10. sinif kİmya dersİ kİtabi (eskİ programa gÖre)

8/14/2019 10. SINIF KMYA DERS KTABI (ESK PROGRAMA GRE)

1/179

1

ORTARETM

10. SINIF KMYADERSKTABI

(20092010 ETM VE RETMYILINDAYRRLE GRENYEN RETM

PROGRAMINA GRE HAZIRLANMITIR.)


2/179

2

Kimyager, her eyi yerli yerine koyandr.


3/179

3

NSZGnmzde din ve ilmin beraber ele alnmasnn yeni ufuklar

aaca hususu en nemli meselelerimizdendir. Bundan dolay dinile ilmi birletirmek iin alma yapmamz, kendi dnyamzkurmaya almamz gerekmektedir.

nsanlk, her geen gn biraz daha fazla ilim ve fennedklecektir. Btn kuvvetini ilimden ve fenden alacaktr. Kararmekanizmalar, g ve kuvvet ilmin eline geecektir. Bu sebepleilme sahip kmalyz; ilmin hikmet olarak kalmas, zulmet ve

abesiyete dnmemesi iin ok almalyz.

Mevcut kimyann bir ksm ar pozitif yanlarn ayklamayaalmalyz, hakikatle uyum iinde olanlarn almalyz.

Metafizik ve akl, her ikisini de ihmal etmemeliyiz; bundan dolayda aklmzn nurunu, vicdanmzn ziyasyla birletirip himmetimizikamlama yolunda olmalyz. Akl ihmal etmemeliyiz; nkzihnin gayesi marifettir. Vicdan kltr de dediimiz marifet,bilginin tabiata mal edilmesiyle kazanlr. Kalbi, devre dbrakmamalyz; nk kalbin gayesi mahededir. Hissimizihakikat ve ilim akna kanalize etmeye almalyz; nk hissingayesi muhabbettir. Bunlarda baarl olabilmek iin rehber olanirademizi gerek gayesine ynlendirmeliyiz.

nsan gerek kimya ilmini, evreni okuyarakelde eder. Elde ettiibu ilim neticesinde kendini tanr (tmevarm); veya deiik bir

yolla nce kendini tanr, sonra evreni okuyarak gerek kimya ilminielde eder (tmdengelim).

Kimya kanunlarn doru anlalmas ve arka planlarnn negsterdiinin bilinmesi ok nemli hususlardr.


4/179

4

Kimya tanmlar; efradn (btn fertlerini) cami (ieren), ayarna(kendinden baka olanlarn) mani (engel) olmaldr. Bu kurala daher an uyulmaldr.

Her bir fen dal gibikimya ilmi de kendi nevindeki dzenlilii veintizam gsterir; her eyin hikmet zere konulduunu, faydaszlkve abes olmadn bize retir.

Kimyann kendine zg dili dinlenmelidir. Bu sayede kimya ilmievham olmaktan, ondaki hikmetler de abese dnmektenkurtulacaktr. Zihnin darlamamas,akln gze inmemesi iin

kimya ilmi ruhlu olmal, ayn zamanda ruha bilimsel olgunluk dakazandrlmaldr. Bylece kimya ilminden beklenen gaye yerinegelmi olacaktr.

Her ilmin bir lisan olduunu gibi kimya ilminin de kendine mahsusbir lisan vardr. Gnmzdeki her bir kimya kitab da farkl birdildir. Ancak kimyann lisanna elik eden kimyaclarn daanlatmas lazmdr.

lm almalarda baarya ulamada iki yol vardr: Birincisi;dnmek, ezberlemek, fikri altrmaktr. Bu; zamanla olandr.kincisi; sezgi (sezi) adn verdiimiz bir anda ulalan baardr.Bu da iki ksmdr: Kesb olan; almakla, tecrbe suretiyle eldeedilenidir. Kekulenin ryasnda benzen halkasn bulmasn; yineBohrun ryasnda kendi adyla anlan atom modelini kefetmesinibuna rnek verebiliriz. Bir anda ulalan baarnn ikincisi ise;ilhamdr. Herkes potansiyel olarak buna ak var edilmitir. Buyolda; peygamberler, doruluktan amayan akl, kusursuz kalpve temiz duygu/dnce tayan kalp sahipleri vardr. Bu baar;mevhibeiilahiye olarak verilir.

Sezi yoluyla ulalan keifler, kimyadaki metafizie rnektir.


5/179

5

Baarnn srr, melek saflnda olmaya baldr. Meleksafiyetinde olmak; kinattaki dengeyi koruyarak almakdemektir. Doal dengenin kimyasiyi bilinmelidir. Ancak o zaman;

melek, srrn insana verecektir. Ayrca maddenin emrimizdeolduunu anlamal, duymal ve grmeliyiz. Maddenin srlarnaklmzla grme azmimiz, her an devam etmeli ve bizimle beraberolmaldr.Etrafmzdaki olaylaraydnlatmak, kavramak,kefetmek azminde olunmaldr. Bilgiler, srtta yk olmamaldr.Bilgi hamal olunmamaldr. limler gayeli renilmelidir. Hayattakiolaylar ile vicdan arasnda iliki kurulmaldr.Hayatn en bykmuallim olduu unutulmamaldr.

Kimyann lisan bizi bylemelidir. rendiklerimiz bize cazip veorijinal gelmelidir. Bu konulardaki konsantremiz tam olursa, sreklihuzurlu oluruz. Bylece hem stres yenilmi hem de kinetik enerjidengelenmi olur.

Meseleleri srekli olaanstlklere balamak ise kinat kitabnanlayamamann ifadesidir.

Bat dnyasnda bilimde metafiziin yerinin ayr bir nemi vardr.Hazreti sann getirdii mesaj, Bat medeniyetinin en gl, ensalam ve en nemli temelini oluturur. Bat medeniyeti bylecevarlk sahnesine kmtr; nk Bat medeniyetinin esas; Grekfelsefesi (matematiksel dnce), Roma hukuku ve gerekHristiyan dinine dayanmaktadr.

Batda; hem laikliindouundan hem de Rnesanstan sonra Galileo, Newton,Einstein, Pascal gibi dindar ve dinin ilimden kopuk hline zlen,

metafizie nem veren insafl Bat bilim adamlar mevcuttur.

Bat, tarihinin hibir dneminde metafizie kar tamamenduyarsz kalmamtr. Batda metafizie nem veren hemdnr de oktur. Eflatun milattan nce 427347 tarihleriarasnda yaamtr. Hem Eflatun ve hem de Henry Bergson


6/179

6

(18591941) dncesindebilimde metafiziin ayr bir yeri vardr.Bat, tarihinin her dneminde farkl zaman dilimlerinde, bu ikidnr gibi dnce adamlar yetitirmitir.

Batdaki bilimsel gelimeye Rnesansla beraber zeminhazrlayan aslnda bizim ilim tarihimizdir.

Metafizii ihmal ettiimizden dolaydr ki hem eskiye hem deBatnn hlihazrdaki durumuna gre bilim ve teknikte geri kalmvaziyetteyiz.

slam dinini Hristiyan dinine kyas edip Avrupa gibi dine lakayt

olmak, ok byk bir hatadr. Ayrca; Avrupa, dinine sahiptir.Bata Wilson, David Lloyd George (Deyvid Loyd Corc), Venizelosgibi Avrupa bykleri dindardlar. Bu byklerin bir papaz gibidinlerine mutaassp olmalar, Avrupann dinine sahip olduunungstergesidir.

slamiyeti Hristiyan dinine kyas etmek, yanl kyastr; nkAvrupa, dinine mutaassp olduu zaman medeni deildi; taassubuterk etti, medenileti.

Ne vakit Mslmanlar dine ciddi sahip olmularsa, ilimde ozamana gre ok yksek ilerleme kaydetmilerdir. Ne vakit dinekar lakayt vaziyeti almlar, fen ve teknolojide perian vaziyetederek tedenni etmilerdir. Baka dinin aksine, dinimize balolma derecesinde milletimiz ilerlemi; ihmali nispetinde de gerikalmtr. Bu, tarihsel bir gerektir.

Trk milleti fen ve sanat metafizik ile yourarak eskide ilimde ilerigittii gibi ileride de gidecektir. Hakiki medeniyete sarlarakinsanla yine rehber olacaktr.

Ankara, 3 Eyll 2009


7/179

7

Bizim dinimiz iin herkesin elinde bir l vardr. Bul ile hangi eyin bu dine uygun olup olmadn

kolayca takdir edebilirsiniz. Hangi ey ki akla,manta, amme menfaatine uygundur; biliniz ki o,bizzat dinimize uygundur. slamiyet son ve kmil

dindir. Akla, manta ve hakikate uymaktadr.*

Gazi Mustafa Kemal Atatrk

* Atatrkn Sylev ve Demeleri I-III KitabAtatrkn Sylevve Demeleri I Blm, 98. sayfa, Atatrk Kltr,Dil ve TarihYksek Kurumu Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, 2006.


8/179

8

NDEKLER1. NTE: ATOMUNYAPISI

NTENN BLM BALIKLARI

1. Atom ve Elektrik 2. Atom Modellerinin Tarihsel Geliimi 3. Kuantum Mekaniinin Geliimi 4. Atomun Kuantum Modeli 5. Bal Atom Ktlesi Yaklam ve Mol Kavram

2. NTE:PERYODK SSTEM

NTENN BLM BALIKLARI 1. Periyodik Sistemin Tarihesi 2. zelliklerde Periyodik Deiim 3. Elementlerin zellikleri


9/179

9

3. NTE: KMYASAL

TRLER ARASIETKLEMLERNTENN BLM BALIKLARI

1. Kimyasal Trler ve Etkileimler 2. Gl Etkileimler 3. Zayf Etkileimler

4. NTE:

MADDENN HLLERNTENN BLM BALIKLARI

1. Gazlarn Genel zellikleri 2. Gaz Kanunlar 3. Gaz Karmlar

4. Gerek Gazlar 5. Svlar vezellikleri 6. Hl Deiimleri 7. Amorf ve Kristal Katlar


10/179

10

5. NTE:

KARIIMLARNTENN BLM BALIKLARI

1. zcler ve zeltiler 2. Deriim (Konsantrasyon) 3. zeltilerin Deriime Bal zellikleri(Koligatif zellikler)

4. Heterojen Karmlar


11/179

11

1. NTE: ATOMUN

YAPISINTENN BLM BALIKLARI

1. Atom ve Elektrik 2. Atom Modellerinin Tarihsel Geliimi 3. Kuantum Mekaniinin Geliimi

4. Atomun Kuantum Modeli 5. Bal Atom Ktlesi Yaklam ve Mol Kavram

1. ATOM VE ELEKTRK

ELEKTROLZ OLAYININ TANIMI erisinde anyon ve katyonlarn bulunduu bir karmdan

elektrik akm uygulamak suretiyle iyonlarn ntrlenmesidir.

ELEKTROLZ OLAYINDA BALICA NTELKURALLAR

Anyonlar anotta, katyonlar katotta aa kar. Ortamda birden fazla katyon varsa katotta indirgenme yar pil

potansiyeli byk olan nce indirgenir. Ortamda birden fazla anyon varsa ykseltgenme yar pil

potansiyeli byk olan anotta nce ykseltgenir.


12/179

12

ELEKTROLZ OLAYINDA FARADAYPRENSPLER

1.Elektroliz devresinden geen akm miktar ile katot ve anottatoplanan ya da znen madde miktar doru orantldr.

2.Bir elektroliz devresinden 1 Faradaylk akm geirilirse anotya da katotta 1 edeer gram madde toplanr ya da znr.1 Faraday = 1 mol elektron = 96500 coulomb (kulon)Q = ItQ: Elektrik yk (coulomb)

I: Akm iddeti (amper)t: Zaman (saniye) 3.Seri bal elektroliz kaplarndan ayn akm getiinde birinin

katodunda ya da anodunda toplanan ya da znen maddemiktar bilinirse dier kaplarn katot ya da anotlarnda toplananya da znen madde miktarlar hesaplanabilir.

ELEKTROLZLE METAL KAPLAMA VE

BALICA UYGULANDII YERLER Kendiliinden gereklemeyen kimyasal reaksiyonlarda

kaplama ileminin elektrolizle olmas arttr. Demirin krom veinko ile kaplanmas, bakrn nikel ile kaplanmas buna rnektir.Yanl uygulamalardr.

Kendiliinden gerekleen kimyasal reaksiyonlarda kaplamanndaha kaln olmas iin elektroliz yntemi kullanlabilir. Demirin

nikel ile kaplanmas buna rnektir. Krom kaplamaya kromaj, nikel kaplamaya nikelaj denir.

ENDSTRDE ELEKTROLZ


13/179

13

2Al2O34Al + 3O2 2ZnSO4 + 2H2O 2Zn + O2+ 2H2SO4 2NaCl + 2H2O 2NaOH + H2+ Cl2 2NaCl 2Na + Cl2

2. ATOM MODELLERNNTARHSEL GELM

NELS BOHR (18851962)UN RYASI VEBOHR ATOM MODELNN KEF

Niels Bohr, Danimarkal bilim adamdr. Bohr Atom Modelini 1919 ylnda ortaya srmtr. 1922 ylnda Nobel dl almtr. Niels Bohrun kendi adyla anlan BohrAtom Modeli bir rya ile

ortaya kmtr. Bohrun ryas yleydi: Bohr, gnein kzgn gazlarla dolumerkezinde duruyordu. Gezegenler de ince ipliklerle balolduklar gnein etrafnda dnyorlard. Her gezegen Bohrunyanndan geerken bir ddk alyordu. Sonra kzgn gazlarsouyup katlat.

Bu rya Bohrun gne sistemi ile atomun yaps arasndabenzerlik dnmesine vesile olmutur.

Bylece Bohr Atom Modeli bir rya ile balam oldu. Bohrun ryas, Bilim ve Teknik Dergisinin Austos 1972

saysnn 8. sayfasnda Rya Grerek Baarya Ulanyazsnda yaymlanmtr.

Bohrun ryasnda olduu gibi sadk ryalarla ortaya kanbilimsel bulu ve keifler, hem ruhun hem de kaderin varlnadelil tekil eder.


14/179

14

Birok keif ve buluun temelinde sadk ryada verilen mesajlarvardr.

RYASINDA NELS BOHRUN BOHR ATOMMODELN KEF BR ANDA ULAILANBAARIDIR

lm almalarda baarya ulamada iki yol vardr: Birincisi; dnmek, ezberlemek, fikri altrmaktr. Bu;

zamanla olandr. kincisi; sezgi adn verdiimiz bir anda ulalan baardr. Bu da

iki ksmdr: Birisi gayret gsterme sonucunda ilhamla olandieri de o branta almadan ilhamla olandr.

Gayret gsterme sonucunda ilhamla olan, alma ve tecrbeile ama alma sonucu deil de farkl bir zamanda ele geer.Ryada Kekulenin benzen halkasn kefetmesi, Bohrun daatom modelini bulmas buna rnektir.

Bir anda ulalan baarnn ikincisi, o branta almadan gelenilhamdr. Herkes potansiyel olarak buna ak var edilmitir. Bu

yolda; peygamberler, doruluktan amayan akl sahipleri vetemiz duygu, temiz dnce tayan kalp sahipleri vardr. Bubaar; mevhibeiilahiye olarak verilir.

MEHUR TRKSLAM KMYACILARININATOMUN YAPISIYLA LGL ZDEYLER

Maddenin en kk paras olan cz layetecezzadayoun bir enerji vardr. Yunan bilginlerinin iddia ettii gibibunun paralanamayaca sylenemez. O da

paralanabilir. Paralannca da ylesine bir enerjimeydana gelir ki Badatn altn stne getirebilir. Bu,


15/179

15

Allahn bir kudret niandr.Cabir bin HAYYAN*

(721805)

* Kimya ilminin babas, Trk bilim adam, byk dahi, Harran niversitesi rektr.

Madde, sonsuz denecek lde paralanabilir.Nazzam*(792845)

* slam limi, Basrada dodu, Basrada yaad, hayatnn sondevresini Badatta geirdi. Maddenin tanecikli yaps baka birdeyimle partikl teorisi dnyada ilk olarak Nazzam tarafndanbelirtilmitir.

Maddenin ii, dolu gzkt hlde aslndabotur.

mam Rabbani*(15631624)

* kinci bin ylnn mceddididir. Trkistanl mutasavvftr. Evren venesnelerin oluumuyla ilgili dnceleri gnmze k tutmaktadr.

MEHUR TRKSLAM KMYACILARININ

ATOMUN YAPISIYLA LGL KEFLERNTASDK EDEN BATI DNYASININ BAZISZLER

Kimya Mslmanlar tarafndan kurulmutur.


16/179

16

Mslmanlar binlerce keif ve metotlaryla kimyailminin kuruluuna yardm etmilerdir.

William James Durant*

(Vilym Ceyms Drant)(18851981)

*Amerikal filozof, tarihi, yazar.

Mslmanlarn ayr bir mesai gsterip gelitirdiklerislamda ilk ele alnan disiplinlerden biri kimyadr.

Dr. Philip K. Hitti*(18861978)

*Arap tarihisi.

Mslmanlardan nce kimyann mevcutolmadn sylersek mbalaa etmi olmayz.

Haydar Bammat*(18901965)

* Dastanda dodu, Pariste yaad, devlet adam, diplomat, yazar.

slam kimyaclarnn kendilerinden sonragelenlere braktklar miras saymakla bitmez.

ROGER GARAUDY*(19132012)

* Fransz filozof ve yazar, 1982de Mslman oldu, Mslman olmadan nce Marksizmin nemlisavunucularndand.

Kimyann babas Cabir bin Hayyandr.


17/179

17

Britannica Ansiklopedisi

ATOMUN YAPISIYLA LGL KEF YAPANBATILI

BLM ADAMLARINDAN BAZILARININMEHUR OLMU ZDEYLER

Atomun ekirdei ile elektronlar arasndaki mesafe

ve mnasebet, deta gne manzumesinin birminyatr gibi kk bir gne sisteminiandrmaktadr.

Hendrik Antoon Lorentz*(18531928)

* Atom zerinde alt. Bu almalar 1902 ylnda Nobel dlne layk grld.

Elektronlar, ekirdek etrafnda hzl dnerken birbulut grnm arz ederler.

James Chadwick*(Ceyms eedvik)

(18911974)

* ngiliz atom fizikisi ve kimyacs, atomda elektronlarn dnnde bulut modelinikefetti, ntronu buldu, 1935 ylnda Nobel fizik dln ald.

Elektronlar, ekirdein etrafnda hzl dndklerindenher an, herhangi bir yerde bulunma zellii

gsterirler.Werner Karl Heisenberg*


18/179

18

(19011976)

Heisenberg belirsizlik ilkesini ortaya koyan Alman kimyac,

1932de Nobel dl ald.

MEVLEV GB DNENLER

Elektronlar Akyuvarlar Uydular Gezegenler Dierleri

3. KUANTUM MEKANNNGELM

ATOMUN YAPISINDA VURGULANMASI

GEREKEN BALICA GELER Maddenin yaps taneciklidir. Maddenin yaps bolukludur. Maddenin tanecikleri hareketlidir. Tanecikler arasnda ekim kuvveti vardr. Tanecikler arasndaki mesafeler farkl farkldr. Taneciin fiziksel zellii yoktur; tanecik hl deitirmez.

MADDENN TANECKL YAPISIGZLEMLENEBLR M?

30 milyon defa bylten STM (tarayc tnel mikroskobu) ile


19/179

19

atom ve molekller grlebilmektedir. Bilgisayardaki renklendirme dnda, grlen gerek grntdr. Kitaplardaki molekl modelleri yanltr, gerek grnt deildir. Atomlar yuvarlak model olarak, molekller de birbirine geme

modeli eklinde grlrler.Atom ap 108cm olduuna gre, atom mikroskopta 0,3 cm

byklnde grlr. Gnmzde ekirdek, proton, ntron,elektron zaten grlemezler. Esirin de grlmesi mmkndeildir. Ancak belirtilen ispat yollaryla varlna delilgetirilmektedir.

Gremediimiz, mikroskop veya X nlaryla bile tespitedemediimiz madde de vardr. Bunlara ancak gnmzn

teknolojisi ile ulalmaktadr.

ATOM ALTI PARACIKLAR (PARTKLTEORS)

NAZZAMIN PARTKL TEORS LE LGL

1213 ASIR NCEK KEF Atom teorisini ilk ortaya koyan Yunan bilginleri maddenin en

kk parasnn atom olduunu sylerken bir slam limi olanNazzam, maddenin sonsuz denecek lde paralanabileceinisylemi ve gnmzn ilim adamlarndan biri gibikonumutur.

Bugnn partikl teorisi perspektifinden atom alt paracklardnlerek bu meseleye bakldnda Nazzamn 1213 asr

nce, ok derin eyler sylemi olduu iddia edilebilir.

NAZZAM MADDE, SONSUZ DENECEKLDE PARALANABLR. DEMEKLE

NELER SYLEMTR?


20/179

20

1. Atomun paralanabileceini belirtmitir. 2. Atom alt paracklara iarette bulunmutur. 3. Maddenin bir balangtan itibaren var olduunu ifade

etmitir. 4. Yar mrden sz ettii dnlebilir.

ESR LE LGL BLDKLERMZ

19. asrn sonlar ve 20. asrn balarnda bilim dnyasnn younbir ekilde tartt esirin varl konusunda gnmzn bilimadamlar arasnda birlik olduu sylenebilir. Yine de baz

kiilerin kabul etmediini syleyebiliriz. Esir, atomdan ok kktr. Esirin de zerreleri vardr.

Gnmzn bilinen en kk parac, esirin zerreleridir. nce esir, sonra atom var edilmitir. Atom esirden yaplmtr.

Atomun yap talar esirdendir. Esir, atomlarn tarlasdr. Esiri bir deryaya benzetirsek onda

yzen varlklar;atomlar, molekller, iyonlar, formlbirimler vegalaksiler olur. Yeryz de esir denizinde yzen bir gemi gibi

dnlebilir. Esir, su gibi akcdr. Hava gibi nfuz edicidir. Esirin nfuzetmedii madde yoktur.

Is, k, elektrik ve sesin yaylmas esirin varln gsterir;nk bolukta bunlarn yaylmas dnlemez. Dolaysylauzay boluu yoktur. Uzayn derinlikleri, sonsuza kadar usuzbucaksz bir boluk deil; uzay, kesinlikle esir maddesiyledoludur. Gezegenler arasndaki ekme ve itme kanunlar daancak esirin varlyla aklanabilir. Yine uzay boluu dndakiher eit bolukta da esir vardr.

Atomlarn yap ta birdir. Proton, ntron ve elektronun farkladetlerinin bir araya gelmesiyle farkl atomlar ortaya kyor.Bunun gibi proton, ntron, elektron ve dier atom altparacklarnn da ayn yap tann farkl adetlerinin bir arayagelmesiyle ortaya ktn syleyebiliriz.


21/179

21

Buz ile su buharnn birlemesinden su oluabiliyor. Bunun gibiatom iinde de birlemeler, dnmler veeitlikler gerektiindeoluyor.

TANECK DNMLER, ENERJ VE ESRLKS

Bu birleme, dnm ve eitliklerden bazlar unlardr: Proton + Elektron Ntron Ntron Proton + Elektron Bu durum bize hem esir maddesinin enerji ile ilgili olduunu

ispat eder. Hem de atomdaki taneciklerin yap tann aynolduu konusunda fikir verir. Esirde tabir caiz ise byk bir enerjiolduu dnlyor.

Kandiller bir zaman zeytinya ile yaklr. Sonra petrol ve elektrikenerjisi devreye girer. Petroln devrinin bitmesi yakn grnyor.Yer ve gk hazinelerinin stndeki perdenin kalkaca ve yenienerji kaynaklarnn alaca bir dnem beklenmektedir. Odnemin ulam vastalar temiz enerjiyle veya enerjiye bilelzum grlmeden alacaktr.

Maddenin 4 hli olduu gibi esirin de hlleri vardr. Maddenin hllerinde forml ayn kalmakla beraber isimler ve

grnler farkl oluyor. Su buhar, su, buz rneinde olduugibi gaz, sv ve kat tr maddenin de forml H2Odur. Bunungibi esir maddesi de esir kalmakla beraber, dier maddeler gibifarkl ekil alabilir ve ayr suretlerde bulunabilir.

Hem madde esirden yaplmtr hem de madde iinde esirvardr.

Esirin farkl ekillerinden bir ksm tart ve lye gelir, bir ksmise tart ve lye gelmez.Demek ki llemeyen de bilimoluyor. Esir, tart ve lye gelmeyen ortamlar da oluturur.Esir; madde ve mana lemlerinin arasnda bir yapya sahiptir.Bu nedenle esir maddesi, manevi varlklarn da yaama ortamolarak dnlebilir.


22/179

22

Demek ki bilimin konusu maddeyle snrl deildir; metafizik debilim kabul edilmelidir. Esir ruha yakn bir yapda olup vcudunen zayf mertebesidir. Esirle ilgili ortaya kacak ispatlar, bizi, dinile ilmin bulutuu noktalara gtrebilir.

Maddenin % 96sn oluturanve gnmzde bilinmeyen maddeolan karanlk maddenin esir olabilecei dnlmektedir.

ATOM ALTI PARACIKLAR DA ESRDENYAPILMI OLABLR

Esir maddesi atom alt parack olduu gibi dier atom altparacklar da esirden yaplm olabilir.

HGGS PARACII (HGGS BOZONLARI):KEFEDLMEM ATOM ALTI PARACIK

Higgs parac (Higgs bozonlar), gnmzdeki maddekuramnn henz kefedilmemi taneciidir. Higgs bozonlaratom alt paracklardandr.

Higgs bozonlarnn esir olabilecei dnlmektedir. Cenevrede Avrupa Nkleer Aratrma Merkezi (CERN)n yerin

altndaki byk laboratuvarna dnyann en byk sper iletkenmknats indirilmitir. Mknats, Byk Hadron arptrcsnda(LHC) parack arptrma deneyi iin kullanlacaktr. BykHadron arptrcsnn niin ina edildiini tek bir cmleyleyantlarsak bu yant Higgs bozonlarnn kefedilmesi amacylaina edildii eklinde olacaktr.

Higgs kelimesinin szlk anlam ok byk bir sramademektir.

AVRUPA NKLEER ARATIRMA MERKEZ(CERN)DEK YZYILIN DENEY


23/179

23

CERN (Srn), Cenevrededir. CERNde 2008 ylnn eyll aynda byk bir deney

gerekletirilmitir.

CERNde grevli bilim adamlarnn bazlar Trk bilim adamdr.Ancak CERNe ye deildirler. Maddenin balangcnn olduu, baka bir ifade ile maddenin

belli bir balangtan itibaren var edildii konusu, CERNdekideneylerin sonucunda deneysel olarak da ispat edilecektir.

Big Bang (Byk Patlama) Teorisine gre madde zaten ezel(ncesiz) deildir; bir balangtan itibarenvardr hem de hesapedilebilen belli bir sre sonra son bulacaktr.

lk var ediliin nasl olduunu tam olarak bilemeyiz; nkgklerin ve yerin yaratlna ahit tutulmadk.

Zaman geriye gtrp bu geree ahit olma konusu ise..!

BG BANG (BYK PATLAMA) TEORS

Big Bang (Byk Patlama) teorisi basite yle zetlenebilir:13,7 milyar yl nce evren bir nokta olarak var edildi ve

geniletildi. Bu teoriye gre evrenin bir balang noktas vardr.Bu balang noktasndan nce madde ve zaman yoktur. Evrenin balang noktas denildiinde, noktann boyutunun

olmad bilinmelidir. Var edili ve genileme, biremirle balamtr ve devam

etmektedir.

ZIT KZ ATOM ALTI PARACIKLAR

Kinatn herhangi bir noktasnda bir partiklyaratlnca onunlabirlikte zt ikizi de meydana gelir.

Elektronun zt ikizi pozitron, protonun zt ikizi anti proton,ntronun zt ikizi anti ntron, ntrinonun zt ikizi anti ntrinodur.


24/179

24

KUARK ADIYLA BLNEN ATOM ALTIPARACIKLAR

Kuarklar; proton ve ntronlar olutururlar. Kuark ad verilen partikller de iftler hlindedir: Yukar kuark

aa kuark, st kuarkalt kuark, tuhaf (garip) kuarktlsmkuark.

Kuarklar; hem elektromanyetik kuvvet, zayf kuvvet ve nkleerkuvvetin ortaya kmasna sebeptir hem de bunlarn etkileriniduyarlar.

ANT MADDE ADIYLA BLNEN ATOM ALTIPARACIKLAR

Bildiimiz atoma karlk olarak ekirdei negatif, elektronupozitif (pozitron) olan atomlar da vardr. Bu atomlardan oluanmadde; maddenin zt ei veya anti madde olarak adlandrlr.

Sebepler dnyasnda her eyin ift yaratlm olmasn, anti

madde ile evren baznda da grm oluyoruz. Madde, enerjinin younlam ekli olarak da tarif edilebilir vetekrar enerjiye dnebilir.

Fisyon ve fzyon reaksiyonlarnda, ktlenin binde bir, on bindebir gibi ok kk bir ksm enerjiye dnr. Geri kalanksmndan ise baka element oluur.

Anti madde, kuantum mekaniinin en srl konularndandr. Dnyada anti madde yoktur.

Anti maddenin varl CERNde tanecik hzlandrclarda ortayakonulmutur. Atom alt paracklarn k hzna yakn hzdaparalanmasyla CERNde ok kk miktarda bir grnp birkaybolan anti madde ispatlanmtr.

Anti madde baz yldz sistemlerinde bulunmaktadr. Evren var edildiinde, eit miktarda madde ve anti maddenin


25/179

25

yaratld tahmin edilmektedir.

ANT MADDE NN BR GRNP BR

KAYBOLUYORDU? (DNYADA ANT MADDENEDEN YOKTUR?)

Beta bozunmasnda, ntron protona dnr ve darya birelektron ile bir anti ntrino denilen tanecik nerolunur.

Ntron Proton + Elektron + Anti ntrino Baz nadir izotoplarda ise ift beta bozunmas grlr. ift beta bozunmasnda, ntronlarn ikisi birden ayn anda

bozunur. ki protona dnr. Bu esnada iki elektron ile iki antintrino yaylr.

ift beta bozunmasnn farkl bir versiyonunda ise anti ntrinoolumaz.

Beta bozunmasnda darya bir anti ntrino neredilir. ift betabozunmasnda ise darya iki anti ntrino neredilir. Bu; birntronda bir anti ntrino bulunduu anlamna gelir.

2Ntron 2Proton + 2Elektron

ift beta bozunmasnn farkl versiyonunda oluan anti ntrinoekirdekten dar kamadan, ekirdekteki bir baka ntrontarafndan absorbe edilir. Bizim bunu gzlemimiz, antintrinonun bir grnp bir kaybolmas eklinde olur. Buna, antintrinonun gizlenmesi de diyebiliriz. Dnyada anti maddeninolmay, anti maddenin gizlenmesinden dolay olabilir. ayetbyleyse; ntronun yapsnda gizlenmi anti ntrino maddenintemel paracklar arasnda ayr bir yer alacaktr.

Anti madde, tanecikler arasnda mstakil olarak mevcut deildir.Anti madde, evrenin balangcnda yksek scaklk artlarndamevcuttu.

DNYADA NN ANT MADDE YOKTUR?


26/179

26

Anti madde ile madde birbirine temas ettiinde her ikisi debyk bir enerji aa kararak ortadan kaybolurlar.

Madde ile anti madde karlatnda; maddenin %100enerjiye dnr. Bu, patlayan bir hidrojen bombasnn

braktnn, 143 kat fazla enerji demektir. ayet dnyada anti maddenin gizlenmesi olmasayd, dnya

olmayacakt.

ELEKTRON LE POZTRON BRBRNN ANTMADDESDR

Elektron ve pozitron arasndaki temas neticesinde, 511000elektron volt gibi enerjiye sahip gama nlar meydana gelir.

Elektronun (madde) atom numaras 1, ktle numaras 0dr.Pozitronun (anti madde) atom numaras +1, ktlenumaras0dr.

kisini topladmzda atom numaras da ktle numaras da 0olan gama n oluur ve enerji aa kar.

ATOM ALTI TANECKLERN DLAtom alt tanecik aratrmalarnda daha derinlere inildike, ok

kk ktleli, ktlesiz, ok hzl ve ok ksa mrl taneciklerinvarl bize unlar dndryor:

Madde her an, sanki varlkyokluk snrndan ve hatta yokluktanvar ediliyor.

Atom alt dnyas sabit ve hareketsiz deildir. Var edildiktensonra kendi hline braklmamtr.

Bu kadar kk, hzl, her an oluan ve baka eylere dnenbu kadar ok taneciin var edilmesi bizim, bykl, ilmi,hesabn inceliini ve sonsuzluu anlamamz iindir.

ETER VE ETER ALTI ADIYLA BLNEN ATOM


27/179

27

ALTI PARACIKLAR

Kk lem diyebileceimiz atom alt partikller, deiik

evrelerde eter, eter alt gibi adlarla da anlmaktadr. Eteri bazlar kabul eder, bazlar kabul etmez.

MUON ADIYLA BLNEN ATOM ALTIPARACIK

Uzaydan dnyaya gelen muon ad verilen paracklara da atom

alt parack denebilir.

KARANLIK MADDE

Maddenin % 96snn ne olduu gnmzde bilinmiyor. Bunakaranlk madde denmektedir.

KARANLIK ENERJ VE KARANLIK MADDE Bir gre gre de maddenin bilinmeyen % 96snn; % 70i

karanlk enerji, % 20si ise karanlk maddedir.Evrendeki maddenin sadece % 4nn ne olduubilinmektedir. Varln gzlemlediimiz ksm; btnne gre ok az, ufak bir

parasdr.Atom alt paracklarla ilgili ortaya konangnmzn partikl

teorisi, perdenin arkasnda daha nice varlklarolabileceini

kantlamaktadr.

FOTON (IIK PARACII), ZELLKLER VEGREV


28/179

28

Foton, evrenin en hzl paracdr. Ktlesiz ve elektrikeykszdr. Saniyede 300 milyon km yol alr.

Fotonun grevi, gneteki enerjiyi dnyaya tamaktr. Elektromanyetizmann taycsdr.

Elektrik ykl paracklar zerine etkir.

FOTONUN MEYDANA GEL

lk var edildii yer gnein merkezidir. Gnein merkezindekiscaklk 15 milyonCtr.

Gnein merkezinde var edilen her bir foton ilk bata yksekenerjiye sahiptir.

Fotonlar gnein merkezindeki arpmalar sonucunda sour.Bylece farkl zellikte, dk enerjili birok deiik fotonmeydana gelir.

Gneten kan foton, yaklak 8,5 dakikada dnyaya ular. Foton eitlerinden zararl olanlar, dnyamza ulaamaz. Ozon

tabakas, bunlar tutmakla grevlidir. Gnete fzyon sonucu 4 adet hidrojen ekirdeinden, 1 adet

helyum ekirdei oluur ve 2 adet pozitron meydana gelir.

Bylece her saniye 564 milyon ton H (hidrojen) elementi, He(helyum) elementine dnm olur. Bu dnm esnasnda gne, her saniye ktlesinden E=mc2

formlne gre 4 milyon ton kaybeder. Bu azalan ktle enerjiye dntrlr. Gne enerjisi hlinde dnyamza gelir. Foton ve ntrinolar da bylece meydana gelir. Foton ad verilen paracklara da atom alt parack denebilir.

Fotonlar eitlidir.

FOTON (IIN) ETLER

Alfa n (kozmik n), beta n ve gama n X nlar


29/179

29

Ultraviyole (mor tesi) nlar Grnen k nfrared (kzl tesi) nlar: IR nMikro dalgalar

Radyo dalgas Lazer n

GZN ALGILAYABLD IINLAR

Nanometre, nm ksaltmasyla gsterilir. 1 nm = 1 milimikron = 10 angstrm 1 milimikron = 103mikron

1 mikron = 103mm 1 mm = 103m Gzn alglayabildii nlar 380 nm ile 780 nm aras dalga

boyundaki grnr nlardr.

NTRNO

Ntrino atom alt paracklardandr. Ntrino da; fotonlar gibi, gnete, hidrojenin helyuma dnmesiannda, maddenin enerji karl olarak meydana gelir.

GLUON (GULON)

Atomun yapsnda gluon ad verilenparack da belirlenmitir. iddetli ekirdek kuvveti, gluon diye bilinen sekiz parack

tarafndan tanr. Ktlesiz ve elektrik ykszdr. Elektromanyetik kuvvet ve zayf kuvvete kar duyarszdr.

LEPTON


30/179

30

ekirdek kuvvetinden etkilenmez. Yaltlm bireyler olarak gzlemlenir.

IINLAMA GEREKLEECEK M? Gnmzde ses nakli radyoyla, grnt nakli de televizyonla

gereklemi oldu. Radyo ve televizyon ile yaplan suretin naklidir. Henz aynen nakil olmamtr. Gelecekte daha ok nlama

konusu zerinde almalar olacaktr. Geri radyo ve televizyonun ileri dereceleri konusunda da daha

yaplacaklar vardr.

ayet ok alrsak, yakn bir gelecekte, zemin yzn; hertaraf, her birimize grlen ve her kesindeki sesleri herkestarafndan iitilen bir yer konumuna getirebiliriz.

Inlama konusu bize, u an iin mmkn olamayacakm gibigeliyor; nk cisimler hareket ettikleri ynde boylarndankaybetmekte ve k hzna knca da yok olmaktadrlar. Budurumda insann kalbi ve nabz nasl olur bilinemez!

Ancak gelecekte ilimler ok geliecektir.

Bu gelimeler, beraberinde birok srprizi de getirecektir. Teknik ve teknoloji ilerledike, imdi bize imknszm gibi gelenolaylar gerekleecektir.

Uzak mesafelerden eyay aynen hazr etmek, mmkndr.Kiisel abalarla o noktaya yetiilmezse de, insanln ortakalmasyla yetiilebilir. Maddeten eriilmezse de, maneneriilebilir.

MADDENN IIN HL Plazma hl veya akkor hl de denir. Plazma hli, her maddede vardr. Plazma hline gei; her

maddede, her zaman, belirlenen ve planlanan dzeydeolmaktadr.


31/179

31

nsann plazma hlinden etkilenmesi; solunum yoluyla veyaderiden dorudan kana gemek suretiyledir. Havadan beslenmekonusu, maddenin plazma hliyle ilgilidir. Plazma hli havaylakarnca ve solununca tedavi eder.

MADDENN IIN HLNN DELLLER

Altn gibi kymetli metaller ve yakut gibi kymetli talar, maddenin4. hli olan n hline kolay geerler. Eskiden beri, deriye temasederek kana gemek suretiyle veya temassz solunum yoluyla,koruyucu hekimlikte ve tedavide kullanld bilinmektedir.Madde n hline geince ktlesinden kaybetmez; nk ya

hava ve suda arj olur, ya da hassas tartm aletleriyle bile ktlekayb llemez.

Cisimlerin ileride nlanabileceinden sz edilmektedir. Esir maddesinin farkl durumlarndan bir ksm tart ve lye

gelir, bir ksm ise gelmez. Demek ki llemeyen de maddeoluyor ki; bu konunun n hliyle ilikisi olabilir.

Uzayn derinlikleri, sonsuza kadar usuz bucaksz bir bolukdeildir; uzay, kesinlikle esir maddesiyle doludur. Uzayda

maddenin n hlinin olduuna dair grler vardr.

MADDE TRANSFER HANG SICAKLIKTAOLACAK?

Madde transferinin sfr kelvin scaklnda olaca ngrlyor.0 K bilindii gibi en dk scaklktr. Gnmzde 0 Ke

inilememitir. Scan yakmas gibi souun da yakmas vardr. Buna

brdetiyle ihrak etmek baka bir ifadeyle soukluuylayakmak denir.

Demek ki souun da yakaca bir scaklk derecesi vardr. Kmevsiminin en soukgnleri olan zemheride souun


32/179

32

yakmasn gryoruz. Maddenin n hli, yksek scaklkta olmakla beraber her bir

scaklkta da olur; maddenin dier hli iin de bu byledir. yleyse en dk scaklkta da plazma hli olabilir. Belki de 0

Ke eriebildiimizde madde transferini de gerekletirmiolacaz.

Madde transferi (maddenin nlanmas) iin maddenin nhlinde olma gereklilii bilinmektedir.

TAKYON (TACHYON)

Takyon, Latincede ok hzl demektir. Takyonlar ktan hzl,

ktlesi eksi, boyutlar sfrdan kk olan atom altparacklardr. Takyonlarn kefi, enerjinin ktan hzlgidebileceini gstermitir.

MADDE NAKL OLMASI N ZAFYET(RLATVTE=GRELLK) TEORSNNNGEERLLN YTRMES M GEREKR?

Cisimlerin hareket ettikleri ynde boylarndan kaybedeceklerinive k hzna eriince de yok olacaklarn belirtmitik.

Einsteinn izafiyet teorisine gre ise, k hzna erien bir cisminktlesi sonsuz oluyordu. Gnmzde byle olmad ortayakmtr. Ik hznn almasyla, ktlenin sonsuz olmad ispatedilmitir.

GYRON (JAYRON) DENLEN ATOM ALTIPARACIK

Baz bilim adamlarna gre gyron (jayron) denilen atom altparack, esir maddesinin temelini tekil eder ve evrenin en


33/179

33

kk paracdr. Bir adet atomda yaklak 1020 gyron vardr.

ESRN BLM DNYASINCA 1990LI YILLARAKADAR KABUL EDLMEMESNN NEDENLER

BirleikAlan Teorisinde hata yaptn sonradan Einsteinnkendisi de kabul etmitir. Buna ramen fizik dnyas Einsteinizmdiyebileceimiz grdndaki her gre kar uzun srekapal yaamtr. Bu sebeple de esir ile ilgili almalar 1990lyllara kadar yaymlanamamtr.

ESR MADDESNDEN SZ EDEN BALICABLM ADAMLARI

PROF. DR. PAUL DRAC (19021984)

Prof. Dr. Paul Dirac, fizik profesrdr.

Prof. Dr. Paul Dirac, esir maddesinin kabul edilmesi sonucundailm grlerde yeni deiiklikler olacan ve ucuz enerjiretiminde faydalar elde edileceini belirtmitir.

Prof. Dr. Paul Dirac, her yan kaplayan ve hareket eden birtanecik denizinden sz etmitir.

Prof. Dr. Paul Dirac, 1933'te Schrdinger ile beraber Nobel Fizikdl almtr.

PTTSBURGH NVERSTES'NDEN DR.FRANK M. MENO (1934)

Pittsburgh niversitesi'nden Dr. Frank M. Meno adl bilimadamnn esir maddesiyle ilgili hipotezi vardr. Dr. Meno, esir


34/179

34

zerindeki almalarna 1961 ylnda balamtr. 1990 ylndaKanada'da "Physics Essays" isimli uluslararas bir dergide esirleilgili yazs yaymlanmtr.

Dr. Meno'nun teorisine gre; gyron (jayron) denilen atom alt

parack esir maddesinin temelini tekil eder. Gyron kreseldeildir. ki ucu sivri ve ortas dar bir kalem eklindedir. Kinattaher ey bu maddeden ve bu maddenin dinamiinden ibarettir.Bir adet atomda yaklak 1020 gyron vardr. Dolaysyla evreninen kk parac gyrondur. Dr. Menoya gre; esirin uygulamaalanlar ileride; telepati, dnce ak, iletiim, enerji kontrol,tbbi tedavi gibi alanlar olacaktr.

Rus Fiziki Nikolai Aleksandrovich Kozyrev(19081983)

"Rusya'da Tanrya Dn" isimli kitabnda Rus fiziki NikolaiAleksandrovich Kozyrev, esir maddesinden sz etmektedir.

Ayrca zaman bir madde olarak ele almakta ve ona enteresanzellikler yklemektedir.

ESR MADDESNN BRKA CMLE LEFARKLI TANIMLARI

Esir gayet latif, nazenin, itaatkr bir icraat sayfasdr. Emirlerin nakil vastasdr. Tasarrufun zayf bir perdesidir. Yazlarn latif bir mrekkebidir.

En nazenin bir icraat hullesidir. Sanat eserlerinin mayasdr. En kk maddelerin yaratld bir ham madde ve bir tarladr.Atomlar esir maddesinden yaratlmaktadr.


35/179

35

ESR MADDESNN YOKLUUNU SPAT NYAPILAN DENEYN HATALI BR DENEY

OLDUU AIA IKMITIR

Michelson ve Morley, kendi isimleriyle anlan mehurMichelsonMorley deneyini yapmlardr.

Bu deney, esir maddesinin yokluunu ispat iin yaplmtr. Sonraki yllarda deneyin hatal olduu ispatlanmtr.

ESR MADDES ZERNDE OK

DURULMASININ SEBEB Kimyaclar ve fizikiler esir maddesine zel bir nem

vermelidirler. Esirle ilgili keif ve bulular, enerji probleminin zlmesinde

yenilik getirecektir. aresi bulunmam baz hastalklarntedavisinde rol oynayacaktr.

Yerlerin ve gklerin insanlk iin btn hazinelerini amas belki

de bu yolla olacaktr...

MADDENNK KARAKTER

1. TANECKL YAPI2. DALGA KARAKTERAtom ve daha kk boyutlara inildiinde maddenin tanecik

zelliinin yan sra dalga zellii de deneylerle gzlemlenebilir.

Ik da madde gibi hem tanecik hem de dalga zelliine sahiptir.

MADDENN DALGA KARAKTER

Atom ve daha kk boyutlara inildiinde maddenin tanecikzelliinin yannda dalga zellii de deneylerle


36/179

36

gzlemlenmektedir. Mesela; atomdaki elektron ispat edilirken elektronun dalga

zelliinden yararlanlr.

SEMANIN MEKFUF MEVC OLMASI Mevc, dalga demektir. Mekfuf kelimesinin deiik anlamlar vardr. Her bir anlam

dalgann farkl bir ynn, deiik bir zelliini, ayr birkarakterini aklar.

Sema, mekfuf mevc zelliine sahiptir. Sema; dalgalar kararlam, durgunlam, sakin hle gelmi

bir denizdir.

DALGANIN ZELLKLERNDEN BAZILARI:KARARLAMAK, DURGUNLAMAK, SAKN

HLE GELMEK

Evren, dalgalardan meydana gelmi bir denizdir. Kararlamak,

durgunlamak, sakin hle gelmek; dalgann balcazelliklerindendir.

SCHRDNGER, KARARLAMIDALGALARDAN SZ EDER

Kuantum mekaniine gre belli bir hza sahip olan her ktleye

karlk olan bir dalga vardr. Dalga boyu Broglie'nin ortaya koyduu denklemlehesaplanabilir.

Mesela; 1 cm/s hza sahip bir elektron dalgas yaklak 7 cmboyundadr.

Hz arttka dalga boyu ksalr.


37/179

37

Daha karmak sistemlerde dalga zellikleri, Schrdingerinbulduu Schrdinger denklemi ile ifade edilir.

Schrdinger, kararlam dalgalardan sz eder.

SCHRDNGER DENKLEM Schrdinger denklemine gre eksi sonsuzdan ()dan art

sonsuza (+)a elektronun uzayda bulunma olasl vardr. P: Olaslk H = E P =+2dx = 1

Broglie (18921987) ve Schrdinger (18871961) Kimdir?

Broglie, 1929 yl Nobel dl sahibidir. Fransz fizikidir.Schrdinger, kuantum mekaniine olan katklaryla, zellikle de

1933'te kendisine Nobel dl kazandran Schrdingerdenklemi ile tannr. Avusturyal fizikidir.

DALGA ZELLKLERNN DAHA FAZLASINIRENMEMZ YASAKLANMITIR

Mekfuf kelimesinin bir manas da yasak edilmi veyamenolunmu demektir.

Mekfuf mevc, yasak edilmi dalga anlamndadr. Kuantum mekaniinde dalga zelliklerinden en nemlisi;

dalgann konum ve momentum bilgilerinin, belli bir snra kadarllebilir olmasdr.

Dalga zelliklerinin daha fazlasn renmemiz yasaklanmtr.Fiziksel olarak da bu zaten mmkn deildir. Buna Heisenbergbelirsizlik ilkesi denir.

Bu zellik ayn zamanda, mutlak determinizmi reddeder ve


38/179

38

kader gereine kap aralar.

Sper Sicim Teorisi (Superstring Teorisi)

Sper sicim teorisi veya uluslararas ismiyle superstringteorisi maddenin dalga zellii ile ilgilidir. Bu teoriye gremaddenin en temel zellik parac sicimlerdir. Ktle ve elektrikyk gibi zellikler, sicimlerin belli salnmlar ile ortaya kar.Dolaysyla bir dalga hareketi sz konusudur. Sicim teorisi; aksicim ve kapal sicim olmak zere iki ana gruba ayrlr.

AIK SCM TEORS VE KAPALI SCMTEORS

Ak sicim teorisine gre, sicimlerin ular hem birleebilir hemde ayrlabilir. Kapal sicim veya ak bir sicim ekli olabilir.

Kapal sicim teorisinde ise sicimin alabilme zellii yoktur. Herzaman kapal bir halka grnmndedir. Zaten mekfufkelimesinin bir dier anlam da kulplarndan skca balanpheybe gibi aslm demektir.

Dmn alp kapanabilme zellii gz nnde tutulduunda,ak sicim teorisinin tercih edildii dnlebilir.

DRLM DALGA KARAKTER ( BOYUTDIINDAK DER BOYUTLARIN BOYUT

NDEK DRLML)

Mekfuf kelimesi, drlm anlamna dagelmektedir. Spersicim teorisi iin boyut (buut) yeterli deildir, ek boyutlargerekmektedir. Ek boyutlar, drlm bir vaziyette bildiimiz boyutta gizlenmitir. Bu gr, bu konudaki en yaygn yorumdur.

3 boyutlu bir lemde yaamaktayz. 4. boyut, itibari hat


39/179

39

dediimiz zamandr. ine zaman da alan 5. boyut da vardr.Zaman, itibari bir eydir; hakiki vcudu yoktur. Zamana deer,hayatiyet ve canllk kazandran ey, o zaman zarf iindeyaplan ilerdir. Einstein, hem bu boyutlardan hem de 6.

boyuttan sz etmitir. Einsteinn iddia ettii bu 6. boyut, seyr seyahat olarak bilinir.

Mekfuf kelimesinin drlm anlamnda da; maddenin dalgakarakterine, sper sicimlere ve 3 boyut dndaki dier boyutlaraarpc bir iaret grlmektedir.

Sper sicim teorisi, 1915 ylnda Einstein tarafndan bulunan birteoridir.

Dier lemde insann grmesi ise belki 100 boyutlu olacaktr.

nsan br dnyada bir eyi ayn anda 100 boyutlu olarak grphissedebilecektir. Sonu olarak kuantum mekaniine gre, evrendeki her bir

zerreye karlk gelen bir dalga vardr. Evren, bu dalgalardanmeydana gelmi bir denizdir.

ATOMUN YAPISI VE ELEKTRON BULUTU

Elektronlar, ekirdek etrafnda dnerken bulut grnmolutururlar. Elektron bulutunun grevi, ekirdei korumaktr.

HESENBERG BELRSZLK LKES

Bulut iinde elektronlar, her an herhangi bir yerde bulunabilmezelliine sahiptir. Buna Heisenberg belirsizlik ilkesi denir.

4. ATOMUN KUANTUMMODEL


40/179

40

ATOMUN YAPISINDAK KANUNLAR

EKM (CAZBE) KANUNU: Atomun ekirdeinde pozitif yklprotonlar, etrafnda ise negatif ykl elektronlar bulunmaktadr.Bu iki zt deer birbirini ekmektedir.

MERKEZKA KUVVET: Protonlar, etrafndaki elektronlardalmadan ekebilmesi ve dndrebilmesi iin, ekirdekmaddesinin ok byk ve ar olmas gerekmektedir.Bu yzden de protonlar, elektronlardan yzlerce kez dahabyktr ve ardr; nk etrafndaki elektronlar dalmadan

ekebilmesi ve dndrebilmesi iin protonun ar olmas gerekir.1 elektronun arl 1 birimdir. 1 proton ondan tam 1836 defadaha ardr; protonun arl 1836 birimdir.Bu ar cisim etrafnda, hafif olan elektronlar ok hzl hareketetmektedirler. Elektronlar, bu sratli dnleriyle yrngedekalmaktadrlar. Her elektronun hz farkl farkldr.Etrafta ok hzl hareket etme, ekirdekte ise ar bir ykyklenme vardr. Dolaysyla arlk, merkezdedir. ekirdein

veya merkezi tutan arln nemi byktr.ekirdee en yakn elektron en yksek hza sahiptir.ekirdekten uzaklatka elektronlarn hz azalr.ekirdein etrafndaki elektronlar biraz yava dnseydi,elektronlar dalp gidecek ve ekirdek yok olacakt. Bunu kocadnya ekirdeinin mthi bir grlt ile infilak edip yok olmastakip edecekti.Elektronlar, dnmesi gerekenden biraz daha hzl dnseydi veelektron ekirdee yanasayd, dzenlilik yine bozulacakt.Bu kanunun sosyal boyutuyla ilgili unlar syleyebiliriz: En iyisikonumumuzun gereini yerine getirmektir. Gerekli donanmolmad hlde, olduundan fazla gzkerek kendilerini lkesinehizmet ediyor gibi gsterip ekirdee yanaanlar, buyanamann gerei olan samimi alkanl, baka niyetleriolduundan dolay sergilemediklerinden, kendilerine zarar


41/179

41

verirler; nk ekirdee yakn elektronlar daha hzl dnerler.Bunlarn yaknl ise uzaklk sebebi olmutur.Gerekli donanm olduu hlde, kendilerinden beklenen hzgstermeyenlerin durumu ise yledir: ekirdein cazibesi

devam ettii, ekirdek frlatmad hlde, onlar kendiliklerindendalp giderler, ekirdekten uzaklarlar. Burada ekirdein deyok olmas sz konusudur ki bu ok tehlikeli ve veballi birdurumdur; nk insan, iradesi olan bir varlktr. Dorusuelektron gibi insann da kendi makamnda olmasdr.Olduundan fazla ya da noksan grnmemelidir. Ar alakgnlllk de gururdandr.ekirdek ok ar yk tamaktadr. Elektron ise ok rahatlkla

akp gitmektedir. Elektronlarn ekirdekten uzaklklar, 1 mmninmilyonda biri kadardr. Saniyedeki hzlar ise 1000 km ile 15 000km arasnda deiir. Bu hzdaki elektronlar, ekirdek etrafndaminicik yollarnda saniyede milyarlarca defa tur atarlar.Elektronlarn dn hz her atomda farkl farkldr. Hzlarnhikesmeden dnerler. Merkezka kuvvet bu dnle oluur.

TME (DAFA) KUVVET: Ayn ykler birbirini iter. ekirdekte

birden fazla proton bulunursa bunlar, pozitif ykl, yani aynykl olduklar iin birbirlerini iterler. Hidrojen hari btn atomekirdeklerinde birden fazla proton bulunur.Elektronlar da, negatif ykl, yani ayn ykl olduklar iinbirbirlerini iterler.

NKLEER KUVVET (BALANMA ENERJS): ekirdektekintronlar, protonlarn birbirlerini itmelerini nleyerek balayc rol

oynarlar. Bu da protonlar, ntronsuz bir arada bulunamazlardemektir. Bunun tersi de sz konusudur; ntronlar da her zamanprotonlara muhtatrlar; nk onlar da tek balarna kaldklarzaman 13 dakikada yars bozulmaya urayarak proton veelektron kartrlar. Nkleer kuvveti kavramak iin ntronlarnzelliklerini grelim:


42/179

42

ekirdekteki ntronlar, elektrik bakmndan ykszdr. Ykszolduklar iin bir madde iinde uzun yol alabilirler. Bu arparalar, arlklarna gre sratlenirler. Hzlar, k hzndansaniyede birka kmye kadar deiir. Ntronlarn bazlar ok

ardr; bu arlklarndan dolay yle hz kazanabilirler ki, enkesif maddelerin bile bir tarafndan girip br tarafndan karlar.Ntronlar bu sratle, 30 cm kalnlndaki demir ve kurundanbile geebilirler. Ancak atom ekirdeiyle arpmalarndaenerjilerini kaybederler.Ku havada ne kadar rahat uuyor veya balk denizde ne kadarrahat yzyorsa, ntronlar da o hz sayesinde o kadar rahathareket ederler.

Bu zellikleri tayan ntronlar, ekirdek iinde, enerjilerini,protonlar bir arada tutmak iin kullanrlar.Hidrojen hari btn atom ekirdeklerinde, mutlaka nkleerenerji bulunur. Hidrojen atomunun ekirdeinde proton 1 adetolduundan, hem ntrona hem de nkleer enerjiye ihtiyayoktur.Einstein, ekirdekteki nkleer enerjiyi E=mc2forml ile aklar.Formldeki m maddenin ktlesi, c k hz, E ise enerjidir.Nkleer reaksiyonlarda, atom numaras ve ktle numaraskorunmaktadr; bu durum ktlenin korunduu anlamna gelmez.Nkleer reaksiyonlarda ktle kayb olur.Hidrojen dndaki btn atomlarn, bir tartlan ktlesi bir dehesap edilen ktlesi vardr. Tartlan ktle, mutlak surette herzaman daha az kmaktadr. Bu azalan miktar kadar madde,daha ilk oluumda, hidrojen hari tm atomlarn ekirdeinde,enerjiye dnmtr. te bu enerji, nkleer enerjidir.Olay, saatin kurulup braklmas gibi de deildir: Protonlarn

birbirlerini itmemeleri iin balangta maddenin enerjiyednmesiyle balayan grevi, ntronlar her ansrdrmektedirler.

ZIT SPNDEN DOLAYI ORTAYA IKAN, ELEKTRONLARI BR


43/179

43

ARADA TUTMAKLA GREVL KANUN: Hidrojen hari, btnatomlarda birden fazla elektron vardr. Elektronlar, negatif ykl,yani ayn ykl olduklar iin birbirlerini iterler. Bu durumda heriki elektrondan birisinin saat ynnde, dierinin ise saat

ynnn tersi istikamette dnmesi; elektronlarn birbirleriniitmelerini nleyerek bir arada kalmalarnda rol oynar. Zt spin,farkl ynde dndemektir.

ELEKTRONLARDAN ENERJS DKOLANMI YOKSA YKSEK OLAN MI HIZLI DNER?

7 enerji dzeyi vardr. ekirdee en yakn olan 1. enerji dzeyi,en uzak olan da 7. enerji dzeyidir. 1. enerji dzeyinden 7. enerji dzeyine doru enerji dzeylerinin

enerjisi fazlalar. 1. enerji dzeyinin enerjisi en az; 7. enerjidzeyinin enerjisi en oktur.

ekirdee yakn elektronlar daha hzl, ekirdee uzakelektronlar ise daha yava dnerler.

Herhangi bir atomun st enerji dzeyindeki elektronlarn enerjisi

daha fazladr. Buna ramen dierlerine gre daha yavadnerler. Elektronun hz ile enerji dzeyinin enerjisi tersorantldr; bu iki konu birbiriyle kartrlmamaldr.

Kimyasal ba, en st dzeydeki elektronlarn bir ksm ilemeydana getirilir.

EVRENDEK KANUNLARIN DEMEDGRLMEKTEDR

En byk lemdeki en byk sistemlerdeki itme ve ekmekanunlar ile en kk atom paracklarndaki kanunlar ayndr.Eer bu tr kanunlar deiseydi, hibir ilim inkiaf edemez vekanunlar belirli, kararl olamadndan hibir formlden, sabitsaydan vb. hususlardan bahsedilemezdi. limlerin meydana


44/179

44

gelmesi, bu deimez kananlar vastasyla olmaktadr.

GNE SSTEM LE ATOM YAPISI

ARASINDAK BENZERLKLER

Bir ksm krelerin gnein etrafnda peykler hlindesrekli dnmeleri gibi elektronlar da atom ekirdeinin

etrafnda hareket etmekte ve dnmektedirler.

Gnein byklne nazaran dnya ile olan uzaklk

mesafesi ne ise, atom ekirdeinin kklne nazaranelektronlar arasndaki uzaklk mesafeside ayndr.

Elektronlarn hz, ekirdee olan uzaklklarna gredeiir. Gnee en yakn gezegen en fazla hza sahip

olduu gibi ekirdee en yakn elektron da en yksek hzasahiptir.

Elektronlarn z ktlesi, ekirdee olan uzaklklarna gredeiir. Gnee en yakn gezegen en fazla z ktleye

sahip olduu gibi ekirdee en yakn elektron da en bykz ktleye sahiptir. Dnyada en ok bulunan element

demirdir. Gnee bizden daha yakn olan gezegenlerin zktlesi demirden fazladr. Gnee bizden daha uzak olan

gezegenlerin z ktlesi ise demirden azdr.

ATOMUN YAPISINDA VE YILDIZLARDA AYNIKANUN GEERLDR

KTLESEL EKM KUVVET: Gezegenlerdeki kanundur.


45/179

45

ekim; gezegenlerin ktleleriyle doru, aradaki uzaklnkaresiyle ters orantldr. G,ktlesel ekim kuvvetine ait sabitsaydr. Sonu Newton cinsinden kar.

COULOMB (KULOMB) EKM KUVVET: Atomdaki kanundur.Elektron ve protonun birbirini eker. ekim; elektron ve protonunyk ile doru, aradaki uzakln karesiyle ters orantldr. k,coulomb ekim kuvvetine ait sabit saydr. Sonu Newtoncinsinden kar.

G ve k sabit saydr. F, ekim kuvvetidir; birimi Newton (N)dur. r,uzaklktr. m gezegenlerin ktlesi, q ise elektron ve protonunykdr.

En byk lemdeki en byk sistemlerdeki itme ve ekmekanunlar ile en kk atom paracklarndaki kanunlar ayndr.Eer bu tr kanunlar deiseydi, hibir ilim inkiaf edemez vekanunlar belirli, kararl olamadndan hibir formlden, sabitsaydan vb. hususlardan bahsedilemezdi. limlerin meydanagelmesi, bu deimez kananlar vastasyla olmaktadr.

ATOMUN YAPISINDA KMYASAL BADIINDAK EKMLER

Atom yapsnda, her ey zddyla dengelenmitir:a) Protonlarn birbirini itmesi nkleer kuvvetle (balanmaenerjisi) dengelenmitir.b) Elektronlarn birbirini itmesi zt spinli dnle dengelenmitir.

c) Protonla elektronun birbirini ekmesi merkezka kuvvetiyledengelenmitir.Atomun yapsnda eit sayda proton (+) ve elektron ()

olmasyla denge salanmtr. Proton ile elektron birbirini eker. Elektrondaki merkezka

kuvveti bu ekimi zt ynde dengeler.


46/179

46

Elektronlar, atom ekirdei etrafnda ikierli dolanrlar. Biri saatynnde, dieri ise saat ynnn tersi ynde dner. Byleceelektronlar da, kendi aralarnda elenmitir.

Kinatn herhangi bir noktasnda bir partikl yaratlnca onunla

birlikte zt ikizi de meydana gelir. Elektronun zt ikizi pozitron,protonun zt ikizi anti proton, ntronun zt ikizi anti ntron,ntrinonun zt ikizi anti ntrinodur.

Proton ve ntronun meydana geldii kuark ad verilen partikllerde iftler hlindedir: Yukar kuarkaa kuark, st kuarkaltkuark, tuhaf kuarktlsm kuark.

Bildiimiz atomun yapsna karlk olarak; ekirdei negatif,elektronu pozitif olan atomlar da vardr. Bu atomlardan oluan

madde; maddenin zt ei veya anti madde olarak adlandrlr.Anti madde baz yldz sistemlerinde bulunmaktadr. Elektriin de pozitif ve negatif olmak zere iki cinsi vardr.

ORBTAL

Atomda elektronlarn bulunduu varsaylan yerlerdir. Maddivarl olan bir yap deildir; meridyen ve paralel daireleri gibidir.

Bir orbitalde en ok iki elektron bulunabilir. Orbitaller bo, yar dolu veya tam doludur.

ORBTALLERN ENERJS

ekirdee en yakn orbitalin enerjisi en dk, ekirdee enuzak orbitalin enerjisi ise en yksektir.

Orbitallerin enerjisiyle ilgili balca 3 kural bilmek gerekir:

Birincisi; orbitallerin enerjisi n+l deerinin artmasyla ykselir.kincisi; n+l deerinin ayn olmas durumunda, n says bykolann enerjisi daha yksektir. ncs ise; bilinen sradr.

ORBTAL ENERJLERNN DKTEN


47/179

47

YKSEE SIRALANII

1s


48/179

48

Ba kuantum says n harfi ile gsterilir. n; 1den balamak zere srasyla tam sayl rakamlardr (n = 1,

2, 3, 4, 5, 6, 7).

Ba kuantum says, elektron katmannn ekirdee olanuzakl ile ilgilidir. n saysnn bykl elektronun ekirdee olan uzakl ve

potansiyel enerjisi ile doru orantldr. Ba kuantum saysna katman veya kabuk da denir. Bu

katmanlar 1, 2, 3 gibi saylardan baka K, L, M gibi harflerlede gsterilebilir.

AISAL MOMENTUM SAYISI (l) kincil kuantum says da denir.Asal momentum (ikincil) kuantum says, l ile gsterilir. l, kk harf ldir. Teorik ve deneysel almalar lnin, nye bal olarak btn tam

say deerlerini alabileceini gstermitir. l = n1 forml ile belirlenir.

Asal momentum (ikincil) kuantum says, elektron bulutununeklini ve ekil fark nedeniyle oluan enerji seviyelerindekideimeyi belirlemede kullanlr.

Asal momentum (ikincil) kuantum says, ba kuantum enerjidzeylerinin de alt gruplara ayrlabileceini gsterir. Buenerjiseviyelerine de ikincil katman denir.

kincil katmanlar s, p, d, f, g gibi harflerle gsterilir. Bunlar,orbital sembolleridir.

Bu harfler lnin her bir saysal deerine karlk gelir. n = 1 olursa; l sadece 0 deerini alr. Bu ifade; 1. enerji

dzeyinde asal momentum kuantum says l = 0 olan yalnz sorbitali olduunu (1s), bir tane alt kabuk olduunu belirtir.

n = 2 olursa l; 0, 1 deerlerini alr. Bu ifade; 2. enerji dzeyindeasal momentum kuantum says l = 0 ve l = 1 olan 2s ve 2porbitali olduunu, iki tane alt kabuk olduunu belirtir.


49/179

49

Ayn ekilde n = 3 olursa l; 0, 1, 2 deerlerini alr (s, p, dorbitalleri).

n = 4 olursa l; 0, 1, 2, 3 deerlerini alr (s, p, d, f orbitalleri).

s ORBTAL

l = 0dr. Her bir enerji dzeyinde bir tane s orbitali vardr. 1s orbitali en kk, 7s orbitali en byktr.

p ORBTAL

l = 1dir. p orbitali izimlerinde orta ksm bo braklr; nk s orbitalinin

olduu yerdir. p orbitalleri px, pyve pzolmak zere eittir; bu p

orbitalinin zdeolduklar varsaylr; rnein,Hund kuralnagre p2, px

1ve py1anlamna gelmez, pz

1de olabilir. zdedenilmesinin nedeni, px, pyve pzorbitallerinin ayrtedilememesidir.

d ORBTAL

l = 2dir. 5 eit d orbitali vardr. Bunlar; dx

2y2, dz

2, dxy, dxzve dyzorbitalleridir.

ENERJ DZEYNDE BULUNABLECEK ENFAZLA ELEKTRON SAYISI

Enerji dzeyinde bulunabilecek en fazla elektron says, 2n2

forml ile hesaplanr; n enerji dzeyi numarasdr.


50/179

50

MANYETK KUANTUM SAYISI (ml)

Manyetik kuantum says, ml ile gsterilir.Alt katmandaki orbital saysn, aadaki bant ilehesaplayabiliriz:

ml (Alt katmandaki orbital says) = 2l+1 Verilen l deeri iin ml deeri; 2l+1 kadar farkl deer alr.Asal momentum kuantum says l olan her bir kabukta, 2l+1

tane orbital yer alr; rneinl, 1 ise tane p orbitali vardr. I = 0 olursa ml = 0 olur (s). I = 1 olursa (2 x 1) + 1 = 3 olur. Bundan dolay da m l =1, 0,+ 1

deerlerini alr (px, pyve pz). I = 2 olursa (2 x 2) + 1 = 5 olur. Bundan dolay da m l =2,1, 0,

+1, +2 deerlerini alr (dx2y2, dz

2, dxy, dxzve dyz).

ENERJ DZEYNDE BULUNABLECEK ENFAZLA ORBTAL SAYISI

Enerji dzeyinde bulunabilecek en fazla orbital says, n2

formlnden bulunur; n enerji dzeyi numarasdr.

SPN KUANTUM SAYISI (msveya me)

Elektronun davrann belirlemede kullanlan kuantum saysdr. Spin kuantum saysna, spin kuantum numaras da denir. Orbitaldaki her iki elektrondan birisinin saat ynnde, dierinin

ise saat ynnn tersi istikametinde dnmesi gereklilii ile ilgilisaylardr.

PAUL LKES veya PAUL DIARILAMALKES


51/179

51

Her orbital en fazla 2 elektron alr. Bu iki elektronun kendieksenleri etrafndaki dnme hareketleri (spinleri) birbirine zttr.

Elektronlarn birbirini itmesi zt spinli dnle dengelenmitir.

Hidrojen hari, btn atomlarda birden fazla elektron vardr. Elektronlar, ayn ykl olduklarndan birbirlerini iter. Bu durumdaher iki elektrondan birisinin saat ynnde, dierinin ise saatynnn tersi istikametinde dnmesi gereklidir ki; elektronlarnbirbirlerini itmelerinin yannda bir arada kalmalar da salanmolsun. Aynen yle de olmutur. Zt spin, farkl ynde dndemektir.

te, zt spinden dolay ortaya kan ve elektronlar bir aradatutmakla grevli bu kanuna Pauli darlama ilkesi denir.

Baz kaynaklarda Pauli darlama ilkesi; Bir atomda ayn 4kuantum saysna sahip birden fazla elektron bulunmaz; bakabir ifadeyle her bir elektron kendine zeldir, baka bir eiyoktur. eklinde de ifade edilir. 4 kuantum says; n, l, mlve ms(me)dir.

Pauli darlama ilkesi, bir baka deyimle; ki elektron aynenerjiye sahip olamaz. eklinde de ifade edilebilir.

ORBTAL EKLLERNN ORTAYA IKII

htimal hesaplarna gre elektronlarn arpma ihtimalininolduu dnlmtr. Elektron, filan noktada bulunursa, orass orbitalinin alan olduundan dolay elektronlar arpabilir,madem arpmyor, demek ki orada bulunmuyor. gibi birmantkla yola klarak her bir orbitale belli bir ekil biilmitir.

rnein; dz2orbitali, ortada s orbitalinin varlndan dolay simit

eklinde varsaylmtr. Aslnda hem her bir ekilde olur hem dearpmaz; arpmamasebebi bellidir. Bu ekiller zatenmatematikseldir ve varsaymdr; gzleme bal deildir.

DALGA FONKSYONU ORBTALN EKLN


52/179

52

BELRLER

Orbitalin ekirdee uzaklna gre radyal dalm erisi izilir. Orbital deitike radyal dalm deiir.

Dm noktasnda hi elektron yoktur. Tepe noktas, elektronun en ok bulunma ihtimalinin olduu

yerdir.

PERDELEME VE ETKN EKRDEK YK

Alt orbitallerin sttekini etkilemesine perdeleme denir.

Perdelemeden dolay yk olarak da yansmas, enerji dzeyiarttka azalr. Bundan dolay, etkin ekirdek yk kavramndansz edilir.

Perdeleme, etkin ekirdek yknde azalmaya neden olur.Aradaki elektronlar, ekirdein dtaki elektronlar ekmesini

perdeler. Perdelemenin etkisi, perdeleme sabiti ile belirtilir. Perdeleme sabiti, sigma () harfiyle gsterilir.

ekirdek yk, Z harfiyle gsterilir. Etkin ekirdek yk ise Z* veya Zetkineklinde gsterilir. Zetkin = Zforml ile etkin ekirdek yk hesaplanr. Etkin ekirdek yk arttka, atom yarap klr. Konu iyonlama enerjisiyle de alakaldr. EH= 1316,7 kJ/mol EHe= 2374,2 kJ/mol

SLATER KANUNU (KABUKLARDAKELEKTRONLARIN PERDELEME SABTNEKATKISI)

Hangi elektronun ekirdekten ne kadar etkilendii, Slater


53/179

53

kanunuyla ifade edilir. Ancak kanunun yetersizlikleri vardr. Baznoktalar tam aklanamamaktadr.

SLATER KANUNUNUN YETERSZLKLER 1. yetersizlik: s ve p ayn derecede etkilenir gzkyor.

Aslnda yle deildir. 2. yetersizlik: s, p, d ve f orbitallerinin her bir enerji dzeyinde

ayn perdelemeyi yapt dnlyor; farkl olmas gerekir.

GRGNLK

ekirdee yakn olabilmeye girginlik denir. ekirdee yakn olanelektronun girginlii daha fazladr; rnein ekirdee 3s 3pden,3p de 3dden daha yakndr. Bundan dolay elektronlarngirginliklerini 3s > 3p > 3d eklinde ifade edebiliriz. ekirdekeen ok ekilen 3sdir.

Girginlii fazla olann perdelemesi azdr.

ELEKTRON l DEER YKSEK OLANDANKOPAR

Kresel simetri gsteren orbitaldeki elektronlar koparma dahafazla enerji gerektirir; bu nedenle de elektron kresel simetrigstermeyenden kopar. Baka bir deyimle l deeri yksekolandan kopar.32Ge:[Ar] 3d

104s24p2

32Ge+1:[Ar] 3d104s24p1

Daha basit bir ifadeyle; atom elektronunu 4sden deil, 4pdenverir. 4s elektronlar, ekirdee 4p elektronlarndan dahayakndr; bu nedenle daha gl ekilir. Bundan dolay da


54/179

54

elektron 4pden verilir. Elektron l deeri yksek olandan kopar. kanunu zaten bu

mantktan hareketle ifade edilmitir.

KRESEL SMETR

Bir atomun elektron diziliindeki en son orbitalintam dolu ya dayar dolu olmas atoma kresel simetrik durum kazandrr. Buhldeki atom daha kararldr.24Cr:[Ar] 4s

23d4 olmas beklenirken;

24Cr:[Ar] 4s13d5 eklindedir.

29Cu:[Ar] 4s23d9 olmas beklenirken;

29Cu:[Ar] 4s13d10 eklindedir.

PARAMANYETK MADDELER

ayet He atomundaki iki elektron da ayn spine sahip olsalard,bunlarn net manyetik alanlarnn birbirlerini glendirmesigerekirdi. Byle bir elektron dzeni de He atomunuparamanyetik yapard.

Paramanyetik maddeler, elememi elektrona sahiptirler vemknats tarafndan ekilebilirler.

Bir bileiin paramanyetik olmas iin bileii oluturanatomlarn son yrngelerinde toplamelektron says tekolmaldr; rnein, NF paramanyetiktir. Lewis yaps yazlrsa Natomunun son yrngesinde ba oluturmayan elektron, yanitek sayda elektron olduu grlr.

DYAMANYETK MADDELER

Diyamanyetik maddeler, elektron spinleri elemi olanmaddelerdir. Bu elemeden dolay, manyetik etkiler birbirleriniyok eder. Buna tanma gre, bir mknats tarafndan ok az itilen


55/179

55

maddeler diyamanyetik maddelerdir.

5. BAIL ATOM KTLESYAKLAIMI VE MOLKAVRAMI

ATOMUN YAPISI VE ZOTOP

Belirlenen ve tayin edilen yzdede her elementin doal izotopuvardr; rnein12C, 13C karbonun doal izotoplardr.

zotopu olmayan element yoktur. Sentetik izotoplar da vardr. Yan etkisi olanlar, sentetik izotoplardr.

KTLE SPEKTROMETRES ALET Elementlerin izotoplarnn tabiattaki bulunma yzdeleri ve

dolaysyla da ksurlu ve net olarak atomktleleri, ktlespektrometresi aleti ile belirlenir.

SENTETK ZOTOPLARIN KULLANILMASI

Sentetik izotoplar, radyoaktiftir. Belirli bir dozaj geerse, kansere sebep olur. 60Co sentetik izotopu, ambalajl gdalarn nlanmasnda

kullanlr. Inlamadaki radyoaktif madde belirli bir limiti geerse,alet otomatik olarak durur. Bu amala eskiden 60Cs dekullanlrd, kanser riski fazla olduundan artkkullanlmamaktadr.


56/179

56

14C sentetik izotopu, aalarn yann tayininde kullanlrd,bulunan sonularn yanl olduu belirlendiinden gnmzdeterk edilmitir.

99Tc, 201Tl, 67Ga, 111In, 123I sentetik izotoplar, sintigrafi

ekimlerinde kullanlr. 131I ve 60Co sentetik izotopu, kanser tedavisinde kullanlr. Sentetik izotoplar bilimde hibir ekilde ve hibir alanda

kullanlmamaldr. diyen ilim adamlar oktur. Kanserden ld. denilen hastalarn bir ksm kanserden deil,

yapay izotoplarn yan etkisinden lmektedir. Sentetik izotop vb. ilalarla son derece riskli olan kanser tedavi

yollar denenmektedir. Gelecekte bir ksm antikorlarn

retilmesiyle kanser tedavisinde daha baarl olunacaktr. Sentetik izotoplarn ve radyoaktif nlarn kansere karkullanm nmzdeki gnlerde terk edilecektir. Bylece hastalargnmzn kanser ilalarnn lmcl bile olabilen yanetkisinden kurtulacak ve zarar grmeyeceklerdir. Kanserhastal, insanln korkulu ryas olmaktan kacaktr.

NSAN VCUDUNDAK ATOMLARIN MR

Baz atomlarn birka saniyelik mrleri vardr. Her senede iki defa, derece derece ve yava yava; insan

vcudunun atomlar tazelenmektedir. Her bir ruh ka yl yaam ise; o kadar sene, insan bedenindeki

atomlar komple yenilenmektedir. 56 senede insann btnatomlar deimektedir.

ATOMLARIN YARII (ATOMLAR CANLIMIDIR?)

Bitki, hayvan ve insan olmak zere grup canl varlk vardr. Canllkla, atomun canll arasnda dorudan bir iliki yoktur. Her bir cansz atom; canl olan insan, hayvan, hatta bitki cismine


57/179

57

girince, orada deta canllk kazanr. Bu canl bnyeler,canszatomlar iin bir nevi misafirhane, kla ve okul gibidir. Burada birtalim ve terbiye yarndadrlar. Bu yar; btn atomlarn hayatsahibi olduu bir yerde bulunabilmek iindir.

Bu dnyada madde olarak atom ve atom alt paracklardan varedildik. Ancak btn atomlarn hayat sahibi olduu tekidnyadaki varlmzn zellikleri hakknda kesin ve netkonumaktan kanmalyz. Orada insan, atom ve atom altparacklarn tesinde bir maddeden veya atom ve atom altparacklara esas tekil edecekolan daha farkl bir maddedenvar edilebilir. Sonraki hayatta insan varln oluturan yaptalarna madde denilebilecei de aslnda bizce mehuldr.

Aslnda atomlarda hayat yoktur. Atomlar hayata mazhar* olmakiin benzersiz ve insanda hayret uyandrantavrlardan geerler.(mazhar*: Bir eyin grnd, aa kt yer.)

Hayat eitlerinin en basiti bitki hayatdr. Bitki hayatnnbalangc, ekirdekte ve tohumda hayat dmnn uyanpalmasdr.

ATOMLARIN HAREKET

Cesedimiz, atomlardan oluur. Cesedimiz, ruhumuzun evidir; elbisesi deildir. nsan vcudundaki atomlarn belli bir mr vardr. Organizmadaki atomlar, srekli deimektedir. Vcudun deitirilmesi ve devam iin; yklan, atlan atomlarn

yerini dolduracak, onlar gibi alacak yeni atomlar lazmdr. Yeni atomlarn insan vcuduna gelmesi iin eitli bileiklere

ihtiya vardr. Bu bileikler, alnan gdalarla salanr.

Gdalarla alnan bileiklerdeki atomlar, giden atomlarn yerinedatlr.

rnein; kalsiyum kemiklere, demir kana, flor die, kkrt saa,fosfor beyne gider.

Beyinde len bir fosfor atomunun yerine gelen fosfor atomu;topraktan bitkiye, bitkiden hayvana, hayvandan insana, yenilen


58/179

58

gdalar ile gemi ve sonunda da beyne sevk olunmutur. Fosfor atomu bu yolculuunda hangi eye girmi ise;

gryormuasna, duyuyormuasna, biliyormuasnamuntazam hareket edip ve sonuta gerekli olduu yerine ve

hedefine giderek, rnein; beyne girmi, oturmu vealmasna balamtr.

Bu bize, balangta, o fosfor elementinin; hangi kiinin beyniiinse, o kii iin planl olduunu gsterir. Her adamn alnndarzk yazldr. bilimsel bir gerektir.

Atomlar, vcudun her parasnn gereksinimlerine gre ncedenbelirlenmi bir kanun ile pay edilir ve bedenin her tarafna apakbir nizam ile dzenli, srekli ve dzgn bir biimde datlr.

Atom, hangi yere girerse, o yerin nizamna boyun eer; hangitavra getiyse, onun zel kanunuyla i yapar ve hangi tabakayamisafir gitmi ise, muntazam bir hareket ile sevk edilmitir.

Tesadf idam edilmitir. Hibir ey rastlant deildir.Atomlarn hareketi bou bouna deildir. Kendilerine uygun bir

ykselme iindedirler: Elementteki atomlar maden derecesine,madendeki atomlar bitki hayat tabakasna, bitkideki atomlarhayvann otlanmas sonucu hayvan mertebesine, hayvandakiatomlar insann beslenmesiyle insan hayat makamna, insannvcudundaki atomlar da szle szle saflaarak beynin vekalbin en ince ve kritik yerine karlar.

Canllarn ekirdek ve tohumlarndaki atomlar, aaca bir ruhhkmne geer. Aacn btn atomlar iinde bir ksmatomlarn bu dzeye kmalar, o aacn hayata sahip olmas vehayata hizmet etmesi gibi nemli grevleri yerine getirmesiyleanlalr.

Atomu aksiyona sevk eden yerinde duramamasdr ve evkidir.

ATOMUN YAPISINDA EKRDEKTEKENERJY FORMLE EDEN ALBERT

ENSTEN (ELBIRT AYNSSTAYN)IN HAYATI


59/179

59

VE BAZI ZDEYLER

Albert Einstein

(18791955) 1905 ylnda atomun yapsyla ilgili izafiyet (rlativite=grelilik)

teorisini ortaya koydu. 1921de Nobel dl ald. Yapay einsteinium elementine Albert Einsteindan dolay bu isim

verilmitir. Einsteinium elementinin atom numaras 99dur ve Es

sembolyle gsterilir. Einstein atomu bir canavara kaptrdn ancak Hiroima veNagazakinin yerle bir olmasndan sonra anlayabilmitir.

Alayarak Japonyal bilgin dostundan zr dilemitir. Nkleerenerji, Batllarn elinde akl ve vicdann kontrolnden kt iinJaponyada dev ehirlerin yerle bir olmasna, binlerce insannlmesine sebep olmutur.

Gnmzde de atom bombas, tehdit ve tedbir unsuru olarak

deiik ellerde tutulmaktadr. Bu bakmdan insan unsurunun iyi eitilmesi gerekir. Akl vednce prensipleri zerine oturtulan fen ve teknik; beraberinde,insanl dnme ile kalp ve vicdan duyarlln dagetirebilmelidir.

Maddenin dalga zellii ile ilgili sper sicim teorisi veyauluslararas ismiyle superstring teorisi 1915 ylnda Einsteintarafndan kefedilen bir teoridir.

Albert Einstein (Elbrt Aynsstayn)n MehurOlmu Szleri

Dinsiz ilim kr, ilimsiz din de topaldr. (limsiz din topal, dinsizilim ise krdr.)


60/179

60

Albert Einstein

Kinatn yaratcsna olan inan, ilmi aratrmann en kuvvetlive en asil muharrik (tahrik eden, harekete geiren) gcdr."

Albert Einstein

ATOMUN YAPISIYLA LGL KEF YAPANCABR BN HAYYAN IN HAYATI

CABR BN HAYYAN (721805)

Horasanda dodu. Kufede vefat etti.Kimya ilminin babasdr. Trk bilim adamdr. Byk dahidir.Dnemin en byk ilim merkezlerinden Harran niversitesininrektrdr. Ad Latinceye Geber diye gemitir.Cabir bin Hayyann bata kimya olmak zere tp, fizik,astronomi, matematik, felsefe ve eitim alanlarnda okhizmetleri olmutur.Bunlarn iinde phe yok ki en nemlisi atomla ilgili buluudur.Yunanl bilginler maddenin en kk parasna, blnemeyenen kk parack anlamna gelen atom demilerdi. slambilginleri, bu kelimeyi o zamann bilim dili olan Arapayaevirirken cz layetecezza dediler. Cz layetecezzanndier ad cz ferttir. Hem atom hem de molekl yerinekullanlabilir.Cabir bin Hayyan ise Yunanllarn atomun

paralanamayaca yolundaki teorilerine kar kt.Bu konuda gerek mahiyeti asrlar sonra anlalabilecek farklgr ortaya koydu.Gnmz dnyasnda, atomla ilgili ilk almalarn ngilizkimyager John Dalton (17661844) tarafndan yapld,uranyumun ekirdeinin paralanabilecei fikrinin de1944


61/179

61

Nobel Kimya dl sahibi Alman kimyac Otto Hahn (18791968) tarafndan ortaya atld fikri yaygndr.Hlbuki onlardan 1000 yl nce yaam olan Mslman kimyacCabir Bin Hayyann aadaki szleri asrmzn ilim adamlarn

dahi hayrete drecek mahiyettedir: Maddenin en kkparas olan cz layetecezzada youn bir enerji vardr. Yunanbilginlerinin iddia ettii gibi bunun paralanamayacasylenemez. O da paralanabilir. Paralannca da ylesine birenerji meydana gelir ki Badatn altn stne getirebilir. Bu,

Allahn bir kudret niandr.

ATOMUN YAPISI NTESNDE SOSYAL

ALANDA KULLANILAN KMYA KELME VEDEYMLER

ATOM PARASI AIRLII En kk miktar anlatmak iin kullanlan bir deyimdir. Atom

paras arlndaki iyiliin de ktln de karl mutlakaverilir.

MERKEZKA (ANL MERKEZ) KAI Geriye dnn ok zor olduu kalara merkezka (anil

merkez) ka denir.

ATOMUN YAPISIYLA LGL SYLEMHATALARI

Her elementin yap ta atom deildir. Yap ta molekl olanelementler de vardr. Bunlara element moleklleri denir.

Element tanmnda; ayn cins atomdan oluan saf maddederken izotoptan sz etmelidir; nk her bir ayn cins atomunfarkl izotopu vardr; bu ynden farkl atom olmaktadr.

Her bileiin yap ta molekl deildir. Yap ta formlbirim


62/179

62

olan bileikler de vardr. Bileik diyebilmemiz iin farkl cins atomlarn kimyasal yolla

birlemesi gerekir. Ayn cins atomlarn kimyasal yollabirlemesinden oluan element moleklleri, elementtir; bileik

deildir.


63/179

63

2. NTE:

PERYODK SSTEMNTENN BLM BALIKLARI

1. Periyodik Sistemin Tarihesi 2. zelliklerde Periyodik Deiim

3. Elementlerin zellikleri

1. PERYODK SSTEMNTARHES

MENDELEEV (MENDELYEF)N PERYODKSSTEM

Kimya bilgini Mendeleev (Mendelyef), elementleri bir aradagsteren bir cetvel yapm ve buna periyodik sistem adnvermiti. Elementleri ktle numaralarna gre sralamt. Ozamanlar henz daha btn elementler kefedilmediindenperiyodik sistemdeki hanelerin hepsi dolu deildi, bir ksm boduruyordu.

Mendelyef, ileride bo hanelerin ileride dolacan dnyordu.Bo brakt yerlerdeki elementlerin baz zelliklerini debelirtmiti. Mendelyef, syledii zelliklere uygun olarak eksikelementlerin bulunup daha sonra bo kalan yerlereyerletirileceini biliyordu. Mendelyefin cetveli bu durumuyla


64/179

64

bile ileride bulunacak btn elementlerin ktle numaralarn,zelliklerini daha bulunmadan ortaya koyuyordu.

Daha sonra kefedilenler aynen Mendelyefin dediine uygunolarak ortaya kt. Hibir kimse Mendelyefe Nereden biliyorsun

da element henz daha bulunmadan, elementi grmedenelementin atom ktlesini, periyodik sistemdeki yerini, zelliklerinibelirtiyorsun, byle samalk olur mu? demedi, diyemezdi denk bu, kinatta gzlenen nizamn gereiydi.

MSLMANLARIN BULDUU ELEMENTLER

Alkali kelimesi, Arapa el kali kknden tremitir. Arapada

lgat manas bazik olan madde demektir. Kalevi de denir. Cabirbin Hayyan, potasyuma zelliine uygun kalium adn vermitir.Potasyum, bazik zellikte bir elementtir. Kalium, kalevi zelliesahip madde anlamndadr. Kalevi kelimesinin Latincesi olankalium szc Arapadan Latinceye gemitir.

Mslmanlarn bulduu elementler 800l yllara rastlar. 10 kadar elemente ismini Mslmanlar koymutur.

IUPACIN PERYODK SSTEMDE SONDEKLER

1994 ylnda ald bir kararla IUPAC, A ve B gruplar olarakisimlendirmeyi kaldrd. Gruplara 1den 18e kadar numara verdi.Gei dnemi olarak 10 senelik sre ierisinde her ikisini dekullanma karar ald.

Yeni retilecek elementlerin ismini belirledi: Kural olarak; rakamlarn Latinceleri birletirildikten sonra sonuna

ium eki ekleniyor.

LATNCE RAKAMLAR 0nil


65/179

65

1un 2bi 3tri 4quadr

5pent rnein; 205 atom numaral elementin adbinilpentium olacak.

IUPACUluslararas Temel ve Uygulamal Kimya Birlii

The International Union of Pure and Applied Chemistry

GRUPLARIN BALICA ZEL ADLARI 1. GRUP: Alkali metaller 2. GRUP: Toprak alkali metaller 5. GRUP: Piniktojenler (Boanlar) 6. GRUP: Kalkojenler (Kaya oluturanlar) 7. GRUP: Halojenler (Tuz yapanlar) 8. GRUP: Soy gazlar veya asal gazlar veya 0 grubu elementler

2. ZELLKLERDEPERYODK DEM

ATOM YARIAPI Heisenberg, yarap 2r/2 = r olarak dnmtr. Kat maddeler iin x nlaryla kristal lmne dayanan r (atom

yarap) tayin cihaz gelitirilmitir. yonik bileiklerde koordinasyon saysna gre yarap deiir.

Koordinasyon says arttka yarap byr.


66/179

66

Ayn periyotta soldan saa doru gidildike atom yarapklr. Baka bir ifadeyle etkin ekirdek yk arttka atomyarap klr.

ATOM YARIAPI SORULARI

RNEK: 11Na, 4Be ve 12Mg atomlarnn yaraplarn byktenke doru sralaynz.

ZM: Na, Mg, Be

YONLAMA ENERJS

M(g)M+(g)+ eE1 Elektron koparmak, elektronu sonsuza gtrmek demektir. E hep + (pozitif) deerdir.Ayn periyotta soldan saa doru gidildike iyonlama enerjisi,

iki yer istisna olmak zere artar: 1A


67/179

67

RNEK: 18Ar, 11Na, 17Cl ve 13Al elementlerini artan iyonlamaenerjisine gre sralaynz.

ZM: 11Na, 13Al, 17Cl, 18Ar

RNEK: Aadaki iyonlama enerjilerinden hangisi enbyktr?

A. Rbun ikinci iyonlama enerjisi B. Mgun ikinci iyonlama enerjisi C. Baun nc iyonlama enerjisi D. Alun nc iyonlama enerjisi E. Mgun nc iyonlama enerjisi

ZM E. Mgun nc iyonlama enerjisi

RNEK: Aadaki dizilimlerden hangisi iyonlamaenerjilerindeki azal doru olarak gstermektedir?

A. F> O> N> C> B> Be> Li B. F> N> O> C> Be> B> Li C. Li> Be> B> C> N> O> F

D. F> O> B> C> Be> N> Li E. N> O> F> B> Li> Be > C ZM B. F> N> O> C> Be> B> Li

ELEKTRON AFNTES (ELEKTRON LGS)

Elektron afinitesi, rg enerjisini hesaplarken gereklidir. F

(g)+ e F

(g)E = +337 kJ/mol

Denklem s veren bir reaksiyon denklemidir (H =337 kJ/mol).Hesaplarda H kullanlacaktr. Baka bir ifadeyle tabloda verilenE deerlerinin ters iaretlisi dnlecektir.

Elektron afinitesi, gaz durumundaki bir atomun bir elektronalmas srasnda oluan enerji deiiminin ters iaretlisidir.


68/179

68

Elektron afinitesi en yksek element flor deil klordur. Flor, baelektronlarn ekme kabiliyeti en yksek olan elementtir; bunaramen elektron ilgisi azaltlmtr; bu nedenle de klor kadarbileii yoktur; zaten sentetik baz flor bileiklerinin kanserojen

olduu ve deodorant ve soutuculardaki flor bileiinin ozontabakasn incelttii bilinmektedir.

Flora yakn elementlerde elektron ilgisi entalpi olarakdnlrse; elektron alndndan dolay enerji aa kar,entalpi de (H) eksi olur.

Elektron almay istemeyen elementler, pozitif elektron ilgisideerine sahiptir.

Elektron almay isteyen elementler, negatif elektron ilgisi

deerine sahiptir. Elektron ilgisi deeri pozitif veya negatif olabilir. Ayn periyottasoldan saa doru gidildike elementlerin

ekirdek yk artarken atom yarap azalr. Atom yarapazald iin de atomun elektron ekme gc (elektron ilgisi)artar.

Ayn grupta yukardan aaya doru inildike atom yarapartar. Atom yarap artt iin de atomun elektron ekme gc(elektron ilgisi) azalr.

Soy gazlarn elektron ilgisi sfrdan kktr. Metallerin elektron ilgisi, genellikle ametallerinkinden daha

dktr. Oksijen atomunun elektron ilgisi pozitiftir, yani gaz hlindeki

oksijen atomunun 1 adet elektron alarak -1 deerlikli oksijeniyonu hline gelmesine ait reaksiyon ekzotermik birreaksiyondur.

Birok elementin anyonu kararsz olduundan, elektron ilgilerini

belirlemek olduka zordur.

ELEKTRONEGATFLK

Elektronegatiflik enerji deildir.


69/179

69

Elektronegatiflii, Pauling, kimyasal ba enerjilerindenyararlanarak hesaplamtr.

Linus Carl Pauling ABD'li kuantum kimyageridir (19011994). Kitaplardaki Pauling elektronegatifliidir. Mulliken

elektronegatiflii daha hassastr. RobertSanderson Mulliken(18961986) ABD'li kuantum fizikisi ve kimyageridir.

XM= (E + E) XP= 1,35 (XM1,37)

1/2 Gl elektronegatifler; yksek elektron ilgisi olan ve yksek

iyonlama enerjisine sahip bulunan elementlerdir (Mullikenintanm).

Elektronegatifliin birimi yoktur.

Bileii oluturan elementlerin elektronegatiflikleri arasndakifark 1,7 ve 1,7den daha yukarysa bileik iyonik karakterlidir. Bileii oluturan elementlerin elektronegatiflikleri arasndaki

fark 1,7den azsa bileik kovalent karakterlidir. Elektronegatiflii en yksek element flor, en dk element ise

fransiyumdur. Elektronegatifliin zdd elektropozitifliktir (Elektronegatiflik x

Elektropozitiflik). Elektropozitiflik, elektronun dardan zorla alnmasdr.

Elektropozitiflie ait reaksiyon, endotermik reaksiyondur.

ALFREDROCHOV ELEKTRONEGATFL

XAR= 0,359 Z*/r2+ 0,744

Etkin ekirdek yk fazla olanlarn elektronegatiflii dahayksektir. Flora yakn elementler iin dnldnde

elektronegatiflik, yarapla ters orantldr.Alfred 18851964 tarihleri arasnda, Rochov ise 18931946

tarihleri arasnda yaayan kimya ilmine hizmet eden bilimadamlardr.


70/179

70

BLEKLERN SINIFLANDIRILMASI

1ASTLER 2BAZLAR

3OKSTLER 4TUZLAR

HAYATIMIZDAK DOAL NORGANKASTLER

HCl (Hidroklorik asit): Mide asididir.

H2CO3 (Karbonik asit ): Doal maden sodalarnda en ok orandabulunan maddedir.

HAYATIMIZDAK YAPAY NORGANKASTLER

HCl (Hidroklorik asit): Tuz ruhu adyla bilinen ve temizliktedorudan kullanlan madde, % 36lk deriik HCl (hidroklorikasit)tir. Sv olup younluu 1,16 g/mLdir. Fayans, ta vb. slakzeminde, ar kirleri temizlemek iin kullanlr. Tuvaletlerde dekullanlmaktadr; fakat sala zararldr.

H3PO4 (Fosforik asit): Kolalarda bulunur.

H2CO3 (Karbonik asit): Merubatlarda bulunur.

H2SO4 (Slfrik asit):Akde kullanlan svdr.

HNO3 (Nitrik asit):Kezzap da denir. Nitrat gbresinin eldeedilmesinde kullanlr. TNT (trinitro toluen) ve nitro gliserin(dinamitin esas maddesi) patlayclarnn imalinde nitrik asitgereklidir.


71/179

71

H3BO3 (Borik asit ):Alerjik gz kantlarnda borik asit zeltisikullanlr. Borik asit, beyaz toz hlinde kat bir bileiktir. Borikasit yapay bir bileiktir. Ktahya Emette bulunan Eti Madenletmeleri Genel Mdrlne ait devletin borik asit

fabrikasnda, yine Emette karlan bor cevherinden borik asitelde edilmektedir. Bor, en ok borik asit olarak ihraedilmektedir. Borik asit, pek ok sektrde yaygn olarakkullanlmaktadr.

ASTYAMURU

SO2+ O2SO3

SO3+H2O H2SO4

Filtresi olmayan fabrika bacalarndan kan SO2gaz; havadakiO2 ile birleir, SO3gaz oluurSO3gaz; yamur yadnda H2Oile birleir. Asit yamuru adyla bilinen H2SO4 meydana gelir.

HAYATIMIZDAKBAZLAR

Ca(OH)2(k): Snm kiretir. Yalnz kire denince de snmkire anlalr.

Ca(OH)2(suda): Kire suyu, kalsiyum hidroksitin doymam veyadoymu zeltisidir. CO2gaznn ayracdr.

Ca(OH)2(sspansiyon): Badana yapmnda kullanlan kirebulamacdr.

KOH: Potas kostik ismiyle bilinin maddedir. Gbre ve arapsabunu yapmnda kullanlr.

NaOH: Kostik adyla bilinir. Sabun imalinde ve yeil zeytinleri 56 gnde sarartp piyasaya srmek iin katk maddesi olarak


72/179

72

kullanlr.

Mg(OH)2(k)ve Al(OH)3(k): Antiasit mide pastilleridir.

NH3 (Amonyak):Gbre yapmnda kullanlr. Amonyak, outemizlik malzemesinin bileimine girer. % 25lik olan deriikamonyak 510 misli seyreltildikten sonra dorudan temizlikmaddesi olarak koltuk, deme, hal temizliinde ve kumalekelerinin karlmasnda kullanlr. Gm eyalar daamonyakla temizlenir. Amonyak, yksek scaklk ve basntaretilir.

N2+

3H2 2NH3+

22 kcal

ASTLK VE BAZLIK VARDIR, AST VE BAZYOKTUR

Asitlik ve bazlk kimyasalbir zelliktir. pH 7den kk diye her maddeye asit, pH 7den byk diye

de her maddeye baz denmez; rnein,Sabun bazdr., NH4Cl

asittir. gibi sylemler yanltr; nk ikisi de tuzdur. Sabun,bazik zelliktedir. NH4Cl asidik zelliktedir.

Bununla beraber asitbaz denince HCl, NH3 vb. sadece bazmaddeler de anlalr.

SULU ZELTLERDE AST BAZ TANIMLARI

ARHENUS AST BAZ TANIMI: Suda zndklerinde H+katyonu veren maddeler asit, OHanyonu veren maddeler bazolarak tanmlanr.

LOWRY BRONSTED AST BAZ TANIMI: H+iyonu (proton)verebilen maddelere asit, H+iyonu alabilen maddelere de bazdenir.

LEWS AST BAZ TANIMI: Bir elektron ifti alabilen maddeler


73/179

73

asit, bir elektron ifti verebilen maddeler baz olarak tanmlanr.

ASTLER VE BAZLARLA LGLSYLEM

HATALARI Bir maddenin baz olmas iin yapsnda (OH)bulunmas

gerekmez; rneinNH3(g),(OH)iermedii hlde bazdr.

Asit olmas iin de suya H+ vermesi gerekmez; rnein

CH3COOH(s),su olmadan da ortama H+ verir.

SOSYAL ALANDA KULLANILAN ASTLERLEALAKALI KMYA KELME VE DEYMLER

Baz hadiseler; sap ile samann birbirinden nasl ayrldn birturnusol kd gibigsteren nemli olaylardr.

OKSTLER

Oksijenin yannda tek cins elementin bulunduu (OF2 hari)bileiklerdir.

1AST OKSTLER (AMETAL OKSTLER)Ametallerin oksijence zengin oksitlerine denir; rnein CO2,

NO2, N2O5, SO3, SO2. Asit oksitlerin suyla tepkimelerinden asitler, bazlarla

tepkimelerinden tuz ve su oluur.

2BAZK OKSTLER (METAL OKSTLER) Metallerin oksitlerine denir; rneinNa2O, CaO, Li2O. Bazik oksitlerin suyla tepkimelerinden bazlar, asitlerle

tepkimelerinden tuz ve su oluur.


74/179

74

3NTR OKSTLERAmetallerin oksijence fakir oksitlerine denir; rneinCO, NO,

N2O. Ntr oksitler; suyla, bazlarla ve asitlerle tepkime vermezler. Oksijenle yanarak asidik oksitlerine dnrler.

4ANFOTER OKSTLER Anfoter metallerin oksitlerine denir; rneinAl2O3, Cr2O3, ZnO,

PbO, SnO. Anfoter oksitlerin bazlar ve asitlerle tepkimelerinden tuz ve su

oluur. Suyla tepkime vermezler.

5PEROKSTLER Oksijenin1 deerlikli olduu oksitlerdir.1A ve 2A grubu

metallerinin peroksitleri vardr; rneinNa2O2, Li2O2, H2O2,K2O2, CaO2, MgO2, BaO2.

Peroksitler stldklarnda normal oksitlerine dnr. H2O2+ s H2O + 1/2O2

6BLEK OKSTLER

Birden ok deerlik alan metallerin birden ok deerliinin birarada bulunduu oksitlerdir. Aadaki verilenler bu oksit trnernektir.

FeO. FeO2 Fe3O4PbO. PbO2 Pb2O3PbO. Pb2O3 Pb3O4

TUZLAR Anyon ve katyon ieren, suda genelde znebilen, suda

zndnde veya sv hlde elektrii iletip kat hldeiletmeyen, oda artlarnda kat hlde bulunan maddelerdir.


75/179

75

TUZ ETLER

1ASDK TUZKuvvetli asitle zayf bazlarn tepkimesinden oluan veya

yapsnda H+iyonu (NaHSO4) bulunduran tuzlardr.

2BAZK TUZKuvvetli bazlarn zayfasitlerle tepkimesinden oluan veyayapsnda (OH)iyonu bulunduran tuzlardr (MgOHCl).

3NTR TUZDenk kuvvetlerde asit ve bazn tepkimesinden oluan tuzlardr.

4FT TUZKAl(SO4)2 K

++ Al+3+ 2SO42

5KOMPLEKS TUZFe3[Fe(CN)6]2 3Fe

+2+ 2[Fe(CN)6]3

3. ELEMENTLERNZELLKLER

PERYODK SSTEMDEK BAZI

ELEMENTLERN ELEMENTEL HLDE KENZELLKLER VE NEML KULLANIMALANLARI

H2(HDROJEN): Sv hidrojen roket yaktdr. H2 gaz; margarinelde edilirken sv yalarn doyurulmas ileminde, uan


76/179

76

balonlarda, NH3 (amonyak), HCl (hidroklorik asit) ve CH3OH(metil alkol) bileiklerinin sentezinde kullanlr. Havann hacimce% 0,00005i hidrojendir.

Pb (KURUN): Matbaaclkta, atlarn kaplanmasnda, boru,halat, ak ve boya yapmnda kullanlr. Lehim; kurun ve kalaykarmdr. Sama; kurun ve arsenik karmdr. Matbaa harfi;kurun, kalay ve antimon karmdr.

Zn (NKO): Pirin alamnda inko ve bakr vardr. atkaplamalarnda, otomobil endstrisinde, kaplamaclkta ve boyarmadde retiminde kullanlr.

Ti (TTANYUM): lk olarak titan uydusunda kefedildiinden buisim verilmitir. Tpta beyin tmrlerinin tedavisinde, gdmlmermi ve uak gvdesi imalinde, uydu alclarn saptrmada veanmayan balata retiminde kullanlr. Titanyum ile kromkarmndan oluan alamdan, elektrik israfnn olmadelektrik kablosu yapmnda faydalanlr.

W (VOLFRAM VEYA TUNGSTEN): Ampullerin iindeki tellervolframdr.

I2(YOT): Tentrdiyot; I2(iyot) ve KI (potasyum iyodr)nC2H5OH (etil alkol)deki zeltisidir. Radyoaktifizotopu,hipertiroidizimde kullanlr.

P (FOSFOR): Krmz fosfor, kibrit retiminde kullanlr.

Ne (NEON) VE Ar (ARGON): Floresanl lambalarda tpleriniine bu gazlar doldurulur. Havann hacimce % 0,0012si neon,% 0,94 ise argondur.

Bi (BZMUT), Po (POLONYUM), At (ASTATN), Rn (RADON),


77/179

77

Fr (FRANSYUM), Ra (RADYUM), Ac (AKTNYUM), Th(TORYUM), Pa (PROTAKTNYUM), U (URANYUM): Radyoaktifelementlerdir. Enerji retimi ve n elde edilmesinde kullanlr.

Sn (KALAY): Teneke, kalaylanm sacdr. Sac, ince demirelik

10. sinif kİmya dersİ kİtabi (eskİ programa gÖre)

Documents