7/31/2019 21. kitap k r

1/224

1

7/31/2019 21. kitap k r

2/224

2

BZMKLERAnadolu Merkezli Dnya Tarihi

21. KTAP

1675 - 1711

Akl

Yazarlar

Evin Esmen Ksakrek

Arda KsakrekBizimkiler adl kitaplarn tm aadaki sitelerde mevcuttur:

http://www.dunya-tarihi.com/

http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/

http:/sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/

http://www.dunya-tarihi.com/http://www.dunya-tarihi.com/http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitdunyatarihidevam2/http://sites.google.com/site/ekitapdunyatarihi/http://www.dunya-tarihi.com/

7/31/2019 21. kitap k r

3/224

3

BZMKLER............................................................................................................................. 221. KTAP .................................................................................................................................. 2

Balkan Halklar Osmanldan Yana......................................................................................... 6Bat Avrupada Bilim Tartmalar, 1676 .............................................................................. 8nka i Hristiyanlk, 1677................................................................................................... 11

Spinoza ................................................................................................................................. 13ngilterede iki siyasi parti, 1678.......................................................................................... 16Keyfi Tutuklamalarn Yasaklanmas, 1679 .......................................................................... 18Thomas Hobbes .................................................................................................................... 20

Fransa Kral kendini gl hissediyor, 1680........................................................................ 23Moskova Ortodoks Patriklii, 1681 ..................................................................................... 25Karacaolan.......................................................................................................................... 27Erkek Aknn Byk Aynas............................................................................................... 29Osmanllarn Avusturya Saldrs, 1682 ............................................................................... 31kinci Viyana Kuatmas, 1683 ............................................................................................ 35Osmanl Bozgunundan Hemen Sonra, 1683 ........................................................................ 37

Merzifonlu Kara Mustafa Paann Hatalar.......................................................................... 391683n dier olaylar .......................................................................................................... 41Evliya elebi ........................................................................................................................ 43John Locke Somerset ........................................................................................................... 46

Manu-in Uyumas, 1684................................................................................................. 48Huguenotlarn Sonu, 1684.................................................................................................... 50ngilterede Kral Parlamento ekimesi, 1685 .................................................................... 52Sibirya iin Rus-in Mcadelesi, 1685................................................................................ 55Avusturya Macaristanda lerliyor, 1686 ............................................................................. 57Partenonun yklmas, 1687 ................................................................................................ 59Yenieri Yine Kazan Kaldryor, 1688 ................................................................................ 61anl Devrim ve Dokuz Yl Sava, 1688 ............................................................................ 64Rus ar Byk Petro, 1689................................................................................................. 67Osmanllar ok Zor Durumda, 1689 .................................................................................... 69ngilterede Burjuva Hakimiyeti, 1689 ................................................................................ 72Fransa Saray Versaillesa tanyor, 1689 ........................................................................... 74Osmanl mparatorluunda, Kentlerin iaesini salamak.................................................... 76Osmanl D Ticareti ............................................................................................................ 78Osmanl iir, edebiyat ve mzii, XVII yzyl.................................................................... 81Krgzlara yer yok................................................................................................................. 83Osmanl Kar Saldrs, 1690 .............................................................................................. 84

Balkanlar ve Anadoluda Trk Nfus, 1691 ........................................................................ 86Bir Y-DNA aratrmas ........................................................................................................ 88Erdel zerinde ekime, 1691 .............................................................................................. 91Hezarfen Hseyin Efendi ..................................................................................................... 93Cad Av, 1692 ..................................................................................................................... 95Mucize Tanrya Yakmaz .................................................................................................. 97Osmanl Kentlerinde Yahudi Azalmas................................................................................ 98Osmanl-Avusturya Bar Grmesi, 1693......................................................................... 99Biyoloji ilerliyor, 1694 ....................................................................................................... 100

Osmanl tahtnda II. Mustafa, 1695 .................................................................................... 102Azak Ruslarn, 1696 ........................................................................................................... 105

Lehistan .............................................................................................................................. 106Batda Franszca Edebiyat Dili Oluyor, 1696 ................................................................... 108

7/31/2019 21. kitap k r

4/224

4

Osmanllarn ArYenilgisi, 1697 ..................................................................................... 110Fransann Geri ekilii, 1697 ........................................................................................... 112Bilim Yolunu Bulmaya alyor....................................................................................... 114Osmanlnn Savaacak Hali Kalmyor, 1698 ..................................................................... 115Saint Petersburg, 1699 ........................................................................................................ 117

Racine ................................................................................................................................. 119Karlofa Anlamas, 1699 .................................................................................................. 121Artk Osmanlnn Son Avrupa Snr Macaristan Deil ..................................................... 124Ayan ................................................................................................................................... 126

Avusturya ........................................................................................................................... 128

Bat Avrupada ilerleme dncesi .................................................................................... 130Ekberiyet usul, 1700......................................................................................................... 132Balkan Kyls Silahlanyor, 1700 ................................................................................... 135spanya Taht, 1700 ............................................................................................................ 137sve Demir Lokma ............................................................................................................ 139XVII. yzylda Osmanl mparatorluu zeti .................................................................... 143

ngiliz Devrimi ................................................................................................................... 147XVII. Yzyl Sonu itibariyle Genel Olarak Avrupa .......................................................... 148Kilisenin Otoritesi .............................................................................................................. 152

Avrupada toplumsal deiim ............................................................................................ 154Avrupada Devletin leyii ............................................................................................... 156Avrupa Ordular ................................................................................................................. 158Merkantil ............................................................................................................................ 161

Osmanl vergi sisteminde iltizam ne kyor.................................................................... 163XVIII. yzyl Fizii............................................................................................................ 164in ahlak, 1701 ................................................................................................................. 165Makine htiyac, 1701 ........................................................................................................ 167Karl Kanmyor.................................................................................................................... 169Establishment ve Kralie Ann, 1702 .................................................................................. 170ngiliz Kabinesi .................................................................................................................. 173Osmanl Toparlanmaya alyor, 1702............................................................................. 174inde Ticari nlemler, 1702 ............................................................................................ 176Aydnlanmann kurucusu John Locke ................................................................................ 177Edirne vakas, 1703 ............................................................................................................ 180Portekiz ngiltereye Balanyor, 1703 .............................................................................. 183Brezilya kolonisi ................................................................................................................ 185

Prusya ................................................................................................................................. 187

Osmanl Tahtnda III. Ahmet, 1704 ................................................................................... 189Papa Elisi inde, 1705 .................................................................................................... 191Japonya ............................................................................................................................... 193

Yahudilikte Restorasyon almalar, 1706....................................................................... 195Hindularda kprdanma, 1707............................................................................................. 197Britanya, 1707 .................................................................................................................... 199

Afrika ................................................................................................................................. 201

Ruslar XII. Charlesin nnde tutunamyor, 1708 ............................................................. 204Ha Kervan........................................................................................................................ 206En Souk K, 1709............................................................................................................ 208Osmanl Rus Sava, 1710............................................................................................... 210

Berkeley ............................................................................................................................. 213Prut Sava, 1711................................................................................................................ 215

7/31/2019 21. kitap k r

5/224

5

Kandemirin yerine Fenerli Rumlar................................................................................... 218Habsburg miras, 1711 ....................................................................................................... 22021. Kitap, Faydalanlan eser ve kaynaklar......................................................................... 222

7/31/2019 21. kitap k r

6/224

6

Balkan Halklar Osmanldan Yana

Boyar

Osmanl Lehistan sava sryordu. Osmanllar Hotini geri aldlar. Bu srada pek ok yenikale ve palanga da Osmanllarn eline geti.

Snr eyalet ve vassal ynetimlerinde (Eflak, Bodan, Erdel gibi) Osmanlnn parasal basks,XVII. Yzyl boyunca artmt. Vergiler artmt. Verilmesi istene hediyeler artmt.Voyvoda atamalar rvete balanmt. Para olmaynca teslimat mal olarak yaplyordu. Ordukonaklarken ve geerken her eye el koyuyordu. Hele Polonya savalar srasnda blgenincanna okunmutu.

Bu lkelerde g Boyarlarn elindeydi. Boyarlarn gc topraklarndan, zenginlikleri onlarasalanan vergi ayrcalklarndangeliyordu. Artk Boyarlara kent topraklar da veriliyordu. Bugiderek kentlerin verilmesine kadar varacakt. Boyarlarn kyller zerindeki haklar dagittike artyordu. Bylece, Boyarlara bal topraklar zerinde alan kyllerin zgrlklerigittikeellerinden utu.

Boyarlar kyl zerindeki basky arttrp, kendi rn paylarn arttryor ve rn fazlasn dlkelere satmaya balyorlard. D satm, Boyarlarn yeni zenginlik kaynaklarndan biri oldu.

7/31/2019 21. kitap k r

7/224

7

Boyarlarn zenginlii onlar kentlerde lks ve gsterili konaklar yapmaya ve dou tarz birdebdebeye gtrd. Boyarlarn byk ailelerinden olan Ureeler, Mavilalar, Stroiciler,Buzetiler, Kostinler, Rusetler gibi aileler baz yksek grevleri inhisarlar altna almlard.Bu ailelerden voyvodalarda kyordu. O zaman aile tm lkeye hkmediyordu.

Hrvatistanda ve Slovenyada halk, asiller, byk ounluk Osmanl yanlsyd. Almantarafnda kemekein, Osmanl tarafnda huzur ve dzenin olmas Almanlara srekli taraftarkaybettiriyordu. Hrvatlar ve Slovenler heyet zerine heyet yollayarak Osmanllardan yardmistiyorlard. Osmanl ynetimi tam bir mezhep ve din hrriyeti salyordu. Gerekirseuyruklarn hrriyeti silahla mdafaa ediliyordu. Osmanllarda kyl ve tarm himayeediliyordu. Toprak vergisi ar deildi. Yollar emniyetliydi, srekli iler durumdatutuluyordu. Yollar gibi hanlar, kervansaraylar, kprler de bakml ve kullanlr haldeydi.

Alman ynetiminde ise yukardakilerin hi biri yoktu. Almanlar Slavlar smrge gibigryorlard.

Sonuta, bu kadar problem varken Osmanllarla Almanlarn arasnn iyi olduu ve sulhundevam ettii pek sylenemezdi. Osmanl Alman ilikileri zaten bozuk iken, bir olay buna tydikti. Uyvar beylerbeyi, Alman mparatorluunun en byk komutanlarndan birini elegeirip, iyice dvp, serbest brakt.

Bu srada ie Rusya kart. 1674ylnda, Rus Ordular Osmanlya baml olanDoroenkonun merkezi ihrine saldrd. Krm atllar yetiip, Doroenkoyu kurtardlar.

1674 ylnda Fransada kyl ayaklanmalar azalmt. Merkezi ynetim btn bakaldranlaryenmi, halkn iflahn kesmiti. Halk artk ylgnd.

1674 ylnda nc ngiliz-Dat Savan bitiren Westminster Anlamas imzaland. BuanlamaBreda Anlamasnnbir tekraryd.

Fransann saldrgan politikas, ondan uzun zamandr mttefiki olan Hollanda ve AlmanPrensliklerini koparmt. Bunlar ilk defa olarak mparator ile anlatlar. mparator Fransayaharp ilan etti. mparatorluk Alsas ele geirdi. Bu tarihlerde, William tarafndan oluturulankoalisyon henz Fransay durdurmaya yetecek gte deildi. Ancak 1686 ylna gelindiindeyeterli hale gelecekti.

Louis II de Bourbon, Cond Prensiynetimindeki Fransz ordusu,Seneffe SavandaWilliamIII dOrangeynetimindeki Dat-spanyol-Avusturya ordusunu yendi.

http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Westminster_%281674%29http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Westminster_%281674%29http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Westminster_%281674%29http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Breda_%281667%29http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Breda_%281667%29http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Breda_%281667%29http://en.wikipedia.org/wiki/Louis_II_de_Bourbon,_Prince_de_Cond%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Louis_II_de_Bourbon,_Prince_de_Cond%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Seneffehttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Seneffehttp://en.wikipedia.org/wiki/William_III_of_Englandhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_III_of_Englandhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_III_of_Englandhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_III_of_Englandhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_III_of_Englandhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_III_of_Englandhttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Seneffehttp://en.wikipedia.org/wiki/Louis_II_de_Bourbon,_Prince_de_Cond%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Breda_%281667%29http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Westminster_%281674%29

7/31/2019 21. kitap k r

8/224

8

Bat Avrupada Bilim Tartmalar, 1676

Polonya Osmanllardan tekrar bar istedi. Diyetin kabul etmedii eski anlamadan vergimaddesi karlarak, geri kalan maddeler zerinde mutabakat saland. Osmanl Lehistan baranlamas imzaland. Ukrayna ve Podolya Osmanl denetimine girmiti.

Eyll 1676da Veziriazam Fazl Ahmet Paa hastalanarak ld. ldnde 42 yandayd.Ar ikiden, vcudu su toplamt.

IV. Mehmet, hemen Kprl Mehmet Paann damad Merzifonlu Kara Mustafa Paayartarak, mhr ona teslim etti (6 Kasm 1676). Kara Mustafa Paa Trk kkenliydi ve

http://tr.wikipedia.org/wiki/Merzifonlu_Kara_Mustafa_Pa%C5%9Fahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Merzifonlu_Kara_Mustafa_Pa%C5%9Fa

7/31/2019 21. kitap k r

9/224

9

Kprl ailesi iinde yetimiti. Otoriter, paraya dkn ve yabanc dman bir kiiydi.Yabanc elileri, tccarlar ar para cezalar altnda ezerdi. Yabanclara her frsatta glkkarrd.

Kara Mustafa Paa 1666dan balayarak 1681 ylna kadar, Ukrayna iin Ruslarla vurutu.

Ukraynaya eitli seferler yapld. Bunlarn ok muvaffak olduklar da sylenemez.

1676 ylnda Rus ar Aleksey ld. Aleksey, Polonyadan iinde Smolenskin bulunduuBeyaz Rusyann bir blmn ve Kievle beraber Ukraynann bir parasn almt. Rusyaiinde ise Boyarlara ba edirmiti. Ayrca gl ve srekli bir ordu kurmutu. Ve ennemlisi, servaj kesin bir ekilde yerletirmiti. Bunun hi de kolay olmadn okuyucugrmtr.

Alekseyin olu Fyodor (1676 1682) ar oldu. Fyodor zamannda baz yabanc eserlerRusaya tercme edildi. arie tiyatroya gitmeye balad. Avrupadan gelen tccar vemaceraclar Moskovann d mahallelerine yerleip, Moskovaya Avrupa tarz bir hayat

gstermeye baladlar.

Bilim dnyasnda ise Descartes olaylar mekanik bir tarzda aklamaya alyordu. Gktalar ve kuyruklu yldzlar ateten oluuyorlard ama sonra taa dnyorlard. Kalp iinAristoteles gibi dnyordu. Tanr kalbi youn bir scaklkla doldurmutu. Bu scaklk kankaynatyor, kann buhar da cierlerde toplanyordu. Kalbin atmasna bu buhar nedenoluyordu. Descartes ve dolays ile yandalar kan dolamn da savunuyorlard.

Harvey, kalbin atlar hzl ve anidir diyordu. Bu tip hareketler kaynama ile olmazd. AncakDescartes bunu kabul etmemiti. Ama o da atar damarla, toplardamar arasndaki fark gznnde tutuyordu. Descartes kendi aklamasnn yanlln kabule yanamamt. Diyorduki bu aklama yanlsa, tm teorim yanltr. Bu arada kalbi gzleyenler Harveyden yanaoldular. Kalp bzlen bir kast.

Yukardaki rnek gibi, Descartes mekan anlaynn bir sonucu olarak da anlk bir olayolarak ele almt. Ona gre herhangi bir ey mekann snrl bir parasyd, hareketsizdi. Birnesnenin hareketinin sebebi ise ancak bir darbe olabilirdi. Darbe anlk bir olayd. Bylece kaydnlk nesnelerden gze sert bir itile dorudan gidiyordu. Descartes diyordu ki ngidiinde bir gecikme olursa ve bu saptanrsa, teorim kknden yklr.

1676 ylnda Danimarkal Rmer (1644 1710) Jpiterin ilk uydusunun, Jpiterin

glgesinden karken, n 16 dakikalk bir gecikmeye uradn saptad. Ik Jpiterdendnyaya ancak 16 dakikada gelebiliyordu. Rmer n hzn saniye de 308.000 Km/s olarakhesaplad. Bu hz bugnk bilgimize ok yakndr.

Descartes, Hareket eden ve nnde bir baka nesneye rastlayan nesne, karlat cismindirencinden dolay gc yeterse arpt cisimle birlikte hareket eder, ona verdii ldehareketini kaybeder diyordu. Leibniz (1648 1716), 1676 ylnda sonsuz-kk hesab

bulduktan sonra, Descartesin hareketin korunmas kanununun yanl olduunu gsterdi.Descartesin arpma ile ilgili kanunlar da sreklilik ilkesine aykryd. Doa da sramayoktu. Bir nesne bir halden dierine sonsuz sayda kk deiikliklerle geebilirdi.

Bu ve benzeri gelimeler gsteriyordu ki Dekart yntemde temel bir yanllk vard.

http://en.wikipedia.org/wiki/Alexis_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Alexis_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Serfdomhttp://en.wikipedia.org/wiki/Serfdomhttp://en.wikipedia.org/wiki/Feodor_III_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Feodor_III_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Feodor_III_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Serfdomhttp://en.wikipedia.org/wiki/Alexis_of_Russia

7/31/2019 21. kitap k r

10/224

10

Blaise Pascal (16231662) Descartesi bir skolastik olarak gryordu. Dekart kurama karkyordu. Pascal, deneye dayal sonular retiyordu. O gne kadar suyun borudaykselmesini doann boluktan holanmad ile izah edilmiti. Pascal ise havann arlnnedeni ile su ykseliyor diyordu. 1648 ylnda yaplanPuy de Domedenemesi,Toricellininhavann basnc olduu iddiasn destekliyordu. Pascal hidrolik basncn ilkesini ortaya

koymu, barometreyi bulmu, dnyay evreleyen tm havann arln hesaplamt.

Bu kitapta ve bir ncekinde bahsedilen tm bu bilginler ( Descartes, Pascal, Toricelli, Harveyvs ) doa kanunlarna inanyorlard. Tanr dnyay dev bir makine olarak yaratmt.Olaylarn izahndan sihirler, byler kalkmt. Her ey dzenli hareketleri bilgisi halinegelmiti.

Descartesin sistemi sarslm ama yklmamt. Halbuki bir teoriyi bir bakas ykacakt.

Newton geliyordu.

Sabbatay Zevi, 1676 ylnda grnrde Mslman olarak ld. Korkun haber, inancnyitirmi olan taraftarlarn mahvetti. Hahamlar ansn yeryznden silmeye giritiler.Sabbatay hakknda bulunabilinen btn mektuplar, kitapklar ve risaleler yok edildi. Hala,Sabbatayn Mesihliine dair olanlar pek ok Yahudiyi utandrr. Szn etmek arlarnagider.

Bununla birlikte birok Yahudi de Mesihlerine sadk kalmlardr. Kurtulu deneyimi yleglyd ki her eyin nne geti. Natan mrnn geri kalannda Sabbatayn gizemini vaazetti. O slam dinine girmekle, ktlk gleri ile mr boyu srdrd sava devamettirmiti. Sabbatayn Mslman olmas trajik ve ar bir grevdi. O bu grevi kabul ederek,Tanrszlk dnyasn ieriden ele geirmek iin en derine inmiti.

200 aile Sabbatay Zeviye sadk kald. Sabbatayn lmnden sonra, ktlk ile mcadeleetmek iin onun rneine devam etmeye karar verdiler.

Kuzey Amerikada Algonquin (Wampanoag) kabilesinin lideri Metacomet , Kral PhilipSava sonrasnda Batya Mohawk ulusublgesine geti. Mohawklarla ngiliz kolonilerinekar bir ittifak kurmay amalyordu. Baarl olamad. Kuzey Amerikada eitli ye rlikabileleri ile ngiliz kolonileri arasndaki savalar devam ediyordu. Kabileler aras elikilerou zaman en gl elikilerdi. Bu tm gebelerde byleydi.

http://en.wikipedia.org/wiki/Puy_de_D%C3%B4mehttp://en.wikipedia.org/wiki/Puy_de_D%C3%B4mehttp://en.wikipedia.org/wiki/Puy_de_D%C3%B4mehttp://en.wikipedia.org/wiki/Evangelista_Torricellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Evangelista_Torricellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Evangelista_Torricellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Algonquinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Algonquinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wampanoag_%28tribe%29http://en.wikipedia.org/wiki/Wampanoag_%28tribe%29http://en.wikipedia.org/wiki/Wampanoag_%28tribe%29http://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mohawk_nationhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mohawk_nationhttp://en.wikipedia.org/wiki/Mohawk_nationhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/King_Philip%27s_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Metacomethttp://en.wikipedia.org/wiki/Wampanoag_%28tribe%29http://en.wikipedia.org/wiki/Algonquinhttp://en.wikipedia.org/wiki/Evangelista_Torricellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Puy_de_D%C3%B4me

7/31/2019 21. kitap k r

11/224

11

nka i Hristiyanlk, 1677

1677 ylna gelindiinde, Peruda rahiplerin byclere kar mcadelesi baarya ulamt.Artk btn yerliler, ruhlarn tanrsal niteliine inanmaktan vazgemilerdi. ArtkKatoliktiler. Ama biraz farklydlar. lemeyi ( Baba, oul ve kutsal ruh ) ayn nitelikte kii olarak grmyorlard. Bu l birbirinden ayrlabilir nitelikteydi. Baba, Ouldan dahayalyd.

Baz yerliler, Tanr ile spanya kraln kartryorlard. Rahipler dernekler kurdular. Buderneklerde kilise ina etmek, dini trene hazrlanmak, bayram kutlamalar, lm ve hastalkdurumlarnda yardm edebilmek iin gelirler birletiriliyordu. Dernek bakanlar yerlilerdenseiliyordu. Dernekleri yerliler ynetiyordu. Bu kurulular yerli toplumun yaayabilmesinde

ok nemli bir role sahip oldular.

nka medeniyeti bir tun amedeniyetiydi. nkalar da Avrupa sistemiyle btnletiler. Amakendi kimliklerini korumada dier Amerikallara gre daha baarl oldular. nka sistemlerivarlklarn srdrmekte yle baarl oldular ki bugn bile ayllularn temelden gelen etkisiPeruda grlmektedir.

1677 ylnda Dalay Lama tarafndan Boshoghtu Han unvan verilen Galdan (Goldan),Zunghariyadaki tmOyratlara hakim olarak Bat Moolistan birletirdi.

XVII. yzyl balarnda aatay Hanlarnn yerleri Nakibendi Sufi mamlar tarafndan

doldurulmutu. 1677 tarihinde Naki Sufi mamlar, Ak Dalar blgesini ele geirince, AkDalar Dalay Lamadan yardm istedi. Galdan, Dalay Lamann istei ile Ak Dalardan

http://en.wikipedia.org/wiki/Ayllushttp://en.wikipedia.org/wiki/Ayllushttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Dzungariahttp://en.wikipedia.org/wiki/Oiratshttp://en.wikipedia.org/wiki/Oiratshttp://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Chagatai_Khanatehttp://en.wikipedia.org/wiki/Oiratshttp://en.wikipedia.org/wiki/Dzungariahttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ayllus

7/31/2019 21. kitap k r

12/224

12

Nakileri geri pskrtt. Galdan, Zungharlar etkilemedii srece, Trkmenistann kendikanunlar ve gelenekleri ile ynetileceini aklad. Zungharlar (Cungarlar) Tarm Havzas zerindeki kontrollerine 1757 ylna kadar devam ettiler.

Hatrlanaca gibi Ukrayna Kazaklarnn Hatman Doroenkoya bal olanlar Osmanllara

tabi gibi davranyorlard. Bunlar Osmanllardan yz evirerek Ruslara kaydlar. ehrinGaldan Han tarandan Cungar kalesini Ruslara terk ettiler. Osmanl mparatorluu ehriniRuslardan almak iin harekete geti. 1677 Hazirannda eytan brahim Paa ehrini kuatt.Ruslar byk bir kuvvet ile zerine yrynce de geri ekildi. Osmanllar ekilirken toplardmana brakmlard. Sadrazam hem serdar ve hem de Krm Han Selim Giray azletti.Selim Giray yerine Murat Giray geirildi. Selim Girayn grevden alnmas bir hata idi.Osmanllar bunun bedelini az zaman sonra feci ekilde deyeceklerdi.

Colbert

1677 ylnda Fransa Colbertin abalar ile kendi tersanelerini kurmu ve gemileriniyapyordu. Sonunda 300 gemiyi aan sayda gemiye sahip bir donanma kurabildi. Ancak,XVIII. Yzyln bandan itibaren hazinenin yoksulluu ve hkmetin ii ciddiye almamasnedeniyle yeniden donamasz kalacakt.

Bu srada Parisin nfusu 500.000i at. Pariste dondurma popler oldu.

http://en.wikipedia.org/wiki/Petro_Doroshenkohttp://en.wikipedia.org/wiki/Petro_Doroshenkohttp://en.wikipedia.org/wiki/Chyhyrynhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chyhyrynhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Murat_Girayhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Murat_Girayhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Baptiste_Colberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Baptiste_Colberthttp://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Baptiste_Colberthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Murat_Girayhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chyhyrynhttp://en.wikipedia.org/wiki/Petro_Doroshenko

7/31/2019 21. kitap k r

13/224

13

Spinoza

1677 ylnda Spinoza (1632 1677) ld. Amsterdaml bir Yahudiydi. Fikirleri epeydirbilinmesine ramen eserleri lmnden sonra yaynland. Spinoza, Tanrnn bilinmesi yoluylakurtulua gidileceini ne sren bir retiyi anlatyordu. Spinoza, Tanrnn sfatlar arasnamekan da sokmutu. Takipileri bundan esinlenerek, tanrnn cismani olduunu sylediler.

Tanr dnya ile karmt. Bu Hristiyanlarn hi hounagitmedi. Hristiyanlar dnyadan ayrbir Tanr kavram zerinde duruyorlard. Spinozann 1660da yazd Ksa Kitap nn,1670de yazd Teolojiko-politik Kitap nn, 1677de yazd Etika snn, kopyalarelden ele dolayordu.

Spinoza diyordu ki, insanlar haklarn devlete devredip, ona maddi kuvvetini gelitirme iznivermilerdi. Bunu bar ve adalet isteyip, devlet bar ve adaleti temin etsin diye yapmlard.Bunu yapmayan, yapamayan devlet dalrd. Buna ilave olarak fertler dnme hrriyetindenhibir zaman vazgememilerdi. Bu nedenle fiilen isyan olmadka, yani dnce eylemegemedike hrd.

Trait theologico-politiques eserinde Spinoza dncelerini yle dile getiriyordu. Akl, diningszln gstermekteydi. Geleneksel inanlar sil batan gzden geirmek gerekiyordu.

Spinoza

http://tr.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinozahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinozahttp://fr.wikisource.org/wiki/Court_trait%C3%A9http://fr.wikisource.org/wiki/Court_trait%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Tractatus_Theologico-Politicushttp://en.wikipedia.org/wiki/Tractatus_Theologico-Politicushttp://en.wikipedia.org/wiki/Ethics_%28book%29http://en.wikipedia.org/wiki/Ethics_%28book%29http://en.wikipedia.org/wiki/Ethics_%28book%29http://en.wikipedia.org/wiki/Tractatus_Theologico-Politicushttp://fr.wikisource.org/wiki/Court_trait%C3%A9http://tr.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza

7/31/2019 21. kitap k r

14/224

14

Din etkisizdi. Bir Hristiyan, bir Yahudiden, bir Trkten, bir pagandan ayrmak olanayoktu. Din dsal bir uygulamayd, isel bir eylem deildi. Ama din, gittike rahiplerinemirlerine akl kullanmadan uymak ekline dnmekteydi.

Spinoza devam ediyordu: Akl insann onurudur. Akl insana topluma yararl olmay ve

barn savatan, sevginin nefretten daha iyi olduunu retiyordu. Kutsal Kitap,peygamberlere yazlm, sylenmi bir Tanr eseri deildi. inde pek ok eliik ifade veyanl vard. Bunlar ok deiik kaynaklardan gelen bilgi ve belgelerdi. lk eserler kopyaedenlerin beceriksizlikleri nedeni ile bozulmutu ve yanl bir ekilde bir araya getirilmiti.

Yahudiler Tanrsal kanunu korumak iin seilmi bir ulus deildi. Bu halk dalm, yok olupgitmiti. ster Yahudi dini, ister Hristiyanlk olsun bunlar tarihsel bir olgudan baka bir eydeillerdi. Belli bir zaman ve durum iin gelmilerdi. Geiciydiler.

Spinoza Kutsal Kitabn otoritesini sarsmt. Bunu da krallar dini smrdkleri iin yapmt.Krallarn dinden anladklar, halklar kleletirmek iin kullandklar korkuydu. Monari halk

aldatma sanatyd. Tek kar kraln karyd. Uyruklar korkutarak, sindirilerek, dinkullanlarak tek bir kii iin savap, kanlarn dkerlerdi. Bu tek adam uyruklarn aralarolarak grr, ellerinden zgrlklerini alrd. Bylece uyruklarnn yaam nedenini deellerinden alm olurdu.

Buna are var myd? Spinoza are olarak aray ruhunu gsteriyordu. ktidarn, uyruklarnverdii bir yetkiye dayandn, demokrasinin doal hukuka en yakn hkmet biimiolduunu, siyasal kurumlarn amacnn, bireye, inan, sz ve eylem zgrl salamakolduunu, bu aray ruhu verecekti.

Spinoza Ateist olarak kabul edilmiti. Ancak o Hristiyan Tanrs olmayan bir Tanryainanyordu. Tanr dncesinin kendisi de Tanrnn varln onaylamay ieriyordu, nkvar olmayan kusursuz bir yaratk kendi iinde elikiliydi.

Gereklie ilikin sonular karmak iin gereken keskinlik ve gveni Tanr fikri tek banaieriyordu. Onun deimez yasalardr ki bizim dnyay bilimsel olarak kavramamzsalyordu. Spinozaya gre Tanr sadece yasann ilkesi, var olan tm sonsuz yasalarntoplamyd. Tanr maddi bir varlkt. Evreni yneten dzen ile zdeti.

Tanr her eyin aslnda vard. Her yerde bulunurdu.

Platon gibi Spinoza da sezgisel ve kendiliinden bilginin, Tanrnn varln, nedenlerinbulunmasndan daha fazla akladna inanyordu. Bilgiden alnan haz da Tanr sevgisineeitti. Vahiye, kutsal yasalara gerek yoktu.

Spinoza eitli hkmet biimlerini de incelemiti. Mutlakyeti monarinin gizli biraristokrasi olduunu anlamt. Kral her ii kendi yapamayacana gre, bunu bir takmmemurlara yaptrmaktayd. En iyi devlet ekli sosyalist monari olabilirdi. Ama bunun iintoprak ve evlerin devletin mal olmas ve devletin bunu kiilere kiralamas gerekmekteydi.Kraln yetkisi de, yine aile arasndan seilecek bir kurul ile snrlanmalyd.

Spinoza eitli devlet ekillerini inceledikten sonra, en iyi devlet eklinin demokrasi olacana

dair bir gr elde etmi gibidir. lm son eserini bitirmesine engel olmutu.

7/31/2019 21. kitap k r

15/224

15

Spinozadan ok etkilenenRichard Simon(16381712) gre, Kutsal Kitab yorumlamak birfiloloji, gramer ve tarihsel eletiri iiydi. Bu yoruma ilahiyat ve metafizik girmemeliydi.Richard Simon, Kutsal Kitab inceleyip u sonuca varmt. Kutsal Kitaba bir Tanr szolarak baklamaz.

Richard Simon korkun saldrlara urad. Kilise, nemli olan okuyucunun edindii ahlaki vedinsel yarardr, diyordu. Daha en batan, Kilise gelenee sahip kmt. Gelenek, metindenilerideydi. Gramer ise ilahiyatn yannda bir hiti. Richard Simonun kitaplar mahkum edildive ortadan kaldrld. Ama Richard Simon tohumu ekmiti.

Spermler yumurtaya gidiyor

1677de Leuwenhoek (1632 1723) erkein sperm hcrelerini tespit etti. Peinden ayneyleri tavanda, kpekte,kurbaada, balklarda, salyangozda, istiridyede buldu.

Ayrca rdek ve kurbaa kalp kaslar arasndaki benzerlii gsterdi.

http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simonhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Anton_van_Leeuwenhoekhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Anton_van_Leeuwenhoekhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Anton_van_Leeuwenhoekhttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simon

7/31/2019 21. kitap k r

16/224

16

ngilterede iki siyasi parti, 1678

Alman silahl savas

Osmanl Padiah IV. Mehmet, Nisan 1678 tarihinde Rusyaya sava ilan etti. Kendisiordunun banda Silistreye kadar geldi. Burada veziriazam Kara Mustafa Paa bakomutanilan edildi. Bu zamana kadar Ruslara kar yaplan hibir savata Osmanl ordusu padiahveya sadrazam derecesinde bir Osmanl bakomutan tarafndan ynetilmemiti.

Rus elileri eskiden beri stanbulda en az itibar gren elilerdi. Yerlere kadar uzanan krkelbiseleri, gbeklerine kadar gelen sakallar, pislikleri, srekli sarholuklar, konuma adabn

bilmemeleri ile kt tepki uyandryorlard. Sultan brahim, kzp, bir Rus elisini Yedikulezindanlarna attrm, eli zindanda 3 yl kalmt. Bir ara sadaret kaymakam Kara MustafaPaada bir Rus elisini tokatlamt.

Rusya seferine kan Kara Mustafa Paa ehrin (Czehryn) kalesini kuatt. Uzun birkuatmadan sonra kale Osmanllara geti.

http://en.wikipedia.org/wiki/Chyhyrynhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chyhyrynhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chyhyryn

7/31/2019 21. kitap k r

17/224

17

Austos 1678 tarihinde ehrini kurtarmaya gelen bir Rus ordusu byk zayiat vererekbaarl olamad.

Fransa Hollanda sava uzayp gidiyordu. Fransz kuvvetleri toprak yakmak denilen taktii

uyguluyor, bu da kyllere byk zarar veriyordu. Sava imdi de spanyaya ait olanSicilyaya atlamt. Sonunda 1678 ylndaNimegue Anlamas imzaland. Bu anlama ileFransa Franche-Comteye ilave olarak Ypres, Valenciennes, Cambrai, Mauberge ve Pay-Basnn gney kentlerini ald.

ngilterede II. Charles yerine kimin geeceine dair anlamazlk kt. Bu 1681 ylna kadarsren ciddi bir buhrana yol at. Bu srada kral 3 defa parlementoyu fes etti. Bu ekime vekavgalar srasnda daha nce bahsedilen ve temelleri i sava srasnda atlan iki parti olutu.Bu iki parti ngiltereyi de ikiye bld.

Birincisi kraln kardei Jackin (Jacque, James) ve Anglikanlarn partisiydi. Herkesin bu

partiye girmesi zorunluydu, ad da Tory idi.

Dieri Jackden uzak duran ve Anglikan kilisesi muhaliflerine msamaha gsteren Whigdi.

Laurence Hyde,Lord Rocheste, Babakan olan ilk Tory

http://en.wikipedia.org/wiki/Franco-Dutch_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Franco-Dutch_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Franco-Dutch_Warhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Nijmegenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Nijmegenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Franche-Comt%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Franche-Comt%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Ypreshttp://en.wikipedia.org/wiki/Ypreshttp://en.wikipedia.org/wiki/Valencienneshttp://en.wikipedia.org/wiki/Valencienneshttp://en.wikipedia.org/wiki/Cambraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Cambraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Maubeugehttp://en.wikipedia.org/wiki/Maubeugehttp://en.wikipedia.org/wiki/Laurence_Hyde,_1st_Earl_of_Rochesterhttp://en.wikipedia.org/wiki/Laurence_Hyde,_1st_Earl_of_Rochesterhttp://en.wikipedia.org/wiki/Laurence_Hyde,_1st_Earl_of_Rochesterhttp://en.wikipedia.org/wiki/Laurence_Hyde,_1st_Earl_of_Rochesterhttp://en.wikipedia.org/wiki/Maubeugehttp://en.wikipedia.org/wiki/Cambraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Valencienneshttp://en.wikipedia.org/wiki/Ypreshttp://en.wikipedia.org/wiki/Franche-Comt%C3%A9http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Nijmegenhttp://en.wikipedia.org/wiki/Franco-Dutch_War

7/31/2019 21. kitap k r

18/224

18

Keyfi Tutuklamalarn Yasaklanmas, 1679

Hcre

Matematiki, astronom, fiziki Borelli (1609 1679) canl varlklara mekanik adanbakyordu.

Bitki fizyolojisinde iseMariotte, bitkilerin besinleri topraktan hazr almayp, proses ettiklerinigsteriyordu.

Astronomlar sonsuz byn dnyasn aarken, dierleri sonsuz kn dnyasn gzlernne sermeye balamlard. nsan organizmas ile hayvan organizmas arasnda mthi

benzerlikler buluyorlard.

ngilterede Stuartlar devrimin ban ekmi olan burjuvaziye kar dmanca tutumlarnsrdryorlard. Bu durumda kraln keyfiliine kar burjuvazi de kendini koruyacak nlemleralmaya alyordu.

II. Charlesn atafat ve sefahate dnk harcamalar, sonu itibar ile ngiliz AnayasaHukukunun gelimesine yarad. Kral para istedike, bir usul de yerlemeye balad.Parlamento, krala her yeni para veriinde, bunun karl olarak, kraln keyfi davranlarnazaltacak ve parlamentonun otoritesini arttracak yeni kanunlar karp, krala imzalatt. Kral,halk tarafndan sevilmediini biliyordu. Durumu daha da vahimletirmemek iin bu kanunlarimzalad.

http://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Alfonso_Borellihttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Alfonso_Borellihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Edme_Mariottehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Edme_Mariottehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Edme_Mariottehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Edme_Mariottehttp://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Alfonso_Borelli

7/31/2019 21. kitap k r

19/224

19

1679da, parlamento, Habeas Corpus Act kabul etti. Bu kanun keyfi tutuklamalaryasaklyordu. Tutuklunun bulunduu hapishane mdrne ihzar mzekkeresini yarglarkaleme alacakt. Tutuklu bu mzekkere sayesinde 24 saat iinde mahkemeye karlmasnisteyebiliyordu. Yani bir ngiliz vatanda kendine isnat edilen suu 24 saat iinderenebiliyordu. Bu mahkeme ayn zamanda tutuklamann kanuna uygun olup olmadn da

saptayacakt. Vatana ihanet ya da ok vahim sular hari, tevkif edilen herkes kefaletkarlnda geici olarak serbest kalabiliyordu. Ancak yarglar serbest brakma karlolarak byk paralar istediinden, bu hak pratikte zenginlere alyordu. Tevkif edildikten 20gn sonra sann byk jri karsna karlmas mecburiydi. Bu jri sana isnat edilensularn var olup, olmadna kanaat getirecek ve cezai ilemin devam iin yeteri kadar delilolup olmadn da saptayacakt. Bu kanunu ineyen her polis memuru veya memur, yarg,gardiyan, madura kiisel olarak 500 ngiliz Sterlini tazminat deyecekti. Bu son para hkm,sann kiisel haklarnn korunmas asndan ok etkin bir nlem olmutu.

Bu kanun btn ngiliz vatandalarn yle iyi korudu ki, XX. Yzyla gelene kadar, hibirlkede bundan iyisi bulunmad.

http://en.wikipedia.org/wiki/Habeas_Corpus_Act_1679http://en.wikipedia.org/wiki/Habeas_Corpus_Act_1679http://en.wikipedia.org/wiki/Habeas_Corpus_Act_1679

7/31/2019 21. kitap k r

20/224

20

Thomas Hobbes

Thomas Hobbes, (1588 1679) ngiliz felsefecisidir. 1651 tarihli Leviathan adl almas,

bat siyaset felsefesinin izleyecei yolu izmi ve baucu eseri olmutur. Bugn bir siyasetfelsefecisi olarak tannsa da, tarih, geometri, ahlak, genel felsefe gibi pek ok alanlailgilenmitir.

Thomas Hobbes, var olan her eyin fizik madde olduunu ve her eyin maddenin hareketiyleaklanabileceini ne srmt. Thomas Hobbes, ampirikti ve matematik ynteminhayranyd. Yalnz matematikle deil, onun uygulamalaryla da ilgilenmiti. GeneldeBacondan ama daha fazlaGalileiden esinlenmitir.

Hobbes, 15 yandayken Oxforda gitmi ve orada skolastik mantk ve Aristoteles felsefesirenmitir. Klasik dilleri rendi.Thukididesi ngilizceye evirdi. Thucydides (Thukidides)

Hobbes zerinde nemli etki yapt. 22 yandayken Lort Hardwickin eiticisi olmu ve 1610

http://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbeshttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbeshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Empirikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Empirikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Francis_Baconhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Francis_Baconhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Galileihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Galileihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Galileihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oxfordhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oxfordhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Aristoteleshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Aristoteleshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tukididishttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tukididishttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tukididishttp://tr.wikipedia.org/wiki/Tukididishttp://tr.wikipedia.org/wiki/Aristoteleshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oxfordhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Galileihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Francis_Baconhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Empirikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbes

7/31/2019 21. kitap k r

21/224

21

ylnda onunla uzunbir gezi yapmtr. Galilei veKeplerzerinde almaya balamas da butarihlere rastlamaktadr.

Uzun parlamento 1640da toplanmt. Laudla Straffordun Londra Kulesinehapsedildiinde, Hobbes dehete kaplp Fransaya kam ve 11 yl boyunca ngiltereye

dnmemitir. Bir sre iin (16461648) Hobbes, gelecein ngiltere kral II. Charlesnamatematik retmitir.

1651 ylnda Leviathan yaymlannca, kitabn etkisi ani ve byk olmutu. Leviathan adlyaptn rasyonalist ve sekler ruhu ngiliz mltecilerinin ounun cann skm ve hemAnglikanlar hem de Fransz Katoliklerini sinirlendirmiti. Bu yzden, baka bir tercihikalmayan Hobbes, gizlice, Londraya kam ve korunma iin ngiliz Hkmetine

bavurmutu.LondradaCromwelle boyun emi ve her trl siyasal almadan kanmtr.

II. Charles'n 1660'ta tahta geerek monariyi yeniden kurmas Hobbes'a bir kez daha nekma olana salamtr. Piskoposlar ve adalet bakan saraya alnmasna tepki gsterdilerse

de, Hobbes'un kvrak zekasndan ve nktelerinden holanan kral ona ylda 100 sterlin maabalam ve portresini saraydaki galeriye astrmtr.

1666 ylnda Avam Kamarasnn dine saygszla ve ateizme kar hazrlad yasa tasars ,Hobbes'u g duruma drmt. Yasa tasarsnn gnderildii komiteye, Leviathan' daincelemeye alma talimatnn verilmesi zerine, ya 80'e yaklaan Hobbes tehlikeli grdyazlarn yakt.

Bo zamanlarn doldurmak iin, 84 yanda, Latince ve nazm olarak kendi yaam yksnkaleme almtr.

87 yanda,Homerosevrisini yaymlamtr. Thomas Hobbes felsefedemateryalizmi, etiktehaz ahlakn, siyasettemonariyi benimseyen ngiliz filozoftur. En tannm eseriLeviathan,Tevrat 'ta geen bir canavarn addr ve Hobbes'ta her eye egemen olan devletin simgesidir.Leviathan en byk balk olduundan, dier byk balklarn kkleri yemesininlemektedir.

Francis Baconun ampirizm inden etkilenen Hobbes'a gre dnya mekanik hareket yasalartarafndan ynetilen cisimlerin btndr. nsan ve hayvan bu btnn bir parasdr. Onlarnfiziksel ve ruhsal yaamlar da tmyle mekanik hareket yasalarna baldr. Bu bakmdandnyada ruh, melek, tanr diye bir ey yoktur. Bunlarhayal rndr.

Hobbes'a gre evrende tz (cevher) olarak yalnzca madde vardr. Felsefenin konusunu bumadde ve maddenin biim alm bir durumu olan cisimler oluturur. Cisimler de ancakgzlem ve deney yoluyla incelenir. Maddenin dnda kalanlar tanr, ruh gibi eyler ise,ilahiyata ait inan konulardr.

Hobbes mutlakyet rejimini mdafaa etmitir. Bunun iin anlatma eski alardan balyordu.lk alarda geerli olan tek kanun kuvvetlinin kanunuydu. Bu dnemde ne kiiler, ne mallarhibir ey garanti altnda deildi. Herkes bakalarnn zorbalklarndan kendini korumakzorundayd. Her insan dier insann kurduydu (Homo homini lupus). Bu kargaadankurtulmak iin btn fertler haklarn devlete devretmilerdi. Devlet zorbalklara son versin

diye herkes gcn devlete tahsis etmiti.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Johannes_Keplerhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Johannes_Keplerhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Johannes_Keplerhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_Laudhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_Laudhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Wentworth,_1st_Earl_of_Straffordhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Wentworth,_1st_Earl_of_Straffordhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Wentworth,_1st_Earl_of_Straffordhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Wentworth,_1st_Earl_of_Straffordhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Rasyonalisthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Rasyonalisthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sek%C3%BClerhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sek%C3%BClerhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Anglikanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Anglikanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Katolikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Katolikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Londrahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Londrahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oliver_Cromwellhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oliver_Cromwellhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oliver_Cromwellhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Homeroshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Homeroshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Homeroshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Materyalizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Materyalizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Materyalizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Monar%C5%9Fihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Monar%C5%9Fihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Monar%C5%9Fihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ampirizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ampirizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ampirizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Monar%C5%9Fihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Materyalizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Homeroshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Oliver_Cromwellhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Londrahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Katolikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Anglikanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sek%C3%BClerhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Rasyonalisthttp://tr.wikipedia.org/wiki/Leviathanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Wentworth,_1st_Earl_of_Straffordhttp://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Wentworth,_1st_Earl_of_Straffordhttp://en.wikipedia.org/wiki/William_Laudhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Johannes_Kepler

7/31/2019 21. kitap k r

22/224

22

Bu nedenle zel mlkiyet kkn devletin varlndan almaktadr. Bu nedenle de devletinsnrlama hakk vardr. Bunun gibi tapnmann eklini de devlet dzenleyebilir. zetle devlet

btn haklara sahiptir ama uyruklarnn canna tasarruf edemez. Bu kiinin devlete haklarndevrederken ki gerekesine aykrdr. Yani devlet uyruklarndan askerlik yapmalarnisteyemez, istememelidir.

Hobbestan nce insanlarn kendilerini devlete balayan szlemede haklarndan bir ksmnsakl tuttuklar gr savunulmutu. Hobbes ise tersine, insanlarn iinde bulunduklarkorkun artlardan panikleyerek, tm haklarn devlete devrettikleri grn savunuyordu.

Hobbes, mevcut ynetimler iinde mutlak monariyi yeliyordu. Buna ramen bu biim doalolmaktan en uzak olan ynetim biimiydi. Devletin iradesi tek bir kiinin iradesi eklinegeliyordu.

Hobbes, yaad sre iinde, biri entelektel, dieri siyasi olan iki devrime tanklk etmitir.Bu devrimlerden siyasi olan, yani mutlak monarinin parlamenter demokrasinin temsili

kurumlaryla snrlanmas sz konusu olduunda, Hobbes tam bir kar devrimcidir.Entelektel devrim, yani Ortaan tanr merkezli ve Aristotelesi dnya grnn

braklarak, yeni doa bilimleriyle, mekanik aklamann ve deneysel yntemin benimsenmesisz konusu olduunda, o tam bir devrimcidir. Kendini tanmlayarak derki insanlar, lmdenkorktuklar ve gvenlik istedikleri iin bir hkmdara mutlak iktidar vermeye raz olurlar .

Hobbes toplumcu bir gr asna sahipti. Hobbesa gre insanlar birbirleri ile kavga ettikezorunlu olarak ortaya fazilet kyordu. Devlet insanlar arasndaki kavgalara son veren birorgand ve bu nedenle de devletin buyruklarn yerine getirmek fazilet demekti.

7/31/2019 21. kitap k r

23/224

23

Fransa Kral kendini gl hissediyor,

1680

1680 ylnda Kara Kazaklar Moolistana girip, Yarkendi ele geirdiler. Yarkend sakinleriimdada Galdan Han ardlar. Zungharlar (Cungarlar) Kakar (Kashgar) ve Yarkendialdlar. Yarkend sakinleri Galdan Han yneticileri olarak belirlediler. Kazaklarn banaTekva Han (16801718) geti.

Fransa kral XIV. Louis, imdi kendine dou hedefi olarak Elbe nehrini semiti. Kendini okgl hissediyordu ve Avrupay dize getireceine inanyordu. Strazbourgu igal etti.Peinden Hollandadan Alost kentini istedi. Gya bu kenti Nimegue anlamasna koymayunutmutu.

1680 ylnda Fransz yazarFranois de la Rochefoucault(16131680) ld. Aristokrasidengeliyordu. Ar merkeziyetilie kar bir yazard. Eserleri ktmser bir hava tayordu.

Hollandal hekim Swammerdan (1637 1680), Deimeler zerine Gzlemler adleserinde, bitin, crcrbceinin, ekirgenin, sivrisinein, bok bceinin, kelebein, karncannve arnn yaamlarn anlatyordu.

http://en.wikipedia.org/wiki/Yarkent_Countyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yarkent_Countyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kashgarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kashgarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kashgarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Aalst,_Belgiumhttp://en.wikipedia.org/wiki/Aalst,_Belgiumhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Jan_Swammerdamhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jan_Swammerdamhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jan_Swammerdamhttp://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Aalst,_Belgiumhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kashgarhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yarkent_County

7/31/2019 21. kitap k r

24/224

24

1680 ylna gelindiinde Hollanda Cava kylarna tamamen hakim olmutu. Endonezyada,ou Mslman olan pek ok devlet, Hollandann yksek hakimiyetini tanmt. ByleceHollanda hakimiyeti Byk Okyanusa ulat.

Krakatoavolkan pskrd. Kuvvetli bir ihtimal ile patlama kk lekliydi.

Pueblo yerlileri, isyan ederek spanyollardanSanta Fe (New Mexico)yi aldlar.

Great Cometkuyruklu yldz, semalarda grld.

1680 ylnda stanbul Aksarayda kocas seferde olan bir kadnn zina halinde yakalandiddia edildi. Mahkeme kadnn recmine, erkein idamna karar verdi. Bu karar ok tepkiekmi ve nefretle karlanmtr. Bundan sonra da byle bir karar verilmemitir.

recm

1680 ylnda Fransz yazarDk La Rochefoucaultld (1613 1680). XIII. Louis, Richelieu,Mazarin, XIV. Louis, bu asil snftan gelen yazara gvenli bir hayat sunmulard. Bir ara,politik nedenlerle 8 gn Bastile kapatlsa bile imrenilecek rahatlkta birhayat yaad. Kralie Richelieu atmasnda kralieyi tutmutu. Fronde ayaklanmasnda i savan eflerindenbiri olmutu.Dk La Rochefoucault insann karakteri, huylar ve davranlar zerine yazmt.rnein diyordu ki gerek yiitlik gibi tam korkaklk da yoktur.Bunlarn arasndaki alan ylegenitir ki cesaretin btn biimlerini iine alr. Bu biimler, huylarmz kadar deiiktirAcma, bakalarnn derdinden kendi derdimizi anmaktr. Urayabileceimiz, kendi bamzagelebilecek ykmlarn kurnazca bir sezisidir

http://en.wikipedia.org/wiki/Krakatoahttp://en.wikipedia.org/wiki/Krakatoahttp://en.wikipedia.org/wiki/Pueblo_Indianshttp://en.wikipedia.org/wiki/Pueblo_Indianshttp://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Fe_%28New_Mexico%29http://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Fe_%28New_Mexico%29http://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Fe_%28New_Mexico%29http://en.wikipedia.org/wiki/C/1680_V1http://en.wikipedia.org/wiki/C/1680_V1http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_de_La_Rochefoucauld_%28writer%29http://en.wikipedia.org/wiki/C/1680_V1http://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Fe_%28New_Mexico%29http://en.wikipedia.org/wiki/Pueblo_Indianshttp://en.wikipedia.org/wiki/Krakatoa

7/31/2019 21. kitap k r

25/224

25

Moskova Ortodoks Patriklii, 1681

Saint Basil Katedrali.

Osmanllar Rusya zerine yeni bir sefere hazrlanyorlard. Ruslar bar istedi. ubat 1681ylnda Osmanllarla Rusya arasnda 12 maddelik anlama imzaland (BakhchisaraiAnalamas). Bu anlamaya gre, Dinyeper (zi) nehrinin sa Osmanllarda kalacakt. Kievve evresi Ruslarnd. Yeni kale yaplmayacakt. Krm kuvvetleri Rusyaya saldrmayacakt.ar Rusya hkmdar olarak tannyordu. Rusyann Kuds Ortodoks kilisesi zerinde hakkolduu da kabul ediliyordu. Moskovada bir Ortodoks patriklii kurulmasn Osmanllar tastikediyorlard.

Ancak ksa sre sonra iki tarafnda anlamay kendi ilerine geldii gibi yorumladklaranlald. Osmanl devleti, bu anlama ile Kazaklarn Karadenize inmesine msaade etmiti.Osmanlnn bir hesab vard ama bu hesap az sonra geliecek olaylar nedeniyle hi aakamad.

http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Bakhchisaraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Bakhchisaraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Bakhchisaraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Bakhchisaraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Bakhchisaraihttp://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Bakhchisarai

7/31/2019 21. kitap k r

26/224

26

Cezayir Osmanl deniz filosu, 1681 ylnda, Civitavecchia limanndaki 10 Papalk gemisiniele geirdiler. Cezayirin ilk Days olan Mehmet Day, ldrleceinden korkarak,Trablusgarpa gitti. Yerine damad Baba Hasan geti.

Fransa ticaret gemileri Cezayir Korsanlarndan ok ekiyorlard. Fransa buna bir cevap olsundiye Amiral Duquesne komutasnda bir filoyu Sakz adasna yollad. Sakz limanna dostagiren filo, burada birden sava bayraklar ekerek, saldrd. Kent ve o srada tersanede tamirdebulunan gemiler hasar aldlar. Sadrazam Merzifonlu bunu iddetle protesto ve tehdit edip,hem Fransz elisini tokatlad ve hem de tazminat gelene kadar Yedikule zindanlarnahapsetti. Fransz kral XIV. Louis, elisine atlan her tokat suratnda hissediyordu. Fransaistenen tazminatlar dedi. Ama Fransa Osmanlya di biliyordu.

Fransada Languedoc kanal 1681de tamamland. Bylece Akdeniz ile Atlas okyanusubirlemilerdi.Bordeauxdan kalkan gemilerGaronneveAude rmaklar yolu ile Akdenizeiniyordu.Bu nemli projeyi mhendis Riquet 18 ylda gerekletirmiti. Riquet kanal

almadan 8 ay nce lmt.

Fransa zaten eskiden beri Avrupann en gelimi yol ebekesine sahipti. Bu dnemde yeniyollar ilave oldu. ParisOrleansarasnda ok gzel yeni bir yol yapld. Ancak hala seyahatlerok uzun sryordu. ParisStrazburgaras 11 gnd.

1681 ylnda Galdan Tanr Dalarnn kuzeyine esas Kazakistana saldrd, ancak Sairamkentini ele geiremedi.

inde Wu San-kui lm yerine torunu Wu Shih-fan gemiti. Wu Shih-fan 1681 ylndaManulara yenilerek ortadan kalkt. in imdi, tamamen Manu kontrolndeydi.

Fransada Huguenotlar zerindeki bask artk iyice artmt. 1681 ylnda, yedi yandanbalayarak, ocuklarn Katoliklie dndrlmesi yasas kt. Direnen Protestanlarn ocuklarellerinden zorla alnyordu. Huguenotlar devlet grevi alamyorlard. Maliyeci, hukuku veyahekim olamyor ve hatta bu eitimleri bile alamyorlard. Son olarak cenaze treni yapmalarda yasakland. Artk llerini geceleyin, sessiz ve gizlice gmyorlard.

Richard Simonu eletirenlerin banda Boussuet (1627 1704) geliyordu. 1681 ylnda Evrensel Tarih zerine Denemeler adl eserini yaynlad. Tanrnn tm eski tarihe sanngelmesi amacyla ekil verdiini anlatyordu. Ancak anlattklar hep insan eylemleriydi. Bu

eylemler iinde Tanr bir kere vard.Lutheri John Friedmann Mayer ise geleneksel kefaret retisinin kendi Olunun lmnisteyen bir Tanr tanmladn ve bunun yetersiz birTanr tanm olduunu yazyordu.

Tanr adna yaplan zulmler, Hal Seferleri, Engizisyon mahkemeleri gittike daha fazlaHristiyan utandryordu. Dinde zorlama giderek artan vicdan serbestlii karsnda korkungrnmeye balanmt.

1681 ylnda spanyol edebiyatCalderon(16001681) ld.

Sondodokuu ldrld.

http://en.wikipedia.org/wiki/Canal_du_Midihttp://en.wikipedia.org/wiki/Canal_du_Midihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bordeauxhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bordeauxhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bordeauxhttp://en.wikipedia.org/wiki/Garonnehttp://en.wikipedia.org/wiki/Garonnehttp://en.wikipedia.org/wiki/Aude_%28river%29http://en.wikipedia.org/wiki/Aude_%28river%29http://en.wikipedia.org/wiki/Pierre-Paul_Riquethttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre-Paul_Riquethttp://en.wikipedia.org/wiki/Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Orl%C3%A9anshttp://tr.wikipedia.org/wiki/Strazburghttp://tr.wikipedia.org/wiki/Strazburghttp://tr.wikipedia.org/wiki/Strazburghttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wu_Sanguihttp://en.wikipedia.org/wiki/Wu_Sanguihttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jacques-B%C3%A9nigne_Bossuethttp://en.wikipedia.org/wiki/Jacques-B%C3%A9nigne_Bossuethttp://en.wikipedia.org/wiki/Pedro_Calder%C3%B3n_de_la_Barcahttp://en.wikipedia.org/wiki/Pedro_Calder%C3%B3n_de_la_Barcahttp://en.wikipedia.org/wiki/Pedro_Calder%C3%B3n_de_la_Barcahttp://en.wikipedia.org/wiki/Dodohttp://en.wikipedia.org/wiki/Dodohttp://en.wikipedia.org/wiki/Dodohttp://en.wikipedia.org/wiki/Dodohttp://en.wikipedia.org/wiki/Pedro_Calder%C3%B3n_de_la_Barcahttp://en.wikipedia.org/wiki/Jacques-B%C3%A9nigne_Bossuethttp://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Simonhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wu_Sanguihttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Strazburghttp://en.wikipedia.org/wiki/Orl%C3%A9anshttp://en.wikipedia.org/wiki/Pierre-Paul_Riquethttp://en.wikipedia.org/wiki/Aude_%28river%29http://en.wikipedia.org/wiki/Garonnehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bordeauxhttp://en.wikipedia.org/wiki/Canal_du_Midi

7/31/2019 21. kitap k r

27/224

27

Karacaolan

Karacaolann 1606 ylnda doduu, 1679'da veya 1689'da ld sanlmaktadr. Yaam stne kesin bilgi yoktur. Nereli olduu stne deiik grler ne srlmtr. BazlarKozan Da yaknndaki Bahe ilesinin Varsak (Farsak) kynde doduunu sylerler.Gaziantep'in Barak Trkmenleri de, Kilis'in Musabeyli bucanda yaayan avuluTrkmenleri de onu kendi airetlerinden sayarlar. Bir baka sylentiye gre Kozan'a balFeke ilesinin Gke kyndendir. Anadolu'da yaayan Karakeili aireti onu kendindensayar. Mersin'in Silifke, Mut, Glnar ilelerinin kylerinde, o yreden olduu ileri srlr.Bir menkbeye gre de Belgratl olduu sylenir. Bu kaynaklardan ve iirlerinden edinilen

bilgilerden karlan, onun ukurova'da doup, yrenin Trkmen airetleri arasndayaaddr.

Ad baz kaynaklarda Simayil, kendi iirlerinden bazsnda ise Halil ve Hasan olarak geer.Akehirli Hoca Hamdi Efendi'nin anlarna gre Karacaolan yetim byd. irkin bir kzlaevlendirilmek, babas gibi mr boyu askere alnmak korkusu ve o sralarda ukurova'daderebeyi olan Kozanoullar ile arasnn almas sonucu gen yata gurbete kt. ki kzkardeini de yannda gtrdn, Bursa'ya, hatta stanbul'a gittiini belirten iirleri vardr.

Yine bu iirlerinden anlaldna gre, Bursa'da evlendi, ocuklar oldu ama len ocuk veyaocuklar da oldu. Anadolu'nun eitli illerini gezdii, Rumeli'ye getii, Msr ve Trablus'agittii de sanlyor. Yaamnn byk bir blmn ukurova, Mara, Gaziantep yrelerindegeirdi. Doum yeri gibi, lm yeri de kesin olarak bilinmemektedir. iirlerinden, ok uzunyaad anlalmaktadr. Hoca Hamdi Efendi'nin anlarna gre Mara'taki Cezel Yaylas'ndadoksan alt yanda lmtr. En son bulgulara gre ise mezarnn el'in Mut ilesinin ukurkyndeki Karacaolan Tepesi denilen yerde olduu sanlmaktadr.

iirinin kaynan, doup byd gebe toplumunun gelenekleri ve iinde yaad, yurtedindii doa oluturmutur. Gneydou Anadolu, ukurova, Toroslar ve Gavurdalaryrelerinde yaayan Trkmen airetlerinin yaay, duyu ve dn zellikleri, onun kiilii

ile birleerek ak edebiyatna yepyeni bir syleyi getirmitir.

Anadolu halknn XVII. yzylda ektii aclar, gebe yaantsnn yokluklar, ileleri,aresizlikleri, iirinde yer almaz. iirlerindeki insana dnklnn znde belirgin olantema doa ve aktr. Ayrlk, gurbet, sla zlemi, lm ise iirinin bu btnsellii iinde

beliren baka temalardr. Duygulanlarn gereki biimde dile getirir. Dndklerini ak,anlalr bir dille ortaya koyar. Ac, ayrlk, lm temalarn iledii iirlerinde de bu zelliigze arpar. Dten ok geree yaslanr. k noktas yaanmlktr.

Karacaolana gre, kii yaad srece yaamdan alabileceklerini almal, gnlndilediince elendirmelidir. Yaama sevincinin kayna gzele, sevgiliye ve doaya olan

tutkunluudur. Gzelleri, yiitleri ver, dert orta bildii dalara seslenir. Lirik syleyiininznde, halknn duyu ve dn zellikleri grlr. Gebe yaamnn vazgeilmez bir

http://tr.wikipedia.org/wiki/Karacao%C4%9Flanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Karacao%C4%9Flanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ukurovahttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ukurovahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Toroslarhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Toroslarhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Gavurda%C4%9Flar%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Gavurda%C4%9Flar%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Gavurda%C4%9Flar%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Toroslarhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ukurovahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Karacao%C4%9Flan

7/31/2019 21. kitap k r

28/224

28

paras olan doa, onun irinin balca temalarndan biridir. Yaad,gezip grd yrelerindoasn grkemli bir biimde dile getirir. Dost, karde bildii, sevgilisiyle e grd, i ieyaad bu doa, onun iin sadece bir mekan olmaktan tedir. iirinin baka nemli birtemas olan akn var oluu, doadaki benzetmelerle gzelleir. Onunla yaanan sevin, onungetirdii ac doa ile paylalr. Sevgili, iirinde doann ayrlmaz bir parasdr. iirlerinde

yer yer sla zlemi ve lm temasna da rastlanr. Sevdiinden, ilinden, obasndan ayr dzlemle dile getirir, yaknr.

lm, ayrlk ve yoksullukla e tuttuu bir derttir. Doa temasnn yan sra irinin asl odaknoktasn oluturan ak/sevgili kavramn, ak iirinin geleneksel kalplar dnda birsyleyile ele alr. Onun iin sevgili, dlenen, bin bir hayal ile var edilen, ulalmazlnumutsuzluuyla adna trkler yaklan bir varlk deildir; doa ve insan ilikileri iindedir.

lk kez onun iirinde sevgililerin adlar sylenir: Elif, Ana, Zeynep, Hr, Dnd, Dne,Esma, Emine, Hatice... Karacaolanbunlarn kimine bir pnar banda su doldururken, kiminehelkeleri omzunda suya giderken, kimine de yayk yayp hal dokurken grp vurulmutur.

Gnl bir gzel ile elenmez, bir kiiye balanmaz. Uarlk, onun duygu dnyasnn iirselsyleyiine yansyan en belirgin yandr.

Erotizm, iirine sevmek ve sevimek olgusuyla yansr. Kanl-canl sevgili, cinsellikmotifleriyle daha da belirginleir, iirinde etkileyici bir biimde yer eder. Onun sevgiye vekadna bak as, ak iirine yenilik getirir ve bu gelenek iinde etkileyici bir zellik tar.

Tanr kavram ve din temas iirinde nemlice bir yer tutmasa bile, bu konudaki yaklamylada kendi iir geleneine yine deiik bir bak as getirmi ve sonraki kuaklar zerindeetkileyici ynlendirici olmutur.

Karacaolan, yaad ada yetimi baka saz airlerinin tersine, dil ve l bakmndanDivan Edebiyat'nn ve tekke iirinin etkisinden uzak kalmtr. Anadolu insannn o adakignlk konuma diliyle yazmtr. Kulland Arapa ve Farsa szcklerin says azdr.Yresel szckleri ise youn bir biimde kullanr. Deyimler ve benzetmelerle halk iirindekendine zg bir iir evreni kurmutur. Bu da onun iirine ayr bir renk katar. Bu szcklerin

birounu halk dilinde yaayan biimiyle, sylenilerini bozarak ya da anlamlarndeitirerek kullanr.

Mecaz ve mazmunlara oka bavurmas, syleyiini etkili klan nemli elerdir. iirselsyleyiinin nemli bir zellii de, halk iiri tr olan mani sylemeye yakn oluudur.

Komalar, semailer, varsalar ve trkler iirleri arasnda nemlice yer tutar. Bunlarn herbirinde ak, anlalr bir biimde, ili ve zl bir syleyi birlii kurmutur

7/31/2019 21. kitap k r

29/224

29

Erkek Aknn Byk Aynas

Gemite, birok sava grupta sava ak iftler oluturma gelenei vard. Bunu zamanzaman grdk. Japon Samuraylarda da usta rak ilikisi iinde hi de yadrganmayan bu

ballk vard. Dolaysyla Japonyadaki homoseksellikten Samuraylar dta tutarak szedilemez. Samuraylar arasnda Antik Yunandaki pederastik ilikiye benzer bir ba vard. EdoDneminde ( M.S. 1600- M.S. 1868 ) Samuraylarn usta-rak arasndaki bu cinsel ilikisi,sradan bir olay olarak yaanmaktayd. 1687 deIhara Saikaku Nanshoku Okagami ( ErkekAknn Byk Aynas ) adl kitabnda bu homoseksel ilikiyi aka yazmtr.

Kadnlar kesinlikle hibir nemi olmayan yaratklard. Ama olanlara duyulan sevgi dahasamimi bulunuyordu ve gerek sevgiydi!

http://en.wikipedia.org/wiki/Edo_periodhttp://en.wikipedia.org/wiki/Edo_periodhttp://en.wikipedia.org/wiki/Edo_periodhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ihara_Saikakuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ihara_Saikakuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ihara_Saikakuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ihara_Saikakuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Edo_period

7/31/2019 21. kitap k r

30/224

30

Gerek bu olsa da bunun ak seik ilan rahatszlk vermiti. ogun bu tarz ilikiye girenlerin gerek samuraylar saylmayacaklarn ilan etti.

Benzer bir aklamaYamamoto Tsunetomonun ( 16591719 ) Samurayn Yolu hakkndakidncelerini aklayp, yazdHagakure( Sakl Yapraklar ) adl kitapta da yapld. Bylece

baz uygulamalarn ne kadar alagelmi olduu da aka gsterilmi oldu. Hagakuredesamuraylar arasndaki homoseksel iliki ve platonik aklar aklanyordu. Bu aklamalar herne kadar o dnemde su saylmasa da ve inanlarla ters dmese de Samuraylarn allmndndaki bir biimde, cinsellikle ilgili bir konuda ne kmalar rahatszlk verdi.Samuraylar cinsellikle deil beceri ve zekalar ile ne kmak zere eitilmi olmalydlar.

Hagakurenin yazar Yamamotonun kendisi samuray dnyasndan geliyordu. Efendisininlmnden sonra samuraylktan ayrlarak, inzivaya ekilmi ve Budist rahibi olmaya kararvermiti. nzivada yaad kulbede kendisini ziyarete gelen gen bir samurayla yaptkonumalar daha sonra bu gen samuray Hagakure adyla kitaplatrmtr. Samuraylarnyaants, samuraylk felsefesi ve ksaca Samurayn Yoluna dair dnce ve retiler vard.

Kitap esas olarak yaklak 11.000 paradan oluuyordu. Ayrca kabilelere ait yklerin debulunduu olduka canl bir ierie sahipti.

Japon kltrnn bir dier unsuru da geyalk kurumudur.Geya kurumu Edo Dnemi'nin (1600 1868 ) ortalarnda ortaya kt. lk Geya'lar hokan ya da taikomoi denendans ve arkc erkeklerden oluuyordu. Daha sonra bu guruplara kadnlarda katlmaya

balad ve giderek sadece kadnlarn yapt bir meslek haline geldi.

1700'lerde Geya'lk meslei, vesikal hayat kadnl ile ayn grlyordu. Ancak EdoDnemi'nin sonlarna doru Geya'lar, resmi toplantlar da dahil olmak zere, birok sosyal,

politik etkinlik ve toplantlara arlmaya baland. Geyalar eitildiler. Kyaslamak gerekirseAntik Yunandaki Heteralara benzetilebilirler.

Gaya gsterisi

http://tr.wikipedia.org/wiki/Yamamoto_Tsunetomohttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yamamoto_Tsunetomohttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yamamoto_Tsunetomohttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hagakurehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hagakurehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hagakurehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hagakurehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yamamoto_Tsunetomo

7/31/2019 21. kitap k r

31/224

31

Osmanllarn Avusturya Saldrs, 1682

ar Petro

1682 ylnda, hasta olan kardei V. vanla birlikte e kral olarak,ar Petro ( Byk Petro)Rus tahtna kt. ar I. Aleksey'in ikinci ei Natalya Narkina'dan olan oludur. Budnemde, Rusya'y fiili olarak, vey ablasSofiaynetiyordu.

Petro, bir kye yolland. Orada yoksul bir yaam srd ve ok s bir eitim ald. Petro sk skMoskovadaki yabanclar mahallesini (Avrupallar) ziyaret ediyordu. Bu srada bir Hollandalona oyuncak bir yelkenli gemi yapt. Bu mahallede ileride danman olacak kiiler ile tant.leride metresi olacakAnna Monsu da orada buldu.

1682de1682 Moskova syanoldu. Halk Kremlini bast, pek ok Boyer ldrld.

sve tahtnaXII. Karl(16821718) kt.

Avusturya, otuz Yl Savalarndan sonra da Protestan, Macarlar zerindeki baskysrdryordu. Son zamanlarda bu basky hem arttrm ve hem de Orta Macaristana

yaymt. Protestan Macar asillerinden mre Tklibasklara kar dururken Osmanllardanyardm istedi.

http://en.wikipedia.org/wiki/Ivan_V_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Ivan_V_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Peter_I_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Peter_I_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Peter_I_of_Russiahttp://tr.wikipedia.org/wiki/I._Aleksey_%28Rusya%29http://tr.wikipedia.org/wiki/I._Aleksey_%28Rusya%29http://en.wikipedia.org/wiki/Nataliya_Kyrillovna_Naryshkinahttp://en.wikipedia.org/wiki/Nataliya_Kyrillovna_Naryshkinahttp://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_Alekseyevnahttp://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_Alekseyevnahttp://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_Alekseyevnahttp://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Monshttp://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Monshttp://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Monshttp://en.wikipedia.org/wiki/Moscow_Uprising_of_1682http://en.wikipedia.org/wiki/Moscow_Uprising_of_1682http://en.wikipedia.org/wiki/Moscow_Uprising_of_1682http://tr.wikipedia.org/wiki/XII._Karlhttp://tr.wikipedia.org/wiki/XII._Karlhttp://tr.wikipedia.org/wiki/XII._Karlhttp://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6keli_%C4%B0mrehttp://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6keli_%C4%B0mrehttp://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6keli_%C4%B0mrehttp://tr.wikipedia.org/wiki/XII._Karlhttp://en.wikipedia.org/wiki/Moscow_Uprising_of_1682http://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Monshttp://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_Alekseyevnahttp://en.wikipedia.org/wiki/Nataliya_Kyrillovna_Naryshkinahttp://tr.wikipedia.org/wiki/I._Aleksey_%28Rusya%29http://en.wikipedia.org/wiki/Peter_I_of_Russiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Ivan_V_of_Russia

7/31/2019 21. kitap k r

32/224

32

Tkli mrenin Osmanllardan istedii yardm, Fazl Ahmet Paann lm zerinesonusuz kalmt. Merzifonlu Kara Mustafa Paa, mrenin bu isteini kabul ederek, yardmetti. lk olarak mre Tkli Orta Macaristan kral ilan edildi. Bu nedenle OsmanllarlaAvusturya arasndaki bar anlamasnn bitimine daha 2 sene olmasna ramen, iki devlet

arasnda atmalar balad.

Kanuni Sultan Sleymandan beri, Osmanllarla Habsburg, Macaristan iin, sreklisavamlard. Nihayet sonuna doru aralarnda bir anlay birlii olumutu. Macaristann

byk bir blm, stanbula bal beylerbeylikler olarak dzenlenip, Osmanl topraolmutu. Osmanl eyaletlerinin dousunda Erdel, baml bir prenslik olarak durumunusrdryordu. Batda ise, Hrvatistandan Erdele kadar uzanan dar bir erit Habsburgegemenliindeydi. Osmanllar ile Habsburg arasnda da skm dar bir blge vard. Bu dar

blgeye Orta Macaristan deniyordu. Avusturya 1606ya kadar bu blgeyi elindetutabilmek iin Osmanllara vergi demiti. Zitvatoruk anlamas ile Orta Macaristanharcndan vazgeilmiti.

Kara Mustafa Paa, Budin beylerbeyi brahim Paay mre Tkliye yardm ilegrevlendirmiti. brahim Paa btn Orta Macaristan ele geirdi ve daha nce Avusturyatarafndan alnm olanFlekkalesini geri ald. Avusturya bar anlamasnn yenilenmesiniistedi. Merzifonlu Kara Mustafa Paa bu istei kabul etmeyerek padiah IV. MehmetiAvusturya zerine yaplacak bir sefere raz etti.

1682 ylnda Avusturyaya sefer iin Osmanl hazrlklar balad. Savan kanlmazlngren Avusturya ise ittifak araylarna girmiti. spanya, Venedik, Lehistan, Papalkdevletleri veBrendenburg,Bavyera,Saksonya,Frankonyaprenslikleri ile yardm anlamalarimzalad. Avusturya Fransa ile sava halindeydi. Ancak Fransa bile Osmanl sava srasnda,Avusturya ile savamayacan bildirdi. Avrupa Osmanllar karsnda byk oranda

birlemiti. Lehistanla Avusturya arasnda yaplan anlamaya gre ise, sava sonundaLehistan Bucaanlamas ile kaybettii yerleri geri alacaklard. Ayrca Eflak ve Bodan daLehistana kalacakt.

Bu srada zmirde byk bir yer sarsnts oldu. ok insan ld. lenler arasnda skenderiyepatrii ve Fransa Konsolosu da vard.

Osmanl ordusunun hareketini haber alan, Fransa kral XIV. Louis, Ren zerindeki Fransz -Alman atmasna hemen son verdi. mparatora, Ren zerindeki tm kuvvetlerini ekip,

Osmanllara kar kullanabileceini bildirdi. Osmanllar Yankkaleyi de geip, Viyanayagelirlerse, savaa bir Fransz ordusu yollayacakt. Trklere kar olunca, Fransann Katolikkral, en byk dman ile hemen birleiyordu.

Fransada ise, Fransa Protestanlar, kraln btn zulmne ramen, XIV. Louise okbalydlar. Sonuna kadar Kraln mavirleri tarafndan kandrldna inandlar. Kraluyarmaya altlar. Ancak, 1682de Louis vahi bir ferman daha yaynlad. Bundan byleProtestan ebe olmayacakt, olanlarn cezas lmd. Katolik ebeler zaten Protestan evleregitmiyorlard. Bu fermandan sonra binlerce ocuk l dodu. Fransz Protestanlarnn yaamhakk ellerinden alnmt.

Berberi korsanlar ile ba dertte olan Fransa 1682 ve 1683de Cezayiri bombalad.

http://en.wikipedia.org/wiki/Fi%C4%BEakovohttp://en.wikipedia.org/wiki/Fi%C4%BEakovohttp://en.wikipedia.org/wiki/Fi%C4%BEakovohttp://en.wikipedia.org/wiki/Brandenburghttp://en.wikipedia.org/wiki/Brandenburghttp://en.wikipedia.org/wiki/Brandenburghttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bavyerahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bavyerahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bavyerahttp://en.wikipedia.org/wiki/Saxonyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Saxonyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Saxonyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Franconiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Franconiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Franconiahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Buca%C5%9F_Antla%C5%9Fmas%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Buca%C5%9F_Antla%C5%9Fmas%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Buca%C5%9F_Antla%C5%9Fmas%C4%B1http://en.wikipedia.org/wiki/Franconiahttp://en.wikipedia.org/wiki/Saxonyhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bavyerahttp://en.wikipedia.org/wiki/Brandenburghttp://en.wikipedia.org/wiki/Fi%C4%BEakovo

7/31/2019 21. kitap k r

33/224

33

1682 Cezayir Bombardman

Hindistann kanl mparatoru Evrengzib, hareketli blgelere yakn olmak iin bakentiDelhiden Dekkanda bulunan Khadkaya tad. Buraya daha sonra Evrengabad denecekti.

1682 ylnda,Galdan,TurfanveHamiyi fethetti. Budist basks altnda kalan MslmanlarKansuya sndlar.

http://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Turfanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Turfanhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Turfanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Hami_Cityhttp://en.wikipedia.org/wiki/Hami_Cityhttp://en.wikipedia.org/wiki/Gansuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Gansuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Gansuhttp://en.wikipedia.org/wiki/Hami_Cityhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Turfanhttp://en.wikipedia.org/wiki/Galdan_Boshogtu_Khan

7/31/2019 21. kitap k r

34/224

34

ngilterede Chelseade askeri bir hastane kuruldu. Haley kuyruklu yldz Edmond Halleytarafndan kefedildi. Bu srada Almanyaya ilk siyah kleler geldiler.

nemli bir Fransz ressam, peyzajc olanClaude Lorrain(16001682) ld.

Liman, Claude Lorrain

http://en.wikipedia.org/wiki/Edmond_Halleyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Edmond_Halleyhttp://en.wikipedia.org/wiki/Claude_Lorrainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Claude_Lorrainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Claude_Lorrainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Claude_Lorrainhttp://en.wikipedia.org/wiki/Edmond_Halley

7/31/2019 21. kitap k r

35/224

35

kinci Viyana Kuatmas, 1683

1683 Viena Sava

Kahve, 1683deII. Viyana kuatmasndan az nce Viyanaya girmiti.

Osmanl ordusu, ubat 1683de Padiah IV. Mehmet ile birlikte Edirneden yola kt.Belgrada gelindiinde padiah veziriazam Kara Mustafa Paay bakomutan atad. OrduSava meclisinde iki fikir att. Biri dorudan Viyana zerine gidilmesini istiyordu, dierinceYankkaleve Komarankalelerinin ele geirilip, ertesi yl Viyana zerine yrnmesinidoru buluyordu. Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Viyana zerine dorudan gidilmesiniistiyordu. Sadrazam, kar fikirde olanlar lm tehdidi dahil her tip bask ile kendi

dncesine raz etti. Ordu Viyanaya doru yola kt.

Merzifonlu Kara Mustafa Paa baarl bir mlkiye idarecisi olan drst, yolsuzluugrlmeyen bir vezirdi. Ama Kara Mustafa Paann byk bir orduyu ynetecek iyi birmareal olduunu sylemek mmkn deildir. Uzun zamandr, bu gibi savalarda yani KrmHanlnn katld savalarda sadrazamla, hanlk arasnda protokol ve karar vermekkonusunda denge kurulamamaktayd. Nitekim bu savata da iki taraf birbiri ile mcadeleetmitir. Ayn mcadele Viyana zerine nasl sefer yaplaca grmeleri srasnda dagrlmt.

Bu srada Cezayirde Mezomorta Hseyin Reis, Hasan Dayy ldrerek, iktidar ele ald.

Divan bu Mezomorta Hseyin Reisi amiral ve beylerbeyi yapt.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Yan%C4%B1kkalehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yan%C4%B1kkalehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yan%C4%B1kkalehttp://en.wikipedia.org/wiki/Kom%C3%A1romhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kom%C3%A1romhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kom%C3%A1romhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yan%C4%B1kkale

7/31/2019 21. kitap k r

36/224

36

Haziran aynda Hseyin Paa komutasnda bir Osmanl ordusu, yannda mre Tkli olduuhalde, Bratislavay ve burada bulunan mparatorluk tacn ele geirdi. Peinden Slovakyayigal etti. Avrupa dehet iindeydi.

Baka bir Osmanl ordusu da Viyana evresindeki Ovar, Hanburg kaleleri ile pek ok

palangay ele geirdi. 14 Temmuz 1683de Viyana kaplarna dayanld. mparator LeopoldViyanay terk ederek, Lense ekildi.

Osmanl ve Krm aknclar Avusturya ilerinde ilerliyorlard. Pek ok ehir yakld.Aknclarn yanlarnda tadklar esir says 81.000 olmutu. 6 bin delikanl, 11 bin genkadn, 14 bin gen kz, gerisi yalar 20 30 aras olan erkek ve kadnlard. Bu 81 bin rakamOsmanl lkesine gelebilen esir saysdr. Bozgundan sonra Almanlar pek ok esirkurtarmlardr ki onlar bu saynn dndadrlar. En gzel kzlar 50 altn kurua satlmt.Alelade esirler koyun fiyatna satldlar. Osmanl askerlerinin nemli bir blm ele geenganimetleri yeterli buluyordu. Asker biran nce geri dnp, ganimetini paraya tahvil etmekistiyordu. Savama arzusu ok azalmt, herkes, ganimetlerini korumaya alyordu.

Kara Mustafa Paa, bata ehre hakim olan Kahlenberg olmak zere Viyana etrafndakikaleleri, almadan ie giriti (Viyana Sava). Ayrca gelirken yannda ar kuatma toplar dagetirmemiti. Polonya ordusu Jan Sobieski komutasnda yardma gelmi ve Habsburg ordusuile birlemiti. Kara Mustafa Paa bunu biliyordu. Bu srada Viyana surlar da yer yeryklmt. Viyana dmek zere idi. Veziriazam, nce Viyanaya girmek sonra Polonyaordusunun zerine dnmeyi dnyordu.

Viyena Sava

Btn bu tedbirsizlikler, 12 Eyll 1683te Kahlenbergte mevzilenen Polonya ve mttefikordusunun Jan Sobieski komutasnda, ani bir saldrs yapmasna neden olmutu. Mttefikordusu Tuna zerindeki kprden geip, saldrdlar. Bu kpry muhafazaya Krm hanMurat Giray grevlendirilmiti. Kprnn mdafaas bir yana, kpr atlm bile olsa,mttefik ordusu Osmanl kuvvetlerine saldramazd. Ama Murat Giray, kuvvetli bir olaslkile intikam almak veya kendini nemsetmek iin pasif kalmt.

Bu saldr ile iki ate arasnda kalan Osmanl saflar bozuldu. 10 Eyll 1683deki bu savataOsmanllar tm arlklarn ve hazineyi sava alannda terk ettiler. Her eye ramen yer yerOsmanl ordusunun saldrlar durdurduu ve mevzileri tuttuunu belirtmek gerekir. Ancaksonuta bu bozgun 16 yl sren savalara neden oldu.

http://en.wikipedia.org/wiki/Leopold_I,_Holy_Roman_Emperorhttp://en.wikipedia.org/wiki/Leopold_I,_Holy_Roman_Emperorhttp://en.wikipedia.org/wiki/Kahlenberghttp://en.wikipedia.org/wiki/Kahlenberghttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Viennahttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Viennahttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Viennahttp://tr.wikipedia.org/wiki/III._Jan_Sobieskihttp://tr.wikipedia.org/wiki/III._Jan_Sobieskihttp://tr.wikipedia.org/wiki/III._Jan_Sobieskihttp://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Viennahttp://en.wikipedia.org/wiki/Kahlenberghttp://en.wikipedia.org/wiki/Leopold_I,_Holy_Roman_Emperor

7/31/2019 21. kitap k r

37/224

37

Osmanl Bozgunundan Hemen Sonra, 1683

Visegrad yukar kalesi

Veziriazam dalm Osmanl ordusunu Yankkale nnde toplayp, Budine ekildi. Osmanlordusunda disiplin tekrar saland. Galip Alman ordusuna kar, onlar karlamak zere,Budin beylerbeyi Kara Mehmet Paa yolland. Avusturyallar onu da yenip, Estergonukuattlar. Avusturya Estergonun peindenViegrad eline geirdi.

Jan Sobieski, Kamanieyi alarak Bodan igal etmek istedi. Bu dnce Osmanl ve Krmkuvvetlerinin ortak abas ilesuya drld.

Venedik Giritin cn almak, kaybn karlamak istiyordu. Karadan ve denizden hcumageti. AncakDalmaya kylarnda iki, kaleyi almaktan baka bir ey yapamad.

Avrupa iin Osmanl tehdidi uzaklatrlmt. Buna tm Avrupada ok sevinildi. Osmanliin ise sadece baarl olamayan bir seferdi. Osmanllar Macaristana ekildiler. Veziriazamklk karargahn Belgradda kurdu. Gelecek baharda yeni bir sefer dnyordu. Ama busrada merkezde Kara Mustafa Paa aleyhine kuvvetli bir hava esiyordu. Kara Mustafa PaaEdirneye arld.

Krm Han savata kusurlu grlerek, grevden alnd.Yerine II. Hac Giray atand (Ekim1683). Alman ordularnn ilerlemesi devam ediyordu. Estergon Avusturyann eline geti.Osmanl mparatorluu bu kt durumdan mesul tuttuu veziriazam Merzifonlu Kara MustafaPaay idam etti (Aralk 1683).

Bata, Padiah, Viyana bozgununu bir kalenin alnamamas olarak mtalaa etmi, MerzifonluKara Mustafa Paaya pek sinirlenmemiti. Ama sonra, st brokrasi, bu bozgunu bir felaket

http://en.wikipedia.org/wiki/Visegr%C3%A1dhttp://en.wikipedia.org/wiki/Visegr%C3%A1dhttp://en.wikipedia.org/wiki/Visegr%C3%A1dhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Estergon_Kalesihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Estergon_Kalesihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Estergon_Kalesihttp://en.wikipedia.org/wiki/Visegr%C3%A1d

7/31/2019 21. kitap k r

38/224

38

ve rezalet olarak alglayp, IV. Mehmeti Merzifonlu aleyhine ilemeye balad. Bu sradaHaziran aynda Turhan Valide Sultan 55 yanda lmt. Hatrlanaca gibi, Valide Sultandevletini dnen, ahsi hrs peinde olmayan, akll ve dirayetli bir kiiydi. Onun lm ilehem Kprller ok nemli bir hamilerini kaybetmiler ve hem de padiah IV. Mehmetnemli bir danmanndan olmutu. Sonuta rzgar deimi ve Merzifonlu Kara Mustafa

Paa idam edilmiti.

Veziriazamn muarzlar ordunun Merzifonlu Kara Mustafa Paay istemediini, isyan etmekzere olduunu yaymlar ve sylyorlard. Aslnda ordu sadrazamdan memnundu ve vaziyetikurtarabilecek tek kii de MerzifonluKara Mustafa Paayd. Onda olan kabiliyet ve otorite osrada mevcut olan kadroda yoktu.

IV. Mehmet idam tatbike bamubayincisi Gazazzade Ahmet Aay memur etmiti. AhmetAa Belgrada gitti. Durumu Yenieri Aas Vezir Tekirdal Bekri Mustafa Paaya bildirdi.Beraberce gece yarsna doru Merzifonlunun kald saraya gittiler. Kara Mustafa Paaazlinden baka idam ferman olup, olmadn sordu. Ahmet Aa saygl bir dille, durumu ima

etti. Bunun zerine Merzifonlu namaz kld. Krkn ve kavuunu kendi kard. Celladard: Haly kaldrn, vcudum zemine dsn dedi. Kendi eli ile sakaln kaldrd.Cellat ibriim kemendi boynuna geirerek, idam infaz etti. Henz 48 yandayd.

Merzifonlu yerine Kara brahim Paa veziriazam atand. Kara brahim Paa, Kara MustafaPaann kaymakamln yapyordu. imdi Avusturya, Lehistan ve Venedik Osmanlmparatorluuna kar ayr cepheler aarak, hcum ettiler.

Osmanl devleti II. Viyana kuatmasndan sonra gelecek olan st ste yenilgilere kadardevrann deitiini anlayamamt. O yine eskisi gibi i ilerini dzeltip, ierde disiplinisalaynca, Avrupay dize getireceini sanyordu. Halbuki zaman deimiti, imdiOsmanllar deien zamana ayak uydurmakta glk ekiyorlard.

Estergon

Msrda Osmanl varl tekrar zayflamt. Msrn vergisi 23 milyona drld.

7/31/2019 21. kitap k r

39/224

39

Merzifonlu Kara Mustafa Paann Hatalar

II. Viyana kuatmasnn Osmanllar asndan bozgunla bitmesinde bir dizi sebep vardr.Bunlar aadazetlenmitir.

Kuatmadan bir yl nce Osmanl mparatorluunun Tkliye ordu yollayarak yardm etmesiAlmanya asndan bir erken uyar olmutu.

Uzun zamandr doal bir mttefik olan Fransa, uygunsuz hareketler ile kar cepheye itildi.Aslnda Fransann ho tutulup, Almanya karsnda ikinci bir cephe almasna allmalyd.

Son senelerde Lehistann zerine gidilmiti. Halbuki Lehistann gnl alnarak, yaOsmanllarn yanna ekilmeli veya en azndan tarafsz kalmas salanmalyd.

Sava, ordu hareket etmeden 2,5 ay nce ilan edilerek, baskn zellii yitirilmiti. Almanyahazrlk yapmaya frsat bulmutu.

Yolda ok zaman kaybedilerek, Viyana nlerine ge varlmt.

Merzifonlu Kara Mustafa Paa

7/31/2019 21. kitap k r

40/224

40

Ordu yannda ar muhasara toplar gtrmemiti. Hatta yeterli top bile gtrmemiti.Kuatma sresince top stnl Almanlarda oldu. Osmanl ordusu ancak geceleri savaverebildi.

Kara Mustafa Paa kentin yamalanmasn ve ar zarar grmesini istemiyordu. Bunun iin

ar ve ok youn saldrlar yapmad. Kentin avucunda olduunu biliyor ve naslsa elimedecek diyordu.

Kara Mustafa Paa sadece Viyana kentini deil, zerine gelen dman ordusunu da okkmsemiti. Gerekli nemi verseydi, Sobieski kumandasnda ki ordunun hi ans olmazd.

Kuatma ncesi yaplan yamalarla askerin byk bir ksm yeterli ganimet elde etmiti.Asker maln paraya evirmek iin biran nce dnmek istiyordu. Bu da askerin sava gcndrc bir unsurdu.

Bu yukardaki hususlarn biri veya ikisi sonuca etki edemezdi. Ancak hepsi birden ve st ste

gelince, Osmanl bozguna uramt. Merzifonlu Kara Mustafa Paa bunlar bilmediindendeil, kendine ve Osmanlya ok gvendiinden nemsememiti. Merzifonlu Kara MustafaPaa Avrupay yok saymt.

7/31/2019 21. kitap k r

41/224

41

1683n dier olaylar

Fergana vadisi

Anadolu'da XVII. yzyl sonlarna doru grlen yerel Celali topluluklar da II. ViyanaKuatmas'ndan sonra Avusturya ve mttefiklerine kar yrtlen savalarda asker olarakorduya alnd.

Celali ayaklanmalar, Osmanl toprak dzenini byk lde deitirdi. Ar vergileryznden ya da Byk Kagun srasnda yerlerinden olan iftilerin topraklarmltezimlerin ya da yerel yneticilerin eline geti. Vergiler yznden borca giren kyller,iledikleri topraklar sonunda tefecilere kaptrdlar. Bozulan tmar sistemi Celaliayaklanmalarna, ayaklanmalar tmar sisteminin bozulmasna sebep oldu. Bylece Osmanltoprak dzeninin bel kemii olan Tmar Sistemi bozuldu. Byk nfus hareketleri ortaya ktve kentlere byk gler oldu. Tarmsal retim geriledi ve ktlk tarm rnleri fiyatlarnnykselmesine yol at. On binlerce insan yaamn yitirdi ve pek ok yerleim yeri ykmaurad. syandan sonraki kymdan kaabilenler ran'a kaarlarken, saklananlar gnmz veDou Anadolu Alevilerinin temelini oluturdular. Saklanmay baaran bu Trkmenoymaklarndan bazlar Krt ve Zazalarla etkileime girip Krtlemilerdir. Saklanamayan vekaamayan kalabalk Trkmen airetleri ise bugnk Bulgaristan topraklarna srgn

edilmilerdir. O vakte kadar yalnz Bat Anadoludan yaplan iskanlarla az bir Trk nfusunasahip olan Balkanlarda bu tarihten itibaren Trkmenler oalmtr.

II. Viyana kuatmasndan sonra Japonyaya giden Hollanda kaptan, Shoguna Viyanakuatmas hakknda ok teferruatl bir rapor veriyordu. Kapiten (Kaptan) tarafndan Japonlaraverilen raporlarda XVII. ve XVIII. Yzyllarda Osmanl mparatorluu ok nemli birmparatorluk olarak anlatlmtr.

1683 ylnda, Fransa, randan Ermenistan, Kalde ve Suriye Hristiyanlarnn koruyucusuolma hakkn elde etti. Hatrlanaca gibi Maskat liman Umman Sultannn elin