3

УВС АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН БОЛОН

ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Швейцарын Хөгжлийн Агентлагийн санхүүжилтээр Германы GFA компанийн хэрэгжүүлж байгаа

“Монгол Улсын Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалт” төсөл

Улаанбаатар хот2015 он

4

DDC: 331У-143

УВС АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН БОЛОН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ДҮНУлаанбаатар хот, 2015 он

Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгааны багийн ахлагч:Ч.Наранбилэг

Хянан тохиолдуулсан:Төмөр-Очирын Энхтуяа

ISBN: 978-99973-3-307-0

Энэхүү судалгааг зөвшөөрөлгүйгээр олшруулах, дахин хэвлэхийг хориглоно.

5

АГУУЛГАӨМНӨХ ҮГ 6

БҮЛЭГ 1. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН БОЛОН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

1.1 Судалгаа хийх үндэслэл, шаардлага 71.2 Судалгааны зорилго 71.3 Судалгааны зорилт 71.4 Судалгааны арга, аргачлал 81.5 Судалгааны ерөнхий зарчим, мэдээлэл цуглуулалт, боловсруулалт 8

БҮЛЭГ 2. УВС АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

2.1 Хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал 92.2 Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн байдал 11

БҮЛЭГ 3. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН СУДАЛГААНЫ ДҮН

3.1 Аж ахуйн нэгжүүдээс авсан тоон судалгааны үр дүн 163.2 Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдээс авсан тоон судалгааны үр дүн 213.3 Малчдаас авсан судалгааны үр дүн 243.4 Ажилгүй иргэдээс авсан судалгааны үр дүн 253.5 Ажиллаж байгаа залуучуудаас авсан судалгааны үр дүн 323.6 МСҮТ, политехник коллежийн оюутнуудаас авсан судалгааны үр дүн 37

БҮЛЭГ 4. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ДҮН

4.1 Аж ахуйн нэгжүүдээс авсан чанарын судалгааны үр дүн 394.2 Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдээс авсан чанарын судалгааны үр дүн 41

БҮЛЭГ 5. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН БА ЧАНАРЫН СУДАЛГААНД ХИЙСЭН ДҮГНЭЛТ, ЗӨВЛӨМЖ

5.1 Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн тоон судалгаанд хийсэн дүгнэлт 445.2 Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн чанарын судалгаанд хийсэн дүгнэлт 455.3 Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгаанд үндэслэн гаргах зөвлөмж 46

ХАВСРАЛТ 1Асуулгын хуудсууд 47

ХАВСРАЛТ 2Увс аймгийн ажиллах хүчний эрэлт, ажил мэргэжлийн дэлгэрэнгүй мэдээлэл 60

ХАВСРАЛТ 3Томоохон бүтээн байгуулалт, төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд бий болох ажиллах хүчний эрэлт 63

ХАВСРАЛТ 4Увс аймгийн ажилгүй иргэдийн сургалтын хэрэгцээ 64

ӨМНӨХ ҮГ

Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн тоон болон чанарын судалгааг 2009, 2013 онд хийсэн туршлагадаа тулгуурлан орон нутагт хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийг судлах арга зүй боловсруулах, турших ажлыг Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Монгол улсын Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төслийн санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр гүйцэтгэж, Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг тодорхойлж дүгнэлт, зөвлөмж гарган, боловсрол, сургалтын болон хөдөлмөр эрхлэлтийн салбарын бодлого боловсруулагчдад, түүнчлэн аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн мэдээллийн хэрэгцээнд нийлүүлж байна.

Энэхүү судалгаа нь орон нутагт эрэлт, нийлүүлэлтийн судалгаа хийх шаардлагатай, бас боломжтойг харуулсан бөгөөд туршсан асуулгууд бүхэлдээ тохиромжтой болсон. Судалгаагаар бид Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд хугацааны эрэлт (2016-2018 оны), ажилгүй иргэд (насанд хүрэгчид)-ийн сургалтын хэрэгцээ, ажил олгогчдын ажилтанд тавих шаардлага, тулгарч буй бэрхшээлийг тодорхойлсон нь үр дүнтэй ажил боллоо. Ингэснээр судалгааны үр дүнгийн ажил мэргэжлийн эрэлтийн мэдээллийг боловсрол, хөдөлмөрийн салбар, сургалтын байгууллагууд элсэлтийн бодлого боловсруулахдаа, хувь хүн мэргэжлээ сонгохдоо харгалзан үзэх боломж бүрдэж байна. Мөн чанарын судалгааны дүнд мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагууд анхаарал хандуулж сургалтын хөтөлбөр, агуулгыг шинэчлэх, суралцагчдын хандлага төлөвшүүлэх олон хэлбэрийн ажил зохион байгуулна гэдэгт найдаж байна.

Энэ удаагийн судалгаанд иргэний нийгмийн байгууллага, оюутны төлөөлөл зонхилсон баг бүрдүүлж сургалт зохион байгуулсны дараа ажиллуулсан нь судалгааг авч нэгтгэх ажил хурдан шуурхай үр дүнтэй болсныг тэмдэглэх нь зүйтэй. Судалгааны мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах ажлыг хурдан шуурхай гүйцэтгэсэн багийн гишүүддээ талархал илэрхийлье.

Санхүүгийн дэмжлэг үзүүлсэн Т.Энхтуяа захиралтай Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төслийн хамт олон, зөвлөн тусласан төслийн ахлах эксперт Д.Нармандах, зөвлөх Д.Бүжинлхам нарт мөн гүн талархал илэрхийлье.

Та бүхнийг судалгааны үр дүнгийн мэдээлэлтэй танилцаж, үйл ажиллагаандаа ашиглахын зэрэгцээ үнэтэй санал зөвлөмжөө uvsbazt@yahoo.com мэйл хаягаар буюу 99454515 утсаар ирүүлж хамтран ажиллахыг хүсье.

Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгааны багийн ахлагч Ч.Наранбилэг

6

БҮЛЭГ 1. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН БОЛОН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

1.1 СУДАЛГАА ХИЙХ ҮНДЭСЛЭЛ ШААРДЛАГА

Хөдөлмөрийн яам нь Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуулийн 30.1.14 дэх заалтын дагуу “Хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдээ, мэдээлэлд дүн шинжилгээ, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт, төлөв байдлын болон ажиллах хүчний ур чадварын хэрэгцээний судалгааг тодорхой давтамжтайгаар хийх, мэргэшсэн байгууллагаар гэрээгээр гүйцэтгүүлэх, хэтийн тооцооллын загвар боловсруулах” бүрэн эрх хэрэгжүүлдэг. Энэ бүрэн эрхийн хүрээнд сүүлийн жилүүдэд үндэсний хэмжээнд болон тодорхой салбаруудын түвшинд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг судлах, таамаг гаргахтай холбогдсон зарим арга зүйг гадаад орны туршлагад тулгуурлан боловсруулж хэрэглэх болсны зэрэгцээ үндэсний хэмжээнд зохих чадавхтай мэргэжилтнүүд бэлтгэгдсэн байна. Гэхдээ аймаг, орон нутгийн түвшинд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг судлах, таамаг гаргахтай холбогдсон нийтлэг арга зүй одоо хэр байхгүй, зохих ур чадвар бүхий мэргэжилтнүүд ч хомс байна. Гэтэл мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагууд нь Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хуулийн 15.4-т заасны дагуу мэргэжлийн сургалтад суралцагч элсүүлэхэд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, ажил олгогчийн захиалгыг үндэслэж байх шаардлагатай болсон. Ийм учраас Хөдөлмөрийн яам нь Монгол Улсын Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хуулийн 8.4.5-д заасны дагуу хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг судлах, сурталчлах, энэ чиглэлээр холбогдох төрийн болон төрийн бус байгууллагатай хамтран ажиллах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхдээ үндэсний хэмжээний эрэлт судлах гэхээсээ орон нутаг, аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгаа хийхэд анхаарлаа хандуулж, арга зүй, хүн хүч, санхүүгийн зохих дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх шаардлагатай болов.

Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Монгол улсын Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төсөл 2015 оны ажлын төлөвлөгөөндөө баруун бүсийн 6 аймагт орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах, хадгалах, түгээх ажлын эрэлт хэрэгцээг судлах, энэ ажлын хүрээнд орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа хийх мэргэжилтнүүдийг сургаж чадавхийг нь дээшлүүлэх ажил хийхээр тусгасан.

Мөн энэ ажлын хүрээнд орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт судлах арга зүй боловсруулах, зохих судалгаа хийх ажлыг нэг аймагт туршихаар төлөвлөсөн юм.

Увс аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал болон төрийн байгууллагууд, политехник коллеж, ажил олгогчид, нийгмийн түншлэлийн ба оролцогч байгууллагууд орон нутагтаа хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгааг 2 удаа хамтран хийж зохих туршлага хуримтлуулсан, мөн Монгол улсын Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төслийн үр дүнг Увс аймагт тогтвортой үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх чиглэлээр хамтран ажиллах зөвшилцлийн санамж бичиг” байгуулж, 2015 оныг аймгийн хэмжээнд “Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын жил” болгон зарлаж идэвх, санаачлагатай хамтран ажиллаж байгааг үндэслэн орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийг судлах арга зүй боловсруулах, судалгаа хийх ажлыг тус аймагт хийхээр Монгол улсын Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалт /МБС/-ын төслийн захирал Т.Энхтуяа, Увс аймгийн Засаг даргын орлогч, МБС-ын болон Хөдөлмөр эрхлэлтийн салбар зөвлөлийн дарга Б.Цэцээ нар харилцан тохиролцож гэрээ байгуулж ажилласан болно.

1.2 СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО

Энэхүү судалгааны зорилго нь орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээл, ялангуяа уг зах зээл дэх эрэлтийг судлах арга зүй боловсруулах, Увс аймагт туршин эрэлт нийлүүлэлтийг тодорхойлж дүгнэлт, зөвлөмж гарган, боловсрол, сургалтын болон хөдөлмөр эрхлэлтийн салбарын бодлого боловсруулагчдад, түүнчлэн аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн мэдээллийн хэрэгцээнд нийлүүлэх явдал юм.

1.3 СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ

Дээрх зорилгын хүрээнд дараах зорилтуудыг хэрэгжүүлнэ:• Орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээл, ялангуяа уг зах зээл дэх эрэлтийг судлах арга зүй

боловсруулах;• Орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээл, ялангуяа уг зах зээл дэх эрэлтийг судлах арга зүйг

туршин, эрэлтийн хандлагыг эдийн засгийн үйл ажиллагааны үндсэн салбар, ажил мэргэжлээр тодорхойлох;

• Хөдөлмөрийн зах зээлийн статистик мэдээллийг судлан, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн өнөөгийн байдлыг тодорхойлох;

• Улсын болон орон нутгийн хөрөнгөөр хийгдэх томоохон бүтээн байгуулалтын ажил, төсөл

7

хөтөлбөрүүдэд шинжилгээ хийж ажлын байрны ирээдүйн хандлагыг тодорхойлох;• Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүүгийн харьцуулсан шинжилгээ хийх;• Судалгааны үр дүн, маягт, хүснэгт, санал асуулгын хуудсууд, холбогдох материалыг хавсаргасан

тайлан бичиж нийтийн хүртээл болгох;• Судалгааны үр дүнд үндэслэн “Орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийг судлах арга

зүй” гарын авлага гаргахад оролцож, санал зөвлөгөө өгөх.

1.4 СУДАЛГААНЫ АРГА, АРГАЧЛАЛ

Судалгааг дараах чиглэлээр явуулав.1. Орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн тоон судалгаа, шинжилгээ хийж,

ажиллах хүчний эрэлт, нийлүүлэлтийг эдийн засгийн үйл ажиллагааны үндсэн салбар, ажил мэргэжил бүрээр тодорхойлох;

2. Орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн чанарын судалгаа, шинжилгээ хийж, ажилтанд тавигдах шаардлага, ур чадварын хэрэгцээг тодорхойлох;

3. Статистикийн болон хөдөлмөр эрхлэлтийн албадын өмнөх жилүүдийн тоо баримтыг ашиглан шинжилгээ хийх, хөдөлмөр эрхлэлтийн хандлагыг голлох салбар, мэргэжлээр илрүүлэх;

4. Аймгийн эдийн засаг-нийгмийн хөгжлийн хөтөлбөр, төслүүдэд шинжилгээ хийх;5. Аймагт улсын төсвөөс хийгдэх хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ хийх;6. Аймгийн хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн шинжилгээ

хийх;7. Аймгийн хүн ам зүй, ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний судалгаа хийх.

1.5 СУДАЛГААНЫ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ, ЕРӨНХИЙ ЗАРЧИМ, МЭДЭЭЛЭЛ ЦУГЛУУЛАЛТ, БОЛОВСРУУЛАЛТ

Судалгааны багийг Увс аймгийн Засаг даргын захирамжаар 29 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулан ажиллуулж, орон нутагт хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн тоон болон чанарын судалгаа, шинжилгээг хийх арга зүйг боловсруулан туршив.

Багийг дарга, нарийн бичгийн дарга, гишүүд, судлаачид гэсэн бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан. Багийн бүрэлдэхүүнд төрийн 7 (Хөдөлмөрийн, Хөгжлийн бодлогын, Нийгмийн хөгжлийн, Статистикийн хэлтэс, Улаангом Политехник коллежийн төлөөлөл), төрийн бус байгууллагын 11 (АОЭХ, ХАҮТ, үйлдвэрчний эвлэл, залуучууд, эмэгтэйчүүдийн холбоо, Увсын хөгжилд иргэдийн оролцоо ТББ, иргэдийн төлөөлөл), Хөдөлмөрийн дээд сургуулийн хөдөлмөрийн эдийн засаг, хүний нөөцийн менежмент, бизнесийн удирдлага мэргэжлийн оюутнуудыг сонгон авсан болно.

Судалгааны багт Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Баруун бүсийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төслийн ахлах эксперт Д.Нармандах, зөвлөх Д.Бүжинлхамыг урьж “Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн тоон ба чанарын судалгаа хийх арга зүй” сэдэвт 2 өдрийн сургалт зохион байгуулав.

Судалгааны багийг 3 хэсэгт хуваан дараах 6 төрлийн асуулгын хуудсыг боловсруулж, төслийн ахлах эксперт Д.Нармандах болон холбогдох албан тушаалтнуудаас санал авсан болно. Үүнд:1. Аж ахуйн нэгжээс авах санал асуулга2. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдээс авах санал асуулга3. Малчдаас авах санал асуулга4. Ажилгүй иргэдээс авах санал асуулга5. Ажиллаж байгаа залуучуудаас авах санал асуулга6. МСҮТ, Политехник коллежийн оюутнуудаас авах санал асуулга /асуулгуудыг хавсралт 1-ээс үзнэ үү/

Судалгааны баг дараах зарчмыг баримтлан ажиллалаа. Үүнд:• Шинжлэх ухааны үндэслэлтэй нэгдсэн арга зүйг ашиглах• Судалгаанд оролцогчдын нууцлалыг чандлан хадгалах• Асуулга, тодорхойлолтууд нь судалгаа авагч, оролцогч, мэдээлэл боловсруулагчдад ойлгомжтой,

тодорхой байх• Цуглуулсан мэдээлэл нь зорилгодоо нийцсэн, үнэн зөв байх• Судалгааны үр дүн, тайлан нь тодорхой, ойлгомжтой, бодлого боловсруулагчдад хэрэглэгдэхүйц

байх

8

Мэдээлэл цуглуулах үйл ажиллагааг 2015 оны 5, 6-р сард зохион байгуулж, 382 аж ахуйн нэгж, байгууллага, 433 хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, 421 малчин, 1896 ажилгүй иргэн, 426 ажил эрхэлж буй залуучууд, 390 политехник коллежийн суралцагчдыг хамрууллаа.

Мэдээллийг статистик судалгааны SPSS 16.0, Microsoft Excel програмуудыг ашиглан боловсруулав.

БҮЛЭГ 2. УВС АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

2.1 ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН БАЙДАЛ

Увс аймгийн хүн ам зүй, хөдөлмөр эрхлэлт, ажиллах хүчний 2014 оны эцсийн статистикийн үзүүлэлтээс харахад хүн амын тоо 75.7 мянга болж, 2013 оноос хүн амын тоо 0.3 хувиар буюу 219 хүнээр өссөн байна. 26.2 мянга нь аймгийн төв, суурин газарт, 18.9 хувь буюу 14.3 мянга нь сумын төвд, 46.5 хувь буюу 35.2 мянга нь хөдөөд амьдарч байна.

Зураг 2.1.1 2014 оны хүн амын нас, хүйсийн суварга

33.8 хувийг /25.6 мянга/ 0-14 насны хүүхэд, 60.9 хувийг /46.1 мянга/ хөдөлмөрийн насны хүн ам, 5.3 хувийг /4.0 мянга/ хөдөлмөрийн нас хэтэрсэн хүмүүс эзэлж байна.

Хүн амын нас, хүйсийн суваргаас харахад сууриараа жигд томорч байгаа ба жилээс жилд энэ хэмжээгээр хөдөлмөрийн насны хүн амын тоо өснө. Энэ нь жил бүр ажлын байрыг нэмэгдүүлэх бодлого баримтлах шаардлагатайг харуулж байна.

Хүснэгт 2.1.1 Хөдөлмөр эрхлэлт, ажиллах хүчний 2014 оны статистикийн үзүүлэлт/Хэмжих нэгж: хувь, мян хүн/

Үзүүлэлт2013 оны

эцэс2014 оны

эцэсӨсөлт бууралт /

хувиар/Бүгд Эм Бүгд Эм Бүгд Эм

Хүн амын тоо* 75.5 37.9 75.7 37.7 100.3 99.5Хөдөлмөрийн /15-60/ насны хүн амын тоо** 46.2 23.2 46.1 22.9 99.8 98.7Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын тоо** 37.3 34.2 91.7Үүнээс: Ажиллагчдын тоо** 33.6 29.2 86.9Ажилгүй иргэдийн тоо** 3.8 2.1 5.1 2.6 134.2 123.8Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тоо** 1.4 0.8 1.1 0.6 78.6 75.0Эдийн засгийн идэвхигүй хүн амын тоо** 10.6 10.2 96.2Ажиллах хүчний оролцооны түвшин, %** 80.8 77.1 95.4Хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин, %** 72.6 67.5 93.0Ажилгүйдлийн түвшин, %** 10.1 14.8 146.5

Эх сурвалж: *-Аймгийн нийгэм эдийн засгийн байдлын танилцуулга. 2014 оны эцэс **-Увс аймгийн ажиллах хүчний судалгаа 2013, 2014

9

Хөдөлмөр эрхлэлт, ажиллах хүчний статистикийн үзүүлэлтээс харахад хөдөлмөрийн насны хүн амын 83.8 хувь нь эдийн засгийн идэвхтэй хүн байгаа ба тэдний 91.5 хувь нь ажил хөдөлмөр эрхэлж байна.

Өмнөх оноос хүн амын тоо өссөн боловч хөдөлмөрийн насны хүн 0.2 хувиар, үүний дотор эмэгтэйчүүд 1.3 хувиар, эдийн засгийн идэвхитэй хүн 9.3 хувиар буурсан байна.

Ажиллагчдын тоо 4.4 мянган хүн буюу 13.1 хувиар буурч, ажилгүй иргэдийн тоо 1.3 мянган хүн буюу 34.2 хувиар, үүний дотор эмэгтэй ажилгүйчүүдийн тоо 0.5 мянган хүн буюу 23.8 хувиар өсчээ.

Ажиллах хүчний оролцооны түвшин 4.6 хувиар буюу 3.7 пунктээр буурсан ба улсын дундажаас 15 пунктээр өндөр байгаагаас гадна 2011 оноос хойш буурсаар байна.

Зураг 2.1.2 Ажиллагчид, ажиллах хүчний оролцооны түвшин /Хэмжих нэгж: хувь/

Зураг 2.1.3 Ажилгүйдлийн түвшин /Хэмжих нэгж: хувь/

Увс аймагт ажилгүйдлийн түвшин 2014 оны эцсийн байдлаар 14.8 хувьд хүрч өнгөрсөн оны мөн үеэс 4.7 пунктээр өсч, улсын дундажаас 6.9 пунктээр дээгүүр байна.

Аймгийн хөдөлмөр эрхлэлтийн албанд бүртгүүлсэн ажил идэвхитэй хайж байгаа ажилгүй хүний тоо 12 дугаар сарын эцэст 1138 болж, өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 15.7 хувиар буюу 212 хүнээр буурсан байна. Аймгийн хэмжээнд 617 эмэгтэй ажил идэвхитэй эрж байгаа нь ажилгүйчүүдийн 54.2 хувийг эзэлж байна.

12 сарын эцсийн байдлаар бүртгүүлсэн, ажил идэвхитэй эрж байгаа ажилгүйчүүдийн тоо өмнөх 4 жилийн дундажаас 13.1 хувиар буюу 132 ажилгүйчүүдээр өссөн байна. Бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн 1.1 хувь нь буюу 12 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна.

10

Зураг 2.1.4 Бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн тоо, сүүлийн 3 жилээр

Бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийг насны бүлгээр авч үзвэл 22.1 хувь нь 15-24 насны, 41.1 хувь нь 25-34 насны, 20.6 хувь нь 35-44 насны, 13.9 хувь нь 45-54 насны, 1.9 хувь нь 55-59 насны 0.4 хувь нь 60 дээш насны ажилгүйчүүд байна. Ажилгүйчүүдийн 29.5 хувь нь дээд, 14.5 хувь нь тусгай дунд болон мэргэжлийн анхан шатны, 50.6 хувь нь бүрэн ба бүрэн бус дунд боловсролтой, 5.4 хувь нь бага болон боловсролгүй хүмүүс эзэлж байна.

Зураг 2.1.5 Бүртгэлтэй ажилгүйчүүд, боловсролын түвшингээр, бүтцээр /Хэмжих нэгж: хувь/

16-аас дээш насны арван мянган хүнд 237 ажилгүйчүүд ноогдож байгаа нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 16.8 хувиар буюу 48 хүнээр буурсан байна.

2.2 ХӨДӨЛМӨР ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТ, НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН БАЙДАЛ

Увс аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын 163 нь төсвийн, 820 компани, хоршоо, нөхөрлөл, төрийн бус байгууллага байна.

Хүснэгт 2.2.1 Аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо /Хэмжих нэгж: тоо/Д.д Сумдын нэр ААН-ийн тоо Д.д Сумдын нэр ААН-ийн тоо1 Баруунтуруун 49 11 Өндөрхангай 322 Бөхмөрөн 34 12 Сагил 143 Давст 18 13 Тариалан 224 Завхан 16 14 Түргэн 235 Зүүнговь 24 15 Тэс 286 Зүүнхангай 20 16 Ховд 317 Малчин 27 17 Хяргас 328 Наранбулаг 29 18 Цагаанхайрхан 319 Өлгий 22 19 Улаангом 615

10 Өмнөговь 23 Дүн 1090

11

Зураг 2.2.1 Аж ахуйн нэгж, байгууллага, салбараар, нийт дүнд эзлэх хувиар

Аж ахуйн нэгж, байгууллагыг салбарын ангиллаар авч үзвэл дийлэнхийг, бөөний болон жижиглэн худалдаа, гэр ахуйн барааны засварлах үйл ажиллагаа 33 хувь, хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй, загас барилт 17 хувь, боловсруулах үйлдвэр 10 хувь, эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа 10 хувийг эзэлж байна.

2014 онд ААН, байгууллагуудаас 1624 ажлын байрны захиалга ирсэн бөгөөд өнгөрсөн онтой харьцуулахад 34.0 хувиар буурчээ.

Зураг 2.2.2 Ажлын байрны захиалга /Хэмжих нэгж: тоо/

Ажлын байрны захиалга эдийн засгийн ангиллаар авч үзэхэд 19.4 хувийг боловсруулах үйлдвэрлэл, 16.5 хувийг худалдаа, 16.2 хувийг ХАА, ойн аж ахуй, ан агнуур, 13.6 хувийг барилга, 6.3 хувийг боловсролын салбар, 4.1 хувийг цахилгаан, 3.3 хувийг хүний эрүүл мэнд, 3.3 хувийг төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгааллын салбар, 2.6 хувийг зочид буудал, нийтийн хоолны үйлчилгээ, 2.2 хувийг уул уурхай, 1.5 хувийг удирдлагын болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа, 1.2 хувийг санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа, 1.2 хувийг урлаг, үзвэр, тоглоом наадам, 0.4 хувийг усан хангамж, 0.4 хувийг тээвэр, 0.4 хувийг мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагаа, 0.2 хувийг мэдээлэл, холбоо, 7.1 хувийг үйлчилгээний бусад үйл ажиллагааны салбар эзэлж байна.

12

Зураг 2.2.3 Ажлын байрны захиалга, салбараар, бүтцээр /Хэмжих нэгж: хувь/

Ажлын байрны захиалгыг өнгөрсөн 2013 онтой харьцуулахад цахилгаан эрчим хүчний салбар 6.0 дахин, усны хангамжын салбар 2.0 дахин, бөөний болон жижиглэн худалдааны салбар 4.3 дахин, зочид буудал, нийтийн хоолны үйлчилгээний салбар 4.3 дахин, эрүүл мэндийн салбар 3.8 дахин, урлаг, үзвэр, тоглоом наадмын салбар 46.2 хувиар, боловсрол 71.7 хувиар тус тус өссөн байна.

2014 онд 1200 ажлын байр шинээр бий болгох зорилттойгоос 1702 шинэ ажлын байр бий болж зорилтын биелэлт 141.8 хувтай байна.

Шинэ ажлын байранд орсон хүмүүсийн 40.2 хувь нь үйлдвэрлэл, барилга, гар урлалын ажилтан, 23.6 хувь нь ХАА, ой, загас агнуурын ажилтан, 21.3 хувь нь худалдаа, үйлчилгээний ажилтан, 6.1 хувь нь мэргэжилтэн, 5.1 хувь нь машин механизмын операторч, угсрагч, 1.6 хувь нь энгийн ажил мэргэжил, 1.5 хувь нь контор, үйлчилгээний ажилтан, 0.6 хувь нь техникч, 0.1 хувь нь зэвсэгт хүчний ажил мэргэжилд ажилд орсон байна.

Зураг 2.2.4 Ажлын шинэ байранд ажилд орсон хүмүүс, ажил мэргэжлийн ангиллаар, бүтцээр /Хэмжих нэгж: хувь/

13

Шинэ ажлын байранд орсон иргэдийн 25.3 хувийг ХАА, ойн аж ахуй, ан агнуур, 30.9 хувийг боловсруулах үйлдвэрлэл, 3.5 хувийг цахилгаан эрчим хүчний салбар, 12.5 хувийг барилгын салбар, 15.7 хувийг худалдаа, 2.6 хувийг зочид буудал, зогийн газар, 0.2 хувийг санхүү, 1.0 хувийг төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа, 1.6 хувийг эрүүл мэндийн үйл ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгааллын салбар, 0.2 хувийг боловсрол, 0.2 хувийг тээвэр, холбоо, 6.0 хувийг үйлчилгээний бусад үйл ажиллагааны салбар тус тус эзэлж байна.

Зураг 2.2.5 Ажлын шинэ байранд ажилд орсон хүмүүс, салбарын ангилалаар, бүтцээр /Хэмжих нэгж: хувь/

Ажлын шинэ байранд орсон иргэдийг өнгөрсөн 2013 онтой харьцуулахад 9.9 хувиар буурсан байна. Өмнөх сараас 219 хүнээр буюу 14.8 хувиар өссөн байна. Ажлын шинэ байранд ажилд орсон иргэдийг өнгөрсөн онтой харьцуулахад барилгын салбар 9.7 дахин, бөөний болон жижиглэн худалдааны салбар 17.9 дахин, тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагааны салбар 3.0 дахин, зочид буудал, нийтийн хоолны үйлчилгээний салбар 2.7 дахин, санхүүгийн салбар 4.0 дахин тус тус өссөн, мөн ажил мэргэжлийн ангиллыг өнгөрсөн онтой харьцуулахад мэргэжилтэн 30.4 хувиар, техникч болон туслах мэргэжилтэн 1.7 дахин, худалдаа үйлчилгээний ажилтан 1.7 дахин, суурин төхөөрөмж, машин механизмын угсрагч 3.9 дахин өссөн байгаа нь зочид буудал, зоогийн газар, худалдаа үйлчилгээний газрууд шинээр бий болж мэргэжилтэй ажиллах хүчний хэрэгцээ шаардлага ихсэж байгаа нь харагдаж байна. Увс аймаг өмнө нь 2009, 2013 онд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн тоон болон чанарын судалгаа хийсэн. 2013 онд хийсэн судалгааны дүнг харахад дараах мэргэжлүүд хамгийн их эрэлттэй байжээ.

Хүснэгт 2.2.2 2013-2016 онд шинээр бий болох ажлын байрны тоо, мэргэжил, оноор /Хэмжих нэгж: тоо/

Мэргэжил индекс Боловсролын түвшин 2013 2014 2015 2016 Бүгд

Туслах ажилтан, барилгын 931211 I 9 24 20 27 80Үйлдвэрлэл, аж ахуйн туслах ажилтан 932912 I 18 20 17 21 76Хүнсний ногоо тариалагч 611112 II 21 15 9 14 59Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 753311 II 31 13 7 8 59Худалдагч 521111 II 22 9 8 4 43Гэрийн мод хийгч 752214 II 8 5 8 21 42Нарийн боов хийгч 751227 II 16 8 5 7 36Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 611213 II 5 5 9 15 34Тогооч 512011 II 19 5 3 4 31Барилгын өргөн мэргэжил 711111 II 10 4 2 2 31Шаварчин-засалчин, засал чимэглэлийн 712314 II 28 1 29Гуталчин, захиалгын 753621 II 9 8 6 4 27

14

Барилга угсралтын мужаан 711511 II 21 3 1 25Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрхлэгч 751323 II 10 2 4 1 17Малын эмч 225011 IY 7 6 2 1 16Менежер, жижиглэн худалдааны 142015 IY 5 2 4 4 15Бетон арматурчин 711411 II 9 2 2 2 15Сантехникч, барилгын 712614 II 8 3 2 2 15Хүлэмжийн ажилтан, мэргэшсэн 611312 II 5 2 7 14Улалгаачин 753644 II 5 6 3 14Инженер, иргэний барилгын 214216 IY 5 4 3 1 13Цахилгаанчин 741111 II 4 1 4 4 13Цэцэрлэгч 611314 II 6 2 3 1 12Гагнуурчин 721214 II 3 3 3 2 11Механикч, хөдөө аж ахуйн машин тоног төхөөрөмжийн 723323 II 1 4 4 2 11Жолооч, суудлын машины 832215 II 5 2 2 2 11Цэвэрлэгч, албан байгууллагын 911214 I 5 5 1 11Агрономич, жимс жимсгэний 213213 IY 2 5 1 2 10Ерөнхий нягтлан бодогч 241113 IY 6 1 3 0 10Агротехникч 314213 III 2 3 1 4 10Өрөгч, төрөл бүрийн гулдмайгаар 711213 II 10 10Савлагч 932112 I 1 2 4 3 10

Дээрх хүснэгтээс харахад барилга, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний байгууллагуудад ажиллах мэргэжил шаардахгүй энгийн ажил болох туслах ажилтан хамгийн их эрэлттэй байсан бол хүнсний ногоо тариалагч, зөөлөн эдлэлийн оёдолчин, худалдагч, гэрийн мод хийгч, нарийн боов хийгч, жимс жимсгэний аж ахуйн фермер, тогооч, барилгын өргөн мэргэжил, засал чимэглэлч, гуталчин, барилгын мужаан, сүү сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан ихээхэн эрэлттэй байжээ.

2013 оны хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгааны дүнгээс харахад II түвшний буюу Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага бэлтгэдэг мэргэжлийн анхан шатны мэргэжлүүд эрэлт ихтэй бол IY буюу бакалаврын түвшний мэргэжлүүдээс малын эмч, худалдааны менежер, барилгын инженер, жимс жимсгэний агрономич, ерөнхий нягтлан бодогч гэсэн цөөн тооны мэргэжлүүд эрэлттэй байсан байна.

Дээрх эрэлтийг хангахын тулд Улаангом Политехник коллеж гурил гурилан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн технологийн ажилтан, сүү сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан мэргэжлүүдийг шинээр нээж, мэргэжлийн анхан шатны болон “Үндэсний мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх хөтөлбөр”-ийн элсэлтийг эрэлтэд тулгуурлан явуулснаар дараахь нийлүүлэлтийг хийсэн байна. Хүснэгт 2.2.3 Улаангом Политехник коллежийг 2014, 2015 онд төгсөгчдийн тоо, /эрэлттэй мэргэжлээр/ /Хэмжих нэгж: тоо/

Мэргэжил индексҮндсэн

сургалтаарҮМАБ

хөтөлбөрөөр Бүгд2014 2015 2013 2014

Хүнсний ногооны фермер 611112 20 19 39Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 753311 21 31 49 13 114Худалдагч 521111 12 12Гурил, гурилан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн технологийн ажилтан 751227 12 65 11 88Жимс, жимсгэний аж ахуйн фермер 611213 11 25 18 54Тогооч 512011 27 27Барилгын засал чимэглэл 712314 33 40 73Гуталчин, захиалгын 753621 43 27 25 26 121Улалгаачин 753644 8 8Барилгын мужаан 711511 23 28 18 69Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрхлэгч 751323 12 12Бетон арматурчин 711411 17 24 41Барилгын сантехникч 712614 23 23 24 70Хүлэмжийн аж ахуйн фермер 611312 16 19 35Цахилгаанчин 741111 27 23 50Цэцэрлэгч 611314 24 16 40Гагнуурчин 721214 18 24 23 65

15

Механикч, хөдөө аж ахуйн машин тоног төхөөрөмжийн 723323 19 19Өрөгч, угсрагч 711213 32 25 27 84Агротехникч 314213 13 13 Хүснэгт 2.2.2, хүснэгт 2.2.3-ыг харьцуулахад Улаангом Политехник коллеж 2 жилийн дотор хамгийн их эрэлттэй мэргэжлүүдийн 60 орчим хувийг, түүний дотор 15 мэргэжлийн эрэлтийг 100-аас дээш хувиар хангасан байна. Өөрөөр хэлбэл, 2013 онд эрэлттэй гэж нэрлэгдсэн мэргэжлүүдийн нийлүүлэлт бараг хангагдсан гэж үзэж болно. Иймд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгааг аль болох богино хугацаанд хийж байх нь зүйтэй юм. Монгол улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Үндэсний мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх хөтөлбөр”-ийг 2013, 2014 онд аж ахуйн нэгжийн захиалгад үндэслэн явуулсан. Увс аймгийн аж ахуйн нэгжүүд 2013 оны хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаанд хамгийн их эрэлттэй гэж нэрлэгдсэн 13 мэргэжлээр захиалга ирүүлж 478 мэргэжилтэй ажилтан бэлтгүүлжээ. Эндээс харахад 2013 онд хийсэн эрэлтийн судалгаа бодитой болсон гэж дүгнэж болохоор байна. 2009, 2013 онд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгаа хийхдээ ААН, байгууллага, ажилгүй иргэд, ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдаас санал асуулга авч байсан бол энэ удаад ажил олгогч, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, малчид, ажилгүй иргэд, ажиллаж буй залуучууд, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгуулагад суралцагчид гэсэн 6 субьект сонгосон нь аль болон олон шинэ ажлын байрыг илрүүлэх, хүүхэд залуучууд мэргэжлээ зөв сонгож байгаа эсэх, төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа үгүйг тандах боломжтой болсон.

БҮЛЭГ 3. УВС АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ТООН СУДАЛГААНЫ ДҮН

3.1 АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДЭЭС АВСАН ТООН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Энэхүү судалгаанд Увс аймгийн 19 сумын 1090 аж ахуйн нэгж, байгууллага (ААНБ)-аас 382-ыг хамруулав. ААНБ-ийн 36.6 хувь буюу 140-ийг Улаангом сумаас, үлдсэн 242-ыг бусад сумаас хамруулсан болно.

Зураг 3.1.1 Судалгаанд хамрагдсан Хүснэгт 3.1.1 Судалгаанд хамрагдсанААНБ, сумаар /Хэмжих нэгж: тоо/ ААНБ, хариуцлагын хэлбэрээр

/Хэмжих нэгж: тоо/ Хариуцлагын хэлбэр тооТөсвийн байгууллага 62Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани 269

Төрийн өмчит хувьцаат компани 1Хоршоо 48Нөхөрлөл 2БҮГД 382

Хүснэгт 3.1.2 Судалгаанд хамрагдсан ААНБ, эдийн засгийн үйл ажиллагааны үндсэн салбараар /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Эдийн засгийн салбар тоо хувьХөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй 88 23.0Уул уурхай, олборлох үйлдвэрлэл 1 0.3Боловсруулах үйлдвэрлэл 61 16.0Цахилгаан, дулаан, усан хангамж 4 1.0Барилга 16 4.2Бөөний болон жижиглэн худалдаа, гэр ахуйн барааны засварлах үйл ажиллагаа 103 27.0Зочид буудал, зоогийн газар 15 3.9Тээвэр, агуулахын аж ахуй 3 0.8Мэдээлэл, холбоо 4 1.0

16

Санхүүгийн гүйлгээ хийх үйл ажиллагаа 5 1.3Төрийн удирдлага, батлан хамгаалах, албан журмын нийгмийн даатгал 10 2.6Боловсролын салбарын үйл ажиллагаа 27 7.1Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа 11 2.9Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх бусад үйлчилгээ 7 1.8Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам 7 1.8Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагаа 17 4.5Удирдлагын болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа 3 0.8Бүгд 382 100

Судалгаанд хамруулах ААНБ-ын түүвэр хийхдээ аймгийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг бүрдүүлдэг голлох салбар болон тогтмол үйл ажиллагаа явуулж буй байдлыг харгалзан сонгов.Зураг 3.1.2 ААНБ-ын тоо, ажилтны тооны Зураг 3.1.3 Ажлын байрны бүлгээр /Хэмжих нэгж: тоо/ хэлбэр, хүйсээр /Хэмжих нэгж: тоо/

Судалгаанд хамрагдсан ААНБ-уудын 70.9 хувь нь 1-9 үндсэн ажилтантай жижиг ААНБ байна. Иймд жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжиж хөгжүүлэх бодлогыг эрчимтэй явуулж ААН-үүдийг томруулах нь зүйтэй юм. Ингэснээр ажлын байр нэмэгдэх, үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ өсөх боломжтой.Нийт ажилтны 83.4 хувь нь үндсэн ажилтан байна. Түр ажилтны 67.3 хувь нь улирлын чанартай ажиллаж байна.

Хүснэгт 3.1.3 ААНБ-ын ажилтны тооны бүлэг, эдийн засгийн үйл ажиллагааны үндсэн салбараар /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

ХА

А

Уул

уурх

ай

Боло

всру

улах

үйл

двэр

Бари

лга

Худа

лдаа

Зочи

д бу

удал

, зоо

гийн

газа

р

Тээв

эр

Төри

йн ү

йлчи

лгээ

Боло

всро

л

Эрү

үл м

энд

Ний

гэм

, бие

хүн

д үз

үүлэ

х

Мэр

гэж

лийн

, ШУ,

тех

ники

йн ү

йл

Дэм

жлэ

г үзү

үлэх

үйл

аж

илла

гаа

Бүгд

Хувь

1-9 ажилтан 49 5 97 11 2 2 4 4 3 1 5 13 2 271 70.9

10-19 ажилтан 1 6 5 5 3 1 7 1 1 2 3 1 46 12.0

20-49 ажилтан 5 6 4 1 1 2 6 14 6 4 1 50 13.1

50-99 ажилтан 3 1 4 1 9 2.4

100-с дээш ажилтан 1 1 1 2 1 6 1.6

Бүгд 1 61 4 16 103 15 3 4 5 10 27 11 7 7 17 3 382

17

Сүүлийн 3 жилийн ААНБ-ын ажилтнуудын тоонд орсон өөрчлөлтийг судлахад 241 буюу 63.1 хувь нь огт өөрчлөлт ороогүй, харин 58 буюу 15.2 хувь нь бага зэрэг буюу 5 хүртэл хувиар нэмэгдсэн гэж хариулсан байна. 3 жилийн хугацаанд 95 ААНБ-ын ажилтны тоо нэмэгдсэн бол 46 ААНБ-ын ажилтны тоо буурсан ба 99 ААНБ ажилтан ажлаас халсан байна.

Мөн сүүлийн 3 жилд 141 ААНБ их, дээд сургууль, МСҮТ, коллеж төгсөгчдөөс 402 ажилтан шинээр ажилд авчээ. Тэдний 127 нь Улаангом Политехник коллежийг төгссөн техникч, мэргэжлийн ажилтан байв.

Хүснэгт 3.1.4 ААНБ-ын анх ажилд авсан хүмүүсийн авч буй сарын үндсэн цалингийн хэмжээ /Хэмжих нэгж: хувь/

Мэргэжил, албан тушаал

Сарын үндсэн цалингийн шатлал, төгрөг

192001-250000

250001-450000

450001-

650000650001-850000

850001-ээс дээш

Инженер-техникийн ажилтан 10.0 40.0 34.0 10.0 6.0

Албан хаагч 14.0 36.4 36.4 10.1 3.1

Үндсэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний мэргэжлийн ажилтан 58.2 31.0 8.5 2.3

Туслах үйлдвэрлэл, үйлчилгээний мэргэжлийн ажилтан 61.3 31.3 5,0 1,3 1.3

Түр ба улирлын ажилтан 66.7 18.2 15.1

Мэргэжил, боловсрол шаардахгүй энгийн ажил 61.5 36.9 1,5

Дээрх хүснэгтээс харахад инженер-техникийн ажилтан, албан хаагчдын цалин 2, 3-р шатлалаас эхэлж байгаа бол үндсэн ба туслах үйлдвэрлэл, үйлчилгээний мэргэжлийн ажилтан, түр ба улирлын ажилтан, мэргэжил, боловсрол шаардахгүй энгийн ажил эрхэлдэг хүмүүсийн дийлэнх олонхид 1-р шатлалын цалин олгодог байна.

ААНБ-уудад мэргэжил шаардах 80 ажлын байранд мэргэжлийн бус хүн ажиллаж байна. Жишээлбэл, худалдагчаар багш, нягтлан бодогч, мужаанаар өрлөгчин, тогоочоор оёдолчин, агрономчоор автоинженер, механик инженерээр физикч, эрх зүйчээр нягтлан бодогч г.м ажиллаж байгаа ба мэргэжилгүй хүн ажиллуулж буй ажлын байр олон байна.ААН-үүд мэргэжлийн бус ах дүү, хамаатан садан, найз нөхдөө ажиллуулж байдаг бололтой.

Өндөр насны тэтгэвэрт гарах ажилтны судалгаанаас харахад 191 ажлын байр чөлөөлөгдөх боломж байна.

Хүснэгт 3.1.5 Өндөр насны тэтгэвэрт гарах ажилтны тоо

2015 онд 2016 онд 2017 онд 2018 ондБүгд

эр эм эр эм эр эм эр эм

24 58 19 23 25 18 7 17 191

Сүүлийн 3 жилд 189 аж ахуйн нэгж 196 ажилтнаа сургалтад хамруулсны 119 нь мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагад суралцсан байна.

Хүснэгт 3.1.6 Сургалтад хамрагдсан ажилтны тооМэргэжлийн

боловсрол, сургалтын байгууллагад

Үйлдвэрлэл дээр мэргэжлийн зэрэг

ахиулахад

Үйлдвэрлэл дээр мэргэжил

олгоход

Дагалдан сургалтад Бүгд

Сургалтад хамрагдсан ажилтны тоо

119 20 21 36 196

Ажилтан сургахад тулгарч буй бэрхшээл бий юу? гэсэн асуултад 126 ААНБ “тийм” гэж хариулжээ.

18

Зураг 3.1.4 Ажилтан сургахад тулгарч буй бэрхшээл /Хэмжих нэгж: хувь/

Бусад гэдэгт ихэвчлэн ажилтан сургах “төсөв санхүүгийн боломжгүй”, “тухайн мэргэжлээр сургалт явуулдаг сургалтын байгууллага” байхгүй гэж хариулсан байв. Зураг 3.1.4-өөс харахад санхүүгийн хүндрэлээс гадна мэдээлэл дутмаг байна.

ААНБ-уудад үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх, ажилтан тэтгэвэрт гарах, бусад шалтгаанаар шинээр бий болох ажлын байрыг судлахад 480 ажлын байранд шинээр ажилтан авах захиалга өгчээ. Хэдэн онд ямар мэргэжлээр хичнээн ажлын байр бий болохыг хүснэгт 3.1.7-оос харна уу.

Хүснэгт 3.1.7 2016-2018 онд шинээр бий болох ажлын байрны тоо, мэргэжил, оноор /Хэмжих нэгж: тоо/

Мэргэжил Индекс 2016 2017 2018 БүгдБүгд 276 139 65 480

Бармен 5132-11 14 11 11 36Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 23 3 26Худалдагч 5223-11 7 13 4 24Ойжуулагч 6210-21 22 1 23Гуталчин, захиалгын 7536-21 11 7 3 21Туслах ажилтан, барилгын туслах 9312-11 9 8 3 20Нарийн боовчин 7512-27 13 3 3 19Агрономич 2132-12 5 8 5 18Тогооч 5120-11 11 6 1 18Барилгачин 7111-11 11 4 2 17Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэлийн ажилтан 7511-11 17 17

Технологич, хүнс, ундааны 2145-24 8 3 4 15Мужаан 7522-22 9 3 12Нярав 4321-12 2 3 6 11Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 6112-13 1 10 11Шаварчин-засалчин, засал чимэглэлийн 7123--14 7 2 9Инженер, цахилгааны 2151-11 3 4 7Механикч, автомашины 7231-13 6 1 7Тракторч 8342-11 3 4 7Инженер, шугаман хоолойн 2142-21 2 4 6Технологич, мах, сүүний 2145-24 6 6

19

Сувилагч, төрөлжсөн мэргэжлийн 2221-13 1 5 6Малын эмч 2250-11 2 3 1 6Багш 2330-34 2 4 6Хүнсний ногоо тариалагч 6111--12 5 1 6Зуухны машинст 8111-28 6 6Жолооч, комбайн, тракторын 8341-17 1 5 6Нягтлан бодогч 2411-18 5 5Компьютерийн хэвлэлийн программын операторч /хэвлэлийн эх бэлтгэгч/ 7321-12 2 3 5

Цэвэрлэгч, албан байгууллагын 9112-14 2 2 1 5Манаач, сахиул 9629-18 4 1 5Үйлдвэрлэлийн ба үйл ажиллагааны менежер 1321-13 4 4Фермийн мэргэшсэн ажилтан, газар тариалангийн 6111-11 3 1 4Хүлэмжийн ажилтан, мэргэшсэн 6113—12 3 1 4Цэцэрлэгч, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн 6113-16 2 1 1 4Мах, сүү боловсруулагч 6121-11 4 4Цагаан идээ боловсруулагч 7513-18 4 4Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан 7513-23 2 2 4Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 2 1 3Англи хэлний орчуулагч 2643-15 3 3Байцаагч 3112-35 3 3Санитар, малын сувилагч 3240-13 1 1 1 3Борлуулагч 5242-12 2 1 3Сантехникч, барилгын 7126-14 1 2 3Инженер, автомашины 2144-15 2 2Сүүний технологич 3141-11 2 2Техникч, ойн 3143-11 2 2Кассчин 4311-18 2 2Бетончин 7114-19 2 2Механикч, хөдөлгүүрийн 7233-20 2 2Гар урлалын ажилтан /сувинер/ 7317-11 2 2Гэрийн мод хийгч 7522-14 2 2Үйлдвэрлэл, аж ахуйн туслах ажилтан 9329-12 1 1 2Гудамж, зам, талбай цэвэрлэгч 9613-12 1 1 2Инженер, дулаан хангамжийн 2142-22 1 1Механикч инженер, хөдөө аж ахуйн 2144-43 1 1Их эмч 2211-11 1 1Их эмч, хүүхдийн 2212-18 1 1МАА-н үйлдвэрлэлийн технологийн мэргэжилтэн 2250-19 1 1Мал зүйч 2250-22 1 1Үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйч 2263-12 1 1Багш, биологийн 2330-14 1 1Багш, математикийн 2330-20 1 1Багш, хөгжмийн 2330-28 1 1Багш, байрны 2330-34 1 1Багш, цэцэрлэгийн багшийн туслах 2342-14 1 1

20

Номын санч 2622-18 1 1Эдийн засагч 2631-11 1 1Аялалын хөтөч 5113-13 1 1Зөөгч 5131-11 1 1Үсчин 5141-11 1 1Дэлгүүрийн туслах ажилтан 5223-13 1 1Шатахуун түгээгч 5245-12 1 1Загасны аж ахуйн ажилтан 6222-13 1 1МАА-н фермийн ажилтан 6330-11 1 1Гагнуурчин 7212-14 1 1Гагнуурчин, цахилгаан 7212-19 1 1Нөөшлөгч, жимс, ногоо 7514-11 1 1Улалгаачин 7536-44 1 1Жолооч, түргэн тусламжийн тэрэгний 8332-16 1 1Жолооч, бульдозерийн 8342-13 1 1Угаагч 9121-17 1 1

3.2 ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭГЧДЭЭС АВСАН ТООН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Энэхүү судалгаанд Увс аймгийн 19 сумын 433 хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч (ХХЭ) хамрагдсан ба тэдний 30.0 хувь буюу 130-ийг Улаангом сумаас, үлдсэн 303-ыг бусад сумаас хамруулсан болно. Судалгаанд хамрагдсан ХХЭ-дийн 258 буюу 59.0 хувь нь эмэгтэйчүүд байв.

Зураг 3.2.1 Судалгаанд хамрагдсан Зураг 3.2.2 Судалгаанд хамрагдсанХХЭ-дийн нас /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/ ХХЭ-дийн боловсрол /Хэмжих нэгж: хувь/

ХХЭ-дийн судалгаанаас харахад 61.2 хувь нь 36-55 насныхан, 202 буюу 46.7 хувь нь бүрэн дунд боловсролтой хүмүүс байна. Эндээс мэргэжилгүйгээс ААНБ-д ажил олдохгүй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлж орлого олдог байх гэсэн таамаглал дэвшүүлж болох юм.

Тэдний эрхэлж буй үйлдвэрлэл, үйлчилгээг эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллаар авч үзвэл 136 буюу 31.4 хувь нь боловсруулах үйлдвэрлэл, 101 буюу 23.3 хувь нь бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин болон мотоциклын засвар үйлчилгээ, 65 буюу 15.0 хувь нь хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуурын салбарт ажиллаж байгаа ба ихэнхи хүмүүс оёдол, гутал, модон эдлэлийн үйлдвэрлэл, газар тариалан, худалдаа, үсчин, гоо сайхны үйлчилгээ эрхэлж байна.

21

Зураг 3.2.3 Үйл ажиллагаа явуулсан Зураг 3.2.4 Санхүүгийн эх үүсвэрээрхугацаагаар /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/ /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Тэдний үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд 580 цалин хөлсгүй оролцогч байгаагийн 285 нь эмэгтэйчүүд байна.

120 хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч ажилтан авч ажиллуулж байгаа ба 57 нь 2-3, 45 нь 1 ажилтантай байна. Өөрөөр хэлбэл, тэд ажил олгогчийн үүрэг гүйцэтгэж байна.

Зураг 3.2.5 Цалин хөлсгүй оролцогчдын Зураг 3.2.6 Ажилтан авч ажиллуулж буйтоо, насны ангиллаар /Хэмжих нэгж: тоо/ ХХЭ, ажилтны тоогоор /Хэмжих нэгж: тоо/

Ажилтандаа хэдэн төгрөгийн цалин олгож байгааг судлахад 39.5 хувь нь 192000 хүртэл, 38.6 хувь нь 192000-300000, 19.3 хувь нь 301000-450000 төгрөгийн цалин олгож байна.

Ажилтан өөрийн хүсэлтээр, эсвэл ур чадвар хангалтгүй, алдаа дутагдал гаргаж ажлаас халагддаг бол тэдний цалин урамшууллыг нэмэх, мэдлэг, ур чадварыг хөгжүүлэх сургалтанд хамруулах, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх зэргээр тогтвор суурьшилтай ажиллуулж байна.

Тэднээс үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж ААН байгуулах сонирхолтой байна уу? гэсэн асуултанд 282 буюу 65.1 хувь нь тийм, 148 буюу 34.2 хувь нь үгүй гэж хариулжээ.

Зураг 3.2.7 ААН байгуулах ХХЭ-ийн Зураг 3.2.8 ААН байгуулахгүй ХХЭ-ийнтоо, ААН-ийн хэлбэрээр /Хэмжих нэгж: тоо/ тоо, шалтгаанаар /Хэмжих нэгж: тоо/

22

Та цаашид ажилтан авч ажиллуулах бодолтой байна уу? гэсэн асуултад 194 нь тийм гэж хариулсан. Тэд нийт 308 ажилтан авч ажиллуулахаар төлөвлөжээ.

Хүснэгт 3.2.1 2015-2018 онд шинээр бий болох ажлын байрны тоо, мэргэжил, оноор /Хэмжих нэгж: тоо/

Мэргэжил Индекс 2015 2016 2017 2018 БүгдБүгд 118 115 45 30 308

Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 15 14 9 3 41Мужаан 7522-22 19 16 5 40Гуталчин, захиалгын 7536-21 16 12 4 4 36Үйлдвэрлэл, аж ахуйн туслах ажилтан 9329-12 11 9 3 3 26Тогооч 5120-11 10 6 3 19Цахилгаанчин 7411-11 3 4 5 5 17Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /сүүний/ 6121-20 2 1 4 4 11Нарийн боовчин 7512-27 3 4 2 1 10Үсчин 5141-11 3 4 1 8Нягтлан бодогч 2411-17 2 2 3 7Худалдагч 5223-11 2 5 7Механикч, автомашины 7231-13 3 3 1 7Агрономич 2132-12 1 5 6Барилгачин 7111-11 1 5 6Хүнсний ногоо тариалагч 6111-12 4 4Малчин 6121-18 3 1 4Сийлбэрчин 7522-25 1 3 4Эсгий урлал 7535-51 1 3 4Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан 7513-23 3 1 4

Технологич, хүнс, ундааны 2145-24 2 1 3Зөгийчин 6123-11 1 1 1 3Гагнуурчин 7212-14 2 1 3Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 6112-13 1 2 3

Инженер, машин тоног төхөөрөмжийн 2141-13 2 2Бариа засалч 3230-11 1 1 2Гоо сайханч 5142-11 2 2Улалгаачин 7536-44 1 1 2Операторч, сэмлэх, сэгсрэх машины 8152-21 1 1 2Цахим тоног төхөөрөмжийн үйлчилгээний ажилтан 7421-16 1 1 2

Гэрийн мод хийгч 7522-14 1 1Газар тариалангийн зөвлөгч 2132-22 1 1Дизайнч, хувцасны 2163-11 1 1Их эмч 2211-11 1 1Сувилагч, /бага эмч/ 2221-11 1 1МАА-н үйлдвэрлэлийн технологийн мэргэжилтэн 2250-19 1 1

Эмийн сангийн эм зүйч 2262-15 1 1Хүнсний эрүүл ахуйч 2263-12 1 1

23

Программ зохиогч, хэрэглээний 2512-19 1 1Сүүний технологич 3141-11 1 1Механикч инженер, хөдөө аж ахуйн 2144-43 1 1Хүнсний техникч 3142-20 1 1Компьютерийн хэвлэлийн программын операторч /хэвлэлийн эх бэлтгэгч/ 7321-12 1 1

Үзмэрч 5161-12 1 1Фермийн мэргэшсэн ажилтан, газар тариалангийн 6111-11 1 1

МАА-н фермийн ажилтан 6121-11 1 1Механикч, хөдөлгүүрийн 7233-20 1 1Гар утас засварчин 7422-21 1 1Цагаан идээ боловсруулагч 7513-18 1 1Эсгүүрчин, гутлын 7536-51 1 1Цэвэрлэгч, үйлдвэрийн 9112-13 1 1Гараар машин угаагч 9122-11 1 1Эсгүүрчин, бүх төрлийн хувцас, бусад зүлсийн 7531-18 1 1

Хувираа хөдөлмөр эрхлэгчид ажилтан авахдаа ямар эх сурвалж ашиглаж байгааг судлахад хүмүүс өөрсдөө очиж уулзаж ажилд орох явдал хэвээр байгаа ч Хөдөлмөрийн хэлтэс, зуучлалын байгууллагаар дамжуулж зуучлах тогтолцоо төлөвшиж байгаа нь харагдаж байна.

Хүснэгт 3.2.2 Ажилтан авахдаа ашигладаг эх сурвалж /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Эх сурвалж Хариулсан ХХЭ-ийн тоо Хувь

Хүмүүс өөрсдөө ханддаг 83 39.7Сонины болон ТВ зараар 25 12.0Хөдөлмөрийн хэлтэсээр дамжуулан 43 20.6Бусдын аман мэдээллээр 55 26.3Зуучлалын байгууллагуудаар дамжуулан 3 1.4

Мөн 298 хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч аж ахуй эрхлэлтийн сургалтад хамрагдахыг хүссэн байна.

3.3 МАЛЧДААС АВСАН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Энэхүү судалгаанд Увс аймгийн 18 сумын 421 малчин хамрагдсан ба тэдний 89 буюу 21.1 хувь нь эмэгтэй байлаа.

Зураг 3.3.1 Судалгаанд хамрагдсан Зураг 3.3.2 Судалгаанд хамрагдсанмалчдын нас /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/ малчдын боловсрол /Хэмжих нэгж: хувь/

24

Судалгаанаас харахад 63.2 хувь нь 36-55 насныхан, 372 буюу 88.3 хувь нь бүрэн дунд, суурь, бага боловсролтой байна. Эдгээр малчин өрхийн мал аж ахуйн үйлдвэрлэлд 809 цалин хөлсгүй оролцогч байгаагийн 389 нь эмэгтэйчүүд ба 230 нь 18 хүртэл насны хүүхэд залуучууд байна.

Зураг 3.3.3 Малын тоогоор Зураг 3.3.4 Цалин хөлсгүй оролцогчдын/Хэмжих нэгж: тоо, хувь/ тоо, насны ангиллаар /Хэмжих нэгж: хувь/

Зураг 3.3.3-аас харахад хамгийн их нь 201-500 малтай 154 малчин байгаа ба ер нь малчдын бүлэг жигд хамрагджээ гэж дүгнэж болохоор байна.

51 малчин туслах малчин авч ажиллуулж байна. Тэднээс 1 л малчин туслах малчинтайгаа бичгээр гэрээ байгуулжээ. Малчид аман гэрээ байгуулж ажиллуулдаг ба 32 туслах малчин бэлэн мөнгөөр цалин авч байна.

Та туслах малчин авах уу? гэсэн асуултад 78 малчин “тийм” гэж хариулсан нь 78 малчин буюу малчин өрх ажилтай болох ирээдүй харагдаж байна.

Мөн 252 малчин туслах малчдын ур чадварыг үнэлж мэргэшлийн зэрэг олгохыг дэмжсэнээс гадна 240 малчин өөрөө малчны сургалтад хамрагдах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлжээ.

Судалгаанд хамрагдсан малчдаас 207 буюу 49.1 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж байна.

Цаашид ААН болж өргөжих сонирхолтой юу? гэсэн асуултад 68.6 хувь буюу дийлэнхи олонхи нь “тийм” гэж хариулжээ. Аж ахуйн нэгжийн хариуцлагын хэлбэрийг доорхи зурагт үзүүлэв.

251 малчин хүүхдээ удам дамжсан малчин болгох сонирхолтой байгаа ба 55 нь мэргэжлийн сургуульд суралцуулна гэсэн бол 96 нь шавь сургалт буюу дагалдуулан суралцуулахаар төлөвлөсөн байна.

3.4 АЖИЛГҮЙ ИРГЭДЭЭС АВСАН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Энэхүү судалгаанд Увс аймгийн 19 сумын 1896 ажилгүй иргэн хамрагдсан ба тэдний 859 буюу 45.3 хувь нь эмэгтэй байв.

25

Судалгаанд оролцогчдын насны бүлгээс харахад олонхи нь 691 буюу 36.3 хувь 25-34 насны залуучууд, 514 буюу 27.0 хувь 35-44 насны иргэд хамрагджээ.

Зураг 3.4.1 Судалгаанд хамрагдсан Зураг 3.4.2 Судалгаанд хамрагдсаниргэдийн нас /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/ иргэдийн боловсрол /Хэмжих нэгж: хувь/

Боловсролын түвшингийн судалгаанаас харахад бүрэн дунд болон бакалаврын зэрэгтэй ажилгүйчүүд олонхи байгаа ба 62.5 хувь нь мэргэжилгүй хүмүүс байна.

Ажилгүй иргэдийн мэргэжлийн судалгаанаас харахад 147 мэргэжлээр 947 хүн байгаа ба бакалаврын түвшинд нягтлан бодогч, эдийн засагч, биеийн тамирын багш, бага ангийн болон бусад мэргэжлийн багш, мэргэжилтэй ажилтнуудаас тогооч, зөөлөн эдлэлийн оёдолчин, мужаан, барилгын засал чимэглэлч, сантехникч илүүдэлтэй гэж дүгнэж болохоор байна.

Хүснэгт 3.4.1 Ажилгүй иргэдийн мэргэжил /Хэмжих нэгж: тоо/№ Мэргэжил Индекс Хүний тоо

Бүгд 9471 Жолооч, машины 8322-11 772 Нягтлан бодогч 2411-17 643 Тогооч 5120-11 574 Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 525 Мужаан 7522-22 416 Шаварчин-засалчин, засал чимэглэлийн 7123--14 377 Эдийн засагч 2631--11 288 Сантехникч, барилгын 7126-14 259 Багш, биеийн тамирын 2330-13 2 0

10 Багш, цэцэрлэгийн багшийн туслах 1911 Малчин 6121-18 1912 Худалдагч 5223-11 1813 Гагнуурчин 7212-14 1814 Багш 2330-34 1715 Багш, бага ангийн 2341-11 1516 Гуталчин, захиалгын 7536-21 1417 Өрөгч 7112-13 1318 Цахилгаанчин 7411-11 1319 Малын эмч 2250-11 1220 Хүний нөөцийн менежер 4416-13 1221 Жолооч тракторч 8341-15 1022 Программ хангамжийн инженер 2512-16 9

26

23 Барилгачин 7111-11 924 Агрономич 2132-12 825 Технологич, хүнс, ундааны 2145-24 826 Сувилагч, ерөнхий мэргэжлийн 2221-11 827 Багш, монгол хэл, уран зохиолын 2330-25 828 Багш, англи хэлний 2330-30 829 Эдийн засагч, худалдааны 2631-12 830 Нийгмийн ажилтан, боловсролын 2635-22 831 Нярав 4321-12 832 МАА-н фермийн ажилтан 6330--11 833 Жолооч, комбайн, тракторын 8341-17 834 Галч 9629-17 835 Мал зүйч 2250-22 736 Үсчин 5141-11 737 Инженер, уул уурхайн ашиглалтын 2146-19 638 Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 639 Эдийн засагч, хөдөлмөрийн 2631-19 640 Барилгын техникч 3112-11 641 Нарийн бичгийн дарга 4431-11 642 Фермийн мэргэшсэн ажилтан, газар тариалангийн 6111-11 643 Бетон арматурчин 7114-20 644 Автомашины засварчин 8211-20 645 Цаг уурч 2112-22 546 Их эмч, ерөнхий мэргэжлийн 2211-11 547 Нягтлан бодогч, татварын 2411-22 548 Аялал жуулчлалын хөтөч 5113-13 549 Хүнсний ногоо тариалагч 6111--12 550 Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 6112-13 5

51 Механик, газар, шорооны ажлын машин, тоног төхөөрөмжийн 7233-25 5

52 Байгаль хамгаалагч 2133-12 553 Инженер 2142-11 454 Газар зохион байгуулагч 2165-11 455 Багш, газар зүй-байгаль шинжлэлийн 2330-16 456 Багш, мэдээлэл зүйн 2330-19 457 Багш, химийн 2330-27 458 Хуульч 2611-11 459 Ойжуулагч 6210-21 460 Хүнд машин механизмын жолооч 8342-13 461 Аялал жуулчлалын менежер 1439-11 362 Механикч инженер, машин механизмын 2144-35 363 Механикч инженер, хөдөө аж ахуйн 2144-43 364 Байрзүйч, газар хэмжилтийн, /кадастр/ 2165-14 365 Багш, математикийн 2330-20 366 Багш, монгол-орос хэлний 2330-25 367 Эрх зүйч 2611-11 368 Орчуулагч 2643-27 3

27

69 Сэтгүүлч 2651-11 370 Байцаагч, ойн 3359-20 371 Компьютерийн операторч 4120-13 372 Бичээч 4431-12 373 Барилга угсралтын мужаан 7115-11 3

74 Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэлийн ажилтан 7511-11 3

75 Нарийн боовчин 7512-27 376 Түүхий эдийн эрхлэгч 377 Нийтийн хоолны технологич 1412-11 278 Физикч 2111-22 279 Ойн инженер 2132-18 280 Экологич 2133-14 281 Оёдлын технологич 2141-44 282 Инженер, иргэний барилгын 2142-16 283 Багш, эрх зүйч 2310-98 284 Багш, аялал жуулчлал, хөтөч байгаль хамгааллын 2320-72 285 Багш, биологийн 2330-14 286 Багш, нийгмийн ухааны 2330-18 287 Багш, түүхийн 2330-22 288 Багш, физикийн 2330-26 289 Номын санч 2622-18 290 Улс төр судлаач 2633-18 291 Сэтгэл зүйч 2634-13 292 Нийгмийн ажилтан, нийгмийн хамгааллын 2635-19 293 Сүүний технологич 3141-11 294 Агротехникч 3142-13 295 Техникч, компьютерийн 3513-17 296 Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /сүүний/ 6121-20 297 Гагнуурчин, хийн 7212-18 298 Операторч, токарийн суурь машины 7223-20 299 Барилгын цахилгаанчин 7411-12 2

100 Монтёр 7412-19 2101 Сийлбэрчин 7522-25 2102 Оёдолчин, савхин эдлэлийн 7533-12 2103 Жолооч, малтагч машины 8341-16 2104 Төрийн захиргааны удирдлага 1219-11 1105 Бизнесийн удирдлага 1221 -11 1106 Менежер, соёлын төвийн 1349-42 1107 Химич 2113-13 1108 Геологич 2114-11 1109 Гидрогеологч 2114-29 1110 Ус судлаач 2133-19 1111 Инженер, дулаан хангамжийн 2142-22 1112 Төмөр замын инженер 2142-30 1113 Инженер, цахилгааны 2151-11 1114 Инженер, цахилгаан холбооны 2152-22 1

28

115 Дизайнч, хувцасны 2163-11 1116 Эх баригч, эмэгтэйчүүдийн эмч 2222-11 1117 Байцаагч, малын үржлийн албаны 2250-25 1118 Мал эмнэлэгийн магадлан шинжээч 2250-27 1119 Багш, улс төрийн ухааны 2310-81 1120 Багш, солонгос хэлний 2310-88 1121 Багш, зураг, дизайнч 2320-46 1122 Багш, хими-байгаль шинжлэлийн 2330-11 1123 Багш, техник,технологийн 2330-17 1124 Багш, хятад хэлний 2330-33 1125 Нягтлан бодогч, даатгалын 2411-21 1126 Эдийн засагч, хөдөө аж ахуйн 2631-20 1127 Түүхч, музей архивын 2633-14 1128 лам 2636-29 1129 Дуучин 2652-12 1130 Техникч, байр зүйн 3112-28 1131 Техникч, зурагзүйн 3112-30 1132 Геологийн өрмийн мастер /техникч/ 3117-20 1133 Цаг уурын техникч 3142-14 1134 Гидротехникч 3142-15 1135 Техникч, ойн 3143-11 1136 Малын бага эмч 3240-12 1137 Санитар, малын сувилагч 3240-13 1138 Фото зурагчин 3431-14 1139 Техникч, компьютерийн график дизайн 3513-17 1140 Техникч, компьютерийн /холболт сүлжээний/ 3513-17 1141 Нярав, кассын 4311-18 1142 Гоо сайханч 5142-11 1143 Цагдаа 5412-12 1144 Гар утас засварчин 7422-21 1145 Хээ чимэглэлчин 7522-35 1146 Эсгүүрчин, бүх төрлийн хувцас, бусад зүлсийн 7531-18 1147 Ахлагч 0210-14 1

Зураг 3.4.3 Ажилгүй байгаа шалтгаан /Хэмжих нэгж: хувь/

Ажилгүй байгаа шалтгаанаа “мэргэжилгүйгээс”, “мэргэжилд тохирох ажил олдохгүй байгаа” гэж олонхи нь тайлбарласан бол бусад гэсэнд “Суманд ажлын байр гарахгүй байна”, “Ажлын байр байхгүй” гэжээ.

29

Зураг 3.4.4 Ажилгүй байсан хугацаа /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Судалгаанд хамрагдагсдын 1054 буюу 55.6 хувь нь урьд ямар нэгэн ажил эрхэлж байгаагүй иргэд байв.

Зураг 3.4.4 Өмнө нь байсан байгууллага, хариуцлагын хэлбэрээр /Хэмжих нэгж: хувь/

Та ажил хөдөлмөр эрхлэхийн тулд суралцах сонирхолтой байна уу? гэсэн асуултад 771 хүн, 98 мэргэжлээр суралцахаар санал ирүүлжээ.

Хүснэгт 3.4.2 Ажилгүй иргэдийн цаашид суралцах мэргэжил /Хэмжих нэгж: тоо/

№ Мэргэжил Индекс Хүний тоо

Бүгд 7711 Тогооч 5120-11 972 Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 703 Мужаан 7522-22 504 Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 395 Гагнуурчин 7212-14 356 Нягтлан бодогч 2411-17 327 Шаварчин-засалчин, засал чимэглэлийн 7123--14 328 Автомашины засварчин 8211-20 239 Үсчин 5141-11 23

10 Эдийн засагч 2631--11 2111 Цэцэрлэгийн туслах багш 20

30

12 Гуталчин, захиалгын 7536-21 1913 Барилгачин 7111-11 1814 Сантехникч, барилгын 7126-14 1815 Цахилгаанчин 7411-11 1616 Өрөгч 7112-13 1317 Багш, бага ангийн 2341-11 1218 Гар урлалын зүйлс хийгч 7318-20 1119 Фермийн мэргэшсэн ажилтан, газар тариалангийн 6111-11 1020 Багш 2330-34 921 Их эмч 2211-11 722 МАА-н фермийн ажилтан 6330--11 723 Нарийн боовчин 7512-27 724 Сувилагч, ерөнхий мэргэжлийн 2221-11 725 Технологич, хүнс, ундааны 2145-24 726 Хүнд машин механизмын жолооч, засварчин 8342-13 727 Жолооч, чиргүүлтэй ачааны машины 8332-17 628 Хүнсний ногоо тариалагч 6111--12 629 Арматурчин 7114-11 530 Багш, англи хэлний 2330-30 531 Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 532 Жолооч, машины 8322-11 533 Инженер 2142-11 534 Инженер, барилга угсралтын 2142-19 535 Инженер, уул уурхайн ашиглалтын 2146-19 536 Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /сүүний/ 6121-20 537 Худалдагч 5223-11 538 Байгаль хамгаалагч 2133-12 439 Төрийн захиргааны удирдлага 1219-11 440 Улс төр судлаач 2633-18 441 Хүний нөөцийн менежер 4416-13 442 Барилга угсралтын мужаан 7115-11 343 Малын эмч 2250-11 344 Нийгмийн ажилтан, боловсролын 2635-21 345 Номын санч 2622-18 346 Эрх зүйч 2611-11 347 Агрономич 2132-12 248 Багш, биеийн тамирын 2330-13 249 Багш, орос хэлний 2330-32 250 Багш, хөгжмийн 2330-28 251 Барилгын цахилгаанчин 7411-12 252 Гар утас засварчин 7422-21 253 Гоо сайханч 5142-11 254 Дархан, мөнгөний 7313-14 255 Дизайнч, хувцасны 2163-11 256 Инженер, байгаль орчны 2143-13 257 Инженер, цахилгааны 2151-11 2

31

58 Мэргэшсэн нягтлан бодогч 2411-12 259 Нярав 4321-12 260 Ойн инженер 2132-18 261 Сийлбэрчин 7522-25 262 Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан 7513-23 263 Хуульч 2611-11 264 Цагаан идээ боловсруулагч 7513-18 265 Цагдаа 5412-12 266 Эдийн засаг, худалдааны 2631-12 267 Эсгий урлал 7535-51 268 Агаарын хөлгийн үйлчилгээний ажилтан 5111-12 169 Архитектурч, барилгын 2161-11 170 Аялал жуулчлалын хөтөч 5113-13 171 Багш, бүжгийн 2330-15 172 Багш, газарзүй-байгалийн шинжлэлийн 2330-16 173 Багш, математикийн 2330-20 174 Багш, монгол хэл, уран зохиолын 2330-25 175 Багш, нийгмийн ухааны 2330-18 176 Багш, техник,технологийн 2330-17 177 Барилгын зураг, төсөвчин 4120-11 178 Бармен 5132-11 179 Бетончин 7114-19 180 Бие хамгаалагч 5414-12 181 Гагнуурчин, тугалгаар /хүйтэн/ гагнах 7212-17 182 Газар зохион байгуулагч 2165-11 183 Гар урлалын ажилтан, модон эдлэлийн 7317-13 184 Дуучин 2652-12 185 Инженер, шугаман хоолойн 2142-21 186 Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэлийн ажилтан 7511-11 187 Машинч, эксковатарын 8342-18 188 Механикч, үйлдвэрийн машин, тоног төхөөрөмжийн 7233-18 189 Нарийн бичгийн дарга 4120-11 190 Нийгмийн ажилтан, нийгмийн хамгааллын 2635-19 191 Нягтлан бодогч, даатгалын 2411-22 192 Техникч, аюулгүй ажиллагааны 3119-11 193 Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 6112-13 194 Фермч, шувууны 6122-12 195 Харуул 5414-11 196 Хэлмэрч, хятад хэл 2643-27 197 Эдийн засагч, хөдөлмөрийн 2631-19 198 Эмийн сангийн эм зүйч 2262-15 1

3.5 АЖИЛЛАЖ БАЙГАА ЗАЛУУЧУУДААС АВСАН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Энэхүү судалгаанд Увс аймгийн 19 сумын 426 ажил эрхэлж буй залуучууд хамрагдсан ба тэдний 304 буюу 71.4 хувь нь эмэгтэй байв.

Судалгаанд хамрагдсан залуучуудын 52.3 хувь нь 25-29, 35.2 хувь нь 30-35 насны залуучууд байна.

Эдгээр залуучуудын 342 нь дээд, 21 нь техникийн буюу тусгай дунд, 39 нь мэргэжлийн анхан

32

шатны боловсролтой байв.

Зураг 3.5.1 Ажил эрхэлж буй залуучуудын Зураг 3.5.2 Боловсролын түвшиннас /Хэмжих нэгж: тоо/ /Хэмжих нэгж: хувь/

402 залуу 91 мэргэжил эзэмшсэнээс 7 нь хоёр мэргэжилтэй ба тэдний 4 нь хоёр дээд сургууль төгсжээ.

Хүснэгт 3.5.1 Залуучуудын эзэмшсэн мэргэжил /Хэмжих нэгж: тоо/

Д.дМэргэжил Индекс Хүний

тооБүгд 402

1 Нягтлан бодогч, тооцооны 2411-17 462 Багш 2330-34 393 Багш, бага ангийн 2341-11 274 Эдийн засагч 2631--11 255 Сувилагч, ерөнхий мэргэжлийн 2221-11 256 Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 177 Их эмч, ерөнхий мэргэжлийн 2211-11 138 Нийгмийн ажилтан, боловсролын 2635-22 129 Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 7

10 Сувилахуйн мэргэжилтэн 3221-11 711 Багш, англи хэлний 2330-30 712 Тогооч 5120-11 613 Бага эмч 3221-11 614 Багш, монгол хэл, уран зохиолын 2330-25 615 Багш, мэдээлэл зүйн 2330-19 616 Багш, биеийн тамирын 2330-13 617 Эдийн засагч, худалдааны 2631-12 518 Багш, химийн 2330-27 519 Багш, математикийн 2330-20 520 Багш, техник,технологийн 2330-17 521 Багш, биологийн 2330-14 522 Малын их эмч 2250-11 523 Цаг уурч 2112-22 524 Жолооч, машины 8322-11 425 Үсчин 5141-11 426 Эх баригч бага эмч 3222-12 427 Эрх зүйч 2611-11 428 Эмийн сангийн эм зүйч 2262-15 4

33

29 Статистикч, эдийн засгийн 2120-38 430 Багш, физикийн 2330-26 331 Багш, газар зүй-байгаль шинжлэлийн 2330-16 332 Газар зохион байгуулагч 2165-11 333 Багш, цэцэрлэгийн багшийн туслах 334 Гуталчин, захиалгын 7536-21 235 Монтёр 7412-19 236 Цахилгаанчин 7411-11 237 Сантехникч, барилгын 7126-14 238 Сэтгүүлч 2651-11 239 Орчуулагч 2643-27 240 Түүхч 2633-14 241 Эдийн засагч, олон улсын харилцааны 2631-13 242 Номын санч 2622-18 243 Хуульч 2611-11 244 Программ хангамжийн инженер 2512-16 245 Багш, монгол-орос хэлний 2330-25 246 Их эмч, эх барих, эмэгтэйчүүдийн 2212-35 247 Байрзүйч, газар хэмжилтийн, /кадастр/ 2165-14 248 Инженер, иргэний барилгын 2142-16 249 Биологич 2131-12 250 Аялал жуулчлалын менежер 1439-11 251 Төрийн захиргааны удирдлага 1219-11 252 Мужаан 7522-22 153 Авто засварчин 7231-13 154 Гагнуурчин 7212-14 155 Зөөгч 5131-11 156 Архивын ажилтан 4415-12 157 Нярав 4321-12 158 Лам 3413-12 159 Статистикч, бага эмч 3252-12 160 Бариа засалч 3230-11 161 Уламжлалт анагаах ухааны сувилагч 3221-11 162 Агротехникч 3142-13 163 Цэргийн хөгжмийн удидаач 2652-30 164 Орчуулагч, англи хэлний 2643-27 165 Япон хэлний орчуулагч 2643-15 166 Нийгмийн ажилтан, нийгмийн хамгааллын 2635-19 167 Сэтгэл зүйч 2634-13 168 Улс төр судлаач 2633-18 169 Эдийн засагч, хөдөлмөрийн 2631-19 170 Мэдээллийн технологи 2512-16 171 Лаборант 2342-14 172 Багш, нийгмийн ухааны 2330-18 173 Багш, бүжгийн 2330-15 174 Багш, зураг, дизайнч 2320-46 175 Багш, сэтгүүл зүйн 2310-69 1

34

76 Багш, нягтлан бодохын 2310-57 177 Нүдний эмч 2267-12 178 Эрүүл ахуйч 2261-18 179 Инженер, уул уурхайн ашиглалтын 2146-19 180 Инженер, байгаль орчны 2143-13 181 Оёдлын технологич 2141-44 182 Ойн инженер 2132-18 183 Агрономич 2132-12 184 Бага эмч /статистикч/ 2120-37 185 Математикч, хэрэглээний математикийн 2120-19 186 Маркетингийн менежер 187 Найруулагч 188 Санхүүгийн менежмент 189 Ургамал хамгаалах хорио цээр хяналт үнэлгээ 190 Халдваргүйжүүлэгч 191 Эрчим хүчний удирдлага 1

Асуулга боловсруулахдаа “Та мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа юу?”, “Үгүй бол ямар мэргэжлээр ажиллаж байна вэ?” гэсэн асуулт тавьсан бол хэд нь мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа, ямар мэргэжилтэй залуучууд мэргэжлээрээ ажиллахгүй байгаад дүгнэлт хийх боломж бүрдэх байв. Иймд дараагийн судалгаанд энэ асуултыг оруулах шаардлагатай.

Ажиллах боломжоо нэмэгдүүлэхийн тулд шинэ боловсрол эзэмших төлөвлөгөөтэй байгаа юу? гэсэн асуултад 363 буюу 85.2 хувь нь “тийм” гэж хариулжээ. Эндээс харахад залуучууд мэргэжлээ солих, эсвэл боловсрол ахиулах сонирхолтой байгаа бөгөөд анх мэргэжил сонгохдоо буруу сонголт хийсэн, эсвэл мэргэжлийн ур чадвар гологдох, шинэ технологид суралцах сонирхолтой гэж дүгнэхээр байна.

Эзэмших мэргэжлээ сонгоход нөлөөлсөн хүчин зүйлийг хамгийн чухлаас нь эхлэн 1-ээс 8 хүртэл эрэмбэлүүлэхэд:

Эрэмбэ

Мэр

гэж

лээр

ээ

Мэр

гэж

лийн

нэр

хүн

д өн

дөр

Туха

йн м

эргэ

жли

йг и

х су

ртал

чилж

бай

сан

Төгс

өөд

шуу

д аж

илла

х бо

лом

жто

й

Элс

эхэд

хял

бар,

бос

го

оноо

доо

гуур

бай

сан

Гэр

бүли

йн у

лам

жла

лын

дагу

у со

нгос

он

Төгс

өөд

төри

йн

байг

уулл

агад

аж

илла

на

Эрэ

лт и

хтэй

м

эргэ

жлү

үдий

н ту

хай

мэд

ээлэ

лтэй

бай

сан

Аж

ил м

эргэ

жли

йн ч

иг

бари

мж

аа, з

өвлө

гөө

авса

н

Най

з нө

хдөө

сөө

зөвл

өгөө

авс

ан

Сур

алца

х үе

д ол

гох

тэтг

элэг

, тэт

гэм

ж

1 96 50 16 78 8 28 41 51 30 4 6

2 33 63 42 69 6 26 55 41 28 13 21

3 40 46 44 68 7 31 54 47 32 15 5

4 28 46 50 55 20 20 51 38 37 22 14

5 39 39 37 27 34 27 35 36 40 27 14

6 33 37 43 19 29 34 33 32 39 31 11

7 26 31 38 19 24 18 38 26 31 54 30

8 26 18 28 20 34 31 18 32 40 48 33Үнэмлэхүй

дундаж 214.0 211.8 164.6 251.6 69.1 121.1 203.1 186.4 149.0 85.0 59.6

Эрэмбээр нь жагсаавал:1. Төгсөөд шууд ажиллах боломжтой.2. Мэргэжлээрээ ажиллахад авах цалин хөлс

35

3. Мэргэжлийн нэр хүнд өндөр4. Төгсөөд төрийн байгууллагад ажиллана. 5. Эрэлт ихтэй мэргэжлүүдийн тухай мэдээлэлтэй байсан.6. Тухайн мэргэжлийг их сурталчилж байсан.7. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа, зөвлөгөө авсан.8. Гэр бүлийн уламжлалын дагуу сонгосон.9. Найз нөхдөөсөө зөвлөгөө авсан.10. Элсэхэд хялбар, босго оноо доогуур байсан.11. Суралцах үед олгох тэтгэлэг, тэтгэмж

Мөн бусад гэдэгт “аав, ээжийн зөвлөгөө нөлөөлсөн”, “өөрийн сонирхлоор сонгосон” гэсэн хариултууд өгчээ.

Бусад буюу чөлөөт хариулт ороод 12 байхад 1-8 хүртэл эрэмбэлүүлсэн нь зарим хариултыг давхцуулан эрэмбэлэх, зарим нь 8-ыг сонгож эрэмбэлээд бусдыг хоосон орхиж судалгааны дүн боловсруулахад хүндрэл учруулж байлаа. Иймд 1-ээс 12 хүртэл эрэмблүүлэх, бусад гэсэнд хариулагч өөрийн бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж эрэмбэлэхээр өгөх нь зүйтэй юм.

Сүүлийн 5 жилд 55 залуу ажлаа өөрчилсөн ба шалтгааныг судлахад 11 нь “цалин хөлс бага”, 7 нь “сонирхолгүй байсан”, 3 нь “ажлаас халсан”, 30 нь “бусад (өөрийн хүсэлтээр, цомхотголд орсон, ажлын түр байр байсан г.м)” гэсэн хариулт ирүүлжээ.

Цалин хөлс хэдэн хувиар нэмэгдэх тохиолдолд Та ажлын байраа солих вэ? гэсэн асуултад хариулсан залуучуудын хамгийн олон буюу 31.5 хувь нь 50 хувь хүрч нэмэгдсэн тохиолдолд гэж хариулжээ.

Зураг 3.5.1 Ажлын байраа солих боломжтой цалингийн нэмэгдлийн хувь /Хэмжих нэгж: тоо/

Ажиллах хамгийн тохиромжтой нөхцлийг хамгийн чухлаас нь эхлэн 1-ээс 11 хүртэл эрэмбэлүүлэхэд:

Эрэмбэ

Өнд

өр ц

алин

хөл

с

Алб

аны

уна

а, га

р ут

ас

Эрү

үл м

энди

йн д

аатг

ал

Сур

галт

Хоол

, уна

аны

зар

длы

н хө

нгөл

өлт

Өнд

өр ш

агна

л

Хүү

хдий

н цэ

цэрл

эг, я

слий

н тө

лбөр

төл

өхөд

тус

лалц

аа

Өнд

өр н

асны

нэм

элт

тэтг

эври

йн т

огто

лцоо

Оро

н су

уцаа

р ха

нгах

Нэм

эгдэ

л ам

ралт

Буса

д

1 276 9 41 23 1 2 6 6 38 5 02 46 39 104 55 13 5 21 22 84 15 03 33 32 75 74 36 8 23 38 61 24 14 13 39 39 73 51 20 46 20 50 45 0

36

5 5 36 40 48 58 25 42 55 40 29 06 10 30 21 31 67 53 45 37 27 39 07 8 45 18 19 52 45 66 42 17 41 08 6 37 18 28 43 59 42 57 20 38 19 6 42 21 20 31 51 45 41 32 51 0

10 2 49 11 17 15 79 25 40 20 70 311 2 0 0 2 0 5 2 2 1 2 75

Үнэмлэхүй дундаж 370.9 192.5 284.6 261.6 203.3 143.1 190.9 185.3 268.3 170.0 8.5

Эрэмбээр нь жагсаавал:1. Өндөр цалин хөлс 2. Эрүүл мэндийн даатгал3. Орон сууцаар хангах 4. Сургалт 5. Хоол, унааны зардлын хөнгөлөлт 6. Албаны унаа, гар утас 7. Хүүхдийн цэцэрлэг, яслийн төлбөр төлөхөд туслалцаа үзүүлэх 8. Өндөр насны нэмэлт тэтгэврийн тогтолцоо 9. Нэмэгдэл амралт 10. Өндөр шагнал 11. Бусад

3.6 МСҮТ, ПОЛИТЕХНИК КОЛЛЕЖИЙН ОЮУТНУУДААС АВСАН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Энэхүү судалгаанд Улаангом Политехник коллежийн 390 суралцагч хамрагдсан ба тэдний 234 буюу 60.0 хувь нь эмэгтэй байлаа.

Хүснэгт 3.6.1 Суралцаж буй мэргэжил, суралцагчдын тоо /Хэмжих нэгж: тоо/

№ Мэргэжил Индекс Суралцагчдын тоо

1 Техникч, иргэний барилгын 3112-11 102 Автомашины механик 3115-13 43 Техникч, сантехникийн засварын 3115-41 84 Техник-технологич, оёдлын 3139-14 95 Хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээний техник-технологич 3434-14 126 Агротехникч 3142-13 47 Худалдааны газрын үндсэн ажилтан 5223-15 78 Аяллын /аялал жуулчлалын/ хөтөч 5113-13 159 Тогооч 5120-11 10

10 Хүнсний ногооны фермер 6112-24 1511 Хүлэмжийн аж ахуйн фермер 6112-25 612 Ойжуулагч 6210-21 313 Барилгын өрөг угсрагч 7112-19 1914 Бетон арматурчин 7114-20 1815 Модон эдлэлийн мужаан 7115-24 1016 Барилгын засал чимэглэл 7123-20 4817 Барилгын сантехникч 7126-36 3818 Гагнуурчин 7212-14 1519 Гар урлалын ажилтан /бэлэг дурсгалын зүйл урлаач/ 7317-11 25

37

20 Барилгын цахилгаанчин 7411-12 2021 Талх, нарийн боов үйлдвэрлэлийн ажилтан 7512-34 2422 Оёмол бүтээгдэхүүний оёдолчин 7533-28 2923 Гуталчин, захиалгын 7536-11 2524 Автомашины засварчин 7231-13 16

390 Хамрагдсан суралцагчдын 47 нь техникийн боловсролд, 343 нь мэргэжлийн боловсрол, сургалтад суралцаж байна. Техникийн боловсролд суралцагчдын нэг нь 2009 онд барилгын өрөг угсрагч, хоёр нь 2014 онд хүлэмжийн аж ахуйн фермер мэргэжлээр төгсөөд дараагийн шатанд дэвшин суралцаж байна.

Зураг 3.6.1 Суралцагчдын нас Зураг 3.6.2 Төгсөх он, сар/Хэмжих нэгж: тоо, хувь/ /Хэмжих нэгж: тоо,хувь/

Эзэмших мэргэжлээ сонгоход нөлөөлсөн хүчин зүйлийг хамгийн чухлаас нь эхлэн 1-ээс 12 хүртэл эрэмбэлүүлэхэд:

Эрэмбэ

Мэр

гэж

лээр

ээ а

жил

лаха

д ав

ах ц

алин

хөл

с

Мэр

гэж

лийн

нэр

хүн

д өн

дөр

Туха

йн м

эргэ

жли

йг и

х су

ртач

илж

бай

сан

Төгс

өөд

шуу

д аж

илла

х бо

лом

жто

й

Элс

эхэд

хял

бар,

бос

го о

ноо

доог

уур

байс

ан

Гэр

бүли

йн у

лам

жла

лын

дагу

у со

нгос

он

Төгс

өөд

төри

йн

байг

уулл

агад

аж

илла

на

Эрэ

лт и

хтэй

мэр

гэж

лүүд

ийн

туха

й м

эдээ

лэлт

эй б

айса

н

Аж

ил м

эргэ

жли

йн ч

иг

бари

мж

аа, з

өвлө

гөө

авса

н

Най

з нө

хдөө

сөө

зөвл

өгөө

ав

сан

Сур

алца

х үе

д ол

гох

тэтг

элэг

, тэ

тгэм

ж

Буса

д

1 52 41 26 79 7 48 11 42 21 16 18 292 43 61 21 65 19 33 34 41 30 27 9 73 34 42 48 44 16 26 29 55 44 31 18 34 24 39 40 50 28 32 30 40 47 39 14 75 32 47 48 37 34 31 30 31 42 33 20 56 36 36 42 36 30 45 41 30 34 25 22 137 29 29 45 18 48 28 47 33 35 42 22 148 27 34 37 19 39 35 50 33 37 37 25 179 22 23 31 10 49 40 44 30 46 41 40 14

10 32 23 21 16 51 29 30 31 29 46 64 18

38

11 34 10 20 8 50 23 28 16 17 34 90 6012 25 5 11 8 19 20 16 8 8 19 48 203

Үнэмлэхүй дундаж 228.9 257.7 229.5 284.7 178.2 225.5 205.3 244.9 227.3 201.3 147.7 104.3

5 2 4 1 10 7 8 3 6 9 11

Эрэмбээр нь жагсаавал:1. Төгсөөд шууд ажиллах боломжтой.2. Мэргэжлийн нэр хүнд өндөр3. Эрэлт ихтэй мэргэжлүүдийн тухай мэдээлэлтэй байсан.4. Тухайн мэргэжлийг их сурталчилж байсан.5. Мэргэжлээрээ ажиллахад авах цалин хөлс 6. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа, зөвлөгөө авсан.7. Гэр бүлийн уламжлалын дагуу сонгосон.8. Төгсөөд төрийн байгууллагад ажиллана. 9. Найз нөхдөөсөө зөвлөгөө авсан.10. Элсэхэд хялбар, босго оноо доогуур байсан.11. Суралцах үед олгох тэтгэлэг, тэтгэмж12. Бусад

БҮЛЭГ 4. УВС АЙМГИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ДҮН

4.1 АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДЭЭС АВСАН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Сүүлийн 3 жилд 99 ААНБ ажилтан ажлаас халсан байна. Ажлаас халсан шалтгааныг судалж үзвэл: Зураг 4.1.1 Ажилтан ажлаас халагдсан шалтгаан /Хэмжих нэгж: хувь/

Бусад гэдэгт “өөрийн хүсэлтээр”, “ажлаа хаяж явсан”, “шилжсэн”, “борлуулалт буурсан” гэж тайлбарласан байна. Зураг 4.1.1-ээс харахад “ажлын хариуцлага, сахилга алдсан”, “ажилтан мэргэжил, ур чадварын хувьд тэнцээгүй”, “ажлаа хаяж явсан” гэсэн шалтгаанууд 40.0 орчим хувийг эзэлж байгаад сургалтын байгууллагууд дүгнэлт хийж, төгсөгчдөө ажлын байран дээр очоод мэргэжил, ур чадвараар гологдохгүйгээр сургахын зэрэгцээ төлөвшилд нь анхаарах шаардлагатай байна. Учир нь ажилтнуудын дөрөвний нэг нь төлөвшлийн шалтгаанаар ажлаас халагджээ.

ААНБ-ууд ажилтан авахдаа голчлон шаарддаг ур чадвар, хандлагын талаар дараах хариултыг өгсөн байна.Зураг 4.1.2 Ажилтан авахдаа шаарддаг ур чадвар, хандлага /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

39

Дээрх судалгаанаас харахад ААНБ-уудын ажилтанд тавих шаардлагад мөн л “ажлын хариуцлага”, “ажлын ачаалал даах”, “багаар ажиллах” гэсэн чадварууд өндөр хувьтай нэрлэгдэж байгаа тул суралцагчдаа төлөвшүүлэх олон хэлбэрийн ажил зохион байгуулах шаардлагатай болжээ. Мөн мэргэжлийн ур чадвар 49.0 хувьтай нэрлэгдсэн байна.

Ажилтан авахад тулгардаг бэрхшээлийн талаар асуухад дараах хариултуудыг өгсөн байна.

Зураг 4.1.3 Ажилтан авахад тулгардаг бэрхшээл /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Мөн л “ажилд хандах хандлага”, “мэргэжлийн ур чадвар”-аар гологддог нь харагдаж байна. Иймд сургалтын байгууллагууд хандлага төлөвшсөн, мэргэжлийн ур чадвараар гологдохгүй хүн бэлтгэж өгөх шаардлагатай болсныг дахин дурдах зүйтэй байна.

Таны эрхэлж буй үйлдвэрлэлийн хөгжилд дараах ур чадвараас аль нь илүү нөлөөлж байна вэ? гэсэн асуултад дараах байдлаар хариулжээ.Зураг 4.1.4 Үйлдвэрлэлийн хөгжилд нөлөөлөх ур чадвар /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Дээрх хариултаас харахад ААНБ-ын захирлуудад санхүүгийн болон удирдлагын ур чадвар хэрэгтэй бол ажилтнуудад нь мэргэшлийн ур чадвар, шинэ технологийн мэдлэг чухал шаардлагатай юм байна.

40

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага (МБСБ)-уудтай дараах чиглэлээр хамтран ажиллаж байсан уу? гэсэн асуултад дараах хариулт өгсөн байна.Зураг 3.1.10 Хамтран ажиллаж буй чиглэл /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Цаашид МБСБ-тай ямар чиглэлээр хамтран ажиллах талаар асууж нэгтгэвэл:• Ажилтныхаа мэргэжил, ур чадварыг дээшлүүлэх, зэрэг ахиулах• Үйлдвэрлэл дээрээ дадлага хийлгэх• Ажилтан сургаж авах• Төгсөгчдөөс авч ажиллуулах• Төгсөгчдийг үнэлэхэд оролцох гэжээ.

4.2 ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭГЧДЭЭС АВСАН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ДҮН

Судалгаагаар ажилтан авахад тулгардаг хүндрэл бэрхшээлийг тодруулах нь чухал байсан. Учир нь хүндрэл бэрхшээлийг тогтоосноор хөдөлмөр эрхлэлт, зуучлалын болон сургалтын байгууллагууд ажлын арга барил, сургалтын хөтөлбөрийг өөрчлөхөд хэрэг болдог.

Хүснэгт 4.2.1 Ажилтан авахад ямар тулгардаг бэрхшээл /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Шалтгаан Хариулсан ХХЭ-ийн тоо Хувь

Мэргэжлийн хүн олдохгүй 55 26.9Мэргэжлийн ур чадвар хангалтгүй 60 28.7Мэргэжлийн ур чадвар дутмаг 37 17,7Нийтэч өөриймсөг байдал үгүйлэгддэг 32 15.3Ажлын цаг баримталдаггүй 25 11.2

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдэд хамгийн их тулгардаг бэрхшээл нь “мэргэжлийн ур чадвар хангалтгүй”, “мэргэжлийн хүн олдохгүй”, “нийтэч өөриймсөг байдал үгүйлэгддэг” гэж нэрлэсэн байна. Иймд сургалтын байгууллагууд эрэлттэй байгаа мэргэжлээр сургалт явуулах, ажил олгогчийн шаардлагад нийцсэн ур чадвар эзэмшүүлэх, хандлага төлөвшүүлэхэд анхаарч ажиллах нь чухал байна.

Ажилтан авахдаа голчлон шаарддаг ур чадвар, хандлагын талаар асуухад дараах хариултыг өгсөн байна.

Хүснэгт 4.2.2 Ажилтан авахдаа голлон анхаардаг ур чадварууд /Хэмжих нэгж: тоо, хувь/

Ур чадвар Хариулсан ХХЭ-ийн тоо Хувь

Ажлын ачаалал даах 86 29.6Багаар ажиллах чадвар 41 14.1Ажилд хариуцлагатай хандах чадвар 134 46Харилцааны ур чадвар 30 10.3

Судалгаанаас үзэхэд тэд мөн л ААНБ-уудтай адил “ажилд хариуцлагатай ханддаг”, “ачаалал дааж ажилладаг” хүнийг ажилд авах сонирхолтой байна.

Судалгаагаар хамгийн их эрэлттэй гарсан мэргэжлүүдээс 2 мэргэжлийг сонгож ажил мэргэжлийн дүн шинжилгээ хийлгэсэнийг орууллаа. Сургалтын байгууллагууд сургалт явуулж буй мэргэжил бүрээр шинжилгээ хийх шаардлагатай. Урьд хийгдсэн ажил мэргэжлийн дүн шинжилгээ, сургалтын хөтөлбөр агуулгыг харж байхад мэдлэг, ур чадварт голлож анхаараад хандлагыг орхигдуулах явдал бий. Гэтэл ажил олгогчид зөв хандлагатай хүн авч ажиллуулах сонирхолтой байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна.

41

42

43

БҮЛЭГ 5. ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН СУДАЛГААНД ХИЙСЭН ДҮГНЭЛТ, ЗӨВЛӨМЖ

5.1 ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ТООН СУДАЛГААНД ХИЙСЭН ДҮГНЭЛТ

Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг тодорхойлж, ямар мэргэжил эрэлттэй, аль нь нийлүүлэлтийн илүүдэлтэй байгааг 3-р бүлэгт хүснэгтээр тодорхой харуулсан. Судалгааны дүнгээс харахад ажил мэргэжлээрх эрэлт 670 (ААНБ-уудад 82 мэргэжлээр 480, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдэд 40 мэргэжлээр 190) байна. Судалгаагаар хамгийн их эрэлттэй мэргэжлээр зөөлөн эдлэлийн оёдолчин 52, гуталчин 41, бармен 36, мужаан 33, худалдагч 29, тогооч 27, талх, нарийн боовчин 26, агрономич 23, ойжуулагч 23, барилгачин 23 нэрлэгдсэн байна. /Эрэлтийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг хавсралт 2-оос харна уу./

Эрэлтийн тоон судалгааны дүнг ашиглахдаа ААНБ, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн эрэлтээс гадна ажилгүй иргэдийн суралцах хүсэл, сонирхолыг бас харгалзах нь зүйтэй. Ажилгүй иргэдээс авсан судалгаанаас харахад тогооч, оёдолчин, мужаан, цэцэрлэгийн багш, гагнуур, нягтлан бодогч, барилгын засал чимэглэл, автомашины засварчин, үсчин, эдийн засагч зэрэг мэргэжлээр суралцах хүсэлтэй хүн олон байна.

Гэхдээ эрэлт, нийлүүлэлтийн тоог шууд авч ашиглах нь оновчтой бус. Энэхүү судалгаа нь түүврийн судалгаа тул тухайн мэргэжилтэй ажилтан шаардлагатай хэдэн ААН-ээс хэд нь хамрагдсан, мөн томоохон бүтээн байгуулалт, төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд шинээр бий болох ажлын байрны хандлага зэргийг тооцох нь зүйтэй (Хавсралт 3).

Эрэлтийг эдийн засгийн үйл ажиллагааны үндсэн салбараар авч үзвэл боловсруулах үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллах хүчний эрэлт их байгаа ба энэ нь Увс аймгийн нийт бүтээгдэхүүнийн 70 гаруй хувийг үйлдвэрлэдэг салбарууд бөгөөд тухайн салбарын аж ахуйн нэгжийн тоотой хамааралтай болох нь харагдаж байна.

Ажилгүй иргэдийн судалгаанаас харахад нягтлан бодогч 64, тогооч 57, оёдолчин 52, мужаан 41, барилгын засал чимэглэл 37, эдийн засагч 28, сантехникч 25, биеийн тамирын багш 20 зэргээр нийлүүлэлтийн илүүдэл бий болсон байна (Хавсралт 4).

Эрэлт, нийлүүлэлтийн байдлыг харахад нийлүүлэлтийн илүүдэлтэй мэргэжлээр эрэлт гараад байгаа нь ААНБ, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажилгүй иргэдийн хөдөлмөрийн зах зээлийн талаархи мэдээлэл хомс байна гэж дүгнэж болох ч тухайн ажил олгогч, ажилгүй иргэний суурьшлын байдал, мэдлэг, ур чадвар хангалтгүй, цалин хөлс бага гэх мэт шалтгаан нөлөөлж байна. Иймд энэхүү судалгааны дүнг мэдээллийн олон сувгаар нийтэд түгээх нь чухал юм.

Малчдаас авсан судалгаагаар 78 малчинд туслах малчин шаардлагатай байгаагаас гадна 240 малчин өөрөө малчны сургалтад хамрагдах хүсэлтэй. Мөн 251 малчин хүүхдээ удам дамжсан малчин болгох сонирхолтой байгаа ба 55 нь мэргэжлийн сургуульд суралцуулна гэсэн бол 96 нь шавь сургалт буюу дагалдуулан суралцуулахаар төлөвлөсөн нь малчны сургалт эрэлттэйг илэрхийлж байна.

Ажиллаж буй залуучуудын эзэмшсэн мэргэжлийг авч үзвэл нягтлан бодогч 46, багш 39, бага ангийн багш 27, эдийн засагч 25, сувилагч 25 байна. Эдгээр мэргэжлүүд энэ удаагийн судалгаанд эрэлтгүй байгаа ба ажилгүй иргэдийн судалгаатай харьцуулахад нягтлан бодогч, эдийн засагч гэсэн мэргэжлүүд нийлүүлэлтийн илүүдэлтэй байгаа болно.

Залуучуудын 85.2 хувь ажиллах боломжоо нэмэгдүүлэхийн тулд шинэ мэргэжил, боловсрол эзэмших төлөвлөгөөтэй байгаа нь мэргэжлээ солих, боловсрол ахиулах сонирхолтой гэжээ. Эндээс мэргэжил сонгохдоо буруу сонголт хийсэн, мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар гологдох байгаа, эсвэл шинэ технологид суралцах сонирхолтой гэж дүгнэхээр байна.

Ажиллаж буй залуучуудаас судалгаа авсан нь ямар мэргэжлийн залуучууд хөдөлмөр эрхэлж байгаа, тэдэнд сургалтын ямар хэрэгцээ байгааг тодорхойлох боломж олгосон давуу талтай байсан ч тэд мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа, үгүйг асуугаагүй нь томоохон алдаа болсон байна. Цаашид энэ асуулгад “Та мэргэжлээрээ ажиллаж байна уу?”, “Үгүй бол ямар мэргэжлээр ажиллаж байна вэ?”, “Мэргэжлээрээ ажиллахгүй байгаа шалтгаан юу вэ?” гэсэн асуултууд оруулж, хөдөлмөрийн зах зээлийн нийлүүлэлтийн илүүдлийг харах хэрэгтэй байна.

Суралцаж буй залуучуудын эзэмших мэргэжлүүдийг авч үзвэл барилгын засал чимэглэл 48,

44

сантехникч 38, зөөлөн эдлэлийн оёдолчин 29, гар урлалын ажилтан 25, гуталчин 25, талх, нарийн боовчин 24, барилгын цахилгаанчин 20, барилгын өрөг угсрагч 19, бетон арматурчин 18, автомашины засварчин 16, аялал жуулчлалын хөтөч 15, хүнсний ногооны фермер 15, гагнуурчин 15 байгаа ба эрэлттэй мэргэжлүүдтэй харьцуулахад эдгээр суралцагчид төгсөхөд зөөлөн эдлэлийн оёдолчны 55%, гуталчны 60%, талх, нарийн боовчны 92%, барилгын цахилгаан, автомашины засварчин, барилгын засал чимэглэл, хүнсний ногооны фермер мэргэжлүүдийн эрэлт хангагдахаар харагдаж байна.

Манай судалгааны баг IY түвшний /дээд боловсрол/ мэргэжлүүдийн эрэлт, нийлүүлэлтийг харах зорилгоор их, дээд сургуульд суралцаж буй оюутнуудын судалгааг сумаар нь гаргуулж авахаар сумуудын оюутны зөвлөлд хандсан боловч Наранбулаг сумаас бусад нь ирүүлсэнгүй. Аймгийн Боловсрол, соёлын газраас зөвхөн 1-р дамжаанд суралцагчдын судалгааг авсан болно. Энэ нь ямар мэргэжлээр, хэдэн оюутан их, дээд сургуульд суралцаж байгаа, хэзээ төгсөх, төгсөөд аймагтаа ирж ажиллах эсэх талаархи судалгаагүй, өөрөөр хэлбэл дээд боловсролтой ажиллах хүчний эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх бодлогогүйг харуулж байна.

5.2 ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНД ХИЙСЭН ДҮГНЭЛТ

Аж ахуйн нэгж, байгууллага, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдээс авсан чанарын судалгааны дүнгээс харахад тэд ажилд хариуцлагатай ханддаг, ажлын ачаалал дааж ажилладаг, багаар ажиллах болон мэргэжлийн ур чадвартай хүнийг ажилд авах сонирхолтой ба ажилтан авахад энэ шаардлагыг хангах хүн олдохгүй байна.

Ажилтан ажлаас халсан шалтгааныг судлахад ажлын хариуцлага, сахилга алдсан, мэргэжил, ур чадварын хувьд тэнцээгүй, ажлаа хаяж явсан гэсэн шалтгаанууд 40.0 орчим хувийг эзэлж байгаа ба ажилтнуудын дөрөвний нэг нь төлөвшлийн шалтгаанаар ажлаас халагджээ.

Энэ нь ажил олгогчдод мэргэжлийн өндөр ур чадвараас гадна ажил хөдөлмөрт хандах эерэг хандлага, зөв төлөвшилтэй хүн хэрэгцээтэйг харуулж байна.

Иймд ажилгүй байгаа иргэдийн мэргэшил, ур чадварыг дээшлүүлэх замаар аймгийн хөдөлмөрийн зах зээл дээр үүсэж байгаа эрэлтийг хангах нь чухал болно. Жишээлбэл, тогооч мэргэжилтэй 57 хүн, оёдолчин мэргэжилтэй 52 хүн одоогийн байдлаар ажилгүй байхад аймагт ойрын 3 жилд тогооч 27, оёдолчин 52 шаардагдах эрэлт хэрэгцээ байна.

Мөн ААНБ-ын захирлуудад санхүүгийн болон удирдлагын ур чадвар хэрэгтэй бол ажилтнуудад нь мэргэшлийн ур чадвар, шинэ технологийн мэдлэг чухал шаардлагатай юм байна.

ААНБ-ууд цаашид Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагатай ажилтныхаа мэргэжил, ур чадварыг дээшлүүлэх, зэрэг ахиулах, үйлдвэрлэл дээрээ дадлага хийлгэх, захиалгаар ажилтан сургаж авах, төгсөгчдөөс авч ажиллуулах, төгсөгчдийг үнэлэхэд оролцох чиглэлээр хамтран ажиллах сонирхолтой байгааг сургалтын байгууллагууд анхааралдаа авах нь зүйтэй.

Энэхүү судалгааны үр дүнг нэгтгэн дүгнэвэл:1. Орон нутагт хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгаа хийх арга зүй боловсруулсан.2. Загвар болохуйц асуулгын хуудсууд боловсруулсан. 3. Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд хугацааны (2016-2018 оны) эрэлтийг

тодорхойлсон. 4. Ажилгүй иргэд, залуучуудын сургалтын хэрэгцээг тодорхойлсон.5. Хөдөлмөрийн зах зээлийн чанарын зарим үзүүлэлт болох ажил олгогчдын ажилтанд

тавих шаардлага, тулгарч буй бэрхшээлийг тодорхойллоо.

Судалгааг хийхэд тулгарсан бэрхшээл:1. Аймгийн статистик үзүүлэлтүүд мэргэжлээр гардаггүй.2. Их, дээд сургуульд суралцагчийн судалгаагүй.3. Томоохон төсөл, хөтөлбөрөөр хийгдэх ажлын үр дүнд ямар ажлын байрууд бий болох нь

тодорхойгүй.4. ААН-үүд хөгжлийн хөтөлбөр, төсөөлөлгүй.5. Хөдөлмөрийн зах зээлээр мэргэшсэн эдийн засагч байхгүй.

45

5.3 ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭРЭЛТИЙН СУДАЛГААНД ҮНДЭСЛЭН ГАРГАХ ЗӨВЛӨМЖ

Нийгмийн хөгжлийн хэлтэст:• Сумуудаас их, дээд сургуульд суралцагчдын судалгааг суралцаж буй сургууль, мэргэжил,

дамжаагаар нь жил бүр гаргуулдаг байх;• Судалгаанд үндэслэн дээд боловсролтой ажиллах хүчний эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх

бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх;• Нийлүүлэлтийн илүүдэлтэй байгаа болон цаашид нийлүүлэлтийн илүүдэл бий болох

мэргэжлүүдээр элсэлт зохион байгуулахгүй байх асуудлыг Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага, Их, дээд сургуулиудын консерциумд тавьж шийдвэрлүүлэх.

Хөдөлмөрийн хэлтэст:• Энэхүү судалгааны үр дүнгээр шторкууд бэлтгэн орон нутгийн телевизүүдээр нэвтрүүлэх, хэвлэлд

нийтлэл тавих замаар ажил олгогч, иргэдэд хөдөлмөрийн зах зээлийн талаархи мэдээлэл хүргэх;• Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгааг тодорхой давтамжтай (2 жил тутам) аймгийн

хэмжээгээр болон салбар, мэргэжлээр хийх;• Байнгын ажлын байрыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих; • Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, зөвлөгөө өгөх үйлчилгээг ажилгүй иргэд, залуучууд,

хүүхэд, эцэг эхчүүдэд олон хэлбэрээр зохион байгуулах.

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын болон хөдөлмөр эрхлэлтийн салбар зөвлөлд:• Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагуудын элсэлтийг эрэлтэд үндэслэн зохион

байгуулах талаар санаачлагатай ажиллах;• Жил бүр Увс аймгийн аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын судалгааг эдийн засгийн үйл ажиллагааны

үндсэн болон дэд салбар, ажилтны тоогоор гаргуулах; • 3-5 хүнийг хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаагаар мэргэшүүлэх;• Ажил олгогчдын бизнесийн болон хүний нөөцийн төлөвлөлтийн чадавхийг дээшлүүлэх;• Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага, ажил олгогчдын хамтын ажиллагааг сайжруулах.

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагуудад:• Элсэлтээ хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн төлөвлөх; • Эрэлттэй мэргэжлээр шинэ анги нээх боломжийг судлан шийдвэрлэх;• Төгсөгчдийн мөшгөх судалгааг тогтмол хийж эрэлт, нийлүүлэлтийн байдалд шинжилгээ хийдэг

байх;• Эрэлттэй мэргэжил бүрээр чанарын судалгаа (ажил мэргэжлийн дүн шинжилгээ буюу Дакумын

бүдүүвч боловсруулах) хийх замаар мэдлэг, ур чадвар, хандлагыг нарийн тогтоож сургалтын хөтөлбөр, агуулгыг шинэчлэх;

• Суралцагчдад ажил хөдөлмөрийн эерэг хандлага, зөв төлөвшил олгоход анхаарч ажиллах.

46

ХАВСРАЛТ 1

АСУУЛГЫН ХУУДСУУД

АЖИЛ ОЛГОГЧООС АВАХСАНАЛ АСУУЛГА

1. Танай аж ахуйн нэгж (цаашид “ААН” гэх) хэдэн онд байгуулагдсан бэ? ....................

2. ААН-ийн нэр: ...........................................................................................................................3. Үйл ажиллагааны чиглэл: ....................................................................................................4. Оршин байгаа хаяг: ...............................................................................................................5. Танай ААН хэдэн ажилтантай вэ?

ҮзүүлэлтНийтҮндсэн ажилтанТүр ажилтан Үүний дотор: УлирлынАжил гүйцэтгэх гэрээтэйХөлсөөр ажиллах гэрээтэй

6. Сүүлийн 3 жилийн байдлаар танай ажилтнуудын тоонд өөрчлөлт орсон уу?а. Их нэмэгдсэн /20%-иас дээш/ ......... б. Ихээхэн нэмэгдсэн /10-20%/ ...........в. Бага зэрэг нэмэгдсэн /5% хүртэл/ ......... г. Бага зэрэг буурсан /5% хүртэл/ ..... д. Ихээхэн буурсан /10-20%/ ............ е. Их буурсан /20%-аас дээш/ .........ж. Өөрчлөлт ороогүй

7. Танай ААН сүүлийн 3 жилд их, дээд сургууль, МСҮТ, коллеж төгсөгчдөөс ажилд авсан уу?а. Тийм б. Үгүй

8. Хэрвээ “Тийм” бол ямар мэргэжлээр, аль сургуулиас, хэдэн төгсөгчийг ажилд авсан бэ?

№ МэргэжилАль

сургуулиасАжилд авсан төгсөгчийн тоо

2012 онд 2013 онд 2014 онд

Нийт

Та энэ судалгаанд хамрагдсанаар Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаанд хувь нэмрээ оруулах болно.

47

9. Танай ААН-д мэргэжлээр нь анх ажилд авсан хүмүүсийн сарын үндсэн цалингийн хэмжээ дараах хүснэгтэд дурдсан үндсэн цалингийн шатлалын алинд нь хамрагддаг вэ?

№ Мэргэжил, албан тушаал

Сарын үндсэн цалингийн шатлал, төгрөг192001-250000

250001-450000

450001-

650000

650001-850000

850001-ээс дээш

1 Инженер-техникийн ажилтан2 Албан хаагч

3Үндсэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний мэргэжлийн ажилтан

4 Туслах үйлдвэрлэл, үйлчилгээний мэргэжлийн ажилтан

5 Түр ба улирлын ажилтан

6 Мэргэжил, боловсрол шаардахгүй энгийн ажил

10. Танай ААН өнгөрсөн 3 жилд ажилтан ажлаас халсан уу?а. Тийм б. Үгүй

11. Хэрвээ “Тийм” бол ажилтныг ажлаас халсан гол үндэслэл юу байсан бэ? (Хамгийн олон давтагдсан үндэслэлийг дугуйлна уу)а. Ажлын байрны орон тоо хасагдсанб. Ажилтан мэргэжил, ур чадварын хувьд тэнцээгүйв. Ажлын хариуцлага, сахилга алдсанг. Эрүүл мэндийн хувьд тэнцээгүйд. Өндөр насны тэтгэвэрт гарах нас хүрсэн е. Хугацаат цэргийн албанд татагдсанж. Бусад шалтгаан (Бичнэ үү) ..............................................................................................

12. Танай ААН-д мэргэжил шаардах ажилд мэргэжлийн бус хүн ажиллаж байгаа юу? а. Тийм б. Үгүй

13. Хэрвээ “Тийм” бол мэргэжил шаардах аль ажлын байранд өөр ямар мэргэжилтэй хүн ажиллаж байгаа вэ?

№ Мэргэжил шаардах аль ажлын байранд Ямар мэргэжилтэй хүн ажиллаж байгаа Тоо,

хүн

48

14. Танай ААН-ээс өндөр насны тэтгэвэрт гарах ажилтны тоо:

№ Хүйс 2015 2016 2017 20181 Эрэгтэй2 Эмэгтэй3 Нийт

15. Танай ААН цаашид үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх үү?а. Тийм б. Үгүй

16. Хэрвээ “Тийм” бол ямар чиглэлээр үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх вэ?а. ................................................................................................................................................б. ................................................................................................................................................в. ................................................................................................................................................

17. Танай ААН үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх үед ямар мэргэжлээр, хэзээ, хэдэн ажилтан нэмж авахаар төлөвлөж байгаа вэ?

Мэргэжил

18. Танай ААН сүүлийн 3 жилд ажилтнаа сургалтад хамруулсан уу?а. Тийм б. Үгүй

19. Хэрвээ “Тийм” бол ямар сургалтад:а. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагадб. Үйлдвэрлэл дээр мэргэжлийн зэрэг ахиулахадв. Үйлдвэрлэл дээр мэргэжил олгоходг. Дагалдан сургалтадд. Бусад (Бичнэ үү) ........................................................

20. Ажилтан сургахад тулгарч буй бэрхшээл бий юу?а. Тийм б. Үгүй

21. Хэрвээ “Тийм” бол ямар бэрхшээл тулгарч байна вэ? (Хамгийн хүндрэлтэй гурван бэрхшээлийг дугуйлна уу)а. Сургалтын өртөг өндөрб. Сургалтын байгууллага байхгүйв. Сургалтын байгууллагын сургалтын чанар мууг. Мэдээлэл дутмагд. Үйлдвэрлэл дээр сургалт явуулах боломж хомсе. Бусад (Бичнэ үү) ...............................................................................................

49

22. Танайх ажилтан авахдаа дараах ур чадвар, хандлагаас алийг нь голчлон шаарддаг вэ? (Олон хариулт байж болно)

а. Ажлын ачаалал даах б. Багаар ажиллах чадвар в. Ажилд хариуцлагатай хандах чадвар г. Харилцааны ур чадвар

д. Мэргэжлийн ур чадваре. Өмч хөрөнгөд өөриймсөг хандах хандлагаж. Сахилга, дэг журам сахих чадварз. Бусад (Бичнэ үү) ...............................................................................................

23. Танай ААН-д ажилтан авахад ямар бэрхшээл тулгардаг вэ? (Oлон хариулт байж болно)а. Мэргэжлийн хүн олдохгүй б. Мэргэжлийн ур чадвар хангалтгүйв. Мэргэжлийн мэдлэг хангалтгүйг. Мэргэшсэн ажилтан хүрэлцээгүйд. Ажилд хандах хандлага төлөвшөөгүйи. Бусад (Бичнэ үү) ...............................................................................................

24. Танай ААН хөдөлмөрийн зах зээл дээр зохих мэргэжлийн хүн олдоогүйгээс ажлын байрандаа ажилтан авч чадаагүй байгаа бол дутагдаж буй орон тоогоо мэргэжлээр нь бичнэ үү?а. ..................................................................................................................б. ....................................................................................................................в. .....................................................................................................................г. .....................................................................................................................д. ....................................................................................................................е. .....................................................................................................................

25. Танай ААН ямар мэргэжлээр ажилтныг сургаж бэлтгэх, эсвэл мэргэжил ахиулах сонирхолтой вэ?а. ..................................................................................................................б. ....................................................................................................................в. .....................................................................................................................г. .....................................................................................................................д. ....................................................................................................................е. .....................................................................................................................

26. Таны эрхэлж буй үйлдвэрлэлийн хөгжилд дараах ур чадвараас аль нь илүү нөлөөлж байна вэ? (Олон хариулт байж болно)а. Удирдлагын ур чадварб. Маркетингийн ур чадварв. Санхүүгийн менежментийн ур чадварг. Шинэ технологийн мэдлэгд. Техникийн ур чадваре. Төлөвлөлтийн ур чадварж. Мэргэшлийн ур чадварз. Хэлний ур чадвари. Бусад (Бичнэ үү) ...............................................................................................

27. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагуудтай дараах чиглэлээр хамтран ажиллаж байсан уу?

№ Хамтын ажиллагааны чиглэл Тийм ҮгүйҮйлдвэртээ төгсөгчдийг авч ажиллуулахАжилтнуудынхаа мэргэшлийн зэрэг ахиулахИнженерүүдээ сургуульд хичээл заах, шалгалт авахад оролцуулахТөгсөгчдийн мэргэжлийн ур чадварын талаар зөвлөлдөхТодорхой нэг сургалт, курс, дамжааг ивээн тэтгэх

50

Оюутан, суралцагчид танай үйлдвэр дээр дадлага хийхҮйлдвэрийн нэр дээр суралцуулах гэрээ байгуулах, оюутан, суралцагчдын сургалтын зардлыг төлөх, ажилтнаа хамтран бэлтгэхМэргэжлийн боловсрол, сургалтыг дэмжих санд сар бүр санхүүгийн дэмжлэг эсвэл хандив өгөхМэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын багш нарыг үйлдвэр дээрээ дадлагажуулахМэргэжлийн боловсролын сургалтын хөтөлбөр, бусад баримт бичиг хамтран боловсруулахСуралцагчдын үйлдвэрлэлийн дадлагыг хийлгэх

28. Танай ААН мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагатай ямар чиглэлээр хамтран ажиллах сонирхолтой байна вэ?а. ..................................................................................................................б. ....................................................................................................................в. .....................................................................................................................г. .....................................................................................................................д. ......................................................................................................................

БИДНИЙ АЖИЛД ГҮН ТУСЛАЛЦАА ҮЗҮҮЛСЭН ТАНД БАЯРЛАЛАА!

51

ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭГЧДЭЭС АВАХ САНАЛ АСУУЛГА

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе.Таны өгсөн мэдээллийг Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн тоон болон чанарын судалгааны мэдээлэл нэгтгэж боловсруулахад ашиглах тул үнэн зөв хариулна гэдэгт найдаж байна.

1. Сум ..................................................2. Таны нас

а. 15-25 б. 26-35 в. 36-45 г. 46-55 д. 56-60 е. 61 ба дээш3. Таны хүйс

а. Эр б. Эм4. Таны боловсрол юу вэ?

а. Доктор г. Техникийн ж. Суурь б. Магистр д. Мэргэжлийн з. Багав. Бакалавр е. Бүрэн дунд и. Боловсролгүй

5. Та ямар мэргэжилтэй вэ?

№ Мэргэжил Индекс

1

2

6. Таны үйл ажиллагаа аль салбарт багтдаг вэ? 1. Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуур 2. Уул уурхай, олборлолт 3. Боловсруулах үйлдвэр 4. Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалт 5. Ус хангамж: Бохир ус зайлуулах, хог, хаягдлын менежмент болон цэвэрлэх үйл ажиллагаа 6. Барилга 7. Бөөний болон жижиглэн худалдаа: Машин болон мотоциклын засвар үйлчилгээ 8. Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа 9. Зочид буудал, байр, нийтийн хоолны үйлчилгээ 10. Мэдээлэл холбоо 11. Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа 12. Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа 13. Мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагаа 14. Удирдлагын болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа 15. Төрийн удирдлага, батлан хамгаалах үйл ажиллагаа 16. Албан журмын нийгмийн хамгаалал 17. Боловсрол 18. Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа 19. Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам 20. Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа 21. Хүн хөлслөн ажиллуулдаг өрхийн үйл ажиллагаа

22. Олон улсын байгууллага суурин төлөөлөгчийн үйл ажиллагаа

7. Та ямар төрлийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг вэ? 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................

8. Та энэ үйл ажиллагаагаа ямар хугацаанд эрхэлж байна вэ?а. 1 жил хүртэл б. 2-3 жил в. 4-5 жил г. 5-с дээш

9. Та үйл ажиллагаагаа ямар санхүүгийн эх үүсвэрээр эрхлэн явуулдаг вэ? а. Төсөл хөтөлбөрт хамрагдсан в. Өөрийн хөрөнгөөр б. Банкны зээлээр г. Бусад эх үүсвэр

10. Таны (өрхийн) үйлдвэрлэлд цалин хөлсгүй оролцогчийн тоо: (асуулгад хариулах үед)........................ хүн, үүнээс ........... эмэгтэй.

52

Насаар нь ангилбал:

18 хүртэл настай

18-25 хүртэл настай

26-35 хүртэл настай

36-45 хүртэл настай

46-55 хүртэл настай

56-60 хүртэл настай

60-аас дээш

настай

Та ажилтан авч ажиллуулдаг уу?а. Тийм б. Үгүй бол 17-р асуулт руу шилжинэ үү!

11. Ажиллагсдын тооа. 1 б. 2-3 в. 4-5 г. 6-10 д. 10-с дээш

12. Танай ажиллагсдын дундаж цалин хэд вэ? а. 192000 хүртэл в. 300000-450000

б. 192000-300000 г. 450000-с дээш 13. Танайд ажиллаж байгаад ажлаас гарсан ажилтан байгаа юу?

а. Тийм б. Үгүй14. Хэрвээ “Тийм” бол ямар шалтгаар гарсан бэ?

а. Өөрийн хүсэлтээр в. Мэргэжлийн ур чадвар хангалтгүйб. Алдаа дутагдал гаргасан г. Эрүүл мэндийн хувьд тэнцэхгүй

15. Ажилтнуудаа тогтвор сууршилтай ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд та ямар ажил хийсэн бэ?а. Нийгмийн асуудлыг шийдсэн в. Мэдлэг, ур чадварыг хөгжүүлэх сургалтанд хамруулсанб. Цалин, урамшууллыг нэмсэн г. Одоогоор ямар ч ажил хийж амжаагүй

16. Та цаашид ААН болж өргөжих сонирхолтой байна уу?а. Тийм б. Үгүй

17. Тийм бол аль хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх вэ? а. Нөхөрлөл б. Хоршоо в. ХХК18. Үгүй бол ямар шалтгааны улмаас ААН болон өргөжих сонирхолгүй байна вэ? а. ААН болох талаар мэдлэг дутуу в. Санхүүгийн тайлан гаргахад төвөгтэй байдаг

б. Төрийн байгууллагын дарамт /татвар г.м/ г. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх нь хялбар байдаг19. Та цаашид ажилтан авч ажиллуулах бодолтой байна уу?

а. Тийм б. Үгүй бол 25-р асуулт руу шилжинэ үү!20. Танайх авах ажилтны тоог мэргэжлээр харуулна уу?№ Мэргэжил Индекс 2015 2016 2017 201812345

21. Танайх ажилтан авахад ямар бэрхшээл тулгардаг вэ? а. Мэргэжлийн хүн олдохгүй г. Нийтэч өөриймсөг байдал үгүйлэгддэг б. Мэргэжлийн ур чадвар хангалтгүй д. Ажлын цаг баримталдаггүй в. Мэргэжлийн ур чадвар дутмаг

22. Та ажилтан авахдаа дараах ур чадваруудаас алийг нь голлон хардаг вэ? (нэгээс олон хариулт байж болно)

а. Ажлын ачаалал даах в. Ажилд хариуцлагатай хандах чадвар б. Багаар ажиллах чадвар г. Харилцааны ур чадвар

23. Шинээр ажилтан авахдаа мэдээллийн ямар эх үүсвэр ашигладаг вэ? а. Хүмүүс өөрсдөө ханддаг г. Бусдын аман мэдээллээр б. Сонины болон ТВ зараар д. Интернетээс в. Хөдөлмөрийн хэлтэс е. Зуучлалын байгууллагуудаар дамжуулан

24. Танд аж ахуй эрхлэлтийн сургалт шаардлагатай юу?а. Тийм б. Үгүй

53

БИДНИЙ АЖИЛД ГҮН ТУСЛАЛЦАА ҮЗҮҮЛСЭН ТАНД БАЯРЛАЛАА!МАЛЧДААС АВАХ САНАЛ АСУУЛГА

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе.Таны өгсөн мэдээллийг Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн тоон болон чанарын судалгааны мэдээлэл нэгтгэж боловсруулахад ашиглах тул үнэн зөв хариулна гэдэгт найдаж байна.

1. Сум ..................................................2. Таны нас

а. 15-25 б. 26-35 в. 36-45 г. 46-55 д. 56-60 е. 61 ба дээш3. Таны хүйс

а. Эр б. Эм4. Таны боловсрол юу вэ?

а. Доктор е. Бүрэн дунд б. Магистр ж. Суурь в. Бакалавр з. Бага г. Техникийн и. Боловсролгүй д. Мэргэжлийн

5. Танай малын тооа. 100 хүртэл г. 501-1000б. 101-200 д. 1000-ээс дээшв. 201-500

6. Таны (өрхийн) мал аж ахуйн үйлдвэрлэлд цалин хөлсгүй оролцогчийн тоо: (асуулгад хариулах үед) ........................ хүн, үүнээс ...... эмэгтэй.

Насаар нь ангилбал:

18 хүртэл настай

18-25 хүртэл настай

26-35 хүртэл настай

36-45 хүртэл настай

46-55 хүртэл настай

56-60 хүртэл настай

60-аас дээш

настай

7. Та туслах малчинтай юу?12. а. Тийм б. Үгүй

8. Хэрвээ “Тийм” бол туслах малчин тань хөдөлмөрийн гэрээтэй юу?13. а. Амаар байгуулсан гэрээтэй б. Бичгээр байгуулсан гэрээтэй в. Үгүй

9. Та туслах малчнаа ямар хэлбэрээр цалинжуулдаг вэ?а. Бэлэн мөнгөөр б. Мөнгөн бус хэлбэрээр

10. Та туслах малчин авах уу?14. а. Тийм б. Үгүй

11. Та туслах малчдын ур чадварыг үнэлж мэргэшлийн зэрэг олгохыг дэмжих үү? а. Тийм б. Үгүй

12. Та өөрөө малчны сургалтад хамрагдах сонирхолтой юу? а. Тийм б. Үгүй

13. Та нийгмийн даатгалд хамрагдсан уу?15. а. Тийм б. Үгүй

14. Цаашид ААН болж өргөжих сонирхолтой юу?16. а. Нөхөрлөл б. Хоршоо в. ХХК г. Үгүй

1. 15. Та аль нэг хүүхдээ удам дамжсан малчин болгох сонирхолтой байна уу?

17. а. Тийм б. Үгүй

16. Тийм бол ямар хэлбэрээр сургах вэ? а. Мэргэжлийн б. Шавь

54

БИДНИЙ АЖИЛД ГҮН ТУСЛАЛЦАА ҮЗҮҮЛСЭН ТАНД БАЯРЛАЛАА!АЖИЛГҮЙ ИРГЭДЭЭС АВАХ САНАЛ АСУУЛГА

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе.Таны өгсөн мэдээллийг Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн тоон болон чанарын судалгааны мэдээлэл нэгтгэж боловсруулахад ашиглах тул үнэн зөв хариулна гэдэгт найдаж байна.

1 Таны наса. 15-24 б. 25-34 в. 35-44 г. 45-54 д. 55+

2 Таны хүйс а. Эр б. Эм

3 Та ямар боловсролтой вэ? а. Доктор г. Техникийн ж. Суурь б. Магистр д. Мэргэжлийн з. Багав. Бакалавр е. Бүрэн дунд и. Боловсролгүй

4 Та ямар мэргэжилтэй вэ?№ Мэргэжил Индекс12

5 Таны мэргэшлийн чиглэл, зэрэг юу вэ? /нөхөж бичнэ үү/..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................6 Таны мэргэжлээрээ ажиллахгүй байгаа шалтгаан юу вэ?

а. Цомхотголд орсонб. Байгууллага татан буугдсан, дампуурсанв. Мэргэжилд тохирох ажил олдохгүй байгааг. Мэдлэг ур чадвараар тэнцэхгүй байгаад. Ажил олгогчийн тавьсан шаардлагад тэнцэхгүй байгаае. Мэргэжилгүйгээс ж. 40-с дээш настай тул ажилд авдаггүйз. Эрүүл мэндийн хувьд тэнцэхгүй байгааи. Цалин бага учрааск. Ажилдаа сонирхолгүй учирл. Бусад ...................................................................................................

7 Ямар хугацаанд ажил хөдөлмөр эрхлэхгүй байна вэ?а. 1-6 сар б. 6-12 сар в. 12-24 сар г. 24 сараас дээш

8 Та өмнө нь ямар нэгэн байгууллагад ажиллаж байсан уу?а. Тийм б. Үгүй

9 Хэрвээ “Тийм” бол Та ямар байгууллагад ажиллаж байсан бэ?

№ Аж ахуй нэгж, байгууллагын хариуцлагын хэлбэр Ямар мэргэжлийн ажил эрхэлж байсан

1 Төсвийн байгууллага

2 Хувьцаат компани

3 Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани

4 Төрийн өмчит хувьцаат компани

5 Орон нутгийн өмчит компани

6 Хоршоо

7 Нөхөрлөл

8 Төрийн бус байгууллага

55

9 Бусад10 Та ажил хөдөлмөр эрхлэхийн тулд суралцах сонирхолтой байна уу?

а. Тийм б. Үгүй 11 Хэрвээ “Тийм” бол ямар мэргэжлээр суралцах сонирхолтой байна вэ?

№ Мэргэжил Индекс

1

212 Хэрвээ суралцах бол ямар түвшний сургалтанд хамрагдах вэ?

а. Доктор б. Магистрв. Бакалаврг. Техникийн боловсролд. Мэргэжлийн боловсроле. Мэргэжлийн богино хугацааны сургалт

13 Та хаана ажиллах сонирхолтой байна вэ?а. Төрийн байгууллагадб. Аж ахуй нэгжидв. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэхг. Аж ахуй нэгж үүсгэн байгуулахд. Бусад ........................................................................................................

14 Хэрвээ хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, аж ахуйн нэгж байгуулах, өөр бусад чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулахад таньд ямар туслалцаа дэмжлэг шаардлагатай байна вэ? /нөхөж бич/

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

БИДНИЙ АЖИЛД ГҮН ТУСЛАЛЦАА ҮЗҮҮЛСЭН ТАНД БАЯРЛАЛАА!

56

АЖИЛЛАЖ БАЙГАА ЗАЛУУЧУУДААС АВАХ САНАЛ АСУУЛГА

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе.Таны өгсөн мэдээллийг Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн тоон болон чанарын судалгааны мэдээлэл нэгтгэж боловсруулахад ашиглах тул үнэн зөв хариулна гэдэгт найдаж байна.

1. Таны хүйс: а. Эр б. Эм2. Таны нас: ................3. Та ямар боловсрол эзэмшиж байгаа эсвэл эзэмшсэн бэ?

Мэргэжил Индекс

Мэргэжлийн боловсролын түвшин

Төгссөн/

төгсөх он, сар

Анхан шатны Дунд Дээд

4. Та ажиллах боломжоо нэмэгдүүлэхийн тулд шинэ боловсрол эзэмших төлөвлөгөөтэй байгаа юу?

а. Тийм б. Үгүй5. Эзэмших мэргэжлээ сонгоход нөлөөлсөн хүчин зүйлийг хамгийн чухлаас нь эхлэн 1-ээс 8 хүртэл

дугаарлана уу?Мэргэжлээрээ ажиллахад авах цалин хөлсМэргэжлийн нэр хүнд өндөрТухай мэргэжлийг их сурталчилж байсанТөгсөөд шууд ажиллах боломжтойЭлсэхэд хялбар, босго оноо доогуур байсанГэр бүлийн уламжлалын дагуу сонгосонТөгсөөд төрийн байгууллагад ажилланаЭрэлт ихтэй мэргэжлүүдийн тухай мэдээлэлтэй байсанАжил мэргэжлийн чиг баримжаа, зөвлөгөө авсанНайз нөхдөөсөө зөвлөгөө авсанСуралцах үед олгох тэтгэлэг, тэтгэмжБусад ......................................................................................... бичих

6. Сургуулиа төгсөөд аймагтаа ажиллах уу?а. Тийм б. Үгүй

7. Сүүлийн 5 жилд таны ажил өөрчлөгдөж байсан бол сүүлчийнхээс нь эхлэн бичнэ үү?

№Байгууллагын

үндсэн үйл ажиллагаа

Албан тушаал

Ажилд орсон

он, сар, өдөр

Гарсан он, сар,

өдөр

ШалтгаанЦалин хөлс бага

Сонирхол-гүй байсан

Ажлаас халсан Бусад

8. Цалин хөлс хэдэн хувиар нэмэгдэх тохиолдолд Та ажлын байраа солих вэ?10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 100% 150%

57

9. Таны хувьд ажиллах ямар нөхцөл хамгийн чухал вэ? Хамгийн чухлаас нь эхлэн 1-ээс 11 хүртэл дугаарлана уу?

10.

Өндөр цалин хөлсАлбаны унаа, гар утасЭрүүл мэндийн даатгалСургалтХоол, унааны зардлын хөнгөлөлтӨндөр шагналХүүхдийн цэцэрлэг, яслийн төлбөр төлөхөд туслалцаа үзүүлэхӨндөр насны нэмэлт тэтгэврийн тогтолцооОрон сууцаар хангахНэмэгдэл амралтБусад .......................................................................................................... (бичих)

МАНАЙ СУДАЛГААНД ХАМРАГДСАН ТАНД ИХ БАЯРЛАЛАА!

58

МСҮТ, ПОЛИТЕХНИК КОЛЛЕЖИЙН ОЮУТНУУДААС АВАХ САНАЛ АСУУЛГА

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе.Таны өгсөн мэдээллийг Увс аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн тоон болон чанарын судалгааны мэдээлэл нэгтгэж боловсруулахад ашиглах тул үнэн зөв хариулна гэдэгт найдаж байна.1. Таны хүйс: а. Эр б. Эм2. Таны нас: ................3. Та ямар боловсрол эзэмшиж байгаа эсвэл эзэмшсэн бэ?

Мэргэжил Индекс

Мэргэжлийн боловсролын түвшин

Төгссөн/

төгсөх он, сар

Анхан шатны Дунд Дээд

4. Эзэмших мэргэжлээ сонгоход нөлөөлсөн хүчин зүйлийг хамгийн чухлаас нь эхлэн 1-ээс 12 хүртэл дугаарлана уу?

Мэргэжлээрээ ажиллахад авах цалин хөлсМэргэжлийн нэр хүнд өндөрТухай мэргэжлийг их сурталчилж байсанТөгсөөд шууд ажиллах боломжтойЭлсэхэд хялбар, босго оноо доогуур байсанГэр бүлийн уламжлалын дагуу сонгосонТөгсөөд төрийн байгууллагад ажилланаЭрэлт ихтэй мэргэжлүүдийн тухай мэдээлэлтэй байсанАжил мэргэжлийн чиг баримжаа, зөвлөгөө авсанНайз нөхдөөсөө зөвлөгөө авсанСуралцах үед олгох тэтгэлэг, тэтгэмжБусад ......................................................................................... бичих

5. Сургуулиа төгсөөд аймагтаа ажиллах уу?а. Тийм б. Үгүй

МАНАЙ СУДАЛГААНД ХАМРАГДСАН ТАНД ИХ БАЯРЛАЛАА!

59

ХАВСРАЛТ 2

УВС АЙМГИЙН АЖИЛЛАХ ХҮЧНИЙ ЭРЭЛТ, АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ МЭДЭЭЛЭЛ /СУДАЛГААНЫ ДҮН/:

Мэргэжил Индекс2016 он 2017 он 2018 он Бүгд Нийт

дүнААН ХХЭ ААН ХХЭ ААН ХХЭ ААН ХХЭБүгд 276 116 139 44 65 30 480 190 670

Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 23 14 3 9 3 26 26 52Гуталчин, захиалгын 7536-21 11 12 7 4 3 4 21 20 41Бармен 5132-11 14 11 11 36 0 36Мужаан 7522-22 9 16 3 5 12 21 33Худалдагч 5223-11 7 5 13 4 24 5 29Тогооч 5120-11 11 6 6 3 1 18 9 27Нарийн боовчин 7512-27 13 4 3 2 3 1 19 7 26Агрономич 2132-12 5 5 8 5 18 5 23Ойжуулагч 6210-21 22 1 23 0 23Барилгачин 7111-11 11 1 4 2 5 17 6 23Туслах ажилтан, барилгын туслах 9312-11 9 8 3 20 0 20

Технологич, хүнс, ундааны 2145-24 8 2 3 1 4 15 3 18Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэлийн ажилтан

7511-11 17 17 0 17

Үйлдвэрлэл, аж ахуйн туслах ажилтан 9329-12 1 9 3 1 3 2 15 17

Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 6112-13 1 1 10 2 11 3 14

Цахилгаанчин 7411-11 4 5 5 0 14 14Нярав 4321-12 2 3 6 11 0 11Механикч, автомашины 7231-13 6 3 1 1 7 4 11Нягтлан бодогч 2411-18 5 2 3 5 5 10Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /сүүний/ 6121-20 1 4 4 0 9 9

Шаварчин-засалчин, засал чимэглэлийн 7123--14 7 2 9 0 9

Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан 7513-23 2 3 2 1 4 4 8

Инженер, цахилгааны 2151-11 3 4 7 0 7Тракторч 8342-11 3 4 7 0 7Инженер, шугаман хоолойн 2142-21 2 4 6 0 6Технологич, мах, сүүний 2145-24 6 6 0 6Сувилагч, төрөлжсөн мэргэжлийн 2221-13 1 5 6 0 6

Малын эмч 2250-11 2 3 1 6 0 6Багш 2330-34 2 4 6 0 6Үсчин 5141-11 4 1 1 1 5 6Хүнсний ногоо тариалагч 6111-12 5 1 6 0 6

60

Компьютерийн хэвлэлийн программын операторч /хэвлэлийн эх бэлтгэгч/

7321-12 1 2 3 5 1 6

Зуухны машинст 8111-28 6 6 0 6Жолооч, комбайн, тракторын 8341-17 1 5 6 0 6

Фермийн мэргэшсэн ажилтан, газар тариалангийн

6111-11 3 1 1 4 1 5

Цагаан идээ боловсруулагч 7513-18 4 1 4 1 5Цэвэрлэгч, албан байгууллагын 9112-14 2 2 1 5 0 5

Манаач, сахиул 9629-18 4 1 5 0 5Үйлдвэрлэлийн ба үйл ажиллагааны менежер 1321-13 4 4 0 4

Хүлэмжийн ажилтан, мэргэшсэн 6113-12 3 1 4 0 4

Цэцэрлэгч, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн 6113-16 2 1 1 4 0 4

Мах, сүү боловсруулагч 6121-11 4 4 0 4Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 2 1 3 0 3Англи хэлний орчуулагч 2643-15 3 3 0 3Байцаагч 3112-35 3 3 0 3Сүүний технологич 3141-11 2 1 2 1 3Санитар, малын сувилагч 3240-13 1 1 1 3 0 3Борлуулагч 5242-12 2 1 3 0 3Сантехникч, барилгын 7126-14 1 2 3 0 3Гэрийн мод хийгч 7522-14 2 1 2 1 3Сийлбэрчин 7522-25 3 0 3 3Эсгий урлал 7535-51 3 0 3 3Инженер, автомашины 2144-15 2 2 0 2Их эмч 2211-11 1 1 1 1 2МАА-н үйлдвэрлэлийн технологийн мэргэжилтэн 2250-19 1 1 1 1 2

Үйлдвэрлэлийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйч 2263-12 1 1 1 1 2

Техникч, ойн 3143-11 2 2 0 2Кассчин 4311-18 2 2 0 2Зөгийчин 6123-11 1 1 0 2 2Бетончин 7114-19 2 2 0 2Гагнуурчин 7212-14 1 1 1 1 2Цахим тоног төхөөрөмжийн үйлчилгээний ажилтан 7421-16 1 1 0 2 2

Механикч, хөдөлгүүрийн 7233-20 2 2 0 2Гар урлалын ажилтан /сувинер/ 7317-11 2 2 0 2

Улалгаачин 7536-44 1 1 1 1 2Гудамж, зам, талбай цэвэрлэгч 9613-12 1 1 2 0 2

61

Инженер, дулаан хангамжийн 2142-22 1 1 0 1

Механикч инженер, хөдөө аж ахуйн 2144-43 1 1 0 1

Дизайнч, хувцасны 2163-11 1 0 1 1Их эмч, хүүхдийн 2212-18 1 1 0 1Сувилагч, /бага эмч/ 2221-11 1 0 1 1Мал зүйч 2250-22 1 1 0 1Багш, биологийн 2330-14 1 1 0 1Багш, математикийн 2330-20 1 1 0 1Багш, хөгжмийн 2330-28 1 1 0 1Багш, байрны 2330-34 1 1 0 1Багш, цэцэрлэгийн багшийн туслах 2342-14 1 1 0 1

Номын санч 2622-18 1 1 0 1Эдийн засагч 2631-11 1 1 0 1Бариа засалч 3230-11 1 0 1 1Аялалын хөтөч 5113-13 1 1 0 1Зөөгч 5131-11 1 1 0 1Үзмэрч 5161-12 1 0 1 1Дэлгүүрийн туслах ажилтан 5223-13 1 1 0 1Шатахуун түгээгч 5245-12 1 1 0 1Малчин 6121-18 1 0 1 1Загасны аж ахуйн ажилтан 6222-13 1 1 0 1МАА-н фермийн ажилтан 6330-11 1 1 0 1Гагнуурчин, цахилгаан 7212-19 1 1 0 1Гар утас засварчин 7422-21 1 0 1 1Нөөшлөгч, жимс, ногоо 7514-11 1 1 0 1Эсгүүрчин, бүх төрлийн хувцас, бусад зүйлсийн 7531-18 1 0 1 1

Операторч, сэмлэх, сэгсрэх машины 8152-21 1 0 1 1

Жолооч, түргэн тусламжийн тэрэгний 8332-16 1 1 0 1

Жолооч, бульдозерийн 8342-13 1 1 0 1Цэвэрлэгч, үйлдвэрийн 9112-13 1 0 1 1Угаагч 9121-17 1 1 0 1

62

ХАВСРАЛТ 3

ТОМООХОН БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ, ТӨСӨЛ ХӨТӨЛБӨРИЙН ХҮРЭЭНД БИЙ БОЛОХ АЖИЛЛАХ ХҮЧНИЙ ЭРЭЛТ:

№

Хэрэгжүүлэх ажил

үйлчилгээ, арга

хэмжээний нэр

Байршил

2015 он 2016 он 2017 он 2018 он

Инж

енер

Мэр

гэж

лийн

Тусл

ах

Инж

енер

Мэр

гэж

лийн

Тусл

ах

Инж

енер

Мэр

гэж

лийн

Тусл

ах

Инж

енер

Мэр

гэж

лийн

Тусл

ах

1 Орон сууц Улаангом 20 айл 4 15 6

2 Орон сууц Улаангом 45 айл 6 26 8

3 Орон сууц Улаангом 106 айл 12 52 16

4 Барилга Тэс ЗДТГ 4 11 6

5 Цэцэрлэг Зүүнговь 75 ор 2 16 4

6 Цэцэрлэг Улаангом 150 ор 4 4 7

7 Гурилын үйлдвэр Баруунтуруун 10 мян

тн 4 15 8

8 Эльватор Баруунтуруун 20 мян тн 6 30 8

9 Услалтын систем

Улаангом Арсай 409 га 2 10 10

10Ус тохируулах боомт

Баруунтуруун 3144.0 мян м3 4 15 10 4 20 15

11 Тэжээлийн үйлдвэр Тариалан 30 мян

тн

12 Фермерийн аж ахуй

Улаангом

Тарийлан

Баруунтуруун

Наранбулаг

2 2 4 2 4 6 3 10

13 Шивэрийн голын гүүр Ховд 72 м 5 20 10 5 20 10

14 Төмөр бетон гүүр Тэс 127 м 5 20 15

15Хатуу хучиллтай зам

Үзүүрийн булаг-Сонгино 135 км 7 30 10 5 20 10

63

ХАВСРАЛТ 4

УВС АЙМГИЙН АЖИЛГҮЙ ИРГЭДИЙН СУРГАЛТЫН ХЭРЭГЦЭЭ /СУДАЛГААНЫ ДҮН:

№ Мэргэжил Индекс Хүний тоо

Бүгд 7711 Тогооч 5120-11 972 Оёдолчин, зөөлөн эдлэлийн 7533-11 703 Мужаан 7522-22 504 Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 395 Гагнуурчин 7212-14 356 Нягтлан бодогч 2411-17 327 Шаварчин-засалчин, засал чимэглэлийн 7123--14 328 Автомашины засварчин 8211-20 239 Үсчин 5141-11 23

10 Эдийн засагч 2631--11 2111 Цэцэрлэгийн туслах багш 2012 Гуталчин, захиалгын 7536-21 1913 Барилгачин 7111-11 1814 Сантехникч, барилгын 7126-14 1815 Цахилгаанчин 7411-11 1616 Өрөгч 7112-13 1317 Багш, бага ангийн 2341-11 1218 Гар урлалын зүйлс хийгч 7318-20 1119 Фермийн мэргэшсэн ажилтан, газар тариалангийн 6111-11 1020 Багш 2330-34 921 Их эмч 2211-11 722 МАА-н фермийн ажилтан 6330--11 723 Нарийн боовчин 7512-27 724 Сувилагч, ерөнхий мэргэжлийн 2221-11 725 Технологич, хүнс, ундааны 2145-24 726 Хүнд машин механизмын жолооч, засварчин 8342-13 727 Жолооч, чиргүүлтэй ачааны машины 8332-17 628 Хүнсний ногоо тариалагч 6111--12 629 Арматурчин 7114-11 530 Багш, англи хэлний 2330-30 531 Багш, цэцэрлэгийн 2342-13 532 Жолооч, машины 8322-11 533 Инженер 2142-11 534 Инженер, барилга угсралтын 2142-19 535 Инженер, уул уурхайн ашиглалтын 2146-19 536 Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /сүүний/ 6121-20 537 Худалдагч 5223-11 538 Байгаль хамгаалагч 2133-12 439 Төрийн захиргааны удирдлага 1219-11 440 Улс төр судлаач 2633-18 4

64

41 Хүний нөөцийн менежер 4416-13 442 Барилга угсралтын мужаан 7115-11 343 Малын эмч 2250-11 344 Нийгмийн ажилтан, боловсролын 2635-21 345 Номын санч 2622-18 346 Эрх зүйч 2611-11 347 Агрономич 2132-12 248 Багш, биеийн тамирын 2330-13 249 Багш, орос хэлний 2330-32 250 Багш, хөгжмийн 2330-28 251 Барилгын цахилгаанчин 7411-12 252 Гар утас засварчин 7422-21 253 Гоо сайханч 5142-11 254 Дархан, мөнгөний 7313-14 255 Дизайнч, хувцасны 2163-11 256 Инженер, байгаль орчны 2143-13 257 Инженер, цахилгааны 2151-11 258 Мэргэшсэн нягтлан бодогч 2411-12 259 Нярав 4321-12 260 Ойн инженер 2132-18 261 Сийлбэрчин 7522-25 262 Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн ажилтан 7513-23 263 Хуульч 2611-11 264 Цагаан идээ боловсруулагч 7513-18 265 Цагдаа 5412-12 266 Эдийн засаг, худалдааны 2631-12 267 Эсгий урлал 7535-51 268 Агаарын хөлгийн үйлчилгээний ажилтан 5111-12 169 Архитектурч, барилгын 2161-11 170 Аялал жуулчлалын хөтөч 5113-13 171 Багш, бүжгийн 2330-15 172 Багш, газарзүй-байгалийн шинжлэлийн 2330-16 173 Багш, математикийн 2330-20 174 Багш, монгол хэл, уран зохиолын 2330-25 175 Багш, нийгмийн ухааны 2330-18 176 Багш, техник,технологийн 2330-17 177 Барилгын зураг, төсөвчин 4120-11 178 Бармен 5132-11 179 Бетончин 7114-19 180 Бие хамгаалагч 5414-12 181 Гагнуурчин, тугалгаар /хүйтэн/ гагнах 7212-17 182 Газар зохион байгуулагч 2165-11 183 Гар урлалын ажилтан, модон эдлэлийн 7317-13 184 Дуучин 2652-12 185 Инженер, шугаман хоолойн 2142-21 186 Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэлийн ажилтан 7511-11 1

65

87 Машинч, эксковатарын 8342-18 188 Механикч, үйлдвэрийн машин, тоног төхөөрөмжийн 7233-18 189 Нарийн бичгийн дарга 4120-11 190 Нийгмийн ажилтан, нийгмийн хамгааллын 2635-19 191 Нягтлан бодогч, даатгалын 2411-22 192 Техникч, аюулгүй ажиллагааны 3119-11 193 Фермийн ажилтан, мэргэшсэн /жимс жимсгэний/ 6112-13 194 Фермч, шувууны 6122-12 195 Харуул 5414-11 196 Хэлмэрч, хятад хэл 2643-27 197 Эдийн засагч, хөдөлмөрийн 2631-19 198 Эмийн сангийн эм зүйч 2262-15 1

66