SAWOMIR WIAK (redakcja)

Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT

Recenzenci: Prof. Janusz Turowski Politechnika dzka Prof. Ewa Napieralska Juszczak University Lille Nord de France, LSEE, UA, Francja Autorzy rozdziaw: Prof. Piotr Ostalczyk (rozdz. 1, 2) Prof. Edward Jezierski (rozdz. 3) Dr hab. in. Zbigniew Gmyrek (rozdz. 4) Dr hab. in. Ryszard Szczerbanowski, prof. P (rozdz. 5) Dr in. Grzegorz Tosik (rozdz. 6) Prof. Zbigniew Lisik (rozdz. 6) Dr hab. in. Jacek Gobiowski, prof. P (rozdz. 7) Dr hab. in. Krzysztof Pacholski, prof. P (rozdz. 8, 9) Prof. Krzysztof Gniotek (rozdz. 10) Dr hab. in. Iwona Frydrych, prof. P (rozdz. 10) Dr hab. In Ryszard Korycki, prof. P (rozdz. 11) Dr in. Grayna Sobiczewska (rozdz. 12) Dr hab. Maria Dems, prof. P (rozdz. 13, 15) Prof. Sawomir Wiak (rozdz. 13, 14, 15, 16, 17) Dr in. Wojciech Rosiak (rozdz. 13, 15) Dr in. Pawe Drzymaa (rozdz. 14, 16, 17) Dr in. Henryk Welfle (rozdz. 14, 16, 17) Dr in. Ryszard Lasota (rozdz. 18) Dr in. Marek Jan Glaba (rozdz. 19) Monografia przygotowana w ramach projektu "Innowacyjna dydaktyka bez ogranicze - zintegrowany rozwj Politechniki dzkiej - zarzdzanie Uczelni, nowoczesna oferta edukacyjna i wzmacniania zdolnoci do zatrudniania, take osb niepenosprawnych", wspfinansowanego przez Uni Europejsk w ramach europejskiego Funduszu Spoecznego - Programu Operacyjnego Kapita Ludzki "Priorytet IV, poddziaanie 4.1.1. Wzmocnienie potencjau dydakty-cznego uczelni". Utwr w caoci ani we fragmentach nie moe by powielany ani rozpowszechniany za pomoc urzdze elektronicznych, mechanicznych, kopiujcych, nagrywajcych i innych, w tym rwnie nie moe by umieszczany ani rozpowszechniany w postaci cyfrowej zarwno w Internecie, jak i w sieciach lokalnych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. ISBN 978-83-60434-85-7 Copyright by EXIT, Politechnika dzka d 2010

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

311

Jacek Gobiowski

7. Ukady elektroniczne w pojazdach samochodowych

7.1. Ukady zaponowe

7.1.1. Zasada dziaania

Zadaniem ukadu zaponowego jest spowodowanie zaponu mieszanki paliwowej w cylindrze silnika w odpowiedniej chwili czasowej. Moment ten okrela si za pomoc kta wyprzedzenia zaponu. Jest to kt obrotu wau korbowego od chwili powstania wyadowania iskrowego do momentu osignicia przez tok zwrotu zewntrznego. Kt wyprzedzenia zaponu jest sum statycznego i dynamicznego kta. Kt statyczny jest niezaleny od stanu pracy silnika natomiast kt dynamiczny jest zmieniany za pomoc regulatorw mechanicznych lub elektronicznych. W przypadku regulatorw mechanicznych s to: regulator odrodkowy zmieniajcy kt wyprzedzenia w zalenoci od prdkoci obrotowej silnika oraz regulator podcinieniowy zmieniajcy kt wyprzedzenia w zalenoci od podcinie-nia w kolektorze dolotowym.

Podstawowy elektromechaniczny akumulatorowy ukad zaponowy zbudowany jest z nastpujcych elementw: rda prdu staego (akumulatora), wycznika zaponu, cewki zaponowej, wiec zaponowych, przewodw niskiego i wysokiego napicia oraz aparatu zaponowego. W aparacie zaponowym umieszczone s przerywacz z kondensatorem, rozdzielacz wysokiego napicia i regulatory mechaniczne. Praca ukadu zaponowego synchronizowana jest zamykaniem i otwieraniem stykw przerywacza. Po zwarciu stykw przerywacza w obwodzie pierwotnym zaczyna pyn prd i1 :

( )/teRU)t(i = 1

11 (7.1)

gdzie: U- nap. akumulatora, R1- rezystancja obw. pierwotnego cewki, - staa czas. obwodu ( = L1 / R1) , L1- indukcyjno uzwoj. pierwotnego cewki

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

312

Otwarcie zestykw przerywacza powoduje przerwanie pyncego prdu i indukowanie si siy elektromotoryczne we wtrnym uzwojeniu cewki. SEM w uzwojeniu wtrnym (o odpowiednio duej wartoci) wywouje wyadowanie iskrowe pomidzy elektrodami wiecy zaponowej. Zastosowanie kondensatora bocznikujcego styki przerywacza ogranicza powstawanie wyadowania pomidzy otwierajcymi si stykami przerywacza i zwiksza ich trwao. Warto maksymalna indukowanej SEM E2m po stronie wtrnej jest zalena od nastpujcych parametrw obwodu:

221

112

CCLiE m +

(7.2)

gdzie: =z2 / z1 przekadnia cewki, z2- liczba zwojw uzwojenia wtrnego, z1- liczba zwojw uzwojenia pierwotnego cewki, C1- pojemno kondensatora , C2- pojemno obwodu wtrnego

Rys. 7.1. Schemat konstrukcyjny elektromechanicznego akumulatorowego ukadu

zaponowego [18]

Zadaniem rozdzielacza zaponu jest doprowadzenie wysokiego napicia do odpowiedniej wiecy zaponowej w cylindrze silnika, w ktrym ma nastpi zapon mieszanki. Waek rozdzielacza jest sprzgnity mechanicznie z krzywk wsppracujc z przerywaczem.

Cewka zaponowa peni rol transformatora wysokiego napicia, w jej polu magnetycznym zmagazynowana jest energia potrzebna do wya-dowania iskrowego. Na rysunku 7.1 pokazano uproszczon budow

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

313

olejowej cewki zaponowej. Na rdzeniu wykonanym z pakietu izolowanych blach transformatorowych nawinite jest uzwojenie wtrne cewki. Warstwy uzwojenia s izolowane przekadkami. Pocztek uzwojenia wtrnego jest poczony z gniazdem wysokiego napicia cewki, a koniec uzwojenia z pocztkiem uzwojenia pierwotnego i rwnie wyprowadzony do zacisku na gowicy (pokrywie) cewki. Do tego zacisku podczone s styki przerywacza.

Uzwojenie pierwotne cewki nawinite jest warstwowo na odizolowa-nym uzwojeniu wtrnym. Drugi koniec uzwojenia pierwotnego wyprowadzony jest do zacisku na pokrywie cewki i poczony poprzez wycznik zaponu z akumulatorem. Uzwojenia z rdzeniem umieszczone s w pojemniku wypenionym olejem transformatorowym. Olej zwiksza wytrzymao izolacji na przebicie oraz uatwia odprowadzanie ciepa wydzielanego w uzwojeniach. Zewntrzny obwd magnetyczny cewki wykonany jest z kilku zwojw blachy transformatorowej i umieszczony na zewntrz uzwoje.

W nowszych rozwizaniach ukadw zaponowych stosuje si czsto suche cewki zaponowe, w ktrych uzwojenia impregnowane s podcinieniowo za pomoc ywic syntetycznych. Obwd magnetyczny zamknity wykonany jest z blach ferromagnetycznych z szczelin z materiau paramagnetycznego, diamagnetycznego. Taka konstrukcja pozwala uzyska odpowiedni indukcyjno uzwojenia pierwotnego przy niewielkich wymiarach cewki oraz unikn nasycenia obwodu magnetycznego.

Aparat zaponowy skada si z czci obwodu niskiego napicia (przerywacz, kondensator), rozdzielacza zaponu wysokiego napicia oraz regulatorw kta wyprzedzenia zaponu.

Rozdzielacz zaponu skada si z nastpujcych elementw: kopuki z zewntrznymi gniazdami wysokiego napicia i wewntrznymi elektrodami, palca rozdzielacza oraz szczotki wglowej. Palec rozdzielacza napdzany jest wakiem aparatu i jego pooenie zsynchronizowane jest z pooeniem przerywacza. W momencie otwarcia stykw przerywacza palec znajduje si naprzeciwko jednej z elektrod umieszczonych w kopuce. Impuls wysokiego napicia z cewki zaponowej doprowadzony jest przewodami instalacji do centralnego gniazda kopuki a nastpnie za pomoc szczotki wglowej do palca rozdzielacza. Pomidzy palcem a wewntrzn elektrod jest niewielka przerwa (0,3-0,5 mm). W chwili pojawienia si wysokiego napicia (15-30 kV) nastpuje przebicie tej przerwy powietrznej i impuls wysokiego napicia poprzez odpowiednie gniazdo na kopuce zostaje doprowadzony do wiecy zaponowej.

W klasycznym aparacie zaponowym umieszczone s dwa regulatory mechaniczne: regulator odrodkowy i regulator podcinieniowy. Zadaniem regulatora odrodkowego jest zmiana kta wyprzedzenia zaponu w

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

314

zalenoci od prdkoci obrotowej silnika. Zasada dziaania regulatora polega na wykorzystaniu si odrodkowych dziaajcych na wirujce ciarki. Ciarki mog obraca si wok osi zamocowanych na dolnej pytce. Pytka wraz z ciarkami napdzana jest za pomoc waka aparatu. Wirujce ciarki pod wpywem siy odrodkowej ulegaj odchyleniu powodujc jednoczenie przekrcenie grnej pytki. Do tej pytki zamocowana jest krzywka wsppracujca z przerywaczem. Pooenie rwnowagi dla przesuwajcych si ciarkw zapewniaj dwie spryny, ktre rwnowa dziaanie siy odrodkowej. Wzrost prdkoci obrotowej silnika powoduje wiksze odchylenie ciarkw i przekrcenie krzywki o wikszy kt zgodnie z kierunkiem obracania si waka. W rezultacie styki przerywacza otwieraj si wczeniej, a kt wyprzedzenia zaponu wzrasta.

Rys. 7.2. Charakterystyka regulatora odrodkowego [9]

Na rysunku 7.2 pokazano przykadowo charakterystyk kta wyprzedzenia zaponu w funkcji prdkoci obrotowej. Linia rodkowa oznacza charakterystyk znamionow, a linie zewntrzne dopuszczalne pole tolerancji. Zagicie charakterystyki uzyskuje si stosujc w regulatorze dwie rne spryny.

Zadaniem regulatora podcinieniowego jest zmiana kta wyprzedzenia zaponu w funkcji podcinienia w kolektorze dolotowym. W regulatorze zastosowano siownik pneumatyczny sterowany podcinieniem. Zmiana podcinienia (rnica cinienia atmosferycznego i cinienia w kolektorze) powoduje przesunicie membrany i cigna, a nastpnie pytki z przerywaczem. Jeeli warto podcinienia wzronie, to zwikszy si kt, o jaki obrci si pytka z przerywaczem. Kierunek obrotu pytki jest przeciwny do kierunku obrotu waka aparatu. W rezultacie wzrost podcinienia powoduje zwikszenie kta wyprzedzenia zaponu. Na rysunku 7.3 pokazano przykadow charakterystyk kta wyprzedzenia zaponu w zalenoci od podcinienia w kolektorze dolotowym. Podobnie jak dla regulatora odrodkowego linia rodkowa oznacza charakterystyk znamionow, natomiast linie zewntrzne okrelaj dopuszczalne pole tolerancji charakterystyki.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

315

Rys. 7.3. Charakterystyka regulatora podcinieniowego [9]

W obecnych konstrukcjach bezrozdzielaczowych stosuje si cewki dwubiegunowe. Takie cewki posiadaj dwa wyprowadzenia dla obwodu wysokiego napicia. Dwie cewki zapewniaj prac ukadu zaponowego dla silnika czterosuwowego, czterocylindrowego. Wyadowanie iskrowe wystpuje na przemian odpowiednio w parach cylindrw 1/4 i 3/2 .

7.1.2. Elektroniczne ukady zaponowe

Zaponowe ukady tranzystorowe sterowane mechanicznym przerywaczem rni si od klasycznych ukadw zaponowych przede wszystkim zastosowaniem przeczajcego tranzystora mocy. Na rys. 7.4 pokazano podstawowy tranzystorowy ukad zaponowy.

W tranzystorowym ukadzie zaponowym przerywacz P steruje prac tranzystora T. Przy zamknitych stykach przerywacza pynie prd bazy tranzystora ograniczony przede wszystkim wartoci rezystora R2. Dobierajc ten rezystor oraz wspczynnik wzmocnienia tranzystora mona wprowadzi tranzystor w stan nasycenia. W tym stanie spadek napicia pomidzy kolektorem a emiterem jest bardzo may.

Prd pyncy w obwodzie pierwotnym jest okrelony podobn zalenoci (przy zaoeniu, e UCE=0) do wzoru 7.1 dla ukadu klasycznego. Rnica pomidzy ukadem klasycznym a tranzystorowym polega na moliwoci zmniejszenia rezystancji R1 (uzwojenia pierwotnego cewki), a wic zwikszeniu wartoci prdu i1 w chwili otwierania stykw przerywacza. Otwarcie stykw powoduje, e tranzystor przechodzi w stan odcicia charakteryzujcy si bardzo du rezystancj pomidzy kolektorem a emiterem. Ten stan pracy odpowiada w ukadzie klasycznym otwierajcym si stykom przerywacza i chwili pojawienia si wyadowania iskrowego. W ukadzie tranzystorowym moment otwarcia stykw odpowiada chwili pojawienia si wyadowania iskrowego. Warunki pracy tranzystora przeczajcego s szczeglnie trudne. Przeczanie prdw o duych nateniach w obwodzie o charakterze indukcyjnym zwizane jest z pojawianiem si przepi oraz stratami mocy w tranzystorze. Dlatego te w ukadach tranzystorowych wprowadza si zabezpieczenia ograniczajce te zjawiska np. diod Zenera DZ , kondensator C10.

Ukady tranzystorowe pozwalaj zwikszy energi wyadowania,

7. U

316

dziTypok.3transtosmnimniprzeZasrozbmak

niez

naznoi nietrandzi(pr

jesttrandwacyjnzap

Rys

UKADY ELEKT

ki zwikszenipowe wartoci30-60 mJ (w nzystorowych sowane w traiejsz wartoiejsz indukcyjekadni (okstosowanie cebudowania ukksymaln wart

Zalet takzalenie od pr

W porwnazywane ukadaci maj wiezalena od nzystorowych jki zmniejszend bazy tranzy

Dalsze zwit moliwe przenzystorowych za typy czujnikne i czujnikponowym.

. 7.4. Schemat tr

C2-

TRONICZNE W

iu wartoci pr energii wyad

zakresie 100ok. 80-120 mnzystorowych ci rezystanjnoci uzwoje. 50-100) w wek o bardzoadu tranzystoto prdu i1 (okich ukadw dkoci obrotoniu do ukadwami elektronicksz energi

prdkoci jest zwikszenniu natenia

ystora). kszenie trwaoez wyeliminowz regulatoramw generacyjnki hallotronow

ranzystorowego P- przerywa

- pojemno obw

POJAZDACH S

du i1 oraz oddowania w uk00-3000 obr/m

mJ i mog byukadach zap

ncji uzwojeniaenia pierwotne

porwnaniu o maych rezyorowego o dodok.6-9A).

jest stabilizowej silnika. w klasycznychznymi z ener wyadowanobrotowej. Dnie trwaoci i

prdu przep

oci i niezawowanie stykowei mechaniczny

nych bezstykowwe, ktre um

ukadu zaponowacz, Cz- cewka zawodu wtrnego (

SAMOCHODOW

dpowiedniej kokadzie klasycmin) natomias wiksze. Ceponowych chaa pierwotnegego(ok. 3-5 mH

do ukaduystancjach R1datkowy obwd

zacja energi

ukady tranzyrgi gromadzoia, ktra mo

Dodatkow zi niezawodno

pywajcego p

odnoci ukadego sterowaniymi stosowanewych: czujniki mieszczone

wego sterowaneaponowa, (rozproszona) [4

WYCH

onstrukcji cewkcznym wynoszst dla ukadewki zaponowarakteryzuj sgo (ok.0,4-2H) oraz wiksz klasyczneg(

ukamobeztyrykonw oprzeo wdiodnapz prbramkonrozWyukow odruga wdo i traParoraz

enenapprze

7. UKA

W odrnieady tyrystorowe by sterozstykowym poystorowego pondensatora, abwodzie pierwetwarza niskie

wartoci ok. 20dowym i kondpicia. Tyrystorzerywacza lubmki tyrystora

ndensator C, adowanie zgadowanie chaowego (fazabwodzie wtrnga cz wya

warto pynceczasu trwan

anzystorowychrametry wyadoz na zawarto

Zalet ukadergia wyadowpicia (mniejszewodach).

Rys. 7.5. Schemprzerywacze

ADY ELEKTRO

eniu od ukadwe. Schemat bowany mechaokazano na olega na groa nastpnie wotnym cewke napicie (6, 00-400 V. Naensator C jesr Th pracuje jb czujnika bez

i moe spowtyrystor Th,

gromadzonegoarakteryzuje si pojemnocnym i duym nadowania fazaego prdu mania tej fazy jest podstowania fazy in skadnikw todw tyrystorowania rzdu 80

zy jest wpyw z

mat blokowy tyrysem lub czujnikiem

NICZNE W POJ

w tranzystoroblokowy takieganicznym przrysunku 7.5

omadzeniu adrozadowaniu

i zaponowej. 12V) prdu s

apicie to jesst adowany dojako sterowanzstykowego dowodowa jeg uzwojenie

o adunku w stosunkowo iowa), szybknateniem pra tzw. indukcya. Skrcenie fa

wyadowaniatawow wadndukcyjnej maoksycznych w wych jest staa0-120 mJ orazanieczyszcze

storowego ukadm indukcyjnym P

JAZDACH SAM

owych spotykago ukadu zapzerywaczem . Zasada dzdunku w poluu zgromadzo

Przetwornicastaego na nast wyprostowao wartoci ma

ny przecznik oprowadzony jo wyzwoleniepierwotne ce

pojemnoci dugim czasekim narastanrdu wyadowayjna jest stosazy indukcyjnea w ukadacd ukadw aj wpyw na p

spalinach. a energia wyaaz dua strome na wiecac

du zaponowegoPI , UF- ukad for

MOCHODOWYC

31

ane s rwnieonowego, ktlub czujnikie

ziaania ukadu elektrycznyonego adunka tranzystorowapicie zmiennane w ukadzaksymalnej teg

(klucz). Sygnjest do obwod

e. W obwodzewki nastpuj

kondensatorem wyadowanniem napicania. Natomiaunkowo krtkej w porwnanch klasycznyc

tyrystorowycproces spalan

adowania i dumo narastan

h zaponowyc

o sterowanego rmujcy [9]

CH

17

e ry m

du m ku wa ne zie go a

du zie je a. ia

cia st a, iu

ch h. ia

a ia h,

7. U

318

wzgwys

7.1

magZasczujStrukilkawyw

1-

czujzmiwykzero

(ok.wytwjestpara

UKADY ELEKT

Obecnie za

gldu na krtkstpienia szkod

1.3. Czujn

Na rysunkugnetoindukcyjnsada dziaaniajnika pod wp

umie magneta), ktry jest wouje zmiany

- magnes trway

Na rysunkujnika dla okrean amplitudy

korzystuje si no (czas t1).

Zmiany pr. 10/1000 obwarzajcych dt niewielki i moametrw magn

TRONICZNE W

astosowanie uki czas trwaniadliwych skadn

niki w uka

u 7.6 pokaznego ze zmiea polega na ywem zmianytyczny wytwar

nieruchomy. strumienia ma

Rys. 7.6. Czuj, 2- cewka uzwoj

e- SEM in

u 7.7 pokazanolonej prdkoy SEM. Do stenajczciej chw

rdkoci powbr/min) wynikdodatkowy stroe powodowanesu (naten

POJAZDACH S

kadw tyrystoa fazy indukcynikw w spalina

adach zapo

ano konstrukenn reluktancindukowaniu zy strumienia mrzany jest prze

Obracajcy agnetycznego w

jnik magnetoindjenia,, 3- szczelin

ndukowana w uzw

o przebieg indci obrotowej. rowania momewil odpowiad

woduj opnkajce z wrumie magnea zmiany wieie koercji, mag

SAMOCHODOW

orowych jest yjnej wyadowaach).

onowych

kcj generacycj obwodu mzmiennej SEMmagnetycznegez magnes trwsi ferromagnw obwodzie.

dukcyjny [1] na, 4- ferromagnwojeniu

dukowanej SEZmiana prdkentem zaponuajc przejci

ienie sygnauwpywu prdetyczny. Wpyelkoci szczelignetyzm szcz

WYCH

ograniczone zania (moliwo

yjnego czujnikmagnetycznegM w uzwojengo w obwodziway (jeden lunetyczny wirn

netyczny wirnik,

EM w uzwojenkoci spowoduju (wyadowaniau sygnau prze

u wyjciowegdw wirowycyw temperatuny oraz zmiantkowy).

ze

ka o. iu e.

ub nik

iu je a) ez

go ch ry ny

i jedmagwspZmiwa

z czbypoo

7. UKA

Rys. 7.7. Prze

Na rysunkudnoczenie czgnetoindukcyjnppracujcy ziana rozmieszcu.

Rys. 7Kp- tarcza na

Na rysunkzujnika. Impuls wykorzystanyoenie wau).

ADY ELEKTRO

ebieg SEM w uzw

u 7.8 przedstawzujnika pomiany z magnesez koem pasoczenia znaczn

7.8. Czujnik pooa wale korbowym

u 7.9 zamies o wikszej amy do synchron

NICZNE W POJ

wojeniu czujnika

wiono konstruaru prdkoci m trwaym umowym i znacikw pozwala

enia wau i prdm ze znacznikam

eszczono przemplitudzie pojanizacji pracy u

JAZDACH SAM

a magnetoindukc

ukcj czujnika obrotowej. J

mieszczonym wcznikami na jwyrni okre

dkoci obrotowemi, Cz- czujnik, O

ebieg sygnaawiajcy si wukadu zapon

MOCHODOWYC

31

cyjnego [1]

pooenia waJest to czujnwewntrz cewkjego obwodzi

elone pooen

ej [4] O- obudowa

u wyjciowegw czasie tS mo

owego (okre

CH

19

u nik ki, e. ie

go e la

7. U

320

wykstado kwspnat

prdprzei eleczujimpsi wpy

UKADY ELEKT

Rys. 7.9. S

Na kolejnykorzystujcegoym prdem,kierunku prduprzdnej). Aenia prdu i

1- obwd mag 4- wiru

Ksztat przedkoci obrotoesona ferromement hallotrojnika pojawia

pulsu napiciowsygna prosto

yw temperatur

TRONICZNE W

Sygna z czujnika

ym rysunku o efekt Halla. , strumie u powoduje poAmplituda nanatenia pol

Rys. 7.10. gnetyczny (z ma

ujca przesona f

ebiegu napicwej. W czasi

magnetyczna znowy znajdujesi impuls napwego wyzwalaoktny. Dobrary na prac czu

POJAZDACH S

a magnetoindukc

7.10 pokaElement pmagnetyczny

owstanie napipicia jest pa magnetyczn

Czujnik hallotroagnesem trwaymferromagnetyczn

cia na wyjciuie pomidzy znajduje si pe si w polu mpicia. Zbocze

a komparator, nanie punktu pujnika.

SAMOCHODOW

cyjnego z rysunk

zano konstruprzewodnikowy skierowanycia Halla (w kproporcjonalneego.

nowy [1]

m), 2-szczelina, 3na, UH- napicie

czujnika jestchwilami t1 i

poza szczelinmagnetycznyme narastajce na wyjciu, kt

pracy kompara

WYCH

ku 7.8 [4]

ukcj czujnikwy zasilany jey prostopadkierunku trzecie do iloczyn

3- hallotron, Halla

t niezaleny ot2 (Rys. 7.1

powietrzn m. Na zaciskac

(lub opadajcerego otrzymujatora zmniejsz

ka st le ej

nu

od 1) 2

ch e) je

za

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

321

Rys. 7.11. Przebieg napicia Halla na wyjciu czujnika [1]

Oprcz czujnikw hallotronowych stosuje si rwnie czujniki pprzewodnikowe z tzw. efektem magnetorezystancyjnym wykorzystujce zaleno rezystancji od zmiany strumienia magnetycznego. Ze wzgldu na duy wpyw temperatury w tych czujnikach stosuje si je najczciej w ukadach mostkowych. Czujniki wykorzystujce efekt Halla mog by rwnie stosowane do pomiaru pooenia wau oraz jego prdkoci obrotowej.

Do pomiaru temperatury najczciej uywane s termistory, a do pomiaru kta otwarcia przepustnicy czujniki potencjometryczne. Do pomiaru temperatury wykorzystuje si rwnie czujniki rezystancyjne, zczowe (pprzewodnikowe) [11,12]. Rezystancja cienkowarstwowego opornika jest zalena od temperatury. Bardzo dobrymi parametrami charakteryzuj si zintegrowane rezystory platynowe. Maj mniejsze rozrzuty rezystancji, dobr liniowo, duy zakres pomiarowy. Wad jest duy koszt wytwarzania. Innym materiaem stosowanym jest krzem polikrystaliczny. Zalet jest prosta technologia, niski koszt; wad znacznie wiksze rozrzuty technologiczne, nieliniowo charakterystyki.

Wad cienkowarstwowych czujnikw rezystancyjnych jest take ich zaleno od napre wystpujcych w podou.

Obecne ukady tranzystorowe posiadaj elektroniczn regulacj kta wyprzedzenia zaponu w funkcji prdkoci obrotowej oraz podcinienia. Charakterystyki regulacyjne s realizowane na drodze analogowej lub cyfrowej. W przypadku charakterystyki kta wyprzedzenia w funkcji prdkoci obrotowej wykorzystuje si sygnay z czujnika pooenia wau. Moe by to czujnik sterujcy prac ukadu (zastpuje przerywacz) zaponowego lub dodatkowy czujnik.

Regulacja kta wyprzedzenia w funkcji podcinienia wymaga uycia dodatkowego czujnika podcinienia. Stosowane s czujniki membranowe, w ktrych pooenie membrany jest zalene od wartoci podcinienia. Do pomiarw podcinienia mog by stosowane membranowe czujniki tensometryczne lub piezorezystancyjne. Te ostatnie znalazy obecnie najwiksze zastosowanie. S one wykonywane w postaci scalonej na bazie membran krzemowych. Konstrukcj mikrosensora podcinienia z przetwornikami piezorezystancyjnymi pokazano na poniszym rysunku [1, 12, 14].

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

322

Umieszczenie piezorezystorw tak, aby jeden z nich poddawany by napreniom ciskajcym, a dugi rozcigajcym pozwala zwikszy sygna wyjciowy dwukrotnie (ukad pomiarowy p-mostkowy). Zmiana rezystancji wywoana tymi napreniami wynosi odpowiednio R - R i R + R. Dla membrany mona zastosowa ukad penego mostka z czterema piezorezystorami i w rezultacie sygna wyjciowy zwiksza si czterokrotnie w stosunku do pojedynczego piezorezystora.

Rys. 7.12. Widok struktury mikrokrzemowej z piezorezystancyjnymi czujnikami [14]

Schemat elektryczny piezorezystorw poczonych w ukad mostka pokazano na kolejnym rysunku. Jednoczenie zmniejsza si wpyw temperatury na sygna wyjciowy.

Rys. 7.13 Schemat elektryczny czterech piezorezystorw w ukadzie mostkowym [14]

Do pomiaru przepywu masowego powietrza stosowane s rwnie termoanemometry [12]. Przepywomierz zbudowany jest na podou krzemowym w ukadzie czterech termoelementw oraz ukadzie grzejnikw zamontowanych na czterech cienkich belkach poczonych w ksztacie krzya [14]. Grzejniki podgrzewaj belki i przy braku przepywu gazu ustala si rozkad temperatur dla caej struktury. Przepyw gazu (o niszej temperaturze) powoduje, e zmienia si rozkad przestrzenny temperatur .

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

323

7.1.4. Mikrokomputerowe ukady zaponowe

Zastosowanie mikroprocesorw w ukadach zaponowych pozwolio na zwikszenie dokadnoci wyznaczania kta wyprzedzenia zaponu oraz zwikszenie niezawodnoci dziaania (brak elementw mechanicznych).

Mikrokomputer sterowany jest impulsem synchronizujcym pochodzcym od znacznika okrelajcego pooenie wau. Jest to najczciej sygna z czujnika umieszczonego obok koa zamachowego lub koa pasowego wau. Sygnay do pomiaru prdkoci obrotowej mog by otrzymane z dodatkowego czujnika wsppracujcego ze znacznikami umieszczonymi na kole pasowym, kole zamachowym lub z czujnika okrelajcego pooenie wau.

Podcinienie w kolektorze dolotowym mierzone jest najczciej membranowym czujnikiem piezorezystancyjnym. Te dwa parametry s podstawowymi w ukadzie sterowania zaponem. Wikszo mikro-komputerowych ukadw zaponowych wyposaona jest w szereg dodatkowych czujnikw mierzcych m.in. temperatur cieczy chodzcej, temperatur powietrza, cinienie atmosferyczne, wilgotno powietrza, napicie akumulatora, cinienie spalania, pooenie przepustnicy oraz inne. Na rysunku 7.14 pokazano schemat blokowy mikrokomputerowego ukadu zaponowego.

Poszczeglne przetworniki pomiarowe P1-P7 umoliwiaj przetworzenie sygnaw z czujnikw na impulsy sterujce oraz wartoci analogowe (napicia) wielkoci mierzonych. Impulsy z przetwornika P1 synchronizuj prac mikrokomputera, impulsy z przetwornika P2 zliczane s w liczniku wewntrznym i na tej podstawie wyznaczana jest prdko obrotowa wau silnika. Sygnay z przetwornikw P3 i P4 okrelaj pooenie przepustnicy odpowiadajce jej minimalnemu i maksymalnemu otwarciu.

W przetwornikach P5, P6, P7 sygnay z czujnikw cinienia, temperatury oraz napicie zasilania s zamieniane na znormalizowane sygnay napiciowe, ktre nastpnie s doprowadzane do wejcia przetwornika A/C. W przetwornik wbudowany jest multiplekser analogowy przeczajcy kolejne wejcia analogowe do wejcia przetwornika. W samym przetworniku nastpuje konwersja analogowych sygnaw na posta cyfrow. W zalenoci od rozdzielczoci zastosowanego przetwornika wyjciowe sygnay s 8, 10 lub 12 bitowe.

7. U

324

T

n-

obroPrzymiaDanw pprze

UKADY ELEKT

Rys. 7.14. Sche K- mikroko

- tranzystor mocP1-P7 - przetwo

- sygna prdko(dla b

p- podcinien

Na podstawotowej i podcykad takiej

arowej powierzne dotyczce ostaci tabeli. Wewodzenia tran

TRONICZNE W

emat blokowy momputer, G- genecy, Cz- cewka zaorniki pomiaroweci obrotowej, 1biegu jaowego i ie w kolektorze d

Uz-

wie dwch pocinienia wyzcharakterystyk

zchni (przestrzcharakterysty

W pamici tej znzystora mocy

POJAZDACH S

ikrokomputerowerator zegarowyponowa, A/C - pe, Is- impuls syn1, 2- sygnay z cmaksymalnego dolotowym, T- tenapicie zasilan

dstawowych pznaczany jest ki kta wyprzzennej mapy) yki zapisane zapisane s r

y.

SAMOCHODOW

wego ukadu zap, S- stabilizator z

przetwornik analnchronizacji (pooczujnika pooenobcienia silnik

emperatura ciecznia

parametrw sikt wyprzed

zedzenia w pokazano nas w pami

wnie dane d

WYCH

onowego [2] zasilania, ogowo-cyfrowy,oenia wau),

nia przepustnicy ka), zy chodzcej,

ilnika prdkodzenia zaponpostaci trjwy

a rysunku 7.1ci staej ROdotyczce czas

ci u. y-5. M su

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

325

Rys. 7.15. Charakterystyka kta wyprzedzenia zaponu w funkcji prdkoci

obrotowej n i podcinienia p w postaci trjwymiarowej [18]

Na podstawie tych danych oraz dodatkowych sygnaw (napicia zasilania, temperatury, pooenia przepustnicy i innych) kontroler dokonuje oblicze wg zaoonego algorytmu i koryguje dane odczytane (dla danej prdkoci i podcinienia) z pamici staej. Kocowe wartoci cyfrowe wyznaczajce czas przewodzenia tranzystora oraz moment jego wyczenia (powstanie wyadowania) zamieniane s na wartoci okrelajce parametry czasowe (czas przewodzenia i wyczenie tranzy-stora) sygnau sterujcego prac tranzystora mocy.

Jeeli silnik ma cztery lub wicej cylindrw na wyjciu ukadu zaponowego stosuje si dodatkowo jeszcze jeden lub wicej tranzystorw mocy oraz cewek zaponowych podczonych do odpowiednich wiec zaponowych. Na podstawie impulsw okrelajcych pooenie wau mikrokomputer synchronizuje prac tranzystorw, co pozwala wyeliminowa mechaniczny rozdzielacz zaponu.

Wikszo mikrokomputerowych ukadw zaponowych wyposaona jest w gniazdo diagnostyczne, ktre umoliwia podczenie przyrzdw diagnostycznych a nastpnie wykonanie pomiaru podstawowych parametrw takich jak prdko obrotowa, kt wyprzedzenia zaponu.

Analiza pracy mikrokomputerowych ukadw zaponowych wymaga stosowania specjalnych testerw diagnostycznych lub specjalizowanych komputerowych stanowisk pomiarowych.

7.1.5. Diagnostyka ukadw zaponowych

Do wykrywania uszkodze w obwodzie niskiego i wysokiego napicia stosuje si przyrzdy diagnostyczne. Badania podstawowych elementw klasycznego ukadu zaponowego dotycz: cewki zaponowej, kondensatora, wiec zaponowych, instalacji wysokiego napicia.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

326

Badanie cewki zaponowej polega na sprawdzeniu jej parametrw: rezystancji uzwojenia pierwotnego i wtrnego za pomoc mostka technicznego Wheatstonea lub diagnoskopw. Nastpnie naley sprawdzi stan izolacji cewki za pomoc megaomomierza o napiciu probierczym ok. 500V (np. induktora. Sprawdzenie prawidowoci dziaania cewki mona wykona stosujc kaset probiercz. Dla ustalonej prdkoci obrotowej i napicia zasilania naley wyregulowa odstp elektrod iskrownika. Przebieg wyadowania powinien by cigy. Pojawiajce si przerwy w wyadowaniu mog oznacza, e cewka jest niesprawna. Badanie powinno by przeprowadzone po nagrzaniu cewki [7].

Testowanie stanu kondensatora polega na wyznaczeniu jego pojemnoci oraz sprawdzeniu stanu izolacji.

Badanie wiec zaponowych mona przeprowadzi za pomoc testera np. typu TSP16 oraz szczelinomierza. Wykonuje si sprawdzenie szczelnoci wiecy, badanie stanu izolacji oraz wielkoci szczeliny pomidzy elektrodami. Po oczyszczeniu izolatora wiecy naley podczy wiec do instalacji wysokiego napicia. Obserwuje si wyadowanie iskrowe pomidzy elektrodami wiecy w warunkach podwyszonego cinienia powietrza (ok. 1-1,4MPa). Pojawiajce si wyadowania iskrowe na powierzchni izolatora wiadcz o uszkodzeniu izolatora lub o jego zanieczyszczeniu [7].

Przewody instalacji wysokiego napicia sprawdza si: badajc ich stan izolacji oraz sprawdzajc czy w przewodach nie wystpuj przerwy, naley zmierzy ich rezystancj i indukcyjno. Rezystancja i indukcyjno przewodw jest zalena od ich dugoci, dlatego naley wyznaczy indukcyjno i rezystancj odpowiadajc jednostce dugoci (H/m, /m).

Analizujc przebiegi napicia po stronie pierwotnej i wtrnej cewki zaponowej mona wykry nieprawidowoci w dziaaniu caego ukadu zaponowego. W tym celu naley porwna przebiegi badane z przebie-gami wzorcowymi (odniesienia).

Badanie przebiegu napicia po stronie pierwotnej pozwala okreli czas (kt) przepywu prdu oraz wykry uszkodzenia cewki zaponowej. W cyklu pracy mona wyrni etapy: zaczenie (czas przepywu prdu, kt zwarcia 1), wyczenie (czas wyczenia, kt 2+3). Badanie przebiegu napicia po stronie wtrnej pozwala wykry uszkodzenia w obwodzie wysokiego napicia dotyczce wiec zaponowych, cewki zaponowej, instalacji, a take niektre niedomagania w obwodzie pierwotnym.

Parametry wyadowania takie jak: czas trwania wyadowania ukowego (faza pojemnociowa), czas trwania wyadowania iskrowego (faza indukcyjna), natenie prdu oraz szybko narastania napicia s istotne ze wzgldu na proces spalania oraz zawarto skadnikw toksycznych w spalinach.

w pprze

oscwysprzeprzespriskrwt

7. UKA

Rys. 7.16. PrzA - poc

Rys. 7.17. P

Na kolejnycprawidowo dzebiegi napi d

Na dwchcylogramy napisokiego napierwie iskroweewodu wysokania. Zbyt rowej na wiernym (np. ze p

ADY ELEKTRO

zebieg napicia cztek wyadowa

Przebieg napicia

ch oscylogramaziaajcym ukdla najczciej kolejnych i, ktre rncia. Zbyt ma

ej midzy elekiego napiciadua amplitudecy zaponowpoczenie prz

NICZNE W POJ

po stronie pierwania, B - koniec p

a po stronie wt

ach zamieszczadzie zaponj spotykanych rysunkach 7

ni si amplitua amplituda mektrodami wiea do masy da moe by

wej lub dodatzewodw).

JAZDACH SAM

wotnej cewki zapprocesu wyadow

rnej cewki zapo

zono typowe powym oraz puszkodze

7.18 i 7.19d poszczegmoe wiadczecy lub o prlub o za mwynikiem za

tkowej przerw

MOCHODOWYC

32

onowej [2]

wania

onowej [2]

przebiegi napipodano rwnie

przedstawionlnych impulszy o za marzebiciu izolac

maym cinienduej przerw

wy w obwodz

CH

27

e

no w ej cji iu

wy zie

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

328

Rys. 7.18. Przebieg napicia po stronie wtrnej cewki zaponowej [2]

A za maa amplituda impulsu

Rys. 7.19. Przebieg napicia po stronie wtrnej cewki zaponowej [2]

A- za dua amplituda impulsu

Badanie elektronicznych ukadw zaponowych sterowanych bezstykowo polega na sprawdzeniu midzy innymi oscylogramw przebiegw: napi w obwodach czujnikw, prdu w obwodzie pierwotnym cewki, napi w obwodzie wtrnym cewki zaponowej.

Badanie mikrokomputerowych ukadw zaponowych mona przeprowadzi stosujc specjalne stanowiska laboratoryjne albo testery mikrokomputerowe przeznaczone dla okrelonego typu pojazdw. Przed zastosowaniem diagnostycznego testera naley sprawdzi czy posiada on modu pamici zawierajcy dane dotyczce badanego ukadu zaponowego. Poczenie testera z ukadem zaponowym nastpuje poprzez zcze diagnostyczne ukadu zaponowego. Tester zasilany jest z sieci pokadowej pojazdu. W czasie pracy tester moe zbiera i zapamitywa dane systemu udostpniajc je operatorowi za porednic-

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

329

twem ekranu a take przekazujc odpowiednie instrukcje niezbdne do przeprowadzenia analizy dziaania i wykrywania uszkodze. W wikszoci przypadkw do testera mog by podczone drukarka i zewntrzny monitor. Podstawowe funkcje realizowane za pomoc testera: zbieranie i odczyt danych, sygnalizacja stanw uszkodze ukadu zaponowego, lokalizacja uszkodze przy pomocy programu diagnostycz-nego, informacje przekazywane na danie operatora, funkcje pomocnicze umoliwiajce sterowanie urzdzeniami zewntrznymi takimi jak: cewka zaponowa, wtryskiwacz, elektrozawory, monitor.

W przypadku diagnostyki aktywnej tester wysya rozkazy do moduu zaponowego i poprzez niego uruchamia elementy osprztu elektrycznego przy niepracujcym silniku np. steruje cewk zaponow i inicjuje wyadowanie iskrowe na wzorcowym iskrowniku (procedura sprawdzania cewki zaponowej).

7.2. Systemy zasilania wtryskowego silnikw o zaponie iskrowym

7.2.1. Budowa i zasada dziaania mikrokomputerowych ukadw wtryskowych

Ukady wtrysku paliwa przechodziy dug drog rozwoju. Obecnie istnieje szereg rozwiza konstrukcyjnych, lecz zasada dziaania i zaoenia projektowe nie ulegy znacznym zmianom. Zadaniem ukadw wtryskowych paliwa jest odpowiedni dobr skadu mieszanki paliwowo-powietrznej tak, aby praca silnika bya moliwie najbardziej korzystna z punktu widzenia rodowiska naturalnego i dynamiki silnika.

Na podstawie informacji pochodzcych z czujnikw jednostka sterujca CPU optymalnie dobiera czas otwarcia wtryskiwaczy, aby dawka paliwa zbliaa si do optymalnego skadu z naciskiem na jednostkowe zuycie paliwa oraz zawarto skadnikw toksycznych w spalinach.

Firma Bosch od wielu lat zajmuje si badaniami i rozwijaniem ukadw wtrysku paliwa i jest czoowym producentem tych ukadw. Ukady wtrysku paliwa firmy Bosch s produkowane pod nazw Jetronic i Motronic (wsplny ukad sterowania dla zaponu i wtrysku paliwa) [18].

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

330

Rys. 7.20. Wpyw skadu mieszanki na prac silnika [6,8]

Ukad D Jetronic Ukady Jetronic wystpuj w ukadach jedno i wielopunktowych.

Ukad D Jetronic jest ukadem wtryskowym, w ktrym pomiar masy powietrza realizowany jest za pomoc czujnika podcinienia umieszczonego w kolektorze dolotowym silnika. Paliwo wtryskiwane jest okresowo pod niskim cinieniem do kolektora dolotowego silnika. Informacje potrzebne do wyznaczenia dawki paliwa s pobierane z czujnikw pomiarowych i przetwarzane na sygnay elektryczne. Urzdzenie steruje, na podstawie otrzymanych sygnaw, czasem otwarcia wtryskiwaczy. Ukad tego typu skada si z trzech podstawowych wsppracujcych ze sob ukadw:

Ukad paliwowy Paliwo pobierane jest ze zbiornika pojazdu i toczone przez pomp

o napdzie elektrycznym do wtryskiwaczy roboczych i wtryskiwacza rozruchowego. Waciwa warto cinienia paliwa utrzymywana jest przez regulator, z ktrego nadmiarowe paliwo odprowadzane jest z powrotem do zbiornika.

Ukad dolotowy powietrza Zasysane powietrze kierowane jest do kolektora dolotowego silnika.

Przed przepustnic umieszczony jest czujnik pomiaru podcinienia ssania. Warto podcinienia ssania jest zalena od iloci zasysanego powietrza.

Ukad sterowania Elektroniczny ukad sterujcy otrzymuje informacje z czujnikw

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

331

pomiarowych i na ich podstawie wytwarza impulsy sterujce czasem otwarcia elektromagnetycznych wtryskiwaczy roboczych. Pomiar prdkoci obrotowej silnika realizowany jest za pomoc czujnikw umieszczonych albo obok koa zamachowego albo w aparacie zaponowym.

Rys. 7.21. Schemat ukadu wtryskowego D Jetronic [5]

1 elektroniczne urzdzenie sterujce, 2 elektromagnetyczny wtryskiwacz roboczy, 3 czujnik cinienia, 4 czujnik temperatury, 5 wycznik termiczny lub termiczno

czasowy, 6 elektromagnetyczny wtryskiwacz rozruchowy, 7 elektryczna pompa paliwa, 8 filtr paliwa, 9 regulator cinienia paliwa,

10 zawr powietrza dodatkowego, 11 czujnik pooenia przepustnicy, 12 aparat zaponowy

Ukad L Jetronic W ukadzie L Jetronic gwn wielkoci mierzon (w celu

wyznaczenia czasu wtrysku) jest objto zasysanego powietrza. Ukad ten by nastpnym krokiem w rozwoju ukadw wtryskowych.

Podstawow zalet tego ukadu jest redukcja zawartoci skadnikw toksycznych w spalinach w stosunku do ukadu D-Jetronic. Gwn wielkoci sterujc w ukadzie L Jetronic nie jest podcinienie w kolektorze dolotowym (D Jetronic), lecz ilo zasysanego powietrza. Pomiar masy zasysanego powietrza jest korzystniejszy od pomiaru podcinienia ze wzgldu na nastpujce wasnoci:

kompensuje rnice w stopniu napenienia cylindrw, wynikajce z tolerancji produkcyjnych, zuycia silnika oraz osadzania si nagaru w komorze spalania,

kompensuje wpyw zmian cinienia gazw wylotowych wynikajcy z zastosowania katalizatorw,

zmian wysokoci nad poziomem morza oraz zmian cinienia

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

332

atmosferycznego,

umoliwia obnienie kosztw w wyniku wyeliminowania urzdzenia wzbogacajcego mieszank podczas przypieszania. Sygna odbierany z przepywomierza wyprzedza proces napenienia cylindrw silnika,

zapewnia wiksz stabilno biegu jaowego,

umoliwia recyrkulacj spalin w celu obnienia temperatury w komorze spalania, poniewa przepywomierz mierzy tylko ilo zasysanego powietrza i wedug tej informacji ustalana jest ilo wtryskiwanego paliwa.

Rys. 7.22. Schemat ukadu wtryskowego L Jetronic [5]

1 urzdzenie sterujce, 2 elektromagnetyczny wtryskiwacz roboczy, 3 przepywomierz powietrza, 4 czujnik temperatury, 5 wycznik termiczno

czasowy, 6 elektromagnetyczny wtryskiwacz rozruchowy, 7 elektryczna pompa paliwa, 8 filtr paliwa, 9 regulator cinienia paliwa, 10 zawr powietrza

dodatkowego, 11 czujnik pooenia przepustnicy, 12 przekanik

Dodatkowe zalety ukadu s nastpujce:

Prostsza budowa ukadu sterujcego, a co za tym idzie wiksza odporno na zakcenia,

Zmniejszenie kosztw wykonania poprzez zastosowanie ukadw scalonych,

Moliwo rozbudowania ukadu o dodatkowe urzdzenia do kontroli toksycznoci spalin (sonda ).

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

333

Ukad ten skada si z trzech podstawowych ukadw wsppracujcych ze sob; Ukad paliwowy (tak jak w D - Jetronic)

Ukad dolotowy powietrza Zasysane powietrze przepywa przez przepywomierz, przepustnic

i jest kierowane do kolektora dolotowego silnika. W tym rozwizaniu zastosowano zawr powietrza dodatkowego dla ustalenia prdkoci biegu jaowego silnika.

Ukad sterowania elektronicznego Elektroniczny ukad sterujcy przetwarza sygnay z czujnikw

pomiarowych i na ich podstawie wytwarza sygnay sterujce czasem otwarcia wtryskiwaczy roboczych.

Ukad LE Jetronic W ukadzie LE Jetronic niektre elementy zostay zmodyfikowane.

W ukadzie LE Jetronic zastosowano wyczanie podawania paliwa podczas hamowania silnikiem (sterowane czujnikiem pooenia przepustnicy).

Rys. 7.23. Schemat ukadu wtryskowego LE Jetronic [5]

1 wtryskiwacz roboczy, 2 czujnik temperatury 3 przepywomierz powietrza, 4 zawr powietrza dodatkowego, 5 elektryczna pompa paliwa, 6 filtr paliwa,

7 czujnik pooenia przepustnicy, 8 urzdzenie sterujce

Z ukadu usunito wtryskiwacz rozruchowy, sterowany wycznikiem termiczno czasowym wraz z ukadem do wzbogacania mieszanki podczas rozruchu. Zastosowano materiay nawojowe o wikszej

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

334

rezystancji uzwoje oraz bardziej precyzyjne sterowanie pozwoliy uzyska dokadn dawk paliwa. Rezystancj wtryskiwaczy zwikszono z 2,5 do 16,2. Z przepywomierza usunito zestyk elektrycznej pompy paliwa.

Czujnik temperatury powietrza dolotowego zosta poczony rwnolegle z potencjometrem przepywomierza, co umoliwio zredukowanie liczby przewodw czcych przepywomierz z jednostk sterujc. Zastosowano nowy ukad termiczno czasowy kontrolujcy prac wtryskiwaczy podczas rozruchu.

Do zalet ukadu LE Jetronic naley zaliczy:

Mniejsze zuycie paliwa (od 3 do 5%),

atwiejsza obsuga,

Wiksza niezawodno i trwao.

Ukad LH Jetronic W ukadzie LH Jetronic zastosowano przepywomierz masowy

z termoanemometrem.

Rys. 7.24. Schemat ukadu wtryskowego LH Jetronic [5]

1 przepywomierz powietrza, 2 zawr powietrza dodatkowego, 3 filtr paliwa, 4 czujnik pooenia przepustnicy, 5 regulator cinienia paliwa,

6 urzdzenie sterujce, 7 elektryczna pompa paliwa, 8 sonda Lambda, 9 wtryskiwacz, 10 czujnik temperatury

Elementem charakterystycznym dla zastosowanego przepywomie-rza masowego z gorcym drutem, jest nagrzewany elektrycznie do temperatury okoo 100C drut platynowy (o rednicy ok. 0,07mm). Przepywajce powietrze chodzi drut i jego rezystancja maleje. Natenie

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

335

prdu reguluje si w taki sposb, eby rednia temperatura drutu wynosia 100C.

Natenie prdu jest, wic miar przepywajcej masy powietrza. W celu dokadniejszego pomiaru masy powietrza stosuje si korekcj, uwzgldniajc temperatur zasysanego powietrza.

Ukad Motronic Obecnie ukady Jetronic zostay zastpione przez ukady typu

Motronic. System Motronic opracowany przez firm Bosch jest elektronicznym systemem sterowania silnika. Jest to ukad, w ktrym ukad wtrysku paliwa zintegrowany jest z ukadem zaponowym, a ponadto mapa zaponw i mapa czasu otwarcia wtryskiwaczy, s zapisane w pamici ROM jako zbiory parametrw regulacyjnych. W ukadzie zastosowano podobnie jak w ukadzie L, LE Jetronic przepywomierz powietrza (z klap spitrzajc), czujnik pooenia przepustnicy, czujniki temperatury (silnika, powietrza) oraz czujnik pooenia wau korbowego (prdkoci obrotowej). Urzdzenie sterujce wyznacza czas wtryskiwania paliwa i kt wyprzedzenia zaponu oraz steruje wtryskiwaczami i cewka zaponow.

Sygnay analogowe s przetwarzane na posta cyfrow (przetworniki A/C). Po przetworzeniu danych przez sterownik wyznaczany jest optymalny czas otwarcia wtryskiwaczy oraz kt wyprzedzenia zaponu. Ukad poprzez stopnie mocy uruchamia wtryskiwacze oraz steruje prdem pyncym przez cewk zaponow. Zasada doboru czasu otwarcia wtryskiwaczy jest analogiczna jak w ukadzie Jetronic.

Danymi o stanie pracy silnika s przede wszystkim: obcienie silnika, prdko obrotowa i aktualna temperatura. S one mierzone za pomoc przepywomierza powietrza, czujnika prdkoci obrotowej i czujnika temperatury silnika.

Zalety ukadu:

Motronic umoliwia dokadniejsze i stabilniejsze w czasie sterowanie iloci wtryskiwanego paliwa oraz optymalizacj chwili zaponu w zalenoci do aktualnych warunkw pracy silnika,

Dane zaprogramowane cyfrowo w pamici staej mikrokomputera nie zmieniaj si przez cay okres uytkowania i mog by przeprogramo-wane dla innych silnikw,

Mniejsza liczba czujnikw,

Niszy koszt ukadu Motronic w stosunku od dwch oddzielnych ukadw wtrysku benzyny i ukadu zaponowego.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

336

Istniej rwnie inne ukady wtrysku paliwa. Wiele firm dysponuje wasnymi systemami sterowania prac silnika. Na przykad firma Mitsubishi jako jedna z pierwszych opracowaa ukad bezporedniego wtrysku paliwa do silnika o zaponie iskrowym (GDI). Na rynku europejskim bardzo powszechnie stosowane s ukady sterujce prac silnika firmy Bosch.

Rys. 7.25. Schemat systemu Motronic [5]

1 elektryczna pompa paliwa, 2 filtr paliwa, 3 regulator cinienia paliwa, 4 wtryskiwacz rozruchowy, 5 wtryskiwacz roboczy, 6 rozdzielacz wysokiego

napicia, 7 cewka zaponowa, 8 wycznik termiczno czasowy, 9 czujnik temperatury silnika, 10 wieniec zbaty, 11 czujnik prdkoci obrotowej,

12 czujnik pooenia przepustnicy, 13 elektroniczne urzdzenie sterujce, 14 wycznik zaponu, 15 czujnik pooenia przepustnicy, 16 przepywomierz

powietrza, 17 zawr powietrza dodatkowego

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

337

7.2.2. Czujniki i aktuatory stosowane w ukadach wtryskowych

Zadaniem ukadw wtryskowych paliwa jest odpowiedni dobr skadu mieszanki paliwowo-powietrznej tak, aby praca silnika bya moliwie najbardziej korzystna z punktu widzenia rodowiska naturalnego i dynamiki silnika.

Ilo wtryskiwanego paliwa (czas otwarcia wtryskiwacza przy staym cinieniu) jest dobierana na podstawie informacji pochodzcych z nastpujcych czujnikw:

1. Czujnika pooenia przepustnicy (kt otwarcia),

2. Przepywomierza (ilo pobieranego powietrza),

3. Czujnika prdkoci wau korbowego (prdko obrotowa),

4. Czujnika temperatury powierza dolotowego (temperatura powietrza),

5. Czujnika temperatury silnika (temperatura silnika),

6. Ukadu pomiaru napicia (korekcja napicia zasilania),

7. Sondy Lambda (czujnik zawartoci tlenu w spalinach).

Czujnik pooenia wau korbowego W ukadach firmy Bosch najczciej stosowanym czujnikiem

pooenia wau jest czujnik hallotronowy, czsto jest on umieszczony w aparacie zaponowym [ ].

Czujnik hallotronowy generuje impulsy o przebiegu prostoktnym, ktre s doprowadzane do jednostki sterujcej.

Czujnik pooenia przepustnicy Za pomoc przepustnicy reguluje si dopywem powietrza do silnika.

Kt otwarcia p przepustnicy przetwarzany jest w ukadzie potencjome-trycznym na napicie Up. Sygnay napiciowe s doprowadzane do ukadu sterujcego. Na podstawie tych sygnaw ukad sterowania uwzgldnia korekcje dawki paliwa np. podczas wyprzedzania (szybka zmiana pooenia przepustnicy).

Zmiana rezystancji czujnika wynosi od 0 do 4k (LE - Jetronic). Wyrnia si trzy podstawowe stany otwarcia przepustnicy:

Stan penego obcienia (45 90),

Stan czciowego obcienia (0 45),

Bieg jaowy (0).

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

338

Czujnik temperatury silnika Temperatura silnika jest mierzona za pomoc termistora typu NTC.

Termistor NTC jest elementem pprzewodnikowym o nieliniowej charakterystyce. Zmiana temperatury powoduje zmian natenia prdu w obwodzie, ktry jest wykorzystywany jako wielko regulacyjna. Charakterystyk czujnika (LE - Jetronic) w funkcji temperatury przedstawiono na rysunku 7.26.

Rys. 7.26. Zaleno rezystancji czujnika od temperatury cieczy chodzcej [2]

Czujnik temperatury powietrza W czujniku temperatury powietrza wykorzystano termistor typu NTC.

Zakres pomiarowy czujnika obejmuje temperatury od 40C do 60C. Charakterystyk czujnika (LE - Jetronic) w funkcji temperatury pokazano na rysunku 7.27.

Rys. 7.27. Charakterystyka czujnika do pomiaru temperatury powietrza [2]

0

10

20

30

40

0 20 40 60 80 100 120

R [

k ohm

]

Ts [ C]

0

200

400

600

800

-40 -20 0 20 40 60

R [

ohm

]

Tpow [ C]

Makzaleprdwyilo

dziarwprzezajmprzenap

rezyrezywyjzas

7. UKA

PrzepywomPrzepywom

ksymalna iloena od pojemdko obrotoczenie wtrysk przepywajc

Qp

PrzepywoSia wytwo

aa na ruchownowaona za epywu powiemuje okreloetwarzany jes

picie Us. Napi

Rys. 7.28.1 wkrt regul

3 czujnik teelektryc

Ukad poteystorw o duystancji. Dzikciowe Us jysanego powie

ADY ELEKTRO

mierz objtomierz powietrz zasysanego mnoci silnika owa osigniekiwaczy. Dla scego powietrza

nQ

mscc

maxpow 2=

omierz z klaprzona wynikum klap sppomoc siy

etrza obie te ne pooeniest w ukadzicie to steruje

Budowa przepyacji skadu miesmperatury powieznych, 5 komo

encjometrycznyych rezystancjki takiej budowjest odwrotnietrza.

NICZNE W POJ

ciowy powieta mierzy objpowietrza Qpowi maksymalne warto msilnika o pojema mona wyzn

md(nV maxsmax 2

=

spitrzajcu przepywajcpitrzajc prz

spryny zwrsiy rwnowa

e ktowe. Kie potencjomprac ukadu

ywomierza objtoszanki biegu jaoetrza, 4 potenc

ora tumica, 6

y skada si cjach, zbocznikwie ukadu poie proporcjon

JAZDACH SAM

trza zasilajceto zasysanwmax w silniku sej prdkoci o

maksymaln nmnoci V (dm3aczy:

)mindm3

cego strumienzepywomierzarotnej. Przy sta si i klapKt otwarcia etrycznym prwtryskowego.

ociowego powi

owego, 2 klapa cjometr z ukademklapa kompensa

z szeregowkowanych rezyotencjometrycznalne do ilo

MOCHODOWYC

33

ego nego powietrzspalinowym jebrotowej. Jee

nsmax nastpuj3 ) maksymaln

(7.3

niem powietrza. Sia ta jetaym natenpa spitrzajcQ przeson

rzetwornika n

ietrza [9] spitrzajca, m pocze acyjna

wo poczonycystorem o maznego, napicoci (objtoc

CH

39

a. st eli je

na

3)

za st iu ca ny na

ch ej cie ci)

7. U

340

Ryprz

a

uchwtryprzeilopotepropD2

nag0.07temzwiNat

UKADY ELEKT

ys. 7.29. Wykreszesony spitrzaj

kt uchylenia kc wyz

d wyznaczon

Zalenoci hylenia klapy syskiwanego pez przepywom wtryskiwaneencjometr, wyporcjonalny dookrela ilo z

PrzepywoElementem

grzewany do te7mm. Kiedy

mperatura zackszony tak, atenie prdu j

TRONICZNE W

s zalenoci midcej, napiciem

dklapy spitrzajcznaczona dawka a teoretycznie d

midzy objpitrzajcej, n

paliwa przedstmierz nateniego paliwa (puysya do urzo pooenia kzassanego pow

omierz masownajbardziej c

emperatury okzasysane po

czyna spadaaby przecitnajest, wic miar

POJAZDACH S

dzy iloci zasysna potencjomet

dawki paliwa [6]cej , b napic

paliwa Ve przez awka paliwa QL

jtoci zasyapiciem na wtawiono na ryia przepywu punkt D1). Uruzdzenia stertowego klapy wietrza.

wy z termoanecharakterystyckoo 1000C druowietrze cho, wtedy ogra temperaturar zasysanej m

SAMOCHODOW

sanego powietrztrze oraz wielko

ie na wyjciu pourzdzenie steruz iloci zassane

ysanego powwyjciu potencjysunku 7.29. powietrza wynuchamiany klarujcego sygnspitrzajcej (

emometrem znym tego ro

ut platynowy oodzi drut plarzewajcy goa osigna pomasy powietrza

WYCH

za, ktem obrotu ci wtryskiwane

otencjometru Us,ujce go powietrza

wietrza, ktejometru i ilocZ okreloneg

nika teoretycznp spitrzajcna napiciow(punkt C). Pun

ozwizania, jeo rednicy okotynowy i jeg prd zastajonownie 1000Ca.

ej

,

m ci go na c wy kt

st o

go je C.

robozapmoodpdawz czprdrw

dodw zzawtemtemwyk

wtryczewtrypieztycz

7. UKA

Rys. 7.30. Bud1 podzesp z

RegulatorPo uruchom

oczych, silnikpewnienia w tliwie bliskiejpowiednio bogwk paliwa wzujnikw tempdkoci biegu

wnolegym do gZastosowan

datkowego poalenoci od

wr jest otwarmperatury silnimperatury prakorzystuje si b

WtryskiwaW ukadac

yskiwaczy. Naj elektromagneyskiwacze piezoelektryka. Tznych wynosz

ADY ELEKTRO

dowa przepywomz gorcym drute

3 siatka

r prdkoci bimieniu zimnegk pracuje przytym okresie rj prdkoci gatsz mieszawyznacza jednperatury. Doda

jaowego, stgwnego koleknie regulowanowietrza zapew

temperatury rty umoliwiajka zawr jes

acy zamykanybardzo czsto

acze ch wtryskowyajczciej stosoetyczne. W n

ezoelektryczneypowe rezysta okoo 16 .

NICZNE W POJ

mierza masowegem, 2 rezystor d

ochronna, 4 o

iegu jaowegogo silnika, ay zwikszonywnomiernej biegu jaowe

ank paliwowonostka sterujatkowe iloci perujcy przepktora z przepusnego zaworu,wnia precyzyjsilnika. Kiedyc przepyw t stopniowo zy cakowicie.silniki krokowe

ch silnik otrzowanym typemnajnowszych re, z elementeancje uzwoje

JAZDACH SAM

go z termoanemodo kompensacji budowa

o do osigniych oporach pracy silnika ego, silnik mo powietrznca na podstapowietrza zapepywem powiestnic. , ktry sterujjny dobr sky silnik jest zpowietrza. W zamykany, a Do sterowe [10].

zymuje paliwm wtryskiwaczrozwizaniach em wykonawc wtryskiwaczy

MOCHODOWYC

34

ometrem [5] temperatury,

cia temperatutarcia. W ceprzy prdko

musi otrzyman. Zwikszonawie informacewnia regulato

etrza w kana

je przepyweadu mieszan

zimny wwczamiar wzrostpo osignic

wanie zawore

wo za pomoczy s wtryskiwa

stosowane szym w posta

y elektromagne

CH

41

ur lu ci a n cji or le

m nki as tu

ciu m

c a-s aci e-

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

342

Rys. 7.31. Budowa elektromagnetycznego wtryskiwacza [6]

1 iglica wtryskiwacza, 2 rdze elektromagnesu, 3 cewka elektromagnesu, 4 zcze elektryczne, 5 filtr dokadnego oczyszczania

Paliwo przepywa najpierw przez filtr, a nastpnie przez otwr w korpusie oraz w rdzeniu magnetycznym i dopywa do kalibrowanego otworu wylotowego. Otwr ten w pooeniu spoczynkowym jest zamknity iglic dociskan do gniazda za pomoc spryny. W wyniku impulsu prdowego (z urzdzenia sterujcego) wytwarza si w cewce elektromagnesu pole magnetyczne, ktre pokonujc si spryny podnosi rdze wraz z iglic wtryskiwacza. Skok iglicy wtryskiwacza wynosi okoo 0,15 0,05mm.

Regulator cinienia w ukadzie wtryskowym Cinienie wtryskiwanego paliwa powinno mie sta warto,

poniewa wahania cinienia wywouj zmiany skadu mieszanki paliwowo powietrznej. Regulacja cinienia w ukadzie wtryskowym odbywa si za pomoc przeponowego zaworu regulacyjnego.

7.2.3. Diagnostyka ukadw wtryskowych paliwa

Ustalonymi okrelamy stany, przy ktrych obcienie lub prdko obrotowa silnika s stae. Zmiana stanu pracy silnika nastpuje np. wskutek ruchu pedau gazu. Rozpoznawane s trzy podstawowe stany: bieg jaowy, czciowe obcienie, cakowite obcienie [3].

Bieg jaowy - Jeli prdko obrotowa utrzymuje si poniej poziomu odczenia i przepustnica jest cakowicie zamknita, to dugo trwania wtrysku zalena jest od jednej charakterystycznej krzywej (zalenej jedynie od prdkoci obrotowej silnika).

Czciowe obcienie dotyczy stanu, gdy kt otwarcia przepustnicy zawiera si midzy 00 a 450. Sygna w takiej sytuacji skada si z sygnau podstawowego i sygnau korygujcego, ktre okrelane s z charaktery-styki zalenej od prdkoci obrotowej i obcienia.

Pene obcienie odpowiada otwarciu przepustnicy w zakresie od 450 do 900 brana pod uwag jest charakterystyka penego obcienia.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

343

Okrela ona wspczynnik penego obcienia, tylko w zalenoci od prdkoci obrotowej silnika. Dawka paliwa nastawiona jest na najwik-sz moliw moc silnika.

Po wczeniu zaponu i uruchomieniu rozrusznika, uruchamiany jest program startu (program pracuje tak dugo a zostanie przekroczony poziom prdkoci obrotowej zaleny od temperatury silnika). Jeeli prdko obrotowa silnika zmniejszy si poniej tego poziomu, to ponow-nie zostaje uruchomiony program startu.

Czas otwarcia wtryskiwaczy jest zaleny od: temperatury cieczy chodzcej, prdkoci obrotowej silnika.

Podczas caego procesu rozruchu sygna z przepywomierza nie jest uwzgldniany.

Po zakoczeniu programu startowego czas trwania wtrysku przeduany jest o czas, ktrego wielko zalena jest od temperatury silnika i czasu. Warto czasu trwania impulsu jest zaprogramowana w pamici.

Podczas fazy rozgrzewania silnika ilo wtryskiwanego paliwa jest zwikszana, aby wyrwna straty kondensacji. Wzbogacenie nastpuje w zalenoci od temperatury silnika i dodatkowo jeszcze od obcienia i prdkoci obrotowej.

Podczas przypieszania nastpuje rwnie wzbogacanie mieszanki. Proces przypieszania jest rozpoznawany jako szybko zmian napicia sygnau przepywomierza masowego powietrza w czasie oraz szybkoci zmian pooenia przepustnicy.

Dodatkowa ilo paliwa przy przypieszaniu obliczana jest wedug: temperatury silnika, prdkoci obrotowej, obcienia, zmian sygnau z przepywomierza, Podczas hamowania silnikiem wtryskiwanie paliwa jest odczane. Warunkami koniecznymi s: zamkniecie przepustnicy, temperatura zasysanego powietrza jest wiksza od zaprogramowanej wartoci kracowej.

Prg prdkoci obrotowej silnika dla ponownego zaczenia zaley od kilku warunkw: wartoci progowej sygnau obcienia, przepustnica powinna by uchylona, temperatury silnika,

Wszystkie nowoczesne ukady sterujce maj moliwo przeprowadzenia autodiagnostyki, czyli sprawdzenia poprawnoci dziaania sterownika jak i urzdze peryferyjnych ukadu wtryskowego takich jak: czujnik temperatury powietrza, czujnik temperatury silnika, sonda lambda, czujnik pooenia przepustnicy, przepywomierz powietrza, czujnik pooenia wau korbowego [15].

Ukad diagnostyczny samoczynnie sprawdza wszystkie elementy ukadu wtryskowego. Wykryte usterki s zapamitywane w pamici diagnostycznej. Po podczeniu do gniazda diagnostycznego, mona odczyta informacje o nieprawidowociach i na tej podstawie usun uszkodzenia. Wystpujce uszkodzenia, bd ich brak, sterownik podaje

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

344

w postaci kodu byskowego (migowego) poprzez gniazdo diagnostyczne. Specjalistyczne urzdzenia s wyposaone w wywietlacze okrelajce bezporednio usterk (poprzez wywietlenie penej nazwy) bd numer usterki. Dioda LED wieci podczas trwania sygnau wysokiego, a ganie po zmianie na sygna niski. Przedstawiony powyej przebieg jest oznaczony jako 12 i oznacza w danym typie silnika, e przepywomierz powietrza z klap spitrzajc jest uszkodzony lub nie ma poczenia elektrycznego.

Rys. 7.32. Przykadowy przebieg sygnau byskowego oznaczony nr 57 [2]

Poniej przedstawiono przykadowo sze pierwszych kodw usterek w systemie autodiagnostyki wedug firmy Motorcraft:

10 Kod polecenia test pocze elektrycznych przewodw (zcz),

11 Wszystkie ukady dziaaj poprawnie,

12 Przepywomierz powietrza z uchylon klap 1 (VAF 1) uszko-dzony lub brak poczenia,

13 Czujnik temperatury pynu chodzcego silnika (ECT) uszkodzony lub brak poczenia,

14 Czujnik temperatury powietrza (VAT) lub (ACT) uszkodzony lub brak poczenia,

15 Czujnik pooenia przepustnicy (TPS) uszkodzony lub brak poczenia.

Ze wzgldu na coraz wiksz ilo elementw ukadw wtryskowych i zaponowych, jak rwnie na elektroniczne sterowanie innych podzespow pojazdu, obecnie stosuje si kody trzycyfrowe. Autodiagnostyce mog podlega takie podzespoy jak: skrzynie automatyczne, systemy klimatyzacji czy systemy ABS, ASR. Umoliwia to kompleksow diagnostyk caego pojazdu [15].

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

345

7.3. Systemy ogrzewania i klimatyzacji

Systemy ogrzewania pozwalaj na regulacj temperatury w kabinie pojazdu umoliwiajc kierowcy prowadzenie pojazdu w rnych warunkach klimatycznych. Zastosowanie systemw klimatyzacji pozwalajcych na regulacj i stabilizacje temperatury, wilgotnoci we wntrzu pojazdu ogranicza zmczenie kierowcy i poprawia komfort podrowania. Zakada si, e najkorzystniejszy zakres temperatury powinien wynosi 18 - 20C, wilgotnoci wzgldnej powietrza 40 - 60% przy prdkoci przepywu powietrza 0,1- 0,2 m/s .

Konstrukcj typowego ukadu ogrzewania i regulacji temperatury pokazano na rysunku 7.33. Zimne powietrze kierowane jest za pomoc dmuchawy na wymiennik ciepa. Na podstawie zmierzonych temperatur: zewntrznej i wewntrznej oraz ustawionych parametrw regulacji (zaoona temperatura powietrza oraz jego przepyw) ukad sterownia zmienia pooenie zaworu w ukadzie wymiennika ciepa.

W zalenoci od stopnia zoonoci systemu, regulacja moe by jedno-, dwu- (lub wicej) strefowa. Oznacza to, e ukad sterowania moe regulowa temperatur powietrza i jego przepyw w wyznaczonych obszarach kabiny (np. strefa kierowcy, pasaerw). W zalenoci od wymaga regulacyjnych, system moe by rozbudowany o dodatkowe czujniki np. pomiaru temperatury wody w obiegu chodzenia.

Schemat blokowy ukadu regulacji przedstawiono na rysunku 7.34. Mierzona jest temperatura powietrza zewntrznego, w kabinie oraz na wyjciu wymiennika ciepa.

Podstawowym elementem wykonawczym jest zawr regulujcy przepyw wody poprzez wymiennik ciepa, najczciej stosowane s elektromagnetyczne zawory. Czujnikami stosowanymi do pomiaru temperatury s najczciej termistory.

Rys. 7.33. Ukad regulacji temperatury w kabinie pojazdu [17]

1,3- czujniki temperatury, 2- regulacja temperatury, 4- zawr elektromagnetyczny, 5- wymiennik ciepa

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

346

Rys. 7.34. Schemat blokowy ukadu regulacji temperatury [11,17]

Systemy klimatyzacji w porwnaniu do ukadw ogrzewania s znacznie bardziej zoone. Ukad ogrzewania i regulacji temperatury zosta rozbudowany o ukad chodzenia. W ukadach ogrzewania wykorzystywano obieg chodzenia silnika, natomiast ukad chodzenia wymaga zastosowania oddzielnego obiegu z wymiennikiem ciepa. Schemat systemu klimatyzacji pokazano na rysunku 7.35.

W ukadzie chodzenia zastosowano sprark, ktra jest uruchamiana poprzez sprzgo elektromagnetyczne sterowane z ukadu regulacji. Mierzone s temperatury: powietrza zewntrznego (czujnik 8), powietrza na wyjciu z wymiennika ciepa (czujnik 7), powietrza w kabinie (czujnik 6). Do regulacji wilgotnoci zastosowano parownik ze sterownym przepywem powietrza za pomoc dmuchawy (silnik 1). Przepyw powietrza do kabiny regulowany jest za pomoc klap nawiewu oraz dmuchawy (silnik 2) w wymienniku ciepa. Proces regulacji temperatury i wilgotnoci powietrza moe by rozbudowany o jonizator (wytwarzanie jonw ujemnych w powietrzu). Automatyczna regulacja temperatury i wilgotnoci powietrza jest zagadnieniem skomplikowanym. Temperatura odczuwana przez czowieka jest zalena od temperatury powietrza, jego wilgotnoci oraz natenia promieniowania sonecznego (stopnia nasonecznienia).

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

347

Rys. 7.35. System klimatyzacji w kabinie pojazdu [17] 1, 2- silniki wentylatorw, 3- zbiornik cieczy, 4- sprarka , 5- sprzgo

elektromagnetyczne 6, 7, 8- czujniki temperatury, 9- czujnik wilgotnoci powietrza, 10- czujnik natenia promieniowania sonecznego

7.4. Systemy alarmowe i monitorujce

Systemy zabezpiecze pojazdw przed kradzie s obecnie bardzo rozbudowane. Systemy te skadaj si z ukadw blokujcych uruchomienie silnika i samochodu oraz ukadw aktywnych, ktrych zadaniem jest wczenie alarmu oraz powiadamianie sub monitorujcych. Ukady zabezpieczajce blokuj prac najczciej takich obwodw jak: obwd rozruchu, obwd zaponowy, ukad wtryskowy. Istnieje wiele rozwiza konstrukcyjnych elektronicznych urzdze zabezpieczajcych, mog by one uruchamiane rwnie bez przewodowo. Stosuje si take klucze elektroniczne zabezpieczane kodami cyfrowymi. Takie systemy zabezpiecze elektronicznych czsto uzupeniane s ukadami zabezpiecze mechanicznych np. blokady skrzyni biegw. Dodatkowym zabezpieczeniem s systemy alarmowe. Najczciej stosowne s dwa rodzaje ukadw: z przetwornikami dziaajcymi na podczerwie oraz wykorzystujcymi ultradwiki. W obu systemach stosowane s nadajniki emitujce promieniowanie podczerwone (diody LED) lub fale ultradwi-kowe (przetworniki piezoelektryczne). Generowane fale rozchodz si wewntrz pojazdu i trafiaj do odbiornika. W najprostszym ukadzie

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

348

nadajnik i odbiornik s umieszczone w jednym miejscu. Nadajnik wysya impulsy, ktre trafiaj do odbiornika. Zmiana (np. zablokowanie wizki) rozchodzenia si wizki fal wewntrz kabiny jest wykrywana w odbiorniku i uruchamia alarm.

Konstrukcj piezoelektrycznego nadajnika i odbiornika ultradwi-kowego przedstawiono na rysunku 7.36. Elementem aktywnym jest piezo-elektryk w postaci krka z ceramiki typu PZT z dwoma elektrodami [13].

Rys. 7.36. Konstrukcja nadajnika i odbiornika piezoelektrycznego w ukadzie

alarmowym [9]

Ukady alarmowe s czsto wyposaone w dodatkowe czujniki takie, ktre mog wykrywa drgania nadwozia (poruszenia) wywoane np. naciniciem klamki.

Przedstawione rozwizania dotycz monitorowania nie poruszajcego si pojazdu. Najnowsze systemy zabezpiecze umoliwiaj monitorowanie pojazdu bdcego w ruchu. W ukadach tych stosuje si satelitarny system GPS pozwalajcy ustali aktualne pooenie samochodu.

7.5. Systemy kontrolno-pomiarowe

Urzdzenia kontrolno-pomiarowe mog pracowa niezalenie od siebie (dziaa autonomicznie) lub w systemach komputerowych. W pierwszym przypadku kady z czujnikw jest poczony ze wskanikiem lub miernikiem sucym do pomiaru danej wielkoci. W systemach pomiarowych sygnay z czujnikw i przetwornikw s przetwarzane na posta cyfrow w przetwornikach analogowo-cyfrowych i nastpnie mikrokomputer wykonuje potrzebne obliczenia. Wyniki s wywietlane na wskanikach cyfrowych. Mog by stosowane rwnie wskaniki analogowe oraz wywietlacze alfa-numeryczne symulujce prac wskanikw analogowych.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

349

Zalet takiego rozwizania s jego wiksze moliwoci wizualizacji wynikw (posta cyfrowa i analogowa), wiksza dokadno pomiarw oraz moliwo realizacji dodatkowych pomiarw (np. rednia prdko pojazdu na danym odcinku drogi, rednie zuycie paliwa).

Urzdzenia kontrolno-pomiarowe mona podzieli pod wzgldem przeznaczenia na nastpujce grupy:

1. przyrzdy do kontroli i pomiarw urzdze i obwodw elektrycznych, elektronicznych takich jak ukady zasilania, obwody owietlenia i sygnalizacji,

2. przyrzdy do kontroli i pomiarw parametrw pracy silnika takich jak cinienie w ukadzie smarowania, temperatura w ukadzie chodzenia, prdko obrotowa, poziom paliwa, zuycie paliwa, poprawno dziaania mikrokomputerowych ukadw zaponowych i wtryskowych,

3. przyrzdy do kontroli i pomiarw parametrw ruchu pojazdu takich jak prdko, dugo przebytej drogi,

4. przyrzdy do kontroli i pomiarw parametrw urzdze zwizanych z bezpieczestwem ruchu takich jak stan klockw hamulcowych, poziom pynu hamulcowego, cinienie powietrza w oponach, temperatura i wilgotno powietrza (zagroenie gooledzi), poprawno dziaania ukadw ABS, EBS.

Typowe ukady kontrolno-pomiarowe skadaj si z czujnika mierzcego dany parametr oraz wskanika ewentualnie lampki kontrolnej sygnalizujcej stan awaryjny (w przypadku ukadu kontrolnego). W wikszoci autonomicznych ukadw pomiarowych stosowane s podobne czujniki i wskaniki do pomiaru tego samego parametru .

Podstawowe ukady przeznaczone do:

1. pomiaru objtoci (poziomu) paliwa w zbiorniku,

2. pomiaru cinienia oleju,

3. pomiaru temperatury cieczy chodzcej,

4. pomiaru prdkoci liniowej pojazdu,

5. pomiaru prdkoci obrotowej silnika.

W klasycznych ukadach do pomiaru poziomu paliwa stosuje si najczciej czujniki potencjometryczne, ktrych rezystancja zaley od pooenia pywaka umieszczonego w zbiorniku paliwa. Pywak sprzo-ny jest mechanicznie z suwakiem potencjometru. Wad tych czujnikw jest ich wraliwo na chwilowe zmiany poziomu wywoane ruchem pojazdu. Stosowanie tumikw drga ogranicza to zjawisko.

Czujnik potencjometryczny wsppracuje najczciej ze wskanikiem elektromagnetycznym. Na rysunku 7.38 pokazano schemat elektryczny

7. U

350

elekpodnympier

1- re

struzwneg

prdpowDla skojwytww dilorana dskra

UKADY ELEKT

ktromagnetyczdczony czujnm karkasie, ktrwsz cewk.

Rys. 7ezystor z ruchom

Przepywajumie magnetwk bdzie usgo.

Rys. 7.38. S

Jeeli rezysd w obwodzie

woduje, e wsmaksymalne

jarzony z piworzony strumdrugim skrajnazowego (logodokadno poajne pooenie

TRONICZNE W

znego wskanik rezystancyj

ry umieszczon

7.37. Potencjomemym lizgaczem

cy prd przeyczny. Rucho

stawia si zgo

chemat elektrom

stancja czujnikae pierwszej c

skazwka zajmej wartoci rez

erwsz cewkmie magnetycym pooeniu

ometru) pozwaomiaru. Po wye (0 na skali)

POJAZDACH S

nika ilorazoweny. Druga cewny jest prostop

etryczny czujnik, 2- styki w obwo

ez cewki wskaomy magnes todnie z kierun

magnetycznego w

a jest maa, tocewki. Wypadmuje okrelonezystancji czuj

k jest minimczny powoduje

u na skali. Zaala zmniejszyczeniu zasilapod wpywem

SAMOCHODOW

go. Do jednewka nawinita padle w stosun

k poziomu paliwaodzie lampki kon

anika wytwartrwaym pocnkiem strumie

wskanika iloraz

o wwczas pynkowy strumiee skrajne poonika, strumie

malny. Dla tee, e wskazwastosowanie w wpyw napicania wskazwkm dziaania si

WYCH

ej z cewek jejest na oddzieku do karkasu

a [2] ntrolnej, 3- pywa

rza wypadkowczony ze wskania magnetycz

zowego [2]

nie maksymaln magnetycznoenie na ska magnetycznego przypadkwka ustawia swskanika typcia zasilajcegka zajmuje lew

grawitacyjnyc

st el- z

ak

wy a-z-

ny ny ali. ny ku i

pu go we ch

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

351

(moment zwrotny). W niektrych rozwizaniach stosuje si czujniki pojemnociowe,

w ktrych wykorzystuje si paliwo jako dielektryk umieszczony pomidzy okadkami kondensatora. Zmiana poziomu paliwa powoduje zmian pojemnoci czujnika. Innym rozwizaniem s czujniki elektrotermiczne, w ktrych wykorzystuje si paliwo jako ciecz chodzc podgrzewany termistor. Zmiana poziomu paliwa powoduje zmian stopnia chodzenia czujnika termistorowego, a wic zmian jego rezystancji. Wyeliminowanie wpywu temperatury otoczenia realizuje si wprowadzajc termistor kompensacyjny.

Na podobnej zasadzie pracuje ukad do pomiaru temperatury cieczy chodzcej. Czujnikiem jest termistor NTC umieszczony w metalowej obudowie, ktra umieszczona jest w obiegu cieczy chodzcej. Zmiana temperatury powoduje zmian rezystancji czujnika. Charakterystyka rezystancji termistora w funkcji temperatury jest nieliniowa i malejca. Dla niskich temperatur rezystancja termistora jest dua i maleje ze wzrostem temperatury. Zalet termistora jako czujnika jest jego dua czuo (duy wspczynnik termicznych zmian rezystancji), natomiast wad nieliniowa charakterystyka. Czujnik wsppracuje z ilorazowym wskanikiem elektromagnetycznym.

W ukadach do pomiaru cinienia oleju w silniku wykorzystuje si czsto membranowe czujniki krzemowe z piezorezystorami [13]. Taki czujnik jest zintegrowany z ukadem wzmacniajcym. Zamiast pomiaru cinienia w wielu rozwizaniach stosuje si tylko lampk kontroln sygnalizujc zbyt niskie cinienie.

W pojazdach z silnikami spalinowymi wykorzystuje si rne metody pomiaru prdkoci obrotowej. Najczciej wykorzystuje si zaleno czstotliwoci impulsw w ukadzie zaponowym lub czstotliwo prdu przemiennego wytwarzanego w alternatorze. W silnikach z zaponem iskrowym sygna z ukadu zaponowego o czstotliwoci proporcjonalnej do prdkoci obrotowej przeksztaca si w cig impulsw prostoktnych o staej amplitudzie i czasie trwania. Na rysunku 7.39 (konwencjonalny ukad zaponowy) pokazano schemat blokowy obrotomierza z zastosowa-niem sterujcych impulsw zaponowych. Impulsami sterujcymi mog by impulsy z obwodu pierwotnego lub wtrnego (wysokiego napicia) cewki zaponowej.

Stosowane s rwnie sondy o sprzeniu pojemnociowym lub indukcyjnym (obwd wtrny). Impulsy doprowadzane s do ukadu wyzwalania, w ktrym nastpuje proces formowania sygnaw (ograniczenie amplitudy). Tak uformowany sygna steruje prac przerzutnika monostabilnego. Na wyjciu przerzutnika znajduje si obwd cakujcy, w ktrym uredniane s impulsy wyjciowe. rednia warto impulsw mierzona jest za pomoc miliamperomierza prdu staego.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

352

Rys. 7.39. Schemat ukadu do pomiaru prdkoci obrotowej silnika z zaponem iskrowym [9]

Cz- cewka zaponowa, P- przerywacz, UW- ukad wyzwalania, PM- przerzutnik

Do pomiaru prdkoci liniowej samochodu moe by stosowanych kilka metod. Jedn z najprostszych i jednoczenie najstarsz metod jest pomiaru prdkoci pojazdu z zastosowaniem prdw wirowych powstajcych w wyniku wirujcego magnesu. Magnes trway napdzany jest wakiem gitkim wyprowadzonym ze skrzyni biegw. Obracajcy si magnes wytwarza wirujce pole magnetyczne, ktre indukuje w aluminio-wym cylindrze si elektromotoryczn SEM. Wskutek wzajemnego oddziaywania pola magnetycznego magnesu i pola magnetycznego prdw wirowych, powstaje moment napdowy usiujcy obrci aluminiowy cylinder wraz ze wskazwk.

W nowszych rozwizaniach stosuje si magnetoindukcyjne lub hallotronowe czujniki umieszczone na wyjciu skrzyni biegw. Czstotliwociowy sygna wyjciowy jest proporcjonalny do prdkoci obrotowej wau napdowego.

Obecnie pojazdy samochodowe wyposaone s w wiele rnych czujnikw pozwalajcych kontrolowa prac ukadw odpowiedzialnych za bezpieczestwo, komfort podrowania. Kontrola ukadu hamulcowego obejmuje m.in. stan okadzin hamulcowych, poziom pynu, cinienia w obwodzie hydraulicznym, cinienia w oponach, stan hamulca rcznego.

7.5.1. Sieci i interfejsy pomiarowe czujnikw i przetwornikw

Na pocztku lat 90 w pojazdach samochodowych zaczto montowa coraz wicej skomplikowanych ukadw elektronicznych. Zwikszanie liczby ukadw spowodowao znacznie zwikszenie ilo zczy oraz przewodw czcych, a wic zwikszenie wagi pojazdu oraz kosztw produkcji. Pojawiy si take problemy z niezawodnoci pracy urzdze.

Po raz pierwszy w samochodzie produkowanym seryjnie magistrala

UW

CZ+Uz

+Uz

P mAPM

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

353

CAN pojawia si 1992 roku. Obecnie magistrale CAN maj zastosowanie w wikszoci produkowanych samochodw. Suy ona do komunikowania si wielu sterownikw, rwnie odpowiedzialnych za bezpieczestwo jazdy, prac silnika czy diagnostyk EOBD.

Magistral CAN dzieli si na dwa standardy zgodne z norm ISO [16]:

ISO 11898 przeznaczony do zastosowa o wymaganej duej szybkoci transmisji, do 1 Mb/s,

ISO 11519 transmisja do 125 kb/s, dla wolniejszych aplikacji.

Dla potrzeb przemysu motoryzacyjnego stosowany jest podzia wyrniajcy cztery klasy. Rni si one szybkoci przesyania informacji i podczonymi do niej urzdzeniami [16]:

klasa A komunikacja urzdze elektronicznych

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

354

przewodzie wystpuje stan wysoki, to w drugim jest niski. Powoduje to zmniejszenie wpywu zewntrznych pl elektroma-

gnetycznych mogcych powodowa zakcenia. Cao magistrali zakoczona jest po obu stronach linii terminatorem. Jest to opornik umoliwiajcy impedancyjne dopasowanie magistrali. Typowa warto rezystancji wynosi ok. 120 i jest zalena od dugoci magistrali.

Obecno kilku urzdze w sieci, ktre mog jednoczenie wysya dane mogoby spowodowa kolizj. Istnieje kilka metod dostpu do sieci. W sieci CAN zastosowano metody CSMA/CA (Carrier Sense Multiple Access) z unikaniem kolizji; oraz CSMA/CD z wykrywaniem kolizji.

Bardzo istotn spraw jest moliwo atwego rozbudowania magistrali. Doczenie nowego sterownika wymaga tylko jego odpowiedniego oprogramowania. Istnieje norma, okrelajca parametry sieci CAN umoliwia to wykorzystanie ukadw rnych producentw do stosowania w urzdzeniach sieci.

Magistrala CAN, pomimo swojej uniwersalnoci, nie nadaje si do czenia wszystkich sterownikw w pojedzie. Wszdzie tam, gdzie wymagane jest sterowanie niewielk liczb prostych ukadw, zastosowanie w kadym z nich sterownika CAN jest zbyt drogie. Opracowano magistral, ktra nadaje si do czenia kilku nieskomplikowanych podzespow w lokaln sie i wsppracuje z magistral CAN.

Sie z magistral LIN (Local Interconnect Network) zostaa zaprojektowana gwnie z przeznaczeniem do obsugi elementw sieci pokadowej, takiej jak czujniki, przeczniki, moduy wykonawcze. Magistrala LIN sprawdza si jako dopenienie sieci CAN, poniewa zaprojektowana jest w celu uproszczenia pocze, znajdujcych si w obrbie jednej struktury. Transmisja w sieci LIN nie przekracza 20 kb/s i jest ograniczona gwnie wpywem zakce elektromagnetycznych.

Niewielka przepustowo wyklucza sie LIN z zastosowa, w ktrych wymagana jest dua prdko i niezawodno przepywu danych.

W 1998 r. opracowano magistral MOST (Media-Oriented Systems Transport). Magistrala MOST miaa zastpi w pewnych zastosowaniach magistral CAN [16]. Maksymalna przepustowo magistrali CAN bya zbyt maa, aby obsugiwa systemy multimedialne montowane w najnowszych samochodach. W odrnieniu od magistrali CAN, koncepcja magistrali MOST bya od pocztku zorientowana na przesyanie sygnaw multimedialnych. Sie MOST ma struktur piercieniow, z nierozerwalnie przypisan kolejnoci sterownikw.

Warstw fizyczn sieci MOST stanowi plastikowy wiatowd wykorzystywany do przesyania danych. Dziki temu zosta cakowicie wyeliminowany wpyw zakce elektromagnetycznych na transmisj sygnaw. Zastosowanie wiatowodu spowodowao konieczno rozbudowy sterownikw znajdujcych si w kadym z wzw sieci.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

355

Uszkodzenie wiatowodu, przecicie piercienia lub rozczenie zcza, czy niesprawno ktregokolwiek ze sterownikw powoduje cakowite przerwanie komunikacji.

Magistrala Byteflight powstaa pod ktem zastosowania w ukadach bezpieczestwa czynnego i biernego w przeciwiestwie do magistrali MOST. Budowa sieci Byteflight jest oparta na strukturze gwiadzistej.

Informacje w sieci Byteflight przesyane s rwnie za porednic-twem wiatowodu, co umoliwia uzyskanie transmisji danych na poziomie 10 Mb/s oraz krytyczny czas przesania informacji wynosi ok. 0,250 ms.

Szybko przesyania danych odpowiada wymaganej prdkoci komunikacji podzespow ABS, ESP, ASR oraz poduszek powietrznych i napinaczy pasw.

7. UKADY ELEKTRONICZNE W POJAZDACH SAMOCHODOWYCH

356

7.6. Literatura

[1] A.Gajek A., Z.Juda, Czujniki, mechatronika samochodowa, WKi, Warszawa, 2008

[2] J.Gobiowski., M.Rybak, Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych, Wydawnictwo P, d, 2005

[3] M.Hebda, Podstawy diagnostyki pojazdw, WKi, Warszawa, 1982 [4] A.Herner, H.Riehl, Elektrotechnika i elektronika w pojazdach

samochodowych, WKi, Warszawa, 2008 [5] J.Kasedorf, Ukady wtryskowe benzyny , WKi, Warszawa, 2006 [6] J.Kasedorf ,: Zasilanie wtryskowe benzyn, WKi, Warszawa 1989 [7] B.Kierdof, Diagnostyka silnikw o zaponie iskrowym, WKi,

Warszawa, 1989 [8] J.Kijewski, Silniki spalinowe, WSiP, Warszawa, 1995 [9] M.Konopiski, Elektronika w technice motoryzacyjnej, WKi,

Warszawa, 1987 [10] E.Koziej, Maszyny elektryczne pojazdw samochodowych, WNT,

Warszawa, 1984 [11] L.Michalski, K.Eckersdorf , J.Kucharski, Termometria, przyrzdy

i metody, Wydawnictwo Politechniki dzkiej, d, 1998 [12] M.Miek, Pomiary wielkoci nieelektrycznych metodami elektrycznymi,

skrypt Politechniki Zielonogrskiej, Zielona Gra, 1998 [13] E.Stolarski, Czujniki elektroniczne, Polskie Towarzystwo Techniki

Sensorowej, Warszawa, 1997 [14] S.Wiak (red.), Mechatronika, rozdz. J.Gobiowski, Mikrosensory

i mikroaktuatory , Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, 191-254, 2009

[15] K.Trzeciak, Diagnostyka samochodw osobowych, WKi, Warszawa, 2008

[16] Bosch GmbH Technische UnterrichtungVDT: Sieci wymiany danych w pojazdach samochodowych, WKi, Warszawa, 2008

[17] Bosch GmbH Technische UnterrichtungVDT: Ukady bezpieczestwa i komfortu jazdy, WKi, Warszawa, 2006

[18] Bosch GmbH Technische UnterrichtungVDT: Sterowanie silnikw o zaponie iskrowym, Zasada dziaania , Podzespoy, WKi, Warszawa, 2006

okladka.pdfPage 1

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/SyntheticBoldness 1.000000 /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure true /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles true /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /NA /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /LeaveUntagged /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice