวยแลวในเรอนของทานแกเขา แลวมอบ ทรพย ๔๐ โกฏใหแกเขา ใชสอยทรพยทเขาให. เศรษฐนนกลาววา " อบายด " จงทาถานใหเปนกองไวใน รานคาตลาดของตน นงทาเหมอนจะขาย. คนเหลาใดพดกะเศรษฐนน อยางนวา " ชนทเหลอทงหลาย ขายผา นามน นาผง และนาออย เปนตน, ทานนงขายถาน " กใหคาตอบแกคนเหลานนวา " ฉนไม ขายของ ๆ ตน จกทาอยางไร ? " [ ถานกลายเปนทรพยอยางเดม ] ครงนน หญงรนสาวคนหนงชอโคตม ปรากฏชอวา " กสา- โคตม " เพราะนางมสรระแบบบาง เปนธดาของตระกลเกาแก ไป ยงประตตลาดดวยกจอยางหนงของตน เหนเศรษฐนน จงกลาว อยางนวา " พอ ชนทเหลอ ขายผา นามน นาผง และนาออย เปนตน, ทาไมทานจงนงขายเงนและทอง ? " เศรษฐ. เงนทองทไหน ? แม. นางโคตม. ทานนงจบเงนทองนนเอง มใชหรอ ? เศรษฐ. จงนาเงนทองนนมากอน แม. นางกอบเตมมอแลว วางไวในมอของเศรษฐนน. ถานนนได


กลายเปนเงนและทองทงนน. ลาดบนน เศรษฐถามนางวา " แม เรอนเจาอยไหน. " เมอ นางตอบวา " ชอโนนจะ. " รความทนางยงไมมสามแลว จงเกบ ทรพยนานางมาเพอบตรของตน ใหรบทรพย ๔๐ โกฏไว. ทรพย ทงหมดไดกลายเปนเงนและทองดงเดม. สมยอนอกนางตงครรภ. โดยกาลลวงไป ๑๐ เดอน นางคลอดบตร แลว. บตรนนไดทากาละแลวในเวลาเดนได. นางหามพวกชนทจะนา บตรนนไปเผา เพราะนางไมเคนเหนความตาย อมรางบตรผตายแลว ดวยสะเอว ดวยหวงวา " จกถามถงยา เพอบตรเรา " เทยวถามไป ตามลาดบเรอนวา " ทานทงหลายรจกยาเพอบตรของฉนบางไหม หนอ ?. " ทนน คนทงหลายพดกบนางวา " แม เจาเปนบาแลวหรอ ? เจาเทยวถามถงยาเพอบตรทตายแลว. " นางสาคญวา " จกไดคน ผรจกยาเพอบตรของเราแนแท " จงเทยวไป. ทนน บรษผเปนบณฑตคนหนง เหนนางแลวคดวา " ธดา ของเรานจกคลอดบตรคนแรก ไมเคยเหนความตาย, เราเปนทพง ของหญงนยอมควร " จงกลาววา " แม ฉนไมรจกยา, แตฉน รจกคนผรยา. " นางโคตม. ใครร ? พอ. บณฑต. แม พระศาสดาทรงทราบ, จงไปทลถามพระองคเถด. นางกลาววา " พอ ฉนจกไป, จกทลถาม พอ " ดงนนแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวยนอย ณ ทสดขางหนง ทล


ถามวา " ทราบวา พระองคทรงทราบยาเพอบตรของหมอมฉนหรอ ? พระเจาขา. " พระศาสดา. เออ เราร. นางโคตม. ไดอะไร ? จงควร. พระาสดา. ไดเมลดพรรณผกกาดสกหยบมอหนง ควร. นางโคตม. จกได พระเจาขา, แตในเรอนใคร ? จงควร. พระศาสดา. บตรหรอธดาไร ๆ ในเรอนของผใด ไมเคยตาย, ไดในเรอนของผนน จงควร. นางทลรบวา " ดละ พระเจาขา " แลวถวายบงคมพระศาสดา อมบตรผตายแลวดวยสะเอวเขาไปภายในบาน ยนอยทประตเรอน หลงแรก กลาววา " เมลดพรรณผกกาดในเรอนน มบางไหม ? ทราบวานนเปนยาเพอบตรของฉน. " เมอเขาตอบวา " ม, " จง กลาววา " ถาอยางนน จงใหเถด, " เมอคนเหลานนนาเมลดพรรณ- ผกกาดมาให, จงถามวา " ในเรอนน บตรหรอธดาเคยตายไมม บางหรอ ? แม " เมอเขาตอบวา " พดอะไร ? แม, เพราะคนเปน มเลกนอย, คนตายนนแหละมมาก. " จงกลาววา " ถาอยาง นน จงรบเมลดพรรณผกกาดของทานไปเถด, นนไมเปนยา เพอ บตรของฉน " แลวไดใหคนไป; เทยวถามโดยทานองน ตงแตเรอน หลงตน. นางไมรบเมลดพรรณผกกาดแมในเรอนหลงหนง ในเวลา เยนคดวา " โอ กรรมหนก, เราไดทาความสาคญวา ' บตรของ เราเทานนตาย, ' กในบานทงสน คนทตายเทานนมากกวาคนเปน. "


เมอนางคดอยอยางน หวใจทออนดวยความรกบตร ไดถงความแขง แลว. นางทงบตรไวในปา ไปยงสานกพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยน ณ ทสดขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาทรงตรสกะนางวา " เธอไดเมลดพรรณ ผกกาดประมาณหยบมอหนงแลวหรอ ? " นางโคตม. ไมได พระเจาขา, เพราะในบานทงสน คนตาย นนแหละมากกวาคนเปน. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา " เธอเขาใจวา ' บตร ของเราเทานนตาย, ' ความตายนนเปนธรรมยงยนสาหรบสตวทงหลาย, ดวยวา มจจราชฉดคราสตวทงหมด ผมอธยาศยยงไมเตมเปยมนนแล ลงในสมทรคออบาย ดจหวงนาใหญฉะนน " เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " มฤตย ยอมพาชนผมวเมาในบตรและสตว ของเลยง ผมใจซานไปในอารมณตาง ๆ ไป ดจ หวงนาใหญ พดชาวบานผหลบไหลไปฉะนน. " ในกาลจบคาถา นางกสาโคตมดารงอยในโสดาปตตผล, แม ชนเหลาอนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. [ นางบวชในพทธศาสนา ] ฝายนางกสาโคตมนนทลขอบรรพชากะพระศาสดาแลว. พระ ศาสดาทรงสงไปยงสานกของนางภกษณใหบรรพชาแลว. นางได


อปสมบทแลวปรากฏชอวา " กสาโคตมเถร. " วนหนง นางถงวาระในโรงอโบสถ นงตามประทปเหนเปลว ประทปลกโพลงขนและหรลง๑ ไดถอเปนอารมณวา " สตวเหลาน กอยางนนเหมอนกน เกดขนและดบไปดงเปลวประทป, ผถงพระ นพพาน ไมปรากฏอยางนน. " พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎนนแล ทรงแผพระรศม ไป ดงนงตรสตรงหนานาง ตรสวา " อยางนนแหละ โคตม สตวเหลานน ยอมเกดและดบไปเหมอนเปลวประทป, ถงพระนพพาน แลว ยอมไมปรากฏอยางนน; ความเปนอยแมเพยงขณะเดยว ของ ผเหนพระนพพาน ประเสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของผไมเหน พระนพพานอยางนน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " กผใด ไมเหนบทอนไมตาย พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของผเหนบท อนไม ตาย ประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา อมต ปท ความวา อมตมหา- นพพาน อนเปนสวนทเวนจากมรณะ. คาทเหลอ เชนเดยวกบคามในกอนนนแล. ๑. ภชชนตโย


ในกาลจบเทศนา นางกสาโคตมนงอยตามเดมนนแล ดารง อยในพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองนางกสาโคตม จบ.


๑๔. เรองพระพหปตตกาเถร* [ ๙๔ ] [ ขอความเบองตน ] พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ พหปตตกาเถร ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ วสสสต ชเว " เปนตน. [ นางมลกมาก ] ไดยนวา ในตระกลหนง ณ กรงสาวตถ ไดมบตร ๗ คนและ ธดา ๗ คน. บตรและธดาแมทงหมดนนเจรญวยแลว ดารงอยใน เรอน ไดถงความสขตามธรรมดาของตน. สมยอน บดาของชน เหลานนไดทากาละแลว. มหาอบาสกา ถงเมอสามลวงลบไปแลว กยงไมแบงกองทรพย ใหแกบตรทงหลายกอน. ครงนน บตรทงหลายกลาวกะมารดานนวา " เมอบดาของฉนลวงลบไปแลว, ประโยชนอะไรของแมดวยกองทรพย, พวกฉนไมอาจบารงแมไดหรอ ?. " นางฟงคาของบตรเหลานนแลวก นงเสย ถกบตรเหลานนพดถงบอย ๆ จงคดวา " พวกลก ๆ จกบารงเรา, ประโยชนอะไรของเราดวยกองทรพยสวนหนง " ไดแบงสมบตทงหมด ครงหนงใหไป. ครงนน โดยกาลลวงไป ๒ - ๓ วน ภรรยาของบตรคนใหญ กลาวกะแมผวนนวา " โอ คณแมของพวกเรามาเรอนนเทานน เหมอนกะใหไว ๒ สวนวา ' บตรชายคนใหญของเรา. ' แมภรรยา * พระมหาโปรง ป.ธ. ๙ วดบวรนเวศวหาร แปล.


ของบตรทเหลอ กกลาวอยางนนเหมอนกน. ตงแตตนธดาคนใหญกกลาวกะนางดจเดยวกน แมในเวลาท นางไปเรอนของธดาเหลานน. นางถกดหมน คดวา " ประโยชน อะไร ดวยการอยในสานกของคนเหลาน, เราจกเปนนางภกษณ เปนอย " แลวไปสสานกของนางภกษณขอบรรพชาแลว. นาง ภกษณเหลานนใหนางบรรพชาแลว. นางไดอปสมบทแลวปรากฏ ชอวา " พหปตตกาเถร. " นางคดวา " เราบวชในเวลาแก, เราไม ควรเปนคนประมาท " จงทาวตตปฏบตแกนางภกษณทงหลาย, คด วา " จกทาสมณธรรมตลอดคนยนรง " จงเอามอจบเสาตนหนงท ภายใตปราสาท เดนวนเวยนเสานนทาสมณธรรม, แมเมอเดนจงกรม กเอามอจบตนไมดวยคดวา " ศรษะของเราพงกระทบตนไมหรอท ไหน ๆ ในทมด " ดงนแลว เดนวนเวยนตนไมนน ทาสมณธรรม, นกถงธรรมดวยคดวา " จกทาตามธรรมทพระศาสดาทรงแสดง " ตามระลกถงธรรมอยเทยวทาสมณธรรม. ลาดบนน พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎเทยว ทรง แผพระรศมไปดงประทบนงตรงหนา เมอตรสกบนาง ตรสวา " พห- ปตตกา ความเปนอยแมครเดยว ของผเหนธรรมทเราแสดงประเสรฐ กวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของผไมนกถง ไมเหนธรรมทเราแสดง " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- " กผใด ไมเหนธรรมอนยอดเยยม พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของผเหนธรรม


อนยอดเยยม ประเสรฐกวา ความเปนอย ของผนน. " [ แกอรรถ ] บรรดาบทเหลานน บทวา ธมมมตตม ไดแก โลกตรธรรม ๙ อยาง. กโลกตตรธรรมนน ชอวา ธรรมอนยอดเยยม. กผใด ไมเหนธรรมอนยอดเยยมนน. ความเปนอยแมวนเดยว คอแมขณะ เดยว ของผเหน คอแทงตลอดธรรมนน ประเสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของผนน. ในกาลจบคาถา พระพหปตตกาเถรดารงอยในพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองพระพหปตตกาเถร จบ. สหสวรรค วรรณนา จบ. วรรคท ๘ จบ.

2 22++พระธัมมปทัฏฐกถาแปล+ภาค+๔

Documents