1

İNSA N AN ATOM İ Si Vat an K AVAK ( Doç . D r. ) De rs Not la rı Anat o mi ; vüc udu k es ip , p a r ç a la r a a y ır d ık t an so nr a yap ıs ın ı ve g e l iş i -

min i inc e le ye n b i l im da l ıd ı r . Vücu t bö lü mler in in ge l iş imi , bu bö lü mle r in şe -k i l le nme s i ve b ir b ir le r i i le i l i ş k i le r in i n inc e le d iğ i iç in “Mo r fo lo j i” n in a lt g r u bu nd a ye r in i a l ı r .

Ca n l ı yap ın ın o lu şu mu nu do ğr uda n, h i ç b ir a r a ç o lma ks ız ın gö z i le i nce -le ye n ve a r a ş t ır a n b i l im da l ıd ı r . Ana t omi, “t o po ğr a f ik a na t o mi” ve “s is t e ma-t ik a na t o mi” o lmak ü zer e ik i bü yü k a lt g r up t a ince le n ir . T o po ğr a f ik a na t o mi; o luş u mlar ın du r u mla r ın ı ve bu lu nduk la r ı ye r de b ir b ir i ne gö r e ka r ş ı l ık l ı i l i ş -k i le r in i e le a la r ak ince le r .

S is t e mat ik Ana t o mi; o r ga n la r ın b i r a r a ya ge le r ek o luş t u r duğ u s is t e mle r i inc e le r . Bu inc e le med e vü cudu n a na t o mik yap ıs ı s is t e mle r e a yr ı la r a k e le a l ı -n ı r . S is t e mle r is e , fo nk s iyo n la r ına gö r e b ir a r a ya ge le n o r ga n la r d a n o luşu r . Bu s is t e mle r şu n la r d ır :

Har ek e t s is t e mi a. İ sk e le t s is t e mi b. Kas s is t e mi c . E k le m s is t e mi | S ind ir im s is t e mi So lu nu m s is t e mi Do la ş ım s is t e mi Ür o gen it a l s is t e m E ndo kr in s is t e m S in ir s is t e mi Öze l d u yu o r ga n la r ı Ha re ket S i s t e mi : İs ke le t S i s t e mi : Ke mik le r , ek le mle r ve k ir iş le r ( ba nd la r ) d ikk a t e a l ın ı r .

Bu e le ma n la r ın bü t ünü , a yn ı fo nk s iyo n la r ı o r t a ya ko yma k üz er e , ö ne ml i b i r des t ek o luş t u r ma gö r e v in i yü k le n miş le r d ir

K as S i s t e mi : Kas la r ın ö r t ü le r i , k i r iş le r i ve iç i s ıv ı do lu o la n " bur sa " ad ı ve r i le n bo ş lu k la r d a inc e le n ir . Baz ı e ko l le r de ço ğu ke z ka s ve k e mik le r "Har eke t S is t e mi" ad ı a lt ınd a b ir l ik t e e le a l ı n ı r la r . B u na gö r e , ha r e ke t s is t e -min in ak t i f e le ma n la r ın ı k as la r , pa s i f e le ma n la r ın ı i s e k e mik le r ve e k le mle r o luş t u r u r . Bu s is t e m vü cu t yap ıs ı iç ind e , t e me l o la r ak a na r o l ü s t le nmiş t i r .

Sind i ri m S i s t e mi : A l ına n g ıd a la r ın s in d ir ime u yg u n ha le ge t i r i lme s i ve bu g ıda la r ın s ind ir i lme s i( haz me d i lme s i ) s ind ir im s is t e min i o lu ş t u r a n o r ga n-la r t a r a f ınd a n sağ la n ır . Ağ ız bo ş lu ğu ( ca vu m o r is ) , yu t ak ( p har ynx) , ye me k

2

bo r us u ( o eso phagu s) , m ide ( ve nt r icu lu s /g as t e r ) ve ba r sa k la r ( int e s t inu m) , ka r ac iğe r ( hepar ) ve p a nkr ea s ( pa ncr e a s) bu s is t e mi me yda na ge t i r e n ö ne ml i o r gan la r d ır .

Solu num S i s t e mi : Bu s is t e min as ı l gö r e v i , ca n l ı o r ga n iz ma iç in g e r ek l i o la n o ks i je n in a l ın ma s ı ve d ış a r ıya ç ık a n C0 2 ' n in a t ı lma s ıd ır . B u s is t e min mer ke z o r gan ı akc iğe r le r d ir . Bur u n bo ş luğ u ( ca vu m na s i) ( ba ze n ağ ız bo ş lu -ğu) , yu t ak ( naso p har ynx) , ha va bo r usu ( t r ache a) ve ha va bo r us u nu n d a l la r ı ( br o nc hu s ve br o nc h io l i ) bu s is t e mi o luş t u r u r .

Ha va yo lu iç e r is ind e s es in o lu ş ma s ı i le gö r ev l i se s t e l le r i ve bu n la r ın ye r a ld ığ ı bö lü m ( la r ynx) d e bu lu nur . Bu bö lü m kap a t ı la r ak ha va yo l la r ı e n -ge l le ne b i l i r .

Do la ş ı m S i s t e mi : C a n l ı o r ga n iz mad a e n kü çük b ir imle r e kad ar ka n ın gö nder i lme s i , o ks i je n a l ış ve r iş in in ya p ı lma s ı ve met a bo l iz ma a r t ık la r ın ın da vü cu t d ış ına ç ık a r t ı lma s ı ge r e k ir . Bu i ş i do laş ım s is t e min i o luş t u r a n o r ga n la r t o p lu lu ğu ya par . Do laş ım s is t e min in mer kez o r ga n ı k a lb in ça l ış ma s ı i le k a n, bü yük ve küç ük do laş ıma gö nder i l i r . D o la ş ımda , k a n ve le n fa o lmak ü zer e ik i s ıv ın ın va r l ığ ı sö z ko nus udur . Bu n la r s is t e m iç ind e ke nd i le r ine a it yo l la r iç e -r is ind e do laş ı r la r . L e nf da ma r la r ı , ka n da mar la r ın ın ya n ınd a ko mşu b ir ya p ı o luş t u r u r la r . Do ku la r a ak t a r ı la n ve fo nks iyo nu nu t a ma mla ya n le n f s ıv ıs ı ço k inc e ya p ıd ak i k e nd ine a it ço k inca ka n a l la r i le be l l i me r ke z le r e t a ş ın ı r ve t ek r a r ka na ve r i l i r . Anc ak yo lu bo yu nc a le n f da ma r la r ı , le n f düğü mle r i a d ı ve r i le n a r a is t a s yo n la r d a n ge çer le r ve bu şe k i ld e b ir sü zü lme s ağ la n mış o lu r .

Ü rog en i t a l S i s t e m : Bu s is t e mi o lu ş t u r a n o r ga n la r , a yr ı k a yna k la r da n

ge l iş i r le r . Fak a t fo nk s iyo ne l ve o r t ak bö lü mler i va r d ır . S is t e m iç ind e id r a r yo l la r ı ve ge n i t a l o r ga n la r bu lu nur . Me t abo l iz ma i le o r t a ya ç ık a n ve ca n l ı o r gan iz ma iç in z a r a r l ı o la n a r t ık la r , id r a r yo l la r ı i le d ış a r ıya a t ı l ı r la r . Bö b-r ek le r , id r a r yo l la r ı ( u r e t e r ve u r e t hr a ) ve id r a r ke se s i ( ves ic a u r ina r ia ) bu r a -ya da h i l o la n o r ga n la r d ır . G e n it a l o r ga n la r is e ü r e me gö r e v in i yap ar la r . Kad ın ge n it a l o r ga n la r ı iç ind e ye r a la n o var iu m, yu mu r t a y ı i le t e n yo l la r , u t e r us , vag ina ve d ış ge n it a l o r ga n la r i le , e r k e k ge n it a l o r ga n la r ınd a n t e s t is le r , ve s i -cu la se mina l is , i le t im yo l la r ı, b ir ka ç s a lg ı be z i ve d ış g e n it a l o r ga n i la r k ad ın ve e r ke k ge n it a l s is t e min in t e me l o lu ş u mlar ıd ır .

Endo krin S i s t em : Vüc u t t ak i iç sa lg ı bez le r i bu s is t e mde ye r a l ı r . Bu bez le r de ü r e t i le n s a lg ı d ış a r ıya ve r i lmez , do ğr uda n k a n ve ya l in fa yo l la r ına i le t i l i r . B az ı e ndo kr in be z le r , ko mşu o r ga n la r ın ço k yak ın ında ve iç le r ind e ye r a l ı r la r . Anca k o n la r ın pa r a nk imind e n izo le ed i lmi ş b i r du r u m gö s t e r i r le r .

Sin i r S i s t e mi : Ç eş it l i yo l la r la g e le n u ya r ı la r ı a l ıp dü ze n le ye n , az a lt a n ve ya ço ğa lt a n, d a ha so nr a bu u yar ı la r ı be l l i mer kez le r e i le t e n e le ma n la r ın b i r a r a ya g e lme s i i le s i n i r s is t e mi o lu şu r .

3

Mer k ezd e be y in ve o mur i l ik ( me du l la s p ina l is ) va r d ır . Pe r i fe r de is e d a -ha z iya de i le t i yo l la r ı , bu s is t e min e le ma n la r ı o la r a k ye r a l ı r la r . Bu s is t e m, vü cud u n bü t ü n o r ga n la r ı a r as ında ko o r d ina s yo n gö r e v i yü k le n miş t i r ve bu nede n le ço k ö ne ml i ve ö ze l b ir ya p ı gö s t e r ir .

Öze l d u yu o r ga n la r ı : Du yu o r ga n la r ı iç e r is ine ; gö z , ku la k , ko ku ve t a t a lma o r ga n la r ı i le de r i, t ır nak la r , k ı l ( ve s aç la r ) g i r me k t ed ir . Bur a da du yu o r gan ı o la r ak ve r i le n de r i , a yn ı za ma n da ıs ı d üz e n le me s i ve ko r u ma gö r e v in i de yap ar .

ANA TOM İK DÜ ZLEM L ER, EK SEN L ER, YÖN LE R Ve VÜCU DUN B Ö LÜM L ER İ

Anat o mi b i l im d a l ınd a ö ze l t a r i f ve t e r imle r va r d ır . B u t a r i f ve t e r i m-le r , ç a bu k ve do ğr u aç ık la ma ve a yn ı z a ma nda do ğr u a n la ş ı lma y ı sa ğ la r . İ n-sa n vücu du d ış ş ek l ine gö r e ge ne l l ik le “ba ş” ( c apu t / c r a n iu m) , “gö vde ” ( t r un-cus) ve “u zu v la r ” ( e xt r e mit e ) o lma k üz er e a yr ı la r ak ince le n ir . B aş ( ca -pu t / c r a n iu m) k e nd i iç ind e neur o cr a n iu m ( be y in bö lü mü) ve sp la nc hno cr a n iu m ( yü z bö lü mü) o la r ak ik i k ıs ımd a inc e le n ir . Gö vde ; gö ğü s bö lü mü ( t ho r a x) , ka r ın bö lü mü ( a bdo me n) ve leğ e n k ıs mı ( pe lv is ) o la r a k a yr ı l ı r . Ko l ve ba ca k-la r is e u zu v la r ı ( e xt r e mi it e ) o lu ş t u r u r la r . Aya k t a d ik du r a n, a vu ç iç le r i ö ne bakar d u r u mda ko nu mu nu bu lu na n b ir i n sa nda a na t o mik is imle nd ir me le r ö ne ml id ir . İ n sa n vüc udu b i la t e r a l s ime t r ik ya p ı o la r ak k a bu l ed i l i r ve med ia n ( o r t a ) b i r düz le m i le ik i k ıs ma a yr ı la b i l i r . M ed ia n dü z le me par a le l o la n ve bu düz le min he r ik i ya n ında ye r a la n düz l e mle r e sa g it t a l düz le m ad ı ve r i l i r . D ik du r a n b ir in s a nda k a fa t as ın ın e n yük se k no k t as ınd a n g eç er ek t a ba na ine n do ğr u ya ( ya n i vücud u n ek se n ine ) d ik o la r ak o luş mu ş düz le m t r ans ver s d üz-le m ad ın ı a l ı r . A l ına pa r a le l o luş a n dü z le mle r e is e f r o nt a l dü z le m a d ı ve r i l i r . Med ia n dü z le m dü şü nü ld üğü nde , bu d ü z le md e n d a ha d ış t a bu lu na n vü cu t bö -lü mü ne " la t e r a l" , med ia n ç izg iye do ğr u ye r a la n k ıs ım is e " me d ia l" o la r ak ad la nd ır ı l ı r . Bur ada me d ia l ve me d ia n t a r i f le r ine ço k d ikk a t l i ed i lme l id ir . Z ir a bu ik i t a r i f , sö y le n iş bak ımında n b ir b ir e n i ço k ya k ın o lma k la be r a ber , b i r b i r in in a yn ı d eğ i ld i r . Vü cu t bü t ünü iç ind e , ba ş ( c r a n iu m) t a r a f ına do ğ r u ya p ı la n t a r i f le r de "c r a n ia l" ve ya "s upe r io r " t e r imi k u l la n ı l ı r . Ha yva n la r d a is e , a şa ğ ıya do ğr u ku yr uk is t ika met ind e ( caud a) yap ı la n t a r i f le r d e 'c aud a l" ve ya " in fe r io r " k e l ime le r i ku l la n ı l ı r . Ö ne do ğr u ( ya n i ka r ın yö nü nde) " ve nt -r a l" ve ya "a nt e r io r " , a r ka ya do ğr u ( s ı r t ) yö nü nd e is e "do r s a l" ve ya "po s t e -r io r " t e r imle r i ku l la n ı la r ak t a r i f le r ya p ı l ı r .

Ba ş bö lü mü nd e ( c r a n iu m) yö n be l i r t e n ö ze l k e l ime le r , b i r a z fa r k l ı l ık gö s t e r ir . Bur u n ( g aga) yö nü nde " r o s t r a l" t e r imi d e ku l la n ı l ı r . B u t e r im ö n t a -r a f ı be l i r t ir . Ar k a t a r a f ı be l i r t mek iç in ise "o c c ip it a l" t e r imi ku l la n ı l ı r . E k s t -r e mit e le r de is imle nd ir me b ir a z da ha de ğ iş ik ö ze l l ik t a ş ı r .

4

Bu nu n iç in t a r i f le r in ya p ı lma s ı a nc ak a na t o mik du r u mda sö z ko nu su-dur . B ir ba şka d e y iş le vücu du n a na t o mik ko nu md a o lma s ı şa r t t ır ve bu na gö -r e t a r i f le r ya p ı l ı r .

Anat o mi k po zi sy on Anat o mik du r u md a o la n b ir vü cu t t a , a yak la r b i r b ir ine p a r a le ld ir . Bu

şek i lde d ik du r a n b ir k iş in in , e l a vuç la r ı ö ne bak ar ve ko l la r ha f i f şek i lde ya n la r a do ğr u sa r k ıt ı lm ış du r u mdad ır . Bu dur u md a ik e n, ö n ko lu o lu ş t u r an ik i ke mik b ir b ir ine pa r a le l b i r du r u m a lmış t ı r ( d ış t a=r a d iu s , iç t e=u lna ) . Bu na gö r e ö n ko lda b ir t a r i f ya p ı l ı r ke n, r ad i a l t a r a fa yap ı la n t a r i f la t e r a l , u lna r t a r a fa ya p ı la n t a r i f i s e me d ia l o la r a k be l i r t i l i r . E l in a vuç k ıs mı p a lmar , s ı r t k ıs mı is e do r s a l o la r ak ad la nd ır ı l ı r . Ayak s ı r t ı iç in "do r sa l" , t aba n ı iç in is e "p la nt a r " t e r imi k u l la n ı l ı r .

Anat o mi k Ha re ket l e r İ nsa n vücu du nd a ha r eke t le r in a na t o mik ad la r ı da va r d ır . Bu ad la nd ı r -

ma da d a y ine vücu du n a na t o mik du r u mu es as o la r ak a l ın ı r . Bu na gö r e a na t o -mik du r u md a , b ir b ir le r ine pa r a le l o la n ö n ko l ke mik le r i ( r a d iu s ve u lna ) ve y ine bu d u r u md a ö ne do ğr u bak a n e l i n pa lmar ( iç ) yü z e y i , e l in p r o na t io n ve sup ina t io n har eke t le r ind e de ğ iş ik du r u mla r gö s t e r ir le r . P r o na t io n ha r e ke t in -de , ba şpar ma k iç e r iye do ğ r u dö ndür ü ld üğü nd e e l in s ı r t ı d a ö ne do ğr u dö ner . Bu s ı r ada r ad iu s da u lna n ın üz e r ind e u zu n ek s e ne gö r e b ir dö nüş ya par . B u b ir ö r nek le aç ık la n ır s a , mas a üz e r ind e du r a n p a r a n ın a l ın ma s ı iç in e l in p r o -na t io n ha r ek e t in i yap ma s ı ge r e k ir . Bu nun t a m t e r s i o la n ha r eke t e is e s up ina -t io n ad ı ve r i l i r . Bu ha r ek e t e , çeş med e n avuç la r ı i le su iç me k is t e ye n b ir k iş i ö r neğ i ve r i le b i l i r . Avu ç la r ı i le su iç me k is t e ye n k iş in in s up ina t io n har ek e t i ya p ma s ı g e r ek ir .

Be l i r l i b i r mer ke z ve ya dü z le m ( e ks e n) düşü nü ldü ğü nd e , b ir o r g a n ın bu

mer ke zde n uza k la ş t ır ı lma s ına a bdu c t io n, bu mer ke ze ya k la ş t ır ma s ına a ddu c-t io n ad ı ve r i l i r . Ana ek se n le r e gö r e ya p ı la b i le n ha r ek e t le r in t ü mü nü o r t aya ko ya n ve b ir ba k ıma d a ir e se l b ir ha r ek e t şek l ind e o r t a ya ç ık a n ha r ek e t e ise c ir cu md ic t io n ad ı ve r i l i r .

Fle x io n, bü kü lme ( kap a nma) iç in ; e xt e nt io n i s e a ç ı lma ( g e r i lme) iç in

ku l la n ı la n k e l ime le r d ir ve t ek ek se n l i ek le mle r in e s as ha r ek e t le r id i r . Oppo s i-t io n ik i ş e y in b ir b ir i üz e r ine ge t ir i lme s i ha r eke t in in a d ıd ır . Bu ha r ek e t in t e r -s ine is e re po s i t i o n de n ir .

Vücu t üze r inde t a r i f le r ya p ı l ı r k e n gö vde ye ya k ın o lmak ü zer e p r o x ima l , gö vde de n u zak t a o lma k üz er e is e d is t a l t e r imle r i ku l la n ı l ı r . Bu ad la nd ır ma la r ö ze l l ik le b i r e xt r e mit e n in ve ya b ir hü c r e n in du r u mu i fad e ed i l i r ke n ya p ı l ı r .

5

Be yin i le i lg i l i t a r i f le r yap ı l ı r ke n, a l ın t a r a f ın ı be l i r t me k iç in ço ğu za -ma n r o s t r a l t e r imi ku l la n ı l ı r . Ap ic a l ve ba s a l ke l ime le r i a yn ı za ma nd a h is t o -lo j i ' d e de ku l la n ı l ı r .

Vücu du n t ü mü düş ü nü ld üğü nde , vü cu t iç ind e n ge çe n ve b ir b ir le r ine d ik

o la r ak u za na n, üç d eğ iş ik yö nde es as e kse n va r d ır . As l ınd a , b i r bo ş luk t a , vü -cudu n ve ek s t r e mit e le r in du r u m lar ı ve ya ha r e ke t le r in in t a r i f le r i d e bu ek s e n-le r e gö r e yap ı l ı r . Bu a na ek se n le r ş u n la r d ır :

Sag it t a l ek se n= Ana t o mik d u r u md a bu lu na n b ir vücu t düş ü nü ld üğü nde ,

ö nde n a r ka ya do ğr u uza na n e ks e nd ir . Ver t ic a l ek s e n= Y ukar ıd a n a ş ağ ıya do ğr u uza na n dü şe y yö nd ek i e ks e n-

d ir . T r ans ver s eks e n= Yer e p a r a le l o lma k ü zer e , vü cudu n s ağ ve ya so lu nd a n

d iğe r t a r a fa do ğr u uza na n ya t a y ek se nd ir . Yukar ıd a be l i r t i le n a na ek se n le r e gö r e , da ha ö nce t a r i f ed i le n t e me l ha -

r eke t le r o r t aya ç ık a r . Bu ha r eke t le r şu n la r d ır . Sag it t a l ek se n e t r a f ınd a , Abdu c t io n- a dduc t io n ha r eke t le r i g e r çe k le ş i r . Ver t ic a l ek s e n e t r a f ında , Sup ina t io - p r o na t io n ha r ek e t le r i ge r ç ek le ş ir . T r ans ver s eks e n e t r a f ınd a , F le x io n- e xt e nt io n ha r eke t le r i ge r çek le ş i r . HÜCR E VE DOK U HÜCR E Ca nl ı o r ga n iz ma la r ın e n küç ük ya p ı t a ş la r ı hücr e le r d ir . Ço k i le r i o r ga -

n iz a s yo n ve ya p ı la ş ma gö s t e r e n in s a n, ha yva n ve b i t k i le r p ek ço k s a y ıd a hü c-r e n in b ir a r a ya g e lme s i i le o lu ş mu ş la r d ır . Bü t ü n hü cr e le r be s le n me, bü yü me, u yar ı la r a ce vap ve r me ve ü r e me ö z e l l i k le r ine sa h ip t ir le r .

İ ç le r ind e ya şa ms a l faa l i ye t le r in d e va m e t t iğ i hü cr e le r , ç e ş it l i gö r e v le r i ye r ine g e t ir e ce k şe k i ld e ö r gü t le nmiş le r . Bu nede n le hücr e le r , fo nk s iyo n la r ı ve gö r e v le r i bak ımınd a n o lduk ça ç eş it l i ya p ı la r gö s t e r i r le r . Me sa la ; ba s ık , iğ şek i l l i ve po l imo r f o la b i l i r le r . E n kü çü k hü cr e ya k la ş ık o la r a k 2 - 5 mik r o n luk b ir ç ap a sa h ip t ir , ( le n fo s i t le r ve mik r o g l ia hü cr e le r i) . İ n sa n vücu du nu n e n bü yük hü cr e s i o la n yu mur t a hü cr e s in in çap ı is e ya k la ş ık 1 20 mik r o ndur . Her -ha ng ib ir ya r d ım o lmak s ız ın do ğr uda n g ö r ü le b i l i r . H ücr e le r in u zu n lu ğu da ço k çe ş it l i l ik gö s t e r ir . B az ı la r ın ın bo y la r ı b i r kaç mik r o met r e ike n, s in i r hücr e le r i uza nt ı la r ı i le b i r l ik t e 100 c m c iva r ınd a o la b i l i r .

6

Büt ün hücr e le r a yn ı yap ı p la n ına sa h ip t ir le r . Ba s it o la r ak nuc le u s ( çe -k ir dek ) ve s t o p la z ma ’d a n o lu ş ma k t ad ır la r . Anca k ; o lgu n e r it r o s it le r de nu c-le u s yo k t u r . Her b ir hücr e t ip ind e nu c le us ve s t o p laz ma , b i r b ir le r ine gö r e be -l i r l i b ir bü yük lük i l i ş k is i iç ind ed ir le r . Hücr e le r , a nc ak ış ık mik r o sko pu dü ze-y inde gö r ü le b i l i r . E lek t r o n mik r o sko pu düze y inde is e , b i r hü cr e d e ba z ı t a -ma mla y ıc ı ya ş a ms a l ö ne me sa h ip o r ga ne l le r in in va r l ığ ı da gö r ü lü r .

Hücr e n in e sa s ya p ıs ın ı o lu ş t u r a n s t o p laz ma , d ış t a n inc e b ir ö r t ü i le çe vr i lmiş t ir . Bu na hücr e me mbr a n ı de n ir . Ayn ı şe k i ld e hücr e çek ir değ i de y ine b ir me mr a nö z yap ı i le ku şa t ı lmış t ı r . Hü cr e ç ek ir de ğ in in me mbr a n iç in -dek i bü t ü n ya p ıs a l e le ma n la r ına nu c leo p laz ma ad ı ve r i l i r . Hü cr e ç ek ir de ğ in in ya ş a ms a l ö ne me sa h ip bö lü mler inde n b ir is i D eso xyr ibo nuc le ina s it ( DN A) ’d ir . A yr ıc a hücr e çek ir değ inde b ir ve ya b ir kaç p a r t ikü l ha l ind e R ibo nu c le ina s it ( RN A) d e bu lu nur .

Büt ün hücr e le r c a n l ı l ığ ın t ip ik ve be l i r l i ö ze l l ik le r in i o r t a ya ko yar la r .

Bu na gö r e hü cr e le r : Uya rı lab i l i r l e r : Her hü cr e ho r mo na l , k imya sa l , e lek t r ik i ve t e r mik

( ıs ı ) e t ke n le r i le u ya r ı la b i l i r . Bu n la r hücr e le r iç in d ış e t ke nd ir . B ir de g l iko -je n yap ımı ve y ık ımı g ib i iç e t ke n le r va r d ır . K ıs ac a hücr e le r d ış ve iç e t ke n-le r le u ya r ı la b i l i r .

Met a bo l iz ma ve e ner j i de ğ iş imi ya pa b i l i r le r : Hücr e le r , o ks i je n ( 0 2 ) ve bas it mo le kü l lü ya p ı t a ş la r ı ve g ıd a ma dde le r i a l ı r la r . B u n la r ı b i r d iz i i ş le m-le r de n g eç ir i r le r . So nu ç ü r ü nü o la r ak k a r bo nd io k s it ( C0 2 ) , s u ( H 2 0) ve met a -bo l iz ma a r t ık la r ın ı d ış a r ıya ve r i r le r . H ücr e le r in bu ö ze l fa a l i ye t le r i e ne r j i sa r f i ya t la r ı i le i lg i l id i r ve fa a l i ye t le r in i bu na gö r e dü ze n le r le r .

Ha re ket Ede b i l i r l e r : İ l e r i de r ec ede g e l i ş miş o r ga n iz ma la r d ak i baz ı hü c-r e le r ya la nc ı a ya k la r ( u za nt ı la r ) i le o luş t u r a r ak ha r ek e t sağ la ya b i l i r le r . B ir t ü r ç ık ınt ı o la n bu a ya k la r i le za r a r l ı ( ya ba nc ı) ma dde le r i fago t iz e ed er le r . Har ek e t le r i s ı r a s ında ye r değ iş t i r me le r i d e mü mkü ndür ve bu ha r e ke t le r e a mibo id ha r e ke t le r ad ı ve r i l i r . Sper miu mla r da , ha r eke t ku yr uk k ıs ımla r ınd ad ır ve k ır ba ç ıms ı ha r eke t le r i le ye r değ iş t i r me le r i mü mk ü n o lu r . Ayn ı za ma nda hü cr e s t o p laz ma la r ında d a lg a la n ma la r şek l ind e ha r e ke t le r de me yda na ge le b i-l i r . Hü cr e yü ze y le r ind ek i t r a ns po r t ha r eke t le r i ve ko nt r ak t i l it e de bu ko nu iç e r s ind e b ir ö r ne k o la r a k ve r i le b i l i r .

Çoğa la b i l i r l e r: B ir o r gan iz ma n ın bü yü me s i ve g e l iş me s i , bu o r ga n iz -ma y ı o lu ş t u r a n hü cr e le r in bö lü n me le r i i le mü mkü n o lu r . Da ha so nr a , bö lü nme i le me yd a na ge le n he r ik i k ıs ım, a na hücr e n in bü yü k lüğü ne e r iş i r . Bö lü nme, s t o p laz ma ve çek ir d ek t e be r a ber ce me yda na g e l i r . Bu bö lü nme mik r o sko p a r ac ı l ığ ı i le ko la yca iz le ne b i l i r .

7

Ger ek hücr e s t o p laz ma s ı ge r ek se hü cr e çek ir d eğ i a nca k be l i r l i b ir b ü -yü k lüğ e kad ar ge l iş i r le r . Bu nda n so nr a ik iye a yr ı la r a k hücr e ço ğa lma s ı mü m-kü n o lu r . Bu na hü cr e bö lü nme s i a d ı ve r i l i r .

Hücr e bö lü nme s i d i r ek t ( a mit o z ) ve ye ind ir ek t ( mit o z ) bö lü nme b iç i -minde ve ik i a na e sa s t a o luş u r . A mit o z bö lü nme, mit o z bö lü nme ye gö r e da ha az gö r ü lü r . M it o z bö lü n me n in de k e nd i iç e r s inde p r o faz , me t a fa z , a na fa z ve t e lo fa z o lma k üz er e a şa ma la r ı va r d ır .

Ge li şeb i l i r l e r ( B üyüyeb i l i r l e r) : Ca n l ı o r ga n iz ma n ın yap ı t a ş la r ı o la n hü cr e le r , be l i r l i d üze yde g e l iş im gö s t e r ir le r ve u yg u n b ir bü yü k lüğ e e r iş t ik -t en so nr a d a bö lü n me yo lu i le ço ğa lma ya uğ r a r la r . Hücr e le r in ca n l ı l ık s ü r e le -r i ço k değ iş ik t i r . Bu sü r e e r i t r o s it iç in 100- 120 gü ndür . Gr a nu lo s it le r in ca n l ı ka lma sü r e le r i i s e da ha a zd ır . B ar s ak e p it e l hü cr e le r in in ca n l ı l ık s ü r e le r i de 36 - 48 s aa t t ir . Bu n la r a ka r ş ı l ık , o r ga n iz ma da immü n it e y i s ağ la ya n hücr e le r in ca n l ı l ık s ü r e le r i, b i r kaç y ı ld a n o n y ı la kadar u za ya b i l i r . U zu n sü r e c a n l ı k a -la b i le n s in i r hücr e le r i d e o r ga n iz ma n ın ya ş l ı hücr e le r ind e nd ir . Y üze ye l d e r i hü cr e le r i g ib i , baz ı hü cr e le r de f iz yo lo j ik ye n i le n me ( r e je ner a s yo n) sö z ko nu-su ik e n, ka lp k as ı ve s in i r hü cr e le r in in ye n i le ne b i lme ye t e nek le r i yo k t u r .

DOK U A yn ı fo nk s iyo n ve ya p ı b iç imin i gö s t e r e n hücr e le r , hü cr e le r a r a s ı mad-

de i le b i r a r a ya g e l ip bü t ün le ş e r ek do k u yu o lu ş t u r u r la r . İ n sa n vüc udu nda dö r t çe ş it e sa s do ku va r d ır :

E p it e l do ku Bağ ve de s t ek do ku Kas do ku S in ir do ku Bu do ku la r , bü t ü n o r gan la r ın ya p ı ma t e r ya l le r in i o luş t u r u r la r . B e l i r l i i ş

ve gö r e v le r i le d eğ iş ik do ku la r ın b i r a r a ya g e l iş i so nu nd a "o r ga n la r " o luş u r . Her b ir o r ga n ı o lu ş t u r a n do ku , bu o r gan ın fo nks iyo nu na gö r e ve bu o r gana ö zgü o la b i ld iğ i g ib i , b i r de n ço k do ku t ü r le r in i d e be r a ber c e t a ş ıya b i l i r le r . B ir de n fa z la do ku t ü r ünü n b ir l ik t e ye r a lma s ına şu ö r nek le r ve r i le b i l i r :

Kas l i f le r i , bağ do ku su , da ma r la r ve s in i r le r b i r a r a ya g e le r ek "k a s d o -ku" yu o lu ş t u r u r la r .

Bez ep it e l i ka na lc ık la r ı, bağ do ku , da mar la r ve s in i r le r in b i r a r a ya ge lme le r i i le d e " bö br e k" o luş u r .

Do ku la r , ö ze l gö r e v le r de k i a ş ı r ı yük le nme le r e ( ça l ış ma la r a ) h ipe r t r o f i

( hyp er t r o ph ie ) ve / ve ya h ip e r p la z i ( hyp er p la s ie ) i le ce vap ve r i r le r . Az a la n fa a l i ye t le r i s e do kud a a t r o f iye ( a t r o ph ie ) yo l aç a r .

8

Do ku la r ın d iğ e r b i r ö ze l l iğ i d e ye n i le nme d ir ( r e je ner a s yo n) . Her ha ng i b i r nede n le do ku ka yb ı o r t a ya ç ık t ığ ın da , ye n i do ku o lu şu mu bu s a ye de k a r -ş ı la n ır . Ör neğ in , no r ma l o la r ak ya ş la na n ve fo nk- s iyo n d ış ı ka la n hü cr e le r , ye n i ya p ı la n hücr e le r i le de nge le n ir . B u du r u ma " f iz yo lo j ik " r e je ner a s yo n a d ı ve r i l i r . Anc ak , do ku la r ın r e je ner a s yo n ye t e neğ i d e fa r k l ı d e r ec e le r ded ir . A y-r ıc a ya r a la n ma la r so nucu iy i le ş e n ya r a ye r inde o r t a ya ç ık a n ye n i do ku , bağ do kusu o lu p , gö z le gö r ü le b i le n b ir iz b ı r a k ır . Bur a da b ir r e je ner a s yo nd a n sö z ed i le mez . "De je ne r a s yo n" is e do ku nu n bo zu lma s ı, b i r ba şka d e y iş le k e nd ine has ö ze l l iğ in i k a ybe t me s id ir . Bu du r u ma bağ l ı o la r a k ke nd ine ha s ö ze l l iğ i o la n hü cr e le r gö r ev ya pa maz d ur u ma d üşe r le r . Yük le n miş o lduk la r ı i ş ve bu iş in ö ze l l iğ ine gö r e , ba z ı o r ga n la r b i r a r a ya g e le r ek s is t e mle r i o lu ş t u r u r la r . S is t e mle r in o lu ş t u r u lma s ına şu ö r nek le r ve r i le b i l i r :

Bur u n, k ıs me n ağ ız bo ş luğu , yu t ak ( p har ynx) , g ı r t la k ( la r yn x) , t r ac hea ve da ha küç ük ha va yo l la r ı ( br o nc hu s ve br o nc h io lu s) , ak c iğ e r le r le b i r l ik t e "so lu nu m s is t e mi 'n i o luş t u r u r .

Ke mik le r , ek le mle r , ba ğ la r ve k a s la r d a be r a ber c e " ha r ek e t aper e y in i” o luş t u r u r .

EP İ TE L DOK U E p it e l do ku ( k ıs ac a ep it e l ) , ço k az b ir a r a mad de i le hücr e le r in b i r a r a -

ya ge lme s i so nu nd a o lu şu r . Bu do ku iç ve d ış yü ze y le r i ö r t e r ve a yn ı za ma n-da bü t ü n sa lg ı be z le r in in ö ne ml i fo nks iyo ne l k ıs ımla r ın ı da me yda na ge t i r i r ( s in i r do kus u nd a da hü cr e le r a r a s ı mad de ço k azd ır ve bu ba k ımd a n s in i r d o -kusu nu n d a ep it e l ka ynak l ı o ldu ğu i le r i sü r ü lme k t ed ir ) . E p it e l , ka n d a mar la -r ında n d i f fü z yo n yo lu i le be s le n ir ( iç k u lağ ın s t r ia va scu la r is ep it e l i ha r iç ) . S in ir l i f le r i i s e ço k az mik t a r d a ep it e l iç ine k ad ar i le r le r .

Fo nks iyo ne l o la r ak dü şü nü ldü ğü nd e ep it e l ş u şe k i ld e a yr ı la b i l i r : Ör t ü ep it e l i Bez ep it e l i Neur o - ep it e l ( d u yu e p it e l i ) M yo ep it e l Ö t e ya nd a n ; ep i t e l do ku hü cr e t a bak a la r ın ın s a y ıs ına ve ü s t yü ze yd ek i

hü cr e le r in fo r mla r ına gö r e e le a l ın ı r s a , a şa ğ ıda k i ş ek i ld e b ir s ı n ı f la ma ya p-ma k mü mk ü ndür :

Yas s ı ep it e l ( t ek s ı r a l ı ve ço k s ı r a l ı= t ek ka t l ı ve ço k ka t l ı ) , Kü b ik e p it e lyu m Pr iz mat ik ep it e l ( s i l i nd ir ik ep it e l ) T it r ek t ü ylü ep it e lyu m Geç iş e p it e l i ( Y a la nc ı ep it e l ) Yas s ı ep it e l : Bu lu ndu k la r ı ye r ve fo nk s iyo n la r ına u yg u n o la r ak , t ek

ka t l ı ( s ır a l ı ) ve ya ço k ka t l ı ( s ı r a l ı ) o lma k üz er e a yr ı l ı r la r ,

9

Ör neğ in, a kc iğ e r le r in e n so n ha va o dac ık la r ı i le , bö br ek le r in f i lt r a s yo n bo ş lu k la r ında t ek ka t l ı ya s s ı ep it e l t ü r üne r a s t la n ır . Ayn ı şek i ld e le n f ve k a n da mar la r ın ın e ndo t e l i d e t ek ka t l ı ya s s ı e p it e ld e n me yd a na g e lmiş t i r . Bu na ka r ş ı l ık ; a ğ ız bo ş lu ğu , yu t ak ve ye mek bo r usu ya p ıs ınd a ço k ka t l ı ya s s ı ep i-t e l ye r a lmış t ı r .

K übik Ep i t e l : Bu ya p ın ın hücr e le r i , k a ld ır ım t aş la r ı g ib i yü ks ek ve g e -n iş b i r o lu şu m gö s t e r ir le r . Bu n la r da y ine ke nd i iç inde t ek ka t l ı kü b ik ep it e l ( b i r ço k sa lg ı bez i yap ıs ınd a r a s t la n ır ) ve ço k ka t l ı kü b ik ep it e l ( bu n la r in -sa nda sad ec e t e r be z le r in in aç ı lma k a na l la r ı du var la r ınd a gö r ü lü r ) o lma k üz e -r e a yr ı l ı r la r .

P ri zm at i k Ep i t e l : B u ep it e l t ü r ü za ma n z a ma n " s i l ind ir ik e p it e l" o la -r ak da be l i r t i l i r . T ek ka t l ı p r iz mat ik e p it e l m i de ve ba r s akd a , u t e r usda ve ba -z ı d iğe r o r ga n la r da gö r ü lü r . Ço k ka t l ı ep it e l t ü r ü is e , bü yü k bez le r in a ç ı lma ka na l la r ınd a ( t ük r ük be z le r i ve gö z ya ş ı bez in in ka na l la r ı g ib i) gö r ü le b i l i r .

T it r ek t ü ylü ep it e l : Hü cr e le r in s e r be s t ü s t yü z le r inde inc e ve ha s sa s t ü yle r bu lu nur . Bu ya p ın ın t ek ka t l ı ç e ş id i t u ba ve k üçü k br o nş la r d a , ço k ka t -l ı o la n ı d a bu r u nda ve bü yük ha va yo l l a r ında gö r ü lü r .

Geçi ş Ep i t e l i : Ya s s ı ep it e le be nzer gö r ünü mde o lup , ço k ka t l ı ya p ıs a l ö ze l l ik t e d ir . Bu t ü r ep it e l ya p ıya id r a r kes es i ve id r a r yo l la r ınd a r a s t la na b i-l i r . Bo ş du r u mda k i id r a r k es es inde ço k ka t l ı ep i t e l ya p ı t a r z ın ı gö s t e r i r ke n, do lu ke se de bas ık b ir du r u m gö s t e r i r le r . Bu t ü r de yü ze ys e l hücr e le r bü yük o lup , ye r ye r ik i hücr e çek ir değ i iç e r i r le r .

E p it e l ya p ın ın gö r e v le r i E p it e l ya p ın ın ço k değ iş ik ve ö ne ml i f o nks iyo n la r ı va r d ır . Öze t o la r a k

bu fo nk s iyo n la r a şağ ıda k i ba ş l ık la r a lt ınd a t o p la na b i l i r . Ko r u ma gö r e v i : Vücu du n d ış ve vücu t iç ind ek i bo ş lu k la r ın yü z e y in i ö r -

t e r ek ( dö şe yer e k ) gö r ev in i ye r ine g e t ir i r . Der in in ep ide r mis i g ib i . Sek r e s yo n gö r ev i : Vüc u t iç in g e r ek l i ve fa yda l ı s ek r e s yo nu ya pa n sa lg ı

bez le r i, ep it e l hücr e le r in ve ya ep it e l ia l o r ga n la r ın b i r a r a ya ge lme s i i le o lu -şu r . Sa lg ı bez le r i iç ve d ış o lmak ü zer e ik iye a yr ı l ı r la r . Ca n l ı o r ga n iz ma iç in fe vka la d e ö ne mi o la n " ho r ma n la r " iç s a lg ı be z i ü r ü nüdür le r ve do ğr uda n d o -la ş ım s is t e mine ve r i l i r le r .

Re so r ps iyo n gö r e v i : B ar s ak t a gö r ü le n ç ık ınt ı la r ın ( v i l lu s ) ep it e l i bu na güze l b i r ö r nek t i r . Vücu t iç in fa yd a l ı g ıd a la r ın bu r ad a n e mi l ime t a b i t u t u l-ma s ı , ya p ı la r ın ö ne min i o r t a ya ko yar .

U yar ı a la b i lme gö r e v i : Du yu ep i t e l i nde k i d u yu hü cr e le r i bu na güz e l b i r ö r nek t ir . B u t ü r fo nk s iyo ne l o luşu m, e n gü ze l ö r neğ i i le gö zü n ya p ıs ınd a o r -t a ya ç ıka r . Bur ad ak i hü cr e le r gö r me du yu su i le gö r e v l id i r le r .

10

B AĞ VE DE ST EK DOK U Bağ ve de s t ek do ku vücu t t a ço k ya yg ın o la r ak bu lu nur . Bu ya p ı , do ku

ve o r ga n la r ın iç ind e ve o r ga n la r ın a r a s ınd ak i bo ş luk la r da ye r a l ı r . Vüc udu n bü t ü nü iç ind e so n de r e ce ö ne ml i b ir ye r t ut a r . Bağ do kusu , vüc u t t ak i do ku la -r ı o r ga n la r a , o r gan la r ı da s is t e mle r e u l aş t ır a n ba ğ la y ıc ı b i r ya p ı o la r ak t a r i f ed i le b i l i r . Ba ğ do kusu , k e nd i iç e r is ind e değ iş ik aç ı la r da n s ın ı f la nd ır ı la b i l i r . Ör neğ in, hücr e le r a r a s ı ma dde ye gö r e "ş ek i ls iz " bağ ve d es t ek do ku su v eya "ş ek i l l i" bağ ve d es t ek do ku su o la r ak ik i e s as g r u ba a yr ı la b i l i r .

Des t ek do kud a , ya de s t ek ( pa ya nd a) o lma ve ya met a bo l iz ma fo nks iyo nu ö n p la ndad ır . B u du r u ma gö r e eğer de s t ek fo nk s iyo nu ö n p la nd a is e , me t a bo -l iz ma fo nks iyo nu az a lmış t ı r . Ve ya be l i r t i le n du r u mu n t a ma me n t e r s i de o la -b i l i r . D e s t ek do ku da , ke nd i iç e r s ind e değ iş ik t ip le r e a yr ı l ı r . Ke mik le r ve k ı-k ır dak la r de s t ek do ku yu o lu ş t u r u r la r .

K emi k le r : Ke mik le r p as i f ha r ek e t o r gan la r ın ın e n ö ne ml i e le ma n la r ı -d ır . Vü cud u n değ iş ik ye r le r ind e , değ iş ik ya p ı ve du r u mla r da b ir a r a ya ge le n ke mik le r , b ir ya nd a n vü cudu n is ke le t in i o luş t u r u r ke n, ö t e ya nda n be y in, o mur i l ik , ba z ı du yu o r ga n la r ı ve iç o r ga n la r ı ko r u yu cu gö r e v le r d e yük le n -miş le r d ir . Be l i r l i t a r z la r ve d u r u mlar d a b ir a r a ya ge le n ke mik le r a r a s ınd a ek -le mle r o luş u r . Bağ do ku su hü cr e le r i ö z e l fo nk s iyo ne l şek i l kaz a nar ak k e mik hü cr e le r in i me yd a na g e t ir i r le r . B u n la r a "k e mik ya p ıc ı" hü cr e le r ( o s t eo b la s t ) ad ı ve r i l i r . Ke miğ in e sa s yap ıs ı , o r ga n ik ve a no r ga n ik e le ma n la r da n o lu şu r . Ye t işk in le r d e ke mik a na ma dd es in in 2 / 3 kadar ı miner a l t uz la r da n, 1 / 3 kad ar ı i s e o r ga n ik es a s madd ede n ( o s se in ) me yd a na ge l i r . T az e ke mik t e , sö zü ed i le -b i l i r b i r bükü lme ö ze l l iğ i gö r ü lü r . B u dur u m ke mik e sa s ( a r a ) ma dde s i iç in -dek i ba ğ do kusu l i f le r i s a ye s inde sağ la n ır . B ir k e mik t e o r ga n ik k ıs mın ya n-ma s ı i le ge r iye mine r a l ç a t ı k a l ı r . Bu d u r u mda k e miğ in e la s t ik iye t i o r t ada n ka lk a r ve ça buk k ır ı l ı r . Bu na ka r ş ı l ık , a s it i le mua me le ed i le n b ir ke mik t e miner a l t uz la r o r t ada n ka lk a r ve g e r iye sad ece o r ga n ik k ıs ım ka l ı r . B u d u -r u mdak i k e mik t e k ı r ı lma gö r ü lme z . Fa ka t so n de r ece de kü çük ku vve t le r i le eğ i lme ve e la s t ik iye t gö s t e r ir . B u bak ımd a n ke mik le r in fo nk s iyo ne l ya p ı la r ı iç in , be l i r l i o r a n la r da o lmak ü zer e , g e r ek o r ga n ik ve g e r ek se a no r ga n ik ya p ı t a ş la r ın ın ke mik ya p ıs ı iç ind e ye r le r in i a lma la r ı şa r t t ır .

Vücu t t ak i k a ls iyu mu n % 99 'u ke mik le r d e ka ls iyu m t uz la r ı ş ek l ind e de po ed i lmiş o la r ak bu lu nur . Ka ls iyu m t uz la r ı r ö nt ge n ış ın la r ı iç in geç ir ge n d eğ i l -d ir ve bu ba k ımd a n r ö nt ge n t e t k ik ve t e ş h is le r de ö ne ml i ye r i va r d ır .

Vücu t t ak i k e mik le r ş ek i l le r ine gö r e k ı sa , uz u n ve ya s s ı o lma k ü zer e a y-r ı l ı r la r . Kür ek k e miğ i ( sc apu la ) ya ss ı ke mik le r e , e l ve a ya k ke mik le r i k ıs a ke mik le r e ö r nek o la r ak ve r i le b i l i r . Uz un k e mik le r is e , bo r u şek l inde , iç le r i bo ş lu k lu o la r ak t a r i f ed i l i r le r . Ko l ke miğ i ( hu mer us) ve u y luk k e miğ i fe mur ) bu n la r iç in e n t ip ik ö r nek le r d ir .

11

Makr o sko p ik o la r ak k e mik le r ik i a na k ıs ımd a n o lu şu r la r . Ke mik le r in yü ze y k ıs ımla r ı sağ la m ya p ı gö s t e r e n k o mpak t b ir t a ba ka i le s a r ı lmış t ı r . Bu ko mpa k t yap ı la r a r a s ında ö ze l l ik le k e miğ in o r t a k ıs ımla r ınd a is e , gö ze nek l i ve da ha za y ı f o lu ş mu ş s po ng iö z ( s ü ng e r ims i) bö lü m yer a l ı r . B ir d iğe r t a r i f i le , ko mp ak t ya p ı, k e mik le r d e sa nk i b i r ka buk o lu ş t u r u r . Uzu n k e mik le r in uç la r ında ( e p ip hys ) ye r bu la n g e vşek yap ı iç e r is inde is e , ö ze l şek i l le n me le r gö r ü lü r . Bu ya p ı la ş ma la r fo nks iyo ne l bak ımd a n ço k ö ne ml id ir .

Küçü k gö ze ne k le r i b i r b ir le r ind e n a y ır a n k e mik bö lme le r , bu bö lg e ye in t ika l ede n ba s ınç ve ç ek me k u vve t le r ine gö r e düz e n le n miş le r d ir . Ayn ı za -ma nd a , ke miğ i o luş t u r a n ko mpa k madd e n in bü yük k ıs mı d a ku l la n ı l ma d ığ ın -da n, ke mik ağ ır l ığ ınd a az a lma e lde ed i lmiş o lu r . B ir ba şka d e y iş le k e mik t e ha f i f l ik sağ la n ır .

Bü t ün k e mik le r d ış t a n i nc e b ir bağ do k usu ö r t üsü ( pe r io s t ) i le ö r t ü l-mü ş le r d ir . Bu ö r t ü , ge r ek ke miğ in ve g e r ek se k e mik i l iğ in in bes le nme s ind e ö ne ml i gö r e v le r yük le n miş t i r . Öz e l l ik l e ke mik k ır ık la r ında ye n id e n iy i le ş me-de ço k bü yük b ir ö ne mi va r d ır .

Ke mik le r i le i lg i l i o lma k üz er e a şa ğ ıda k i k ıs a b i lg i le r ve r i le b i l i r : Uzu n sü r e n me k a n ik e t k i le r ( bas ınç la r ) i le b ir k e mik , i lg i l i ye r d e t a -

ma me n bo zu lma ya uğ r a ya b i l i r . U zu n z a ma n fo nks iyo n gö r me ye n uz u v la r ın ke mik ya p ıs ınd a t r abekü l le r in inc e lme s i i le , ke mikd e ö ne ml i o r a nda z a y ı f l ık o r t a ya ç ıka b i l i r ( ke mik a t r o f is i ) . Vü cu t t a ka ls iyu m mik t a r ında k i bo zuk lu k so -nu cu , b i r ke miğ in me ka n ik da ya n ık l ığ ı i le r i d e r e ced e az a l ı r ( o s t eo po ro z) . Bu dur u ma d a ha z iya de i le r ik i ya ş la r da r a s t la n ır . Ke mik k ır ık la r ına " f r ak t ü r " a d ı ve r i l i r . K ır ık i y i le ş me s i "ca l lu s" o luş u mu i le s ağ la n ır .

K ıkı rda k la r: B as ınc a ka r ş ı ko ya b i le n ve ba s ınç i le şek i l le r in i d eğ iş t i r -d ik le r i ha lde , e t k in in o r t ada n ka lk ma s ı i le t ek r a r e sk i fo r mla r ın ı k az a na b i le n e la s t ik i ya p ı la r d ır . B ıç ak i le r a ha t l ık la kes i le b i l i r le r . Kar a k t e r is t ik o la r a k gö r ü le n k ık ır d ak hücr e le r i ve ku vve t l i ge l iş miş hü cr e le r a r a s ı e le ma n la r i le ya p ıs a l ö ze l l ik ka za n mış la r d ır . K ık ır da k hü cr e le r i yu var la k ve bü yü k hü cr e -le r d ir . Ço k de fa ik i hücr e i le r i de r ec ed e yak ın o lmak ü zer e b ir b ir le r in in ya -n ında ve ke nd i le r ine a i t bo ş luk la r da bu lu nur la r . E k le m yü z e y le r in i ö r t en ve ek le m a r a la r ında ye r bu la n k ık ır d ak ya p ı la r ; yü r ü me, s ıç r a ma ve sü r t ünme s ı r a s ınd a ö ne ml i gö r e v le r yü k le n ir . K ık ır dak ya p ı ; vü cud u n değ iş ik ye r le r in -de ve ç eş it l i gö r e v le r i le ye r bu lu r . Ha r eke t l i ek le mle r d e , fo nk s iyo n e l yü ze y-le r i dö şe ye n ö r t ü le r ha l inde bu lu nd uk la r ı g ib i , so lu nu m yo l la r ında , bu r u n ve ku lağ ın yap ıs ında ve ka bur ga la r ın b i r bö lü mü nde d e k ık ır d ak ya p ıya r as t la -n ır .

K ık ır da k ; hya l in , e la s t ik ve f ib r ö z o lmak üz er e üç es as ya p ıd a fa r k l ı -la ş mış o la r ak ca n l ı o r ga n iz ma da ye r bu lu r . E k le m yüz le r in i dö ş e ye n ve ka -bur ga la r da bu lu na n k ık ır d ak ya p ı hya l in ö ze l l ik t e d ir .

12

Ayn ı ş ek i ld e , so lu nu m yo l la r ında d a hya l in k ık ır da k yap ıd a e le ma n la r bu lu nur . M ek a n ik e t k i le r i t a ş ıya n ye r le r de is e e la s t ik k ık ır d ağa r a s t la n ır . Ö r -neğ in , ep ig lo t t is ve d ış ku la k t a bu t ü r ya p ı va r d ır . B ir b ir le r ine o lduk ça s ık uza na n l i f le r in yo ğ u n o ldu ğu , bü yü k a r a l ık la r da ( bo ş lu k la r d a ) b i r ka ç ko ndr o -s it in ye r a ld ığ ı k ık ır d ak t ü r ü ise f ib r ö z k ık ır dak ad ı i le t a r i f ed i l i r . B u k ık ı r -dak o mur la r a r a s ınd a bu lu na n d is cu s ve r t ebr a l is le r d e , d iz ek le mi me n is -cus u nd a ve ç e ne e k le mi d is cu su nda gö r ü le b i l i r . K ık ır da k la r pe r iko ndr iu m ad ı ve r i le n b ir ö r t ü i le ç e vr i lmiş le r d ir . Kık ır d ak a na ya p ıs ı ; o k s i je n, a s it k a r bo -n ik , g l iko z , su ve d iğe r kü çük mo lek ü l lü ma dd e le r iç in ge ç ir ge nd ir .

K AS DOK U Bu ya p ı, k a s ı lma ö ze l l iğ in i t a ş ıya n ka s f ib r i l le r ind e n ( myo f ibr i l ) me y-

da na g e lmiş t i r . Ka s do ku şu " myo g lo b in" iht i va e t t iğ i iç in k ı r mız ı r e nk t e g ö -r ü lü r . Fo nks iyo ne l o la r ak ka s hü cr e le r i kas ı lma ( k ıs a lma ) ve u za ma ( ge r i lme ) ö ze l l iğ ine de s a h ip t i r le r . Ak t i f o la r a k fo nks iyo n gö s t e r d ik le r i , b i r ba şka d e -y iş le ka s ı ld ık la r ı iç in , ha r eke t s is t e min in ak t i f e le ma n la r ı o la r a k t a r i f ed i l i r -le r . N i t ek im iç i bo ş lu k lu o r ga n la r ın kü çü lme le r i de bu ş ek i ld e mü mk ü n o lu r .

Kas do ku su mo r fo lo j ik ve fo nk s iyo ne l o la r ak d üş ü nü ld üğü nde ü ç g r u ba a yr ı l ı r :

Düz ka s Ç izg i l i ka s Ka lp k as ı Düz ka s la r i le ç iz g i l i ka s la r a r as ında baz ı fa r k l ı l ık la r gö ze ça r p ar . Ör -

neğ in , dü z ka s la r o t o no m s in ir s is t e mi , ç izg i l i k a s - la r i s e so mat ik s in i r s is t e mi t a r a f ınd a n u yar ı l ı r . Ayr ıc a , düz k as la r ın

fo nks iyo n la r ı i r ad e d ış ı ge r ç ek le ş ir ve kas ı lma la r ı uz u n za ma n d e va m eder . Bu na ka r ş ı l ık ç izg i l i ka s la r i r a de d a h i l ind e fo nk s iyo n gö s t e r ir le r ve sü r a t le kas ı l ı r la r . Ç iz g i l i ya p ıd a o lma s ına r a ğ me n ka lp ka s ı da o t o no m s in ir s is t e mi t a r t ınd a n u yar ı l ı r ve o t o no m o la r ak ça l ı ş ı r .

Düz ka s : Bu ka s do kus u ö ze l l ik le da ma r la r ın ve bo ş lu k lu o r ga n la r ın du var la r ınd a t abaka la r me yd a na ge t ir i r . Ya va ş , r it m ik , ir ad e d ış ı ve o to no m o la r ak ça l ış ı r la r . Ka s ko nt r aks iyo nu i l e pe r is t a lt ik ha r eke t le r o r t a ya ç ık a r . Baz ı k imya s a l mad de le r i le o to no m s is t e m u yar ı la b i l i r ve bu na gö r e düz k as fo nks iyo n la r ıd a değ iş i r ( a se t i lko l in i le pa r as impa t ik ve ad r e na l in i le de s im-pa t ik s is t e m) . Fo nk s iyo n s ır a s ınd a , dü z ka s la r bü yük b ir e ne r j i h a r ca ma d a n to nu s ( ka s ı lma) d u r u mlar ın ı mu ha faz a ede b i l i r le r . Ör neğ in ; id r a r ke se s i , u t e -r us ve d a mar du var ı g ib i. D üz k as l i f le r i o r t a la ma o la r ak 15 - 40 mik r o n bü -yü k lüğ ü nd ed ir . Faka t bu bo yu t la r d a ha da bü yü ye b i l i r . Ör neğ in , ha mi le b i r kad ın ın u t e r us du var ınd ak i k a s hücr e le r i 50 0 mik r o n k adar o la b i l i r le r .

Çi zg i l i K as: Ç izg i l i ka s la r da ke nd i a r a la r ınd a is ke le t ka s ı ve ka lp k a s ı o lmak ü zer e ik iye a yr ı l ı r .

13

İs ke le t K as ı : H ar ek e t s is t e mi iç e r is ind e fo nk s iyo n yü k le n miş o la n k a s-la r “ç iz g i l i k as ” ya p ıs ında d ır . Bu k as la r ge ne l l ik le is k e le t in b i r ye r ind e n baş la y ıp , d iğ e r b i r ye r ine t u t unar ak so n la nd ık la r ı iç in , bu is imle t a r i f ed i l -miş le r d ir . Anc ak , is ke le t ka s la r ı , baş ve bo yu n o r ga n la r ınd a da bu lu nur . Ör -neğ in ; d i l, p har ynx ve la r ynx ' i n yap ıs ınd a ve o eso p hagu s 'u n üs t k ıs ımla r ınd a ç izg i l i ka s va r d ır . Bu n la r ın is ke le t ya p ı i le h iç b ir i l i ş k is i yo k t u r .

İ ske le t ka s ın ın t e me l fo nk s iyo ne l e le ma n ı ka s l i f le r id i r . Bu n la r ın k a -s ı lma s ı i le ha r eke t me yd a na g e l i r . Ka s l i f le r i , ko l la ge n ve e la s t ik l i f le r d e n o luş mu ş b ir ö r t ü i le d ış a r ıd a n b ir ma nş o n g ib i s a r ı lmış la r d ır . Bö y lec e ka s de met le r i ve k a s g r up la r ı me yd a na g e l i r . Vücu t ağ ır l ığ ın ın yak la ş ık o la r ak % 40 ' i i s ke le t ka s la r ı t a r a f ınd a n me yd a na ge t ir i l i r . İ ske le t kas la r ın ın l i f u zu n-lu k la r ı 15 c m'e k ad ar u la şa b i l i r . L i f k a l ın l ığ ı d a 10 - 100 mik r o n a r as ında d ır . B ir ka s , a r d ı a r d ına u ya r ı ld ığ ınd a , ka s t a yo r u lma o r t a ya ç ık a r ve ka s ı lma aza l ı r . Bu yo r u lma o la y ı , ka s yap ıda o r t a ya ç ıka n sü t a s i t in in a r t ma s ı i le g ö -r ü lü r . Kas yo r u lma la r ına ka r ş ı , s ıc ak ba nyo ve ma sa j i le , k a n ve le n fa s i r kü -la s yo nu nu n iy i b i r şek i lde sa ğ la nma s ı şa r t t ır .

Spo r t i f fa a l i ye t le r i le k as la r ge l iş t i r i le b i l i r . S in ir ha r a b iye t ine bağ l ı o la r ak ve ya ka s la r ın az ç a l ış ma la r ı i le kas ya p ıd a b ir kü çü lme me yd a na g e l-d iğ ind e " a t r o f i" de n sö z ed i l i r . 1 mm 3 ' l ük küçü k b ir ka s do kusu nda ya k la ş ık o la r ak 2 00 ç iz g i l i k as l i f i ve 700 k ad ar kap i l le r bu lu nur . D in le n me ha l ind e bu k a na lc ık la r ın p ek ço ğu a ç ık du r u md ad ır . Bö yle c e ka s do kus u , iht i ya c ı o la n ka n ı r a ha t l ık la a lmış o lu r . Kas do kusu iç ind e bu lu na n sü t a s ' ı t i , kap i l le -r in g e n iş le me s ine yo l aç a r .

İ ske le t ka s la r ın ın bü yük bö lü mü k ir iş ya p ı la r a r ac ı l ığ ı i le ke mik le r

üze r ine t u t unur la r . Ancak , yü zd e bu lu na n ba z ı ka s la r ( mimik ka s la r ) do ğr u -da n ke mik ya p ıya t u t unmu ş la r d ır . K ir i ş yap ı la r ın fo nks iyo ne l ö ne mi ço k faz -la d ır . Ka s ı lma i le o r t a ya ç ıka n ku vve t le r in az a mi mik t a r da ve do ğr uda n i lg i l i ke mik ya p ıya ak t a r ı lma s ında k ir iş ya p ı la r ö ne ml i r o l o ynar la r . Ayr ıc a b ir ek -le mde , d eğ iş ik ek s e n le r e gö r e t e s ir ede n k as la r ın fo nks iyo n la r ı ( ek le m ek se n i ve ha r e ke t in yö nü bak ımında n) ve ku vve t le r in ak t a r ı lma s ı i le i lg i l i o lmak üzer e k a s k i r iş le r i baze n ö ze l b i r yap ı ve mo r fo lo j ik b i r ka r ak t e r de k a za n-mış la r d ır . Uzu n k a s la r ın e t r a f ın ı b i r ma nşo n g ib i çe v ir e n ap e ne vr o t ik k ı l ı f la -r ı a r d ır . Kas la r ın ü ze r le r in i ö r t en yap ı l a r baz e n da ha z a y ı f b i r ka r ak t e r gö s-t e r ir le r . Bu n la r a fa s ia ( fa sc ia e ) ad ı ve r i l i r .

Bu t ü r fa s ia ö r t ü le r i d a ha ço k a yn ı fo nks iyo nu ye r ine g e t ir e n k a s la r ı b i r a r a ya t o p la r . Bö y le ce b ir bak ıma ka s g r up la r ı da fo nk s iyo ne l o la r ak a yr ı lmış o lu r la r .

14

Baz e n, ya s s ı la ş a n ve g e n iş le ye n a pe ne vr o t ik ya p ı, o lduk ça sağ la m ko -r u yucu b ir d u var gö r e v in i yü k le n ir . Bu na e n gü ze l ö r nek , be l ve s ır t bö lg e -s ind e ye r a la n , ge n iş ve ya yg ın ya p ıd ır ( fa sc ia e t ho r a - co lu mba l is ) .

K alp K ası : Düz ve ç iz g i l i k as ın ö ze l l i k le r in i be r a ber ce gö s t e r i r . Fak a t , ç izg i l i ka s ö ze l l iğ i gö s t e r me s ine ka r ş ı l ık , bu k a s yap ıs ınd a n o lduk ça a ç ık fa r k l ı l ık la r ı da va r d ır . İ nce ( h is t o lo j ik ) ya p ıs ına g ir me d e n, ka lp k as ın ın ö ze l-l ik le r i , ş u şe k i ld e ö ze t le ne b i l i r :

Ka lp k as ı hücr e le r i he r ha ng i b i r ö ze l l i k gö s t e r med e n d a l la n ır la r ve bü -yü k lük le r i ya k la ş ık o la r ak 1 00 mik r o n kadar d ır .

Ka lp k as ı hücr e le r i b i r b ir le r i a r d ına ba ğ la nmış so n la n ma la r ha l inde d ir . Bö yle c e ka lb in bü t ü n ka s hücr e le r i , o r t ak b ir ağ o luş t u r u r la r .

Kas hücr e le r in in b ir b ir le r ine ek le n me ye r le r ind e "d is c i int e r c a la r es " ad ı ve r i le n ya p ı la r me yd a na g e lmiş t i r .

Ka lp k as ı d e va ml ı ç a l ış ma ö ze l l iğ ine s a h ip t ir . S ık ı o luş muş b ir k ap i l le r ağ a r a c ı l ığ ı i le ka n be s le n me s i ek s ik s i z sa ğ la n ır . Ç izg i l i ka s ya p ıs ında o lma-s ına r ağ me n, o t o no m s is t e m t a r a f ınd a n u yar ı l ı r .

Ka lp k as ında r e je ner a s yo n me yd a na g e lme z . Ancak , k a lp ka s ınd a bü -yü me ( hyp er t - r o ph ie ) o r t a ya ç ık a b i l i r .

Ka lp k as ın ın , o to no m s in ir s is t e mi d ış ınd a , ke nd is ine a it o la n ve ka lb in du var ya p ıs ı iç ind e bu lu na n b ir s i n i r s e l u ya r ı dü ze n i d a ha va r d ır . Bu s is t e min düze n l i o la r ak ç a l ış ma s ı ve bö lü mle r a r as ınd a i le t i ko o r d ina s yo nu s ağ la ma s ı , ka lb in no r ma l fo nks iyo nu iç in so n d e r e ced e ö ne ml id ir .

SİN İR DOK USU Ca nl ı o r ga n iz ma da u ya r ı la r ın a l ın ma s ı , du r u ma gö r e değ iş t i r i lme s i ve

i le t i lme s i s in i r s is t e mi t a r a f ınd a n sa ğ l a n ır . Anc ak bu du r u mda ca n l ı çe vr e ye he m u yu m sa ğ la ya b i l i r . Ayr ıca iç o r ga n la r ın k a r ş ı l ık l ı dü ze n iç ind e ça l ış ma-la r ı da s ağ la n ır . Bö y le ö ne ml i b i r gö r e v i yü k le n miş bu lu na n s in i r s is t e mi , bü t ü nü i le " s in i r do ku su " t a r a f ı nda n me yda na ge t i r i l i r . E mbr iyo lo j ik o la r ak ek t o der mde n ge l iş e n s in i r do kusu , d iğ e r do ku la r a gö r e hü cr e bak ımınd a n d a -ha ze ng in b ir ya p ı gö s t e r ir . S in ir do ku su nu o lu ş t u r an t e me l e le ma n la r şu n la r -d ır :

S in ir hücr e s i ( neu r o n) S in ir hücr e s i u za nt ı la r ı ( d e ndr it ve a xs o n= neur it ) Des t ek hücr e le r i ( ne u r o g l ia =g l ia ) Bu e le ma n la r a r a s ınd a , be s le y ic i ka n d a mar la r ıda va r d ır . S in ir hücr e s i ( neu r o n) : S in ir hücr e le r i , o mur i l ik ve be y ind ek i g r i c e v-

her de ö ne ml i mik t a r d a bu lu nur la r . Ayr ıc a , vüc udu n d eğ iş ik ye r le r inde d ü -ğü mler ha l ind e b ir a r a ya ge lmiş o la r a k da bu lu nur la r . Bu n la r a "ga ng l io n" ad ı ve r i l i r . Sad ece be y in k a bu ğu nd a ( co r t ex) 14 mi lya r c iva r ınd a s in i r hü cr e s in in bu lu nduğu a r aş t ır ıc ı la r t a r a f ında n be l i r t i lme k t ed ir .

15

S in ir hü cr e le r in in bü yük lük le r i değ iş ik t ir . Be y inc ik ( c e r e be l lu m) k a -bu ğu nd a bu lu na n ve bo y la r ı ya k la ş ık 4 mik r o n o la n s in i r hücr e le r i e n k üçü k-le r id i r . S in ir hü cr e le r in in e n bü yü k le r i i se , ça p la r ı 13 0 mik r o n k ad ar o la n ve be y in k a buğ u nd a ( co r t ex) bu lu na n mo t o r mer kez le r d e ye r a la n hü cr e le r d ir ( Be t z ' in p i r a mid a l de v hücr e le r i ) . S in ir hü cr e le r i h iç b ir za ma n bö lü ner ek ye -n i le n me z le r . Bu ö ne ml i b i r ö ze l l ik t i r . Bu ba k ımda n, ha r a b iye t e uğ r a ya n b ir s in i r do ku su nd a ye n ide n o lu şu m s ağ la n a maz . Her s in i r hücr es i, e n az ında n b ir uza nt ı iht iva ed er . S in ir hücr e le r i t a r a f ınd a n a l ına n u yar ı la r , bu uz a nt ı la r üze r ind e n i le t i l i r . U za nt ı la r a " nö r it " ( neu r it ) , nö r it le r in hücr ede n a yr ı ld ık la r ı ye r e de "po l" a d ı ve r i l i r . S in ir hücr e le r i , ih t i va e t t ik le r i u za nt ı s a y ıs ına gö r e s ın ı f la nd ır ı la b i l i r . Bu na gö r e , a şağ ıdak i ö r nek le r ve r i le b i l i r .

B ir uza nt ı l ı ( u n ipo la r ) s in i r hücr e le r in e gö zü n r e t inas ında r a s t la n ır . Bu n la r ın s ad ece ak so n la r ı va r d ır , de nt r it le r i yo k t u r . İ k i uz a nt ı l ı ( b ipo la r ) s i -n i r hücr e le r i ba z ı ga ng l io n la r d a bu lu n ur la r ( ku la ğ ın ga ng l io n sp i - r a le ' s i nde) . Akso n la r ı d ış ında , de nt r it le r i de va r d ır .

O mur i l ik ( me du l la sp ina l is ) ö n bo ynu z ( co r nu a nt e r io r ) hücr e le r i i s e ço k uza nt ı l ı ( mu lt ipo la r ) ya p ı gö s t e r ir l e r . P seu do un ipo la r s in i r hü cr e le r i i s e ; sp ina l ga ng l io n la r d a bu lu nur la r .

Ço k uza nt ı l ı s i n i r hücr e le r i ço k de ğ iş ik fo r md a o la b i l i r le r . U za nt ı la r , b i r a ğa ç da l la n ma s ı g ib i gö r ü nü m o r t aya ko yar la r . K ıs ad ır la r ve hücr e ya k ı-n ında bu lu nur la r . Bu n la r a "de nt r it " ad ı ve r i l i r . Bu na ka r ş ı l ık b i r b ir le r ine p a -r a le l o lma k üz er e b ir a r a ya g e lmiş , uzu n s in i r l i f le r in in o luş t u r duğ u yap ı la r a is e "a xo n" ( ak so n) de n ir . Ke nd is i b ir s in i r hücr e s i o lma ma s ına k a r ş ı l ık , u ya-r ı la b i le n ve u ya r ı lma so nuc u ho r mo na l sa lg ı ya p a n be z hücr e le r in i bu r ad a ö ne mle be l i r t mek g e r ek ir . B u na ö r nek o la r ak , d ie nc ep ha lo n d a bu lu na n ve sek r es yo n ya pa n hücr e le r ve r i le b i l i r .

Sin i r Hüc re s i U zant ı s ı ( Neur it = Akso n) : Her s in i r hü cr e s i s ad ece b ir "a xo n" ( ak so n) iht i va ed er . Bu u za nt ın ın gö r e v i ö nce l ik le u yar ı la r ı i le t mek-t ir . De ğ iş ik uz u n luk t ad ır la r ve u zu n lu k la r ı yak la ş ık o la r ak 1 met r e y i b u la n la -r ı da va r d ır . Ak so n, d ış a r ıd a n b ir ö r t ü i le ku şa t ı lmış t ı r ve k e nd is in i sa r a n ö r -t ü i le b i r l ik t e " s in i r l i f i" o la r ak t a r i f e d i l i r . Ye t işk in in s a n la r da bü t ün s in i r akso n la r ı , m iye l in l i b i r ö r t ü i le çep eç e vr e ku şa t ı lmış t ı r . Bu ö r t ü be l i r l i a r a -l ık la r i le d üğü m şek l ind e bo ğu mlar me yd a na ge t ir i r . B u n la r a " Ra nv ie r bo -ğu mlar ı" ad ı ve r i l i r . Sad ec e bu bo ğu mlar da n ma dd e d i f fü z yo nu ya p ı l ı r ve bö y le ce a kso nu n bes le nme s i s ağ la n ır . M ye l in ö r t ü , d ışa r ıd a n ik inc i b i r k ı l ı f i le t ek r a r kuş a t ı lmış t ır . Bu ik inc i ö r t üye de "Sc hwa nn k ı l ı f ı" ad ı ve r i lmiş t i r . Be y in ve o mur i l ik t e bu lu na n s in i r ak so n la r ı , e n d ış t a k i Sc hvva nn k ı l ı f la r ın ı ka ybe der le r ve sad ec e miye l in ö r t üsü i le ka l ı r la r . Bö yle c e ; miye l in k ı l ı f ı n ın be ya z l ığ ında n do la y ı , be y in ve o mur i l i k t ek i bu bö lg e le r , aç ık r e nk t e gö r ü lü r -le r .

16

Dest ek hücr e le r i ( ne u r o g l ia =g l ia ) : Bu hü cr e le r , s in i r do ku su nu n de s t ek ve be s le n me hü cr e le r id i r . De s t ek hü cr e le r i de ke nd i a r a la r ınd a a şa ğ ıd ak i ş e -k i lde a yr ı l ı r la r

Bü yü k hücr e le r ( ma kr o g l ia ) Küçü k hücr e le r ( mik r o g l ia ) Bur ad a sö zü e d i le n bü yü k hücr e le r , g l i a n ın e sa s ya p ıs ın ı o luş t u r u r la r .

G l ia hü cr e le r i, s in i r hücr e le r i a r a s ında k i bo ş lu k la r ı do ldu r u r la r . Ö t e ya nda n ; baz e n g l ia hücr es i , a yne n s in i r s is t e min in bö lü mle n me s ine u ygu n o la r ak , " s a nt r a l g l ia " ve "p e r i fe r g l ia " şek l ind e b ir a y ır ım i le de t a r i f ed i l i r . G l ia n ın gö r ev le r i k ıs ac a a şağ ıdak i g ib i be l i r t i l e b i l i r :

Sa nt r a l s in i r s is t e minde k i t r a nspo r t o la y ında ye r a l ı r la r . İ zo la s yo n ve muk a ve met e ( sa vu nma ) h i z met eder le r . S in ir do ku su nu n ya r a la n ma la r ınd a n so nr a p r o l i fe r e o lu r la r . S in ir hücr e le r in i be s le n me le r in i s ağ la r la r HAREK E T SİS TEM İ İ ske le t ( ve ya ke mik le r ) i le ka s la r ; ha r e ke t s is t e min i me yd a na g e t ir i r le r .

Ca n l ı , bu s is t e mle r in o luş t u r duğ u o la n ak la r i le bu lu nduğu o r t a md a ye r d eğ iş -t ir e b i l i r ve ha ya t i iht i ya ç la r ın ı g ide r e b i l i r . C a n l ın ın bu lu ndu ğu o r t amda ye r değ iş t i r me s i ve is t e n i le n ha r ek e t le r i ya p ma s ı, me ka n ik b ir o la y ın va r l ığ ın ı o r t a ya ko yar . Ayr ıc a , ha r e ke t s is t e mi iç e r s ind e ye r a la n ba z ı ka s la r ( mimik kas la r ı ) a r a c ı l ığ ı i le in s a n yüz ü n gö r ünüşü nde ( mimik) baz ı d eğ iş ik l ik le r ya -p ı la b i ld iğ i g ib i , in s a n ın ko nu ş ma s ı ve ya ne fe s a la b i lme s i g ib i ha ya t i fa a l i -ye t le r i d e ge ne b ir s ır a ka s t o p lu luğ u t a r a f ınd a n ge r çek le ş t ir i l i r .

İ n sa n vücu du nu n ça t ıs ın ı ( de s t ek yap ıs ın ı ) i s e is k e le t s is t e mi o lu ş t u r u r . Bu s is t e m fo nk s iyo ne l o la r a k düş ü nü ld üğü nd e , ke nd i iç e r is ind e ; k e mik le r , ek le mle r ve bağ la r da n o luş mu şt u r . Bun la r ın ya n ıs ır a , değ iş ik ya p ı la r da ve çe ş it l i e k le mle r de ye r a la n ve ç e ş it l i g ö r ev le r yü k le n miş o la n k ık ır da k la r ı d a unu t ma mak g er ek ir . Ço ğu z a ma n, ek le mi ya pa n ke mik le r in fo nk s iyo ne l yü -ze y le r i, i nce k ık ır d ak b ir t abak a i le ö r tü ldüğü g ib i , ş ek i l o la r ak b ir b ir le r ine u yu m s ağ la ma ya n e k le m yü ze y le r i a r as ınd a da k ık ır d ak ya p ıda n o lu ş mu ş de -ğ iş ik şe k i l l i ya p ı la r bu lu nur . Bö yle ce , ö ze l ya p ıd ak i bu k ık ır da k o lu şu mla r i le ek le m yü ze y le r i b i r b ir le r ine u ygu n b ir ha le g e t ir i l i r ve fo nk s iyo n iç e r i -s ind e u yu mlu b ir bü t ü n lük o luş t u r u r la r . Yukar ıd a be l i r t i le n ve is ke le t s is t e -min in ö ne ml i k ıs ımla r ın ı o lu ş t u r a n ya p ı la r , ha r ek e t s is t e min in pa s i f e le ma n-la r ıd ı r . Har eke t in o la b i lme s i iç in be l i r l i b i r k u vve t e iht i ya ç va r d ır . Bu iş le m, ha r ek e t s is t e min in ö ne ml i e le ma n la r ı o la n ka s ya p ı t a r a f ında n s ağ la n ır . Bö y-le ce k a s la r , ha r eke t s is t e min in a k t i f e l e ma n la r ın ı o luş t u r u r la r . Kas la r ın ç a -l ış ma s ı i le o r t a ya ç ık a n ku vve t le r i lg i l i k e mik le r e ö ze l ya p ıd ak i k i r iş le r ( bağ la r ) a r ac ı l ığ ı i le i le t i l i r .

17

Bu na gö r e ; ço k ö ze l b i r k ıs ım ka s la r ( mimik ka s la r g ib i) ha r iç bü t ü n kas la r ın baş la ng ıç ve so n la nma yer le r ind e k ir iş yap ı la r bu lu nur . Ayr ıc a , ba -ze n o ld ukç a inc e ba ze n d e ka l ın yap ı la r ha l ind e ka s la r ı sa r a n fa ys a ( fa sc ia e ) ad ı ve r i le n ö r t ü le r va r d ır .

Vücu t ağ ır l ığ ın ın ya k la ş ık o la r a k % 50- 70 kad ar ın ı ha r eke t s is t e min i o luş t u r a n e le ma n la r me yd a na g e t ir i r . B u s is t e min be s le n me s i i le i lg i l i o la n, ka n da ma r la r ı ve le n f s is t e mi d e ö ne ml i gö r e v le r yü k le n ir le r . Kas la r ın u ya -r ı lma la r ı s in i r s is t e mi t a r a f ınd a n sağ la n ır ve is t e ne n ha r eke t le r bö yle c e o r t a -ya ç ık a r .

K emi k le r ve K as la r K emi k le r İ nsa n vücu du nu n bü yü k lüğ ü ve fo r mu nu t e me ld e ; be l i r l i e sa s la r iç ind e

o luş mu ş ve be l i r l i b i r s is t e m i le b i r a r a ya ge lmiş is k e le t s is t e mi o luş t u r u r . Vücu du n d ış gö r ünüş ü , b ir ba şka d e y iş le , vücud u n mo d e la j ı, ha r ek e t s is t e m i-n in ö ne ml i b i r ko mpo ne nt i o la n ka s la r ve a yn ı za ma nd a yu mu şa k do ku i le sağ la n ır . H ar ek e t s is t e min in p a s i f e le ma n la r ın ı o lu ş t u r a n ke mik le r ; şek i l, d u -r u m ve fo nk s iyo ne l ya p ı o la r ak d eğ iş ik ö ze l l ik le r gö s t e r ir le r . Ör ne ğ in ; k e mik s is t e mi , ko r u yuc u b ir yap ı o la r a k dü şü nü le b i l i r . Bu na gö r e , be y in ve o mur i l i k b i r e r ko r u yu cu k e mik ya p ı iç inde bu lu nd uk la r ı gö r ü lü r . Ayn ı ş ek i ld e gö ğüs bö lü mü nde ye r a la n ka lp ve ak c iğe r le r de , ka bur g a la r ın ve ya r d ımc ı d iğe r ke mik le r in o lu ş t u r duğu b ir k a fe s iç ind e ye r a l ı r la r . Ke mik yap ın ın o lu ş ma s ın -da " aza mi a ma ç e ld e e t me ve a yn ı z a ma nda ik t is ad i ha le u yma ya " d ikk a t ed i lmiş t i r . Bu bak ımd a n k e mik le r yap ı o la r ak ma s if b ir o r ga n ha l ind e o lu ş-ma mış la r d ır . Ke mik le r in a na ya p ı la r ı , ço k sa y ıd a ke mik t r abekü l le r ind e n ( bö lme le r ind e n) ve bu bö lme le r a r a s ın dak i bo ş lu k la r d a n o lu ş mu şt u r . İ n sa n vü cud u nd a bu t a r i fe u yma ya n k e mik ya p ıya he me n he me n h iç r a s t la nma z . Öt e ya nd a n, ke mik bö lme le r in o lu ş ma s ınd a so n d e r ec ed e güz e l mimar i b ir t a r z va r d ır . Bur ada , t r abekü i le r in bas ınç la r a ve ge r me ku vve t le r ine k a r ş ı düz e n-le n miş b ir ya p ıya sa h ip o ldu k la r ı gö r ü lü r . Bö yle ce k e mik le r , s t a t ik du r u ma ve ka s çe k me le r ine ka r ş ı fo nk s iyo ne l b i r ya p ı ka za n mış o lu r la r . B ü t ün k e mik-le r sa ğ la m bağ do kus u nd a n ya p ı lmış b i r ö r t ü ( pe r io s t ) i le s a r ı lmış la r d ır . Bu ö r t ü a r ac ı l ığ ı i le i le r le ye n ka n d a mar la r ı ve s in i r le r , ço k ince k a na lc ık la r da n geç er ek k e miğ in iç le r ine k adar u za n ır l a r . Ke miğ in be s le n me s i de bu şe k i ld e sağ la nmış o lu r . Bu na k a r ş ı l ık k e mik bo ş luk la r ı iç inde bu lu na n ke mik i l iğ i , ke mik ü zer ind e o lu ş mu ş kü çük k a na lc ık la r da n ge çer e k ge le n da ma r la r d a n do ğr uda n be s le n ir . Bu d e l ik le r e fo r a me n nu t r ic iu m ad ı ve r i l i r .

Üzer le r i pe r io s t t a r a f ınd a n sa r ı lmış bu lu na n k e mik le r de , e k le me iş t i r ak ede n yü ze y le r d e pe r io s t bu lu nma z . Y ar a la nma la r da ve k e miğ in e n ine bü yü -me le r ind e p e r io s t un ö ne mi ço k faz la d ır .

18

Ke mik le r in iç bo ş luk la r ına baka n yüz e y le r i de y ine ço k inc e b ir ö r t ü i le dö şe nmiş t i r . "E ndo s t " a d ı ve r i le n bu yap ı , ke mik i l iğ i ve k e mik a r a s ınd ak i s ın ı r d a ye r a l ı r .

K emiğ in Yap ı s ı : Ke mik le r in d ış yü ze y inde , inc e ve ya k a l ın o lma k üz er e o lu ş mu ş sağ la m

( t ık ız ) b i r t abak a va r d ır . B u t abaka ya s us bt a nt ia co r t ica l is ve ya su bt a nt ia co mp ac t a ad ı ve r i l i r . Bu sağ la m ya p ıda k i t ık ız t a bak a la r a r a s ınd a is e , da ha yu mu şak b ir o luş u m gö s t e r e n b ir bö lü m var d ır . Bu na da su bt a nt ia spo ng io s a de n ir .

Su bt ant ia co mpa c t a , uzu n ke mik le r de ö ze l l ik le d ia f iz k ıs mında ço k s ağ -la m b ir yap ı la ş ma gö s t e r i r . Bu na ka r ş ı l ık su bs t a nt ia spo ng io s a is e , bu t ü r ke mik le r in ep i f iz le r ind e bu lu nur . Da ha ö nced e be l i r t i ld iğ i g ib i , bu bö lge le r -de ö ze l l ik le ku vve t le r in ge ç iş yö nü ne bağ l ı o la r ak b ir t ak ım bö lme le r o lu şu r . Bö yle c e bö lme le r a r a s ında o luş a n kü çü k o dac ık la r , s ü ng er ims i b i r gö r ünü m o r t a ya ko yar la r . Bo ş luk la r ke mik i l iğ i i le do ld u r u lmu ş t u r . Bü t ün k e mik le r pe r io s t ad ı ve r i le n inc e b ir t abaka i le s a r ı lmış la r d ır . B u t abaka k e mik iç in ha ya t i ö ne mi t a ş ı r .

Pe r io s t ( pe r io s t eu m) s ağ la m yap ıd a b ir ö r t ü o lup , ek le m yüz le r i d ış ınd a ke miğ i bü t ünü i le s a r a r . Ke miğ in e k le me iş t i r ak ed e n yü z le r i i s e a yr ı ya p ıd a -k i k ık ır da k la r t a r a f ınd a n dö şe n ir . Bu k ık ır dak ya p ı , bu lu n duğu yer e ve fo nk-s iyo nu na gö r e fa r k l ı ka l ı n l ık la r da o la b i l i r .

Pe r io s t ku vve t l i bağ do kus u nda n o lu ş muşt u r . Ze ng in da ma r ve s in i r le r pe r io s t a r ac ı l ığ ı i le ke miğ in iç le r ine k adar uz a n ır la r ve ö ze l l ik le k e miğ in se r t ka buk k ıs mında ( su s t ant ia co mpa c t a ) da l la n ır la r . D a ha ö nce de be l i r t i ld i-ğ i g ib i , pe r io s t t an ge le n k a n da mar la r ı , ke miğ in ko mpa k t yap ıs ın ın be s le n me-s in i sağ la r . Ke mik i l iğ in in be s le n me s i is e , ke mik le r ü ze r inde bu lu na n ve fo -r a me n nu t r ic iu m ad ı ve r i le n d e l ik le r de n g eç e n da ma r la r yo lu i le sağ la n ır .

Ke mik i l iğ i ( med u l la o s s iu m) t aze k e mik le r d e ke mik iç ind ek i bo ş lu k la r ı ( uzu n k e mik le r de c a vu m me du l la r e ) do ld u r u r . Re ng ine gö r e k ır mız ı ve sa r ı o lmak ü zer e ik iye a yr ı l ı r . S t e r nu m, co s t ae , ve r t e br a la r ın gö vde le r i , e l ve a yak k e mik le r in in gö vd e le r inde ve uzu n k e mik le r in de ep i f iz le r ind e k ır mız ı ke mik i l iğ i bu lu nur . Ke mik i l iğ in in de ğ iş ik r e nk du r u mu, ya şa bağ l ı o la r ak da o r t aya ç ık a r . Ke mik i l iğ i , e r k e n ya ş la r da d a ha k ır mız ı ik e n i le r i ya ş la r d a fa z la ya ğ iht i va e t me s ine bağ l ı o la r a k r e ng i s a r ımt ı r ak b ir du r u ma dö ner .

Şe ki l le r ine G ö re K e mi k le r Ke mik le r d ış gö r ünü ş le r ine ve fo r mla r ına gö r e aş ağ ıd ak i g ib i b i r kaç

g r up a lt ınd a inc e le n ir le r : Uzu n k e mik le r ( o ssa lo nga) : Bu k e mik le r vücu du n s e r be s t k ıs ımla r ınd a

bu lu nur la r . Ko l, ö nko l, u y luk ve ba cak ke mik le r i bu g r up iç ind e ye r a l ı r la r . Bu ke mik le r in gö vd e le r in in iç inde b ir bo ş lu k va r d ır .

19

Bo ş luk iç ind e is e ke mik i l iğ i bu lu nur . Ke mik i l iğ in in r e ng i ço cu k la r d a k ır mız ı , ya ş l ı la r da is e k a hver e ng i gö r ünü mde d ir . Uzu n k e mik le r in u ç la r ına is e e p i f iz ( e p ip h ys is ) , ik i uc u a r a s ınd a ka la n e s as k ıs ımla r ına d ia f iz ( d iap h y-s is ) , a d ı ve r i l i r . Ö ze l l ik le eks t r e mit e k e mik le r in in e p i f iz le r i ka l ı n la ş ı r la r ve bu k ıs ımla r ı i le ko mşu ke mik le r a r a s ın da ek le mle ş me le r ya par la r . Uzu n k e -mik le r in d ia f iz le r in in du var yap ıs ı o ld ukça sa ğ la m ko mpa k t b i r o lu şu m gö s-t e r ir . Bu ya p ı ep i f iz le r e do ğr u g it t ikç e za y ı f la r . Bö y le ce , u zu n k e mik le r in uç la r ında , b i r t ak ım bö lme le r i le o da c ık la r ş ek l ind e o lu ş mu ş sü ng er ims i ( spo ng io s) b i r yap ı k a r ak t e r i o r t a ya ç ıka r . Bu s po ng io s ya p ı iç ind e o lu ş mu ş bö lme le r , ba s ınç ve ka s ç ek me le r ind ek i ku vve t le r in i le t i lme s ine gö r e mimar i b i r k a r ak t e r ka za nmış la r d ır . Uz u n ke mik le r d e ep i f iz ve d ia f iz a r as ında k i s ı -n ı r da , b i r k ık ır d ak g eç iş ha t t ı ve ya ç iz g is i bu lu nur . B u ke mik le r d e uzu n luğu-na o la n g e l iş im bu bö lge de sağ la n ır .

Yas s ı K emi k le r ( O s sa P lana) : B u ke mik le r , ya ss ı ve ge n iş b i r o lu şu m gö s t e r ir le r . Kür ek ke miğ i ( s cap u la ) , ka fa t a s ı ke mik le r i ve leğ e n ( pe lv is ) k e -mik le r i , bu g r up iç in ö r nek o la r ak ve r i le b i l i r . Ya s s ı la ş mış s ık ı ya p ıd a ik i ( ka buk) t a bak a i le , bu ik i t a baka a r a s ınd a bu lu na n d a ha za y ı f ya p ıd ak i ( spo ng io s) bö lü md e n o luş u r . İ k i d ış t abaka sa ğ la m ve ko mp ak t b i r ya p ıd ad ır . Bu ya p ıya su bs t a nt ia co mp ac t a ad ı ve r i l i r . Spo ng io s k ıs ım is e " d ip lo e" ad ı i le be l i r t i l i r .

K ısa ke mi k le r ( O s sa B rev ia ) : E l ve a ya k is ke le t i iç e r is ind e bu t ü r ke mik le r bu lu nur . Bu ke mik le r in gö vd es i z a y ı f ya p ıd a spo ng io s o luş u m ( su bs t a nt ia spo ng io sa ) gö s t e r i r i r . Spo ng io s ya p ın ın t a ma mı ç epe - çe vr e s ık ı ya p ıd a ko mp ak t b i r t a bak a ( su bs t a nt ia co mp ac t a ) i le s a r ı lmış t ı r . Bu k e mik-le r de , uz u n ke mik le r d eo lduğu g ib i , d ia f iz ve ep i f iz k ıs ımla r ı a y ır d ed i le me z . Ge ne l l ik le küp ve p r iz mat ik şek i ld e d ir le r . Bu lu nduk la r ı ye r e ve fo nk s iyo n la -r ına gö r e ek le m yü z le r i de t a ş ı r la r .

Şe ki l s i z K emi k le r ( O s sa P neu mat i ca ) : Bu ke mik le r t a r i f ed ic i ö ze l b i r şek i l gö s t e r mez le r . Ke mik k ıs ımla r ınd a n b ir bö lü m g er i le miş ve ya du mur a uğ r a mış t ı r . Ke mik yap ı iç ind e b ir t ak ım bo ş lu k la r bu lu nur . Ke mik le r in iç in -dek i bo ş lu k la r a yn ı z a ma nda ha va i le d o ldu r u lmu ş du r u mda d ır . Yüz ç e vr e s i n-de bu lu na n baz ı k e mik le r bu na güz e l b i r ö r nek t ir . Ka fa t a s ı ke mik le r ind e n O s t e mpo r a le g e ne bu k e mik le r iç in ö r nek o la r ak ve r i le b i l i r . T e mpo r a l ke mik şek i ls iz o lu p , ö ze l b i r t a r i fe u yma z ve p r o ces su s ma s t o id eu s ad ı ve r i le n bö -lü mü küç ük o dac ık la r ha l ind e ve bo ş lu k lu b ir yap ı gö s t e r i r ( ce l lu la e ma s t o i-dea ) . Ke mik le r in ş ek i l le r i üz e r ind e ko mşu o r ga n ve o luş u mlar ın ( k a s la r , ka n da mar la r ı ve s in i r g ib i) e t k i le r i de va r d ır . B a s ınç t a r z ın d ak i e t k i le r , ke mik t e b i r d e r in le ş me ( ve ya çu kur ) ya r a t ı r . B u çukur la r ve ya aç ık l ık la r değ iş ik la -t ince ad la r i le be l i r t i l i r . Bu a d la nd ır mada impr es s io , inc is u r a , s u lc us , fo ss a , fo vea g ib i t e r imle r ku l la n ı l ı r .

20

Bu na ka r ş ı l ık k as la r ın ç ek me le r ine ba ğ l ı o la r ak d a , i lg i l i k e mik bö lü m-le r ind e d ış a r ıya do ğr u b ir ç ık ınt ı ve ya ka bar ık l ık o r t a ya ç ıka r . B u n la r d a ş e -k i l le r ine gö r e y ine d eğ iş ik a d la r la be l i r t i l i r le r . P r o ces su s , sp ina , c r is t a , t u -be r , t uber c u lu m, t uber o s it a s g ib i .

E kle m le r Ke mik le r b i r b ir le r i i le ha r ek e t s iz ve ya ha r eke t l i o la r ak b ir le ş i r le r . Ha-

r eke t l i b ir le ş me de ek le mle r me yd a na g e l i r . E k le mle r ek le m a r a do kus u nu n ya p ıs ına , sa h ip o ldu k la r ı ko nveks ek le m yü z le r in in şek i l le r ine ve ya s a h ip o l-duk la r ı ha r ek e t eks e n le r ine ( do la y ıs ı i l e ha r ek e t le r ine ) gö r e s ın ı f la nd ır ı la b i-l i r le r .

A ra Do ku nun Yap ı s ına Gö re E k le m le r Ha re ket s i z B i r le ş me le r ( S yn a rt h ros i s ) : Ya la nc ı ek le m o la r ak da t a -

n ımla n ır la r . Bu e k le mle ş me le r de baz e n ço k az b ir ha r ek e t gö r ü le b i l i r ve ya h iç b ir ha r ek e t bu lu n ma z . Bu t ü r ke mik b ir le ş me le r i , k e mik le r a r a s ınd ak i b i r -le ş t ir ic i ma t e r ya l in ö ze l l iğ ine ve b ir le ş me şek l ine gö r e ke nd i a r as ında s ın ı f -la nd ır ı l ı r .

Fib rö z B ağ lant ı l ı E k le m ( S ynde s mo si s ) : Bur ad a ik i k e mik , ge n iş şe -k i lde o luş mu ş b ir bağ ve ya f ib r o s do ku a r ac ı l ığ ı i le b i r le ş miş t i r . Ba ze n d e , ik i ke mik a r a s ınd a s ade ce ço k da r b i r bağ do kus u bö lü mü bu lu nur . Bu t ü r ek -le mle r d e ya ço k a z ha r e ke t o la b i l i r , ya da h iç b ir ha r ek e t gö r ü lmez . Ö n ko l ve bac ak ke mik le r i a r a s ınd ak i me mbr a na int e r o ss ea ve ka fa k e mik le r in in su t u r a l ( d ik iş s i ) b i r le ş me le r i, bu g r up ek le mle ş me ye ö r nek o la r ak ve r i le b i l i r .

K ıkı rda k B ağ la nt ı l ı E k le m ( Synchon dros l s ) : İ k i ke mik a r a s ınd ak i b i r le ş me , hya l in k ık ır dak a r ac ı l ığ ı i le o luş u r . Bu r ad a ge ç ic i b ir d u r u m sö z ko nu sudur ve da ha i le r i ya ş la r d a a r ad a k i k ık ır da k t abaka d a ke mik le ş e r ek o r -t ada n ka lk a r . Gö ğüs ke miğ i ( s t e r nu m) i le ka bur ga la r a r a s ınd ak i e k le mle r bu -na ö r ne k o la r a k ve r i le b i l i r .

K emi k B ağ lant ı l ı E k le m ( S yno st o s i s ) : Bur ad a , ik i ke mik a r a s ınd ak i b i r le ş me , ke mik le ş miş bağ ve ya k ık ır d ak do ku a r ac ı l ığ ı i le o lu şu r . Ka fa k e -mik le r i a r as ında k i su t u r a la r ın d a ha i le r i ya ş la r da k e mik le ş e r e k o r t aya ko y-duk la r ı ek le m şe k l i ve r i le b i le c ek e n t ip ik ö r nek t i r .

Har ek e t l i b i r le ş me le r ( d ia r t hr o s is ) : B u şek i lde b ir le ş me le r in e n bü yük ö ze l l iğ i , ek le mi o lu ş t u r mak iç in b ir a r a ya g e le n k e mik le r in , b i r b ir le r ine gö r e i le r i de r ece de ha r ek e t l i du r u m o r t a ya k o yma l ıd ır . Bu du r u md a g er çe k ek le m-de n sö z ed i lmiş o lu r . D ia r t hr o s ek le mle r in o r t ak ö ze l l ik le r i şu n la r d ır :

E k le m yüz le r i E k le m kap sü lü E k le m bo ş luğ u E k le m s ıv ıs ı

21

E kle m Yü zle r i ( F ac i es A rt i cu la ri s ) : Ke mik le r in e k le m ya pa n uç la r ı, bu ek le min ha r eke t ö ze l l iğ ine gö r e şe k i l le n miş le r d ir ve ö ze l b i r ya p ı gö s t e -r ir le r . H ar ek e t e ka t ı la n yüz le r , ek le min du r u mu na gö r e hya l in ve ya f i br ö z k ık ır da k i le dö şe n miş t i r . E k le mle r in fo nk s iyo ne l yüz e y le r in i dö şe ye n bu ö r -t ü le r de ğ iş ik ka l ın l ık la r da o lup , ha r eke t s ır a s ınd a o r t a ya ç ık a n ku vve t le r in ka r ş ı la n ma s ın ı ve a yn ı z a ma nda a r t ikü l e ede n ke mik yü z e y le r in a ş ın ma la r ın ı ö n le y ic i r o l o ynar .

Baz ı ek le mle r d e ka r ş ı l ık l ı ek le m yü z le r i so n de r ec ede g üze l u yu m gö s-t e r ir le r . Bu na ka r ş ı l ık ba z ı ek le mle r de is e ( ç e ne ek le mi g ib i) k a r ş ı l ık l ı k e mik ya p ı la r ın ş ek i l bak ımında n u yu mla r ı ço k zo r dur . Bu dur u mda ek le m yüz le r i -n in fo nk s iyo ne l u yu mu, ek le m a r a l ığ ın da ye r bu la n k ık ır dak b ir ya p ı ( d is c us ve ya me n is cu s) a r ac ı l ığ ı i le sağ la n ır . Baz e n d e , ek le m çukur u nu n e k le m ba-ş ına gö r e ço k küçük o ld uğu gö r ü lü r ( k a lça ek le mind e o ldu ğu g ib i) . B u du -r u mda , ek le m çu kur u ç e vr e s ind e ye r a l a n, y ine k ık ır da k t an o luş mu ş , duda k şek l ind ek i b i r ya p ı i le , ek le m ya pa n yü ze y g e n iş le t i l i r ve k a r ş ı l ık l ı fo nk s iyo -ne l u yu m sa ğ la n ır . Bu yap ı f i b r ö z k ık ır dak ka r ak t e r inde d ir ve la b r u m ad ın ı a l ı r .

E kle m K apsü lü ( Ca pu la A rt i cu la r i s ) : İ k i t a bak a l ı , ba ğ do kusu nda n o luş mu ş b ir ya p ıd ır . Me mbr a na f i br o s a ad ı ve r i le n d ış t a baka d a ha k u vve t l i b i r ya p ıya s a h ip o lup , ke miğ in pe r io s t u i le de va m ed er . Me mbr a na s yno v ia l is ad ı ve r i le n iç t a ba , d a ha naz ik yap ıd ad ır . Bu iç t a baka ( me mbr a na s yno v ia l is ) da mar ve s in i r le r d e n ze ng ind ir . E k le m iç i s ı v ıs ı ( s yno v ia ) bu t abaka t a r a f ın -da n s a lg ı la n ır . B az ı e k le mle r d e kap sü l ya p ıs ınd a bu lu na n bağ do kus u l i f le r i b i r a r a ya g e le r ek ye r ye r ba nt la r o lu ş t u r muş la r d ı . Bu şe k i ld e o lu şa n ba nt la r ( l ig a me nt ) b i r ya nda n ek le m k ap sü lü nü kuvve t le nd ir ir ke n, ö t e ya nda n e k le m-de o r t aya ç ık a n ha r ek e t le r i yö n le nd ir i r ve ya k ıs ıt la ya b i l i r le r .

E kle m B oş luğu ( Cavu m A rt i cu la re) : Baz e n e k le m a r a l ığ ı o la r a k da be -l i r t i l i r . Bu ş ek i ld e t a n ımla n ma s ına r ağ me n , bü yü k hac iml i b i r bo ş lu k a n la -ş ı lma ma l ıd ır . Aks ine , ka p i l le r b ir a r a l ı k t ır ve no r ma l o la r ak he r met ik b ir d u -r u mdad ır . At mo s fe r ba s ınc ı ek le m üz er ine o ldu kç a bü yü k o r an la r da e t k i ya -par ak , ek le mi o luş t u r a n yü ze y le r i b i r b i r ine yak la ş t ır ı r . Bu bak ımd a n e k le m a r a l ığ ında k i neg a t i f ha va bas ınc ı ö ne ml i b i r r o l o ynar .

E kle m S ıv ı s ı ( S yn ov ia ) : Ya p ış ka n, k a yg a n b ir s ıv ıd ır . Bu yap ıs ı ned e-n iy le e k le m yü z le r in in k a r ş ı l ık l ı ha r ek e t le r in i ko la y la ş ı r , yüz e y le r in ka yma-la r ı da ha r a ha t s ağ la n ır . Ba ze n me mbr a na s yno v ia l is in pa t a lo j ik ne de n le r in -de n do la y ı d a ha ço k mik t a r da s yno v ia sa lg ı la n ır . Bu du r u md a ger i le n ek le m kap sü l ne de n i i le ağ r ı la r o r t a ya ç ık a r

D ia r t hr o s is ek le mle r de baz ı ya r d ımc ı e le ma n la r a d a r a s t la n ır . D is cu s a r t icu la r is ve ya me n is c u s bu t ü r yap ı la r da nd ır .

22

E k le m yap a n yü z le r in b i r b ir le r ine u yu mu nu s ağ la ya n ve ek le m ç ukur u e t r a f ınd a b ir dud ak şek l inde ya p ı la ş ma gö s t e r en k ık ır dak ya p ı la r a d a ( la b r u m) ad ı ve r i l i r . Ayr ıc a , ba z ı ek le m ya p ıs ınd a i la ve t e n, ha r ek e t i ko la y-la ş t ır ıc ı iç i s ıv ı do lu k es e le r ( bu r sa s yno v ia l is ) ve y ine iç i s ı v ı do lu o la n k ı-l ı f la r da ( va g ina e s yno v ia le s ) va r d ır .

E kse n le r ine gö r e ek le m t ü r le r i E kse n le r ine gö r e yap ı la n b ir s ın ı f la nd ı r ma da , e sa s it iba r iy le üç ek le m

g r u bu ( çe ş id i) e ld e ed i l i r : T ek ek se n l i ek le mle r İ k i e ks e n l i ek le mle r Ço k eks e n l i e k le mle r T ek ek se n l i ek le mle r : Me nt e şe şek l ind e ek le mle r o la r ak d a ad la nd ır ı l ı r -

la r . Bu ek le md e s ade ce b ir dü z le m ve t ek b ir ek se ne gö r e ha r e ke t le r o r t aya ç ıka r . D ir sek ek le mi ve p a r mak fa la nk s la r ı a r a s ınd ak i e k le mle r bu t ü r ek le m-le r d ir . Bu e k le mle r le f le ks io n ve ek s t ens io n ( bük me- aç ma ) ha r eke t le r i e ld e ed i l i r .

İ ki E ksen l i E k le m le r: Bu t ü r ek le mle r de ik i ek s e nde ha r ek e t e lde ed i-l i r . E ks e n le r he m b ir b ir le r ine he md e k e mik ek s e n ine d ik du r u md ad ır . E ğer şek l ind e ve ya e l ip so id ş ek i ld e bu lu nur la r . E l b i le ğ i ve e l ba şp ar mağ ın ın ek -le mle r i bu na ö r nek o la r ak ve r i le b i l i r . F le k s io n/ ek s t e ns io n ( bük me - a ç ma) ve a bduk s io n/a dduk s io n ( yak la ş t ı r ma- u za k la ş t ır ma) ha r ek e t le r i e lde ed i l i r .

Ço k eks e n l i e k le mle r : B u t ü r ek le mle r de e n a z üç e ks e n bu lu nur . E k le m yü z le r inde n b ir is i ko nk a v, d iğ e r i i s e k o nvek s t ir . O mu z ve k a lç a ek le mle r i bu nu n iç in ö r nek o la r ak ve r i le b i l i r . Bu t ü r ek le mle r de ü ç a na ek se n, e k le min o r t as ında k i b i r no k t ada n ge çer . Ho r izo nt a l , s ag it t a l ve ve r t ik a l o la r ak uz a n ı r -la r . Bu ek le mle r de ; f le ks io n/ ek s t ens io n, a bduk s io n /ad duk s io n ve iç r o t a s -yo n /d ış r o t as yo n ha r eke t le r i e ld e e d i l i r . Bu ha r ek e t le r e i la ve t e n, üç ek s e nde ya p ı la n ha r eke t le r in hep s in in k a t ı l ım ı i le c i r c u md ic t io n ( s i r ku md ik s io n) h a -r eke t i d e e ld e ed i l i r .

İSK EL ET S İST EM İ Ke mik le r in b i r a r a ya g e l iş i i le , in s a n v ücudu nu n bü yük lü ğü ve şe k l in i

o r t a ya ç ıka r . B u yap ın ın t ü mü ne b ir de n " isk e le t s is t e mi" ad ı ve r i l i r . Ke mik-le r in b i r a r a ya g e l iş le r i s ı r a s ınd a o r t a ya ç ıka n yap ıs a l t a r z la r , ba z ı ö ne m l i ha ya t i o r ga n la r ın ko r u nma s ı iç in ço k ö ne ml id ir . Ka fa ke mik le r in in o luş t u r -duğu k r a n iu m ( c r a n iu m) be yn i , ka bur g a la r ın ( co s t ae ) o luş t u r duğ u gö ğüs ka -fe s i d e ( t ho r ax) k a lb i ve ak c iğe r le r i ko r uya n ö ne ml i o luşu mlar o la r ak be l i r t i-le b i l i r . İ ns a n is ke le t i i le d iğ e r me me l i i s k e le t le r i a r a s ınd a ço k faz la o r t ak ya n la r ve pa r a le l l ik le r bu lu nur . Anca k , in sa n ın ge l iş imi , so n d e r e ced e yük se k b ir ö ze l l ik gö s t e r ir .

23

Ör neğ in, s in i r s is t e min in da ha i le r i ve ge l iş miş b i r du r u m k aza n ma s ı ve in s a n ın ik i a ya k üzer inde k a lk ma s ı i le , de nge n in s ağ la n ma s ına yö ne l ik fo n k-s iyo ne l şek i l le n me , bu ba k ımd a n ö ne ml i fa r k l ı l ık la r d ır . İ le r i ya ş dö ne mle r in -de ke mik k ık ır d ağ ı bü yük bo yu t la r da k a ybo lu r . Bu na bağ l ı o la r a k he m k e mik e la s t ik iye t inde a za lma , he m d e ke mik le r de kü çü lme o r t a ya ç ık a r . So nuç o la -r ak da , ke mik k ır ık la r ın ın d a ha ko la y me yd a na g e ld iğ i ve k ır ık la r d a ke mik ye n i le n me s in in zo r la ş t ığ ı gö r ü lü r .

İ ske le t s is t e mi , ke nd in i o luş t u r a n k e mik le r d ikk a t e a l ına r ak a şa ğ ıda k i baş l ık la r a lt ınd a inc e le ne b i l i r :

Gö vd e isk e le t i ( t r u nc us) ; O mur ga ve o mur la r ( co lu mma ver t e br a l is ve ve r t e br ae ) Ka bur g a la r ( co s t ae ) Kö pr üc ük ke miğ i ( c la v ic u la ) Kür ek k e miğ i ( sca pu la ) Gö ğüs ke miğ i ( s t e r nu m) Gö ğüs ka fe s i ( t ho r a x) Leğ e n ( pe lv is =o s co xa e + o s sa c r u m + o s co cc yg is ) Ka fa t as ı ( c r a n iu m) E r işk ind e ka fa t a s ı Ye n i do ğa nda ka fa t a s ı Uzu v la r ( e xt r e mit a s / ek s t r e mit e ) ; Üs t uzu v ( ek s t r e mit e ) k e mik le r i : Ko l ke miğ i ( hu mer us) Ö n ko l ke mik le r i ( r ad iu s ve u lna ) E l is ke le t i ke mik le r i ( o s sa ma nu s) : E l b i le ğ i ke mik le r i ( o s sa c a r p i) E l t a r ağ ı ke mik le r i ( o s sa met a ca r p i) E l pa r ma k ke mik le r i ( o s sa d ig it o r u m=p ha la nge s) Al t uzu v ( ek s t r e mit e ) ke mik le r i ; U y luk k e miğ i ( fe mu r ) D iz ka pağ ı k e miğ i ( p a t e l la ) Bac ak k e mik le r i ( t ib ia ve f ibu la ) A yak is k e le t i k e mik le r i ( o ss a ped is ) A yak b i leğ i ke mik le r i ( o ss a t a r s i ) A yak t a r ağ ı ke mik le r i ( o ss a met a t a r sa l i a ) A yak p a r mak k e mik le r i ( o ss a d ig it o r u m, pe d is ) Gö vd e isk e le t i ( t r u nc us) O mur ga ve o mur la r ( Ver t ebr ae ve co lu mna ver t ebr a l is ) O mur ga , in s a n vücu du nu n ek se n i o la r a k ka bu l e d i le b i l i r . İ ns a nd a 33 - 34

o mur u n b ir le ş me s ind e n o lu şu r .

24

O mur la r a r as ında bu lu na n k ık ır dak ya p ı l ı o luş u mlar va r d ır . Bu n la r b i r ya s t ık fo nk s iyo nu gö r ü r le r ; ha r eke t le r i ko la y la ş t ı r d ık la r ı g ib i , ku vve t k ır ıc ı ö ze l l ik le r i d e va r d ır . O mu r la r , vüc u t t a bu lu nd uk la r ı bö lg e le r e gö r e ad la nd ır ı -l ı r la r ve sa y ı la nd a bö lg e se l o la r ak d eğ i ş i r . Bö lg e le r e gö r e o mur s a y ı la r ı a ş a -ğ ıdak i g ib id ir :

7 ade t bo yu n o mur u ( ve r t e br ae c e r c iva le s ) 12 ade t gö ğüs o mur u ( ve r t ebr ae t ho r ac ic ae ) 5 ade t be l o mur u ( ve r t e br a e lu mba le s ) 5 ade t sağ r ı o mur u ( ve r t a br ae sa c r a le s = o s sac r u m) 4 - 5 ade t ku yr uk so ku mu o mur u ( ve r t eb r ae co cc yg ea e = o s co cc yg is ) Bü t ün o mur la r , ge ne l o la r ak yü zü k şe k l inde b ir ya p ı gö s t e r ir le r . Bü yük

b ir o mur c is mi ( co r pus ve r t ebr ae ) ve o mur c is mind e n ba ş la yar a k ö nc e ya n la -r a , da ha so nr a d a a r k a - o r t a ç izg iye do ğ r u uza na n s ağ la m yap ı l ı ke mik uz a nt ı-la r da n ( a r cu s ve r t e br a e ) o lu ş mu ş la r d ır . Ver t ebr a c is min in yap ı la r ı , bu lu ndu k-la r ı bö lg e n in fo nks iyo ne l ö ze l l iğ ine gö r e ka r ak t e r ka za n ır . Y a n la r a do ğr u uza na n o mur k a v is le r i , a r kad a o r t a ç iz g iye u yg u n b ir şek i ld e b ir b ir le r i i le b i r le ş e r e k , b i r bo ş lu ğu ç e vr e le miş o lu r la r . Bu bo ş luğ a fo r a me n ver t e br a le ad ı ve r i l i r . Ver t e br a k e mer le r in in a r kad a b ir le ş me s ind e n so nr a o luş a n ç ık ınt ı la r a is e p r o ce s su s sp ino su s de n ir . O mur gövdelerinin (co r pus) d ış yüz e y le r i, i nce fa ka t da ya n ık l ı b i r k e mik ö r t ü ( la mina co mp ac t a ) i le s a r ı lmış t ı r . İ ç ya p ı la r ı i s e , da ha gö ze nek l i ve z a y ı f b i r ş ek i ld e o lu ş mu şt u r ( spo ng io s a ) . Bu g e vşek ve gö ze nek l i yap ın ın iç inde k ır mız ı k e mik i l iğ i bu lu nur . Bü t ü n o mur la r ın ( ve r -t ebr a e ) ke nd i le r in i ka r a k t e r ize ed e n, a şağ ıdak i is imle r i le t a r i f ed i le n ye d i ade t ç ık ınt ıs ı va r d ır .

P r o cessu s sp ino su s = 1 ade t ( a r ka ya do ğr u ) P r o cessu s t r a ns ver su s = 2 ade t ( ya n la r a do ğr u ) P r o cessu s a r t icu la r is sup er io r = 2 ade t P r o cessu s a r t icu la r is i n fe r io r = 2 ade t Bu ç ık ınt ı la r , ve r t ebr a la r ın bu lu nduk la r ı bö lge le r e gö r e he m d iz i l iş ,

he md e yap ıs a l o la r a k ba z ı a yr ı ö ze l l ik l e r gö s t e r ir le r . Y ed in c i bo yu n ve r t e b-r as ı a r ka ya do ğr u , o ld ukç a uzu n ve ço k be l i r l i b i r ç ık ınt ı i le d iğe r bo yu n o mur la r ınd a n a yr ı l ı r . Bu ç ık ınt ı d e r i a l t ında n e l i le t e ma s ed i le r e k bu lu na b i-l i r . B u na k a r ş ı l ık , d iğe r bo yu n ve r t ebr a la r ın ın a r ka ç ık ın t ı la r ın ı a yn ı şe k i ld e bu lmak mü mkü n d eğ i ld i r . Gö ğüs ve be l bö lge s in in ve r t e br a la r ın ın hep s in in a r ka ç ık ınt ı la r ı , s ı r t de r is i üze r inde n, a yn ı şek i ld e e l le bu lu na b i l i r . Ayr ıc a ö ze l vü cud u n de ğ iş ik du r u mla r ınd a ( t abur e ye o t u r mu ş ve ö ne eğ i lmiş du r u m-da) gö z i le de gö r ü le b i l i r . Bu ö ze l l ik le r p r a t ik hek iml ik t e ö ne ml id ir .

25

Gö ğüs ve r t e br a la r ınd a , ka bur ga ba ş la r ın ın ek le mle ş me le r ine h iz met ede n ya r ım ek le m yü z le r i ve e n ine ( t r ans ver s ) ç ık ınt ı la r ınd a ye r a la n k a bur g a t ü ms ek le r in in b ir le ş t iğ i ye r de gö r ü le n ek le m yü z le r i ka r a k t e r is t ik ö ze l l ik le -r id i r .

Her ve r t e br ad a , ik i ad e t ü s t ve ik i ade t de a lt ek le m ç ık ınt ıs ı va r d ır . Bu n la r , ve r t ebr a co pus la r ı i le a r cu s la r ın ın b ir le ş me yer le r ine u yg u n o lma k üzer e , sağ da ve so lda ye r bu lu r la r ve bun la r a "p r o ce ss us a r t icu la r is " ad ı ve r i -l i r . Co lu mna ver t e br a l is i ( o mur ga) o lu ş t u r mak üz er e b ir b ir i ü ze r ine o t u r an o mur la r , bu ek le m ç ık ınt ı la r ı i le ek le mle ş i r le r . P r o ces su s a r t icu la r is ’ le r ü ze -r inde bu lu na n ek le m yüz le r in in, d eğ iş ik düz le mle r e gö r e o r gan iz a s yo n la r ı , ve r t ebr a la r ın bö lg es e l o la r ak d eğ iş ik ha r eke t le r o lu ş t u r ma s ın ı sağ la r . Ör ne-ğ in, bo yu n bö lge s i o mur la r ın ın o lu ş t u r duk la r ı o mur ga bö lü mü nde ya n la r a do ğr u eğ i lme ve sa ğ - so l dö nme har eke t le r i, d iğ e r bö lge le r e gö r e da ha faz la -d ır . B u ha r e ke t be l bö lg e s i ve r t e br a l k o lo nu nda yo k t u r . O mur gö vde s i ( co r -pus ve r t ebr ae ) , o mur ke mer le r i ( a r cu s ve r t ebr ae ) ve o mur ç ık ınt ı la r ın ın ( p r o -ce ss us) t ü mü b ir de n fo nk s iyo ne l b i r bü t ün lük o luş t u r u r la r . B ir in s a n vü cu-du nda ba ş ın , gö vd e n in ve ko l la r ın a ğ ır l ığ ı, ve r t e br a gö vde le r i ( co r pus) üz e -r ine ak t a r ı l ı r . Yak la ş ık o la r ak in s a n gö vd e s in in 2 /3 ü bu ş ek i ld e t a ş ın ı r ve le ğe n ( p e lv is ) bö lü mü ne ak t a r ı l ı r . Co lu mna ver t e br a l is in fo nk s iyo ne l b i r b i r -l ik ha l ind e o luş ma s ı s ı r a s ında , ve r t ebr a a r a la r ında ye r bu la n k ık ır dak ya p ı l ı ya s t ık la r ( d îs c i int e r ve r t e br a le s ) ö ne ml i b i r ye r t u t a r . Bu yap ı la r , sa ğ la m bağ do kusu nd a n o lu ş mu ş la r d ır ve o r t a k ıs ımla r ın da yu mu şak b ir bö lü m bu lu nur ( nu c le us p u lpo su s) . Ver t e br a l ko lo nu n t e ş ekkü lü i le ve r t ebr a ka v is le r in in o luş t u r duk la r ı ha lka la r , ü s t ü s t e ge le r ek b ir k a na l yap ar la r ( c a na l is ve r t ebr a -l is ) . Bu k a na l iç ind e , s in i r s is t e min in ö ne ml i b i r bö lü mü o la n o mur i l ik ( me-du l la sp ina l is ) ye r a l ı r . G e ne l ya p ı la r ına gö r e k ıs aca yu kar ıd ak i şe k i ld e inc e -le ne n ve r t e br a la r , o mur ga n ın bö lg e se l fo nks iyo n la r ına gö r e , b i r b ir le r ind e n fa r k l ı ba z ı ö ze l l ik le r e d e s a h ip t ir le r . B u ko nud a a yr ın t ı l ı b i lg i ed in me k iç in a na t o mi k it a p la r ına ba ş vur u la b i l i r .

O mur ga ya fo nk s iyo ne l bak ış ( Co lu mna ver t ebr a l is ) Co lu mna ver t e br a l i -s in ( o mur g a) ha r eke t l i bö lü mle r ind e , bu bö lü mü o luş t u r a n o mur la r ın he r b ir i -s i , d iğe r i i le ha r eke t l i ek le mle r a r ac ı l ı ğ ı i le b i r le ş i r le r . Bur a da mü s t ak i l , ha -r eke t l i b ir ek le min bü t ü n ö ze l l ik le r i bu lu na b i l i r . O mur ke me r le r i ( a r cu s ve r -t abr a e ) a r a s ınd a no r ma l o la r ak 24 ç i ft ek le m ve bu ek le m le r e a i t değ iş ik sa -y ıd a ba nt la r ( l ig a me nt ) bu lu nur . 23 ad e t d is cu s , o mur la r ın a r a la r ınd a ye r a l ı r ve o mur la r ın b i r le ş me le r in i s ağ la r . T a m b ir ya s t ık gö r e v i ü s t le ne n bu k ık ı r -dak ya p ı la r ın d ış k ıs ımla r ı f ib r ö z k ık ır dak t a n yap ı lmış t ı r . Bu ya p ı o ld ukç a sağ la m b ir b iç imd e d is cu su ç epe çe vr e sa r mış t ı r . Or t a k ıs ım is e da ha yu mu-şak t ı r ve nu c leu s pu lpo su s ad ın ı a l ı r . Yu mu şak k ıs ım b ir su k es es i g ib i gö r e v ya par . O mur ga t a ma me n düz b ir sü t u n şek l ind e değ i ld i r .

26

Bo yu n ve be l bö lü mü nd e ö ne do ğr u b ir bük ü lme ( lo r do z) , gö ğüs k ıs -mında is e a r ka ya do ğr u ya y ş ek l inde b i r ç ık ınt ı ( k yp ho z , k i fo z ) o lu şu r . E sa -se n, he me n her in s a nd a gö r ü le n o mur g a n ın ya n eğ r i l ik le r i , d a ha ço k a r t a r s a , " s ko l io z" d a n sö z ed i l i r . O mur ga y ı me yda na g e t ir e n o mur la r ın he me n he ps i t e me l ya p ı la r o la r a k b ir b ir le r ine be nz e r le r . Anca k bu lu nduk la r ye r , ü s t le n-d ik le r i gö r e v ve bö lg es e l fo nk s iyo n la r ına gö r e bo yu n, gö ğüs ve bu mba r o mur la r ya p ıs a l ö ze l l ik le r k aza n mış la r d ır . B ir inc i ve ik inc i bo yu n o mur la r ı ya p ı la r ı, ek le mle r i , ba ğ la r ı ve fo nk s iyo n la r ı i le ço k ö ze l du r u m gö s t e r ir le r . Me se la ; bo yu n o mur la r ın ın ya n ç ık ınt ı l a r ında ( p r o ce s su s t r ans ver su s) bu lu -na n fo r a me n t r ans ver s a r iu m is iml i aç ık l ık la r ( de l ik le r ) ö t ek i o mur la r d a bu -lu n ma z . Kez a ; ye d inc i bo yu n o mur u nu n p r o ce s su s sp ino su s ad ı ve r i le n a r ka ç ık ınt ıs ı d iğ e r le r ine gö r e ço k ge l iş miş i r ve d e r i ü s t ü nd e n pa lpa s yo n i le k o -la yc a bu lu na b i l i r . Bu ba k ımd a n b ir o r ya nt as yo n no k t as ı o la r ak da bu r ada n is t i fa de e d i l i r . Bü t ü n bu n la r ın d ış ınd a , bo yu n o mur la r ı iç e r ind e a t la s a d ı v e -r i le n b ir inc i bo yu n o mur u i le , a x is ad ın ı a la n ik inc i bo yu n o mur u ço k da ha spe s i f ik ö ze l l ik le r gö s t e r ir le r ve k l in ik ö ne mler i d e ço k faz la d ır .

Ka bur g a la r ( co s t ae ) Uzu n, ka v is l i , ya y şek l ind e ya ss ı ke mik le r d ir . B ir k ıs mı k ık ır da k ve d i-

ğe r b i r bö lü mü de ke mik ya p ıda d ır . B ir in sa n vücu du nd a no r ma l o la r ak 12 ç i f t ka bur ga ( co s t ae ) bu lu nur . Bu n la r d a n 7 ç i ft i do ğr uda n gö ğüs k e miğ i ( s t e r nu m) i le ek le m ya par la r . Da ha so nr a ge le n üç ka bur g a ( 8 . , 9 . ve 10 . ) i s e b i r b ir le r i ü ze r ine ya t a r ak ö nce k e nd i a r a la r ınd a ek le m o lu ş t u r u r la r . Da ha so nr a da t ek b ir uç ha l ind e s t e r nu ma b i r le ş i r le r . Bu ka bur g a la r ın b ir b ir le r i i le b i r le ş me le r i s ı r a s ınd a b ir ka v is o lu şu r . Bu na a r c us co s t a l is ad ı ve r i l i r . Ar cu s , de r i ü s t ünd e n e l i le ko la yc a bu luna b i l i r . 11 . ve 12 . Ka bur ga la r ın ö n uç la r ı s t e r nu ma k adar u la ş a ma z . Kar ın ö n du var ın ı ya pa n k as la r a r a s ınd a se r -bes t şe k i ld e so n la n ır la r . Ba ze n bu ş ek i ld e so n la n ma dur u mu na 10 . ka bur ga d a da r as t la na b i l i r .

Ka bur g a la r ; ba ş ( cap u t ) , bo yu n ( co l lu m) ve b ir d e c is im ( co r pu s) o lmak üzer e ü ç e sa s bö lü mde n o lu şu r . Ba ş la r ı i le , gö ğü s o mur la r ın ın c is imle r i üz e -r inde gö r düğü mü z ek le m yü z le r ine ek l e mle ş i r le r . B u ş ek i ld e o lu şa n ha r e ke t l i ek le mle r , ne fe s a lma ve ve r me iş ind e ö ne ml i b i r gö r e v yük le n ir le r .

Kö pr üc ük ke miğ i ( c la v ic u la ) Gö ğüs ö n du var ınd a ve ü s t k ıs ımd a ye r a la n bu sağ la m ya p ı l ı k e mik ,

ha f i fçe bükü lmü ş b ir "S " ha r f i ş ek l ind ed ir . B ir uc u i le gö ğüs k e miğ ine , d iğ e r ucu i le d e kü r e k ke miğ in in ç ık ınt ıs ı o l a n ac r o mio n ' a t u t unur . Der i ü s t ünde n do ğr uda n e l i le ko la yc a bu lu na b i l i r . H a t t a baz ı k iş i le r de gö z i le d e gö r ü le b i-l i r . B u lu nd uğu yer in du r u mu na gö r e bo yu n ve gö ğü s bö lü mle r i a r a s ındak i s ı -n ı r ı o luş t u r u r .

27

Kür ek k e miğ i ( sca pu la ) Ya s s ı , ge n iş ve üç kö şe l i b i r k e mik t ir . Ü s t , d ış -ya n ve iç ya n o lma k üzer e üç k e nar a s a h ip t i r . Bu k e nar la r a r a s ınd a üç kö ş es i bu lu nur . Sc apu la n ın ö n yüz ü ha f i f ko nka v o lu p ka bur ga la r a ba kar ( fac ie s co s t a l is ) . Ar ka yüz ( fa c ie s do r sa l is ) i s e sağ la m b ir ke mik ç ık ınt ı ( s p ina sc a -pu la e ) i le ü s t ve a l t o lma k üzer e ik i çu kur a a yr ı lmış t ı r . Üs t t ek i ç ukur a fo s sa sup r asp ina t a , a lt t ak ine is e fo s sa i n fr a s p ina t a ad ı ve r i l i r . Ar ka yü zd ek i ke mik ç ık ınt ı ( sp ina s cap u la e ) d ış a r ıya do ğr u de va m e der ve o muz ü s t ü nde a c r o mio n ad ı ve r i le n o ld ukç a s ağ la m ve g e n iş b i r uç i le so n la n ır . Bu ç ık ınt ı b i r bak ıma o muz ek le min i yuk ar ıda n ko r u ya n b ir ya p ı şek l inde d ir .

Scapu la n ın d ış ya n kö ş es ine ( a ngu lu s la t e r a l is ad ı ve r i l i r . Bur ada ko n-ka v ya p ıda b ir ek le m çuk ur u bu lu nur . Bur a ya ca v it a s g le no id a l is ad ı ve r i l i r . O muz e k le minde , ko l k e miğ in in ( hu me r us) p r o ks ima l ucu bu ek le m yüz ü i le b i r le ş i r . Ca v it a s g le no id a l is in ü s t k ıs mınd a bu lu na n gag a ş ek l ind ek i k e mik ç ık ınt ıya is e p r o ce s su s co r aco id eu s de n ir . Ü s t ke nar d a n ba ş la ya n bu pa r ma k şek l ind ek i s ağ la m ke mik ç ık ınt ı , o mu z ek le min i ü s t t en de s t ek le ye n ve k ap a-t an ba z ı ö ne ml i ba ğ la r ın t u t unma s ına ya r d ım ed er .

Göğüs K e miğ i ( S t e rnu m) Yas s ı b i r k e mik o lup , yak la ş ık 18 - 2 0 c m. uz u n luk t ad ır . Gö ğü s ö n du va-

r ın ın o r t a k ıs mınd a ye r a l ı r . İ lk yed i k a bur g a ö ne do ğr u uz a nar ak ve iç e do ğ-r u ha f i f b i r ko nk a v it e yap ar ak k ık ır da k bö lü mler i i le gö ğüs k e miğ ine ( s t e r -nu m) ek le m yap ar la r . Bu ya s s ı k e miğ in d ış yü z le r i , inc e ko mp ak t b i r t a ba ka i le kap la nmış t ı r . B u ko mp ak t yü z le r a r as ındak i k ıs ım is e , da ha za y ı f ya p ıd a b ir spo ng io s du r u m gö s t e r i r ve k ır mız ı ke mik i l iğ i i le do ludur . S t e r nu mu n he me n d er i a lt ında bu lu nma s ı o na u la ş ı lma s ın ı ko la y k ı la r . He m ko la y u la -ş ı lma s ı he md e spo ng io s bö lü md e k ır mız ı ke mik i l iğ in in bu lu n ma s ınd a n do la -y ı , g e r ek t iğ ind e " s t e r na l pu nc t io n" ad ı ve r i le n iş le m bur ad a n ya p ı l ı r .

Göğüs K af e s i ( Tho ra x) Gö vd e isk e le t in in e s as k ıs ımla r ınd a n b ir is i de gö ğü s ka fe s id ir ( t ho r a x) .

Bu bö lü m ö nd e s t e r nu m, a r k ada bu r a ya isa be t ede n o mur g a k ıs mı , ya n la r d a is e k a bur g a la r d a n o luş u r . Bu du r u mu i l e de b ir s epe t gö r ünü şü nde d ir ve a şa -ğ ıda n yu kar ıya do ğr u bü yü k b ir ko n iy i a nd ır ı r . T ho r ax, iç inde bu lu na n o r ga n-la r ı ko r u ya n gü ze l b i r ya p ıd ır . B ur ad a ka lp ve akc iğe r le r g ib i ö ne ml i o r ga n-la r bu lu nur .

Gö ğüs ka fe s in i o lu ş t u r a n e le ma n la r ın , b i r b ir le r i i le ha r e ke t l i ek le mle r a r ac ı l ığ ı i le b ir le ş me le r in in p r a t ik t e ö ne mi va r d ır . Bö yle c e , ne fe s a lma ve ve r me o la y ınd a , ka bur ga la r ın ha r ek e t le r i i le gö ğü s bo ş luğ u ge n iş le r ve d a r a -l ı r . İ lk ya r d ımda su n i t e ne ffü s ve ya k a lp ma s a j ın ın yap ı la b i lme s i a nca k t ho -r a x ' ın bu ya p ıs ı i le mü mkü n o la b i lmek t ed ir .

Leğ en İ s ke l e t i ( P e lv i cu m)

28

Leğ e n ( pe lv is ) i sk e le t in in bü yük k ıs mın ı o s co xa e , o s sac r u m ad ı ve r i -le n ik i k e mik ya p ır . Bu ya p ı la ş ma y ı he r ik i ya nd a o s co xa e ve a r ka o r t ada o s sa c r u m ve o s co cc yg is o lu ş t u r u r . Bu ke mik le r ço k ku vve t l i e k le mle ş me le r i le sağ la m b ir k e mer o lu ş t u r u r la r .

Os co xa e ( ko ksa ) : Pe lv is i ya n la r da n k apa t a n s ağ la m yap ıda ik i ade t ke mik t ir . Ö nde ve o r t ada b ir b ir le r i i le k ık ır da k b ir yap ı a r ac ı l ığ ı i le b i r le ş i r -le r . Bu ek le me s ymp h ys is p u b ic a ad ı v e r i l i r . Her b i r ko ksa o s i l iu m, o s is c h i i ve o s pu b is ad ı ve r i le n üç a yr ı k e mik t e n o luş u r . Bu üç k e miğ in b ir le ş me ye r -le r i ço cuk la r da "Y " ha r f i ş ek l inde gö r ü lü r . B ur ad a d ış yü z e yd e , ka lç a ek le -min in çu kur luğ u bu lu nur ( fo s sa a ce t a bu l i) . A yr ıca bu ke mik le r in b ir le ş me le r i s ı r a s ınd a o lu şa n ge n iş a ç ık l ığ a is e fo r a me n o bt u r a t o r iu m de n ir . B u aç ık l ık sağ la m b ir me mbr a n t a r a f ınd a n k apa t ı lmış t ı r .

Pe lv is ' in ik i ö ne ml i gö r e v i va r d ır . B ir inc is i ka r ın bo ş lu ğu nu n t aba n ın ı o luş t u r ma s ı ve a yn ı z a ma nda p e lv is o r ga n la r ın ı ko r u ma s ıd ır . İ k inc is i i s e a lt e xt r e mit e le r in fo nk s iyo ne l d u r u mu nu s ağ la ma s ıd ır . Pe lv is bo ş lu ğu , yuk ar ıda da ha g e n iş ve a ş ağ ıd a da r o lma k üz er e ik i bo ş luk ha l ind ed ir . Yuk ar ıd ak i bü -yü k pe lv is ' in du var la r ı g e ne l o la r ak ke mik yap ıd a n o luş u r ke n, a şa ğ ıd ak i kü -çük pe lv is du var la r ı ke mik ya p ın ın ya n ıs ı r a bağ la r ve ka s la r da n d a ya p ı lmış -t ır . Kü çük p e lv is bo yu t unu n ve ç ap ın ın ö ze l l ik le ha mi le k ad ın la r d a ö ne ml i o lduğu nu be l i r t mek g e r ek ir . Do ğu m ö nce s i ve so nr a s ında , pe lv is ek le mle r i n-de ve baz ı bağ la r ında g e vşe me ( yu mu ş a ma) o r t a ya ç ık a r . Bu nu n so nu cu o la -r ak , b i r ya nd a n ya vr u nu n bü yü me s i iç in ye r imkâ n ı, ö t e ya nda n do ğu mu n da-ha ko la y o lma s ı sağ la n ır .

Os Sac ru m: O mur g a n ın ( co lu mna ver t e br a l is ) a şağ ıya do ğr u de va m ede n k ıs mı o la r a k gö r ü lü r . B e ş ade t o mur u n üs t ü s t e ka yna ş ma s ında n o lu ş mu ş sağ la m ya p ıd a b ir bü t ündür . Pe lv is bo ş lu ğu nu a r kad a n ve o r t a k ıs ımd a n ka p a-t acak ş ek i ld e ye r le ş miş ve ya n yü z le r i de Os co xae ' la r i le e k le m ya p mış t ı r . No r ma l du r u mda t a ba n ı yuk ar da , t epe s i a şa ğ ıd a b ir p i r a mid şe k l ind e o lu p , ö n yü zü nde ha f i f b ir ko nk a v it e gö s t e r ir . Ö n yüz e fac ie s pe lv ina , ko nvek s o la n a r ka yü ze is e fa c ie s do r sa l is a d ı ve r i l i r . Ön yü zde e n ine du r u md a uz a na n dö r t ç izg i bu lu nur . L ine a t r ans ver s ae a d ı ve r i le n bu ç iz g i le r in u ç la r ına u ya n k ı-s ımla r ınd a is e sa ğ ve so ld a dö r t de l ik bu lu nur . Sak r a l s in i r uz a nt ı la r ın ın g eç -t ik le r i bu d e l ik le r e fo r a mina sa c r a l ia p e lv ina de n ir .

Os Cc cyg i s : G e ne l l ik le g e l iş imin i t a m o la r ak t a ma mla ya ma mış dö r t ade t o mur u n b ir b ir le r i i le k a yna ş ma s ı so nu cu o lu şu r . T a ba n ı yu kar ıd a t epes i a ş ağ ıd a o lma k üzer e s ak r u m i le ek le m ya par . Pe lv is in bü t ü nü nd e O s sa c r u m’ u n d e va mı ş ek l ind e gö r ü lü r . Fo nks iyo ne l ö ne mi o lma ya n b ir k e mik-t ir .

K afat as ı ( C ran iu m)

29

Ka fa is ke le t i ( neu r o cr a n iu m ve v is c e r o cr a n iu m) iç e r is ind e de ğ iş ik ye r -le r e a it o lmak ü zer e , e r işk i ve no r ma l ge l iş imin i t a ma mla mış k iş i le r de t o p -la m 29 ad e t ke mik bu lu nur . Bu sa y ı iç e r is ine , 7 a de t be y in bö lü mü ne , 15 ad e-t i yü z k ıs mına ve he r ik i ku la k t ak i küç ük ke mik ç ik le r da h i ld i r . Ayn ı za ma n-da , fo nk s iyo ne l b i r b i r l ik iç ind e gö r ü ldüğü iç in , mü s t ak i l b i r k e mik ha l ind e bo yu n bö lü mü nde ye r bu la n o s hyo id eu m d a ka fa t a s ı i s ke le t in i ya pa n ke mik-le r iç e r is ine da h i l ed i l i r . Bu ş ek i ld e , yukar ıd a da be l i r t i ld iğ i g ib i t o p la m sa y ı 29 ade d i bu lu r . Ancak e r iş k in ka fa t a s ı i s k e le t i i le ye n i do ğa n ço cuğu n ka fa -t as ı i s k e le t i a r a s ınd a ba z ı ya p ıs a l fa r k l ı l ık la r bu lu nur . Bu ned e n le he r ik is i a yr ı a yr ı inc e le n ir . Cr a n iu m'u o lu ş t u r a n k e mik le r , bu lu nduk la r ı ye r le r e gö r e ik i a na bö lü me a yr ı la r ak inc e le n ir . B e y in bö lü mü ( neur o cr a n iu m) i le i lg i l i o la n ve bu k ıs mı ko r u yac ak b iç imd e ek le mle ş me le r ya pa n k e mik le r e o s sa c r a n i i a d ı ve r i l i r . Y üz bö lge s ind e ( v is c e r o cr a n iu m) bu lu nup , baz ı ö ne ml i du -yu o r ga n la r ın ı d a ko r u ya n ke mik le r is e o ssa fac ie i a d ın ı a l ı r . B a ş bö lü mü ke mik le r in in ya p ıs a l b iç imle r i ve ek le mle ş me ş ek i l le r i , b i r ya nda n be y in bö -lü mü nü d iğ e r ya nda n ö ne ml i du yu o r ga n la r ın ı ko r u ma ya yö ne l ik t ir . Y üz bö l-ges i ke mik le r in in is e ko nu ş ma ve fo na s yo n i le i lg i l i ö ne ml i gö r ev le r i d e va r -d ır . Yü z bö lg e s i ke mik le r i a r as ınd a bu lu na n a ç ık l ık la r ve yo l la r i le ha va ve ye me k iht i ya c ı d a ka r ş ı la n ır . Neo r o cr a n iu m'u ya pa n k e mik le r , a r a la r ınd a d i-k iş s i ek le mle r yap ar la r . Bu n la r a " su t u r a" a d ı ve r i l i r . B u b ir le ş me de , ke mik le r ka r ş ı l ık l ı o la r ak ço k s ık ı ve d ik iş s i ke ne t le n me le r yap ar la r . Ne ur o cr a n iu m 'u n ik i ya n k e miğ i , ü s t t e ve o r t ada ö nde n a r ka ya do ğr u b ir le ş me yap ar la r . B u ek -le me su t u r a sa g it t a l is ad ı ve r i l i r . A l ın ke miğ i i le bu ik i k e mik a r as ınd a o lu -şa n ek le m yer ine is e su t u r a co r o na l is d e n ir . Bu , gö r ünüş t e t aç ş ek l ind e b ir b i r le ş med ir . As l ınd a a d ı da bu gö r ü nü ş ü do la y ıs ıy la ve r i lmiş t i r . Ka fa t a s ın ın ya n ke mik le r i a r kad a , a r d ka fa ke miğ i ( o s o cc ip it a le ) i le b i r le ş me yap ar . Bu-r ada o r t a ya ç ık a n d ik iş s i b i r le ş me ye is e su t u r a la mbdo id ea d e n ir . Kü çük ço -cuk la r da , ne ucr a n iu m'u o lu ş t u r a n ke mik le r a r a s ınd a ve b ir le ş me ye r le r inde yu mu şak a la n la r va r d ır . Y e n i do ğ mu ş o la n la r da , bu k ıs ımla r he me n e le ge l i r . Bu n la r a fo nt icu lu s ( b ıng ı ld ak ) de n ir . No r ma l o la r ak he r in s a nd a , ba ş la ng ıç t a 6 ade t fo nt icu lu s va r d ır . Bu n la r k l i n ik bak ımd a n ( do ğu md a ! ) ö ne ml i ya p ı-la ş ma la r d ır . Os sa fa c ie i ad ı a l t ınd a t o pla na n k e mik le r ge ne l o la r ak yü z bö l-ges inde ( v is c e r o cr a n iu m) bu lu nur la r . Ge ne l yap ı la r ınd a n do la y ı neu r o cr a -n iu m'u o luş t u r a n k e mik le r e gö r e da ha ço k g ir int i l i ve ç ık ınt ı l ıd ı r la r . Ba z ı la -r ın ın iç ind e o ld ukç a bü yü k ha va bo ş lu k la r ı va r d ır . Ar aş t ı r ma c ı la r , bu bo ş lu k -la r ın de ğ iş ik fo nk s iyo ne l ö ze l l ik le r in in o lduğu nu be l i r t mek t ed ir le r ( fo na s yo n g ib i) .

Neu roc ran iu m: Bur ada ye d i k e mik bu lunur . Bu n la r da n ik is i ç i ft , d iğ e r -

le r i t ek k e mik le r d ir . Bu bö lge k e mik le r in in o lu ş t u r duk la r ı bo ş lu k , a yn ı za -

30

ma nd a ca vu m cr a n i i ad ın ı a l ı r . Ke mik ya p ı la r içe r id e n, ku vve t l i b i r yap ıya sa h ip du r a mat e r a d ı ve r i le n b ir ö r t ü i l e dö şe nmiş t i r . Dur a mat e r in e sa s gö r e -v i be yn i d ış a r ıda n b ir t o r ba g ib i s a r a r a k ko r u mak t ı r . Bu s ağ la m ö r t ü ö ze l l ik le ka fa t as ın ın t a ba n ın ı ( ba s is c r a n i i ) yap a n k e mik le r in de ğ iş ik k ıs ımla r ına s ık ı -ca t u t unur . Neur o cr a n iu m'u aş ağ ıd ak i ke mik le r o lu ş t u r u r :

Os o cc ip i t a le ……… …t ek ke mik Os sp he no id a le ……. . t ek ke mik Os f r o nt a le… …………t ek k e mik Os pa r ie t a le… ………. . ik i k e mik Os t e mpo r a le…… …… ik i k e mik Os o cc ip i t a le ( a r t ka fa ke miğ i) : Ka fa t a s ın ın a r ka k ıs mın ı o lu ş t u r u r .

E sa s it iba r iy le ; p a r s ba s i la r is ( ö nd e) , p a r s la t e r a l is ( ya n la r da ) ve squ a ma o c-c ip it a l is ( a r kad a) o lma k üz er e üç bö lü mü ve bu bö lü mler a r as ınd a o lu şa n bü -yü kç e b ir de l ik fo r a me n mag nu m gö z önü ne a l ı na r ak inc e le n ir .

Bü yü k bö lü mü ya ss ı ke mik ya p ıs ınd ad ı r ve o lduk ça ku vve t l id i r . Ka fa t a -s ı t aba n ın ın o r t a bö lü mü nde bu lu na n o s sp he no ida le i le ö nde n ek le m yap ar . Ya n la r da n is e , o s t e mpo r a le ve o s pe r i e t a le ad ı ve r i le n k e mik le r i le b i r le ş i r . Os o cc ip i t a le ’ n in iç yü zü nde be y in ve be y inc ik bö lü mler in in ye r a ld ığ ı k ı -s ımla r bu lu nur ve bu k ıs ımla r b i r a z da ha çuk ur dur . A lt ve ö n k ıs ım, ke miğ in d iğe r bö lü mler ine gö r e b ir az d a ha ku vve t l i g e l iş miş ve da ha s ağ la m b ir ya p ı-ya s a h ip gö r ü nür . Bur ada o mur i l iğ in g eç me s ine ya r a ya n bü yü k de l ik ( fo r a -me n mag nu m) bu lu nur . Os o cc ip i îa le ' n in sa ğ la m ya p ı l ı bu a lt k ıs mınd a , a şağ ı yö nde ve he r ik i ya nd a fa su lye be nzer i ç ık ınt ı la r ( co nd y lu s o cc ip it a l is ) bu -lu nur . Bu ç ık ınt ı la r ın a lt k ıs ımla r ında ca na l is h ypo g lo ss i ad ı ve r i le n b ir k a -na l va r d ır . İ ç inde n ö ne ml i b i r ka fa s in i r i o la n N . hypo g lo s su s ge çer . Co nd y lu s o cc ip it a l is ’ le r b i r inc i bo yu n o mur u nu n ( a t la s ) ü s t yü zü nde bu lu na n, ha f i f çu -kur ca e k le m yü z le r i ( fo ve a a r t ic u la r is sup er io r ) i le e k le m ya par la r .

Os o cc ip i t a le ' n in g e n iş ve ya s s ı o la n bü yükç e a r k a k ıs mına sgu a ma o c-c ip it a l is ad ı ve r i l i r . Bu k ıs mın iç yüz ü nd e ve o r t as ına is a be t ede cek ye r de o luş mu ş bü yük çe k e mik ç ık ınt ıya is e p r o t uber a nt ia o cc ip it a l is i nt e r na ad ı v e -r i l i r . B u ç ık ın t ın ın k e mik d ış yü zü ndek i k a r ş ı l ığ ı i s e p r o t uber a nt ia o cc ip it a -l is e xt e r na ad ın ı a l ı r . I r k la r a gö r e de ğ i ş ik ö ze l l ik le r gö s t e r e n b ir ya p ıd ır .

Os Spheno ida le ( Te me l K e mi k) : Ka f a n ın t a ba n ında bu lu nur ve c r a -n iu m’ u n t e me l in i o lu ş t u r u r . Bö lü mle r i i le ço k ka r ış ık b i r ya p ı gö s t e r ir . Ö nde bü yük b ir k ıs mı i le fo s s a c r a n i i me d ia ' n ın yap ıs ına ka t ı l ı r . Or t ada ye r a la n gö vde s i ( co r pu s) ve ya n la r a do ğr u aç ı lmış g ib i gö r ü ne n ik is i ü s t t e küçük , ik is id e a l t t a da ha bü yük çe o lu ş mu ş k a na t s ı k e mik bö lü mle r de n o lu şu r . Kü ç ük ka na t s ı ya p ı la r a a la minö r , bü yü k ka na t la r a is e ma jo r ad ı ve r i l i r . Bü yü k k a-na t la r da n baş la ya n ve a ş ağ ıya do ğr u ç ık ınt ı ya pa n ik i ke mik p e r de n in ( la mi-na l a t e r a l is ve la mina me d ia l is ) be r a be r ce o lu ş t u r duk la r ı a na ç ık ınt ı ya p r o -

31

ce ss us p t e r ygo ide i , la mina la r a r a s ında k i çukur lu ğa is e fo s sa p t e r ygo idea ad ı ve r i l i r . S i fe no id ke miğ in gö vde s in in ( c o r pus) ü s t k ıs mınd a ço k ba r iz b i r çu -kur luk me yda na ge lmiş t i r . Fo s sa h ypo phys ia l is ad ı ve r i le n bu çu kur luğ a iç ine h ipo f iz bez i ye r le ş miş t i r . B az e n bu çu kur ge ne l b i r t a r i f o la r ak se l la t u r c ic a ( T ür k eğer i ) ad ı i le de be l i r t i l i r . S i fe n o id ke miğ in ko r pus u nu n iç i bo ş t u r . Pa r a nas a l s i nü s le r iç e r is ind e ö ne ml i ye r i o la n bu bo ş lu k , bu r u n bo ş lu ğu ( ca -v i t a s na s i ) i le bağ la nt ı l ıd ı r . Ya n la r a d o ğr u aç ı lmış bu lu na n ka na t la r a r a s ınd a ve ya ü ze r le r ind e fo r a me n o va le , fo r a me n sp ino su m ve fo r a me n r o t und u m ad ı ve r i le n ço k ö ne ml i d e l ik le r ve baz ı a ç ık l ık la r bu lu nur . B u aç ık l ık la r ve de -l ik le r d e n da ma r ve s in i r le r geç e r .

Os F ront a le ( A lın K em iğ i ) : K iş i le r e gö r e değ iş ik ş ek i l le r a la n a l ın ç ı -k ınt ıs ı bu ke mik t a r a f ınd a n yap ı l ı r . Ka fa t a s ın ın ö n bö lü mü nü t ek ba ş ına o lu ş -t u r u r . Gö z çukur unu n t ava n ı d a bu ke mik t a r a f ınd a n ya p ı l ı r . Ke miğ in ha f i fç e a r ka ya do ğr u ç ık ınt ı yap a n b ir d ik e y bö lü mü ( s qua ma fr o nt a l is ) i le , d iğe r i ya t a y ( p a r t es o r b it a le s ) o lma k üz er e ik i bö lü mü var d ır . Ya n la r da k i o r b it a l bö lü mler , o r t ada n o lduk ça d e r in b i r bo ş lu k i le a yr ı lmış du r u md ad ır la r . Bu bo ş lu ğa , ka fa n ın bü t ünü nde , k a lbu r su ke mik ( o s e t hmo id a le ) o t u r u r . A l ın ke -miğ in in , d ik e y ve ya t a y k ıs ımla r ın ın b i r le ş t ik le r i ye r de ve ke miğ in ik i la mi-nas ı a r a s ınd a he r ik i ya nd a değ iş ik bü yük lük t e bo ş luk la r o lu şu r . Mu ko za i le dö şe l i bu bo ş lu k la r a s inü s f r o nt a l is ad ı ve r i l i r . Bu bo ş lu k la r o r t ada b ir k e mik bö lme i le b i r b ir le r ind e n a yr ı lmış t ı r . No r ma l o la r ak bu he r ik i ya ndak i bo ş-lu k la r a r as ında b ir i r t iba t yo k t u r . Anca k baz ıd u r u mlar da o r dada n b ir küç ük aç ık l ık i le he r ik i ya n f r o nt a l s inü s bo ş luk la r ın ın i r t iba t la ş t ık la r ı da gö r ü lü r . Her ik i bo ş lu k b ir e r a ç ık l ık i le bu r u n bo ş lu ğu nd ak i o r t a bö lü me ( mea t u s na s i me d iu s) aç ı l ı r la r .

Os P a ri e t a le ( Du va r K e miğ i ) : Her ik i ya nda k a fa t a s ı ku bbe s in in ö ne ml i b i r k ıs mın ı pa r ya t a l ke mik le r ö r t e r le r . D ış yüz le r i ç ık ınt ı l ı ( ko nve ks) iç yüz le r i i s e çu kur ( ko nk a v) b i r ya p ı l a ş ma i le b i r l ik t e ya s s ı ve pa r la k b ir o luş u m gö s t e r ir le r . İ ç yüzd e , ö n a lt kö şed e n baş la y ıp a r ka ve yuk ar ıya do ğr u uza nar ak b ir ağa ç g ib i d a l la na n o luk la r gö r ü lü r . Su lc i a r t e r io s i ad ı ve r i le n bu o luk la r da n, a r t e r ia me n ing ea me d ia ad ı ve r i le n ve k l in ik bak ımd a n ço k ö ne m-l i o la n b ir d a mar ve d a l la r ı uza n ır . Her ik i p a r ya t a l ke mik , yuk ar ıda ve o r t a ha t bo yu nc a d iş l i b i r ek le mle ş me yap ar la r . Bu ek le me su t u r a s ag it t a l is de n ir . Su t u r a sag it t a l is bo yu nc a iç yü zd e me yda na g e le n o luk t a du r a mat e r s inü s le -r in in b ir bö lü mü nü o luş t u r u r .

Os T e mpo ra le ( Şa ka k K e miğ i ) : Neur o cr an iu m'u n yap ıs ına ka t ı la n ç i ft

ke mik le r de nd ir . B ir bö lü mü i le k a fa t a s ı k a ide s in i de ya par k e n, d iğ e r bö lü mü i le de bo ş lu ğu ya n la r d a n ka pa t ır . T e mp o r a l ke mik a s l ınd a ço k ka r ış ık b i r ya -p ıda o lu p , bu lu nduğu ye r do la y ıs ıy la d a ö ne ml i fo nk s iyo n la r a sa h ip t ir . Ö nce-

32

l ik le iş it me ve de nge o r ga n ın ın bu r a ya ye r le ş t iğ in i be l i r t mek g e r ek ir . O s t e m-po r a le e r iş k in le r de ; p a r s squ a mo sa , pa r s pe t r o sa ve pa r s t ymp a n ic a o lma k üzer e ü ç a na k ıs ımd a n o lu ş mu şt u r .

Pa r s squa mo sa ; k e miğ in ya s s ı ve o ldu k ça dü zgü n ya p ı gö s t e r e n k ıs m ı-d ır . O s s p he no id a le ' n in a la ma jo r ' u i le o s pa r ie t a le a r as ında k i bo ş luğu k ap a-t a r ak ka fa t as ın ın o lu şu mu nu t a ma mla r . Bu bö lü md e n baş la ya r ak ö ne do ğr u ç ık ınt ı ya p a n, i y i ge l iş miş b i r k e mik o luşu m ( p r o ce s su s z ygo mat icu s) ö nd e Os z ygo mat ic u m i le b i r le ş e r ek k u vve t l i b i r ya y ( a r c us) me y da na ge t i r i r . Bu ç ık ınt ın ın he me n baş la ng ıç k ıs mına ya k ın ve d ış ku la k yo lu nu n ö n k ıs mınd a o luş mu ş o la n b ir ç ukur lu k ( fo s sa ma nd ibu la r is ) , çe ne ek le mind e ma nd ibu la baş ın ın o t u r duğu ye r d ir .

Pa r s p e t r o sa ; k e miğ in e n s ağ la m yap ı l ı bö lü müdür . Ü ç yüz lü b ir p i r a -mid e be nz er . T epe s i ö nd e ve t a ba n ı a r k ada o lma k üz er e , uz u n ek s e n i d ış t a n iç e ve a r kad a n ö ne do ğr udur . Pa r s p e t r o sa 'n ın ö ne ml i b i r k ıs mı is e , a r ka ya do ğr u ç ık ınt ı ya p mış o la r ak gö r ü ne n p r o ces sus ma s t o id eu s ' t u r . Kar ma ş ık b ir iç yap ı gö s t e r e n ma s t o id bö lü md e küç ü k ha va bo ş lu k la r ı va r d ır . Or t a ve iç ku lak bö lü mle r i bu k ıs mın iç ind e ye r a lmış t ı r . Ayn ı za ma nd a de nge o r ga n la r ı da bu bö lü mde bu lu nur . D a mar ve s in i r le r in g i r ip ç ık ma la r ına ya r a ya n d e l ik -le r ve a r a l ık la r i le de ğ iş ik çuk ur la r , pa r s pe t r o sa 'n ın d ış gö r ü nü şü nü d e dü z-gü n o lma ya n b ir d u r u ma so k muşt u r . P r o cess us ma s t o id eu s 'a d ış yü zde n ba z ı ö ne ml i k as la r da t u t unur .

Pa r s t ymp a n ic a ; k üçü k b ir bö lü md ür ve bu r ada o r t a ku lağ ın d ış du var ın ı ya pa n t impa n za r ı ( me mbr a na t ymp a n i) bu lu nur . D ış ku la k yo lu ( me a t us acu s t icus e xt e r nu s) bu r ad a n ba ş la r . Os t empo r a le ' n in pa r s pe t r o sa ve pa r s t ympa n ica ad ın ı a la n k ıs ımla r ı k a fa t as ı t aba n ın ın ya p ıs ına ; p a r s squ a mo sa is e ku bbe k ıs mın ın ya n du var la r ın ın o lu şu mu na ka t ı l ı r .

Vis se roc ran iu m: Y üz bö lü mü nü o lu ş t u r a n ke mik le r o ss a fac ie i a d ı a l -t ında inc e le n ir le r . Faka t a yn ı z a ma nda bu ad a lt ında , o s hyo ideu m ve ku la k ke mik ç ik le r i de inc e le n ir . Bö y le ce , v is se r o c r a n iu m'u o luş t u r a n k e mik le r in t ü mü t ek o la r ak e le a l ınd ığ ınd a 22 ad e d i bu lu r . Yüz ü n e sa s ya p ıs ın ı o lu ş t u r a n 16 ade t ke mik is e c r a n iu m fac ia le ad ı a lt ınd a ye n ide n g r up la nd ır ı l ı r . Ku lak ke mik ç ik le r i i s e o ss ic u la aud it us ad ın ı a l ı r la r .

Cr a n iu m fa c ia le a ş ağ ıd ak i k e mik le r t a r a f ında n o lu ş t u r u r : Os e t hmo id a le T e k ke mik

Co nc ha e na sa le s i n fe r io r es ik i ke mik Os na s a le ( o s sa na s a l ia ) ik i k e mik Os la e r imâ le ( o ss a lac r ima l ia ) ik i ke mik Vo mer t ek ke mik Os z ygo mat ic u m ( o s sa z ygo mat ica ) ik i ke mik Os pa la t inu m ( o s sa p a la t ina ) ik i ke mik

33

Ma x i l la e ik i ke mik Ma nd ibu la t ek ke mik Os hyo ide u m t ek k e mik Os Et h moid a le : T ek k e mik le r de nd ir . Bur u n, gö z ve k a fa t as ın ın ö n bö -

lü m bo ş luk la r ın ın ya p ıs ına ka t ı l ı r . A l ın k e miğ in in pa r s o r b it a l is ad ı ve r i le n ik i ya n bö lü mü a r as ında o lu şa n bü yük çe nt iğe do ğr u so ku la r ak ek le m ya par . La mina c r ib r o sa , la mina pe r pe nd icu la r is ve la b yr in t hu s e t hmo ida l is ad ın ı a la n bö lü mler i va r d ır . La mina c r ib r o s a bu r u n t a va n ın ın ve o r b it a bo ş luğ u nu n du var la r ın ın b ir k ıs mın ı ya par . Bu bö lü m ü zer inde kü çük d e l ik le r bu lu nur . Ko ku s in i r le r i ( N n. o l fac t o r i i ) bu d e l ik le r de n g eç er ek c r a n iu m'a g ir e r -le r . La mina p e r pe nd ic u la r is o r t a ha t t a uyg u n o lma k üz er e , d ik o la r ak yu kar ı -da n a şa ğ ıya do ğr u uz a n ır ve bu r u n bo ş luğu nu ik iye a y ır a n k e mik bö lme n in o luş u mu na ka t ı l ı r . İ ne n bu k ıs mın k a fa t as ı iç ind e de va m ed e n u za nt ıs ı c r is t a ga l l i a d ın ı a l ı r . La b yr int hus e t hmo id a l i s ke miğ in ha va bo ş lu ğu iç i r e n, küç ük o dac ık la r şek l ind ek i k ıs mın ı o lu ş t u r u r . Bo ş luk la r ın iç yü z le r i mu ko za i le d ö -şe n miş t i r . Bu bö lü mü n me d ia l yü zü nde ve he r ik i ya nda ö ne ml i k e mik k ıv -r ımla r ı ya r d ır ( co nc ha nas a l is su per io r e t med ia ) . B u yap ı la r , bu r u n bo ş lu ğu-nu n d ış du var ın ın iç yü zü nde ye r a l ı r la r . Ar a la r ınd a o lu şa n g eç i t le r d e n ( me a-t us nas i ) t e ne f fü s i le a l ına n ha va ge çer ek , so lu nu m o r ga n la r ına g e l i r . K ıv r ım-la r a r a s ınd ak i bu g eç i t le r muko za i le d ö şe nmiş t i r . E t mo id ke miğe a it ik i ko n-kada n ba şka , bu r u n bo ş luğ u nd a , ke nd i baş ına mü s t ak i l b i r k e mik o la r ak , üçü ncü b ir ko nka da ha bu lu nur ( co nc ha na sa l is in fe r io r ) .

Concha N as a l i s İn fe r io r : E mbr yo na l ge l iş imin ço k ö ncek i dö ne mler in -de o s e t hmo id a le ' d e n a yr ı lmış ve mü s t ak i l ha le ge lmiş b i r ke mik t i r . Bur u n bo ş lu ğu nda ye r a l ı r ve ö nde ma x i l la ' ya , a r kada is e o s pa la t inu m'a t u t unur . Bu ke miğ in a lt k ıs mınd a o lu ş a n aç ık l ığ a me a t us nas i i n fe r io r ad ı ve r i l i r . Gö z ya -ş ı ka na l ı ( c a na l is na so la c r ima l is ) bu r a ya aç ı l ı r .

Os Na sa le ( Os sa Na sa l ia ) : Bur u n s ı r t ın ın yap ıs ına k a t ı la n, o r t a ç izg i üze r ind e b ir le ş miş ik i ke mik t i r . Yüz is ke le t inde , bu r u n bo ş luğ u ö n a ç ık l ığ ı-n ın ( aper t u r a p i r i fo r mis ) ü s t bö lü mü nü ya par .

Os La c ri m a le ( O ss a La c ri ma l ia ) : Dö r t kö şe l i ve kü çük b ir k e mik t ir . Gö z bo ş lu ğu nu n ( o r b it a ) iç du var ın ın , bu r u n bo ş luğ u nu n la t e r a l du var ın ın ya p ıs ına da ka t ı l ı r . Or b it a ya baka n yüz le r ind e bu lu na n kü çük b ir o luk , gö z-ya ş ın ı bu r u n bo ş luğu na t a ş ı r .

Vom e r : T ek k e mik le r d e nd ir ve inc e b i r ke mik la me l ş ek l inded ir . Bu-r un bo ş lu ğu ( c a v it a s na s i ) bö lme s in in b ir bö lü mü nü o lu ş t u r u r .

Ke miğ in a r kad a s e r be s t o la n ke nar ı , bu r u n bo ş luğu nu n yu t ağ a bak a n aç ık l ığ ın ı ( c ho a nae) ik iye a y ır ı r . Bu k e miğ in a lt ke nar ı ma x i l la i le ek le m ya-par . Üs t ke nar ı i s e o s e t hmo id a le ' n in d ik e y fa mina s ı ( la mina p e r pe nd icu la r is ) i le b i r le ş i r .

34

Os Zy go mat i cum ( O s sa Zy go mat i ca ) : Ç if t ke mik le r d e nd ir . B ir le ş t ik -le r i ke mik le r in ad la r ın ı a la n ik i ç ık ınt ı s ı ( p r o ces su s t e mpo r a l is ve fr o nt a l is ) va r d ır . A yr ıc a fac ie s la t e r a l is , fa c ie s o r b it a l is ve fac ie s t e mpo r a l is o lma k üzer e d e üç yü zü bu lu nur . Ke miğ in gö vd e ( co r pus) k ıs mında bu lu na n üç inc e ka na lc ık t a n, va r d ır . ne r vu s ma x i l la r is ad ı ve r i le n s in i r in d a l la r ı uza n ır .

Os P a la t inu m ( O ssa Pa la t ina) : Ç i ft k e mik le r de nd ir , Se r t da mağ ın ( pa la t u m dur u m) a r k a k ıs mın ı t a ma mla r . La mina ho r izo nt a l is ve la mina pe r -pe nd ic u la r is a d ı ve r i le n , ya t a y ve d ike y o la r ak k a nu mla n mış ik i la mina da n o luş mu şt u r Ba z ı bö lü mler i i le he m o r b it a n ın he m de bu r u n bo ş lu ğu nu n yap ı-s ına ka t ı l ı r .

M axi l la : Yüz ü n ( v is s e r o c r a n iu m) bü yü k b ir bö lü mü nü o lu ş t u r a n ve ya -p ıs ı nede n iy le de k l in ik ö ne mi o la n b ir ke mik t ir . Ç i ft k e mik le r de nd ir . Her k iş id e de ğ iş ik o la r ak o r t a ya ç ık a n yü z şek l i, t e me l o la r a k bu ke miğ in b iç im i-ne bağ l ıd ı r . Gö z , ağ ız ve bu r u n bo ş lu k la r ın ın ya p ı la r ına k a t ı l ı r . Ayn ı za ma n-da s e r t da mağ ın bü yük bö lü mü d e , ka r ş ı l ık l ı ek le m ya p mış du r u md a ma x i l la t a r a f ınd a n o lu ş t u r u lu r . Gö vde s i ( co r pu s ma x i l la ) dö r t ç ık ınt ıya sa h ip t i r , bu n-la r a a şağ ıda k i ad la r ve r i l i r :

P r o cess us f r o nt a l is P r o cess us z ygo mat icu s P r o cess us a lveo la r is P r o cess u pa la t inu s Üs t çe ne d iş le r in in s ı r a la nd ığ ı ( o t u r duğu) ya r ım da ir e ş ek l indek i ç ık ı n-

t ı l ı bö lü mü ne p r o ce s su s a lveo la r is a d ı ve r i l i r . D iğ er ç ık ın t ı la r d a ad la r ı i le be l i r t i le n ke mik le r e uz a nar ak ek le m ya par la r .

Ke miğ in gö vd e s in i o lu ş t u r a n co r pu s ma x i l la e ' n in iç inde bü yük b ir bo ş-lu k va r d ır . B u bo ş luğ a s inü s ma x i l la r is ad ı ve r i l i r . Co r pu s ma x i l la e , ya p ıs ı nede n iy le be ş yüz e s a h ip t i r . Bu n la r da n bu r u n bo ş luğu na baka n yü z e fac ie s nas a l is ad ı ve r i l i r . Üz er ind e s inüs ma x i l la r is ' in a ç ı lma de l iğ i ( h ia t us ma x i l la -r is ) va r d ır . B u aç ık l ık , no r ma lde baz ı o luş u mlar t a r a f ınd a n da r a lt ı lm ış t ı r . Or b it a i le ir t iba t l ı o la n yüz e ( fac ie s o r b i t a l is ) , s inü s ma x i l la r is ve gö z bo ş-lu ğu nu n t o po ğr a f i le r i d üş ü nü ld üğü nde , bu ko mş u luk k l in ik bak ımd a n ço k ö ne ml id ir . Bu nu n ya n ı s ı r a , ü s t d iş kö k le r i i le s inü s ma x i l la r is i l i ş k i le r i n in de k l in ik bak ımd a n ö ne mi u nu t u lma ma l ıd ır .

M andibu la : A lt çe ne ke miğ in in ( ma nd ibu la ) ; r a mu s ma nd ibu la e ve co r -pus ma nd ibu la e o lma k üzer e ik i ö ne ml i bö lü mü var d ır .

Co r pus ma nd ibu lae ü s t çe ne ke miğ in in ( ma x i l la e ) yap ıs ına u yg u n o lma k üzer e fo nk s iyo ne l b i r ka r ak t e r kaz a n ır . Üzer ind e ç iğ ne me y i sağ la ya ca k d iş le -r i t a ş ı r . Sağ la m b ir ya p ıya sa h ip t ir . Co r pus ve r a mu s bö lü mle r i a r k ad a b ir aç ı ya par ak b ir le ş i r le r ( a ng u lu s ma nd ibu la e ) . Bu aç ı , ç iğ ne me ku vve t le r ine , şek -

35

l i ne ve ı r k i du r u mla r a gö r e değ iş ik l ik gö s t e r ir . Co r pus ma nd ibu la e ’ n ın iç ve d ış yü ze y le r ine ç iğ ne me ka s la r ı t u t unu r .

Ra mu s ma nd ibu la e yukar ıya do ğr u ç ık ınt ı yap a n ik i ö ne ml i k ıs ma s a -h ip t i r . Bu n la r d a n p r o ces su s co nd y la r is ad ın ı a la n ç ık ınt ı yu kar ıd a ş aka k ke -miğ i ( o s t e mpo r a le ) i le b ir le şe r ek çe ne ek le min i o lu ş t u r u r . Öndek i ç ık ınt ı p r o ces su s co r o no id eus ' a is e ö ne ml i ç iğ ne me k as la r ı t u t unur . Ra mu s ma nd ibu-la e ' n in iç yü zü nde b ir k a na l ın ba ş la ng ıç de l iğ i ( fo r a me n ma nd ibu la e ) gö r ü lü r . Bur ad a n baş la ya n ka na l ( c a na l is ma nd ibu la e ) ke mik iç ind e ö ne do ğr u de va m eder . Bu k a na lda i le r le ye n a l t çe ne s in i r i ( ne r vu s a lveo la r is in fe r io r ) , a lt ç e -ne d iş le r in in ve ç e vr e do ku la r ın inne r vas yo nu i le gö r ev l id i r .

Os Hyoid eu m: Ka fa t a s ı i s ke le t i i le i l i şk is i o lma ya n b ir ke mik t i r . A lt çe ne ke miğ i i le g ı r t lak ( la r ynx) a r a s ın da bu lu nur . Bu na gö r e ye r i, i n s a n vü -cudu nda bo yu n k ıs mıd ır . At na l ı şek l in de b ir yap ıya sa h ip t i r . As ı l gö r e v i, çe ş it l i k as la r ın ve bağ la r ın t u t unma s ın a h iz met e t mek t ed ir . Yu t ma ve ko nuş-ma fo nk s iyo nu nd a ö ne ml i ye r i va r d ır . T e mpo r a l k e miğ in s it i lo id ç ık ınt ıs ı n -da n ( p r o ce ssu s s t ylo ideu s) baş la ya n ku vve t l i b i r bağ ( l ig a me nt u m s t y lo h yo i-deu m) a şa ğ ı ve ö ne do ğr u uza nar a k , h yo id ke miğ e ge l ip t u t unur . Bu k e mik bo ynu n ö n k ıs mınd a de r i a lt ınd a e l i le r a ha t l ık la bu lu na b i l i r . Ve zo r la n ma-la r da ko la yc a d a k ır ı la b i l i r .

Ye n i do ğa nda ka fa t a s ı Ye n i do ğa n b ir ço cuk t a ka fa t as ı k e mik le r i a r a s ınd a ba ğ do kusu nda n

o luş mu ş , o ldukç a bü yü k ba z ı a la n la r g ö r ü lü r . Be l i r l i ke mik le r a r as ında ve bö lge le r de lo ka l iz e o lmu ş bu yu mu ş ak ve za y ı f yap ıd ak i a la n la r a fo nt icu lu s ( b ıng ı ld ak ) ad ı ve r i l i r . Ye n i do ğa n b ir ço cuk t a med ia n ç iz g i üz e r ind e ve b ir i -s i ö nd e ( fo nt icu lu s a nt e r io r ) d iğ e r i a r k ada ( fo nt icu lu s po s t e r io r ) bu lu na n ik i b ıng ı ld ak i le , ik is i ö n ya nda ( s ağ - so l) ve ik is i de a r ka ya nda ( sağ - so l) o lmak üzer e ( fo nt icu lu s sp he no ida l is ve fo nt icu lu s ma s t o ideu s) t o p la m a lt ı ade t o l-ma k üz er e bu ya p ıya r a s t la n ır . Ya ş ın i l e r le me s i i le o lu şu mla r ın yu mu ş ak ö ze l l iğ i g it t ikç e ka ybo lu r ve za ma n la bu r a la r ke mik le ş e r ek k apa n ır ( 1 - 2 ya ş a r as ı ) . Bu ya p ı la r iç ind e e n bü yü ğü ö nde ye r a la n , fo nt icu lu s a nt e r io r ' du r . Yak la ş ık o la r ak ik inc i ya ş a do ğr u kapa n ır . Fo nt icu lu s po s t e r io r is e d a ha k ü -çük o lu p , b i r i nc i ya ş ın b it imine do ğr u o r t ada n ka lk a r . Bu , he r ik i fo nt ic u lu s , pa r mak ya r d ımı i le r a ha t l ık la bu lu na b i l i r . Ya n la r d a bu lu na n la r , ka s la r t a r a -f ınd a n ö r t ü ldüğ ü iç in , d i r ek t o la r ak t ema s i le bu lu na ma z ve p r a t ik b i r ö ne mi de yo k t u r .

Kr a n ia l bo ş luk la r ve ç ukur la r D ış ve ya iç yüz de n inc e le nd iğ ind e ka f a t as ın ın baz ı ö ne ml i bo ş luk la r a

sa h ip o ldu ğu gö r ü lü r . Bu bo ş luk la r ö ne ml i o r ga n ve ya ya p ı la r ın ye r a ld ık la r ı bö lü mler o la r a k ko r u ma gö r ev le r i ü s t le nmiş le r d ir . Yu mu ş ak do ku yap ı la r i le ço k s ık ı ko mşu lu k iç e r ind ed ir le r . Mu ha faz a e t t ik le r i o r ga n la r ın ya n ı s ı r a , b u -

36

r a la r da n ço k ö ne ml i d a mar la r ve s in i r l e r geç e r le r . Ana bo şu k la r ı a ş ağ ıd ak i is imle r i le ve r e b i l i r iz :

Gö z bo ş lu ğu ( o r b it a ) Bur u n bo ş lu ğu ( c a v it a s / ca vu m na s i) Kr a n ia l ö n bo ş luk ( fo s sa c r a n i i a nt e r io r ) Kr a n ia l o r t a bo ş lu k ( fo s sa c r a n i i me d ia ) Kr a n ia l a r ka bo ş lu k ( fo s s a c r a n i i po s t e r io r ) Gö z B oş lu ğu ( O rb i t a ) : Uzu n ek se n i d ış t a n içe ve ö nd e n a r k a ya u za -

na n, t aba n ı ö nde , t epes i a r ka da p ir a mit şek l inde b ir bo ş lu k t u r . Çeş it l i ke mik-le r in b i r a r a ya g e lme s i i le o lu ş mu şt u r . Da mar ve s in i r le r in g ir iş ve ç ık ış la r ı iç in , ö ne ml i aç ık l ık , ka na l ve de l ik le r e sa h ip t i r .

B urun B oş luğu ( Cav i t as /Cavu m N as i ) : Yüzü n o r t a k ıs mında o luş mu ş bü yük b ir bo ş lu k t u r . B ir bö lme ( sep t u m nas i) i le ik iye a yr ı lmış t ır . Bo ş luğu n ö n aç ık l ığ ına ap er t u r a p ir i fo r mis , a r ka aç ık l ığ ına is e c ho a na e ad ı ve r i l i r . Ar -ka aç ık l ık yu t ak ( p har ynx) i le i r t iba t sağ la r . B aş ve yüz çe vr es inde bu lu na n baz ı k e mik le r in iç inde k i bo ş luk la r ( s in üs pa r a na s a le s ) i le , gö z ya ş ı ka na l ı ( duc t us na so lac r ima l is ) bu r u n bo ş lu ğu na aç ı l ı r la r . C a vu m nas i mu ko za i le dö şe nmiş t i r . Bu ya p ın ın b ir bö lü mü ko ku fo nk s iyo nu i le i lg i l id i r ve bu r a ya r eg io o lfa c t o r ia ad ı ve r i l i r . Da ha bü yü k d iğe r bö lü m is e so lu nu m s is t e mi i le i lg i l id i r . B ur a ya da r eg io r es p ir a t o r ia de n ir . Ka fa t as ın ın ü s t k ıs mınd a n ya p ı-la n ho r izo nt a l b i r ke s it i le c r a n iu m’ u n üs t bö lü mü a yr ı ld ığ ında “ca vu m cr a -n i i” ka r ş ımız a ç ıka r . Be y in ve be y inc iğ in bü t ünü i le o t u r mu ş o lduğ u bu bö -lü m ne t o la r ak gö r ü lü r . C a vu m cr a n i i iç yü zde n ; fo s sa c r a n i i a nt e r io r , fo s sa c r a n i i me d ia ve fo s s a c r a n i i po s t e r io r ad ı ve r i le n ü ç üç e sa s bö lü m ha l inde inc e le n ir . Bu bo ş luk la r a be yn in ve be y inc iğ in bö lü mle r i o t u r u r ve a şağ ıdak i g ib i ad la nd ır ı l ı r la r :

K rania l Ön B o ş lu k ( F os sa C ran i i Ant e rio r ) : Be yn in fr o nt a l lo bu nu ve ko ku i le i lg i l i s in i r le r in i iç ine a la n k ıs ımd ır . As l ında bu bo ş luğu n t a ba n ı-n ı , o r b i t a ' n ın t ava n ı ve s i fe no id k e miğ in b ir bö lü mü ya par . Ke mik ü zer ind e , bu r a ya o t u r an be yn in g ir int i ve ç ık ınt ı l a r ına u yg u n ya p ı la r va r d ır ( impr es s i -o ne s d ig it ae ) B u bo ş luk a r kad a s i fe no id ke miğ in küçü k ka na t la r ına k adar d e -va m ed er .

K rania l O rt a B oş lu k ( Fo ss a C ra n i i M ed ia ) : He me n t a ma me n Be y in in t e mpo r a l lo b la r ı t a r a f ında n do ldur u lmu şt u r . Os sp he no ida le ' n in bü yü k b ir k ıs mı , bu bo ş lu ğu n d u var ın ı yap ar . Ancak t e mpo r a l ke miğ in b ir k ıs mı da ( pa r s p e t r o sa ) bu r a n ın ya p ıs ına k a t ı l ı r .

H ipo f iz ( h ypo p hys is ) bez in in o t u r duğu ke mik ya p ı ( s e l la t u r c ic a ) , bu bo ş lu ğu n o r t a la r ında bu lu nur . Bo ş luğu n ö n s ın ı r ı fo s sa c r a n i i a nt e r io r 'u n a r k a ke nar ına u ya r . Ar ka k e nar ı i s e t e m po r a l k e miğ in k a ya pa r ç as ın ın ( p a r s p e t r o -sa ) ü s t - iç k e nar ına k adar d e va m eder .

37

K rania l A rka B o ş lu k ( Fo s sa C ran i i P ost e r io r) : B u bö lü m es as o la r a k a r d ka fa k e miğ i ( O s o cc ip it a le ) t a r a f ın da n o lu ş t u r u lu r . Anc ak , t e mpo r a l k e -miğ in pa r s pe t r o sa k ıs mı da bu r a n ın ya p ıs ına ka t ı l ı r . Bu bo ş lu k iç ind e , be y-n in o k s ip it a l lo bu ve be y inc ik o t u r u r .

Fo s sa c r a n i i po s t e r io r 'u n o r t a la r ınd a e fo r a me n ma g nu m ad ı ve r i le n bü -yü k b ir de l ik bu lu nur . O mur i l ik bu r ad a n g eç er ek k a fa t as ı iç ine i le r le r . B u s ı r ad a o mur i l iğ in me du l la a b lo nga t a ad ı ve r i le n bö lü mü , o ks it ipa l k e miğ in t aba n ı üz e r inde k i o luk ( c l ivu s) üz e r ine ya t a r a k b ir mik t a r ö ne do ğr u bükü lü r ve s in i r s is t e min in ö ne ml i k ıs ımla r ı i le ba ğ la nt ı s ağ la r . Y ine bu bö lge de ye r a la n ço k s a y ıd ak i k a na l, d e l ik ve aç ık l ık la r d a n ö ne ml i da ma r ve s in i r le r k a -fa t a s ına g ir ip - ç ık a r la r .

E xt r e mit a s / ek s t r e mit e ( Uz u v la r ) İ n sa n vücu du nu n yap ı p la n ı iç e r is ind e , gö vde i le bağ la nt ı l ı , ba ş ve

bo ynu n d ış ında dö r t ade t eks t r e mit e ( u zu v) va r d ır . Bu n la r da n ik is i yukar ıd a o lup , ü s t ek s t r e mit e le r i o lu ş t u r u r la r . D iğ er ik is i i s e a şağ ıdad ır ve a lt ek s t r e -mit e le r i ya p ar la r . Bu u zu v la r ; bu lu ndu k la r ı ye r e ve fo nk s iyo n la r ına gö r e ya -p ıs a l ka r a k t e r kaza n mış la r d ır . Ö nce l ik l e , ü s t ve a lt uz u v la r a r a s ınd a , bu uzu v la r ı o lu ş t u r a n ya p ı e le ma n la r ı ba k ımında n ( k u vve t ve hac im o la r a k ) fa r k l ı l ık la r gö r ü lü r . Ayr ıca , no r ma l ge l iş imi o la n e ks t r e mit e le r vü cud u n g e-ne l yap ıs ına gö r e be l i r l i p r o po r s iyo na l i l i ş k i le r içe r is inde d ir le r . Ör ne ğ in , ye n i do ğa n la r da , e ks t r e mit e uzu n luğu n un vücu t uzu n luğu na o r a n ı 3 /8 ik e n, ya ş ın i le r le me s i i le ek s t r e mit e uz u n lu k la r ı a r t a r ve bu uz u n luk e r iş k ind e vü -cu t uzu n luğ u nu n ya k la ş ık ya r ıs ına u la ş ı r . Ancak , bü yü me ve ge l iş imd e , ge ne-t ik baz ı fa k t ö r le r in de bu n la r a e t k i l i o lduğu nu u nu t ma mak g er ek ir . Üs t eks t r e mit e ke mik le r i ( o s sa e xt r e mit as sup er io r ) ve e k le mle r i

Üs t eks t r e mit e le r in is k e le t yap ıs ı , b i r b ir le r i i le fo nk s iyo ne l i l i ş k i s ağ -la ya n, d eğ iş ik şek i l l i ke mik le r in b i r a r a ya g e l iş i i le o luşu r . B u yap ı la r ın fo nks iyo ne l b i r l iğ i iç e r is ine s cap u la ( o mu z ke miğ i) ve c la v ic u la ( kö pr ücük ke miğ i) d e da h i l ed i l i r . Ad ı be l i r t i le n bu k e mik le r da ha ö ncek i ko nu la r da e le a l ın mış t ı .

K ol K emiğ i ( Hu me ru s) : Uzu n luğu ya k la ş ık 25 - 3 0 c m a r a s ınd a o lup , k iş i le r e gö r e değ iş i r . İ k i uc u ve b ir gö vd e s i o lup , iç i bo ş luk lu b ir yap ıya sa -h ip t i r , Cap u t hu mer i ad ı ve r i le n p r o x ima l ucu i le o mu z ek le min in yap ıs ına ka t ı l ı r k e n, d is t a l u cu i le d e d ir sek ek le min i o lu ş t u r u r . O mu z ek le mine ka t ı la n ucu nd a , cap u t hu me r i ' d e n ba şk a , t uber cu lu m ma ju s ve t uber cu lu m minu s a d ı ve r i le n ik i ke mik ç ık ınt ı da ha bu lu nur .

Bu ke mik ç ık ın t ı la r a ba z ı ka s la r t u t unur . İ k i ke mik ç ık ınt ı a r as ında is e , ko lu n ö n t a r a f ınd a bu lu na n bü yük pazu k a s ın ın u zu n k ir iş in in ge ç t iğ i o luk ( su lcu s int e r t uber cu la r is ) ye r a l ı r . Hu mer u s 'u n d ir s ek ek le min in ya p ıs ına ka t ı la n d is t a l u cu nd a gö r ü le n ma kar a ş ek l ind ek i ya p ı t r o ch le a hu me r i ad ın ı

38

a l ı r . Bur a s ı ö n ko l ke mik le r inde n u lna ek le m ya p ar . Y ine a yn ı ye r d e bu lu na n ve küç ük yu var lak k ü r e şek l inde k i yap ıya ca p it u lu m hu mer i de n ir . B u yu var -la k k ıs ım da y ine ö nko l ke mik le r ind e n r ad iu s , ek le m yap ar . Bö yle c e d ir s ek ek le minde , ko l ve ö nko l ke mik le r in in ka t ı lma s ı i le üç k e mik bu lu nur . Anca k bu b ir le ş me s ı r a s ınd a , a yn ı za ma nd a ö nko l ke mik le r i r ad iu s ve u lna d a a yr ıc a ke nd i a r a la r ında b ir ek le m o lu ş t u r u r la r . T ro ch le a hu me r i ' n in iç ya n t a r a f ında o luş a n b ir o lu k su lc u s n. u lna r is ad ı i le t a r i f e d i l i r . Bur ada n ne r vu s u lna r is ad ı ve r i le n ö ne ml i b i r s in i r g eçe r ek ö nko la uz a n ır . H u mer u s 'u n gö vd e s i ( co r -pus hu mer i) üz e r ine t u t unar ak so n la na n ö ne ml i k as la r va r d ır . Bu ka s la r , o muz ke mer i k as g r u bu nu o luş t u r u r la r . Hu mer u s 'a k ad ar ge le n d iğ e r baz ı k a s -la r is e , gö vde n in uz ak ye r le r ind e n baş l a yar a k bu r a ya uz a n ır la r . Bu ka s la r ın , fo nks iyo ne l iz le r in i hu me r u s üz e r ind e gö r mek mü mk ü nd ür ve bu iz le r in b ir k ıs mı d a ö ze l ad la r a l ı r la r ( ö r neğ in, t u ber o s it a s de lt o id ea g ib i) . Ner vu s r ad i-a l is i le hu me r u s 'u n gö vde s i ( co r pu s hu mer i) a r a s ınd a k l in ik bak ımda n ço k ö ne ml i b i r ko mş u luk va r d ır . Sö zü ed i le n s in i r , ke nd i ad ı i le t a r i f e d i le n b ir o luk iç inde ( su lc us ne r v i r ad ia l is ) a şağ ıya do ğr u de va m ed er . Öze l l ik le bu bö lge k ır ık la r ında n. r a d ia l is ' i n t e n do ğa n k l in ik o la y la r a o ldu kç a s ık r as t la -n ır .

Ö nko l k e mik le r i ( r ad iu s ve u lna ) : Ö nk o lda ik i a yr ı ke mik bu lu nur . Bu ke mik le r uzu n ve iç i bo ş luk lu ya p ı gö s t e r ir le r . R ad iu s 'u n d is t a l u cu , u lna 'n ın is e p r o ks ima l u cu da ha iy i g e l iş miş t i r . Bu du r u m fo nks iyo ne l ka r ak t e r le r ine u ygu nd ur . Ana t o mik du r u m gö s t e r e n b i r vü cu t t a , r ad iu s ö n ko lu n d ış ya n t a r a -f ınd a ; u lna is e iç ya n t a r a f ınd a ye r a l ı r . Bu aç ık la ma ya gö r e , ba ş pa r ma k t a r a -f ınd a r ad iu s , kü çük p a r mak t a r a f ınd a i se u lna a r a n ma l ıd ır . Ö t e ya nd a n hu me-r us 'u n d is t a l u cu nd ak i c ap it u lu m hu me r i ad ı ve r i le n kü r e ms i ç ık ın t ı i le b i r le -ş i r . D is t a l u ç t a r ad iu s o lduk ça k u vve t l i ve g e l iş miş b i r ke mik yap ı la ş ma gö s-t e r ir . Rad iu s bu ucu i le do ğr uda n, e l b i le ğ in i o luş t u r a n k e mik s ı r a n ın b ir inc i-s i i le e k le m ya p ar . Ö nko lda kü çük p a r mak ( se r çe p a r mağ ı) t a r a f ınd a bu lu na n u lna 'n ın a r k a ke nar ı o ldu kç a iy i ge l iş miş t i r . Der i ü ze r ind e n e l i le r a ha t l ık la bu lu na b i l i r . O ld ukç a ku vve t l i g e l iş miş o la n u lna ’ n ın p r o ks ima l u çu da ve d ir se k ek le min in o lu şu mu na ka t ı l ı r . Ya r ım a y şe k l ind e ç e nt ik l i b i r yap ı gö s-t e r en u lna 'n ın bu u cu , d i r s ek ek le min in en bü yük yü kü nü de bu k e mik t a ş ı r . Hu mer u s 'u n d is t a l u cu nd a gö r düğü mü z ma kar a şe k l ind ek i k e mik k ıs ım bu çe nt iğe o t u r u r . Bö yle c e , d ir se k ek le mind e o r t a ya ç ık a n f le x io n ve e xt e nt io n ha r ek e t le r t e me l o la r ak bu ik i ke mik a r as ında o luş u r .

Fak a t ; r a d iu s ’u n p r a x ima l ve hu me r u s ’u n d is t a l uç la r ı a r a s ında o luş a n ek le md e , ö nko lu n ko la gö r e kap a nma ve aç ı lma ha r eke t le r i ya p ı l ı r . U lna 'n ın e l b i le ğ ine do ğr u uz a na n d is t a l u cu b i l ek ke mik le r ind e n u za k t a ka l ı r . Bu ne -de n le e l b i le ğ i ek le min in o lu şu mu s ı r a s ınd a , u lna 'n ın u cu i le b i le k k e mik le r i a r as ınd a d is cu s a r t icu la r is a d ı ve r i le n k ık ır da k b ir yap ı ye r a l ı r Ö nko lu n bü -

39

t ün lüğ ü iç ind e r ad iu s ve u lna a r a s ınd a ku vve t l i b i r a r a ö r t ü va r d ır . B u na me mbr a na int e r o ss ea a d ı ve r i l i r . B ağ d o kusu nd a n o lu ş mu ş bu sağ la m ya p ı ku vve t le r in d is t a ld e n p r o ks ima le ve ya t e r s yö nde ak t a r ı l ı ş ı s ı r a s ında fo nks i-yo ne l b i r ö ne m t aş ı r .

E l İ s ke l e t i K emi k le r i : E l i s ke le t i 27 c iva r ında k e mik i le , bu n la r a r a -s ınd a o lu ş mu ş 36 e k le md e n me yda na g e l i r . Bö yle c e in s a nd a ha s sa s ve inc e e l fo nks iyo n la r ın ın ya p ı la b i lme s in i sağ la r la r . E l is ke le t in i o luş t u r a n k e mik le r bu lu nd uk la r ı ye r e gö r e ke nd i a r a la r ınd a aş ağ ıd ak i g ib i üç a na k ıs ma a yr ı l ı r -la r :

E l b i le ğ i ke mik le r i ( o s sa c a r p i) E l t a r ağ ı ke mik le r i ( o s sa met a ca r p i) E l pa r ma ğ ı k e mik le r i ( o ss a d ig it o r u m= pha la nge s) E l b i le ğ i ke mik le r i ( o s sa c a r p i) : İ k i s ı r a üze r ine d iz i lmiş küç ük ke mik -

le r d ir . Değ iş ik şe k i l le r i va r d ır ve bu ş ek i l le r e gö r e ad la nd ır ı l ı r la r . Her ik i s ı r ad a da dö r der ad e t ke mik bu lu nur . B u ke mik le r a şağ ıd ak i g ib i ad la nd ır ı l ı r -la r .

I . S ır a ( p r o ks ima l) I I . S ır a ( d is t a l Os sca p ho id eu m Os t r apez iu m Os lu na t u m Os t r apezo id eu m Os t r iqu e t r u m Os cap it a t u m Os p is i fo r me Os ha mat u m B ir inc i ve ik inc i s ı r a y ı o luş t u r a n k e mik le r , ya n ya na d iz i ld ik le r inde

düz b ir ç iz g i o lu ş t u r maz la r . E k le mle ş me s ı r a s ında e l in s ır t ına do ğr u ha f i f ku bbe ms i b ir ç ık ın t ı yap ac ak ş ek i ld e b ir le ş me gö s t e r ir le r . Bu nede n le , e l i n s ı r t k ıs mı ha f i f ko nveks , ö n ( iç ) k ıs mı ( pa lmar yü z) is e ko nka v b ir du r u m gö s t e r ir . N it e k im ko nka v o la n ö n yü zd e n b ir t ak ım ka na l ve a r a l ık la r a r ac ı l ığ ı i le s i n i r le r , da ma r la r ve ka s k i r iş le r i g eçe r ek pa r ma k la r a ve bu r ad ak i ke mik-le r e ka dar uz a n ır la r . Bö yle c e ço k da r b i r a r a l ık t a , yük sek fo nks iyo ne l ö ne m-le r i o la n ço k sa y ıd a o lu şu m, i lg i l i bö lg e le r e k adar u za n ır .

E l t a r ağ ı ke mik le r i ( o s sa met a ca r p i) : E l t a r ağ ın ı o luş t u r a n bu ke mik le r

k ıs a ve iç i bo ş lu k lu ya p ı gö s t e r i r le r . P r o ks ima l uç la r ı i le e l b i le ğ in in d is t a l s ı r a s ı ( ik inc i s ır a ) ke mik le r i i le ek le m ya par la r . Ba ş k ıs ımla r ı i le d e pa r ma k ke mik le r in in t a ba n la r ına ek le mle ş ir le r . Beş ade t o la n bu ke mik le r , e l in fo n k-s iyo ne l ya p ıs ınd a e l b i le ğ i k e mik le r i i l e b ir l ik t e pa lma r t a r a ft ak i ko nka v it e -n in o lu ş ma s ına ya r d ım ed er le r .

40

Pa r mak k e mik le r i ( o ssa d ig it o r u m ma nus= p ha la ng e s) : Her b i r pa r ma k ,

b i r b ir le r i i le ek le m yap mış ü ç a yr ı k e mik t e n o luş mu şt u r . Bu küçük k e mik le r e pha la nx ad ı ve r i l i r . P ha la nx ' la r baz e n r o me n r ak a mı i le I . , I I . , I I I . şek l id e be l i r t i l i r le r . Ba ze n d e , p ha la nx p r o ks ima l is , me d ia ve d is t a l is o lmak ü zer e ad la nd ır ı l ı r . Bu k e mik le r de k ıs a ve iç i bo ş lu k lu b ir ya p ı dad ır la r .

Ba ş pa r ma k t a ik i ad e t pha la nx bu lu nur . E k le mle r Üs t eks t r e mit e ek le mle r i Aşa ğ ıd a is imle r i ve r i le n le r ko lu n ha r e ke t le r i i le i lg i l i e s a s ek le mle r d ir : Ar t icu la t io s t e r no c la v ic u la r is Ar t icu la t io a c r o mio c la v ic u la r is Ar t icu la t io hu mer i Ar t icu la t io s t e r no c la v ic u la r is ve a r t ic u la t io a c r o mio c la v icu la r is ad ı v e -

r i le n ek le mle r de e sa s e le ma n kö pr ücük ke miğ id ir ( c la v ic u la ) . Her ik is ind e de , c la v icu la ' n ın d ış ve iç u ç la r ı ek le me ka t ı l ı r la r . O muz ek le mind e me yd a na ge le n b ir ha r e ke t t e , bu ek le mle r d e ha r eke t e ka t ı l ı r la r . Yuk ar ıya , ö ne , a r ka ya ve ha t t a b i r mik t a r a ş ağ ıya do ğr u o lu ş t u r duk la r ı ha r ek e t le r i i le , o mu z ek le -minde o r t a ya ç ıka n ha r e ke t ge n iş l iğ in i a r t ır ı r la r . Her ik is id e , ge r çek e k le m ya p ıs ınd ad ır . Bu ned e n le ek le m bo ş luğ u , kaps ü lü , ek le m k ık ır dağ ı ( d is c us) ve bağ la r ı va r d ır .

Ar t icu la t io hu mer i ( o mu z ek le mi) ; t am o ynar ek le mle r de nd ir . E k le me ka t ı la n ke mik yüz e y le r de n b ir is i kü r e şek l ind e , d iğe r i i s e bu nu iç ine a la c ak şek i lde çukur ya p ıd ad ır . Ca v it a s g le no id a l is ad ı ve r i le n ek le m çuk ur u ek le m baş ın ı bü t ü nü i le iç ine a la maz . E k le m baş ı çukur a gö r e yak la ş ık dö r t de fa da ha bü yük t ü r . Anc ak , ik i ek le m yü ze y in i b i r b ir ine u yu mlu ha le ge t ir e n ve la b r u m g le no id a le is iml i b i r k ık ır d ak yap ı va r . O mu z ek le minde ha r ek e t e yö n ve r e n sad ec e ka s la r d ır . Bu ya p ı iç e r is ind e ke mik ve l ig a me nt le r in ha r eke t in yö nü ba k ımınd a n h iç b ir e t k is i yo k t u r . Bu ne de n le in s a n vücud u iç ind e e n fa z la se r be s t ha r e ke t ede n ek le m o la r a k ka bu l e d i l i r . As l ınd a , o muz ek le min-de değ iş ik ned e n le r i le s ık o la r ak gö r ü le n ç ık ık la r ın da ne de n i budur .

Ar t icu la t io c u b it i ( d i r se k ek le mi) : Ö nko lu n, ko la gö r e ha r ek e t le r i d ir -sek ek le mind e sa ğ la n ır .

D ir se k ek le min in ya p ıs ı iç inde , ü ç a yr ı e k le m bu lu nur . B u üç ek le m fo nks iyo ne l b i r bü t ü n lük gö s t e r i r le r ve aşa ğ ıda k i g ib i a d la nd ır ı l ı r la r .

Ar t . Hu mer o u lnar is Hu mer u s i le u lna a r as ında Ar t . Hu mer o r ad ia l is Hu mer u s i le r a d iu s a r a s ınd a Ar t . r ad io u lna r is p r o x ima l is Rad iu s i le u lna a r a s ınd a

41

Bur ad a , ö nko l k e mik le r i i le ko l ke miğ i a r as ında o luş a n ek le mle r de sa -dec e bükü lme ( f le x io n) ve aç ı lma ( e xt e nt io n) ha r eke t le r i sö z ko nu sudur . Ha lbu k i , u lna ve r ad iu s a r as ında k i ek l e mde is e , ö nko lu n u zu n e ks e n ine gö r e iç e ve d ış a do ğr u dö nme har ek e t le r i de o r t a ya ç ık a r . Bu ha r ek e t le r e p r o na t io n ve su p ina t io n a d ı ve r i l i r . Ana t o mik du r u mda ik e n, a vu ç iç i ( pa lmar yü z) ö ne do ğr u ba kar . P r o na t io n 'da is e bu nu n t e r s i bu r du r u m var d ır . P r o na t io n ha r e -ke t ind e , r ad iu s u lna y ı ü s t t en ç ap r a z la r . E l ha r e ke t le r i , e l b i le ğ in i me yd a na ge t ir e n ke mik le r i le , ö nko l ke mik le r in in d is t a l uç la r ı a r a s ınd a o luş a n ek le m sa ye s ind e sa ğ la n ır . Sag it t a l ve ho r izo n t a l ik i ek s e n i o la n e l b i le ğ i e k le minde , ik i a na ha r ek e t o r t a ya ç ık a r . Ya t a y e ks e ne , gö r e f le x io n ve e xt e nt io n, s ag it t a l eks e ne gö r e ise a bduc t io n ve add uc t io n ha r eke t le r i e lde e d i l i r . Bu ik i ha r e ke-t e , e l b i le ğ in in bü t ün k e mik le r i ka t ı l ı r . Har ek e t , e l b i le ğ in i o luş t u r a n ik i s ı r a ke miğ in a r a s ınd a ve a yn ı z a ma nda b ir i nc i s ı r a i le ö nko l k e mik le r i a r a s ınd ak i ek le md e o r t a ya ç ıka r . E l b i leğ in in d is t a l s ı r a ke mik le r i i le e l t a r ağ ı ke mik le -r i a r as ında d a ek le mle r o luş u r . Bu n la r iç ind e , ba şpar ma ğa a it o la n ı d iğ e r le -r inde n a yr ıd ır ve ö ze l b ir ek le m yüz e y ine s a h ip t ir ( a t e ye r i şe k l ind e) . Bu şe -k i ldek i ek le m yüz e y i sa ye s ind e ba şpar ma k , d iğe r p a r mak la r a ya k la ş t ır ı l ı r ve -ya uz ak la ş t ır ı l ı r ve bö y lec e ya ka la ma f o nks iyo nu sa ğ la n ır . Pa r mak la r ı o lu ş t u -r a n ke mik le r ( p ha la nx) a r a s ınd a , me nt e şe şek l inde ek le mle r bu lu nur . Bu ne -de n le , sad ec e kap a ma ( f le x io n) ve aç ma ( e xt e nt io n) ha r ek e t le r i ya p ı la b i l i r . Bu ek le mle r in ö ze l l ik le ya n bağ la r ı ku vve t l id i r . Pha la nx ' la r ın p r o ks ima l le r i i le e l t a r ağ ı k e mik le r in in baş ç ık la r ı a r as ındak i ek le mle r d e is e k ıs mi ya n h a -r eke t le r de ya p ı la b i l i r .

A l t ek s t r e mit e k e mik le r i ( O ss a e xt r e mit as in fe r io r ) Ve ek le mle r i A l t ek s t r e mit e le r ca n l ı la r ın ha r e ke t le r in i sa ğ lad ık la r ı g ib i , du r ma ve ya

ha r ek e t i s a b it t u t ma ya da h iz met eder l e r . Bu ned e n le , a lt uzu v la r ın s t a b i l it e s i ö ne ml id ir . Bu s is t e m iç inde k a lç a ek le minde n a ya k ucu na ka dar de va m e de n fo nks iyo ne l z inc ir , ö ze l l ik le vüc udu n d ik du r ma s ı bak ımında n d a ö ne ml i g ö -r e v le r yü k le nmiş t i r . A l t uzu v la r le ğe n ( pe lv is ) bö lü mü i le gö vde ye ba ğ la n-mış t ı r . A lt e ks t r e mit e ke mik le r i a r a s ın da o lu şa n ek le mle r iç inde k a lç a , d iz ve a yak b i le ğ i ek le mle r i , t e me l ek le mle r o la r ak k a bu l ed i l i r . B ir bak ıma a lt eks t r e mit e le r i t a ş ıya n bö lü m o la r ak fo nk s iyo n gö r e n pe lv is ( le ğe n) yap ıs ına iş t i r a k ed e n ke mik le r o lduk ça ku vve t l i ya p ıya sa h ip t ir le r .

Ge ne l l ik le pe lv is is k e le t i a yr ı b i r ba h i s o la r ak e le a l ın ıp inc e le r i i s e de , b i lg in in bü t ü n le n me s i bak ımınd a n b iz pe lv is ya p ıs ın ı bu ba ş l ık a lt ınd a da e le a la c ağ ız . Üs t ve a lt e ks t r e mit e le r in ya p ı la r ı ve s is t e m iç e r is ind ek i fo nk s i-yo ne l i l i ş k i le r i , b i r b i r le r ine ço k be nz e me k t ed ir . Anc ak , vüc udu n he me n bü-t ün ağ ır l ığ ı a lt u zu v la r t a r a f ında n t a ş ınd ığ ınd a n, a lt ek s t r e mit e le r in ve e k -le mle r in o lu ş ma s ı , ü s t uzu v la r a gö r e b i r az da ha ku vve t l i ve fa r k l ı o la r a k o r -

42

t a ya ç ıka r . A lt a ek s t r e mit e k e mik le r i k la s ik o la r ak a şağ ıdak i s ı r a içe r s ind e inc e le n ir :

A l t ek s t r e mit e k e mik le r i : U y luk k e miğ i ( fe mu r ) D izk apa ğ ı ke miğ i ( pa t e l la ) Bac ak k e mik le r i : T ib ia F ibu la A yak is k e le t i k e mik le r i : A yak b i le ğ i k e mik le r i ( o ss a t a r s i ) A yak t a r ağ ı k e mik le r i ( o ss a met a t a r s i ) A yak p a r mak k e mik le r i ( o ss a d ig it o r u m p ed is ) U y luk k e miğ i ( fe mu r ) İ nsa n is k e le t s is t e mi iç ind e , iç i bo ş lu k lu ve uzu n ke mik le r in e n ku vve t -

l is id ir . İ k i u cu ve b ir de gö vde s i va r d ır . P r o ks ima l , u cu üç d üz le mde d e ha r e -ke t yap ma ya u ygu n kür e şek l ind e b ir e k le m yü ze y i ya p ar . Bu ç ık ınt ı ka lça ek le min in o luş ma s ın ı s ağ la ya ca k t ır . B ur a ya c apu t fe mo r is ad ı ve r i l i r . Ca pu t fe mo r is i le gö vde y i b ir le ş t ir e n bo ğ az k ıs mına is e co l lu m fe mo r is d e -n ir . Fe mur 'u n p r o ks ima l u cu nda a yn ı z a ma nd a ik i bü yü k ke mik ç ık ınt ı da ha bu lu nur . T r o cha nt e r ma jö r ve t r o cha nt e r minö r ad ı ve r i le n bu ç ık ınt ı la r a ö ne ml i k as la r t u t unur . T r o cha nt e r ma jö r , k l in ik t e o r ya nt as yo n ba k ımınd a n fa yda la n ı la c ak b ir no k t ad ır . B u nu n ned e n i , ka lç a ek le min in d ış yüz ü nd e n ko -la yc a e l le bu lu na b i lme s id ir .

Fe mur 'u n d is t a l uc u da ku vve t l i b i r ya p ı gö s t e r i r . Bur ada he r ik i ya nda ku vve t l i o lu ş mu ş ke mik ç ık ınt ı la r a co nd y lu s med ia l is ve la t e r a l is ad ı ve r i l i r . Bu n la r d iz e k le min in e sa s e le ma n la r ıd ı r ve ek le m ya p ma ya e lve r iş l i d üz yü -ze y le r t a ş ı r la r . İ k i co nd y lu s a r as ında k i düz ve p a r lak e k le m yü z e y ine fa c ie s pa t e l la r is de n ir . Bur a ya d iz k apa ğ ı ke miğ i ( pa t e l la ) o t u r u r . İ k i ç ık ınt ı a r a -s ınd a ve a r ka yü zde o luş a n ç ukur is e f o ssa int e r co nd y la r is ad ın ı a l ı r .

D izk apa ğ ı ke miğ i ( pa t e l la ) : İ n sa n vüc udu nu n e n bü yü k s es a mo id ke m i-ğ id ir . U y luk ö n t a r a f ında ye r a la n ö ne ml i b ir k a s ın ( m. q uadr ic e ps fe mo r is ) so nu ç k ir iş i a r a s ınd a bu lu nur . B ur ad a kas ın t u t unma a ç ıs ın ı a r t ır a r ak k u vve t -le r in int ik a l ind e ö ne ml i r o l o ynar . Üç kö şe l i ve ik iyü z lü b ir ya p ı gö s t e r ir . D iz ek le mind e du r uşu na gö r e , t aba n ı yukar ıd a t epes i a ş ağ ıd a üç ge n şek i l l i -d ir . E k le me ka t ı la n yü zü d üzg ü n ve p a r la k t ır .

Bac ak k e mik le r i ( o ss a c r u r is ) D iz ka pağ ında n a ya k b i le ğ ine k ad ar o la n k ıs ım ba cak ( c r us) o la r ak a d -

la nd ır ı l ı r . Bur ad ak i k e mik le r t ib ia ve f ibu la a d ın ı a l ı r la r . Her ik i k e miğ in a r as ınd a bu lu na n ku vve t l i o lu ş mu ş b ir me mbr a n ( me mbr a na int e r o ss ea ) ö ne ml i fo nks iyo n la r yük le n miş t i r . F ibu la ' n ın za y ı f ya p ıs ına ka r ş ı l ık , t ib ia ' n ın

43

ya p ıs ı da ha ku vve t l id i r . Bu nede n le , g e r ek d iz ek le mind e ge r ek se a ya k b i le ğ i ek le minde , ö ne ml i r o lü t ib ia yü k le n miş t ir . F ibu la is e , değ iş ik k as la r ın t u -t unma s ına h iz met ed e n b ir t r apez gö r e v i ü s t le nmiş t i r .

T ib ia ( ka va l ke mik ) : Ba ca ğ ın e n k u vve t l i ke miğ id ir . Y a t a y b ir k es it t e , iç ya p ıs ı ü çg e n ş ek l ind e gö r ü lü r . He me n he me n bü t ün vücu t ağ ır l ığ ın ı bu k e -mik t a ş ı r ve a na t o mik du r u md a iç ya nd a ye r a l ı r . Ke m iğ in ö n ke nar ı, d e r i a l -t ında n e l ya r d ımı i le r a ha t l ık la bu lu na b i l i r . H a t t a za y ıf ya p ı l ı pek ço k k ims e-de gö z i le de gö r ü le b i l i r . Fe mur ’u n d is t a l ucu nda k i ek le m ç ık ınt ı la r ına u ygu n o lmak ü zer e , t ib ia ' n ın p r o ks ima l ucu d a ha g e n iş ç e o lu ş mu şt u r . E k le m yü z le r i o lduk ça dü zdür .

D iz ek le mind e , fe mur i le t ib ia a r a s ınd a me n is c us a d ı ve r i le n ve fo nk s i-yo ne l ö ne mi ço k faz la o la n k ık ır dak o luşu m var d ır . D iz ek le min in ya p ıs ı iç ind e ö ne ml i o lu şu mla r da n o la n çap r a z bağ la r da , y ine t ib ia ' n ın p r o ks ima l ucu nd a n baş la yar ak yu kar ıya do ğr u uz a n ır la r . B ur ad a ke mik ü zer inde ö ne do ğr u o lu şa n ç ık ınt ı l ı k ıs ma t u ber o s it a s t ib ia e ad ı ve r i l i r . U y lu ğu n ö n bö lü -nü n ku vve t l i k as ı mu s cu lu s qu adr ic ep f e mo r is so nuç k ir iş i i le bu ç ık ınt ı l ı k ıs ma t u t unur . T ib ia ' n ın a lt u cu ( d is t a l uç ) a yak b i le ğ in in k e mik le r i i le b ir le -şe r e k ek le m ya par ve bu ek le mle ş me ye u yg u n b ir ya p ı gö s t e r ir . B u uç t a o luş mu ş k e mik ç ık ınt ıya ma l leo lu s me d ia l is ad ı ve r i l i r .

K amış K emi k ( Fibu la ) : Bac ak is ke le t in in d iğ e r ke miğ i de f ibu la ' d ı r . O lduk ça z a y ı f b i r ya p ıya sa h ip t ir . B ac ak t a d ış ya nda ye r a l ı r . Da ha ço k , ka s -la r ın t u t unma la r ına h iz met ed e n fo nk s iyo ne l b i r gö r e v yü k le n miş t i r . F ib u -la ’ n ın d is t a l ucu ndak i ke mik ç ık ınt ıya ma l leo lu s la t e r a l is de n ir . B ir ya nda n t ib ia ' n ın ö t e ya nd a n f ibu la ' n ın ç ık ınt ı l a r ı b i r ö ze ng i g ib i a ya k b i le ğ i ke mik le -r inde n t a lu s 'u s ık ıc a ka v r a r .

A yak is k e le t i k e mik le r i ( o s sa pe d is ) A yak is k e le t i d eğ iş ik şek i l l i 26 k e mik ve bu ke mik le r in 37 ek le min

o luş t u r duğ u b ir bü t ün o la r a k gö r ü lü r . Bu ke mik le r b i r b ir le r i i le çe ş it l i ek -le mle r ya par . Bur a da da e l i s ke le t in i o luş t u r a n k e mik le r g ib i ; a yak b i leğ i, a yak t a r ağ ı ve pa r ma k ke mik le r i o lmak üzer e b ir g r u p la ma yap ı l ı r .

A yak b i le ğ i k e mik le r i ( o ss a t a r s i ) yed i ade t t ir . B u n la r ın iç ind e e n bü -yü ğü ve k u vve t l i o la n t o puk ke miğ in in ( ca lc a neu s) üz e r ine , a ş ık ke miğ i ( t a -lu s ) o t u r u r .

Os sa t a r s i iç ind e ye r a la n d iğ e r ke mik le r ise ; o s na v ic u la r e , o s cu -bo ide u m ve o s sa cu ne i fo r me ( med ia le , in t e r me d iu m ve la t e r a le ) ad ın ı a l ı r la r .

A yak t a r ağ ı k e mik le r i ( o ss a met a t a r s i ) beş t a ne d ir . D is t a l u ç la r ı yu va r -la k b ir ba ş ( c apu t ) , p r o ks ima l uç la r ı i s e t aba n ı ( ba s is ) o lu ş t u r u r la r . Med ia l-de n la t e r a le o lma k üz er e , Ro me n r ak a mı i le I . d e n V. ye k adar nu ma r a la nar a k t a r i f ed i l i r le r .

44

A yak P ar mağ ı Ke mik le r i ( o ss a d ig it o r u m p ed is ) d ış gö r ü nü ş le r i i le t a -ma me n e l pa r ma k ke mik le r ine be nz er le r ve o n la r g ib i p ha la nx a d ın ı a l ı r la r . Anca k da ha ağ ır fo nks iyo ne l ö ze l l ik k a za nd ık la r ında n yap ı o la r ak d a ha ku v-ve t l i o lu ş mu ş la r d ır . Ke nd i a r a la r ınd ak i ek le mle ş me- le r i ve bu e k le mle r de o r -t a ya ç ıka n ha r e ke t le r , y ine e l p a r ma k la r ı g ib id ir .

A l t E ks t r e mit e E k le mle r i :Pe lv is ’ i ya p a n k e mik le r , ku vve t l i b i r ya p ı o luş t u r u r la r . Gö vde n in ağ ır l ığ ı bu k e mer üze r ind e n u y luk ve ba cak k e mik le -r ine ve n iha ye t a ya ğa ak t a r ı l ı r . Pe lv is ' i o lu ş t u r a n ke mik le r ü ç ye r d e ek le m ya par la r . Ö nd e he r ik i ya nda k i o s co a xe 'n in b ir le ş me s i i le s ymp h ys is pu b ic a , a r kad a ik i ya nda o s s ac r u m i le o s co a xe ' la r ın o lu ş t u r duk la r ı a r t icu la t io sa c -r o i l ic a . G ü n lük vücu t ha r ek e t le r i iç ind e ; ka lç a ek le mi ( a r t icu la t io co xa e) , d iz ek le mi ( a r t icu la t io ge nu) , a yak b i le ğ i ek le mi ( a r t icu la t io t a lo c r u r a l is ) ve d i-ğe r a ya k ke mik le r i a r as ınd a o lu şa n e k l e mle r ( a r t icu la t io nes p ed is ) ö ne ml i ye r t u t a r la r .

Ka lç a ek le mi( a r t icu la t io co xa e ) Kür e ş ek l inde o luş mu ş fe mur ba ş ı ( c ap u t fe mo r is ) i le bu kü r e y i iç ine

a lac ak şek i ld ek i b i r çuk ur ( ace t a bu lu m) a r as ında o luş u r . T a m o ynar b i r e k -le md ir . İ k i ek le m yü zü a r a s ınd a ve ek l e m kap sü lü iç ind e b ir iç bağ ( l ig a me n-t u m cap it is fe mo r is ) bu lu nur . E k le m ka psü lü d ış t a n ku vve t l i bağ la r i le d e s -t ek le n miş t i r ve e k le m bo ş lu ğu nu çe peç e vr e ka pa t ır . Bö y le ce ek le m iç ind e ne -ga t i f ha va bo ş lu ğu o r t aya ç ık a r . Bu ne ga t i f ha va ba s ınc ı ek le m yü z le r in in b ir b ir le r ine gö r e du r u mlar ın ın ko r u nmas ı iç in ö ne ml id ir . E k le m kap sü lü nü d ış a r ıda n d e s t ek le ye n ba ğ la r ın e n ö ne ml is i l ig a me nt u m i l io fe mo r a le ad ın ı a l ı r . İ n sa n vüc udu nu n e n ku vve t l i ve k a l ın ba ğ ıd ır . Ka lç a ek le mind e üç a na eks e ne gö r e ( ve r t ika l , sag i t t a l ve t r ans ver s ) ha r ek e t le r e lde e d i l i r . E k le m me ka n iğ i ba k ımınd a n e n ge n iş ha r ek e t 130 - 140 d e r e ce a r as ında ya p ı la b i le n a nt e ver s io n, e n d a r ha r e ke t ise 1 0 - 15 d e r ec e a r a s ınd a o lu şa n r e t r o ver s io n 'd u r

D iz ek le mi( a r t icu la t io ge nu) İ nsa n vücu du nu n bü yü k ek le mle r inde n d ir . Fe mu r 'u n d is t a l uc u i le t i-

b ia ' n ın p r o ks ima l ucu a r a s ınd a o lu şu r . Bu ek le me b ir d e pa t e l la ad ı ve r i le n ke mik k a t ı l ı r . E k le m k ap sü lü , e k le me ka t ı la n ke mik yüz e y le r in i he r ya nd a n kuş a t ır . E k le m yü z le r i a r a s ınd a k ık ır d a k yap ı l ı me n is cu s a d ı ve r i le n o lu şu m ye r a l ı r . E k le m, ya n bağ la r i le ku vve t l e nd ir i lmiş t i r .

Bu t ü r ek le mle r de ya n ba ğ la r he r z a ma n ku vve t l i o la r ak o lu şu r . Ayr ıc a d iz ek le min in iç ind e ç ap r a z bağ la r da va r d ır . Ça pr az bağ la r ek le m har e ke t le -r in i k ıs me n k ıs ıt la r la r . B u ek le md e , t r ans ver s e ks e ne gö r e f le x io n ( ba ca ğ ın u y lug a gö r e kapa n ma s ı) ve e xt e nt io n ( aç ı lma ) ha r e ke t le r i e ld e ed i l i r . F le x io n du r u mu nda b ir mik t a r iç r o t as yo n da yap ı la b i l i r .

A yak b i le ğ i ek le mi( a r t icu la t io t a lo c r u r a l is )

45

T ib ia ve f ibu la ' n ın d is t a l u ç la r ı a r a s ın da o lu şa n ça t a l ş ek l id ek i ya p ı i le , a yak k e mik le r ind e n t a lu s a r a s ınd a o lu ş u r . T r ans ver s ek s e ne gö r e do r sa l f le x io n ( a yak ucu nu n yu kar ı ka lk ma s ı) ve p la nt a r f le x io n ( a ya ku cu nu n a şağ ıya in me s i) ha r e ke t le r i ya p ı la b i l i r . Anc ak , a yak k e mik le r i a r a s ınd a o lu şa n d iğ e r b i r e k le m a r ac ı l ığ ı i le ( a r t ic u la t io t a lo ca lc a neo na v ic u la r is ) a ya k t a sup ina s-yo n ve p r o na s yo n ha r ek e t le r i de ya p ı la b i l i r . Bu ha r eke t le r in ya p ı lma s ı s ı r a -s ınd a , a r t ic u la t io t a lo c r u r a l is d e iş e ka t ı l ı nc a ha r e ke t in ge n iş l iğ i a r t a r . Aya k is k e le t in i o lu ş t u r a n d iğ e r ke mik le r a r a s ınd a çe ş it l i ek le mle r bu lu nur . B u ek -le mle r in o lu şu mu ve fo nk s iyo n la r ı a yn e n e ld ek i e k le mle r e be nz er . Ge ne l ya -p ıs ı iç ind e a ya k , fo nk s iyo ne l ba k ımd a n so n de r ec ede ö ne ml i b i r k u bbe ye sa -h ip t i r . Aya k ku bbes i, çe ş it l i k as ve k ir iş le r t a r a f ınd a n d es t ek le n ir . Her ha ng i b i r nede n le a yak k u bbe s in i de s t ek le ye n e le ma n la r ın fo nk s iyo ne l ö ze l l ik le r in i ka ybe t me le r i , ku bbe n in çö k mes ine ned e n o lu r . Bö y le ce dü z t aba n l ık ( p es p la nu s) o r t a ya ç ık a r . Öz e l l ik le me s le k l e r in i a ya k t a sü r d ür e n k iş i le r de bu d u -r u mu n o r t aya ç ık ma s ı ö ne ml i ağ r ı la r a ve ş ik a ye t le r e yo l a ça r .

KAS S İ ST E Mİ - M yo lo g ia ( Har ek e t s is t e min in ak t i f e le ma n la r ı ) Kas la r ve k a s la r ın b ir a r a ya ge t ir d iğ i s is t e m, ha r ek e t aper e y in in a k t i f

bö lü mü nü o lu ş t u r u r la r . Bu n la r ka s ı la b i le n ve u za ma ye t e ne ğ ine sa h ip o r ga n-la r d ır . B ir ek le md e o r t aya ç ık a n ha r ek e t , bu ek le m i le i l i ş k i l i o la n k a s la r ın , ek le m ek se n ine gö r e o la n ko nu mla r ına ve t u t unma yer le r ind ek i so nu ç k ir iş le -r in in du r u mu na gö r e o lu şu r . Ge ne l o la r ak , b ir k e mik ya p ı ü ze r ind e n sağ la m k ir iş le r i le ba ş la ya n ka s la r , d iğ e r b i r k e mik üz er ind e so nuç k ir iş le r i i le so n-la n ır la r . Anca k baz ı ka s la r d ak i baş la ng ıç l i f le r in in, sa ğ la m o luş muş k ir iş s i ya p ı la r da n ( apo ne vr o z) ba ş la y ıp , be nze r ya p ıda k i o lu şu mla r üz e r ind e ve ha t t a de r i a lt ı nda so n la nd ık la r ı gö r ü lü r .

Ca n l ı vücu t t a kas ın r e ng i , k a n do laş ım ınd a n do la y ı ko yu k a hver e ng i-k ır mız ı o la r ak gö r ü lü r . B ir vü cu t ağ ır l ı ğ ın ın ya k la ş ık o la r ak 1 /3 'ü nü ka s la r o luş t u r u r . İ sk e le t kas la r ı in s a n ın is t eğ i i le fo nk s iyo n gö r ü r le r . B u na k a r ş ı l ık ge ne l l ik le iç o r ga n la r ı ve da ma r la r ında bu lu na n ka s la r is e , dü z ka s g r u bu na g ir e r le r ve ir ade d ış ında fo nks iyo n gö r ü r le r . B ir bü yü k ka s kü t le s in i o lu ş t u -r a n ka s l i f le r i a r as ınd ak i ba ğ do kusu bo ş lu k la r ı , da mar ve s in i r le r t a r a f ında n do ldur u lu r .

Bağ do ku su nd a n o luş mu ş inc e b ir ö r t ü i le s a r ı lmış ka s l i f le r i , p r ime r kas d e met le r in i o lu ş t u r u r la r . Bu de met le r in b i r a r a ya g e l iş le r i i le de , s eko n-der ka s de met le r i o r t a ya ç ık a r . Bu ş ek i l de , ya nya na ve b ir a r a ya g e le n ka s de met le r i , bü t ü n o la r ak b ir ka s ın o luş ma s ın ı s ağ la r . H er b ir ka s ve ya ya n ya na b ir kaç k a s t an o luş a n k as g r u bu , t ek r a r inc e b ir bağ do kus u ö r t üsü i le sa r ı lmış du r u mda d ır . Bu ö r t ü ye " fa s c ia " a d ı ve r i l i r . Fa ka t baz ı k as la r ın bu t ü r ö r t ü le r i yo k t u r . Bu kas la r , do ğr uda n k e mik ü ze r inde n baş la ya n l i f le r d e n o luşu r la r ve

46

l i f le r in so n la n ma la r ı da ço ğu de fa ya k e mik üz er ind e ve ya he me n d er i a lt ın -dad ır . Her k as , b i r ba ş la ng ıç ( o r igo ) ve b ir d e so n la ma ( in s e r t io ) ucu na s a -h ip t i r . So n la n ma ye r le r ind e sağ la m ya p ıdak i k i r iş le r a r a c ı l ığ ı i le ke mik le r e t u t unmu şt u r . B ir ha r e ke t i be r a ber ce o r t a ya ko ya n ve ha t t a ba ze n d e ha r eke t i ku vve t le nd ir e n k as g r u bu ndak i k a s la r ın hep s i b i r b ir le r in in "s ine r g is t i" o la r a k t a r i f ed i l i r . B u na k a r ş ı l ık , b i r ek le me gö r e b ir b ir le r ine z ıt fo nk s iyo n gö r e n kas la r a is e "a nt ego n is t " k as la r de n ir . Or t ak b ir ha r ek e t is e , s ine r g is t ve a nt e -go n is t ka s la r b i r b ir le r i i le ko o r d ine l i b i r ş ek i ld e ç a l ış ı r la r .

B ir , ik i ve ü ç ba ş l ı ka s la r o lduğ u g ib i , b i r ve ya ik i ka r ın l ı ka s la r d a va r d ır . Ayr ıc a l i f yap ıs ına gö r e de k as l a r a yr ı l ı r la r . İ ğ şek l id e , yu var la k ( bo ş lu k la r ı çe vr e le ye n) ve t a vuk t e le ğ i şek l inde k i ka s la r , in s a n vüc udu nu n değ iş ik ye r le r ind e bu lu nur la r .

İ nce ya p ı la r ına ( h is t o lo j ik ) gö r e ka s la r ; ç iz g i l i ka s la r , dü z ka s la r ve bu n la r ın d ış ında k a lp k as ı ad ı a l t ınd a t a r i f ed i le n üçü ncü b ir t ip ka s va r d ır . İ n sa n is t eğ i i le fo nk s iyo n gö r e n k as la r a , a yn ı z a ma nda is ke le t kas la r ı da d e -n ir . B u n la r ç izg i l i ka s la r ı o lu ş t u r u r la r . Ge ne l l ik le iç o r ga n la r ın ve ka n da -mar la r ın ın du var yap ıs ı iç ind e bu lu na n kas la r is e düz k as la r d ır ve is t ek d ı-ş ınd a , o to no m s in ir s is t e mi t a r a f ınd a n u yar ı la r ak fo nk s iyo n gö r ü r le r . Bu ik i kas t ip in in d ış ında is k e le t kas la r ı ya p ı s ınd a o la n, fa ka t o t o no m s in i r s is t e mi t a r a f ınd a n u ya r ı la n ka s çe ş id i i s e ka lp kas ı o la r a k ad la nd ır ı l ı r . Ç izg i l i ka s la r ça bu k ka s ı l ıp , ç a bu k yo r u lu r la r . Düz k as la r is e uzu n za ma n iç inde k a s ı l ı r la r ve uzu n za ma n ç a l ış ı r la r .

İ ske le t ka s la r ın ın ik i gö r ev i va r d ır . B i r inc is i, i s k e le t bö lü m le r in in ha -r eke t in i s ağ la mak t ır . İ k inc is i i s e , b i r ha r eke t s ı r a s ında ve ya vücu du n be l l i b i r d u r u mu nda ba z ı bö lü mler in s t a b i l it e s in i s ağ la mak t ır . B u na gö r e , fo nk s i-yo n s ı r as ında , k as la r ın b i r k ıs mı ha r ek e t le r i sağ la r ke n, d iğe r b i r k ıs mı d a s t a b i l it e y i t e min ed er . Fa ka t bu r ad a o r t ak ö ze l l ik , k as la r ın t ü mü nü n a yn ı ye r de n, ya n i mer kez i s in i r s is t e minde n u yar ı lma la r ıd ı r .

İ ske le t ka s la r ın ın p ek ço ğu ge ne l l ik le t ek b ir ek le me gö r e fo nk s iyo n ya par . Ancak bu n la r da n baz ı la r ı , b i r de n fa z la ek le m ü zer ine de e t k i l id i r le r . Bö yle c e , kas k u vve t ekse n i ve e k le m e kse n i i l i ş k is ine bağ l ı o la r a k , he r ik i ek le me gö r e a yr ı ha r eke t le r in ya p ı lma s ı imk â n ı o r t a ya ç ıka r .

Fo nks iyo n iç ind e bağ ıms ız o la r ak ç a l ı şa n k a s la r , ge ne l l ik le sa b i t b i r no k t a ya gö r e ka s ı la r ak ç a l ış ı r la r . Bu s a b it no k t a ya "o r igo " ad ı ve r i l i r . Har e -ke t l i o la n d iğ e r so nuç u cu is e ka s ın " inse r t io " ad ı ve r i le n no k t as ın ı o lu ş t u -r u r . Ka s la r ın t u t unma la r ına bağ l ı o la r a k o r t a ya ko ydu k la r ı ku vve t le r in ak t a -r ı l ı ş ınd a , ka sk e mik a r as ında bu in s e r t io bö lge s ind ek i t u t unma ş ek l i ö ne m l i-d ir . B ir g r u bu o luş t u r a n k as la r ın baz ı ü ye le r i , fo nk s iyo n s ır a s ınd a e sa s gö r e v i ya par la r . Bu n la r a b i r i nc i ha r ek e t ç i le r a d ı ve r i l i r . D iğ er le r i i s e a yn ı ha r eke t e ka t ı l ı r la r faka t ha r e ke t i sad ec e ş ek i l le nd ir mek le gö r e v l id i r le r . Ça l ış a n ka s la -

47

r ın g e r çe k a n la md a ve ma ks ima l se v iye de fo nk s iyo n o r t a ya ko yma la r ı iç in , bu n la r ın ya n ıs ı r a f ik s a t o r kas la r a d a ih t i yaç va r d ır . Ör ne ğ in , ü s t eks t r e mit e -le r in ha r eke t i s ı r a s ında , kü r ek ke miğ in in ( sc apu la ) vücu da f ik se ed i lme s i g i-b i . B ir in s a n vü cudu nda o r t a la ma o la r a k , değ iş ik ş ek i l ve bü yü k lük le r de t o p -la m 400 ü n ü zer inde k as va r d ır . Bü t ü n bu k a s la r iç in ge çer l i o la n ö ze l l ik fo nks iyo n la r ı i le i lg i l i o la n ıd ır . B u na gö r e , kas la r ın fo nk s iyo n la r ın ın az a lma -s ınd a ve ya bu k as la r ı inne r ve e de n s in i r le r in gö r e v le r in i yap a ma ma la r ı d u r u -mu nda , ka s la r da k üçü lme o r t a ya ç ık a r ( a t r o ph ia ) . Ça l ış a n iy i id ma n l ı i s k e le t kas la r ınd a is e , be l i r l i o r a n la r da bü yü me gö r ü lü r . Bu d ur u m s po r yap a n la r da aç ık ça be l i r g ind ir .

Kas la r ın ya r d ımc ı e le ma n la r ı Har ek e t s ır a s ınd a ka s la r ın ya r d ımc ı e l e ma n la r ı o la r ak fa sc ia , k i r iş , k as

k ı l ı f la r ı ve baz ı ye r le r de lo k a l iz e o lmu ş iç i s ıv ı do lu o la n bo ş luk la r ( bu r s a ) sa y ı la b i l i r . Be ya z ve pa r la k o la r ak gö r üne n k as k i r iş le r i , baz e n yu var la k b ir ya p ı gö s t e r i r ke n, baze n de ya s s ı la ş mış du r u mda d ır la r . Ha t t a bu ya s s ı la ş ma ge n iş ö r t ü le r ha l ind e b i le o lu şa b i l i r . K ir iş ya p ı la r k e mik ü zer ind e ya k e miğ in ko r u yu cu ve bes le y ic i ö r t ü sü o la n pe r io s t a t u t unur la r ve ya do ğr uda n ke miğ in ya p ıs ı iç e r is ine k adar u la ş ı r la r . Bur ada "S har p e y" l i f le r i a d ı ve r i le n o lu şu m-la r i le ba ğ la nt ı ku r a r la r . K ir iş ya p ı la r , i lg i l i ka s la r a gö r e da ha inc e ve b ir b ir -le r ine gö r e pa r a le l d üze n le n miş , ko l lag e n l i f le r d e n o lu ş mu ş la r d ır . Bu ö ze l-l ik le r ind e n do la y ı ço k ku vve t l id i r le r . Yak la ş ık 1 c m 2 l ik b i r k as k i r iş i , 5 kg . l ık ağ ır l ığ ı ka ld ır a b i le cek gü ce sa h ip t ir . Ha t t a gene l ku r a l ; h iç b ir k a s ın ke nd i k u vve t i i le k e nd i k i r iş i n i ko par a ma ya cağ ıd ır . Yuk ar ıda d a be l i r t i ld iğ i g ib i ; k ıs a , ya s s ı , uzu n ve ge n iş şe k i l l i kas k ir iş le r i va r d ır . Kar ın ka s la r ı i le i lg i l i k i r iş yap ı la r " apo ne vr o z " ( apo ne ur o s) o la r ak be l i r t i l i r . H er b i r ka s ve kas g r u bu , fa s ya ( fa sc ia ) ad ı ve r i le n b i r ö r t ü i le he r t a r a ft a n ö r t ü lmü ş le r d ir . Bu fa s ya ö r t üsü baz e n o ld ukç a s ağ la m b ir ya p ı k aza n ır . Pa r lak g ü mü ş r e ng in -dek i gö r ü nü şü i le sa nk i k i r iş s i b i r yap ıya dö nü şür . B u yap ı la r , k a s la r iç in fo nks iyo ne l ö ne me s a h ip t i r le r . B az ı ye r le r de ka s fo nks iyo n la r ı i le i lg i l i o l-ma k üz er e , yo l gö s t e r ic i ( yö ne lt ic i ) ka pşo n la r o lu ş t u r u r la r . Ayr ıc a , k l in ik ö ne mle r i de va r d ır .

B ir fa s ya bö lg e s ind e o r t aya ç ık a n i lt i ha b i b i r o la yd a , i l t iha p e t ke n le r i kapa l ı b i r a la n ş ek l ind e o la n bu fa s ya kap şo nu iç ind e ka l ı r ve i lt iha b ın d iğe r bö lge le r e g it me s i gü ç le ş i r . E ğer he r ha ng i b i r ş ek i ld e fa s ya ö r t üsü y ır t ı l ı r ve aç ı l ı r sa , bu bö lge de n d ış a r ı yu mu şa k k as do ku su nu n ç ık t ığ ı da gö r ü lü r . Sağ -la m yap ı l ı apo ne vr o t ik ka s k ı l ı f la r ı ( ve g ina t e nd in is ) ö ne ml i fo nk s iyo ne l o lu -şu mla r o la r a k bu s is t e m iç inde ye r le r in i a l ı r la r . Her şe yde n ö nc e , sağ la m ya-p ı la r ı i le k uş a t mış o ld uk la r ı k a s la r ı , fo nk s iyo n iç e r is ind e be l l i ek se n le r e g ö -r e ha r ek e t iç in yö n le nd ir i r le r ( Ör ne ğ in M. sa r t o r ius ' da o lduğu g i b i) . Ka s la r i le k i r iş le r a r as ında k i i l i ş k i le r de , iç i s ıv ı do lu k es ec ik le r in ö ne ml i gö r e v le r i

48

var d ır . Bur sa s yno v ia l is a d ı ve r i le n bu ya p ı la r , ço ğu de fa k ir iş le r in fo nk s i-yo n la r ın ı ko la y la ş t ır ıc ı ve o n la r ı ko r u yucu o la r ak o lu ş mu ş la r d ır .

K asla r ın S ın ı f land ı rı lm ası İ nsa n vücu du nd ak i k as la r , a ş ağ ıd ak i g ib i s ın ı f la nd ır ı la b i l i r . Gö vd e ka s la r ı Gö ğüs bö lü mü ka s la r ı Kar ın bö lü mü k as la r ı S ır t bö lü mü k as la r ı D iap hr ag ma Ba ş bö lü mü ka s la r ı Bo yu n bö lü mü ka s la r ı E ks t r e mit e ka s la r ı Üs t eks t r e mit e ka s la r ı A l t ek s t r e mit e k as la r ı Gö vd e ka s la r ı Gö vd e isk e le t i ; ve r t e br a l ko lo n, ka bur ga la r ve ö nd e gö ğüs ke miğ i

( s t e r nu m) t a r a f ında n o lu ş t u r u lmlu ş b ir bü t ü n o la r ak me yd a na g e l i r . Bur a ya , da ha aş ağ ıd a pe lv is d e ka t ı l ı r . Gö vd e ü zer ind e ye r a la n k as la r ın b i r k ıs mı , ö ze l o la r ak gö vd e ye a it ka s la r d ır . D iğe r b i r k ıs mı is e , ek s t r e mit e le r ( uzu v la r ) i le gö vd e a r a s ınd a u za na n ka s la r d ır . Y ine bu bö lü m iç inde , ka r ın ve gö ğü s bo ş lu k la r ın ı a y ır a n ka s ya p ı l ı d ia p hr ag ma i le le ğe n ( p e lv is ) i s ke le t in i a ş ağ ı-da kap a t a n ka s la r d a va r d ır . Gö vde ü ze r inde ye r a la n p ekço k ka s , b i r b ir le r i i le fo nk s iyo na l b i r z inc ir i l i ş k is i o luş t u r a r ak , ko mb ine ha r ek e t le r o r t a ya k o -ya r la r .

Gö ğüs bö lü mü ka s la r ı Bu bö lü mü ka s la r ı ; yüz e ye l ve d e r in bö lü m ka s la r ı o lmak ü zer e ik iye

a yr ı l ı r la r . Yü ze ye l K as la r : Ya s s ı ve inc e ya p ı l ı k as la r d ır . Ge n iş a la n la r ı ka pa t ır -

la r . G e ne l l ik le gö vd e i le ü s t eks t r e mit e le r a r a s ında u za n ır la r . M. pe c t o r a l is ma jö r , M. pe c t o r a l i m inö r ve M. s e r r a t us a nt e r io r bu n la r a r as ında d ır .

M . pect o ra l i s M aj ö r: Gö ğüs ö n bö lü mü nü g e n iş o la r ak k apa t a n b ir k as -t ır . B u nu n l i f le r i gö ğüs ö n bö lü mü nde kö pr ücük ke miğ i , ha nçer k e miğ i ( s t e r -nu m) ve ka r ın ka s la r ın ın s ağ la m k ı l ı f ı n da n ba ş la r ( M. r ac t us a bdo min is ' in k ı-l ı f ı ) . Yu kar ıya ve d ış a r ıya do ğr u uz a n ı r la r . Ko l ke miğ i ( hu mer us) ü ze r ind e ve p r o ks ima l uç t a bu lu naa n bü yü k ç ık ınt ı l ı k ıs mın a l t la r ına ( c r is t a t u ber c u l i ma jo r is ) t u t unar ak so n la n ır la r .

Gö r ev i ; ko lu gö vde ye ya k la ş t ır ma ( add uc t io n) ve ko lu iç e r iye dö ndü r -me d ir . S in ir i ; N. pe c t o r a l is me d ia l is , N . pec t o r a l is la t e r a l is

M . Pect o ra l i s M inö r : Kü çük b ir k a s o lu p , m. pe c t o r a l is ma jo r ' u n a l -t ında bu lu nur .

49

Gö r ev i ; c la v icu la ' n ın iç ve d ış ek le mle r i üz e r ine e t k i l id i r . So lu nu m iş ind e ya r d ınc ı o la n b ir k as t ı r .

S in ir i ; N. pe c t o r a l is me d ia l is , N . p ec t o r a l is la t e r a l is . M . Serrat us Ant e rio r : Ge n iş ya yg ın ve d iş s i ç ık ınt ı la r ı i le k a r ak t e r iz e

o lmuş b ir k a s t ır . Gö ğüs k a fe s in in ya n du var ınd a ye r a lmış t ı r . Bu nu n l i f le r i, 1 . - 9 . kabur ga la r da n ba ş la r . D ış a ve yuk ar ıya do ğr u uz a na n ka s l i f le r i , kü r ek ke miğ in in me d ia l k e nar ına t u t unar ak s o n la n ır . Gö r e v i ; sc apu ia ' y ı ö ne do ğr u çek er ve bu k e miğ in a lt kö şe s in i d ış a d o ğr u çe v ir i r . Ko lu n d a ha yu kar ıya do ğr u ka ld ır ı lma s ında , sca pu la ' n ın ha r eke t i iç in ya r d ımc ı o lu r .

S in ir i ; med u l la sp ina l is ' in 5 . - 7 . Sa ğ me nt le r ind e n a yr ı la n s in i r le r d ir ( N . t ho r ac icu s lo ngus) .

Der in k as la r : Der in ka s la r , kü çük ya p ı gö s t e r ir le r ve b ir b ir le r i i le fo nk-s iyo ne l b i r z inc ir o luş t u r u r la r . Öz e l l ik le ka bur ga la r ın ( co s t ae ) ha r eke t le r i i le i lg i l id i r le r ve k a bur g a la r a r as ı bo ş luk la r ı do ldu r u r la r . Bu k as la r a r a s ınd a g ö -r ü le n M m. in t e r co s t a le s e xt e r n i ne fe s a lma , M m. İ nt e r co s t a les i nt e r n i ne fe s ve r med e gö r e v l id i r . M m. le va t o r es co s t a r u m br e ve s e t lo ng i, gö ğü s ka fe s in in ha r ek e t le r i i le gö r e v l id i r . Kas la r ın S in ir i le r i ; med u l la s ip ina l is ' i n t ho r aca l seg me nt le r ind e n g e le n int e r ko s t a l s i n i r le r d ir .

Kar ın bö lü mü k as la r ı Kar ın bo ş lu ğu , gö ğüs bo ş lu ğu g ib i d eğ i ld i r . Yap ıs ınd a gö ğüs bo ş luğu nu

çe vr e le ye n is ke le t e le ma n la r ına be nzer o lu şu mla r bu lu n ma z . Bu nede n le , iç o r gan la r ın ko r u nma s ı da ha zo r dur . Gö ğüs bo ş lu ğu nu n d u var la r ın ı o luş t u r a n is k e le t e le ma n la r ına k a r ş ı l ık , ka r ın bo ş lu ğu nu n du var la r ın ı k a s la r , k i r iş le r ve apo ne vr o t ik ö r t ü le r o luş t u r u r . Du var la r ı ya pa n bu e le ma n la r ın t o nus u i le , iç o r gan la r be l i r l i t o po ğr a f ik du r u mla r ın ı kaza n ır la r . Kar ın ka s la r ın ın t ü mü nü n b ir l ik t e k a s ı lma la r ı i le k a r ın bo ş lu ğu nun k üçü lme s ine ve k a r ın o r ga n la r ı ü ze -r inde o lu şa n ba s ınc a bağ l ı o la r ak d e fa kas yo n, mik s iyo n ve do ğu md a ö ne ml i fo nks iyo n e lde e d i l i r . Kar ın ka s la r ı , s ı r t kas la r ı i le b i r l ik t e fo nks iyo ne l b i r z inc ir o luş t u r u r la r . B ir l ik t e ve a yn ı za ma nd a ça l ış t ık la r ınd a , pe lv is ( k a lç a ) ve ba cak la r s a b it k a lma k şa r t ı y la , gö vde y i is t e ne n t a r a fa ç e v i r e b i l i r le r .

Kar ın k as la r ı ( ba ş la ng ıç ve so n la n ma yer le r ine gö r e ) a şa ğ ıda , p e lv is i s -ke le t in i ya pa n k e mik le r in ü s t ke nar la r ınd a n baş la y ıp , yu kar ıya do ğr u uza n ır -la r ve gö ğüs k a fe s in in ( t ho r ax) a lt ke nar la r ına t u t unar ak so n la n ır la r .

Kar ın k as la r ı b i r b ir le r ine gö r e du r u mla r ı ve k ı l ı f la r ı i le a yr ı b i r ö ze l l ik ih t iva eder le r . Ka s k ı l ı f la r ın ın ve d iğe r ö r t ü le r in bu ö ze l d u r u mlar ı i le , ka r ın ö n du var ı o lduk ça sağ la m ve fo nk s iyo ne l b i r ka r a k t e r kaza n mış t ı r . Kar ın k as-la r ı e r ke k t e , a şa ğ ıda ve o r t a ç izg in in he r ik i ya n ında , ü r e me i le i lg i l i o lu -şu mla r ın ka r ın bo ş luğu nda n d ış a r ı ç ık a r ak , sc r o t u m’ la r a kad ar uz a nma s ına imk a n ve r e n b ir ya p ı la ş ma gö s t e r ir . B u r ada o lu şu mla r ın g eç t iğ i ka na l la r va r -

50

d ır ( c a na l is i ngu ina l is ) . Anc ak bu k ıs mın d u var ya p ıs ın ın za y ı f o l ma s ı ne de-n iy le , bu r ada f ıt ık o la y la r ı da me yd a na ge l i r ( ingu ina l ve fe mo r a l f ıt ık la r ) .

Kar ın bö lü mü k as la r ı ; ka r ın ö n du var ı , ka r ın ya n d u var ı ve ka r ın a r ka du var ı baş l ık la r ı i le üç a na g r u ba a yr ı l a r ak inc e le ne b i l i r .

Kar ın ö n d u var ı k as la r ı : Kar ın ö n du va r ında bu lu na n ka s la r , b i r b ir le r in i ü s t t en ka pa t a n, ya ss ı ve o ld ukç a ge n iş ya p ı la r şe k l ind e ko nu mla n mış la r d ır . Kas l i f le r in in uz a n ış la r ı , b i r b i r le r ind e n d eğ iş ik yö n le r d ed ir . Bö y le ce ço k çe -ş it l i ha r ek e t imk â n ı s ağ la ya n fo nk s iyo ne l b i r ka s z inc ir i o luş t u r u r la r . Bu bö lge n in ö ne ml i ka s la r ı şu n la r d ır :

M . Rect us Abdo min i s : Or t a ç izg iye g ö r e he r ik i ya nd a ye r a lmış ik i uzu n k as t ır . Y ukar d a 5 . - 7 . ka bur ga la r ın k ık ır da k k ıs ımla r ında n ba ş la y ıp , a ş a -ğ ıda pe lv is in ( o s pu b is ) ü s t ö n ke nar ın a t u t unar ak so n la n ır . Her ik i k a s ku v-ve t l i a po ne vr o t ik k ı l ı fa sa h ip t i r .

Gö r ev i ; s ı r t kas la r ı i le a nt e go n is t o la r ak ça l ış ma s ı ve gö vde n in ö ne do ğr u eğ i lme s ine ve ya d ik du r ma s ına ya r d ımc ı o lma s ıd ır . Gö ğü s ka fe s in i a ş ağ ıya do ğr u çek er ek , pe lv is e do ğr u yak la ş t ır ı r . Kar ın o r ga n la r ı ü ze r ine b a -s ınç yap ar . S in ir i ; N n. int e r co s t a le s VI I - XI I . M. p yr a mid a l is : O s pu b is ' i n ü s t -o r t a - ö n k ıs mınd a n ba ş la r ve yu kar ıya d o ğr u uza n ır . M. r ec t us a bdo min is ' le r a r as ınd ak i l ine a a lba a d ı ve r i le n apo ne vr o t ik ya p ıda so n la n ır la r . İ lg i l i s in i r i ; me du l la sp ina l is ' in 1 . lu mba l ve 12 . t ho r ac a l s eg me nt le r inde n ge le n s in i r le r -d ir ( N n. in t e r co s t a le s - r a m. ve nt r a l is ) .

Kar ın ya n du var ı ka s la r ı : Bu bö lü mü n üç ö ne ml i ka s ı va r d ır . Bu n la r a ş ağ ıd a ve r i le n ka s la r d ır :

M. o b l ig uu s e xt e r nu s a bdo min is M. o b l ig uu s int e r nus a bdo min is M. t r ans ver su s a bdo min is Bu üç k as ı o lu ş t u r a n l i f le r , a şağ ıd a p e lv is is ke le t in in ü s t - ya n k e nar la -

r ında n, yuk ar ıd a ya n la r da a lt ka bur ga l a r da n baş la ya r ak k a r ın ö n t a r a f ına do ğ-r u uza n ır la r . Kar ın ö n du var ında gö r ü l e n uzu n ka s ın ( m. r ec t us a bdo min is ) k ı l ı f ına t u t unar ak so n la n ır la r .

Bö yle c e , ka r ın ya n du var ı ka s la r ın ın yas s ı la ş a n ve g e n iş le ye n so nuç k i-r iş le r i , o r t ak ve ya s s ı b i r a pe ne vr o t ik ya p ı ha l ind e ka r ın d üz k as ı n ı ( m. r ec t us a bdo min is ) he r ya nda n k uş a t a n b ir k ı l ı f o lu ş t u r u r la r ve k a r ın du var la r ında n ge le n bu uz a nt ı la r o r t a ha t üze r inde b i r le ş i r le r . Bu apo ne vr o t ik b i r le ş me ç iz -g is i , yuk ar ıd a n a şağ ıya u za na n ku vve t l i b i r ya p ı ha l ind ed ir . Bur a ya l i nea a l -ba ad ı ve r i l i r . Kar ın ya n du var ı k as la r ın ın ya ss ı la ş mış o la r ak a şa ğ ıya do ğr u de va m ede n so nuç k ir iş le r i a r a s ınd a c a na l is ingu lna l is a d ı ve r i le n ka na l o lu -şu r . Bu k a na ld a n e r kek le r d e t e s t is le r ve bu nu n la i lg i l i o lu şu mla r geç e r . Ka-d ın la r d a is e a yn ı ye r d e n u t e r us ' u ye r in de t u t an ö ne ml i b i r bağ i le ( l ig . t e r es u t e r i) da ma r ve s in i r le r g eç e r . Ca na l is i ng u ina l is ' in baş la ng ıç ve so n la n ma

51

aç ık l ık la r ı ( d e l ik le r i ) , a nu lu s ing u ina l i s sü per - c i f ia l is ve a nu lu s ing u ina l is p r o fu ndu s ad ın ı a l ı r . B u aç ık l ık la r o ld ukça za y ı f ya p ı la r t a r a f ınd a n k ap a t ı l -mış t ı r . Bu bak ımd a n, k a r ın iç i o r ga n la r ın ın bu a ç ık l ık la r d a n ve k a na lda n g e -çe r ek i le r le me le r i i le f ıt ık la r o lu ş t u r u r la r . Kar ın k as la r ı so lu nu m iş inde ( ne -fe s a lma - ver me) ö ne ml i r o l o ynar ke n, a yn ı a nda be r a ber ce ça l ış t ık la r ınd a , ka r ın iç i ve pe lv is o r ga n la r ı üz e r ine ba s ınç yap ar ak mik s iyo n, de fa ka s yo n ve do ğu m ö ne ml i gö r e v ü s t le n ir le r . S ır t kas la r ı i le b i r l ik t e ça l ış t ık la r ınd a , ve r -t ika l e ks e ne gö r e gö vde n in s ağa ve so l a dö nme s ine ya d ım ed er le r . İ lg i l i s in i r -le r i ; a lt int e r co s t a l s in i r le r de n ve p le xus lu mba l is t e n ge le n s in i r uz a nt ı la r ı -d ır .

K arın A rka Ta ra f ı K as la r ı : Bur ada s ö zü ed i le b i le c ek e n ö ne ml i ka s , m. qu adr a t us lu mbo r u m 'dur . Dö r t kö şe l i , ya s s ı ve g e n iş b i r ka s o lu p , pe lv is ü s t ke nar ı ve ka bur ga la r a r a s ınd a o lu ş mu ş a ç ık l ık t a ye r a l ı r . Ba z ı hu z me le r i lu mba l ve r t ebr a la r ın ç ık ınt ı la r ına k ada r uza n ır .

Bu ka s ç a l ış t ığ ınd a o mur ga n ın lu mba l bö lü mü nü ke nd i t a r a f ına e ğer ve a yr ıc a t u t unmuş o lduğ u so n k a bur ga y ı a ş ağ ıya do ğr u çek er .

S in ir i ; p le xu s lu mba l is ' in baz ı d a l la r ı ve ne r vus su bco s t a l is ' t i r . S ır t kas la r ı : B u bö lü md e yü ze ye l ve d e r in o lak ü ze r e ik i t a baka ha l ind e

o luş mu ş k a s g r u bu sö z ko nu sudur . Yü z e ye l g r u p da ha ço k üs t eks t r e mit e le r e uza n ır ve ek s t r e mit e ha r ek e t le r i i le so lunu m iş ine ya r d ımc ı o lu r . D er in g r u bu o luş t u r a n k as la r is e , ge r ç ek s ı r t kas la r ıd ır ve küç ük ka s la r ha l ind e o mur ga n ın he r ik i ya n ınd ak i bo ş lu k la r ı do ldu r mu ş la r d ır . Bu n la r a a u t o c to n s ı r t kas la r ı ad ı ve r i l i r . Bu küç ük s ır t ka s la r ı , a r d a r da b ir b ir le r in i t a ma mla ya n fo nk s iyo -ne l z inc ir le r o luş t u r u r la r . Gö vde n in d ik du r ma s ın ı sağ la ya n e sa s ka s la r bu n-la d ır ( m. e r e c t o r sp ina e ) .

Yüze ye l s ı r t kas la r ı du r u mla r ına gö r e ke nd i iç ind e üç a na bö lü mde e le a l ına b i l i r :

I . T abaka M. T r apez iu s , M. la t is s imu s do r s i I I . T abak a M. r ho mbo id eu s mino r , M. r ho mbo id eu s ma jo r , M. le va t o r scapu la e I I I . T abak a M. se r r a t us po s t e r io r in fe r io r , M. s e r r a t us po s t e r io r super io r B ir inc i t a baka da ad la r ı ve r i le n k as la r da ha ço k ko lu n ha r eke t le r i i le g ö -

r e v l id i r le r . Bu n la r ın a l t ınd a bu lu na n ik inc i t a bak ada k i ka s la r is e , sca pu la ' n in du r u m ve ha r ek e t le r i i le i l i ş k i l id i r le r . Üçü ncü t a bak a ka s la r ı d a , o mur la r ın sp ina l ç ık ınt ı la r ı i le baz ı k a bur g a la r a r as ında u za n ır la r . İ l i ş k i l i o ldu k la r ı k a -bur ga la r ı a şağ ıya do ğr u çe ker le r . N e fe s a lma o la y ına ya r d ımc ı o lu r la r .

Der in s ı r t kas la r ı , s ı r t ın g e r çe k ka s la r ıd ır . B u n la r e mbr iyo na l o la r ak , ka yna k la r ın ı a ld ık la r ı ye r de k a lmış ve i lk ye r le r in i ko r u muş la r d ır . K ıs a ve küçük k a s la r ha l ind ed ir le r . Baz e n sad e ce ik i o mur a r a s ınd a ye r a l ı r la r ve bö y le ce , a şa ğ ıda n yukar ıya do ğr u b ir b i r le r i üze r ine ya t a r a k b ir b i r l ik o luş t u -

52

r u r la r . Ver t e br a l ko lo nd a , sp ina l ç ık ınt ı la r ın he r ik i ya n ında o luş a n bo ş lu k la r iç ind e bu lu nur la r . Bö y le ce b ir ve ya b ir kaç o mur u b ir de n geç t ik le r i g ib i , g ö -ğüs bö lü mü nde k a bur g a la r a da uz a n ır la r . Ger çek fo nks iyo n la r ı vüc udu n d ik o la r ak d u r ma s ın ı sağ la ma k t ır . Kar ın ö n duvar ka s la r ı i le a yn ı za ma nda fo nk-s iyo ne l b i r l ik iç ind e ç a l ış a r a k , o mur ga n ın i lg i l i bö lü mle r in i sağ a - so la ve ö ne do ğr u da ha r ek e t e t t ir ir le r .

Diaph rag ma: Gö ğüs ve k a r ın bo ş lu k la r ın ı b i r b ir le r in de n a y ır a n k as ya p ı l ı b i r bö lme-

d ir . Ko nka v t a r a f ı k a r ın bo ş lu ğu na bak ma k üz er e , t aba n ı yu kar ıd a ye r a la n b ir ya p ı gö s t e r i r . B ir ka ç küç ük ka s d ış ınd a , bü yü k o lu ş mu ş ka s ya p ı o la r ak in s a n vüc udu nda k a lp t e n so nr a e n ço k ça l ış a n ka s budur . Ö n ve ya n t a r a ft a 7 . - 11 . ka bur g a la r ın iç yüz le r ind e n, a r k ada is e i lk 3 lu mba l ve r t e br a i le 1 2 . ka bur g ada n ba ş la ya n k as l i f le r i , yuk ar ıya ve iç e r iye do ğr u yü ks e le r ek o r t a k ıs ımd a b ir le ş i r le r . Bu b ir le ş me yer i o ld ukç a düz ve s ağ la m b ir yap ı gö s t e r ir . T end inö z yap ıda k i bu k ıs ma "c e nt r u m t e nd ine u m" ad ı ve r i l i r . C e nt r u m t e nd i-neu m'd a ao r t , ve na ca va in fe r io r ve ö zo fagu s 'u n geç t ik le r i de l ik le r bu lu nur . A yn ı z a ma nda bu k ıs ımd a bu lu na n ba z ı a r a l ık la r ınd a n ö ne ml i ba z ı da ma r ve s in i r le r , gö ğüs ve k a r ın bo ş luk la r ı a r as ınd a uz a n ır la r . Ö t e ya nda n ka lp ce nt -r u m t e nd ine u m ü zer ind e ya t a r du r u mda o lu p yak ın i l i ş k i iç inde d ir . Bu i l i ş k i gü n lük ha ya t ve k l i n ik ba k ınd a n ö ne ml id ir . So lu nu m har ek e t le r i s ı r a s ında k a -bur ga la r ın d ia p hr a g ma y ı yukar ıya do ğr u ka ld ır ma s ı i le , gö ğüs k a fe s i ge n iş l i r . Ne fe s ve r me dur u mu nda is e k a bur ga la r a şa ğ ıya do ğr u ç ek i l i r ve bö yle c e k a -r ın ve gö ğüs k a fe s i bo ş luk la r ı b i r b ir le r ine gö r e da r a l ıp küç ü le b i l i r . Aş ır ı ye -me k so nu nd a , mide n in ge n iş le ye r ek d i ap hr a g ma ’ ya ba sk ı ya p ma s ı i le ba z ı k l in in ik so nuç la r o r t aya ç ık a b i l i r .

S in ir i ; n. p h r e n ic u s ( mo t o r s in i r ) . Ba ş ve yü z ka s la r ı Ba ş ve yü zd e üç a yr ı k a s g r u bu va r d ır : Ka fa t as ı ( neu r o cr a n iu m) ka s la r ı M imik k as la r Ç iğ ne me k as la r ı K afat as ı ( Neu roc ran iu m) K as la r ı : Bu kas la r da ha ço k a l ın , a r dk a fa ve

ku lak k ıs ımla r ınd a yo ğ u n la ş mış t ı r . B a ş ın sa ğ la m ö r t üsü ga le a apo neur o t i-ca ' ya t u t unur la r . B u sa ğ la m ya p ı d e r iye da ha s ık ı, k a fa t as ı k e mik le r ine is e ge vşek t u t unmu şt u r . Bu ned e n le , k a fa t as ı k e mik le r i üz e r ind e ko la yc a ko ya b i-le n , ha r e ke t l i ö ze l l ik gö s t e r ir le r .

M imi k K as la r: H er ha ng i b i r ek le m i le i lg i le r i yo k t u r . Bu kas la r ın l i f uza nt ı la r ı , de r i iç ine ış ı n s a l t a r zda ya y ı la r ak g e n iş ağ la r o lu ş t u r u r la r . Bo ş-lu k la r ı ve aç ık l ık la r ı da ç e vr e le r le r . İ s imle r ind e n de a n la ş ı la c ağ ı g ib i, yü zü n

53

ve ba ş ın i lg i l i ye r le r ind ek i d e r in in ha r eke t le r i i le gö r e v l id i r le r . Fo nk s iyo n la -r ı i le , k iş i le r e gö r e değ iş e n fa r k l ı m im ik d u r u mlar o luş u r .

Çiğne m e K as la rı : Ç iğ ne me k as la r ın ın e mbr yo lo j ik g e l iş im yer le r i, m i-mik ka s la r d a n a yr ıd ır . Bu nede n le he r ik i ka s g r u bu nu n inne r va s yo n la r ı d a değ iş ik s in i r le r ü ze r inde n sa ğ la n ır . Aş ağ ıd ak i is imle r i le t a r i f ed i le n dö r t ç i f t ( sağ - so l) ç iğ ne me ka s ı bu lu nur :

M. mas s e t e r M. p t e r ygo ide us me d ia l is M. t e mpo r a l is M. p t e ygo id eu s la t e r a l is Bo yu n ka s la r ı Bu bö lü mde k i ka s la r ik i g r up ha l ind e ince le ne b i l i r . Bo yu n ö n- ya n bö lü mü ka s la r ı : Bu bö lü mü n ka s la r ın ın baz ı la r ı , ka fa t a -

s ın ın çe ş it l i ye r le r inde n ba ş lad ık la r ı g ib i , baz ı la r ı da a ğ ız t a ba n ın ın ya p ıs ına iş t i r a k ed ip , ç iğ ne me ve yu t ma fo nk s iyo nu nd a ö ne ml i ye r t u t a r la r . Bo yu n bö -lü mü ka s la r ın ın ço ğu , hyo id j ke miğ in üs t ü nde ve ya a lt ınd a bu lu nu ş la r ına g ö -r e a yr ı b i r a y ır ım i le e le a l ın ı r la r . Bö y le ce , a ş ağ ıd ak i g ib i b i r s ın ı f la ma yap ı-l ı r :

Hyoid Ü st ü K as la r : M. mylo hyo id eus M. ge n io hyo id eu s M. d iga s t r icu s M. s t ylo hyo ideu s Hyoid A lt ı K as la r :

M. s t e r no hyo ide us M. s t e r no t hyr o hyo ideu s M. t hyr o hyo id eus M. o mo hyo ide us H yo id ü s t ü kas la r ınd a n ü çü ağ ız t aba n ın ı ( d ia p hr ag ma o r is ) o lu ş t u r a r -

la r . Çe ne ve hyo id ke miğ in he r ek e t le r ind e ve yu t ma o la y ında ö ne ml i r o l o y-nar la r . Bu k a s la r ın hep s in in ba ş la ng ıç ye r le r i , ba ş ve yüz ç e vr e s ind ek i ke mik o luş u mlar ıd ır . Bur a da n baş la yar ak bo yun k ıs mına d ep la s e o lmu ş la r d ır .

Bo yu n ö n- ya n bö lü mü e n ü s t t en o ldu kç a ince ya p ı l ı , g e n iş ya yg ın b ir kas la ö r t ü lmüş t ü r . Bu k as a p la t ys ma ad ı ve r i l i r . Bo yu n ya n bö lü mü nü n ö ne m-l i d iğ e r b i r ka s ı d a , m. s t e r no c le ido ma s to ideu s a d ın ı a l ı r . P la t ys ma 'n ın he me n a lt ınd a bu lu nur ve ha t t a bo yu n ha r ek e t le r i s ı r a s ında , gö z i le d e r i ü s t ü nd e n ko la yc a gö r ü le b i l i r . Ço k ku vve t l i b i r yap ıya sa h ip o lu p , ba ş ın s ağa ve so la çe vr i lme s ind e ö ne ml i r o l o yna r . Ö n- a ş ağ ıd a gö ğüs bö lü mü ke mik ya p ı la r ı n-da n ( s t e r nu m ve c la v ic u la ) baş la y ıp , a r ka ya ve yuk ar ıya do ğr u uz a nar ak k a fa -t as ında p r o ce s su s ma s t o ideu s ' a t u t unar ak so n la n ır . Kas ı he r t a r a ft a n sa r a n ku vve t l i b i r ö r t ü sü de va r d ır . Ka s ın t e k ya n l ı fo nks iyo n gö r e me me dur u mla -r ında , k l in ik t e " t o r t ico l l is " ad ı ve r i le n o la y o r t a ya ç ık a r .

54

Ka fa t as ın ın d eğ iş ik bö lge le r ind e n ba ş l a ya n bu ka s la r , y ine değ iş ik bö l-ge le r d e so n la n ır .

B oyun A rka B ö lü mü K as la r ı : Ka bur g a la r ın k a ld ır ı lma s ına h iz met eder le r ve a yn ı za ma nd a ba ş ve bo ynu n ya na do ğr u eğ i lme s ind e fo nk s iyo n gö r ü r le r . Aşağ ıd ak i ad la r la be l i r t i l i r le r :

M m. sca len i : Ka bur g a la r ı yu kar ı k a ld ır ı r , bo ynu eğ er le r . M . longus co l l i : B a ş ve bo ynu n e ğ i lme s ine h iz met ed er . M . longu s cap i t i s : B aş ve bo ynu n eğ i lme s ine h iz met eder . Ye me k bo r usu , ha va yo l la r ı , ö ne ml i da mar ve s in i r le r yu kar ıd ak i k as la -

r ın ö n- iç k ıs ımla r ınd a ko mşu lu k yap ar ak t ho r a x 'a ( gö ğü s bo ş luğu na) uz a n ı r -la r .

E kst re mi t e K as la rı : E k s t r e mit e ka s la r ı ; ü s t ve a lt ek s t r e mit e k a s la r ı o lmak ü zer e ik i a na bö lü md e inc e le n ir . Üs t eks t r e mit e b ir bü t ün o la r ak , o muz ek le mi a r ac ı l ığ ı i le gö vd e ye bağ la n mış t ır . A lt e ks t r e mit e is e , he me n a yn ı a na t o mik ya p ıy ı gö s t e r e n k a lç a ke miğ i i le gö vd e ye i l i ş miş t i r . Do la y ıs ı i le eks t r e mit e ka s la r ı ad ı a lt ınd a g r up o la r ak inc e le n ir ke n, b i r ya nd a n o mu z ek -le mi çe v r e s ind e ye r bu la n ve ö t e ya nd a n d a ka lç a e k le minde e t k i l i o la n k a s-la r , b i r ha r ek e t çe mber in i o lu ş t u r a n ya p ı la r ha l inde a yr ı ba ş l ık la r ha l ind e e le a l ına b i l i r . E ks t r e mit e le r i o lu ş t u r a n k e mik e le ma n la r ın b i r b ir le r i i le o la n e k -le m i l iş k i le r i ke mik ko nu su nda inc e le n miş t i .

Üst E kst re mi t e K as la r ı : Sad ec e b ir ek le m ( a r t . hu me r i) a r a c ı l ığ ı i le gö vde ye bağ la na n ü s t eks t r e mit e le r , bu ek le m a r ac ı l ığ ı i le ço k çeş it l i ha r e -ke t le r i d e ya pa b i l i le r . Bö y le ce ü s t eks t r e mit e le r , o muz e k le minde se r be s t ha -r eke t ede n b ir bü t ün o la r ak gö r ü lü r le r . Bü t ünü t a ma mla y ıc ı e le ma n la r o la r ak ; ko l, ö nko l ve e l i s ke le t in i o lu ş t u r a n ke mik le r ve bu n la r a r a s ınd ak i ap e ne vr o -t ik yap ı la r i le , ak t i f e le ma n la r o la n k a s la r ı be l i r t e b i l i r iz . Bur a da ye r a la n kas la r , y ine a yn ı bü t ü n iç inde gö r ü le n değ iş ik e k le mle r e , ç eş i t l i yö n le r de n e t k i ed e r ek , ço k çe ş it l i ha r e ke t le r in o r t a ya ç ık ış ın ı sağ la r la r . Ü s t eks t r e mit e kas la r ı ge ne l b i r a y ır ım i le a ş ağ ıd ak i baş l ık la r a l t ınd a inc e le ne b i l i r :

O muz e k le mi k a s la r ı Ko l ka s la r ı

Ö nko l k as la r ı E l ka s la r ı Omu z E k le m i K as la rı : O mu z e k le mi i n sa n vüc udu nu n e n ha r ek e t l i e k -

le mid ir . Bu ö ze l l iğ ind e n do la y ı ko l , o mu z ek le mind e is t e n i le n ko nu md a t u t u-la b i l i r . Ana t o mik yap ıs ın ın ö ze l l iğ inde n do la y ı , bü t ü n dü z le m ve ek se n le r e gö r e ha r eke t le r e ld e ed i le b i l i r . E k le md e ha r ek e t me yda na ge t i r e n k as la r ın b i r k ıs mı a yn ı z a ma nda , o mu z bö lg e s in in mo r fo lo j ik şek l in i d e o lu ş t u r u r la r .

55

O muz e k le minde t e s ir l i o lup , t e me l ha r eke t le r in o lu ş ma s ın ı s ağ la ya n ka s la r şu ş ek i ld e ve r i le b i l i r :

M . delt o id eus: Ö ne- yu kar ı , a şağ ı- yuk ar ı , vü cu t t an uz ak la ş t ır ma , iç r o -t as yo n ve d ış r o t as yo n

M . pect o ra l i s maj o r: V ücu da ya k la ş t ır ma M . lat i s s i mu s do rs i : Vü cud a yak la ş t ır ma M . subscapu la ri s : İ ç r o t as yo n M . in frasp inat u s: D ış r o t as yo n M . t ere s m ino r : D ış r o t as yo n K ol kas la rı : O mu z ek le mi ( k e mer i) k a s la r ı ad ı a lt ı nda be l it i le n k as

g r u bu , bu ek le md e ko lu n gö vd e ye gö r e du r u mu nu ü zer ind e e t k ind ir le r . Bu n-la r ın ya n ıs ır a ; ko l bö lge s inde ye r a la n ik i a yr ı ka s ( m. b ic ep s br ac h i i ve m. t r icep s br a c h i i ) he m o mu z ve he m de d ir sek ek le mind e e t k in o la n ö ne ml i k a s -la d ır . Bu nede n le ü s t eks t r e mit e k a s la r ı inc e le n ir k e n, bu ik i k as d i r se k ek le -mine e t k i ed e n ka s la r g r u bu iç inde e le a l ın mış t ı r .

Önko l K as la rı : D ir s ek ek le mi ( a r t . cub i t i ) üze r ine e t k i ed e n ve ko l üze r ind e lo k a l iz e o la n üç a de t büküc ü ( f le xo r ) ve b ir t a ne d e aç ıc ı ( e xt e nso r ) kas bu lu nur . Ayr ıca , d i r se k ek le mind e , f le x io n ve e xt e nt io n ha r e ke t le r in in ya n ıs ı r a , ö nko lu n d ış a r ıya do ğr u dö n mes i ( sup ina s yo n) ve içe dö nme s i ( p r o -nas yo n) ha r eke t le r i d e o r t aya ç ık a r . E l in sup ina s yo n ve p r o na s yo n ha r ek e t le -r inde is e m. s up ina t o r ve m. p r o na t o r t e r es a d ı i le t a r i f ed i le n ka s la r ve b ir mik t a r d a m. p r o na t o r quadr a t us e t k i l i o lu r . D ir se k ek le mine gö r e yap ı la b i le n ö ne ml i ha r ek e t le r i le , bu ha r eke t le r in o luş ma s ınd a gö r ev l i ka s la r ö ze t o la r a k şu n la r d ır :

M. b ic ep s br ac h i i f le x io n ha r ek e t i M. br ac h ia l is f le x io n ha r ek e t i M. br ac h io r a d ia l is f le x io n ha r ek e t i M. t r ice ps br ac h i i e xt e nt io n ha r ek e t i E l ka s la r ı : E l in ha r eke t le r i i le i lg i l i k a s la r fo nks iyo n la r ına gö r e f le xo r

ve e xt e nso r kas la r o lmak ü zer e a yr ı l ı r l a r . E l ha r eke t le r i i le i lg i l i k as la r ın hep s i uzu n, i nce ve ku vve t l i k ir iş le r e s a h ip t ir le r .

Bu inc e k ir iş le r e l b i leğ ind e n ge ç ip i lg i l i ye r le r e uz a n ır la r ke n, ö ze l k i -r iş yap ı l ı ( apo ne vr o t ik ) k ı l ı f la r iç ind e bu lu nur la r . E l in f le x io nu i le i lg i l i kas la r ın baş la ng ıç ye r le r i , hu mer us 'u n d is t a l ucu nda gö r ü le n

iç t ek i ç ık ın t ı ( ep ico nd y lu s med ia l is ) ü ze r ind ed ir . E ks t e nso r kas la r is e d ış t ak i bü yük ç ık ınt ıd a n ( e p ico nd y lu s la t e r a l is ) baş la r . Bu a nt e go n is t ka s la -r ın ç a l ış ma la r ı i le e l in p a lmar ve ya do r sa l f le ks iyo nu ya p ı la b i l i r . Anca k , r a -d ius t a r a f ınd ak i f le k so r ve e ks t e nso r kas la r ın a yn ı a nd a ç a l ış ma la r ı i le e l i n r ad iu s yö nü nde o lmak ü zer e ( d ış a do ğr u ) uzak la ş t ı r ı lma s ı mü mkü n o lu r . U lna t a r a f ınd ak i le r is e , içe do ğr u ha r eke t i me yd a na g e t ir i r le r ( u lna r a bduc t io n) .

56

E lin f le ks io n ve ek s t ens io nu nda e t k i l i o la n ö ne ml i k as la r şu n la r d ır : F le kso r K as la r : M. fle xo r c a r p i r a d ia l is

M. f le xo r c a r p i u lna r is M. pa lma r is lo ngu s M. f le xo r d ig it o r u m p r o fo ndu s E kst ens o r K as la r :

M. e xt enso r ca r p i r a d ia l is lo ngu s M. e xt enso r ca r p i r a d ia l is br e v îs M. e xt enso r ca r p i u lna r is E l pa r ma k la r ın ın ha r ek e t le r i, u zu n ve k ıs a ka s la r t a r a f ınd a n me yd a na

ge t ir i l i r . K ir iş le r i p a r ma k la r a kad ar uz a na n u zu n k as la r ın g r u p o la r ak bu lu n-duk la r ı ye r e sa s it iba r iy le ö nko ldur . U zu n ka s la r çe ş it l i k e mik ve ke mik le r a -r as ı sağ la m apo ne vr o t ik ya p ı la r a t u t unar ak ba ş la y ıp , b i le k ek le mine do ğr u uza n ır la r . Aş ağ ı la r da o r t a ya ç ık a n inc e so nu ç k ir iş le r i , e l b i le ğ inde n g eç er ek i lg i l i pa r ma k la r a ka dar ge l i r . K ıs a ka s l a r ise a vuç iç ind e , küç ük ke mik le r a r as ınd a lo ka l iz e o lmu ş la r d ır . P a r mak la r a kadar k i r iş le r i de va m e de n ö ne ml i kas la r b i r g r up o la r ak şu şek i ld e ve r i le b i l i r :

M. f le xo r d ig it o r u m sup er f ic ia l is M. ext e nso r d ig it i m in imi M. f le xo r d ig it o r u m p r o fu ndu s M. abduc t o r po l l ic is br e v is M. e xt e nso r d ig it o r u m M. fe xo r po l l ic is be r e v is M. e xt e nso r ind ic is M. adduc t o r po l l ic is Pa r mak la r a r a s ınd a ye r a la n dö r t ade t k ıs a ka s i le ( M m. lu mbr ic a le s ) ,

ke mik le r a r a s ınd a lo k a l iz e o lmu ş ye d i ade t kas ( M m. int e r o s se i) e l pa r ma k la -r ın ın k ıs a ka s la r ın ı me yda na ge t i r i r le r . Bu n la r a ek o la r ak , in s a n e l in in ba ş-pa r mağ ında ö ze l ha r ek e t le r in i ya pa b i lme s i iç in , s ade ce bu pa r ma ğa a i t o la n m. o ppo ne ns po l l ic is i s iml i b i r k as d a ha va r d ır . E l in k o mb ine ve ko mp l ik e ha r ek e t le r i gö z ö nü ne a l ınd ığ ınd a , pa r ma k la r da n b ir is in in ka yb ınd a fo nk s i-yo ne l o la r ak bü yük bo yu t la r da b ir ak sa ma gö r ü lme me s ine r ağ me n , ba şpar ma-ğ ın ka yb ınd a du r u m d eğ iş i r . Z ir a bu du r u mda e l i n ku l la n ı lma k a b i l i ye t i bü -yü k ö lç ü le r d e ka ybed i lmi ş o lu r .

Alt E kst re mi t e K as la rı : B ir b ir le r i i le fo nks iyo ne l i l i ş k i iç inde bu lu -na n a lt ek s t r e mit e ke mik le r i , b i r bü t ü n ha l ind e ka lç a e k le mi ( a r t . co xa e) a r a -c ı l ığ ı i le pe lv is e a s ı lmış du r u md ad ır la r . Değ iş ik ek le mle r in ye r a ld ığ ı bu b ü -t ün lük iç ind e , ka lç a ek le mi ö ne ml i b i r ye r t u t a r . Pe lv is k e mik le r in in değ iş ik ye r le r ind e n baş la ya n s ağ la m ve k u vve t l i k as la r , ka lç a e k le mi eks e n le r in i d e -ğ iş ik yö n le r de ç ap r a z la yar a k u y luk ve ya bac ak ke mik le r ine k adar u za n ır la r .

Ka lç a ek le mi fo nk s iyo nu ü zer ind e , be l bö lü mü nü n o mur la r ınd a n ba ş la -ya r ak a ş ağ ı la r a ka dar uz a na n ka s la r ın ö ne ml i e t k is i va r d ır . E s a s it iba r iy le , yü r ü me ve bo ş luk iç ind e du r u mu ko r u ma g ib i ö ne ml i gö r e v le r yü k le n miş bu -

57

lu na n a lt ek s t r e mit e k as la r ı , yap ı o la r a k üs t eks t r e mit e ka s la r ında n d a ha faz -la ge l iş miş o la r ak gö r ü lü r le r .

Ka lç a ek le mi, mo r fo lo j is i bak ımınd a n o muz ek le mine be nz er . Anca k , a yr ı ve ö ne ml i b i r fo nks iyo n o la r ak , yü r ü me ve vücu du n s t a b i l i t e s in i de yük-le nd iğ i u nu t u lma ma l ıd ır . B i l ind iğ i g ib i ka lça ek le mind e , üç a na ek se nde t e -me l ha r e ke t le r ve bu ha r ek e t le r in ko mbine şek i l le r i d e sa ğ la n ır . Ka lç a ek le -minde ha r ek e t le r in o lu şu mu nu s ağ la ya n ve do ğr uda n bu ek le me h it a be de n kas la r k ıs a ve ku vve t l i ya p ıya s a h ip t ir l e r . Ba ş la ng ıç ve b it iş ye r le r ine gö r e sad ec e t ek b ir e k le me a it k as la r d ır . H a lbu k i y ine bu bö lged e n ba ş la y ıp ( p e l-v is ' d e n) o ldukç a uz u n b ir yo l g eç e r ek de va m ede n ve ik i e k le me b ir d e n e t k i ede n k a s la r da va r d ır . Bö y le ce , he m k a lç a ek le mi ve he m d e d iz e k le minde e t k in o lu r la r . Ka lç a ek le mi üz e r ind e e t k i l i o la n k a s la r ö ze t o la r ak şu ş ek i ld e ve r i le b i l i r . M. i l io p so as : Ka lç a ek le mine e t k i ede n ve be l bö lü mü o mur la r ı i le pe lv is bö lü mü nde n ba ş la ya n ku vve t l i k as M. g lu t aeu s ma x imu s M. g lu t aeu s med iu s Ka lç a ek le min i d ış t an kap a t a n, b i r b ir le r i M. g lu t aeu s min imu s ü ze r ine ko nuş la n ar ak t a nz im e d i lmiş ka s g r u bu

M. addu c t o r lo ngu s M. addu c t o r br e v is M. addu c t o r ma g nu s M. g r ac i l is M. p ir i fo r mis M. o bt u r a t o r iu s ( e xt e r n i - int e r n i)

M. quadr a t us fe mo r is M m. ge me l l i ( s uper io r - in fe r io r ) M. r ec t us fe mo r is M. t enso r fa sc ia e la t ae M. sa r t o r iu s M. b ice ps fe mo r is M. se mime mbr a no su s M. se mit e nd ino su s

Alt ek s t r e mit e le r a r a s ınd a o lu şa n ö ne ml i e k le mle r d e n b ir is i de d iz ek -le mid ir ( a r t . ge nu) . Bu e k le md e t e me l o la r ak f le k s io n ve ek s t e ns io n ha r eke t -le r i yap ı la b i l i r . Anc ak bu ha r eke t le r in ya n ıs ı r a , d iz ek le mind e ha f i f b i r f le k -s io n d u r u mu var ke n, baca k b ir mik t a r d ış a r ıya do ğr ud a dö nd ür ü le b i l i r ( d ış r o -t as yo n) . İ çe dö nme har ek e t i i s e , ça p r az ba ğ la r d a n do la y ı o lduk ça a zd ır . D iz ek le mi fo nk s iyo n la r ın ın mua ye nes inde bu r o t as yo n ha r ek e t ine ö ze l l ik le ba k ı-l ı r . Ç ü nk i , ek s t e ns io n du r u mu nd a bu lu na n b ir ba ca k t a , no r ma l o la r ak bö yle

58

b ir ha r ek e t ya p ı la ma z . D iz ek le mine gö r e bac ak t a ek s t ens io n, f le k s io n, d ış r o t as yo n ve iç r o t as yo n ha r eke t le r i e sa s it iba r iy le a ş ağ ıd ak i k as g r u bu t a r a -f ınd a n sağ la n ır .

M. quadr ic e ps fe mo r is M. sa r t o r iu s M. b ice ps fe mo r is M. se mime mbr a no su s M. se mit e nd ino su s M. g r ac i l is

A yak b i le ğ i ek le mi ( a r t . t a lo c r u r a l is ) ve a ya k ke mik le r i a r as ında o luş a n ek le mle r üz e r ind e e t k i l i o la n k a s la r d a uzu n ve ya k ıs a ya p ıd a o lu ş mu ş la r da r . E ld ek i du r u ma be nzer le r . Öz e l l ik le uz un k a s la r , b i r d e n faz la ek le me e t k i l i o la r ak , d eğ iş ik fo nk s iyo n la r ın o r t a ya ç ık ma s ın ı sağ la r la r . B u ka s la r d a n baz ı-la r ın ın so nu ç k ir iş le r i , a yak ku bbe s in i n d es t ek le n me s inde d e ö ne ml i r o l o y-nar la r .

A yak b i le ğ i ek le mind e , f le ks io n ve ek s t ens io n o lma k ü zer e ik i e s a s ha -r eke t e lde e d i l i r . Bu e k le min a na t o mik ya p ıs ı a ncak bu ha r ek e t le r in ya p ı la -b i lme s in i mü mkü n k ı la r . Bu ha r ek e t le r a yak sö z ko nu su o ld uğu nda , do r sa l f le ks io n ve ya p la nt a r f le k s io n a d ı i le be l i r t i l i r . Aya k is ke le t in i o luş t u r a n bü -yü k ke mik le r d e n t a lus , c a lc a neu s ve o s na v icu la r e a r a s ınd a ö ne ml i b i r ek le m ( a r t . t a lo ca lc a neo na v icu la r is ) da ha va r d ır . Aya k t a p r o na s yo n ve sup ina s yo n ha r ek e t le r i a nc ak bu e k le md e ya p ı la b i l i r .

A yak b i le ğ i ek le mine gö r e a na ha r eke t le r i o lu ş t u r a n ö ne ml i ka s la r g r u p o la r ak şu n la r d ır :

M. t ib ia l is a nt e r io r M. e xt e nso r d ig it o r u m lo ng us M. e xt e nso r ha l lu c is lo ng us M. pe r o naeu s ( f ibu la r is ) lo ngu s M. pe r o naeu s ( f ibu la r is ) br e v is M. t r icep s su r a e M. t ib ia l is po s t e r io r M. f le xo r d ig it o r u m lo ngu s M. f le xo r ha l luc is lo ngu s

Bu ka s la r da n b ir bö lü mü sa dec e a ya k e k le mind e e t k i l i o lu r ke n baz ı la r ı i s e , uz u n ve k u vve t l i k i r iş le r i i le a ya k pa r mak la r ına kad ar u z a n ır la r . Y ine bu kas la r d a n ba z ı la r ı do ğr ud a n ba ca k ke mik le r ind e n baş la r ke n, b ir k ıs mı da ba -cak k e mik le r i a r a s ınd ak i sağ la m a po ne vr o t ik ya p ıda n ( me mbr a na in t e r o s sea ) baş la r . U y lu k isk e le t ind e n ba ş la ng ıç a l a n ka s da va r d ır ( M. t r ic ep s su r ae )

Ge ne l b i r t a r i f i le bac ak la r ın ö n t a r a f ınd a lo k a l iz e o la n ka s la r a yağ a do r sa l f le k s io n, a r ka t a r a f ınd a bu lu na n la r is e p la nt e r f lek s io n yap t ır ır la r .

59

Bac ağ ın d ış ya n t a r a f ınd a bu lu na n la r p r o na s yo n ha r ek e t inde e t k in o lu r la r . Bu kas la r ın he me n hep s i a ya k b i le ğ ine do ğr u yak la ş ı r ke n k ir iş le ş ir le r . Aya k bö -lü mü nd e , ka s la r ın sa dec e ku vve t l i ve o ld ukç a inc e k ir iş le r i ye r a l ı r . Har eke t -le r in ko la yc a yap ı la b i lme s i ve ku vve t le r in nak l i bö y le c e e n ü s t düze yd e s ağ -la n mış o lu r . İ ns a n a yağ ında no r ma l o la r ak gö r ü le n ve fo nks iyo n bak ımınd a n fe vka la d e ö ne ml i o la n k u bbe ms i şe k l in in ko r u nma s ı he r du r u md a ş a r t t ır . Y u-kar ıda bac ak bö lü mü nd e n baş la yar ak bu r a ya k adar d e va m ede n ba z ı ka s k i r i ş -le r in in , a ya k ku bbe s in in de s t ek le n me s ind e ö ne ml i r o l le r i va r d ır . B u k ir iş ya -p ı la r he r ik i ya nd a n, a ya ğ ı sa r a r ak s a nk i b ir ö ze ng i g ib i a s k ıya a lmış la r d ır . Bu ş ek i ld e a ya k ku bbe s in in a şağ ıya çö k me s i ö n le n ir . Ka s la r ın fo nk s iyo n d ış ı ka lma d ur u mlar ında p e s p la nus ( dü z t a ba n l ık ) o r t a ya ç ıka r .

A yak is k e le t in i yap a n k ıs a k e mik le r i l e a ya k pa r ma k la r ı a r a s ınd a ye r bu la n k üçük ve k ıs a k as la r is e bu r a da değ iş ik gö r e v le r yü k le n miş le r d ir . Bu kas la r ın he m ba ş la ng ıç ve he m de so n la nma ye r le r i , a ya k is ke le t in i me yd a na ge t ir e n küçü k ke mik le r ü ze r ind ed ir . Aya k t aba n ında bu lu na n ka s la r , a yak s ı r -t ına gö r e sa y ı o la r ak da ha fa z lad ır . Sa dec e bu r ad a , baz ı bo ş luk la r ı do ld u r u r -la r ve ha r eke t bak ımınd a n ö ne ml i de ğ i ld ir le r . Faka t , ke mik le r a r a s ı i l i ş k i le r i i le , a ya k ku bbes in in d es t ek le n me s inde ö ne ml i gö r e v le r i va r d ır . Yür ü yü ş s ı r a -s ınd a , a ya k pa r ma k la r ın ın bük ü lme s ine ya r d ım ed er ek , a ya ğ ın ye r e t e ma s ın ı da ha ço k sağ la ya n bu ka s la r ın fo nk s iyo n la r ı ö ne ml id ir .