06การศกษาและวเคราะหวสชนาของพระภกษทปรากฏในพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราช

ชนนทร ผองสวสด * Chanin Phongsawad

* นกวชาการอสระ

The Study and Analysis of the Visajjana of the Monks in the Pra-Raja-Puccha of King Narai

146 146

บ ท ค ด ย อ

บทความนเจาะจงศกษาและวเคราะห “วสชนา” (การตอบ) ของพระภกษทปรากฏในพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราช นอกจากจะเปนหลกฐานแสดงถงความสนพระทยในทางดานพทธศาสนาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชแลว ยงสะทอนเหตการณทางประวตศาสตรในรชสมยของพระองค เชน กรณการเขามาของชาวตางชาตในกรงศรอยธยา จากการศกษาพบวา วสชนาเปนการแสดงศกยภาพของภกษในการใชขอมลในคมภรทางพทธศาสนาอยางหลากหลาย เพออธบายพระราชปจฉาของพระมหากษตรย  ทงยงเปนการศกษาทท�าใหทราบถงแหลงทมาของวสชนา วามาจากสวนใดในพระไตรปฎกและคมภรพทธศาสนาอน แตทวา  การวสชนาดวยการยดคมภรพทธศาสนาอนทไมใชพระไตรปฎกจะท�าใหเกดความเขาใจทคาดเคลอนวาวสชนานนยดตามพทธพจน 

คำาสำาคญ: สมเดจพระนารายณมหาราช,  พทธศาสนา,  พทธพจน,  พระราชปจฉา,  วสชนา,  กรงศรอยธยา

147 147

A b s t r a c t

This article focuses on the study and analysis of the Visajjana, which refers the monks answers to King Narai (Ramathibodi Si Sanphet)‘s questions (Pra-raja-puccha) in relation to Buddhism. The evidence not only  shows  King  Narai’s  interest  in  Buddhism  but  also  reflects  the historical events in his period, for example, the entry of foreigners into Ayutthaya. The research shows that the monks used the scriptures to help explain the answers to the King’s questions. This paper also looks at where and in which part of the sources  the answers to the King’s questions  came  from  in  the Tipitaka  and other Buddha’s  scriptures. However, answering in accordance with other Buddhist scriptures which are not in the Tipitaka can cause misunderstandings.

Keywords: Ramathibodi Si Sanphet  (King Narai), Buddhism, The Buddha’s word, Pra-raja-puccha (The King’s Questions), Visajjana (the answer of monk), Ayutthaya

148 148

บทนำาประชมพระราชปจฉาคอ  การรวบรวมพระราชปจฉาของพระมหา

กษตรยตงแตสมยกรงศรอยธยาจนถงสมยกรงรตนโกสนทรททรงมถงพระสงฆราช  พระราชาคณะผใหญผนอยเพอใหท�าการศกษาคนควาเนอหาทตรสถามอนจะไดค�าตอบทมหลกฐานอยในพระไตรปฎกและคมภรตางๆ น�ามาถวายวสชนาใหเกดความเขาใจอยางชดแจง  (อภรกษ  สงหตกล  2550: ค�าน�า)  ประชมพระราชปจฉาตามทรรศนะของอภรกษ  สงหตกลแสดงใหเหนวา  เปนงานรวบรวมพระราชปจฉา  (ค�าถามของพระมหากษตรย) เกยวกบพทธศาสนา  งานรวบรวมพระราชปจฉาชนนจดเปนวรรณคดไทยพทธศาสนา*เรองหนง  คอเปนงานทบนทกการปจฉาและวสชนาระหวางพระมหากษตรยกบพระภกษ  ลกษณะของวรรณคดไทยพทธศาสนาเรองน ไมตางจากวรรณคดพทธศาสนาเรอง “มลนทปญหา” วรรณคดทแตงขนจากเหตการณการปจฉาและวสชนาระหวางพระเจามลนทกบพระนาคเสน พระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชควรเปนหลกฐานชนหนงส�าหรบการศกษาในเรองความสนพระทยทมตอพทธศาสนาของพระองค เปนการสะทอนใหเหนถงความเปนพทธราชา คอ พระมหากษตรยเปนพระองคเดยวกบพระพทธเจา (ชลดา เรองรกษลขต 2549: 15) นนเอง 

* พสทธ  กอบบญ (2548: 7) กลาวถงความหมายของวรรณคดไทยพทธศาสนาไววา “วรรณกรรมพทธศาสนาทแตงขนดวยภาษาไทย หรอแตงในดนแดนไทย  และเปนวรรณกรรมพทธศาสนาทมความส�าคญสบเนองในทางวฒนธรรมวรรณศลปของไทย”

การศกษาและวเคราะหวสชนาของพระภกษทปรากฏในพระราชปจฉา แหงสมเดจพระนารายณมหาราช

149 149

ช น น ท ร ผ อ ง ส ว ส ด

ในการศกษาครงนจะศกษาและวเคราะหวสชนาของพระภกษทปรากฏในพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราช เนองจากวสชนาของพระภกษทตอบถวายสมเดจพระนารายณมหาราชมบางประเดนทไมชดเจนและยงเปนการน�าคมภรพทธศาสนาอนมาตอบ แทนทจะเปนขอมลในพระไตรปฎกอนเปนแหลงขอมลปฐมภมทางพทธศาสนาทนาเชอถอทสด พระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชเปนหลกฐานทแสดงใหเหนถงความเปนพระมหากษตรยททรงสนพระทยในฝายอาณาจกรแลวยงทรงใหความสนพระทยและความส�าคญตอฝายศาสนจกร 

1. พระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชทางดานพทธศาสนา

การศกษาในสวนนเปนประเดนความสนพระทยทางดานพทธศาสนาแหงสมเดจพระนารายณมหาราช  โดยผศกษาแยกออกเปนพระราชปจฉาเกยวกบพทธศาสนาทง 9 เรองเปน 2 ประเภท ดงน

1.1 พระราชปจฉาวาดวยหลกธรรมและเรองราวในพทธศาสนาพระราชปจฉาวาดวยหลกธรรมและเรองราวในพระพทธศาสนา

สามารถแบงออกไดเปนพระราชปจฉาทงหมด 6 ปญหา ในแตละพระราชปจฉาผศกษาจะสรปเนอหาจากประชมพระราชปจฉาดงน

150 150

1.1.1 พระราชปจฉาวาดวยเรองชาวอดรกรมไดเปนทกขพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชทรงตงพระ

ราชปจฉาตอสมเดจพระพทธโฆษาจารยวา “ชาวอดรกรทวป*”  เปนผไมมความทกขนนถอวาผดหลกธรรมปรมตถหรอไม  เพราะทางโลกยธรรมแลวทกสรรพสงยอมมความทกข  สมเดจพระพทธโฆษาจารยจงขยายความทลถวายพระองคโดยการยกนทานชาดกเรอง  “อรคชาดก”  (ชาดกทสมเดจพระพทธโฆษาจารยกลาวนเปนเนอหาในของอรรถกถาอรคชาดก**)  ขนมาอธบาย  มใจความโดยรวมวา  ผทเจรญมรณานสตอยเสมอเชนเดยวกบครอบครวพราหมณทไดสญเสยบตรคนโตในอรคชาดก  ยอมปราศจากซงความทกขเรองการพลดพรากจากบคคลอนเปนทรก  ดวยชาวอดรกรทวปถอศล 5 จนเปนอปนสย และไมยดตดในสงของใดวาเปนของตน แมกระทงตอนขนจากสระน�ากสามารถหยบผาของใครสวมใสกได  โดยไมมใครกลาวหาวาขโมย  ฉะนนทกขจงไมมในบรรดาชาวอดรกร  จากนนสมเดจพระนารายณมหาราชตรสถามอกวา โลกยธรรมไมมทกขไดอยางไร เพราะการทจะดบทกขไดนนยอมหมายถงการบรรลอรหตผล  สมเดจพระพทธโฆษาจารยไมสามารถถวายพระวสชนาเพราะความจ�าเลอะเลอนและอางวาเมอสองวนพระกอนทานอาพาธ (กรมศลปากร 2550: 5-11)

1.1.2 พระราชปจฉาวาดวยเรองคนเชอกรรมพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชมพระ

ราชโองการใหพระศรศกด  ถามสมเดจพระพทธโฆษาจารยกบพระธรรมไตรโลกวา  ชายคนหนงเขาไปในปาแลวตองเจอภยจากชางและเสอ  ชายผนนปลงวาถาหากมกรรมกบชางและเสอกจะตองถกชางและเสอท�าราย แตถาหากไมมกรรมกบชางและเสอ สตวนนกจะไมท�าราย พอชายผนนเขาไป

* หมายถงชาวอตตรกรทวปในคตไตรภม  ซงเปนทวปทอยทศเหนอของเขาสเนร  (เขาพระสเมร) (เสถยรโกเศศ 2552: 58)** สามารถศกษาเพมเตมไดในอรรถกถาอรคชาดก (พระไตรปฎกและอรรถกถาฉบบมหามกฏราชวทยาลย เลมท 58 2525: 732-734)

151 151

ปะทะกบชางและเสอ จงถกชางและเสอท�ารายจนตาย หากเปนเชนนแสดงวาชายผนมกรรมหรอไมมกรรมกบชางและเสอกนแน สมเดจพระพทธโฆษาจารยจงวสชนาเปนรปแรกวา หากจะตอบเรองกรรมนน ไมสามารถพจารณาไดจากชาตปจจบน มนตองพจารณามาตงแตอดตชาต ดงตวอยางทวา ชายใดอยากลา อยาขขลาด และอยาประมาทเกนไป ตองมสตคอยระวง ผมความรไมสมควรสรรเสรญบคคลเหลาน ขอยกตวอยางพระมหาชนกไดเจรจากบนางมณเมขลาวา  ผใดเหนพาลมฤคราช  มอาทคอชางและเสอทดรายแลวไมหนทงยงใหสตวเหลานนท�าราย  ชายผนยอมเปนผหาความเพยรเพอใหตนเองรอดจากอนตรายและรกษาชวตตนเองไวไมได จงสงผลใหตนเองเดอดรอนในภายหลง  พอจบวสชนาของสมเดจพทธโฆษาจารยแลว  พระธรรมไตรโลกถวายวสชนาตอวา  คนทเชอกรรมแลวไมไดพจารณาดวยความถกตอง ยอมเปนผม “ปพพเหตกทฐ” คอเปนผเขาใจค�าสอนของพระพทธเจาผด หากไมมกรรมเกากจะไมมกรรมใหม พระพทธเจาทรงบญญตมใหภกษปนตนไม  แตเมอมภยมากทรงอนญาตใหภกษปนตนไมหนเพอรกษาชวตไว ดงทพระพทธเจาตรสวา หามภกษอยในททมสตวและปศาจราย นนเอง (กรมศลปากร 2550: 11-13)  

1.1.3 พระราชปจฉาวาดวยเรองความรของพระโพธสตวในชาตกอนพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชทรงตงพระ

ราชปจฉาตอสมเดจพระพทธโฆษาจารยในเรองความรของพระโพธสตวในชาตกอนวา พระสมณโคดมพทธเจาในครงเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรทรงสามารถลวงรไดหรอวา  พระองคจะตรสรเปนพระพทธเจา  เพราะพระเมตไตรยโพธสตวยงทรงสามารถลวงรไดเลยวา พระองคจะตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคตกาล แลวหากพระเมตไตรยโพธสตวเสวยพระชาตเปนมนษยจะทรงทราบหรอไมวา พระองคจะตรสรเปนพระพทธเจา สมเดจพระพทธโฆษาจารยจงวสชนาดวยการยกโสทตตกมหานทาน*  ขนมาอธบายวา  

* เปนคมภรทประพนธขนโดยพระภกษสมยหลงพทธกาลคอ  พระจลพทธโฆษะ  ซงกลาวถงเรองของในอดตพระชาตของพระสมณโคดมพทธเจาตงแตเรมตงปณธานเปนพระพทธเจาในพระชาต

152 152

เมอพระโพธสตวมจตยนดในการตรสรเปนพระพทธเจา  กลวงรวาพระองคเองตองตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต  แตไมทราบวาเมอใดจะไดตรสรเปนพระพทธเจา  จะทราบตอเมอไดรบค�าพยากรณจากอดตพระพทธเจา เชนพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระยาชางนามวา  “ฉททนต”  ทยกงาของตนเปนทาน  แมวาพระโพธสตวจะอบตในภพของเดรจฉานกรวาตนตองตรสรเปนพระพทธเจา  จงบ�าเพญบารมเพอใหไดเปนพระพทธเจาในอนาคตกาล  เมอทรงเปนพระเวสสนดรเปนพระชาตสดทายจงมปญญาญาณบารมบรบรณแลว  จงทราบวาพระองคตองตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคตกาล  จงบ�าเพญทานบารมอยางยงยวด  สวนพระเมตไตรยโพธสตวกเปนเชนเดยวกน  เมอทรงตงมนในพระโพธญาณหวงปรารถนาตรสรเปนพระพทธเจาแลว  พระองคจะไมถอยจากพระปณธาน  แมจะตองเผชญกบความทกขยากล�าบากเพยงใดกตาม (กรมศลปากร 2550: 15-18)   

1.1.4 พระราชปจฉาวาดวยเรองทศญาณพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชตงพระราช

ปจฉาตอสมเดจพระพทธโฆษาจารยกบพระธรรมไตรโลกในเรองทศญาณ (ทศพลญาณ)* พบวาพระภกษทงสองวสชนาในประเดนทคลายกน เพยงแตพระธรรมไตรโลกสามารถอธบายหลกธรรมทศพลญาณไดเปนระบบเขาใจกวาสมเดจพระพทธโฆษาจารย (กรมศลปากร 2550: 18-22)  

ทเปนนายส�าเภาจนกระทงถงตรสรเปนพระพทธเจาในพระชาตทเปนเจาชายสทธตถะ  (นยะดา เหลาสนทร 2555: 80-81)* ทศพลญาณ หรอทบาลเรยกวา “ตถาคตพลญาณ 10” คอ พระญาณอนเปนก�าลงของพระตถาคต (พระพทธเจา) 10 ประการ ทท�าใหพระองคสามารถบนลอสหนาท (ตรสดวยเสยงอนดง) ประกาศพระศาสนาไดมนคง ประกอบดวย 1 ฐานาฐานญาณ คอ รกฎธรรมชาตเกยวกบขอบเขตและขดขนของสงทงหลายวา อะไรเปนไปได อะไรเปนไปไมได และแคไหนเพยงไร 2 กรรมวปากญาณ คอ รผลของกรรม 3 สพพตกคามนปฏปทาญาณ คอ หยงรขอปฏบตทจะน�าไปสคต (ภพภม) ทงปวง  4 นานาธาตญาณ คอ หยงรสภาวะของโลกอนประกอบดวยธาตตางๆ 5 นานาธมตตกญาณ คอ หยงรอธมตต (รอปนสยของสตวทงหลาย) 6 อนทรยปโรปรยตตญาณ คอ หยงรความยงและหยอนแหงอนทรยของสตวทงหลาย 7 ฌานาทสงกเลสาทญาณ คอ หยงรความเศราหมอง 8 ปพเพนวาสานสสตญาณ คอ ระลกชาตได 9 จตปปาตญาณ คอ หยงรการเกดและการตายของสตวทงหลาย 10  อาสวกขยญาณ คอ หยงรความสนไปแหงอาสวะทงหลาย  (พระพรหมคณาภรณ 2553: 323-324)

153 153

1.1.5 พระราชปจฉาวาดวยเรองโพธปกขยธรรมพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชตงพระราช

ปจฉาตอสมเดจพระพทธโฆษาจารยในเรองโพธปกขยธรรม* สมเดจพระพทธโฆษาจารยวสชนาตามหลกธรรมโพธปกขยธรรมโดยพระบาล (พระไตรปฎก) ขนมาอธบายซงไมไดมเนอหานาสนใจหรอมทรรศนะสวนตนสอดแทรกเลย (กรมศลปากร 2550: 23-29)  

1.1.6 พระราชปจฉาวาดวยเรองเหตทพระพทธศาสนามาประดษฐานในปจจนตประเทศพระราชปจฉานไมปรากฏพระราชปจฉาเปดจากสมเดจพระนารายณ

มหาราช  ซงเรมเรองดวยวสชนาของพระภกษซงไมทราบวารปแรกทกลาววสชนานนเปนพระภกษรปใด แตอกรปหนงคอพระธรรมไตรโลก พระราชปจฉานวาดวยเรองเหตทพระพทธศาสนามาประดษฐานในปจจนตประเทศมความดงน 

พระภกษไมปรากฏชอ (สนนษฐานวาเปนสมเดจพระพทธโฆษาจารย) วสชนาวา เรองทพระพทธศาสนาจะสญ ปฏเวธสญ (พระไตรปฎกสญหาย) ปฏบตสญสนไปนน  (หาผเรยนมได)  อาตมาขอไมวสชนาถวาย  หากศกษาพระบาล  (พระไตรปฎก)  แมนแลวจงจะวสชนาถวาย  จะขอวสชนาเทาทไดดงน  เมอมหาชนบททง  16  แควน  (ชมพทวป)  มพระสงฆผมอรหตผล และปฏสมภทาญาณ  ยอมจดจ�าพระไตรปฎกไดขนใจ  จงไมมการจารกพระไตรปฎกลงในใบลาน ดงนนกลบตรรนหลงทเขามาบวชในพทธศาสนาเมอพระอาจารยดบขนธนพพานไปแลว  จงไมมโอกาสไดศกษาเพราะพระไตรปฎกสญหายไปพรอมกบพระอาจารย  สวนผทมสมภารและมรรคผลทพระพทธเจาทรงโปรดไวกตางสนบญไปหมดแลว  ฉะนน  พทธศาสนาจงเสอมไปจากมหาชนบททง 16 แควน แตดวยวาชนผสนใจและหวงมรรคผล

* โพธปกขยธรรม  คอ  ธรรมอนเปนฝกฝายแหงความตรสร  ธรรมทเกอหนนแกอรยมรรคม  37 ประการ อนประกอบดวย สตปฏฐาน 4 สมมปปธาน 4 อทธบาท 4 อนทรย 5 พละ 5 โพชฌงค 7 และ มรรคมองค 8 (พระพรหมคณาภรณ 2551: 277-278)

154 154

ยงมอยในปจจนตประเทศ พทธศาสนาจงมาเจรญในปจจนตประเทศ  เพอสงเคราะหผทยนดในค�าสอนของพระพทธเจา  

จากนนพระธรรมไตรโลกวสชนาวา  พทธศาสนาเสอมหายไปจากมชฌมประเทศ  เพราะพระมหากษตรยมไดทรงทศพธราชธรรม  จงท�าใหประชาชนอพยพไปยงปจจนตประเทศ เมอมชฌมประเทศเสอมพทธศาสนาถงเพยงน  (ขาดอบาสก  อบาสกาอปถมภ)  จงสงผลใหภกษอพยพมายงปจจนตประเทศดวย  การทภกษผทรงพระไตรปฎกมาประดษฐานพทธศาสนาในปจจนตประเทศกเทากบเปนการน�าพระไตรปฎกมาประดษฐานในประเทศนดวย  ยงกลบตรชาวปจจนตประเทศสนใจใครบวชเรยน  พระไตรปฎกกถกสอนสบกนตอมา (กรมศลปากร 2550: 29-31) 

1.2 พระราชปจฉาวาดวยเรองของพระภกษ พระราชปจฉาวาดวยเรองของพระภกษสามารถแบงออกไดเปน  3 

ปญหาดงน

1.2.1 พระราชปจฉาวาดวยเรองการลาสกขาบทพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชทรงตง

พระราชปจฉาตอสมเดจพระพทธโฆษาจารยในเรองการลาสกขาบทโดยมใจความวา เพยงผปลงสกขาบทกลาวค�าวา “พทธ� ปจจกขาม” ถอวาผนนขาดจากความเปนภกษเลยหรอ สมเดจพระพทธโฆษาจารยวสชนาถวายวา การปลงสกขาบทนนยอมประกอบไปดวยองคธรรม 6 ประการ คอ “ (1)  จตต�  (2) เขตตญจ (3) กาลญจ (4) ปโยโค (5) ปคคโล ตถา (6) ปรชานนาต สกขาย   ปจจกขาน� ฉฬงคก�” หมายความวา จตตญจ หรอ จตต� คอ จตของผปลงสกขาบทไมยนดในภาวะของความเปนภกษแลว  เขตตญจ  (แปลวาแวนแควน)  คอ  ผปลงสกขาบทตองกลาวเปนบาลซงเปนภาษาทพระพทธเจาทรงอนญาตเทานน กาลญจ คอ ผปลงสกขาบทเปนปจจบนกาล ดวยผปลงสกขาบทรวาขณะนตนเปนคฤหสถแลว  ปโยโค  คอ  ผปลงสกขาบทกลาวเตมประโยค ปคคโล คอ ผปลงสกขาบทในส�านกของผทเปนมนษยเหมอน

155 155

กน ปรชานนา คอ ผปลงสกขาบทเขาใจถอยค�าปลงสกขาบท (กรมศลปากร 2550: 1-3) 

1.2.2 พระราชปจฉาวาดวยเรองภกษนนทาพระเจาแผนดนพระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชมพระ

ราชโองการใหอ�ามาตยน�าพระราชปจฉาของพระองคถามตอพระพรหมแหงวดปากน�าประสบ* ในเรองภกษวดวงไชยนนทาพระเจาแผนดนโดยมความวา  อ�ามาตยถามพระพรหมแหงวดปากน�าประสบวา  พระพรหมทานเหนเปนประการใดในเรองทสมเดจพระนารายณมหาราชทรงถกพระสงฆวดวงไชยนนทาวา พระองครกแขกเมอง (ชาวตางชาต) ยงกวาขาแผนดน เปนสงสมควรหรอไม พระพรหมทานจงตอบวา การนนทาเชนนเปนสงทพระภกษไมสมควรกระท�า แตพระเจาแผนดนพระองคสดบดวยพระองคเองหรอทวา พระภกษนนทาพระองค อ�ามาตยตอบกลบวา ขาหลวงเปนผกราบทล พระพรหมทานจงสรปตอบวา ถาเปนเชนนแสดงวาขาหลวงอยากไดยศฐานนดรศกดและลาภสกการะจงเพดทลพระองคเชนน พวกเขาตองการใหพระองคกระท�าอกศลกรรมเพราะพระองคไมไดสดบดวยพระองคเอง (กรมศลปากร 2550: 4-5)  

1.2.3 พระราชปจฉาวาดวยเรองการหามกะเทยบวชในพทธศาสนาพระราชปจฉานไมปรากฏพระราชปจฉาเปดจากสมเดจพระนารายณ

มหาราช  แตกลบเรมเรองดวยวสชนาของพระภกษซงไมทราบวารปแรก ทกลาววสชนานนเปนพระภกษรปใด สวนพระภกษอกรปหนงคอพระธรรมไตรโลก  พระราชปจฉานวาดวยเรองการหามกะเทยบวชในพทธศาสนา มความดงน

พระภกษไมปรากฏชอ (สนนษฐานวาเปนสมเดจพระพทธโฆษาจารย)  วสชนาในพระราชปจฉานวา  เหตทพระพทธเจาทรงหามไมใหนปงสกะ**

* ในค�าใหการขนหลวงหาวดวา  พระพรหมรปนเปนพระอาจารยของสมเดจพระนารายณมหาราช (กรมศลปากร 2550: 4 เชงอรรถท 2)** อรรถกถาปณฑกวตถในพระวนยปฎกมหาวรรคอธบายความหมายของนปงสกะไววา  นปงสกะ

156 156

บวช เพราะนปงสกะเปนอภพบคคล ไมสามารถเขาถงมรรคผลได และการเกดเปนนปงสกะเพราะมอเปกขาสนตรณจตเปนอกศลผล ดงนนจงไดเรยกวา  วปากาวรณ*  (วปากเปนเครองกน)  ดงในพระบาล  (พระไตรปฎก)  วา  นปงสกะทงหลายมกเลสหนา  ทงก�าลงกระวนกระวายเดอดรอนดวยกามราคะ และมแรงปรารถนาครอบง�าดวยความรกและความใคร ดวยเหตนนปงสกะแมจะบวชกจะรกษาสกขาบทไมได ดงมปรากฏวา มนปงสกะผหนงบวชในพทธศาสนา กเขาไปยงกลมภกษหนม และกลาวใหภกษหนมทงหลายท�ารายซงตน ภกษหนมทงหลายจงตอวาและขบไลนปงสกะออกจากส�านก ตอจากนนนปงสกะจงเขาไปยงกลมสามเณรแลวกลาวใหสามเณรท�ารายตน สามเณรตางตอวาและขบไลนปงสกะออกไปจากส�านก จากนนนปงสกะกไปยงกลมควาญชางและมา กลาวใหพวกควาญชางและมาท�ารายตน ควาญชางและมาตางตอวานปงสกะวาเปนถงพทธบตรทตองรกษาพรหมจรรยแตไฉนถงกระท�าตนเชนน ภกษไดยนดงนจงน�าความไปทลพระพทธเจาใหพระองคออกพทธบญญตหามนปงสกะบวช  และดวยจตของนปงสกะประกอบดวยราคะ โทสะ โมหะ และอวชชา มกชอบกระท�าอกศลกรรมโดยเปนสนดานจงตองไปเกดในอบายภมทง 4 

จากนนพระธรรมไตรโลกวสชนาเรองนตอวา  ดวยมนษยทงหลาย มไตรเหตปฏสนธ คอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะเกดขนพรอมกบปฏสนธจต ถาจะบวชในพระพทธศาสนา จะสามารถไดฌานและมรรคผล แตถาหากเปนทเหตปฏสนธ  คอ  อโลภะ  อโทสะ  เกดขนพรอมกบปฏสนธจต  แมจะบวชภาวนากไมไดฌานและมรรคผล เปนเชนนเพราะหาไมมปญญาเกดขน

เปน1ในบณเฑาะกทง  5  ประเภท  โดยนปงสกะเปนบณเฑาะกทเกดมาแลวไมมเพศ  ไมมภาวรปตงแตเกด (ไมมอวยวะบงบอกวาอยางแนชดวาเปนเพศชายหรอเพศหญง) (พระไตรปฎกและอรรถกถาฉบบมหามกฏราชวทยาลย เลมท 4 2525: 309-310)* เปนหนงในองคธรรมของผทไมสามารถบรรลมรรคผลได ซงมกปรากฏในพระอภธรรมปฎก ธาตกถา-บคคลบญญต วา “บคคลทประกอบดวย กมมาวรณ กเลสาวรณ วปากาวรณ ไมมศรทธา ไมมฉนทะ มปญญาทราม โงเขลา เปนผไมควรหยงลงสนยามทถกตองในกศลธรรมทงหลาย บคคลเหลานเรยกวา อภพพาคมนบคคล คอ บคคลผไมควรแกการบรรลมรรคผล” (พระไตรปฎกและอรรถกถามหามกฏราชวทยาลย เลมท 79 2525: 206)

157 157

ในขณะปฏสนธจต ผเปนไตรเหตปฏสนธและทเหตปฏสนธนน พระพทธเจาทรงอนญาตใหบวชเพราะไมมเศษอกศลกรรมมา  สวนนปงสกะเปนอเหตปฏสนธคอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ ไมไดเกดแตปฏสนธจต จงวาเปน อเหตปฏสนธ พระพทธเจาจงมทรงอนญาตใหบวชดวยมโทษและมเศษอกศลกรรมมาดวย เหมอนกรณทพระพทธเจาไมอนญาตใหนาคบวชนอกจากนาคเปนอเหตปฏสนธเชนกน นปงสกะมราคะตณหามากจงสงผลใหมความใครในกามคณ (กรมศลปากร 2550: 31-34)       

2. สมเดจพระนารายณมหาราชกบพระราชปจฉา เกยวกบสถานการณบานเมอง: กรณเรองแขกเมอง

พระราชปจฉานมความวา  สมเดจพระนารายณมหาราชมพระราชโองการใหนายสทธถามพระพรหมแหงวดปากน�าประสบเรองแขกเมองวา ในเวลานแขกเมอง (ชาวตางชาต) เขามาเปนจ�านวนมาก พระพรหมทานมความเหนในเรองนอยางไรบาง พระพรหมตอบวา เราอยมาสามแผนดนแลว ไมเคยไดยนเลยวา มแขกเมองเขามามากเชนน และแขกเมองเขามามากมายเชนนกเพราะพระบารมของสมเดจพระนารายณมหาราช นายสทธจงถามตอวา  แขกเมองไดทลตอพระเจาอยหววา  แขกเมองจะเขามาอกมากกวาน  ฉะนนพระเจาอยหวจงใหมาถามพระคณเจาวา  หากแขกเมองเขามาอกมาก พระคณเจาเหนเปนประการใด พระพรหมทานตอบวา พระองคทรงทราบอยในพระทยทกประการ จากนนนายสทธจงน�าวสชนาของพระพรหมแหงวดปากน�าประสบทลตอสมเดจพระนารายณมหาราช พระองคทรงพระสรวลแลวตรสวา พระมหาพรหมทานนวาจาหลกแหลมและรหลกการ ชางเสยดายททานชราภาพมากแลว หากยงหนมกวานเราคงไดอาศยพระคณเจาเปนทปรกษาหารอกจตางๆ ไดในภายภาคหนา (กรมศลปากร 2550: 13-14)

3. วเคราะหวสชนาในพระราชปจฉาแหงสมเดจพระ-นารายณมหาราช

158 158

พระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชนอกจากจะเปนหลกฐานใหเหนถงความสนพระทยของพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยาพระองคหนงทมตอพทธศาสนาและสถานการณทางการเมองแลว  สงทนาศกษาเปนอยางยงคอวสชนาของพระภกษ  จงน�าไปสการวเคราะหวสชนาทมปญหา  โดยพบวามทงหมด 6  เรอง*  จงสมควรอธบายเพอใหเกดความเขาใจในวสชนาของพระภกษยงขน

3.1 วสชนาเรองทวาดวยชาวอตตรกรทวป**มไดเปนทกขปญหาของวสชนาขอนมาจากพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณ

มหาราชทวา  “ชาวอตตรกรทวปเปนผไมมความทกขนนยอมผดหลกธรรมปรมตถหรอไม  เพราะทางโลกยธรรมแลวยอมมผทมความทกข”  พระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชขอนแสดงใหเหนวา  พระองคทรงสงสยเรองคตความเชอในไตรภมหรอวรรณคดพทธศาสนาประเภทคมภรโลกศาสตรและจกรวาลวทยา***  วาเมอทกสรรพสงลวนมความทกข  และไมมสงใดหนพนจากกฎแหงไตรลกษณ****  ท�าไมชาวอตตรกรทวปจงไมมความทกข  ซงสมเดจพระพทธโฆษาจารยพยายามอธบายวา  ผทไมมความทกขกม  ซงทานยกตวอยางครอบครวพราหมณทยอมรบในการตายของบตรชายได เพราะกระท�ามรณานสตภาวนาอยเสมอ กบอธบายลกษณะของ ชาวอตรกรทวปตามขอมลในคมภรโลกศาสตรวา ชาวอตรกรทวปไมยดตดในของของตน ถอศล 5 เปนอปนสย ความทกขจงไมมแกชาวอตตรกรทวป ซงวสชนานไมเปนทพอพระทยของสมเดจพระนารายณมหาราช เนองจาก

* การศกษาในสวนนจะไมวเคราะหพระราชปจฉาทวาดวยเรองทศญาณ โพธปกขยธรรม และการลาสกขาบท เนองจากวสชนาในพระราชปจฉาทง 3 ปญหามความสมเหตสมผล และเปนการเสนอขอมลทตรงตามพระไตรปฎกอนเปนขอมลปฐมภม** ขออนญาตใชค�าวา “อตตรกรทวป” เพราะเปนค�าทปจจบนนยมใชมากกวาค�าวา “อดรกร”*** คมภรทวาดวยเรองราวเกยวกบโลกและจกรวาลในคตพทธศาสนา**** ไตรลกษณ คอ ลกษณะสาม อาการทเปนเครองก�าหนดหมายใหรถงความจรงของสภาวธรรมทงหลาย ทเปนอยางนนๆ 3 ประการ ไดแก 1 อนจจตา ความเปนของไมเทยง 2 ทกขตา ความเปนทกขหรอความเปนของคงทนอยมได  และ  3  อนตตตา  ความเปนของมใชตวตน  (พระพรหม คณาภรณ 2551: 119-120)

159 159

พระองคทรงแลเหนวา  ทกสรรพสงไมมสงใดรอดพนจากความทกขได  แตการด�ารงชวตของชาวอตตรกรทวปจงมความขดแยงกบพทธธรรม  แตเอาตามขอเทจจรง ขอมลชาวอตตรกรทวปไมมปรากฏในพระไตรปฎก แตกลบมปรากฏในคมภรโลกศาสตรหลงสมยพทธกาลเปนสวนมาก อาทเชน คมภรพระโลกสณฐาน คมภรสารตถสงคหะ คมภรพระโลกสณฐานบญญต คมภรพระจกรวาฬทปน ฯลฯ (นยะดา เหลาสนทร 2555: 51-75) จากพระราชปจฉานสงผลใหเกดการตงค�าถามขนตามมาวา  ท�าไมพทธศาสนาจงสรางความเชอหรอต�านานเรองอตตรกรทวปขนมาเพอแยงกบพทธธรรมวาดวยเรองของความทกข  เพราะหากมอตตรกรทวปตามขอมลในคมภรประเภทโลกศาสตรจรง แสดงวายงมบางสงทไมมความทกข ดงนนจงกลาวไมไดวา ทกสรรพสงลวนมความทกข 

ทวาคมภรโลกศาสตรในเนอหาคตเรอง “มหาทวปทง 4”* ยงมทวปอกสองชอวา “อมรโคยานทวป” และ “ปพวเทหทวป” เปนทวปทไมมความทกขเชนเดยวกบอตตรกรทวป จงมเพยงชมพทวปเทานนทปรากฏความทกข ดวยเหตนจงสงผลใหพระโพธสตวและพระพทธเจาลวนอบตขนในชมพทวปเพอขจดความทกขของเวไนยสตว  เรองคตมหาทวปทง  4  นจงสรางขนมาเพออธบายและสงเสรมสถานทอบตของพระโพธสตวและพระพทธเจาทงหลายนนเอง     

3.2 วสชนาเรองทวาดวยคนเชอกรรมปญหาของวสชนาเรองนมาจากพระราชปจฉาแหงสมเดจพระ

นารายณมหาราชทวา  “ชายคนหนงเขาไปในปาแลวประสบภยจากชางและเสอ ชายผนนปลงวา ถาหากมกรรมกบชางและเสอกจะถกชางและเสอท�าราย  แตถาไมมกรรมกบชางและเสอ  สตวทงสองกจะไมท�ารายตน  พอชายผนนเขาไปปะทะกบชางและเสอ จงถกชางและเสอท�ารายจนตาย เมอเปนเชนนแสดงวา ชายผนมกรรมหรอไมมกรรมกบชางและเสอ” พระราช

* ประกอบดวยอตตรกรทวป  อมรโคยานทวป ปพวเทหทวป และชมพทวป

160 160

ปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชขอนแสดงใหเหนวา พระองคทรงมความสนพระทยในเรองของกฎแหงกรรม โดยยกเรองของผชายคนหนงเขาปาแลวเผชญภยจากชางและเสอ ชายผนเชอวาตนเองไมไดท�ากรรมไว ชางและเสอจะไมท�ารายตนอยางแนนอน แตกลบไมเปนเชนนน ปรากฏวาชาย ผนนกลบจบชวตลงดวยการถกชางและเสอท�าราย หากเปนเชนนจะสามารถตดสนไดหรอไมวา ชายคนนมกรรมหรอไมมกรรมกบสตวทงสอง ถามองพระราชปจฉาขอนเพยงผวเผนจะดเปนเรองธรรมดา แตกเปนการวสชนาทยากเชนกน วสชนาของพระภกษทงสองสามารถวเคราะหไดดงน

สมเดจพระพทธโฆษาจารยวสชนาไปทางเรองของการเอาตวรอด โดยยกค�าตรสของพระมหาชนกในมหาชนกชาดกมาเปนกรณตวอยาง  เปนตน สวนวสชนาของพระธรรมไตรโลกพอมการอธบายถงเรองของกฎแหงกรรมเลกนอยวา  กรรมนนตองมเหตปจจยมาจากกรรมเรมตนหรอทเรยกวา “กรรมเกา”  หากไมมกรรมเกากจะไมมกรรมใหม  วสชนาในขอนของพระธรรมไตรโลกยงไมท�าใหพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชกระจางชด แลวยงวนเขาไปในประเดนเดยวกบสมเดจพระพทธโฆษาจารยทวาเรองของการเอาตวรอด โดยยกวาพระพทธเจามพทธบญญตอนญาตใหภกษสามารถปนตนไมหนไดในยามทเผชญกบภยอนตราย แตประเดนส�าคญของพระราชปจฉาในขอนคอ เหตทสตวท�ารายชายผนจนตายนนเปนเพราะเรองของกฎแหงกรรมหรอไม ดวยสมเดจพระนารายณมหาราชทรงเปรยวา ชายผนเชอวาตนเองไมไดสรางกรรมตอสตวรายทงสอง  สตวรายทงสองจงไมควรท�ารายชายผน  แตเรองกฎแหงกรรมเปนเรองของเหตและผล ดงค�าทวา  หวานเมลดพนธใดไวยอมไดพชพนธนน  การทสตวปาท�ารายชายผนจนตายเปนเพราะชายผนเคยท�ากรรมตอสตวทงสองนมากอนในอดตชาต ดงมปรากฏในพระไตรปฎกคอ “นารทกสสปชาดก*” 

พระนางรจผเปนพระธดาแหงพระเจาองคตราชทรงเลาเรองกฎแหงกรรมโดยยกอดตชาตของพระนางถวายแดพระบดาวา  ครงหนงพระนาง

* เปนชาดกล�าดบท 8 ในทศชาดก หรอทชาวพทธไทยรจกกนในชอวา “พระเจาสบชาต”

161 161

เกดเปนบตรชายชางทอง  ไดลอบเปนชกบภรรยาของผอน  หลงจากตายกมาเกดเปนบตรชายคหบดคบแตกลยาณมตรประกอบแตบญกศล  ชาตตอมาเกดเปนลงถกพอของตนกดลกอณฑะขาด เพราะไมอยากใหมายงกบนางลงทเปนบรวารของตน จากนนเศษกรรมในชาตทเปนบตรชายชางทองสงผลใหเกดเปนลาและววแบกสมภาระและท�างานหนกตลอดชวต ชาตตอมาเกดเปนบณเฑาะก พอสนบญกอบตเปนเทพธดาเสวยผลบญจากชาตทเปนบตรชายคหบด เปนตน (พระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลมท 28 2539: 377) 

เรองกรรมทยกมานเปนหลกฐานยนยนไดวา พทธศาสนาเชอวาทกผลยอมมเหต  ดงนนเรองกรรมของชายผนจงอธบายไดดวยทรรศนะเรองกรรมในผลขามภพขามชาต  หากน�าเรองกรรมใหผลขามภพขามชาตมาอธบาย พอจะสรางความเขาใจไดมากกวาวสชนาของสมเดจพระพทธโฆษา จารย  แตวสชนาของพระธรรมไตรโลกยงมความสอดคลองคอ  พระธรรมไตรโลกอางเรองผลทเกดขนลวนมาจากกรรมเกา ซงกคอเรองของกรรมใหผลขามภพขามชาตนนเอง แตเมอพจารณาวสชนาของสมเดจพระพทธโฆษาจารยอยางถถวนแลว สามารถอธบายเรองกรรมกบการรกษาตวใหรอดจากภยอนตรายไดวา ค�าวา “กรรม” คอ “การกระท�า” บางทการกระท�าบางอยางของชายผนอาจเปนตนเหตทท�าใหสตวทงสองท�ารายจนตายกเปนได เชน  การเคลอนไหวตวจนท�าใหสตวทงสองกลว  จงตองท�าการปองกนตวเองตามสญชาตญาณ ดวยการจโจมท�ารายชายผนจนถงแกความตาย หรอมองในอกแงมมหนงวา การกระท�า (กรรม) สามารถชวยใหชายผนรอดจากภยของสตวทงสองได เชน การปนขนตนไมดงมปรากฏในพทธบญญต การทพระพทธเจาทรงอนญาตใหภกษทงหลายหนภยจากสตวรายและปศาจดวยการปนตนไมนน แสดงใหเหนวาพระพทธเจาทรงยกยองการรกษาชวตของตนใหรอดจากอนตรายเปนเรองส�าคญ หรออยางทปรากฏในค�าตรสของพระมหาชนกถงเรองการรกษาตวรอดใหพนภยนนเปนสงทดนนเอง  

162 162

3.3 วสชนาเรองทวาดวยความรของพระโพธสตวในชาตกอนปญหาของวสชนาเรองนมาจากพระราชปจฉาแหงสมเดจพระ

นารายณมหาราชทวา  “เมอครงพระสมณโคดมพทธเจาเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรสามารถรหรอไมวาพระองคจะตรสรเปนพระพทธเจา เพราะพระเมตไตรยโพธสตวซงสถตบนสวรรคชนดสตยงสามารถลวงรวาพระองคจะไดตรสรเปนพระพทธเจา และหากพระเมตไตรยโพธสตวลงมาเสวยพระชาตเปนมนษยแลวจะทรงรไหมวาพระองคจะไดตรสรเปนพระพทธเจา” สรปคอพระราชปจฉาของสมเดจพระนารายณมหาราชขอนก�าลงจะถามวา  พระโพธสตวสามารถลวงรวาพระองคจะตรสรเปนพระพทธเจาไดหรอไม  สมเดจพระพทธโฆษาจารยวสชนาวา  พระเมตไตรยโพธสตวและพระเวสสนดรโพธสตว (พระสมณโคดมพทธเจา) สามารถลวงรวา พระองคเองจะตรสรเปนพระพทธเจา  ซงประเดนนไมปรากฏในพระไตรปฎก  วสชนาของสมเดจพระพทธโฆษาจารยมาจากอทธพลของอรรถกถาเวสสนดรชาดก โดยทจรงแลว เมอศกษาเวสสนดรชาดกในพระไตรปฎกจะพบวา กมทรรศนะทเสนอวา พระเวสสนดรโพธสตวทรงทราบวาพระองคจะตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต ดงในตอนทพระเวสสนดรโพธสตวตรสตอสองกมารทก�าลงซอนอยในสระบววา ลกทงสองจงชวยใหบารมของพอบรบรณ จงท�าตามค�าขอของพอ ขอจงเปนดจเรอทไมหวนไหวตอกระแสน�า (พระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย  เลมท  28  2539:  511-512)  แสดงใหเหนวาพระเวสสนดรโพธสตวเขาพระทยวา พระองคทรงตองสรางบารมใหสมบรณเพอสมโพธญาณ (ญาณทตรสรเปนพระพทธเจา) กบคมภรพระมาลยสตร*  ซงเปนเรองราวทไมปรากฏในพระไตรปฎกหากจะมในพระไตรปฎกคอ เหตการณทพระมาลยเขาเฝาพระศรอารย (พระเมตไตรยโพธสตว) แลวพระองคแจงถงการลงไปตรสรเปนพระพทธเจาในยคของพระองค หรอแม

* พระมาลยสตร เปนพระสตรนอกพระไตรปฎก เลาเรองราวในลกษณะนทานธรรม ประกอบดวยเรองราวบญญาภนหารของพระมาลยทนาตดตาม  เปนพระทมฤทธและญาณอนสงสด  สามารถเดนทางไปสวรรค รวมทงยมโลก ไดดวยก�าลงแหงฤทธ ทงยงน�าสารจากสตวนรก เทวดา และพระศรอารย (พระเมตไตรยโพธสตว) กลบมาแจงตอชาวโลกอกดวย (เดนดาว ศลปานนท 2553: 6-7)

163 163

กระทงเรองพระยาชางฉททนตในฉททนตชาดกทมอบงาของตนใหแกนายพรานนน ไมใชเพราะไมรกงาของตน แตรกในความเปนพระพทธเจา (การไดบรรลสพพญญตญาณ) มากกวาจงยอมสละได (พระไตรปฎกและอรรถกถาฉบบมหามกฏราชวทยาลย เลมท 61 2536: 401) เปนขอมลทมาจากอรรถกถาฉททนตชาดก ดงนนสรปวา พระเวสสนดรโพธสตวทรงทราบวาพระองคจะตรสรเปนพระพทธเจาจรง แตในขอมลของพระเมตไตรยโพธสตวทสมเดจพระนารายณมหาราชทรงสงสยนนไมมปรากฏในพระไตรปฎก แตมาปรากฏในคมภรมาลยสตรแทน  รวมการยกตวอยางเรองพระยาชางฉททนตกเปนเรองในอรรถกถาฉททนตชาดก แตอยางไรกตาม พทธศาสนายนยนวาพระโพธสตวรวาพระองคจะตองตรสรเปนพระพทธเจา คอ เวสสนดรชาดก 

3.4 วสชนาเรองทวาดวยเหตทพระพทธศาสนามาประดษฐานในปจจนตประเทศ ปญหาของวสชนานมาจากพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณ

มหาราชทวา “พทธศาสนามาประดษฐานในปจจนตประเทศไดเชนไร” พระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชขอนแสดงใหเหนวา  พระองคทรงมความสนพระทยในเรองของการมาสถาปนาพทธศาสนาในดนแดนปจจนตประเทศ  (ดนแดนชายแดนชมพทวป)  พอสรปใจความของวสชนานไดวา  พระภกษผไรนาม  (สนนษฐานวาเปนสมเดจพระพทธโฆษาจารย) วสชนาวา เมอพระผทรงพระไตรปฎกลวนเปนพระอรหนตจงไมไดบนทกลงพระไตรปฎกไวในใบลาน พอพระอาจารยเหลานละสงขารไปจงสงผลใหพระไตรปฎกสญหายไปดวย พทธศาสนาจงสาบสญไปจากชมพทวป และเนองดวยในปจจนตประเทศพอมผทสนใจในรสพระธรรมอยบาง  พทธศาสนาจงมาเจรญในปจจนตประเทศ  สวนวสชนาของพระธรรมไตรโลกวา  เปนเพราะพระมหากษตรยไมทรงทศพธราชธรรม ประชาชนพากนอพยพไปยงปจจนตประเทศ จงสงผลใหพระภกษอพยพไปดวย พทธศาสนาจงมาเจรญขนในประเทศชายแดนชมพทวป

 หากน�าวสชนาของพระภกษทงสองมาศกษาหาขอเทจจรงดวยหลก

164 164

ฐานในคมภรทางพทธศาสนา คงเปนไปไดยาก เพราะการขยายพทธศาสนาไปยงชายแดนชมพทวปนนเปนเหตการณหลงสมยพทธกาลซงไมมปรากฏในพระไตรปฎก ดงทพระภกษผไรนามกลาววา “ตามแตอาตมาภาพพจารณาดวยปญญาน” (กรมศลปากร 2550: 29) แสดงวาทานประมวลค�าตอบขนมาจากความรเทาททานมกลนจนเปนวสชนา  รวมทงวสชนาของพระธรรมไตรโลกกเปนไปในลกษณะเดยวกนคอ  เปนการคาดการณจากความเหนสวนตว  เมอวเคราะหวสชนาของพระภกษผไรนามพบวา  ทานเชอวาการทพทธศาสนาสาบสญไปจากมชฌมประเทศเพราะไมไดบนทกค�าสอนของพระพทธเจาไว  สวนปจจนตประเทศมผเลอมใสในพทธศาสนาจงท�าใหพทธศาสนาเจรญในดนแดนบรเวณแถบนน สวนพระธรรมไตรโลกเสนอวา มสาเหตจากพระมหากษตรยไมทรงทศพธราชธรรม  ประชาชนจงอพยพไปยงปจจนตประเทศพรอมดวยพระภกษ  สงผลใหพทธศาสนามาเจรญยงปจจนตประเทศ

3.5 วสชนาเรองทวาดวยเหตทหามมใหกระเทย*บวชในพทธศาสนา ปญหาของวสชนานมาจากพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณ

มหาราชทวา  “ท�าไมจงหามกระเทยบวชในพทธศาสนา”  พระราชปจฉาของสมเดจพระนารายณมหาราชขอนแสดงใหเหนวา  พระองคทรงมความพระสนพระทยในเรองการหามกระเทยบวชในพทธศาสนา  วสชนาของพระภกษมความคลาดเคลอนไปจากพระวนยปฎก และตองขออธบายเรองของค�าวา  “กระเทย”  ในทนมความหมายไมตรงกบกระเทยทเขาใจกนในปจจบน  พระภกษทงสองวสชนาตรงกนวา  “นปงสกะ”  (คนทไมมอวยวะเพศบอกชดวาเปนชายหรอหญง)  หามบวชในพทธศาสนา  แตไมไดหมายถงชายทมอปนสยเปนผหญงหรอชายรกชายเหมอนอยางในปจจบน หากพจารณายอนไปในพระวนยปฎกกพอมพทธบญญตหามบณเฑาะก**บวช

* ขออนญาตใชค�าวา  “กระเทย”  ซงเปนศพทนยมในปจจบน    ถงแมในพระราชปจฉาจะใชวา “กะเทย” กตาม** ขออนญาตใชค�าวา “บณเฑาะก” ตามทปรากฏพระวนยปฎก ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย 

165 165

ในพทธศาสนา  (พระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย  เลมท  4 2539: 173-174) พระวนยปฎกมไดอธบายชดเจนวา บณเฑาะกมลกษณะเชนไร จนกระทงอรรถกถาพระวนยปฎกคอคมภรทเกดหลงสงคายนาพระไตรปฎกไดอธบายลกษณะของบณเฑาะกไวใหชดเจนยงขน  แตกไมแนชดวาจะตรงกบความเขาใจในสมยพทธกาลหรอไม  และอกอยางสงเกตไดวาในวสชนาจะใชค�าวา  “นปงสกะ”  หมายถงบคคลทมเพศไมชดเจนวาเปนชายหรอหญงในเชงกายภาพ สวนในพระวนยปฎกจะใชค�าวา “บณเฑาะก” ปญหาคอวสชนาของพระภกษทงสองไมตรงกบพระวนยปฎก  แตมความตรงกบทรรศนะทางคมภรอรรถกถาและมความเปนไปไดวาคมภรอรรถกถาอธบายไมตรงกบพระวนยปฎกซงในประเดนนยงคงตองถกเถยงและศกษาเพมเตมในโอกาสอนตอไป  

3.6 วสชนาเรองทวาดวยภกษนนทาพระเจาแผนดนพระพรหมแหงวดปากน�าประสบวสชนาอธบายพระราชปจฉาเรอง

นวา  การทภกษนนทาพระเจาแผนดนเปนเรองไมสมควร การวสชนาของพระพรหมจงน�าไปสการคนควาวาเรองนมปรากฏในพระวนยปฎกหรอไม ผลคอไมพบขอบญญตทวาหามภกษนนทาพระเจาแผนดน  จะมเพยงแตพระพทธเจาตรสสอนไวในอรณวภงคสตรวา การนนทาหรอการพดลบหลงนนถาไมเปนความจรงและไมสรางประโยชนกไมสมควรทจะพดตอผใด หรอถาเปนเรองจรงแตไมสรางประโยชนกไมสมควรทจะพดตอผใดเชนกน (พระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลมท 14 2539: 396) แสดงวาพระพรหมแหงวดปากน�าประสบเหนดวยกบพทธธรรมนจงวสชนาไปเชนนนวา ภกษไมสมควรนนทาลบหลงเรองพระเจาแผนดน แตสงทไดจากวสชนาของพระพรหมแหงวดปากน�าประสบในครงนคอ  เรองการไตรตรองและพจารณาในสงทผอนมาบอก  กอนทจะตดสนใจเชอนนควรหาหลกฐานใหไดเสยกอน  ดงทปรากฏใน  “เกสปตตสตร”  หรอทรจกกนในชอพระสตร

ถงแมวาในพระราชปจฉาจะใชค�าวา “นปงสกะ” กตาม

166 166

วา  “กาลามสตร”  มขอธรรมหนงทตรงกบทรรศนะของพระพรหมแหงวดปากน�าประสบเทศนถงสมเดจพระนารายณมหาราชวา  การไตรตรองกอนทจะเชออะไรดวยปญญา  ไมสมควรปลงใจเชอ  ดวยการไดยนไดฟงกนมา (พระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย  เลมท  20  2539:  257) เนองจากตนเหตของพระราชปจฉาในขอนมาจากขาหลวงทลสมเดจพระนารายณมหาราชวา  พระภกษวดวงไชยนนทาพระองค  พระพรหมทาน ไมอยากใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงพระพโรธพระภกษวดวงไชยเนองมาจากเรองทพระองคไมไดสดบดวยพระองคเองโดยตรงแลวยงหาหลกฐานไมได จงสรปวาวสชนาเรองพระภกษนนทาพระเจาแผนดนไมใชสงทผดตอพระวนย แตอยางไรกตามพระพทธเจาทรงมทรรศนะอคตตอการนนทาวาเปนสงทไมสมควรกระท�าเปนอยางยง

บทสรปพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชเปนหลกฐานหนง

ทท�าใหเหนวา  พระมหากษตรยมความสนพระทยศกษาพทธศาสนา  ดวยการตงพระราชปจฉาตอพระภกษชนผใหญ  (ดงปรากฏในพระราชปจฉาทสมเดจพระนารายณมหาราชทรงตงพระราชปจฉาตอสมเดจพระพทธโฆษา จารย  พระธรรมไตรโลก  พระพรหมแหงวดปากน�าประสบ  และภกษผไมปรากฏนาม) เพอใหพระภกษอธบายใหเกดความกระจาง การศกษาพบวา บางวสชนาพระภกษตอบไมสอดคลองกบพระไตรปฎกอนเปนพทธพจนของพระพทธเจา  ซงควรยดเปนส�าคญมากกวาคมภรพทธศาสนาเรองอน เชน คมภรอรรถกถาพระวนย อรรถกถาชาดกตางๆ  คมภรพระมาลยสตร เปนตน  ทงนพระราชปจฉาแหงสมเดจพระนารายณมหาราชนอกจากจะแสดงใหเหนถงความสามารถในการวสชนาของพระภกษชนผใหญแลว  ยงแสดงใหเหนวา  พระองคทรงสงเกตในความขดแยงระหวางพทธธรรมกบความเชอทางพทธศาสนา เชน เรองความทกขไมมในอตตรกรทวป ซงเปนประเดนทนาศกษาเพอหาค�าตอบวา พทธศาสนามทรรศนะทวา ทกสรรพสง

167 167

ลวนมความทกข ฉะนนท�าไมชาวอตตรกรทวปจงไมมความทกข ประเดนนมความขดแยงกบความเชอกระแสหลกของพทธศาสนาอยางชดเจน นอกจากพระราชปจฉาจะเปนวรรณคดไทยพทธศาสนาทใหความรเกยวกบพทธธรรมและความรในพทธศาสนาเรองอนแลว ยงเปนแหลงขอมลส�าหรบการศกษาประวตศาสตรไทยสมยกรงศรอยธยาไดอกดวย ดงมปรากฏคอ กรณพระราชปจฉาวาดวยเรองแขกเมอง เปนตน 

168 168

บรรณานกรม

กรมศลปากร,  2550. ประชมพระราชปจฉา เลม 1.  กรงเทพฯ:  ส�านกพมพคณะรฐมนตรและ ราชกจจานเบกษา.

ชลดา  เรองรกษลขต,  2549.  วรรณลดา รวมบทความวจยและบทความวชาการภาษาและวรรณคดไทย. กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เดนดาว ศลปานนท, 2553. แกะรอยพระมาลย. กรงเทพฯ: ส�านกพมพมวเซยม.

นยะดา เหลาสนทร, 2555. ไตรภมโลกวนจฉยกถา สำานวนท 1. กรงเทพฯ: ส�านกพมพลายค�า.

พระญาลไทย, 2554. ไตรภมพระรวง. กรงเทพฯ: ส�านกพมพศลปาบรรณาคาร.

พระพรหมคณาภรณ, 2551. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (ชำาระ-เพมเตม ชวงท 1).  พมพครงท 12. โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พฒน  เพงผลา, 2549. ประวตวรรณคดบาล. พมพครงท 6 กรงเทพฯ: ส�านกพมพมหาวทยาลยรามค�าแหง.

พสทธ กอบบญ, 2548. ปจฉา-วสชนา : กลวธวรรณศลปในวรรณคดไทยพทธศาสนา. วทยานพนธ อกษรศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลมท 4, 14, 20, 27 และ 28.  กรงเทพฯ:  โรงพมพมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหามกฏราชวทยาลย, 2525. พระไตรปฎกและอรรถกถาภาษาไทยฉบบมหามกฏราชวทยาลย เลมท 4, 58 และ 61. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย.