10. sinif fizik - testokul.com fileayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha...

10. SINIF

DERS ANLATIM REHBERIFIZIK

2

KÜ

NY

E

10. Sınıf Fizik Ders Anlatım Rehberi

OK00-10.02DER06

978-605-2000-28-1

Ömer Öztel

Sümeyra Bakır - Cahit Bardakçı - Mustafa Elmasdere

TestOkul Dizgi Servisi

Kısmet Gül Albayrak

Osman Burak Kahveci - Kübra Yücel

Özge Burhan

Nilgün Aydoğan

Aykut Matbaası / Firuzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No: 24 / 26

A Blok Avcılar / İST. tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26

0 212 275 00 35 www.testokul.com / [email protected]

Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sok. No:15 / E Halim Meriç İş

Merkezi Kat: 9 Mecidiyeköy / İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Ek-

sen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen

Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde

kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde

gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazar

katkıdabulunanlar

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

dijital içerik

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

Copyright ©

ISBN 978-605-200-028-1

3

MER

HA

BA

Sevgili Öğrenciler,

Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra-

da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu iyice anlamaya uğraşan, sonrasında ise

tekrar etmek için çaba sarf eden sizlere işinizi çok kolaylaştıracak yeni bir ürün

sunuyoruz: Fizik Ders Anlatım Rehberi.

Ders Anlatım Rehberi, adı üstünde, size dersi öğrenme süreciniz boyunca rehber-

lik yapacak. Nasıl mı?

Öğretmeniniz akıllı tahtada ders anlatıyor, siz de not tutuyorsunuz ama “Ders

Anlatım Rehberi” sizi yönlendiriyor hangi notları tutacağınız hususunda. Temel

mantığı bu. Böylelikle uzun uzun yazıp hem yorulmamış hem de yazarken konu-

nun önemli noktalarını kaçırmamış oluyorsunuz.

Öncelikle her bir ünitede neler öğreneceğinizi, hangi konularla karşı karşıya ka-

lacağınızı gösteriyoruz ünitelerin ilk sayfasında. Bu sayede derse bir ön hazırlık

sağlanmış oluyor. Sonra küçük alt başlıklara ayrılmış şekilde konuları öğrenmeye

başlıyorsunuz. Çözümlü örnekler ve etkinliklerle size anlatılanlar somutlaşıp zih-

ninize yerleşiyor. Ayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha ayrıntılı

ve ilginç bilgileri renkli bölümlerle size sunuyor Ders Anlatım Rehberi. Kare kod-

ları kullanarak anlatımlardaki boşluklara, örneklerin ve etkinliklerin cevaplarına

ulaşıyorsunuz.

Ders Anlatım Rehberi, akıllı tahtada, konunun kavranmasına ve iyice anlaşılması-

na yardım edecek görsel ögeler ve videolar içeriyor.

Konu anlatımını pekiştirmeye yönelik çok sayıda etkinlik bulacaksınız bu kitapta.

Bu etkinlikler hem yoğun konu anlatımına boğulmamanızı, soluk almanızı sağla-

yacak hem de size anlatılanları daha iyi kavramanıza yardımcı olacak.

Konu anlatımının sonunda, gerekli yerlerde sorular yer alıyor testler hâlinde.

Bunlar, hem konunun tam öğrenilmesini sağlıyor hem de istenirse tekrar ve ödev

amaçlı kullanılabiliyor.

Size düşen anlatım rehberinizin yönlendirmelerine uymak ve kararlı adımlarla

hedefe yürümek.

Güzel ve başarılı bir gelecek sizleri bekliyor...

4

DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI

Konuyu kavramaya yönelik sorulara, uygulamalara bol miktarda yer verdik.

Bir sayfadan akıllı tahtaya yansıtılan ilk slaytı burada numaralandırdık.

Kitaptaki örnek soruların çözümle-rini ve etkinliklerin cevaplarına bu karekodlarlaulaşmanızı sağ-ladık.

Karekod

Slayt Numarası

Etkinlik

Ünite içindeki her bir bölü-mü bu başlıkla ayırdık.

Konu Başlığı

Öğretmenin ayrıca belirtmek istediği önemli gördüğü her şeyi yazabil-meniz için bu bölümü ayırdık.

Not Alanı

Bazı yerleri boş bırakılmış (pembe yazılı) anlatımlarla konuya sağlam bir temel atmanızı istedik.

Anlatım Bölümü

5

DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI

Çoktan seçmeli soruları da unutmadık elbette.

Konu Değerlendirme Testi

Mor zeminli bu bölümü Fen Lisesi müfredatına göre hazırladık.

Ekstra Bilgi

Konuyla ilgili önemli noktaları bu alanda size sunduk.

Anahtar Bilgi

6

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1: Elektrik Akımı ............................................................................... 10

Bölüm 2: Direnç ve Potansiyel Fark ............................................................. 11

Bölüm 3: Gerilim-Akım İlişkisi (Ohm Kanunu) ............................................ 14

Bölüm 4: Dirençlerin Bağlanması ................................................................. 18

Bölüm 5: Üreteçlerin Bağlanması ................................................................. 29

Bölüm 6: Elektriksel Güç ve Enerji ................................................................ 33

Bölüm 7: Lambalı Devreler ........................................................................... 38

Bölüm 8: Mıknatıslar ..................................................................................... 42

Bölüm 9: Akımın Manyetik Etkileri .............................................................. 46

1. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

Bölüm 1: Katılarda Basınç ............................................................................ 52

Bölüm 4: Durgun Sıvılarda Basınç ................................................................ 58

Bölüm 5: Gazların Basıncı ............................................................................. 68

Bölüm 6: Kaldırma Kuvveti ........................................................................... 74

2. ÜNİTE BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

7

Bölüm 1: Aydınlanma ................................................................................... 120

Bölüm 2: Gölge .............................................................................................. 123

Bölüm 3: Işığın Yansıması ............................................................................. 130

Bölüm 4: Düzlem Aynalar ............................................................................. 133

Bölüm 5: Küresel Aynalar ............................................................................. 141

Bölüm 6: Küresel Aynalarda Görüntü .......................................................... 145

Bölüm 7: Işığın Kırılması ............................................................................... 149

Bölüm 8: Sınır Açısı ve Tam Yansıma ............................................................ 152

Bölüm 9: Mercekler ....................................................................................... 158

Bölüm 10: Prizmalar ........................................................................................ 162

Bölüm 11: Renkler ........................................................................................... 163

4. ÜNİTE OPTİK

Bölüm 1: Dalga ve Dalga Hareketinin Temel Değişkenleri ........................ 86

Bölüm 2: Dalgaların Titreşim Doğrultusuna Göre Sınıflandırılması ........... 91

Bölüm 3: Yay Dalgaları .................................................................................. 94

Bölüm 4: Su Dalgaları ................................................................................... 103

Bölüm 5: Ses Dalgaları .................................................................................. 112

Bölüm 6: Deprem Dalgaları .......................................................................... 116

3. ÜNİTE DALGALAR

1. ÜNİTEELEKTRİK VE

MANYETİZMA

9

Bölüm 1: Elektrik Akımı ............................................................. 10

Bölüm 2: Direnç ve Potansiyel Fark .......................................... 11

Bölüm 3: Gerilim-Akım İlişkisi (Ohm Kanunu) .......................... 14

Konu Değerlendirme Testi - 1 ............................................ 16

Bölüm 4: Dirençlerin Bağlanması ............................................... 18



Bölüm 5: Üreteçlerin Bağlanması ............................................... 29


Bölüm 6: Elektriksel Güç ve Enerji ............................................. 33


Bölüm 7: Lambalı Devreler ......................................................... 38


Bölüm 8: Mıknatıslar ................................................................... 42

Bölüm 9: Akımın Manyetik Etkileri ............................................ 46


1

1110 1110

2

4481

1 ELEKTRİK AKIMI

İletken bir telin kesitinden birim zamanda geçen

yük miktarına denir.

Elektrik akımı i harfi ile gösterilir ve birimi amperdir.

Elektrik akımı ampermetre ile ölçülür.

kablo

+

I•II

––

–

–

–

–

–

Şekildeki kabloda elektronlar ( – yükler) hareket eder.

Elektronların oluşturduğu elektrik akımı

.

+ –

pil

akımyönü

akımyönü

elektronlarınhareket yönü

elektronlarınhareket yönü

Kablonun kesitinden n tane elektron geçerse bu elektronların taşıdığı elektrik yükü kadardır.

Bir iletkenin kesitinden t sürede q kadar yük ge-çerse bu yük hareketinin oluşturduğu elektrik akı-mı,

bağıntısı ile hesaplanır.

İletkenliği katılarda sadece sağlar.

İletkenliği sıvılarda sağlar.

İletkenliği gazlarda ile sağlar.

Elektrik akımının yönü bir kabuldür. Buna göre, akı-mın yönü (+) yüklerin hareket yönü ya da (–) yüklerin hareket yönünün tersi olarak kabul edilmiştir.

Örnek 1

Bir iletkenin kesitinden 10 saniyede 30 coulomb yük geçiyor.

Bu yük geçişinden dolayı oluşan akım kaç amperdir?

Çözüm 1

Örnek 2

Bir iletkenin kesitinden 2 saniyede 1018 tane elektron geçiyor.

Buna göre, iletkende oluşan akım şiddeti kaç A’dır?(1 tane elektronun yükü = 1,6.10–19 C’dur.)

Çözüm 2

Elektrik akımını ölçen aletlere ampermetre denir. İdeal bir ampermetrenin iç direnci yaklaşık sıfırdır. Ampermetre, üzerinden geçen akımı ölçmek istedi-ğimiz devre elemanına seri olarak bağlanır. Amper-metre kapalı anahtar gibi düşünülür.

1110 1110

7

4482

Direnç

Bir iletkenin, üzerinden geçen elektrik akımına

(elektronların hareketine) karşı oluşturduğu zorlu-

ğa denir.

Direnç R harfi ile gösterilir ve birimi ohm (Ω) dur.

R

Değiştirilebilir direnceIII

i+ –

denir.

Şekildeki elektrik

devresinde reostanın

sürgüsü I yönünde çe-

kilirse direnç .

Şekildeki elektrik devresinde reostanın sürgüsü II

yönünde çekilirse direnç .

Bir İletkenin Direnci

L

S

Şekildeki iletken telin direnci, uzunluğu (L) ile

orantılıdır.

Şekildeki iletken telin direnci, kesit alanı (S) ile

orantılıdır.

Bir iletkenin birim hacminin gösterdiği dirence

denir. Öz direnç ρ harfi ile

gösterilir ve birimi Ω.m’dir.

Şekildeki telin direnci öz direnci ile

orantılıdır.

Buna göre, öz direnci ρ, kesit alanı S ve uzunluğu L

olan bir iletkenin direnci,

bağıntısı ile hesaplanır.

Örnek 3L

l

2SK

2l

S

Aynı maddeden yapılmış şekildeki K, L tellerinin di-

rençlerinin oranı, RK

RL kaçtır?

Çözüm 3

Örnek 4

Şekildeki silindir biçimli tellerin aynı sıcaklıkta direnç-leri eşittir.

Y

2r

2l

X

l

r

Buna göre, yapıldıkları maddelerin öz dirençlerinin ρX

ρY oranı kaçtır?

Çözüm 4

2DİRENÇ VE POTANSİYEL FARK

44

44

4481

1312

Örnek 5

Direnci R olan iletken bir tel tam ortasından ikiye katlanıp uç kısımları birleştiriliyor.

Buna göre, telin iki ucu arasındaki direnç kaç R olur?

Çözüm 5

Örnek 6

Şekildeki iletkenin KL uçları arasındaki direnç RKL, MN uçları arasındaki direnç RMN’dir.

3a

K L

M

N

2aa

Buna göre, RKL

RMN

oranı kaçtır?

Çözüm 6

Bir İletkenin Direncinin Sıcaklığa Bağlı Değişimi

Bir iletkenin öz direnci sıcaklıkla yaklaşık olarak doğ-

rusal .Yani bir iletkenin sıcaklığı artı-

rıldığında direnci de artar.

Bu değişim ρ = ρ0[1 + a(T - T0)] bağıntısıyla ifade edilir.

Bağıntıda,

ρ: herhangi bir sıcaklıktaki öz direnç,

ρ0: (T0 = 20° C) sıcaklıktaki öz direnç,

a: öz direncin sıcaklık katsayısıdır.

Bakır gibi metaller için öz direncin sıcaklığa bağlı gra-

fiği şekildeki gibidir.

T0

ρ

Örnek 7

Şekildeki elektrik devresinde anahtar kapatıldığında lamba ışık veriyor.

bakır

+ -

lamba

Lambanın ışık verme sürecinde bakır telin direnci ve lamba parlaklığı için ne söylenebilir?

Çözüm 7

11

4483

1312

15

4484

Örnek 8

Uzunluğu 200 m olan iletken bir telin kesit alanı 0,5 mm2 dir.

Bu telin 20 °C sıcaklıktaki direnci 8 Ω olduğuna göre, telin bu sıcaklıktaki öz direnci kaç Ω .m'dir?

Çözüm 8

Yarı iletkenlerin direnci sıcaklık arttıkça azalır. Si-

lisyum, Germenyum gibi saf bir yarı iletken için

öz direncin sıcaklığa bağlı değişimini gösteren

grafik aşağıdaki gibidir.

T

ρ

Bir takım metal ve bileşikler için direnç, kritik

sıcaklık denilen belli bir TC sıcaklığının altında

sıfıra gider. Bu maddeler süper iletken olarak

bilinir. Bir süper iletkenin direnç-sıcaklık grafiği

TC'nin üzerindeki sıcaklıklarda normal bir meta-

linki gibidir. Sıcaklık TC'ye eşit olduğunda ya da

onun altına düştüğünde öz direnç birden sıfıra

gider.

SıcaklıkO TC

Direnç

Potansiyel Fark (Gerilim)

Bir sistemin durumundan kaynaklanan, depolanmış ve kullanıma hazır enerjiye enerji denir.

Bu ünitede sıkça kullanacağımız potansiyel kelime-si ise potansiyel enerjinin bir göstergesidir.

Potansiyel fark V harfi ile gösterilir ve birimi volt‘tur.

Bir elektrik devresinde potansiyel fark oluşturan

aletlere denir.

+ –

+–

+ –

+–

Bir üreteç üzerinde elektrik akımının yönü (–) ku-

tuptan, (+) kutba doğru gösterilir.

akımın yönü akımın yönü

+ –

+–

İki nokta arasındaki potansiyel farkını ölçen aletle-

re denir.

İdeal bir voltmetrenin iç direnci çok büyüktür. Üze-

rinden akım geçmediği varsayılır. Bunun için, iki

ucu arasındaki potansiyel farkını ölçmek istediği-

miz devre elemanına paralel olarak bağlanır. Volt-

metre açık anahtar gibi düşünülür.

boru

motor

vana

Şekildeki düzenekte;

Motor → Üretece

Motorun oluşturduğu basınç farkı → Potansiyel farkına

Boru → İletken kabloya

Borudan akan su → Elektrik akımına

Vana → Anahtara

benzetilebilir.

1514 1514

19

4485

GERİLİM-AKIM İLİŞKİSİ (OHM KANUNU) 3Ri

A

V

Şekildeki direnç üzerinden i akımı geçiyor. Akım şiddeti

değiştirildiğinde direncin uçları arasında oluşan potan-

siyel farkının akım şiddetine bağlı grafiği şekildeki gibi

olur.

Potansiyel farkı

2V

i 2i

V

0 Akım şiddeti

Buna göre,

Grafiğin eğimi sabit olup değeri,

Eğim = Vi

= 2V2i

Bu grafiğin eğimi dirence eşittir.

O hâlde;

ya da

Birimler:

V: volt, i: amper, R: ohm (Ω)

Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkının,

iletkenden geçen akıma oranı sabit olup, bu sabit

değer iletkenin direncine eşittir. Buna

denir.

Buna göre, bir elektrik devresinde potansiyel fark,

akım ve direnç arasındaki eşitlik Ohm kanunu ile

hesaplanır.

Örnek 9

Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkının, iletkenden geçen akım şiddetine bağlı grafiği şekildeki gibidir.

Potansiyel farkı (V)

2 4

8

16

0 Akım şiddeti (A)

Bu iletkenin direnci kaç ohmdur?

Çözüm 9

Örnek 10

Şekildeki devre parçasında voltmetrenin gösterdiği değer 12 volt'tur.

A

V

R = 4 Ω

Buna göre, ampermetrenin gösterdiği değer kaç am-perdir?

Çözüm 10

1514 1514

22

4486

Örnek 11Şekildeki X, Y, Z dirençlerinden sırasıyla i, 2i, 3i şidde-tinde elektrik akımı geçmektedir.

i 2i 3i

X Y Z

3R 2R R

Bu dirençlerin uçları arasındaki potansiyel farkları VX, VY, VZ arasındaki ilişki nedir?

Çözüm 11

Örnek 12

Bir üreteç ve K, L, M, N ampulleri kullanılarak kurulan şekildeki devrede bütün ampuller ışık vermektedir.

Aylin, bazı ölçümler yapmak için devrede I, II, III, IV ile gösterilen her bir noktaya, uygun olup olmadığına bakmaksızın ampermetre veya voltmetreden birini ölçüm aracı olarak bağlıyor.

+ –

II

III

N

IV

M

I

L

K

Ölçüm araçları şekildeki gibi bağlandıktan sonra K, M, N ampullerinin ışık vermeye devam ettiği, L'nin ise ar-tık ışık vermediği gözleniyor.

Buna göre Aylin I, II, III, IV noktalarına sırasıyla hangi ölçüm araçlarını bağlamış olabilir?

Çözüm 12

Örnek 13

Uzunlukları sırasıyla L, L, 2L; kalınlıkları da S, 2S, 2S olan demirden yapılmış silindirik teller özdeş pillere şekildeki gibi bağlanmıştır.

V

LL 2L

i1 i2 i3

S 2S 2S

+ –V

+ –V

+ –

Bu devrelerdeki i1, i2, i3 akım şiddetleri arasındaki ilişki nedir?

Çözüm 13

Konu Değerlendirme Testi - 1

16

25

1. Bir iletkenin kesitinden 1,2 s içinde 3 .1019 tane elektron geçiyor.

Buna göre, iletkendeki elektrik akımı kaç A’dır?

(qe = 1,6.10–19 C)

A) 8 B) 4 C) 2 D) 0,4 E) 0,8

2. Şekildeki deşarj tüpünde 2 saniyede ok önünde 0,8 C'lik yük geçiyor.

ok0,8 C

Yük taşıyıcılar sadece elektron olduğuna göre,

I. Oluşan elektrik akımının şiddeti 0,4 A'dır.

II. Elektronlar ok yönünde hareket etmiştir.

III. Elektrik akımı ok yönündedir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

3. Öz direnç, boy ve kesit alanı değerleri tablodaki gibi olan K, L, M iletken tellerinin dirençleri sıra-sıyla RK, RL, RM’dir.

Öz direnci Boyu Kesit alanı

K ρ 2l

2S

L 2ρl

2S

M 2ρ 2l

S

Buna göre RK, RL, RM arasındaki ilişki nedir?

A) RK > RL = RM B) RK = RL > RM

C) RL = RM > RK D) RM > RL = RK

E) RM = RL = RK

4. Öz dirençleri sırasıyla 2ρ, ρ olan şekildeki X, Y tel-lerinin dirençleri eşittir.

X Y

2l

lY

3r2r

Buna göre, Y telinin uzunluğu lY, kaç l’dir?

A) 94

B) 3 C) 92

D) 6 E) 9

5. Şekil I'deki iletken telin direnci 100 Ω'dur.

Şekil I Şekil II

100 cm

20 cm

Bu telin 20 cm'lik kısmı kesilip Şekil II'deki gibi alt tarafına eklenirse direnci kaç Ω olur?

A) 60 B) 70 C) 80 D) 90 E) 100

6. X, Y, Z tellerinin uçları arasındaki potansiyel fark-larının dirençlerden geçen akım şiddetlerine bağlı grafikleri şekildeki gibi oluyor.

Potansiyel fark

Akım2ii0

2V

V

X Y

Z

Buna göre X, Y, Z'nin dirençleri RX, RY, RZ arasın-daki ilişki nedir?

A) RX > RY > RZ B) RX > RZ > RY

C) RY > RZ > RX D) RZ > RX > RY

E) RZ > RY > RX

44

4

17

31

7. İletken, silindirik bir telin uçları arasındaki po-tansiyel farkının, iletkenden geçen akıma bağlı grafiği şekildeki gibidir.

Potansiyelfark (V)

Akım (A)20

8

Bu iletken tel tam ortasında kesilip uçları birleşti-rilirse iki ucu arasındaki direnc kaç ohm olur?

A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16

8. Şekildeki elektrik devrelerinden geçen elektrik akımlarının şiddetleri i1, i2, i3 tür.

V 2V 2V

R R RRi1 i2 i3

+ – + – + –

Buna göre, i1, i2, i3 arasındaki ilişki nedir?

A) i1 = i2 = i3 B) i1 = i2 > i3 C) i2 > i3 = i1 D) i3 = i2 > i1 E) i3 = i1 > i2

9. Aynı maddeden yapılmış silindirik X, Y iletken tel-lerinin uçları arasındaki potansiyel farkının akıma bağlı grafikleri şekildeki gibidir.

Potansiyel fark

Akım2ii0

VX Y

Teller aynı kalınlıkta olduğuna göre uzunlukları-

nın oranı, LX

LY

kaçtır?

A) 14

B) 12

C) 1 D) 2 E) 4

10. Şekildeki elektrik devresinde üretecin gerilimi 30 volt, direnç ise 10 Ω’dur.

K

L M

NV = 30 volt

R = 10 Ω

+ –

Buna göre K - L, L - M ve M - N noktaları arasın-daki potansiyel farklar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

K - L (V) L - M (V) M - N (V)

A) 0 0 30

B) 0 30 0

C) 10 30 0

D) 10 10 30

E) 30 30 30

11. Şekildeki elektrik devrelerinde A1, A2 ampermet-relerinden geçen elektrik akımları i1, i2 dir.

2L L

DemirDemir 2SSA1

V+ –

A2

V+ –

Buna göre, i1i2

kaçtır?

A) 14

B) 12

C) 1 D) 2 E) 4

12. Şekildeki kabloların kesitlerinden sırasıyla t, t, 2t sürelerde n, 2n, 2n tane elektron geçiyor.

1 2 3

Bu kablolardaki i1, i2, i3 akım şiddetleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir?

A) i1 = i2 = i3 B) i1 > i2 = i3 C) i2 > i1 = i3 D) i2 = i3 > i1 E) i3 > i2 > i1

1918 1918

37

4489

DİRENÇLERİN BAĞLANMASI 41. Seri Bağlama

Dirençlerin birbiri ucuna bağlanmasına

denir.

Birden fazla direncin yaptığı etkiyi tek başına ya-

pan dirence denir.

V

i

VX

RXiX

VY

RYiY

+ –

Şekildeki dirençlerden geçen akım şiddetleri eşittir.

Buna göre, ‘dir.

X direncinin uçları arasındaki potansiyel farkı,

VX = i.RX

Y direncinin uçları arasındaki potansiyel farkı da

VY = i.RY

V, VX, VY arasında, ilişkisi vardır.

Devredeki eşdeğer direnç, dirençlerin toplamına eşittir.

Buna göre, ‘dir.

Dirençler seri olarak bağlandığında devredeki eşde-

ğer direnç , devredeki akım şiddeti

.

Örnek 14

Şekildeki elektrik devresinde ampermetrenin gösterdi-ği değer 3 amperdir.

V = 24 Volt

A

V

3 W R

+ –

Buna göre, voltmetrenin gösterdiği değer kaç volt'tur?

Çözüm 14

Örnek 15

Şekildeki elektrik devresinde KL noktaları arasına bağ-lanan voltmetrenin gösterdiği değer VKL, ML noktaları arasına bağlanan voltmetrenin gösterdiği değer de VML’dir.

K

L

M

2R

R

+ –

Buna göre, VKL

VML oranı kaçtır?

Çözüm 15

1918 1918

40

4490

Örnek 16

K

L

1 Ω

2 Ω

3 Ω

Şekildeki devre parçasında KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç kaç ohmdur?

Çözüm 16

Örnek 17

20 volt

4 volt

X

2 Ω 3 Ω

+ –

Şekildeki elektrik devresinde X direnci kaç ohmdur?

Çözüm 17

2. Paralel Bağlama

Dirençlerin birer uçlarının bir noktaya diğer uçla-rının ise başka bir noktaya bağlanmasına paralel bağlama denir.

i VX

RXiX

VY

RYiY

V+ –

Paralel bağlı devre elemanlarının uçları arasındaki

potansiyel farkları eşittir.

Buna göre, ’dir.

X direncinden geçen akım şiddeti iX = VRX

,

Y direncinden geçen akım şiddeti ise, iY = VRY

dir.

Elektrik akımı korunumlu olduğundan, ‘dir.

Devrenin eşdeğer direnci,

bağıntısı ile bulunur.

Bu bağıntıya göre, paralel bağlı direnç sayısı ar-

tarsa, devrenin eşdeğer direnci ,

devredeki akım şiddeti .

Evlerimizdeki elektrikli aletler seri mi yoksa paralel mi bağlıdır? Tartışalım.

Örnek 18

A1

A2

R2 = 3 Ω

R1 = 6 Ω

V = 12 volt+ –

Şekildeki elektrik devresinde A1 ve A2 ampermetrele-rinin gösterdikleri değerler kaç amperdir?

2120

44

4491

Çözüm 18

Örnek 19

2 Ω

3 Ω

6 Ω

K L


Çözüm 19

Örnek 20

Şekildeki devre parçası R büyüklüğündeki özdeş di-rençlerle oluşturulmuştur.

R

R

R

R

RK L

Buna göre, KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç kaç R'dir?

Çözüm 20

Örnek 213 Ω

K L

6 Ω

4 Ω

2 Ω

Şekildeki devre parçasında KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç kaç Ω’dur?

Çözüm 21

n tane paralel bağlı eşit ve R büyüklüğündeki direnç-

lerin eşdeğeri, Reş = Rn

bağıntısı ile hesaplanabilir.

2120

48

4492

3. Dirençlerin Karışık Bağlanması

Bir elektrik devresinde dirençler karışık olarak bağ-

lanabilir.

R2

R3

R1 i1

i2

K

i3

Şekildeki elektrik devresinde R2 ve R3 dirençleri

paralel bağlı, bunlar da R1 direncine seri bağlıdır.

Devrenin eşdeğer direnci,

Reş = R1 + d1R2

+ 1R3n–1

değerine eşittir.

K noktasına gelen i1 akımı R2, R3 dirençlerine, di-

rençlerin büyüklükleri ile ters orantılı olarak da-

ğılır.

R2 ve R3 dirençleri paralel bağlı olduğundan uçla-

rındaki potansiyel farkları eşit olmalıdır.

Bu durumda, i2.R2 = i3.R3 ve i1 = i2 + i3 eşitlikleri

kullanılarak i2 ve i3 akımları hesaplanır.

Kısa Devre

İki ucu arasına dirençsiz bir tel bağlanarak üzerin-

den elektrik akımı geçmesi engellenen devre

elemanı olur. Kısa devre olan

devre elemanları hesaba katılmaz.

R1

V

R2

i

+ –

Şekildeki elektrik devresinde R1 direnci kısa dev-

re olmuştur. Bir devre elemanına paralel olarak

dirençsiz bir tel bağlanırsa o devre elemanı kısa

devre olur. Yukarıdaki devre için, V = i.R2 eşitliği

yazılır.

Örnek 22

Şekildeki devre parçasında A1 ampermetresi 3 A değe-rini gösteriyor.

A1

A2

6 Ω

4 Ω 2 Ω

3 Ω

Buna göre, A2 ampermetresi kaç A değerini gösterir?

Çözüm 22

Örnek 23

Şekildeki devre parçasında voltmetre 24 volt değerini gösteriyor.

6 Ω

4 Ω

12 ΩAV

Buna göre, A ampermetresinden kaç amper akım geçer?

2322

52

4493

Çözüm 23

Örnek 24

Şekildeki devre parçasında ampermetreden 4 A şidde-tinde elektrik akımı geçiyor.

A

V

6 Ω

3 Ω

12 Ω

Buna göre, voltmetre kaç volt değerini gösterir?

Çözüm 24

Örnek 25

K L

6 Ω 6 Ω

4 Ω

2 Ω

Şekildeki devre parçasında K - L noktaları arasındaki eşdeğer direnç kaç Ω'dur?

Çözüm 25

Örnek 26

K

L

12 Ω6 Ω6 Ω

6 Ω


2322

55

4494

Çözüm 26

Örnek 27

K L6 Ω

4 Ω

3 Ω

3 Ω


Çözüm 27

Örnek 28

Büyüklükleri 2 Ω olan özdeş R1, R2, R3 dirençleri ile ampermetre ve voltmetre kullanılarak şekildeki devre parçası oluşturulmuştur.

A

KR1 = 2 Ω

R3 = 2 Ω

R2 = 2 Ω

L

V

Buna göre, KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç kaç ohmdur?

Çözüm 28

Örnek 29

36 volt

R1 = 4 Ω

R3 = 6 Ω

R2 = 3 Ω A

+ –

Şekildeki devre parçasında ampermetreden kaç am-per şiddetinde elektrik akımı geçer?

Çözüm 29

44

44

4481

2524

Etkinlik

Aşağıdaki devre parçalarında K, L noktaları arasındaki eşdeğer dirençleri hesaplayınız.

1.

2 Ω

K L

4 Ω

6 Ω

2. 2 Ω

6 Ω 6 Ω

K

L

12 Ω

3. 4 Ω

2 Ω

4 Ω

6 Ω

12 Ω

K L

4.

K L4 Ω

4 Ω 4 Ω 2 Ω

5.

K L6 Ω

6 Ω

6 Ω 3 Ω

6 Ω

6 Ω

6.

K L12 Ω

4 Ω 4 Ω 10 Ω

7.

K

L

12 Ω

7 Ω

5 Ω 6 Ω

6 Ω 6 Ω

8. 6 Ω

6 Ω 6 Ω 6 Ω

6 Ω

K L

58

4495

44

4

252524

60

1. Üzerlerinden geçen akımın, uçları arasındaki ge-rilime bağlı değişim grafiği Şekil I’deki gibi olan X, Y, Z dirençleri Şekil II’deki gibi bağlanmıştır.

X

X Y Y

Z

Şekil I

Şekil II

K L

X

Y

Z

Akım (A)

Gerilim (V)

15

10

5

010 20 30

Buna göre, K-L noktaları arasındaki eşdeğer di-renç kaç Ω’dur?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

2. Özdeş dirençlerle kurulan şekildeki elektrik devre-sinde K-L ve M-N noktaları arasındaki potansiyel farklar sırasıyla VKL ve VMN’dir.

K L

M N + –

Buna göre, VKL

VMN oranı kaçtır?

A) 14

B) 13

C) 12

D) 23

E) 34

3.

K L

6 Ω

12 Ω

2 Ω

Şekildeki devre parçasında KL noktaları arasında-ki eşdeğer direnç kaç Ω’dur?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

4. Şekildeki elektrik devresinde voltmetre 48 volt değerini göstermektedir.

4 Ω

6 Ω

2 Ω4 Ω

+ –

A

V

Buna göre, ampermetrenin gösterdiği değer kaç amperdir?

A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12

5. Şekildeki elektrik devresinde iç direnci önemsiz üretecin gerilimi 36 volt'tur.

K

L M

N

6 Ω

3 Ω

4 Ω

36 volt+ –

Buna göre K-L, L-M ve M-N noktaları arasındaki potansiyel fark kaç volt'tur?

K-L L-M M-N

A) 24 12 0

B) 24 12 12

C) 24 36 0

D) 36 36 0

E) 36 36 36

6. Şekildeki elektrik devresinde ampermetrenin gös-terdiği değer 5 amperdir.

9 Ω

18 Ω

AR

V = 60 volt+ –

Buna göre, R direnci kaç Ω’dur?

A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15

Konu Değerlendirme Testi - 2

26

66

7. Şekildeki devre parçasında KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç 5 Ω’dur.

X

K L

6 Ω

30 Ω

2 Ω

Buna göre, X direncinin büyüklüğü kaç Ω’dur?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12

8. Şekildeki devre parçasında KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç RKL, KM noktaları arasındaki eşde-ğer direnç de RKM dir.

K

ML

6 Ω

4 Ω

2 Ω

Buna göre, RKL

RKM oranı kaçtır?

A) 38

B) 89

C) 1 D) 98

E) 83

9. Şekildeki devre parçasında KL noktaları arasındaki eşdeğer direnç; yalnız X anahtarı kapalı iken R1, X, Y anahtarları birlikte kapalı iken R2’dir.

K R R R

Y

X

L

Buna göre, R1R2

oranı kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 6 E) 9

10.

K L

8 Ω

8 Ω

8 Ω

6 Ω

3 Ω

4 Ω

Şekildeki devre parçasında K-L noktaları arasın-daki eşdeğer direnç kaç Ω’dur?

A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 9

11.

K L

6 Ω

6 Ω

6 Ω8 Ω

8 Ω

12 Ω


A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

12.

K L

6 Ω

6 Ω

3 Ω4 Ω

12 Ω


A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

10. sinif fizik - testokul.com fileayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha...

Documents