อนเนองมาจากพระนาม “นเรศวร”* On the Varied Names of King Naresuan the Great

อรอษา สวรรณประเทศ

บทคดยอ บทความนศกษารปปรากฏตางๆ ของพระนามของสมเดจพระนเรศวรมหาราชในฐานะท

เปนคตชนคดจากหลกฐานทางประวตศาสตรและวรรณคดทงของไทยและของตางประเทศ เพอสบหา

ทมาของพระนาม “นเรศวร” อนเปนพระนามทใชกนอยในปจจบน ผลการศกษาพบวา พระนาม

ดงเดมของสมเดจพระนเรศวร คอ นเรศ (นร+อศ) แตตอมาภายหลงไดมการผนไปตามปรบท

วฒนธรรม และปรากฏเปนรปตางๆ สวนรปศพท นเรศวร (นร+อศวร) ปรากฏครงแรกในวรรณคด

เรองลลตเตลงพาย พระนพนธสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส ในสมยรชกาลท 3

แหงกรงรตนโกสนทร ตอมาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดสถาปนาพระนาม “นเรศวร”

ใหเปนพระนามทเปนทางการโดยจารกไวทฐานพระพทธรปปางหามสมทรทพระบาทสมเดจพระนง

เกลาเจาอยหวสรางถวายบรพกษตรย พรอมกนนยงไดถวายพระสมญญานามวา “มหาราช” จารก

ตอทายพระนามไวในคราวเดยวกนอกดวย ซงนบวาเปนครงแรกทมการถวายพระสมญญานาม

“มหาราช” แดพระมหากษตรยในประเทศไทย

คาสาคญ : สมเดจพระนเรศวรมหาราช, พระนเรศ, พระนรศ Abstract This article aimed to study the inflections of the name of King Naresuan the great which are very interesting indeed to folkloristics. From a study of variants of literary sources in Thai and foreign languages, it was found that the King’s name must have originally been “Naret” but mispronunciations through interpreters could have got the name inflected to “Narit.” The name “Naresuan” came later. It first appeared in a literary epic by Prince Paramanuchitchinorot, Taleng Pai, written during the reign of King Rama III in the first half of the * บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง สมเดจพระนเรศวรมหาราช : พลงขบเคลอนเบองหลง

ประชาชาต (King Naresuan the Great : The Dynamic Power behind the Nation)

หลกสตรปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาคตชนวทยา มหาวทยาลยนเรศวร ไดรบทนสนบสนนการวจยจาก

สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษาแหงชาต (ทนปรญญาเอกรวมใน-ตางประเทศ ป 2549)

19th century. This was picked up readily enough by court historians of King Mongkut, who took liberty in transliterating all the variants of the King’s name into “Phra Naresuan” – as witnessed in the various versions of the Ayudhya Chronicles “edited” in that period. The most remarkable thing is that King Mongkut did engrave the King’s name at the base of a Buddha image dedicated to the King as “Phra Naresuan Maharaj.” This is to establish once and for all the final inflection of the King’s name. Not only so, King Mongkut also established him as the first King to be entitled “The Great” in the Kingdom of Thailand. Keywords : King Naresuan the Great, Phra Naret, Phra Narit ความนา ในพงศาวดารทงของไทยและของตางประเทศมการกลาวอางถงพระนามของสมเดจพระนเรศวรไวตางๆ กน เชน พระนรศ พระนเรศ และพระนเรศวร ทงนไมรวมถงพระฉายานามอนททรงไดรบ เชน พระองคดา (Black King) หรอ พระราชาไฟ (Raja Api) เกยวกบพระนาม “นเรศวร” น วนย พงศศรเพยร (2533, หนา 90-91) ไดตงขอสนนษฐานไววาไมใชพระนามทแทจรง แตเปนพระนามทอาจเกดขนจากการตดคาผดของอาลกษณในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช โดยกลาววา พระนาม “นเรศวร” ปรากฏในเอกสารประเภทพระราชพงศาวดารตงแตฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต (พ.ศ. 2223) เปนตนมา หลงจากสนรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราชไปแลว 70-80 ป ซงวนย พงศศรเพยร เหนวานกปราชญในราชสานกสมเดจพระนารายณมหาราชเองกอาจจะไมเขาใจวาอะไรคอพระนามทแทจรงของพระองค และไดแสดงทศนะวาเคาเงอนของพระนามทถกตองปรากฏอยใน ประวตศาสตรสงเขปกษตรยกรงสยาม ของ วน วลต [Jeremias van Vliet, The Short History of the Kings of Siam (1640). แปลเปนภาษาไทยแลวโดย วนาศร สามนเสน ใชชอวา พงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบวนวลต พ.ศ. 2182] ซงไดบนทกพระนามทถกตองไวคอ “พระนเรศราชาธราช” เมอนามาเปรยบเทยบกบพระนามอนถกตองของพระเฑยรราชาเมอขนครองราชยแลวจากศลาจารกวดพระธาตศรสองรก โดยนาสรอยพระนามมาเปรยบเทยบกนจะไดเปน สมเดจพระบรมมหาจกรพรรด วรราชาธราช

สมเดจพระนเรศ วรราชาธราช

สนนษฐานวา สรอยพระนาม “วรราชาธราช” นาจะมความสาคญในเชงสญลกษณซงแสดงสาย

สมพนธระหวางสมเดจพระนเรศวรกบสมเดจพระมหาจกรพรรด ผ เปนพระเจาตา ถาหากอาลกษณ

ในราชสานกสมเดจพระนารายณมหาราชชาระพระราชพงศาวดารและไดพบเอกสารเกาซงบงเอญม

พระนามทถกตองของสมเดจพระนเรศวรอย กมความเปนไปไดไมนอยทจะตดคาผดเปน “นเรศวร-

ราชาธราช” โดยเขาใจผดวา “ราชาธราช” เปนสรอยวลยกยองพระเกยรตยศของพระมหากษตรยท

ทรงพระนามวา “นเรศวร” (นร+อศวร)

วนย พงศศรเพยร ยงไดใหขอมลเกยวกบพระนามของสมเดจพระนเรศวรเพมเตมวา

พงศาวดารฉบบหอแกวของพมาปรากฏพระนามวา “พระนรศ”

ตานานพนเมองเชยงใหม ของชาวโยนก ปรากฏพระนามวา “พระนเรศ”

พระไอยการกระบดศก ในรชกาลสมเดจพระเอกาทศรถ ปรากฏพระนามวา

“เจาฟานเรศรเชษฐาธบด”

ศลาจารกหมายเลข K27 (วดรามลกษณ/ อนโลก) ในประมวญจารกเขมร ซง ดร.ไมเคล

วคเกอร เชอวาเปนจารกทชาวสยามจารขน จารกพระนามวา “พระนเรสส”

คมภรสงคตยวงศ ซงพระพมลธรรมรจนาเปนภาษาบาล เขยนพระนามวา “นรสสราช”

และไดตงขอสงเกตจากพระนามทปรากฏในหลกฐานตางๆ วา ถาพระนามทถกตองนนคอ

“นเรศ” หรอ “นรศ” (นร+อศ) แลว ไฉนภายหลงจงกลายเปน “นเรศวร” (นร+อศวร) ไปได ดงนนจง

สนนษฐานวาพระนามวา “นเรศวร” นนมาจากการตดคาผดของอาลกษณ

ขอสงเกตและขอสนนษฐานของวนย พงศศรเพยร นบวามความนาสนใจ และไดจด

ประกายใหผ เขยนพยายามศกษาคนควาเพมเตมเพออธบายขยายผลเกยวกบเรองพระนามของ

สมเดจพระนเรศวร จนไดคนพบประเดนสาคญหลายประการทจะไดนาเสนอตอไปดงน

ไมมพระนาม “นเรศวร” ปรากฏอยในพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต

ตามทวนย พงศศรเพยรไดตงขอสนนษฐานวา พระนาม “นเรศวร” มาจากการตดคาผดของ

อาลกษณในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช โดยอางถง พระนาม “นเรศวร” วาปรากฏในเอกสาร

ประเภทพระราชพงศาวดารตงแตฉบบหลวงประเสรฐอกษรนตเปนตนมานน ปรากฏวาเมอยอนกลบ

ไปดในพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต กลบไมพบวามพระนาม “นเรศวร”

ปรากฏอยเลย ในพระราชพงศาวดารฉบบดงกลาวเมอตองการจะเอยถงสมเดจพระนเรศวรคราวใด

กจะใชพระนามวา “สมเดจพระนารายณเปนเจา” เทานน

กงแกว อตถากร (2551, หนา 42-43) ไดตงขอสงเกตเกยวกบเรองการเรยกพระนามของ

สมเดจพระนเรศวรในพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนตไววา พงศาวดาร

ฉบบนเลอกลงเหตการณทสาคญจรงๆ ไมมพลความหรออลงการทางภาษาเลย เมอกลาวถงสมเดจ

พระนเรศวรทใดกจะใชพระนามวา “สมเดจพระนารายณเปนเจา” นบดแลวใชพระนามนเพยง

3 ครง คอ

ครงท 1 เมอพระองคเสดจกลบจากกรงหงสาวดและพระราชบดาสงใหไปครองเมอง

พษณโลก ความวา “ศกราช 933 มะแมศก (พ.ศ.2114) นานอย อนง สมเดจพระนารายณบพตร

เปนเจาเสดจขนไปเสวยราชสมบตเมองพษณโลก” (พระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวง

ประเสรฐอกษรนต, 2515, หนา 462)

ครงท 2 เมอประกาศอสรภาพ พ.ศ. 2127 มบนทกวา “ศกราช 946 วอกศก (พ.ศ.2127)

ครงนนสมเดจพระนารายณเปนเจาเสวยราชสมบต ณ เมองพษณโลก” (พระราชพงศาวดาร

กรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต, 2515, หนา 463) ครนเมอพระเจาหงสาวดผดใจกบพระเจา

องวะ ไดเกณฑใหเสดจไปชวยการศก สมเดจพระนเรศวรกไดเสดจไปและไดไปประกาศอสรภาพท

เมองแครง

ครงท 3 เมอคราวสงครามยทธหตถ พ.ศ. 2135 เลาถงเหตการณททรงฟนพระมหาอปราชา

ขาดคอชาง ทหารพมารมยงเพอกนพระศพพระมหาอปราชาออกไป สมเดจพระนเรศวรถกปนท

พระหตถ ดงความวา “...และเมอไดชนชางดวยมหาอปราชานน สมเดจพระนารายณบพตรเปนเจา

ตองปน ณ พระหตถขวาหนอยหนง...” (พระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต

, 2515, หนา 467)

กงแกว อตถากร (2551, หนา 43) ใหความเหนวา เมอพจารณาดแลวเหมอนกบวาผ เขยน

พยายามเลยงการออกพระนามตรงๆ ถาเมอใดจะตองเอยเจาะจงถงพระองค กจะใชพระสมญญา

นาม ในทอนจะละพระนามไปเลย เรยกวา เปนการละ “ไวในฐานทเขาใจ” คงไวแตพฤตททรงกระทา

การละพระนามเอาไวหรอการพยายามทจะหลกเลยงการออกพระนามโดยตรงนกนาจะเกด

จากความสานกเกรงกลววาจะเปนการมบงควรทจะนาเอาพระนามของพระมหากษตรยมาเอยถง

เสมอนเปนเรองเลาโดยทวๆ ไป

การปรากฏครงแรกของพระนาม “นเรศวร”

เมอไมมพระนาม “นเรศวร” ปรากฏอยในพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวง

ประเสรฐอกษรนต แลวพระนามนปรากฏครงแรกทใด

เพอตอบคาถามน ผ เขยนจงไดไลยอนกลบไปดการปรากฏของพระนาม “นรศ” “นเรศ” และ

“นเรศวร” ในเอกสารหลกฐานทเกยวของทงของไทยและของตางประเทศ และสรปการปรากฏของ

พระนาม “นรศ” “นเรศ” และ “นเรศวร” เปนตารางเปรยบเทยบใหเหนพฒนาการดงน

ตารางแสดงการปรากฏของพระนาม “นรศ” “นเรศ” และ“นเรศวร”

ลาดบ หลกฐาน ผแตง/ผแปล พ.ศ. พระนามทปรากฏ ขอสงเกต 1 The Short

History of the Kings of Siam หรอ ประวตศาสตรสงเขป หรอ พงศาวดาร กรงศรอยธยาฉบบวน วลต พ.ศ. 2182

- Jeremias van Vliet (วน วลต) บนทกเปนภาษาฮอลนดา

- Leonard Andaya แปลเปนภาษาองกฤษ ม David K. Wyatt เปนบรรณาธการ - วนาศร สามนเสน แปลเปนภาษาไทย ศ.ดร.ประเสรฐ ณ นคร เปนผตรวจ

2182 (สมยสมเดจพระเจาปราสาททอง)

- Prae Naerith Raetsia Thieraij [พระนรศราชาธราช]

(ตามท วน วลต บนทก) - PHRA NARET RACHATHIRAT [พระนเรศราชาธราช] (ตามฉบบแปลเปน ภาษาองกฤษ)

- เปนหลกฐานทใกลกบสมยของสมเดจพระนเรศวร มากทสด - พระนามทปรากฏตามท วน วลต บนทกไวเปนภาษาฮอลนดา คอ “พระนรศราชาธราช” แตเกดการปรบ ใหเปน “พระนเรศราชาธราช” เมอแปลเปนภาษาองกฤษ

2 พระราชพงศาวดาร กรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต

อาลกษณสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

2223 (บนทก) 2510 (พมพ ครงแรก)

สมเดจพระนารายณ บพตรเปนเจา

- พงศาวดารไทยทเกาสด - ไมมการออก พระนาม

ลาดบ หลกฐาน ผแตง/ผแปล พ.ศ. พระนามทปรากฏ ขอสงเกต 3

Hmannan Yazawindawgyi หรอมหาราชวงศ ฉบบหอแกว

หลวงไพรสณฑ สาลารกษ

หรอ อ ออง เทยน (แปลเปนภาษา องกฤษ)

2378 (ปท ฉบบพมา ตรวจ ชาระ)

2451 (ปทตพมพ ในวารสาร สยามสมาคม)

King Bra Narit

4

มหาราชวงษ พงษาวดารพมา (แปลจาก มหาราชวงศ ฉบบหอแกว)

มองตอ (แปลเปนไทย)

2453 (สมย ร.5)

พระนเรศ ชาวพมาแปลหลกฐาน 3 และ 4 แตออกเสยงพระนามตางกนเปน นรศ กบ นเรศ

5 พงศาวดาร กรงศรอยธยา ฉบบ พนจนทนมาศ (เจม)

ธนบรตอ รตน- โกสนทร

(ปบนทก) 2479 (ตพมพ ครงแรก)

- สมเดจพระนเรศวรเปนเจา - สมเดจพระนเรศบรมเชษฐาธราชเจา

ลาดบ หลกฐาน ผแตง/ผแปล พ.ศ. พระนามทปรากฏ ขอสงเกต 6 คมภร

สงคตยวงศ สมเดจพระพนรตน วดพระเชตพน เมอครงยงเปน พระพมลธรรม (รจนาเปน ภาษาบาล)

2332 (ร.1)

นรสสราช - อางตามวนย พงศศรเพยร (2533, หนา 91) - ตรวจสอบปพมพจากสารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคกลาง เลม 14 : ในปรจเฉท 7 กลาวถงความเปนมาของกรงศรอยธยาจนถงเสยกรงครงท 2 - เขยนแบบบาล

7 พระราชพงศาวดาร กรงศรอยธยาฉบบสมเดจ พระพนรตน วดพระเชตพน

สมเดจพระพนรตน วดพระเชตพน

2340 (ปทชาระ- ร.1)

2407 (พมพ ครงแรก)

-สมเดจพระนเรศวร เปนเจา -สมเดจพระนเรศวร บรมบพตรเปนเจา -สมเดจพระนเรศวรบรมเชษฐาธราชเจา

8 ลลตเตลงพาย สมเดจพระ มหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส

2375 (ร.3)

- นเรศ - นเรศร - นเรศวร - นเรศวร

รปศพท “นเรศวร” ทปรากฏ มการออกเสยงได 3 แบบ คอ นะ-เรด, นะ-เรด-สวน และ นะ-เร-สวน ขนอยกบขอบงคบ ของฉนทลกษณ ในตาแหนงท คาปรากฏ

ลาดบ หลกฐาน ผแตง/ผแปล พ.ศ. พระนามทปรากฏ ขอสงเกต 9 พระราช

พงศาวดารฉบบพระราช- หตถเลขา

กรมหลวงวงศาธราชสนท (ทรงชาระใหมตามรบสงของ ร.4)

สมย ร.4 (ชาระ) 2455 (พมพ ครงแรก)

-สมเดจพระนเรศวรเปนเจา -สมเดจพระนเรศวรบรมเชษฐาธราช (หนา 145)

หลกฐาน 7, 9 พฒนาจาก 5

สงเกตวา “สมเดจ พระนเรศบรมเชษฐา ธราชเจา” ใน 5 ถกปรบเปน “สมเดจ พระนเรศวรบรเชษฐา ธราชเจา” ใน 7 และ “สมเดจพระนเรศวร บรมเชษฐาธราช” ใน 9 (คาวา “เจา” หายไปดวย)

10 พระราชพธ สบสองเดอน

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

2431 (สมย ร.4)

พระนเรศวร

11 คาใหการ ขนหลวง หาวด

กรมหลวงวงศาธราช สนท (แปลจากภาษา รามญ)

2454 (หอพระ- สมด ไดจาก พระองคเจา สาย สนทวงศ)

พระนเรศร

12 คาใหการชาวกรงเกา

นายมองตอ (แปลจากภาษาพมา)

2454 (หอพระ-สมดไดตนฉบบภาษาพมาจากหอสมดรางกง)

พระนเรศวร

กรมดารงฯ ตรวจแกไข และนาจะปรบเปลยนเปน “นเรศวร”

ลาดบ หลกฐาน ผแตง/ผแปล พ.ศ. พระนามทปรากฏ ขอสงเกต 13 ตานานพนเมอง

เชยงใหม ? พระยานเรศ อางตามวนย

พงศศรเพยร (2533, หนา 90)

14 พระไอยการ กระบดศก

? เจาฟานเรศรเชษฐา ธบด

อางตามวนย พงศศรเพยร (2533, หนา 90-91)

15 ศลาจารกหมายเลข K27 (วดรามลกษณ/ อนโลก) ในประมวญจารกเขมร

ดร.ไมเคล วคเกอร เชอวาเปนจารกทชาวสยาม จารขน

? พระนเรสส อางตามวนย พงศศรเพยร (2533, หนา 91)

จากตารางขางตน จะเหนไดวา พระนาม “นเรศวร” ปรากฏครงแรกในพงศาวดารกรงศร

อยธยาฉบบพนจนทนมาศ (เจม) ซงเขยนขนในชวงกรงธนบรตอกรงรตนโกสนทร แตอยางไรก

ตาม พงศาวดารหรอพระราชพงศาวดารทตพมพเผยแพรและเปนทรจกของบคคลทวไป สวนใหญจะ

ชาระเรยบเรยงเพมเตมในสมยรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร (สารานกรมวฒนธรรมไทยภาค

กลาง เลม 8, 2542, หนา 3822) ดงนนจงยงไมอาจชชดไดแนนอนวาพระนาม “นเรศวร” ทปรากฏใน

พงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ (เจม) นน จะเปนขอมลชนตนและจะเปนการ

ปรากฏครงแรกในสมยกรงธนบร เพราะอาจจะถกปรบเปลยนจากการชาระพงศาวดารในสมย

รตนโกสนทรกเปนได ทงน มขอสงเกตอยวา แมในพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ

(เจม) เมอออกพระนามสมเดจพระนเรศวรจะใชวา “สมเดจพระนเรศวรเปนเจา” เกอบทกแหง แตกม

แหงหนงเรยกพระนามสมเดจพระนเรศวรวา “สมเดจพระนเรศบรมเชษฐาธราชเจา” ทาให

สนนษฐานไดวา นอาจเปนรองรอยของพระนามทถกบนทกไวกอนทพงศาวดารจะถก “ชาระ”

ซงตอมาเมอมการนา พงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ (เจม) มาเปนตนแบบในการ

ปรบปรงเปน พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบสมเดจพระพนรตน วดพระเชตพน และ

พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา ปรากฏวาในทแหงเดยวกนน “สมเดจพระนเรศ

บรมเชษฐา ธราชเจา” กถกปรบใหเปน “สมเดจพระนเรศวรบรมเชษฐาธราชเจา” และ “สมเดจ

พระนเรศวรบรมเชษฐาธราช” ตามลาดบ แมวาอาจจะยงคงอานวา นะ-เรด เพอใหคลองจองกบ

“บรมเชษฐาธราชเจา” แตรองรอยของการสะกดคานนกแสดงใหเหนไดถงการรบรพระนามทแตกตาง

ออกไป

จากหลกฐานทางประวตศาสตรและวรรณคด พระนาม “นเรศวร” นาจะปรากฏเปนครงแรก

ในวรรณคดเรองลลตเตลงพาย ซงสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรสไดทรง

พระนพนธขนเมอ พ.ศ. 2375 ในสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร

ในลลตเตลงพายปรากฏการเรยกพระนามวา “นเรศวร” ในรายตอนทบรรยายความวา

พระมหาอปราชาไดทราบขาวจากกองทหารลาดตระเวนวาสมเดจพระนเรศวรและพระอนชาไดยก

กองทพออกมารบศกตงคายอยทหนองสาหราย ดงน

...ครนพระบาทไดสดบ ธกทราบสรบโดยควร วานเรศวรกระษตรา

กบเอกาทษฐรทธ ยกมายทธแยงรงค

(สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส, 2515, หนา 94)

พระนามทปรากฏตรงนตองอานตามหลกการสมาสศพท นร+อศวร วา นะ-เร-สวน เพอให

รบสมผสกบคาสดทายของรายวรรคหนา คอคาวา “ควร” ดงนนจงแสดงใหเหนถงความจงใจของกว

ผทรงพระนพนธในการเลอกสรรรปศพท “นเรศวร” มาใชเปนพระนาม เพอใหอานออกเสยงพยางค

สดทายวา “สวน” ใหสอดคลองกบฉนทลกษณในการประพนธ

อยางไรกด ในลลตเตลงพายยงไดมการกลาวถงพระนามสมเดจพระนเรศวรไวอกหลาย

แหงดวยกน เชน ในรายตอนตนเรองทแสดงถงจดมงหมายในการทรงพระนพนธวาเพอยอพระเกยรต

สมเดจพระนเรศวรมหาราช ความวา

...เฉลมพระเกยรดผานเผา เจาจกรพรรดแผนดนสยาม

สมยานามนฤเบศร นเรศวรนรนทร

(สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส, 2515, หนา 5)

ในรายตอนบรรยายความวาสมเดจพระมหาธรรมราชาสวรรคต สมเดจพระนเรศวรผ เปน

พระราชโอรสกไดขนครองราชยตอจากสมเดจพระราชบดา ดงน

...มหาธรรมราชนรนทร เจาปถพนทรผานทวป ดบชนมชพพราไลย

เอารสไทนฤเบศ นเรศวรเสวอยสวรรยา

(สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส, 2515, หนา 10)

ในโคลงทพระมหาอปราชาคราครวญดวยความรนทดพระทยในขณะกาลงยกกองทพ

เดนทางมาตกรงศรอยธยา วาคงไมอาจตอกรกบสมเดจพระนเรศวรได ปรากฏพระนามดงน

ณรงคนเรศรดาว ดษกร

ใครจกอาจออกรอญ รบส

เสยดายแผนดนมอญ พลนมอด มวยแฮ

เหตบมมอผ อนตานทานเขญฯ

(สมเดจพระมหาสมเจากรมพระปรมานชตชโนรส, 2515, หนา 64)

ในโคลงตอนทายเรองทเปนการกลาวยาวตถประสงคในการทรงพระนพนธอกครงหนงก

ปรากฏพระนามดงน

เสรจแสดงพระยศเจา จอมอยธ ยาเอย

องคอดศรสมมต เทพยไท

นเรศวรรตนมกฎ เกษกระษตร สยามฤๅ

หวงอยคธเรศไว ฟากฟาดนเฉลมฯ

(สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส, 2515, หนา 194)

พระนามของสมเดจพระนเรศวรทปรากฏในทแหงอนในลลตเตลงพาย ตามทยกตวอยาง

มาน แมวาจะสะกดดวยรปตางๆ กน ไดแก นเรศ นเรศวร นเรศร และ นเรศวร แตในการออก

เสยงนน ทกรปตองออกเสยงวา นะ-เรด เพอใหสอดคลองกบขอบงคบสมผสของฉนทลกษณทใชใน

การประพนธ

จากพระนามทปรากฏ สงเกตไดวาสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรสคงจะ

ทรงตงพระทยทจะออกพระนามสมเดจพระนเรศวรวา “นเรศ” มเพยงแหงเดยวทผนพระนามไปเปน

“นเรศวร” เพอใหรบกบสมผสของคาประพนธ เมอเปนเชนนกเปนเรองนาคดวา ในเมอแหงอนๆ ออก

เสยงพระนามวา นะ-เรด หมดทกแหง แลวในแหงทผนเสยงพระนามใหรบกบสมผสของคาประพนธนน

จะไมอานวา นะ-เรด-สวน หรอ พจารณาตามฉนทลกษณแลว “ธกทราบสรบโดยควร วานเรศวร

กระษตรา” กสามารถอานไดทงสองแบบวา “นะ-เร-สวน-กระ-สด-ตรา” และ “นะ-เรด-สวน-กระ-สด-

ตรา” ซงถาสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรสตงพระทยทจะเรยกพระนามสมเดจ

พระนเรศวรวา “นเรศ” แลว “นเรศวรกระษตรา” ตรงนกนาจะอานแบบหลงวา “นะ-เรด-สวน-กระ-

สด-ตรา” ใหพองกนไปดวย แตไมวาจะอานอยางไรกตาม รปพระนาม “นเรศวร” ซงมาจากการสมาส

ศพท นร+อศวร กไดเกดขน เปนครงแรกในลลตเตลงพายนเอง

พระนามดงเดมของสมเดจพระนเรศวร

เมอพระนาม “นเรศวร” เพงจะปรากฏในชวงตนกรงรตนโกสนทรนเอง แลวพระนามดงเดม

ของสมเดจพระนเรศวรควรจะเปนพระนามใด

การตอบคาถามนกตองยอนกลบไปดการปรากฏพระนามในหลกฐานทใกลเคยงกบสมย

สมเดจพระนเรศวรมหาราชมากทสดซงกคอ The Short History of the Kings of Siam หรอ

ประวตศาสตรสงเขป (ตามท วนย พงศศรเพยร เรยก) หรอ พงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบ

วน วลต พ.ศ. 2182 ในการสบคนครงนใชฉบบภาษาองกฤษในหนงสอ Van Vliet’s Siam (Chris

Baker, Dhiravat Na Pombejra, Alfons van der Kraan, and David K. Wyatt. (Ed.), 2005). ซงได

รวมพมพงานเขยนของ วน วลต ทเกยวของกบประเทศไทยไวทงหมด โดยแปลเปนภาษาองกฤษ ใน

สวนของ The Short History of the Kings of Siam นน แปลจากภาษาฮอลนดาเปนภาษาองกฤษ

โดย ลโอนารด แอนดายา (Leonard Andaya) โดยม เดวด เค. วายแอท (David K. Wyatt) เปน

บรรณาธการ

ใน The Short History of the Kings of Siam เมอแปลเปนภาษาองกฤษเรยกพระนาม

สมเดจพระนเรศวรวา PHRA NARET RACHATHIRAT [พระนเรศราชาธราช] (Chris Baker,

Dhiravat Na Pombejra, Alfons van der Kraan, and David K. Wyatt. (Ed.), 2005, p.228)

อยางไรกตามผแปลไดทาเชงอรรถอางถงภาษาฮอลนดาท วน วลต ไดบนทกไววา Prae Naerith

Raetsia Thieraij [พระนรศราชาธราช] เชงอรรถนนบวานาสนใจมากเพราะแสดงใหเหนวาขอมล

ชนตนภาษาฮอลนดาท วน วลต บนทกไวเรยกพระนามสมเดจพระนเรศวรวา “พระนรศ” (แตไดถก

ปรบเปลยนใหเปน “พระนเรศ” โดยผแปลหรอบรรณาธการ) และการเรยกพระนามสมเดจพระนเรศวร

วา “พระนรศ” ของ วน วลต นนกตรงกบ Hmannan Yazawindawgyi หรอ มหาราชวงศฉบบ

หอแกว ซงเปนพงศาวดารฉบบหลวงของพมาทเรยกพระนามสมเดจพระนเรศวรวา “พระนรศ”

(King Bra Narit) ดวยเชนเดยวกน ดงนนจงมความเปนไปไดวาพระนามดงเดมของสมเดจ

พระนเรศวรอาจจะเปน “พระนรศ”

อยางไรกตาม กมขอทควรพจารณาวา พระนามวา “พระนรศ” ทปรากฏในหลกฐานท

ใกลเคยงกบสมยสมเดจพระนเรศวรมากทสด คอใน The Short History of the Kings of Siam

ซงตรงกบในพงศาวดารฉบบหลวงของพมาดวยนน เปนพระนามทถกบนทกไวโดยชาวตางชาต แต

พระนามทปรากฏรองรอยในหลกฐานดงเดมของไทยและลานนากลบเปน “พระนเรศ” เชน ในพระ

อยการกระบดศก ในพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ (เจม) และ ในตานาน

พนเมองเชยงใหม เปนตน จงทาใหเกดคาถามขนวา หรอพระนามดงเดมของสมเดจพระนเรศวร

จะเปน “พระนเรศ”

ในกรณ วน วลต ซงเปนชาวฮอลนดา ถงแมวาจะสามารถสอสารดวยภาษาไทยได เพราะ

ไดมาอาศยอยในเมองไทยรวม 10 ป และมภรรยาเปนชาวไทย แตดวยความทเปนชาวตางชาต

ตางภาษา ดงนน ในการสอบถามเรองราวประวตศาสตรจากชาวกรงศรอยธยา กอาจจะไดยนไดฟง

“เสยง” ของคาผดเพยนไปได หรอบางครง วน วลต อาจสอบถามผานลาม ซงกนาจะไมใชคนไทยแทๆ

คงจะเปนพอคาชาวตางชาตทสามารถพดไดหลายภาษา สนนษฐานวาลามนนอาจจะเปนพอคา

ชาวจน เนองจากรปคาท วน วลต บนทกไวออกเสยงคาวา ราชา (Raja) เปน “Raetsia” ใชรป ts

แทน เสยง j แบบไมกองในภาษาจน โดยเทยบเคยงไดกบการถายเสยงภาษาจนเปนภาษาองกฤษ

ยกตวอยางเชน คาวา Tsin (ราชวงศจน) ใช ts แทน เสยง จ แบบไมกอง แตถาเปนเสยง จ แบบกอง

จะใชรป tz แทน เชนคาวา Lao-tzŭ (เลาจอ) เปนตน ดงนน “เสยง” ของพระนามท วน วลต ไดยน

จงอาจแตกตางไปจากเสยงทคนไทยในสมยสมเดจพระเจาปราสาททองออกเสยง โดยอาจจะแปรจาก

“นเรศ” เปน “นรศ” กเปนได เมอเปนดงน กอาจเปนไปไดวาชาวตางชาตคงจะฟงการออกเสยง

พระนาม “พระนเรศ” ของคนไทยสมยกอนเปน “นรศ” เพราะในพงศาวดารฉบบหลวงของพมากออก

พระนามวา “พระนรศ” เชนเดยวกบ วน วลต ถาเปนเชนน พระนามดงเดมของสมเดจพระนเรศวร

ตามทคนไทยออกเสยงกนาจะเปน “พระนเรศ”

ในลลตเตลงพายซงแตงในสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร สมเดจพระมหาสมณเจา

กรมพระปรมานชตชโนรสกยงทรงเรยกพระนามของสมเดจพระนเรศวรวา “พระนเรศ” พระองคได

ทรงพระนพนธไวเองในตอนตนของเรองลลตเตลงพาย วา “จกรดาเนอนในเบอง เรองราชพงษาวดาร”

(สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส, 2515, หนา 5) ถาสมเดจพระมหาสมณเจา

กรมพระปรมานชตชโนรสทรงนาขอมลในการทรงพระนพนธเรองลลตเตลงพายมาจากพระราช

พงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบสมเดจพระพนรตนวดพระเชตพน ซงเปนผลงานของอาจารยของ

พระองค สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรสกนาจะใชพระนามตามทสมเดจพระ

พนรตนบนทกไว ซงนาจะเปนพระนามวา “พระนเรศ” ถงแมวาใน พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา

ฉบบสมเดจพระพนรตนวดพระเชตพน ฉบบทตพมพเผยแพร พระนามของสมเดจพระนเรศวรท

ปรากฏจะใชวา “นเรศวร” ทกแหงแลว แตนนคงเปนเพราะไดมการชาระพงศาวดารกนในชนหลง

จากทสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรสทรงพระนพนธเรองลลตเตลงพายแลว

ซงนาจะเปนในสมยรชกาลท 4 เพราะในรชกาลนเปนสมยทความสนใจในการคนควาประวตศาสตร

ชาตไทยมความเฟองฟเปนอยางมาก จงนาจะไดมการชาระพงศาวดารฉบบตางๆ เกดขนอกวาระหนง

หากพจารณาจากรปศพทคาวา “นเรศ” กบ “นรศ” แลว พบวามาจากรปศพทเดยวกน คอ

นร+อศ และมความหมายเปนอยางเดยวกน แตเสยงของคาเมอสนธแลวกลายเปนเสยงสน คอ “นรศ”

กบเสยงยาว คอ “นเรศ” ตางกนเพยงเลกนอยเทานน และผ ทมความรเรองภาษาบาลสนสกฤตกคงจะ

เขาใจไดวาคอ คาเดยวกน นนเอง เพยงแตผนเสยงตางกน

เมอเปนดงนจงสรปไดวา พระนามดงเดมของสมเดจพระนเรศวรนาจะเปน “นเรศ” ซงอาจ

ถกผนเสยงไปเปน “นรศ” โดยชาวตางชาต แตอยางไรกตามทงสองคานกคอคาคาเดยวกน ม

ความหมายเดยวกน และมทมาจากรปศพทเดยวกน คอ นร+อศ

การสถาปนาพระนาม “นเรศวร” เปนพระนามทางการ และการถวายพระสมญญานามแด

สมเดจพระนเรศวรวา “มหาราช”

จากการศกษาคนควาเรองพระนามของสมเดจพระนเรศวรในครงน ผ เขยนไดพบหลกฐาน

ชนหนงซงนบเปนกญแจสาคญในการไขปรศนาเกยวกบพระนาม “สมเดจพระนเรศวรมหาราช”

ท เราใชกนอยางเปนทางการในปจจบน หลกฐานนน ก คอ พระพทธรปปางหามสมทร ท

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหสรางประดษฐานไว

ทหอพระปรตในพระบรมมหาราชวง

สาหรบความเปนมาของพระพทธรปปางตางๆ ทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรง

พระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหสรางน ม.ร.ว.สรยวฒ สขสวสด (2535, หนา 104-106)

อธบายไวสรปความไดวา พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวมพระราชประสงคจะทรงบาเพญพระราช

กศลใหเหมอนอยางโบราณกษตรยครงกรงศรอยธยาไดเคยทรงบาเพญ ทรงพระราชดารตามความใน

พระราชพงศาวดารวา สมเดจพระบรมไตรโลกนาถไดทรงสรางรปพระโพธสตวตามเรองนบาตชาดก

ทง 550 พระชาต (ซงเรยกวาพระเจาหารอยพระชาต) แตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรง

รงเกยจวารปพระโพธสตวตามนบาตชาดกนนสรางเปนรปเทวดากม มนษยกม สตวเดรจฉานกม

ไมสมควรจะสรางขนเปนเจดยวตถ จงดารสใหสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส

ครงยงทรงดารงพระยศเปนกรมหมนนชตชโนรสทรงเลอกคนพระอรยาบถของพระพทธเจาในคมภร

ตางๆ เพมเตมขนนบรวมกบแบบเดมไดเปน 40 ปาง ครนสาเรจแลวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรด

กระหมอมใหสรางพระพทธรปปางตางๆ ตามทสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส

บญญตขนไดรวม 37 ปาง ดวยแรทองแดงจากเมองจนทกซงคนพบใหมในขณะนน แลวประดษฐาน

ไวทหอพระปรตร ตอมาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอม

ใหหลอฐานเขยงชนลางเพมขนอกชนหนงแลวใหกาไหลทองคาทกปางและใหจารกขอความอทศ

พระราชกศลถวายพระเจาแผนดนกรงศรอยธยาและกรงธนบร 34 พระองค และพระมหากษตรยแหง

กรงรตนโกสนทร 3 พระองค

ในบรรดาพระพทธรปปางตางๆ ทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวโปรดใหสรางและ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดใหจารกขอความทรงอทศพระราชกศลถวาย

บรพกษตรยาธราชเจานน ปรากฏพระนามวา “พระนเรศวรมหาราช” ทฐานพระพทธรปปางหามสมทร

ซงเปนพระพทธรปปางททรงสรางอทศพระราชกศลถวายสมเดจพระนเรศวรมหาราช (ดภาพและ

รายละเอยดใน ม.ร.ว.สรยวฒ สขสวสด, 2535, หนา 219-230)

หลกฐานดงกลาวแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเปนผสถาปนา

พระนาม “นเรศวร” ใหเปนพระนามทางการโดยการจารกไวทฐานพระพทธรปปางหามสมทร

นอกจากนยงเปนผถวายพระสมญญานามวา “มหาราช” แดสมเดจพระนเรศวรในคราวเดยวกนนดวย

ซงนบวาเปนครงแรกทมการถวายพระสมญญานาม “มหาราช” แดพระมหากษตรยในประเทศไทย

เปนไปไดวา เมอจะจารกพระนามทฐานพระพทธรปนน พระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวผ เปนปราชญทมความเชยวชาญทงในดานอกษรศาสตร โหราศาสตร และดาราศาสตร

คงจะทรงปรารถนาทจะสรางอลงการใหแกพระนามของสมเดจพระนเรศวรใหยงขนไปตามลลาของ

สมยรตนโกสนทร จงไดทรงสถาปนาพระนามใหมจารกไวทฐานพระพทธรป

สาหรบการถวายพระสมญญาวา “มหาราช” นน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว คงทรงไดนาแบบอยางมาจากธรรมเนยมของชาวตะวนตกในทานองเดยวกบการนาธรรมเนยมอนๆ ของชาวตะวนตกมาใช ยกตวอยางเชน การจดทาเครองราชอสรยาภรณ เปนตน พระบาทสมเดจ พระจอมเกลาเจาอยหวทรงเกดแรงบนดาลใจทจะทาเครองราชอสรยาภรณจากการทพระเจา นโปเลยนท 3 แหงประเทศฝรงเศสโปรดใหทตนาเครองราชอสรยาภรณมาถวายแดพระองค ในป พ.ศ. 2406 ทรงมพระราชประสงคทจะจดทาเครองราชอสรยาภรณเพอพระราชทานเกยรตยศแกเจานายและขนนางแทนภาชนะอนไดแก กาทอง พานทอง กระบ หรอดาบฝกทอง ตามแบบจารต เพราะมความกะทดรดกวาภาชนะ จงทรงโปรดเกลาฯ ใหเรมทาเครองราชอสรยาภรณขนเปนครงแรกในปเดยวกนนนเอง โดยทาเปนพลอย 8 ส ตรงกลางเปนเพชร สงไปถวายพระเจานโปเลยนท 3 (ดรายละเอยดในสารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง เลม 3, 2542, หนา 1365) สวนการถวายพระสมญญากษตรยวา “มหาราช” มาจากธรรมเนยมการใชคาวา “the Great” ตอทายพระนามของกษตรยทไดทาภารกจอนยงใหญในดานการทาสงคราม การรกษา เอกราชของประเทศ การชวยเหลอผคน หรอการธารงไวซงความยตธรรมอนเปนแบบอยางทด เชน พระเจาอเลกซานเดอรมหาราช (Alexander the Great) นโปเลยนมหาราช (Napoleon the Great) และ ฟาโรหรามเสสทสอง (Ramesses the Great) เปนตน

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงเหนวาสมเดจพระนเรศวรเปนกษตรยผ ยงใหญ

ทไดประกอบวรกรรมในการกอบก เอกราชและฟนคนความเปนประชาชาตสยาม จงไดถวาย

พระสมญญานามแดสมเดจพระนเรศวรวา “มหาราช” โดยจารกไวทฐานพระพทธรปปางหามสมทร

ทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงสรางอทศพระราชกศลถวายเพอใหพระเกยรตยศปรากฏ

สบไป

การผน (Inflection) ไปตามปรบททางวฒนธรรมของพระนามของสมเดจพระนเรศวร

ในการศกษาเรองพระนามของสมเดจพระนเรศวรมหาราช ในฐานะนกคตชนวทยา ผ เขยน

ไดตงคาถามถามตวเองวา ในบรรดาพระนามหลายรปทปรากฏไมวาจะเปน นเรศ, เนรศร,

นเรศวร, นเรสส, นรศ, นรสส หรอ นเรศวร จาเปนหรอไมทพระนามทถกตองของสมเดจ

พระนเรศวรจะตองมเพยงพระนามเดยว

โจเซฟ แคมพเบลล (Joseph Campbell) ไดชวยตอบคาถามนใหกระจางชดดวยทฤษฎ

การผน (Inflection) ไปตามปรบทวฒนธรรม โดยกลาววา

“The themes are timeless, and the inflection is to the culture.”

(Joseph Campbell, 1991, page 13)

“แนวคดเหลานนไรกาลเวลา และความเปลยนแปลงกคลอยไปตามปรบท

ทางวฒนธรรม”

(โจเซฟ แคมพเบลล, 2551, หนา 23)

ความหมายของแคมพเบลล กคอ ในการศกษาขอมลคตชนคดนน เราอาจพบวารปราง

หนาตาของคตชนคดเดยวกนทปรากฏในปรบททางวฒนธรรม คอ กาละและเทศะ ทตางกน อาจม

ความแตกตางกน แตสงทเปนสารสาระของขอมลนนจะไมมวนเปลยนแปลงไปตามกาละและเทศะ

ตวอยางเชน ถาเราศกษานทานเรองซนเดอเรลลา กบ นทานเรองปลาบทอง กจะพบวานทานทงสอง

เรองมรปรางหนาตาหรอรายละเอยดของเนอเรองแตกตางกนไปตามปรบททางวฒนธรรม แตหวใจ

ของนทานทงสองเรองน คอ เรองของลกเลยงแสนดถกกดขโดยแมเลยงใจราย แตชวตพลกผนได

แตงงานกบเจาชายในตอนจบ กจะยงคงเดม จงถอวานทานทงสองเรองนเปนนทานทมแบบเรอง

(Tale Type) เดยวกน

เมอนาแนวความคดนมาประยกตใชกบการศกษาพระนามของสมเดจพระนเรศวรในรปปรากฏ

ตางๆ (Variants) พระนามทถกตองของสมเดจพระนเรศวรจงไมไดถกจากดวาจะตองมเพยงพระนาม

เดยว รปและเสยงของคาเรยกพระนามอาจจะผนแปรไปตามปรบทตางๆ แตถาแนวคด (Theme)

เดมยงคงอย ความหมาย (concept) ยงคงเดม ไมวารปและเสยงจะผนแปรไปดวยเหตใดอยางไร ก

ยงคงจะตองนบวาเปนพระนามเดยวกน

จากการศกษาพระนามตางๆ ทปรากฏของสมเดจพระนเรศวรมหาราชตามทฤษฎการผนไป

ตามปรบทวฒนธรรม พบวามการผนพระนามไปตามปรบทตางๆ ทงการผนไปตามปรบทวฒนธรรม

การแปล และการผนพระนามไปตามปรบทการประพนธ

ในประเดนการผนพระนามไปตามปรบทวฒนธรรมการแปลนน พบทงในดานการผนเสยง

จากการฟงเสยงของชาวตางชาตผานลาม เชนการออกเสยงพระนามวา “พระนรศราชาธราช” ตามท

วน วลต บนทกไว ดงไดกลาวถงแลว และการผนพระนามไปตามทผแปลหรอบรรณาธการคดเหนวา

ควรจะเปน ยกตวอยางเชน การแปลบนทกของ วน วลต จากภาษาฮอลนดาเปนภาษาองกฤษเรอง

The Short History of the Kings of Siam โดย ลโอนารด แอนดายา (Leonard Andaya) โดยม

เดวด เค วายแอท (David K. Wyatt) เปนบรรณาธการ ไดมการปรบพระนามสมเดจพระนเรศวรจาก

เดมท วน วลต ไดบนทกไววา Prae Naerith Raetsia Thieraij [พระนรศราชาธราช] เปน PHRA

NARET RACHATHIRAT [พระนเรศราชาธราช] (Chris Baker, Dhiravat Na Pombejra, Alfons

van der Kraan, and David K. Wyatt. (Ed.), 2005, p.228) แมวาผแปลจะไดทาเชงอรรถแสดงให

เหนไววาของเดม วน วลต บนทกไวอยางไร แตผลทเกดขนกแสดงใหเหนถงฉนทามตของทงผแปล

และบรรณาธการทตงใจจะปรบเปลยนพระนามไปจากเดมท วน วลต ไดบนทกไว ใหเปนพระนามท

ทงผ แปลและบรรณาธการเหนวาเปนพระนามทถกตอง ลาม ผแปล และบรรณาธการ จงเปนผ ทม

บทบาทสาคญอยางยงตอการผนไปของขอมลชนตน ไมวาจะเปนเรองเกยวกบพระนามตรงน หรอ

ขอความสาคญในหลกฐานอนๆ

นอกจากนผประพนธกมบทบาทสาคญในการผนศพทหรอสรางศพทใหมขนใชเพอให

สอดคลองกบฉนทลกษณ และอลงการในการประพนธ เหนไดชดจากการปรากฏพระนาม “นเรศวร”

ครงแรกในวรรณคดเรองลลตเตลงพาย กเกดจากการผนศพทของกวเพอใหรบสมผสตามฉนท

ลกษณของคาประพนธ อนสงเกตไดวาเปนลลาของสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชต

ชโนรสดวย ทงนพบวา ในลลตเตลงพายยงปรากฏคาทมเสยงคลายกบพระนามซงเกดจากการผน

เสยงใหรบสมผส อนจาเปนจะตองยกตวอยางมากลาวใหเขาใจวาไมใชการผน (Inflection) ไปตาม

ปรบทของพระนาม แตถาผอานอานแบบไมถถวนหรอดแตรปศพทโดยไมพจารณาปรบทแลว กอาจ

เขาใจไปไดวาเปนพระนามของสมเดจพระนเรศวร เชน

...ทงสามดวนเดอรพล พวกพหลหมมา หารอยมามองความ ยลสยามยาตรทพ

อยทารบรายคาย ขอบหนองสาหรายเรยบพยห ดกองหนากองหลวง แลทง

ปวงทราบเสรจ เรวรเหจไปทล แดนเรศรอปราช...

(สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส, หนา 93)

คาวา “นเรศร” ทปรากฏตรงนไมใชพระนาม แมวารปศพทจะมาจาก นร+อศวร แลวแผลง

ว เปน อ เพอใหรบสมผสกบคาวา “ทล” ในรายวรรคหนา แตในตาแหนงของคาทปรากฏตรงนเปนคา

ขยายของคาวา “อปราช” ซงกตองแปลคา “นเรศร” วา ผ เปนใหญในหมคน หรอถาแปลสองชนก

หมายถง กษตรย “นเรศรอปราช” จงอาจหมายถง อปราชผ เปนใหญในหมคน หรอ อปราชของ

กษตรยซงตามปรบทหมายถงพระมหาอปราชาของฝายพมา กได ดงนน คาวา “นเรศร” ทปรากฏน

ไมไดมความเกยวเนองกบพระนามของสมเดจพระนเรศวรมหาราชแตประการใด

นอกจากน การเขยนคาคาเดมเปนภาษาทตางออกไปกทาใหรปคาถกผนไปดวย ดงเชนพระ

นามทถกผนใหเปน “พระนเรสส” และ “นรสสราช” เมอผแตงรจนาเปนภาษาบาล ในคมภรสงคต

ยวงศ และในศลาจารกอนโลกของเขมรทเชอวาชาวสยามเปนผจาร เปนตน

อยางไรกด เมอพจารณารปศพทของพระนามทเรยกตางๆ กนไป โดยใชการแยกศพทสมาส

เปนเกณฑ สามารถจดกลมพระนามไดเปน 2 กลมใหญๆ ไดแก

กลมแรก พระนามทเกดจากการสมาสระหวาง นร+อศ ไดแก นเรศ, นรศ

กลมทสอง พระนามทเกดจากการสมาสระหวาง นร+อศวร ไดแก นเรศวร

เมอไปเปดดความหมายของคาศพทแตละคาทมาสนธกนในพจนานกรมสนสกฤต

(สสกฤต-ไท-องกฤษ อภธาน, 2511) แตละคามความหมายดงน

นร. น. มนษย (ผ เดยวหรอทวไป) , ชายคนหนง

man; individually or generally, a man

อศ. น. นามพระศวะ, ผ เทพดาประจาทศตะวนออกเฉยงเหนอ; ผปกครอง

Name of Siva, the regent of the north-east quarter; a ruler

อศวร. น. พระอศวรเปนเจา, พระเจา; ศพทนใชหมายความถงเทพดาตางๆ

ทวไป

‘ IŚvara ’, the supreme ruler of the universe, God; this word is

applied to all the different divinities

คาวา “อศ” และ “อศวร” ตางกหมายถงพระมหาเทพ คอ พระอศวร สวน “นร” หมายถง

มนษย ดงนนเมอนาคาเหลานมาสมาสกนไมวาจะเปน นร+อศ หรอ นร+อศวร กลายเปน

“นเรศ”, “นรศ” หรอ “นเรศวร” กลวนมความหมายอยางเดยวกน คอ หมายถง อวตารของพระ

อศวร หรอ พระอศวรภาคมนษย นนเอง จะตางกนกตรงทการกลายเสยงสระเมอสนธกนเทานน เมอ

เปนดงน กนาจะสรปไดวา พระนาม “นเรศ”, “นรศ” และ “นเรศวร” ทงสามพระนามนลวนเปนพระนาม

ทถกตอง และเปนคาไวพจนกน

ผลจากการศกษาคนควาเกยวกบเรองพระนามของสมเดจพระนเรศวรทกประเดนดง

กลาวถงขางตนนน นาจะไดไขทกปญหาอนเนองมาจากพระนามของสมเดจพระนเรศวรแลววาพระ

นามดงเดมของพระองค คอ นเรศ (นร+อศ) ตอมาภายหลงไดมการผนไปตามปรบทวฒนธรรม

ปรากฏเปนรปตางๆ และปรากฏรป นเรศวร (นร+อศวร) ครงแรกในสมยรตนโกสนทรในวรรณคดเรอง

ลลตเตลงพาย ตอมาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดเปนผสถาปนาพระนาม “นเรศวร”

ใหเปนพระนามทเปนทางการโดยจารกไวทฐานพระพทธรปปางหามสมทรทพระบาทสมเดจพระ

นงเกลาเจาอยหวสรางถวายบรพกษตรย พรอมกนนยงไดถวายพระสมญญานามวา “มหาราช”

จารกตอทายพระนามไวในคราวเดยวกนอกดวย

เอกสารอางอง

กงแกว อตถากร. (2551). ใครสรางพระพทธชนราช?. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด (มหาชน). คาใหการชาวกรงเกา คาใหการขนหลวงหาวด และพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบ หลวงประเสรฐอกษรนต. (2515). (พมพครงท 2). พระนคร: คลงวทยา. แคมพเบลล, เจ. (2551). พลานภาพแหงเทพปกรณม. (บารน บญทรง, ผแปล; กงแกว อตถากร, บรรณาธการ). กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด (มหาชน). (ตนฉบบภาษาองกฤษพมพ ค.ศ.1991) ประชมพงศาวดารภาคท 64 พงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ (เจม). (2503). พมพเปนอนสรณในการฌาปนกจศพนายแม ชวลต และนายชาย ชวลต.

กรงเทพฯ : วดมกฎกษตรยาราม. พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. (2516). พระราชพธสบสองเดอน. พมพครงท 14. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพระราชหตถเลขา. เลม 1. (2548). (พมพครงท 10).

กรงเทพฯ: สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบสมเดจพระพนรตนวดพระเชตพน. (2514). (พมพครงท 4). พระนคร: คลงวทยา. ม.ร.ว.สรยวฒ สขสวสด. (2535). พระพทธปฏมาในพระบรมมหาราชวง. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกรพ จากด. มหาราชวงษพงษาวดารพมา. (2545). (นายตอ, ผแปล ; สจตต วงษเทศ, บรรณาธการ) กรงเทพฯ: มตชน. วนย พงศศรเพยร. (2533). ความสาคญของรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราชในประวตศาสตรไทย.

ใน วฒชย มลศลป (บรรณาธการ), สมเดจพระนเรศวรมหาราช 400 ป ของการ

ครองราชย(พมพครงท 4, หนา 58-120). กรงเทพฯ: รงแสงการพมพ.

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส. (2515). ลลตเตลงพาย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: บรรณาคาร. สสกฤต-ไท-องกฤษ อภธาน. (2511). พระนคร: ครสภาลาดพราว. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง เลม 3. (2542). กรงเทพฯ: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย

ธนาคารไทยพาณชย.

สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง เลม 8. (2542). กรงเทพฯ: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย

ธนาคารไทยพาณชย.

สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง เลม 14. (2542). กรงเทพฯ: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย

ธนาคารไทยพาณชย.

Campbell, J. (1991). The Power of Myth. U.S.A.: Anchor books. Chris Baker, Dhiravat Na Pombejra, Alfons van der Kraan, and David K.

Wyatt. (Ed.). (2005).Van Vliet’s Siam. Chiang Mai : Silkworm Books. Luang Prhaison Salarak. (1908). Burmese Invasion of Siam, translated from the

Hmannan Yazawindawgyi. In Journal of The Siam Society (Volume V (Part I), September, 1908). Bangkok: The Siam Society.

Luang Phraison Salarak. (1912). Intercourse between Burma and Siam as Recorded in Hmannan Yazawindawgyi. In Journal of The Siam Society (Volume VIII (Part II) March, 1912). Bangkok: The Siam Society.