TRK EDEBYATI 3

TARH NDE TRK EDEBYATI

1. Edebiyat- Tarih liflkisi

2. Trk Edebiyatnn Dnemlere Ayrlmasndaki ltler

ZET

TEST I

NTE I

TRK EDEBYATI 3

2

Bu nitenin sonunda;

* Edebiyat-tarih iliflkisinin boyutlarn inceleyerek Trk edebiyatnn dnemlere ayrlmasndaki ltleri kavrayacaksnz.

BU BLMN AMALARI

* Bu blmde rendiiniz tanmlar bir kez de siz syleyiniz.

* Bu nitedeki edebiyat-tarih iliflkisi rnekleriyle yetinmeyip baflka rneklerle bilgilerinizi destekleyiniz.

* Konu iinde size yneltilen sorular cevaplaynz.

* Bilmediiniz szck ve kavramlarn anlamlarn szlkten bulunuz.

* nite iindeki sorular cevaplayp rendiklerinizi pekifltiriniz.

* nitede zorluk ektiiniz yerler varsa yazarak alflnz.

* Ak Lise TV programlarn izlemeyi unutmaynz.

NASIL ALIfiMALIYIZ?

TRK EDEBYATI 3

3

1. EDEBYAT TARH LfiKS

HAZIRLIK Edebiyat tarihi en genifl anlamyla edebiyat inceler. Gemiflte eser vermifl

nemli sanatlar ve eserlerini, edebiyat ve sanat akmlarn, bunlarn toplumdauyandrd yanklar arafltrr ve deerlendirir. Bunlar yaparken metinlerden yola karve nesnel sonulara varmaya alflr.

1. Edebiyat tarihi hangi bilim dallar ile ortak alflma alanna sahiptir?

2. Edebiyatn dflndaki gzel sanatlar hangileridir?

3. Edebiyat tarihi hangi ynleriyle dier sosyal bilimlerden farkl olabilir?

Edebiyat tarihi, medeniyet tarihinin en nemli ksmdr. Bir milletin uzun asrlaresnasnda geirdii fikr ve hiss geliflmeyi belirten btn kalem rnlerini inceleme ileonun manevi hayatn, gerekte olduu gibi tasvire alflr.

Bir milletin edebiyat, mill ruhu ve mill hayat gstermek iin en samimi birayna saylabilir. Bir millet, hayat nasl gryor? Nasl dflnyor? Nasl hissediyor?Biz, bunu en doru ve en canl olarak o milletin fikir ve kalem rnlerinde bulabiliriz.

Edebiyat, toplumun bir kurumu olmasndan dolay, kendisini meydana getirentoplumun dier kurumlaryla bal ve onlarla ahenklidir. Hakikaten, bir milletincorafi evresiyle, sonra iktisadi, din, hukuki, ahlk, bedii, siyasi hayatyla edebiyatarasndaki balantlar ok aktr.

Gemifl zamanlara ait bir edeb eseri laykyla ve tarih mnsyla anlamak iin,nce o devrin genel hayatn, yaflayfl ve dflnfl tarzlarn, o devir insanlarnn hayatve evren hakknda neler bildiklerini renmemiz gerekir. Demek oluyor ki edebiyat tarihi, bir milletin corafi evresini, din, hukuk, ahlak, iktisat, gzel sanatlar gibi

EDEBYAT TARH

Fuad KPRL

TRK EDEBYATI 3

4

Bir toplumun tarih boyunca yaflad, sosyal ve kltrel alandaki deiflmeleri,geliflmeleri izlemede edebiyat tarihinin rol var mdr? Arafltrnz.

kurumlarn ve siyasi hayatn genel yapsyla gsteren medeniyet tarihinin ya da genelve yaygn anlamyla tarihin erevesi iinde incelenmelidir. Filoloji yani Lisaniyatve tarih zerine dayanmadan edebiyat tarihi meydana getirilemez.

Bir flaheseri incelemedeki amacmz, o milletin edeb geliflmesini gerei gibi vedoru olarak anlamak iindir. nk bir flaheser, neticede mutlaka toplumsal birlknn ifadesidir.

Dhiler, mensup olduklar toplumun bugnk veya gelecekteki bir lksnbaflaryla temsil eden insanlar olmak bakmndandr ki edebiyat tarihinde bafllca hedefolurlar.

Ord. Prof. Dr. Fuad KPRL

Trk Edebiyat Tarihi

Sadelefltirilerek ve ksaltlarak alnmfltr.

M. Fuad Kprl, Trkiyede ilk defa zellikle tarih ve edebiyat tarihiincelemelerinde bilimsel yntemleri ortaya koymufl bir bilim adamdr. Onun ortayakoyduu yntemler btn bilimsel alflmalarda esas alnmfl ve yaplan alflmalar bilimsel temellere oturmufltur.

Okuduumuz Edebiyat Tarihi adl metinde yazar edebiyatn, edeb eserinortaya kt toplumun tarihiyle, sosyal yapsyla olan iliflkisini aklamaktadr.

Edebiyat tarihinin, edeb eserler sayesinde bir toplumun alar boyunca geirdiisosyal, siyasi, ekonomik ve dflnce alanndaki deiflme ve geliflmeleri gzler nneserdiini grrz.

M. Fuad Kprlnn alflmalarnn arlk noktas edebiyat tarihidir.Edebiyatmzn geliflimini tarih ve yaylma alanlarnda bir btn olarak ele alan M. Fuad Kprl, birok dnemi ve eseri gn flna kard. Btnyle bir kenarabraklmfl olan halk edebiyatn ve flairlerini tantt.

TRK EDEBYATI 3

5

KL TGN YAZITI

Ben Tanr gibi gkte domufl Trk Bilge Kaan, flimdi tahtma oturdum. Szlerimisonuna kadar iflit, btn kk kardefllerim, yeenlerim, oullarm, btn soyum, milletim, sadaki fladagt beyler, soldaki tarkanlar, buyruk beyleri Otuz-Tatar, DokuzOuz beyleri, bu szlerimi iyice iflit, dikkatle dinle:

Doudan gn dousuna, gneyde gn ortasna, batda gn batsna, kuzeyde geceortasna doru bu evre iindeki bulunanlar hep bana tabidir.

stte mavi gk, altta kara yer yaratldnda, ikisi arasnda insanolu yaratlmfl.nsanolu zerine de atalarm Bumin Kaan, stemi Kaan tahta oturmufllar; tahta oturarak Trk milletinin lkesini, tresini kurmufllar, dzenlemifller. Drt yn hepdflmanmfl, asker yollayp drt yndeki milletleri, hep egemenlii altna almfl, hepitaatli klmfllar. Douda Kadrkan ormanna, batda Demirkapya kadaryerlefltirmifller. Bilgili kaanlarmfl, yiit kaanlarmfl.

i aflsz, dfl elbisesiz, zayf, zavall millet zerine kaan oldum. Kkkardeflim Kl Tiginle szlefltik: Babamzn, amcamzn kazand milletin ad san yokolmasn diye, Trk milleti iin gece uyumadm, gndz oturmadm, kardeflim Kl Tiginile, iki flad ile lesiye bitesiyle alfltm... Ondan sonra, Tanr yardm ettii iin, lecekmilleti dirilttim, plak milleti giydirdim, yoksul milleti zengin ettim, az milleti okettim. Baflka lkeli, baflka kaanl milletlerden daha iyi kldm.

Btn bu yazlar ben, Kl Tiginin yeeni Yol Tigin yazdm.

AIKLAMALAR

Dikili tafllar zerine yazlmfl bulunan bu yaztlarda Dou Gktrklerin tarihianlatlmfltr. Bu yaztlarn kazl bulunduu tafllar Orhun rmann eski yatana dikildikleri iin Orhun Antlar diye anlrlar. Bu antlar 18. yzyl ortalarna dorubulunmufl, zerlerindeki yazlar da 19. yzyl sonunda Danimarkal bilim adamThomson tarafndan okunmufltur.

Okuduunuz yaztta Gktrk devletinin kuruluflu, Bilge Kaan ile Kl Tigininyaptklar anlatlmfltr.

Gnmzden on yzyl nce Trke szcklerle yazlmfl olan bu yaztlardatarihsel bilgilerin yan sra Trk dilinin yabanc bir dile muhta olmadan her trlduygu ve dflnceyi anlatacak kadar geliflmifl olduunu da grmekteyiz.

Metinde kaanlarn ve beylerin kendi rahatlarndan nce, ulusun mutluluunudflnmeleri gerektiini anlatan cmleleri bulunuz.

TRK EDEBYATI 3

6

AKINCI

Bin atl aknlarda ocuklar gibi flendik;

Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!

Ak tolgal Beylerbeyi haykrd: lerle!

Bir yaz gn getik Tunadan kfilelerle...

fiimflek gibi bir semte atldk yedi koldan;

fiimflek gibi Trk atlarnn getii yoldan.

Bir gn dolu dizgin boflanan atlarmzla,

Yerden yedi kat arfla kanadlandk o hzla.

Cennette bugn glleri amfl grrz de

Hl o kzl htra titrer gzmzde.

Bin atl aknlarda ocuklar gibi flendik,

Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!

Yahya Kemal BEYATLI

Yahya Kemal Beyatlnn Aknc adl fliiri Tuna boylarn aflarak Avrupa ilerine aknlar yapan eski Trk aknclarnn azndan syleniyor.

fiair bu kahramanlk gnlerini aknclar arasnda yaflamflasna gl bir hatradili kullanarak yazmfl fliirini.

Bir edebiyat eseri olan Aknc fliiri yazld dnemi hangi tarih ynyle vurgulamaktadr?

Yahya Kemal BEYATLI

TRK EDEBYATI 3

7

KARAGZ OYUNUNUN KISA TARH

1582 flenliinden sz eden biri yerli, teki yabanc iki kaynakta, bu flenlikte glgeoynatld daha belirgin olarak anlatlmfltr. Yerli kaynakta zetle flyle deniyor:

( Bir oyuncu meydana perde kurdu, bunun arkasndan eflitli garip timsaller(tasvirler) yrtt, trl trl kufllar uurttu, vahfli hayvanlar birbirleriyle savafltrd,ssl tahtlar zerine oturttuu gzelin karflsnda flklara boyun edirdi, cennetglmnn andran delikanllar salna salna yrtt, gzel sesli flarkclara trlezgiler syletti, byk gemileri rzgrla koruda (karada) uurdu, meclisler kurupgezmeye kanlar yedirip iirdi, bahelerde trl iekler seyrettirdi, trl yemiflleridrt mevsim demeyip gz ap kapayncaya kadar yetifltirdi, fare ile kedinin, leylek ileylann seyredilmesinden sonra meydan yerine korkun bir canavar getirip insanlaryutturdu.)

Cevdet KUDRET

AIKLAMALAR

Deriden kesilmifl insan, hayvan, bitki, eflya vb. gibi birtakm figrlerin arkadanflk verilerek bir perde zerine yanstlmas temeline dayanan Karagz bir glgeoyunudur.

Dou lkelerine zg bir sanat olan glge oyununun ilkin inden ktsanlmaktadr. Bir in sylentisine gre, mparator Wu, ok sevdii karsnn lmzerine derin bir zntye kaplr. fiaw-Wng adl bir inli, imparatorun zntsnazaltmak iin, len kadnn hayalini bir perde arkasndan gsterebileceini syler.Sarayn bir odasna gerdii beyaz bir perdenin arkasndan geirdii bir kadnn perdezerine dflen glgesini, len kadnn hayali diye sunar. slam dnyasnda, bu oyunaglge hayali, perde hayali gibi adlar verilmifltir. 12. yzyln ikinci yarsndaSelhaddin-i Eyyubinin saraynda hayal oynattrdn kitaplardan neriyoruz.

Glge oyununun Anadoluya ne zaman girdii konusunda eflitli sylentilervardr: Evliya elebiye gre; Karagz ile Hacivat, Anadolu Seluklular zamanndaoynatlmfltr.

Karagz metinlerinin yazldklar dnemin atmosferi yansttn nerelerdenanlyoruz?

TRK EDEBYATI 3

8

Paris fiehrinde Grlenler

fiehir iinde acayip ve garaip binalar ve saraylar ve baheler vardr ki saymakmmkn deildir.

Bir bahe daha grdk. Kraln imifl. Bu bahe birka daireden ibarettir. Bir dairesiTeflrihhanedir. Mahsus mderrisi var. Ne kadar kufl varsa teflrih edip mahsus odalarakomufllar. Bu arada btn bir fili teflrih edp zincirler ile yle tutturmufllar ki, gya ayakzre durur. Lakin, etten ve yadan ari olup kemikleri birbirinden ayrlmamak iin herbir mafsal baflka demir tellerle balamfllar. Her uzvu gerei gibi seyir ve temaflaolunur. Btn kufllar da yle. Ve bir ok erkek, kadn ve ocuktan insanlar var, her uzvuseyrolunur. Etleri, yalar, damarlar ve sinirleri dahi grnsn iin, balmumundan heruzvu mcessem tasvir etmifller. Bir de temafla olunur ve talebelere ders vaktinde gsterirler. Damarlarn, sinirlerin renklerini benzetmifller. Bu trl ifllerde dikkat veihtimamlarna sz yoktur. Ve bir dairesi daha Tabibhanedir. Ann dahi mahsus mderrisi var. Bahe, ana teslim olunmufl.

Devhaneyi vardk. Mteaddit odalar hep hcrelere blmfller. fiifleler ile trlilalar toplamfllar. yle ki dnyada mevcut olandan bir fley hari kalmamak zere.Nice deniz ve kara acaibinden tafllar, aalar ve miller ve madenler toplamfllar ki saymak kabil deildir.

Geldik baheye. Gezp dolafltkta, tp kitaplarnda ad geen ve yazl ne kadarnebat var ise toplamakta o mertebe ihtimam etmifller ki Acem ve zbek diyarndahasl olan nebatlardan getrp dikmifller. (Ve Hindiden ve inden bilhassa YeniDnyadan ol kadar aa iek ve nebatlar getrmfller ki says belli olmayan garipve acayib grlmedik aa, iek ve nebatlar grdk ki grmeyenlere tarif ve tavsif ileifade mmkn deildir.)

Paris flehrinin havas souk olmala Yeni Dnya nebatlarnn terbiyesine uygun

FRANSA SEFARETNAMES

TRK EDEBYATI 3

9

olmadndan limonluk gibi kfllklar yapup drt tarafn camla evirmifller. Bunlarnaltlar bofl olup ocaklar yapmfllar, fliddetli kflda Yeni Dnya havasna muadil olacakkadar atefl yakmala hamam gibi altndan strlar ve havas lk olsun diye bakrdfleyip annla strlar. stediklerini elde etmek iin bu mertebede dikkat ederler.

Bundan baflka, nice saraylar ve kiliseler ve kitaphaneler seyir ve temfl olunduki saymakla bitmez.

Paris flehri, aslnda stanbul kadar yoktur. Lakin binalar er, drder kat olupyedi kat yaplmfl haneleri dahi oktur. Her tabakasnda bir kalabalk, oluk ocuklaryla otururlar. Sokaklarnda halk ziyade ok grnr. Zira avretler daimasokaklarda hne be hne gezmektedirler. Asla evlerinde oturmazlar. Erkek ve kadnkarflk olmala flehrin ii ziyade kalabalk grnr. Dkknlarda oturup alflverifl edenler hep kadnlardr.

Sokaklar genifl olup bafltan bafla drt kfle yontulmufl kaldrm tafl iledflenmifltir. Hanelerinin ou krgir binadr. Salam yaplmfl, hofl grnflldrler.

fiehrin ortasndan Sen Nehri geip ada hsl olmufltur. fiehrin ortasnda kalupkpr ile bir taraftan br tarafa geilir.

Bu flehirde lmfl olan Koca Kral bir mneccimhne bina etmifl ve Kasin adndabir stad- kmil iin de bir rasatgh yapmfl bir byk krgir kule bina ettirmifl. tabakadr ve her tabakasnda mteaddit odalar var ki yldzlar gzleyecek rasat letleriile dopdolu. Cerri eskal sanayiine mteallik hice letler havaszl ve havay tecrbeiin letler, sular yokufl yukar karmak iin nice letler ve dahi trl garip sanatlaramteallik hesapsz letler var ki saylr gibi deil.

Heyet ve hendese letleri saysz idi ve elik krsler zerinde kreler var idi kiher birinin iine adam oturtmak kaabil idi. Ve daha nice grlmedik yldzlaramteallik aletler seyir ve temafla eyledk ki yldzlar ilminden biraz haberi olan adambu letler ile ksa zamanda stad olabilir.

Bu arada ay tutulmas ve gnefl tutulmas bilmek iin bir let icat etmifller. Birkadaireden yapl ve etrafna rakamlar yazlmfl, ay ve gnefl de iflaret olunmufl. Dairelerdndrldke saat akrebi gibi bir mil var, ucu ake gibi yuvarlak, kh gnefle kh ayauzanr.

Yine gnefl dahi byledir. gezegenleri seyr iin durbin peyd etmifller. fiyle ki:yinesi, berber yinesinden byk, tenekeden kubur etmifller, kuyu tulumbas gibiolmufl. Uzunluu elli ziradan fazla. Ve bir gemi serenini dikine oturdup baflna makarafleklinde bir tekerlek koyup bir let asmfllar. Ol letin bir ucunu durbine salambalayup bir ucuna dahi kurflunlar ve demirler asmfllar. Cerri eskal sanat zere biradam o durbinin ucunu alaa, yksee, ne, arkaya, saa, sola evirebilir.

Biz dahi ol durbin ile Aya baktk. Gayet byk grnrd. Durbine smaz idive hepsi bize yle grnd ki ii snger gibi bir ekmek somunu ortasndan kessek naslgrnrse yle bir hli vard. Gya, Ayda ukurlar ve tmsekler olup ukur yerlerglge olmala mavi renkte grnr, zemini ise beyaz ve berrak gnnrd.

Yirmisekiz Mehmet elebi

TRK EDEBYATI 3

10

AIKLAMALAR

XVIII. yzyla kadar iine kapank yaflayan Osmanl mparatorluuna yenilieak bir padiflah olan 3. Ahmet ile sadrazam Damat brahim Pafla dneminde (1718-1730) Bat ile iliflkiler geliflti.

Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi, aralarnda olu Said Efendinin de bulunduukrk kadar maiyetiyle Ekim 1720 bafllarnda gemiyle krk alt gn sonra Fransayaulafltlar. Heyet Pariste olduka parlak bir trenle karfllanr. Halkn byk ilgisinieken Yirmisekiz Mehmet elebi, Krala 3. Ahmetin mektubunu ve getirdii deerliarmaanlar verir.

Yirmisekiz Mehmet elebi; saraylar, kaleleri, operay, hayvanat ve botanikbahelerini, ayna fabrikasn ve matbaay inceler. Bir yl sonra lkesine dnen Mehmetelebi, sefaretnamesini padiflah ve sadrazama sunar.

Ahmet Hamdi Tanpnar, hibir kitabn Batllaflma tarihimizde bu kkSefaretname kadar nemli yer tutmad dflncesindedir. Yirmisekiz Mehmet elebi,grdklerini deta yeni bir dnya keflfetmifl gibi aktarr bizlere. Okullar, hastaneleri,rasathaneyi, anatomi yerlerini, limanlar ve hi bilinmeyen elence yerlerini anlatr.

Yirmisekiz Mehmet elebi, edeb eserlerin yazldklar dnemi yanstan tarihibelge olduklarn kantlamfltr yazd benzersiz Fransa Sefaretnamesi adl eseriyle.

Milletler uzun tarihleri boyunca edebiyatla ilgili saysz eserler meydana getirirler.Edebiyat bir milletin hayat damardr. Edebiyat eserleri olmayan milletleruygarlaflamaz, tarih sahnesinden silinirler.

flte edebiyat tarihi, bir ulusun yzyllarca meydana getirdii edeb eserleriinceleyerek geirdii dnemleri kronolojik bir sra iinde inceleyen bilim daldr.

Edebiyat tarihi, edeb eserlerle o eserleri yaratanlar sosyal evresi ile beraberinceler. Bylece gemifl dnemlerde yaflayan atalarmzn duygu, dflnce ve sanatanlayfllar hakknda bize bilgi aktarr. Bu konuda edebiyat tarihisi Agh Srr Levent,gnmz edebiyat tarihisinin grevini flyle anlatr: Bugn gittike zenginleflenkltr dnyasnda edebiyatn ufku genifllemifl, edebiyat tarihi de ar grevleryklenmifltir. adafl edebiyat tarihisi, flairleri unutulmaktan kurtarmak ya da eskizevkleri hikye etmek iin eserini yazmyor. Sadece bilgi vermeyi de yeterli bulmuyor;incelemek, arafltrmak, derinlere inmek, insanln gidiflini, tarihini yazd ulusundnya anlayfln kavrayc bir genifllikte yanstmak istiyor. Edebiyat tarihi bunu yaptoranda grevini yapmfl saylr.

Bir baflka deyiflle edebiyat tarihi bir toplumun edebiyatnn iflledii yolu ve geirdiidnemleri anlatan, edebiyat hayatn btn olarak deerlendiren bir bilim daldr.

Edebiyat tarihi araclyla deiflik alardaki kltr birikimimizi tanrz.

Yazldklar dnem hakknda bize eflitli konularda bilgiler veren tarih belgenitelii taflyan baflka eserler de olduunu biliyor musunuz? Arafltrnz.

TRK EDEBYATI TARH NASIL HAZIRLANABLR?

Edebiyat tarihi bir bakma hem bilimdir hem de sanatla ilgilidir. Bilimdir, nkedebiyat ve tarih belgelerini toplayp deerlendirerek onlardan zgn bir sentez meydana getirir. Sanatla ilgilidir, nk edebiyat metinleri zerinde alflr. Ancak bilimolarak pozitif bilimler gibi gzleme ve deneye dayanmaz. retici bir nitelik tafldiin de sanat eseri deildir.

Edebiyat tarihinin grevlerinden biri, edebiyat trlerinin geliflimini gstermektir.Bundan trdr ki eflitli trlerin douflunu, hangi etkenlerle nasl gelifltiini, bugeliflmelerin nasl bir yol izlediini, dil ve teknikteki zelliini belirtmek edebiyat ta-rihinde bafllca eksen olmaldr.

Edebiyat tarihi ok genifl bir alan kapsar. Yalnz edebiyat erevesi iinde kalanbir edebiyat tarihisinin alflmalar ksr kalmaya mahkmdur. Tarih, filoloji, felsefe,bibliyografya, gzel sanatlarn btn dallar, onun ilgi alan iindedir. Geri edebiyattarihi, bir kltr tarihi deildir. Ama, uygarlk tarihinin bir paras olduuna gre, edebiyat tarihisi bunlarn hibirinden uzak kalamaz. ereveyi aflmadan, oranty bozmadan bunlarn hepsinden yararlanacaktr.

Agh Srr LEVENT

TRK EDEBYATI 3

11

Toplumlarn dflnce yaplarn, dnya grfllerini reniriz. Btn bu bilgiler bir ede-biyat eserinin deerlendirilmesinde bize yol gsterir.

lkemizde Batl anlamda edebiyat tarihi alflmalar Tanzimat dneminde bafllar.Bu alandaki ilk kapsaml alflma Fuad Kprlnn 1928 ylnda yaymlad EdebiyatTarihi adl eserdir. Ayrca Ahmet Hamdi Tanpnar, Agh Srr Levent, Nihat SamiBanarl, Mustafa Nihat zn, Vasfi Mahir Kocatrk, Ahmet Oktay, fikran Kurdakul,nci Enginun bu konuda nemli arafltrmalar yapmfllardr.

Tarihin gemifl dnemlerdeki olaylar, savafllar, uygarlklar belgelere dayanarak, yer ve zaman gstererek inceleyen bilim dal olduunu biliyorsunuz.Edebiyat tarihi de gemifl dnemlerde yazlmfl eserleri inceler, sonular karr. Ancaktarihin inceledii olay sona ermifltir. Edebiyat tarihinin inceledii eserin etkisi sanatnalara meydan okuyan gc ile hl srmektedir.

Bir baflka deyiflle edebiyat tarihi ulusumuzun bafllangcndan gnmze kadarretilen edeb eserleri tarihsel geliflim izgisi ierisinde incelerken o dnemin kltr vesanat anlayflna bal kalr. Kiflisel zevk ve heyecann bir lt olarak ele almaz. rnekvermek gerekirse Abdlhak fiinasi Hisarn Fahim Bey ve Biz adl romannn kahraman Fahim Beyi incelerken Cumhuriyet dneminin sanat anlayfl her zamangz nnde bulundurulmas gerekir.

Edebiyat tarihini bir kez de siz tanmlaynz.

Tarih ve edebiyat tarihi arasndaki fark belirtiniz.

TRK EDEBYATI 3

12

ANLAMA YORUMLAMA

1. Bir milletin edebiyat neyin aynas olabilir?

2. Kktrk Yaztlar bizlere uygarlk tanmndaki yerimiz konusunda, nasl bir fikir verir? Bir rnekle aklaynz.

3. Osmanl Devletinde yaplan 1582 fienliini okuyup incelediimizde bu dnemle ilgili ne gibi bilgiler ediniriz?

4. Yirmisekiz Mehmet elebinin nl Sefaretnamesinden alnmfl Paris fiehrinde Grlenler adl yazsnn bize dflndrdkleri nelerdir?

5. Gemiflte kaleme alnmfl bir edebiyat eserini incelemek bize neler kazandrr?

6. Bir edebiyat tarihisi en ok nelerden yararlanmaldr?

LME DEERLENDRME

1. Edebiyat tarihinin uygarlk tarihi iindeki yerini aklaynz.

2. Edeb dnemleri, eserleri ve sanatlarn tarih iindeki yerini renebilmek iin neler yaparz?

3. Edebiyat tarihi hangi konular inceler?

4. Edeb eserlerdeki yap ve temalar, tarih iinde nasl geliflir?

5. Edeb eserlerin yazldklar dnemi yanstan bir tarih belge zellii tafldklarn gsteren bir rnek syleyiniz.

TRK EDEBYATI 3

13

SERBEST METNLER

EVLYA ELEB VE MPARATORLUK

flte Evliya elebide flimdi bizi daha ziyade saran ve flaflrtan taraf, etrafndakiher fleye kendi ruhunun bykln geirmesini bilen, tarlasnn ve oturduu kasabann emniyetini ihlal eden haydutlar bile bir efsane kahraman yapan bu dsitnhalk ruhunu bize olduu gibi vermesi ve genifl imparatorluu yer yer, kasaba kasabaonun aydnlnda tantmasdr. ster Sivas ve Konya, Erzurum veya skp gibiflehirlerden, onlarn bahelerinin meyvesinden, cmilerinin ve eflmelerinin kitabesinden,kadnlarnn gzelliinden, tezghlarnda alflan iflilerin el ve ilham stnlndenbahsetsin, ister serhat kalelerinin macerasn anlatsn, o her gittii yere bareberindebtn bir kalabal taflr, onun iindir ki Seyahatnmesinde her fleyden evvel bu vatanve iman yekparelii gze arpar. Ve gene onun iindir ki yer yer baz halk fliir ve trklerinde olduu gibi, hakiki vatan corafyasn bize o verir.

Evliyaya genifl imparatorluk serhaddinde yapt seyahatlerinden birindendnflnde tesadf etmek, grdklerinin hikyesini azndan dinlemek isterdim. Okadar ok sevdii, fakat talihi iktizas iinde pek az oturabildii stanbula hemen gelirgelmez ziyaretine gittii bir ahbap evinde yahut Drdnc Mehmed zamannn flimdibizim iin, devrin padiflah sarayndan veya vezir divanndan daha mhim grnen,genifl sofal, havuzlu, musandral, duvarlarna flk sazlar aslmfl, raflarna uzun kflgecelerinde okunacak Battal Gazi, Arap Zengi yazmalar dizilmifl kahvelerindenbirinde, etrafnda yenieri neferi, sipahi ktibi, vlide khyas mntesibi, henzyetiflmekte olan molla, Suriyeli, Irakl tccar, Bosnal beyzade, Anadolu yan ocuu,velhasl, btn vatan hibir nizama tbi olmadan temsil eden yahut onun atan kalbi,idare eden kafas ve bazen de uyuflamad talihi olan stanbullu ehre, kyafet ve rkdeiflikliinde olduu gibi veren bu kalabalk olduu hlde, uzak serhat palangalarn,oralarda yaflayan gazilerin hayatn, bu cra kartal yuvalarnda her seher vakti okunanezanlar ve ay flnda uzak ve mehul diyarlara yaplan lgarlar anlatrken veya bizzat bulunduu Oyvar veya Kandiye fethini naklederken onu dinlemek hakikatenlezzetli olacakt.

Bu kahvelerle Homeros destannda adlar geen, ar kiriflleri ocakta kzarannezir ve kurbanlarn yal isleriyle kararmfl, alak tavanl kral saraylar arasnda hi birfark yoktu. Nasl o saraylarda her akflam, flehrin kapsnda topuklarnn tozu ileavlanmfl yank yzl garipler, geldikleri memleketlerin flaflrtc hususiyetlerini,efsanevi insan veya hayvanlarn, yorgunluk ve zahmeti hl vcutlarnda szlayanmaceralarla beraber anlatrlarsa, bu kahvelerde de imparatorluun drt bucandangelmifl yolcular, merak ve tecesssleri, acaip ve kahramancaya olan susuzluklaritibariyle birincilerinden pek az fakl bir dinleyici kalabalna grdkleri ve geirdiklerifleyi yleyece hikye ederlerdi.

Ahmet Hamdi TANPINAR

Edebiyat zerine Makaleler

TRK EDEBYATI 3

14

EDEBYAT TARH

Fuat Kprlnn tarihi usulnden ayrlarak daha ok metin incelemelerinebal psikolojik bir metodun savunucusu grlen Ali Nihat Tarlan, flunlar sylemektedir:

Edebiyat tarihisi hangi cemiyetin edebiyat tarihini yazyorsa, o cemiyetinteessri hayatna ait malzemeyi bir obje olarak eline alp asrlar boyunca yryfllerinibize gsterecektir. lk ifl olarak sanatkrn ruhi bina ve teflekklnn belirtilerini bulmak mecburiyeti vardr. Bu bina, onun biyografisinin psikolojik cephesini inkrmertebesinde son haddine kadar derinlefltirmek ve verdii edeb mahsuln aydnlndapsikoloji kanunlarna gre ruh portresini resmetmekle meydana gelir. Ahmet HamdiTanpnar ise edebiyat tarihinde estetiki bir metodun temsilcisidir.

Edebiyat tarihinin asl konusu eserler ve kiflilerdir. Fakat, bir edibin yetiflmesi vebir eserin yazlmas, tesadfle olmaz. Edeb eser, bir toplumdaki eflitli olaylaryanstan aynalar gibidir.

Belirli zamanlarda, millet hayatna tesir eden maddi ve manevi olaylar vardr.Vatan deiflmesi, gler, din, estetik, iktisadi, siyasi, teknik olaylar, toplumda olduugibi, onun edebiyat zerinde de izler brakrlar.

Mesela; slmlk ncesi ok tanrl devirdeki Trk edebiyat rnlerinin slamlbenimsedikten sonra yazlmfl eserlerimizden nemli bir flekilde farkl olmas, dininedebiyat zerindeki etkisine canl misaldir.

fiair ve yazarlarmzn ran edebiyatn tandktan sonra bambaflka flekil ve ztaflyan bir Divan Edebiyat meydana getirdiler. Bu olay estetik deiflmesinin edebiyat stndeki tesirini gsterir.

Ahmet KABAKLI

Trk Edebiyat Tarihi

Ahmet KABAKLI

TRK EDEBYATI 3

15

DEDE KORKUT HKYELER

Dede Korkut hikyeleri trl ynlerden nem taflr. Bu destanlar Trk ruhundankmfl, Trkn z benliini yanstan eserlerdir. Bunlar, kendilerine yurt edindikleritopraklar zerinde boy atmfllardr. ereveleri savafll olmakla birlikte, bunlardayanklanan asl z, yksek bir ahlaka dayanmaktadr. Soy sop iinde, aile iinde kksalmfl bir ahlak, salam bir karakter, doruluk, sznn eri olma, gerektii zaman kendini ortaya atma ve hibir sakncay dflnmeden kendini verme, ksacas insanolma, bu hikyelerin her yerinde onun en belli izgisidir. Ana sevgisi; efl sevgisi; yavuklunun btn engellere, zamana karfl direnip sren, snmeyen ball; oul,baba, kardefl sevgisi, tek tek btn hikyelerin kk temleri olarak grlmektedir.Savaflta gzn budaktan saknmayan, tek bafllarna yalarn, devlerin, hatta Azrailinkarflsna kan erkek kahramanlar, efllerinin, ocuklarnn, aradafllarnn yannda uysalve uslu kocalar, babalar ve arkadafllardr. Kadnlar ve kzlar da bir sklcm zamannda,erkeklerin yannda bir silah arkadafl olarak meydana karlar. Dounun halk edebiyat,zellikle hikyeleri iinde, az veya ok ana tekerlein yresinde dnd bir dingilolan flehvet ve ksnklk bu hikyelerde hi grlmez. Kadn tipleri cici bici, tembelsaray gzelleri deil, bafl yukarda, kendisini yenemeyen erkei efl olarak kabuletmeyen, cretli, sras gelince zerine dflen, kendisini bekleyen fedakrlk iin tetikte, yreklerinde bir kale gc taflyan varlklardr.

Trk edebiyatnn, Dou edebiyatnn taklitlerini veren teki halk hikyeleriyannda bunlar trl bakmdan eflsizdirler. Dede Korkutta baflka edebiyatlardan alnmabir yer yoktur. Konusu ran veya Arap edebiyatndan alnmfl ya da dorudan Trklerinkendi rnlerinde baflka hikyelerin yk olan dounun grk denen, saraylara,zenginliklere, deerli tafllara, bunlarn gz alc parltlarna Dede Korkutta yer verilmemifltir. Gk kubbenin altnda, ayrlar, imenler, sulak yerler ortasnda sakallboza turgaylar dinleyerek, akl, karal, kzll adrlarn kmelendii hr tabiattayaflar yaflayanlar...

Bir sanatnn sadelii, gereklii ile ssten, yapmacktan arnmfl bir dille, olanolduu gibi anlatan bu destanlarda anlatma sanat doruuna ykselmifltir. Bu gerekianlatfltr ki okuyucuyu sarmaktadr. Kitap hibir glk karmadan kendini kolaycateslim etmektedir. Bu hikyelerde, inceden inceye zenilmifl tasvirler, ayrntlara inentahliller yoktur. Kaygsz bir psikoloji var bunlarda. ou, kahramanlarn niteliklerini,kimliklerini sayarken olduu gibi, kalp hlinde, eklentisiz, yamasz tasvirler gzmzalyor. Bu bakmdan, bugnn, konular ve kahramanlar zerinde inceden inceyeduran, iplikleri birbirine karflt iin okuyucunun bir trl ucunu bulup da iindenkamad ya da kncaya dek lp bittii kimi kitaplar soyundan deildir DedeKorkut. Bu bakmdan dinlendiricidir.

Orhan fiaik GKYAY

Trk Dili

TRK EDEBYATI 3

16

2. TRK EDEBYATININ DNEMLERE AYRILMASINDAK LTLER

HAZIRLIK

Trk tarihinin dnm noktalarn gz nnde bulundurarak Trk edebiyatnndnemlere ayrlmasndaki etkili olaylarn neler olabileceini arafltrnz.

1. Ala gzlerini sevdiim dilber

fiu gelip getiin yollar nsn

Kadir Mevlm seni mfl yaratmfl

Ksmeti olduun kullar nsn

Huri melek var m senin soyunda

Ahu zarm kald uzun boyunda

Kadir gecesinde bayram aynda

stne glge olan dallar nsn

Karacaolan

fiiirler

2. Severiz grdmz feti dilber diyerek

Bafllarz nle v feryda sitemgar diyerek

Nail KADM

Gazel

3. Ne gzel geti btn yaz,

Geceler kk bahede...

Sen zambaklar kadar beyaz

Ve rkek bir dflncede,

Sanki mehtapl gecede,

Hlyan, eflii almaz

Bir saray olmufltu bize,

Hapsolmufl gibiydim bense,

Bir zlmez bilmecede.

Ne gzel geti btn yaz,

Geceler kk bahede

Ahmet Hamdi TANPINAR

Btn Yaz

Ahmet Hamdi TANPINAR

Karacaolan

TRK EDEBYATI 3

17

Biri halk fliirinin unutulmaz ustas, dieri kusursuz gazelleri ile divan fliirinin ensekin flairlerinden, sonuncusu da Cumhuriyet dneminin en zgn yazarlarndan fliir rneinde de flairler sevdiklerini dile getiriyorlar. Okuduumuz rnekten defarkl tatlar alyoruz.

Karacaolan, 17. yzylda Toroslarda Trkmen afliretleri arasnda yaflamfl nlbir halk flairimizdir. Halk fliirimizde fliirler drtlk nazm birimiyle sazla ve hecelsyle sylenirdi. Szler son derece anlafllr ve yalnd. Karacaolann fliirlerini,okuduumuzda saydmz bu zellikleri gryoruz.

Zarif ve ahenkli fliirleriyle nlenmifl Nail Kadim, stanbul doumlu nemli birdivan flairidir. fiiirlerini aruz llsyle kaleme almfltr.

Cumhuriyet dnemini yanstan flairimiz Ahmet Hamdi Tanpnar ise belirli birnazm birimine uymayan serbest biimde duygularn dile getirmifl fliirinde.

fiiirleri nce bir kez de sesli olarak okur musunuz?

Trk dilinin gnmze kalan en eski ve deerli belgeleri 720-735 yllarndayazlan Orhun Abideleri adyla da bilinen Gktrk Yaztlardr.

Bir dili kullanan insanlarn edebiyat rnlerini neden, hangi deerlendirmeleregre belli dnemlere ayryoruz?

ift harfli Gktrk - Uygur abece rnei

TRK EDEBYATI 3

18

KL TGN YAZITI

Ondan sonra kk kardefller kaan olmufl. Kk kardefl aabeyi gibiyaratlmadndan, olu babas gibi yaratlmadndan, bilgisiz kaanlar tahta oturmufl,kt kaanlar tahta oturmufl. Buyruklar da yine bilgisiz, kt imifl.

in hududuna asil erkek ocuun kle oldu, temiz kz ocuun cariye oldu. Trkbeyleri Trk adn brakt. in beylerinin ince adlarn alarak in kaanna tabi oldular, elli yl ifllerini glerini ona verdiler. Trk avam halk flyle demifl: lli budundum, ilim flimdi hani? Kime il kazanacam? Kaanl budundum, kaanm hani?Hangi kaana iflimi gcm vereceim? dermifl. Byle deyip in kaanna dflmanolmufl.

Gnmze kalan bu en eski belgeler zerinde yaplan arafltrmalar, Trk dilinineski ve zengin bir dil olduunu gstermektedir.

AIKLAMALAR

Trkler, Orta Asyann kuzeybatsnda tarih sahnesine ktlar. Aral Gl ileHazar Denizinin arasndaki ana yurtlarnda kendilerine zg bir hayat ve kltroluflturdular. Daha sonra btn Orta Asyaya yaylarak byk devletler kurdular.Corafi evrede meydana gelen kuraklk gibi nedenler byk Trk topluluklarn getmeye zorlad. zellikle Batya ynelen Trkler olduka genifl bir corafyayayayldlar.

Trk dili genifl bir corafyaya yaylrken baz deifliklikler de geirdi. Ses, yapve sz dizimi asndan farkllk gsteren eflitli lehelere ayrld. Bylece Trk edebiyat da Trk dilinin geliflmesine paralel olarak geliflip zenginleflti.

TRK EDEBYATI 3

19

Gler sonucu yeni yerleflim yerlerinde yeni kltrlerle karfllaflld. Bu da Trkkltrnn farkllaflmasna neden oldu.

Uygurlara gelinceye kadar Trk kltr yabanc etkilerden uzak, kendine zgbir izgide byyp geliflmiflti. Neredeyse btn edeb eserlerde, Trk kavimlerininyaflayfllar, detleri, ortak duygular ifade edilmifltir. Destanlara, savlara baktmzdaeski Trk insannn inanfllarn, hayata ve dnyaya bakfl tarzn buluruz.

Uygurlar dneminde ise Budizm ve Manihaizm dinlerinin etkisi varsa da millilikbyk lde korunmufltur.

slamiyetin kabulyle birlikte Trk kltr de slam kltr ve uygarlnn etkisi altna girdi. slamiyetin kurallar toplumun btn kurumlarnn ve insanlarnnyaflam biimlerinin farkllaflmasn salad. slam kltr sadece toplum yaflamndeil, Trk dilini ve edebiyatn derinden etkiledi. Trk diline Arapa ve Farsadanalnan ok sayda, szck girdi. Arap ve ran edebiyatlar rnek alnd.

Ali fiir Nevinin gazelinde olduu gibi:

Bahar bold v gl meyli klmad knglim

Ald gonca ve lkin almad knglim

Yzng hayl bile valih irdi andak kim

Bahr kelgen kitkenni bilmedi knglim

Yzng nezresinde mahv-i mest idi yni

Ki gl ada zamn ayrlmad knglim

Zamne glbni de gonca dekdr il kngli

Olarga flkr ile br katlmad knglim.

Kltr farkllaflmas, Tanzimat dneminde Batya ynelmekle birlikte deiflik birboyut kazand. Sonuta toplum yapsda ve Trk kltrnde deiflimler bafllad. Budeiflimler edebiyatn da yenileflmesine yolat.

Trkler, slamiyeti benimsemekle yetinmemifller, slam kltrnnyaylmasnda da byk rol stlenmifllerdir.

Benimsedikleri yeni dinlere bal olarak Trkler kullandklar alfabeleri dedeifltirdiler. Budizm ve Manihaizmin kabullenildii Uygurlar dneminde Gktrkalfabesi terk edilerek Uygur alfabesi kullanlmaya bafllanld.

slamiyetin kabulnden sonra da Arap alfabesi temel alnarak yeni bir alfabebenimsendi.

Cumhuriyet dneminde ise Latin alfabesi rnek alnarak yeni Trk alfabesinegeildi.

Btn bu etkilenmelere karfln Trkemiz gcn yzyllar boyu nasl srdrebilmifltir? Bu konudaki dflncelerinizi yazarak belirtiniz.

TRK EDEBYATI 3

20

ATEfiTEN GMLEK

Yannda giden adam bir kuru hkrkla cevap veriyor:

Bizim kaptan vuruldu.

... Hepimiz mtemadiyen uarak gidiyoruz.

Nihayet onu tozlu yol zerinde bir aacn altnda uzanmfl bulduk. enesinin,yanaklarnn ukurlaryla hl gen yz mtebessim, kalbini delen kurflunla yatyor.Hepimiz ona kofluyoruz. En evvel Ayfle yetifliyor, bir ocuk gibi onu kaldryor:

Rfk Bey, Rfk Bey!

Gsn zyor. Allahm, o manzaray hi unutmayacam. Ceketinin altndagmlek yok, ucu yrtk bir yn kuflak pantolonunu tutuyor. Beyaz, ince vcudu, solundaki lm yarasyla nasl garip grnyor.

Ona st dallarndan bir sedye yaptk. Onu Ayfle ile beraber byk bir dikkatlest dallarnn stne yatrdk, yannda hepimiz alayarak gidiyoruz.

Btn gece terasta yatan lnn etrafnda Ayfle dolaflt. Artk kuvvetimiz o sradayardm almadan uzun mddet kalamazd. hsan, Ayfle ile beni gtrmeye karar verdi.Ayfle asi ve kati idi. Ahmet Rfky gmmeden gitmeyeceini syledi. hsan, AhmetRfknn adamlar ve kendi iki svarisi ile bir baskn ihtimaline karfl sabaha kadarnbet bekledi. Sabahleyin kyn imamyla kk cemaat onu mezarla gtrrkenAyfle, stlerin altnda bir ocuk gibi hkryordu. Bu ssz Anadolu mezarlklarndane kadar sevgili braktk getik.

Mezarlktan dndm zaman hareket hazrl yaptk. Hastalar doktorabraklyor, fazla araba ile arkamzdan hemen nakilleri iin emir veriliyordu.

Halide Edip ADIVAR

AIKLAMALAR

Halide Edip Advarn edebiyatmzda Kurtulufl Savafl zerine yazlan romanlarn ilki olan nl roman Ateflten Gmlekte zmirin iflgalinde kocas veocuu ldrlen Ayfle, stanbula akrabas Peyaminin yanna gider. Mill heyecaniinde alkalanan stanbulda protesto mitingleri yaplmaktadr. Ayfle, Peyami veBinbafl hsan, Kuvay Millyeye katlmak zere Anadoluya geerler. Peyami ile hsanhastabakclk yapan Hemflire Ayfleyi iten ie sevmeye bafllamfllardr. Bu aflk, her iki-sine de bir ateflten gmlek olmufltur. Savaflta hsan ile Hemflire Ayfle ve Peyami lr-ler.

flte Ateflten Gmlek romannda iflgale urayan bir lke ve savafl gibi oknemli toplumsal olay Halide Edip Advar tarafndan bir edebiyat eserinednfltrlmfltr. nk toplumsal olaylarla edeb eserler arasnda tarih boyuncasren bir iliflki vardr. Yazarlar toplumsal konular eserlerinde iflleyerek daha sonrakikuflaklarn da bilgilenmesini salarlar.

Trk milletinin lm kalm mcadelesi olan Kurtulufl Savafln konu edinenbaflka romanlar olup olmadn arafltrnz?

TRK EDEBYATI 3

21

ABDLHAK fiNAS HSAR ZERNE

Marcel Proust gibi btn mrn kendini dinlemek ve gemifl zamanlarnyeniden yaflamakla geirmifl bir sanatnn eseri ile kiflilii arasnda ihmal edemeyeceimiz sk bir ba olduu da inkr edilemez.

Abdlhak fiinasi de bylesi yazarlardandr. Ondan sz aarken Proust rneinihatrlamfl olmam da gelifligzel deildir. Bu iki sanat arasnda ok byk bir ruhyaknl bir zevk benzerlii yaflayfllarnda olduu kadar sanat anlayfllarnda dadikkate deer bir paralellik gze arpar. Abdlhak fiinasi Hisarn Prousta hayranlda bundan ileri gelmemifl midir?

Yaflar Nabi

AIKLAMALAR

Yaflama, dnyaya bakfl tarz ile edebiyat ve sanat arasnda her dnem okkuvvetli iliflkiler vardr. Okuduumuz kitaplar, izlediimiz oyunlar, filmler ksacasanat ve edebiyat bizim yaflama tarzmz da belirler ou zaman. Okuduumuz ksametinde de Abdlhak fiinasi Hisar ile Marcel Proust arasndaki benzerlii grebiliyoruz. ki romanc da eserlerinde gemifl zaman byl bir anlatmlayanstmfllar ve yaflamlarn yalnz geirmifllerdir.

Tarih iinde Trk toplumunun farkl corafyalarda karfllaflt farkl kltr veuygarlklar, edebiyat ile dflnce dnyamz derinden etkilemifltir. Bu nedenle Trkedebiyatn eflitli dnemlere ayrarak incelemek gerekir.

Yaflar Nabi

TRK EDEBYATI 3

22

Tarihi geliflimi iinde edebiyatmz ana dneme ayrabiliriz:

A. slamiyet ncesi Trk Edebiyat

Orta Asya corafyasnda bafllangc kesin tarihlerle belirlenemeyen ve 10.yzylakadar sren dnemdir. Bu dnem edebiyat iki koldan geliflmifltir:

1. Szl edebiyat: Szl olarak yaylan rnlerin oluflturduu edebiyattr. eflitliTrk boylarnda flaman, baks, kam, oyun ad verilen sanatlar tarafndan kopuzeflliinde sylenen kofluklar, len bir kiflinin ardndan sylenen atlar, destanlar, ataszleri vb. szl edebiyatn rnleri arasndadr.

2. Yazl edebiyat: Yazya aktarlan rnlerin oluflturduu edebiyattr. Edebdeer taflyan ilk yazl metinler 8. yzylda oluflturulan Gktrklere ait GktrkYaztlardr.

B. slami Dnem Trk Edebiyat

10. yzyln ikinci yarsndan 9. yzyln bafllarna kadar devam eden bu dnemdeedeb eserlerde slam dininin etkisi grlr. slami Dnem Trk Edebiyat iki koldangeliflme gstermifltir:

1. Klasik Trk Eebiyat

2. Halk Edebiyat

a. Anonim halk edebiyat

b. Din - Tasavvufi halk edebiyat

c. flk tarz halk edebiyat

C. Bat Etkisinde Geliflen Trk Edebiyat

19. yzyln ortalarndan itibaren siyasi bir hareket olan Tanzimatn ilanylabafllayan ve gnmze kadar etkisi sren bir dnemdir.

Bat uygarlnn etkisinde geliflen Trk edebiyatn alt blmde inceliyoruz:

1. Tanzimat Edebiyat

2. Edebiyat- Cedide (Servet-i Fnn Edebiyat)

3. Fecr-i t Edebiyat

4. Mill Edebiyat

5. Mill Mcadele Dnemi Edebiyat

6. Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat:

a. 1940 ylna kadar sren Trk Edebiyat

b. Son dnem Trk Edebiyat.

TRK EDEBYATI 3

23

TRK EDEBYATININ DNEMLER

SLAMYET NCESTRK EDEBYATI

(5, 6. yy.- 10. yy.)

SLAM DNEMTRK EDEBYATI

(10.yy. - 19. yy.)

BATI ETKSNDE GELfiEN TRK EDEBYATI

(19. yy. - 20. yy. )

SZLEDEBYAT

(5. yy. - 8. yy.)DestanKoflukSaguSav

YAZILIEDEBYAT

(8. yy. - 10. yy.)Gktrk YaztlarUygur Metinleri

KLSK TRKEDEBYATI

(13. yy. - 19. yy.)

TRK HALKEDEBYATI

(13. yy. - 19. yy.)

fiIK TARZI-HALK

EDEBYATI(8. yy. - 10. yy.)(13.yy- 19.yy.)

DN-TASAVVUFHALK

EDEBYATI(11. yy. - 19. yy.)

ANONMHALK EDEBYATI(5, 6. yy. - 20. yy.)

TANZMATDNEM

TRKEDEBYATI(1860- 1895)

EDEBYAT-ICEDDE

(SERVET-FNN

EDEBYATI)(1896- 1901)

FECR- TEDEBYATI(1909- 1912)

MLLEDEBYAT(1911- 1923)

MLLMCADELE

DNEMEDEBYATI(1918- 1922)

CUMHURYETDNEM

TRKEDEBYATI

1. 1940 ylna kadarTrk Edebiyat.

2. Son Dnem TrkEdebiyat

(1923- 1940)

TRK EDEBYATI 3

24

ANLAMA YORUMLAMA

1. Farkl uygarlklarn ve tarih dnemlerin Trk edebiyat zerindeki etkilerini rnekler vererek arafltrnz.

2. Toplumsal ve kltrel olaylarla edeb eserler arasnda nasl bir iliflki olduunu aklaynz.

3. Yaflama tarz ile edebiyat ve sanat arasndaki iliflkiyi rneklerden yola karak bulunuz.

4. Trk edebiyat niin dnemlere ayrlmfltr?

5. Trk edebiyatnn dnemlerini bir flema ile gsteriniz.

LME DEERLENDRME

1. Karacaolan, Nail Kadim ve Ahmet Hamdi Tanpnar fliirinin farkl tarihi dnemlerin eserleri olduklarn nasl anlyoruz?

2. Trk edebiyatnda edeb dnemleri belirleyen farkl dflncelere rnekler veriniz.

3. Ali fiir Nevinin gazelinin btnndeki yabanc szcklerin oka kullanlmasnn nedenlerini saynz.

4. Halide Edip Advarn Ateflten Gmlek adl eserinin hangi toplumsal olayla iliflkisi olduunu nasl anlyoruz? Aklaynz.

5. Yaflama tarz, sanat ve edebiyat arasndaki iliflkiyi bir edebiyat eserinden yola karak anlatnz.

6. Trk edebiyatnn dnemlere ayrlmasnn ana nedenleri sizce nedir?

TRK EDEBYATI 3

25

ZET

Edebiyat, dflnce, duygu, olay ve durumlar gzel, etkili biimde anlatan bir sz

sanatdr.

Gzel sanatlarn bir kolu olan edebiyatn anlatm arac dildir.

Okuyanlarn duygu, dflnce ve hayal dnyalarn gelifltirip zenginlefltiren

eserlere edeb eser diyoruz. Edeb eserler araclyla kendimizi ve baflka insanlar

tanr; duygu ve dflncelerimize yn veririz.

Dille birlikte geliflip zenginleflen edebiyat ait olduu toplumun bir eflit kltr

varl aynasdr. Bu nedenle bir toplumun insanlar yaflayfln kltrel zenginliini

edebiyat eserlerinde bulabiliriz her zaman.

Edebiyat eserlerini tarih srasna gre inceleyip geirdii dnemleri gsteren

bilim dalna edebiyat tarihi denir. Edebiyat tarihi sadece edeb eserlerin ve onlar

retenlerin tarihi deil, bir ulusun kltr ve uygarlk tarihinin de vazgeilmez, en

nemli koludur.

Bir ulusun edebiyat ile uygarlk tarihi birbirini izler. nk edebiyatla toplumsal

olaylar birbirinden ayrlmaz. Edebiyat arafltrmalarnda tarih felsefe, psikoloji,

sosyoloji, sanat darihi gibi bilim dallarndan yararlanlr.

Trk edebiyatnda gemifl alardan gnmze dein ortaya konulan eserler

slamiyet ncesi Trk Edebiyat, slam Dnem Trk Edebiyat ve Bat Etkisinde

Geliflen Trk Edebiyat olmak zere ana bafllk altnda incelenir.

TRK EDEBYATI 3

26

TEST I

1. Afladaki tanmlardan hangisi edebiyat sanatna iliflkindir?

A) Bir konuyu gereksiz ve bofl szlerle ssl anlatma.

B) nsan ve toplum hayatn en etkili biimde sz ve yazyla anlatma.

C) Bir bilim dalyla ilgili yaz ve eserler btn.

D) Bir dille oluflturulmufl szl ve yazl rnlerin tm.

2. Afladakilerden hangisi edeb eser saylmaz?

A) roman

B) fliir

C) tiyatro

D) tarih

3. Trk edebiyatnn demlere ayrlmasnda afladakilerden hangisi etkili olmaz?

A) Dil anlayfl

B) Toplum psikolojisi

C) Kltrel farkllaflma

D) Din hayat

4. Trk edebiyat hangi dnemde mill kaynaklara ynelmifltir?

A) Mill Edebiyat Dnemi

B) slami Devir Trk Edebiyat

C) Divan Edebiyat

D) Tanzimat Dnemi

5. Afladakilerden hangisi Bat Etkisinde Geliflen Trk Edebiyat iinde ele alnamaz?

A) Servet-i Fnn Edebiyat

B) Mill Edebiyat Akm

C) Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat

D) Divan Edebiyat