Hoe kun je als dierenarts inbreng hebben in het adviesgesprek over ruwvoerkwaliteit?

• Dinsdag 22 januari 2013• Proefboerderij De

Marke Hengelo (Gld)• Gerrit Hegen,

rundveedierenarts

KoeKompas: een prospectieve risicoinventarisatie van het melkveebedrijf

3

Kwaliteitsmanagement

presentatie aan “buitenwereld”

eigen beoordeling/vergelijking

wat de veehouder doet

Terminologie uit INK-model (Instituut Nederlandse Kwaliteit)

Score op schaal van 1 tot en met 5

Risicovol Risicoarm

1 2 3 4 5

7 Kritische Succesfactoren

40 Prestatie-indicatoren

> 100Management Controle Punten

Inside-outside benadering: vanuit de fysiologie van de koe worden de processen op het

melkveebedrijf geanalyseerd….

Outside….

Inside-outside

Achterliggende gedachte: * Slechts de omgeving van

het dier, inclusief de verzorger, is in staat om de fysiologie van het dier uit evenwicht te brengen!

Top 5 risicofactoren op melkveebedrijven

Aandachtspunten in…

1. Droogstand en transitie2. Voeding van het jongvee3. Drinkwatervoorziening4. Diergezondheidsstatus5. Huisvesting

De behoeften van de koe…

• Energie• Eiwit• Structuur• Water• Natuurlijk gedrag:

* grazen, voeropname* liggen en staan* sociale interacties

Melkkoe:Melken-drinken- vreten-

liggen-herkauwen….in alle rust

Droge koe:Drinken-vreten-liggen-

herkauwen…..in alle rustKalfkoe:Drinken-vreten-liggen-

herkauwen-ongestoord afkalven……..

De behoeften van de koe…

• Risicoinventarisatie van het management en de huisvesting

• Ben je op de hoogte van de behoeften van verschillende diergroepen?

• Gebruik je nog diergroepen op je bedrijf als afvalbak?

Eiwit

• 14-15% RE in basisrantsoen• VEM-DVE verhouding

afhankelijk van lactatiestadium

• OEB overmaat voorkomen• Eiwit in voeding sturen op

basis van tankonderzoek en koesignalen….

• Zorg voor goede penswerking en durf grenzen eiwitvoorziening op te zoeken

• Omzetten N verbindingen in ureum kost veel energie: beperk dat dus zo veel mogelijk

• Goede herkauwactiviteit=recycling van N en P via het speeksel

• Goede darmwerking=recycling van N in de dikke darm

Eiwit

• Kies voor eiwitproductie via eigen ruwvoer en word minder afhankelijk van duur krachtvoereiwit

• Beweiding inpassen als eiwitaanvulling, waarmee krachtvoer bespaard kan worden

• Derogatierantsoen met 30% mais pakt goed uit bij goed producerend grasland

• NLV bodem: bodemleven, organische stof

• Verfijning van de bemesting

• Evenwichtsbemesting• Bewuste keuze

grasmengsels • Doe iets met klaver• Zwavel heeft invloed op

de eiwitkwaliteit

Eiwit

Maatwerk per bedrijf• intensief-extensief• zelfvoorzienend met

ruwvoer of aankoop• slecht grasland moet

concurreren met hoge DS opbrengst van mais… laat je dat gebeuren??

• vocht als beperkende factor

Energie

• De Nederlandse melkkoe is gefokt op insulineresistentie….

• Dat heeft consequenties voor de energiestofwisseling

• Hoe kun je dat managen?

• Droogstand en transitie• Conditiemanagement

Energie

• Energiebehoefte versus energieopname-capaciteit

• Verbranden van duur eiwit bij een langdurige NEB

• Energiestofwisseling te sturen vanuit de droogstand

• Energiedichtheid van het rantsoen

• Ruwvoerkwaliteit• Passende

krachtvoerkeuze• Voerefficiëntie

Structuur

• Structuurmat: belangrijk voor passagesnelheid en verteringsefficiëntie

• Prik: regelt de herkauwactiviteit en daarmee de pens pH

• Structuurverlies = verlies van deeltjeslengte

• Inkuiltechniek• DS gehalte van invloed

op de prik

Structuur

• Structuurgevendheid van het rantsoen bepaalt het robotbezoek…….

• Hoe kan dat?• Methaanproductie in de

pens…..• Is die te sturen?

• De pensfysiologie• De penspathofysiologie

Pensverzuring (SARA)

• Komt voor bij 19-26% van de koeien in koppel• Directe kosten melkderving en behandeling:

€210.=• Indirecte kosten: meer koeien aangehouden

door melkderving, hoger vervangings%, meer jongvee

Pensverzuring (SARA)

• Melkderving 340 kg per koe per jaar, met lager vet%

• Koeien zonder pensverzuring gaan 3 maanden langer mee

• Arbeidsbesparing op bedrijf met 100 koeien 274 uur per jaar

• Bedrijf met 100 koeien zonder pensverzuring: plus van €25000

darm

slokdarm

vloeistof

structuur

gas

Structuurwaarde

Min:• Engels Raaigras• Italiaans Raaigras• Festulolium

Plus:• Rietzwenk• Timothee• Kropaar

Voorbeeld

• Mengsel van smakelijke rietzwenkgrassen en timothee: 20% meer herkauwen…..

• Extra speekselproductie• Minder pensverzuring

• 20% meer eiwit• 30% meer DS opbrengst• 20 % meer structuur• Gelijkmatige vertering• Goede droogteresistentie• Hoge kroonroesresistentie• Zeer smakelijk

Voldoende effectieve structuur

• Koesignalen: goede pensvulling, meer liggen en herkauwen, goed verteerde mest

• Meer rust in de stal• Beter robotbezoek• Betere voerefficiëntie • Gezondere koeien

Beoordeling structuur

• % deeltjes 4-6 cm → structuurmat pens• Prik op de hand → prik penswand• Bol voer samen knijpen: expansie• Bol voer samengeknepen in emmer water• Schudbak

Hakselen van graskuil

• Deeltjeslengte uniformer, maar effectieve structuur betekent dat 30% van de deeltjes 4-6 cm lang is (en dat dat ook zo blijft na uitkuilen!)

• Beter aan te rijden lucht eruit

• Meer aanhechtingsplaatsen bacteriën betere conservering

.• In de pens betere fermentatie

• Geen metaaldeeltjes in product

Uitkuilen

Stuctuurbederf?

Hoezo structuurtekort…

• Selectie door smakeloos voer….• Vermoesd, proppen in gemengde rantsoen• Veel (80%) mais in een gemengd rantsoen

• Veel natte bijproducten in gemengd rantsoen (speciale dank aan Protiwanze/Tarwegistconcentraat)

33

De koe in de weide…

Beweiding: een verhaal apart!

Beweiding

• Vroeg of na de eerste snede• Volledig of gedeeltelijk• Standweiden of omweiden• Pure graze of rantsoenbeweiding

• Maak een bewuste keuze, hink niet op twee gedachten

• Robotmelken sluit beweiden niet uit• Dankbaar onderwerp voor studiegroep

Gezond beweiden…

Finetuning in het bemestingsplan!!• Vroeg beweiden (1e snede) max. 20 m³

drijfmest, i.v.m. K zeker 6 weken voor beweiden• Maaien in dienst van beweiding; groeitrappen• Graslandzout• Kleine N giften na half juli om roest tegen te

gaan• Stalvoeren?

Beweiden – gezondheid

• Ook met weidegras is pens goed te managen, maar daar moet je wel wat voor doen!

• Verzadiging• Synchronisatie

Anders beweiden

• ‘s Avonds ingeschaarde koeien vreten het meest: ‘s avonds nemen ze de grootste maaltijd van de dag

• ‘s Avonds suikergehalte plant het hoogst, eiwitgehalte het laagst.

• Gunstig voor melkproductie: meer koolhydraten=hoger vetgehalte

• 0.8 liter melk per koe per dag extra uit weidegras

Goed gevoerde koe

• Ook bij wisselende weersomstandigheden

• Kiezen voor vrijwillig weiden

• Nieuwe systemen van beweiden: b.v. klokweiden

Ruwvoerkwaliteit

• Bodem• Plant • Dier

Uitdaging: • kringloop op een hoog

productief melkveebedrijf, gebruik maken van BEX, BEP, BEN en BEA

Ruwvoerkwaliteit

• Bodem• Plant • Dier

Bedreiging:• Door scherpe

bemestingsnormen komt bodemvruchtbaarheid onder druk, waardoor de ruwvoerrkwaliteit onder uit gaat….

• Gezondheid….?

Stress

Gewas• Tekort aan N, P, K, S Ca of water

• Onvoldoende organische stof , verdichting, geen goed bodemleven

• Dalende opbrengst en voederwaarde

• Meer onkruiddruk

• Gevoeliger voor schimmels

Koe• Mindere kwaliteit voer

• minder DS opname en meer NEB

• Meer aanvulling met ruwvoer en krachtvoer , soms van twijfelachtige oorsprong

• Meer kans op oxidatieve stress

• Lagere levensproductie

DBID bedrijven

• Goede bodem (organische stof, stuctuur, bodemleven), hoge N en P benutting, weinig uitspoeling

• Hoge opbrengsten • Nu: N en P in de knel:

1. dalende opbrengsten (KVEM)2. dalende voederwaarde (RE)

P in de koe….

Druk van mycotoxinen verminderen

• Graslandbeheer: gezonde bodem, tijdig vernieuwen• Verfijning bemesting• Continu teelt van mais kritisch bekijken• Hoge eisen aan structuurbron stellen• Geen broei

Inkuilproces snijmais

• Prolaminematrix• In 6 maanden stijgt de

verteerbaarheid van zetmeel met 20%

• Consequentie voor het rantsoen?

• Dent (melig)

• Flint (hard)

Wetenswaardigheden…

• N bemesting in relatie tot prolaminematrix

• Stay green: langer en intensiever fermentatieproces + Clostridiale fementatie en groei gisten

• proteolyse: NH3 stijgt• alcoholvorming• NH3 en oplosbaar eiwit

maat voor verteringssnelheid…

Wetenswaardigheden…

• Veel mais in rantsoen = veel zetmeel door naar darm, komt uiteindelijk in de dikke darm

• 8 kg ds snijmais = 3 kg CCM: dat is wel erg veel, leidt tot 1500 g vrij zetmeel in dikke darm!

• Consequentie?

Wetenswaardigheden…

• Intensief aangereden mais die te nat in de kuil komt geeft een soep: gisten krijgen een kans, alcoholvorming, schimmelplekken

• Gevaar bij stay green• Plant en korrel rijpen niet

synchroon af• Kans op te snel

verteerbare mais is groot

Broeiremmer kunstfout?

• Broeiremmer = heterofermentatief inoculant1. Melkzuurproductie: remt fermentatie2. Melkzuur omgezet in azijnzuur en propaandiol

• Langzamere fermentatie, meer proteolyse, meer NH3: resultaat sneller verteerbare mais!

• Mais kuil met hoog azijnzuur en propaandiol, ethanol en hoog NH3 = slecht

Wetenswaardigheden…

• Gaan voor de rijpe korrel: rassen waarbij plant en korrel synchroon afrijpen.

• DS % richting 40, lang laten zitten, zelden broei.

• Kuilanalyse vlak voor voeren

• Droge mais voor of achter in de kuil?

Actie!