content.lms.sabis.sakarya.edu.trcontent.lms.sabis.sakarya.edu.tr/uploads/65809/28765/... · web...

Sakarya Üniversitesi

Bireysel Danışma Uygulamaları

Psikoterapi Teknikleri


PSİKANALİTİK TERAPİ TEKNİKLERİ (Yunus ALTUNDAĞ).......................................4ADLERYAN TERAPİ (Mehmet Emin TURAN).................................................................9

TERAPÖTİK TEKNİKLER......................................................................................9Yorumlama.................................................................................................................9Cesaretlendirme........................................................................................................10Doğal ve Mantıklı Sonuçlar.....................................................................................11İmiş Gibi Yapma......................................................................................................12Düğmeye Basma.......................................................................................................13Kendini Yakalama....................................................................................................14İmge Yaratma...........................................................................................................15Birisini Hoşnut Etme................................................................................................16Paradoksal Niyet.......................................................................................................16DİĞER ADLERYAN TEKNİKLER.......................................................................17Yüzleştirme..............................................................................................................18Soru’’yu Sorma........................................................................................................18‘’Gibi’’ Davranmak..................................................................................................18Katran bebekten (İçinden çıkılması zor durumdan) kaçınmak................................18Görev Oluşturmak....................................................................................................18Görüntü/Resim Oluşturma.......................................................................................18

DAVRANIŞÇI TERAPİ TEKNİKLERİ (MERVE KAYA)...............................................20Pekiştirme.................................................................................................................20Söndürme..................................................................................................................20Ceza..........................................................................................................................21Maruz Bırakma.........................................................................................................22Taşırma.....................................................................................................................23Biçimlendirme..........................................................................................................23Uyaran Kontrolü.......................................................................................................24Ayırt Edici Pekiştireç...............................................................................................25Gevşeme Eğitimi......................................................................................................25Sistematik Duyarsızlaştırma.....................................................................................27Tiksindirici Koşullandırma (İtici Uyarıcılara Koşullama Yöntemi)........................27Paradoksal Niyet.......................................................................................................28Model Olma..............................................................................................................29Atılganlık Eğitimi.....................................................................................................30Kendi Davranışlarını Kontrol Etme.........................................................................31

AKILCI DUYGUSAL DAVRANIŞÇI TERAPİ TEKNİKLERİ (SEDAT ÖZEL)............34TARTIŞMA..............................................................................................................34BİBLİYOTERAPİ....................................................................................................34TERAPİ SEANSLARINI KAYDETME.................................................................35YENİ BİR ÇERÇEVEYE YERLEŞTİRME............................................................36DURUP GÖZLEM YAPMA...................................................................................36MİZAH.....................................................................................................................37AKILCI DUYUSAL HAYAL ETME.....................................................................37ROL OYNAMA.......................................................................................................38TERAPİSTİN ABARTILI EYLEMLERİ................................................................39AKILCI BAŞETME İFADELERİ...........................................................................39AKILCI VE AKILCI OLMAYAN ARASINDA DİYALOG.................................40

2EPH Doktora Öğrencileri


PEKİŞTİREÇLER VE PENALTILAR....................................................................40BECERİ EĞİTİMİ...................................................................................................41YERİNDE DUYARSIZLAŞTIRMA.......................................................................41AKILCI İNANÇLARLA EYLEME GEÇME.........................................................42EV ÖDEVİ...............................................................................................................43UTANCIN ÜZERİNE GİTMEK.............................................................................43

BİLİŞSEL TERAPİ TEKNİKLERİ (EROL UĞUR)..........................................................451. SORGULAMA.....................................................................................................452. DIŞTAN İÇE DOĞRU İLERLEME....................................................................453. DÜŞÜNCELERİ KAYDETME...........................................................................464. DAVRANIŞSAL DENEYLER...........................................................................465. AKTİVİTE ÇİZELGESİ YAPMA.......................................................................476. AŞAMALI GÖREVLER OLUŞTURMA............................................................477. ATILGANLIK EĞİTİMİ.....................................................................................488. PROBLEM ÇÖZME............................................................................................499. ZİHİNDE CANLANDIRMA...............................................................................4910. ROL OYNAMA.................................................................................................50

GESTALT TERAPİ TEKNİKLERİ (ÇINAR KAYA)........................................................51Terapistin kendini açması.........................................................................................51Diyaloglar.................................................................................................................52Abartma....................................................................................................................53Rüya çalışması..........................................................................................................54Kutuplarda çalışma...................................................................................................56Farkındalık / beden çalışması...................................................................................57Sırayla herkese söyleme...........................................................................................58Sorumluluk alma......................................................................................................59

VAROLUŞÇU TERAPİ TEKNİKLERİ VE ÖRNEKLERİ (AHMET ÖZBAY)...............62ÖYKÜSEL TERAPİ (Banu YILDIZ)..................................................................................68

Sorular:.....................................................................................................................68Dışsallaştırma ve yapıyı ortaya çıkarma..................................................................69Çok özel sonuçlar elde etme çabası (Biricik sonuçlar-parlayan olaylar):................70Göreceli etki soruları:...............................................................................................71Alternatif öyküler ve yeniden yazma:......................................................................71Kanıtın kayıt altına alınması (mektup):....................................................................72Yıkıcı kültürel varsayımlardan sıyrılmak:................................................................73Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi Teknikleri (Fatih USTA)...................................74

GERÇEKLİK TERAPİSİ (İhsan BAYKUT).......................................................................94Soruşturma Tekniği..................................................................................................96Bibliyoterapi Tekniği...............................................................................................97Beklenmeyeni Yapma Tekniği.................................................................................97Yeni Bir Çerçeveye Yerleştirme Tekniği.................................................................98Kendini Açma Tekniği.............................................................................................99Metaforlar Tekniği...................................................................................................99Fiziksel Etkinlikler ve Meditasyon Tekniği...........................................................100Sonuçların Yaşanmasına İzin Verme veya Sonuçları Gösterme Tekniği..............101



PSİKANALİTİK TERAPİ TEKNİKLERİ (Yunus ALTUNDAĞ)

TEKNİK: SERBEST ÇAĞRIŞIM

AMAÇ: Bilinç altında adeta kilitli olarak gizli kalmış, baskılanmış malzemenin ortaya

çıkartılarak yorumlanması ve danışanın içgörü kazanmasıdır

NE ZAMAN KULLANILIR: Serbest çağrışım psikanalitik terapinin her aşamasında

kullanılan bir tekniktir. Ancak ilerleyen seanslarda daha uygun olur.

NASIL KULLANILIR: Serbest çağrışım danışanın aklına gelen her türlü duygu ve

düşünceyi sansürsüzce paylaşmasıdır. Serbest çağrışım psikanalitik terapinin her

aşamasında kullanılan bir tekniktir. Serbest çağrışımlar esnasında danışman pasiftir ve

dinleyici konumundadır. Danışman asgari düzeyde teşvik edici tepkiler verir. Ayrıca

zaman zaman içerik yansıtma gibi tekniklerle danışanın paylaşımını destekler.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Serbest çağrışımda dikkat edilecek

noktalar ise; danışanın direnç gösterdiği konu ve durumlar, anlattıklarının sırası bile önemli

olduğu için, danışman yüzeysel olmamalı ve söylenilenleri derinlemesine dinleyerek analiz

etmelidir.

KURGUSAL BİR ÖRNEK:

Psk. Dan.: Şu an aklına gelen her türlü düşünceyi hiçbir sansür koymaksızın anlatabilir

misin?

Esra-(Danışan): Eşimi aslında çok seviyorum. Ama onun bu ilgisizliğine katlanamıyorum.

Ya hakkını yemeyeyim, çok iyi bir insan aslında bakmayın siz benim öyle dediğime.

Pd: Hıhı..

E: Onun böyle davranmasındaki asil nedenin ne olduğunu çok iyi biliyorum aslında.

Pd: Nedir?

E: Annesi tabiî ki. Özellikle onun yanındayken bana karşı çok soğuk davranıyor.

Pd.: Annesinin yanında…

E: Evet evet annesinin yanında. Aslına bakılırsa başka zamanlarda da benimle çok ilgili

değil.Şey..Ya işte…O kadını sevmiyorum anlıyormusunuz…sevmiyorum işte(kaşlarını

çatarak)

Pd.: Şuan kayınvaliden karşında olsaydı ona derdin?



TEKNİK:YORUMLAMA

AMAÇ: Danışman, danışanın gösterdiği direncin ya da gördüğü rüyanın ne anlama

geldiğini danışana göstermek, adeta ona öğreterek onda farkındalık meydana getirmektir.

NE ZAMAN KULLANILIR : Yorumlamada zamanlama çok önemlidir. Danışanın

kendisiyle ilgili ya da çağrışımda bulunduğu konunun ne anlama gelebileceğine ilişkin

durumun ortaya çıkmasına yakın bir zamanda yapılmalıdır.

NASIL KULLANILIR: Danışanın getirdiği malzemenin, onun geçmişteki çatışmalarına

bağlanarak yorumlanmasıdır. Danışman, danışanın gösterdiği direncin ya da gördüğü

rüyanın ne anlama geldiğini danışana gösterir, adeta ona öğretir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Yorumlamada zamanlama son derece

önemlidir. Özellikle dikkat edilecek bir diğer hususta terapinin ilk başlarında pek

başvurulmamalıdır. Direnç gösterilmesine neden olabilir.

KURGUSAL ÖRNEK:

Danışmanla danışan arasında terapötik bir ilişki kurulduktan sonra ısrarla eşiyle yaşadığı

problemlerin ya da eşinin kendisine olan ilgisizliğinin nedeninin kayınvalidesi olduğunu

öne süren Esra, eşiyle olan ilişkisinin önceleri çok iyi olduğunu ancak son bir yıldır

kötüleştiğini belirtmiştir. Gördüğü bir rüyasında kayınvalidesinin bavulunu toplayarak çok

uzak bir yere gittiğini gördüğünü ve bu duruma çok sevindiğini, bir daha oradan

dönmemesini istediğini belirtmiştir.

Danışman aslında gördüğü bu yolculuğun onun ölmesini istemek anlamına geleceğini

danışana söylemesi bir tür yorumlamadır.

TEKNİK: DİRENCİN ANALİZİ

AMAÇ: Danışman, danışanın gösterdiği direncin ne anlama geldiğini danışana göstermek,

adeta ona öğreterek onda farkındalık meydana getirmektir.

NE ZAMAN KULLANILIR : Seansı unutmak, geç kalmak, söyleyecek bir şey

bulamamak gibi direnç durumlarında bu teknik kullanılır.



NASIL KULLANILIR: Seansı unutmak, geç kalmak, söyleyecek bir şey bulamamak gibi

direnç yaşandığında yorumlama tekniği aracılığıyla bu direnç analiz edilir. Bu direncin ne

anlama geldiği, neden kaynaklandığı gibi sorulara cevap bulunarak danışma süreci devam

ettirilir

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Danışman, her zaman danışanın direnç

gösterdiği konu ve alanlara dikkat etmelidir. Yaşanan hafif dirençler eğer analiz edilip

danışanın farkına vardırılmazsa tüm danışma sürecini işgal edebilir. Ancak direnç analiz

edilirken dikkatli olmak gerekir. Çünkü gösterilen direnç gerçek nedenlerden

kaynaklanabilir ve danışman-danışan ilişkisi zarar görmüş olabilir.

KURGUSAL ÖRNEK:

Seansların bir noktasında Esra oldukça ciddi direnç belirtileri göstermeye başlar.

Psikolojik danışmanın yorumlarını reddeder, yalanlar ya da sessiz kalabilir. bunların

dışında seansları kaçırmaya başlayabilir ya da iyileştiğini ileri sürerek seanslara gelmek

istemediğini belirtebilir. Ancak danışman eşiyle olan asıl ilişkisindeki sorunlarla ilgili

gösterdiği direnci kırmak için onu ikna etmeye çalışır. Yaşadığı problemin aslında

kayınvalide kisvesiyle gizlendiğini, asıl sorun yaşanılan konunun karı-koca ilişkilerindeki

yoksunluk olduğunun farkına vardırır. Aslında bu sorunun temelinde ilk çocukluk

dönemindeki ödipal karmaşanın olduğunu danışanın hazır olduğu anda danışman açıklar.

TEKNİK: RÜYALARIN ANALİZİ

AMAÇ: Rüyalar bilinçaltına giden önemli bir araç olduğu için son derece önemlidir.

Rüyalar aracılığıyla danışanın bilinçaltı malzemeye ulaşmak hedeflenir.

NE ZAMAN KULLANILIR: İlk başlarda kullanılması çok doğru olmayabilir.

Dolayısıyla danışan gördüğü bir rüyadan bahsettiğinde, terapötik ilişki kurulduktan sonra

bu teknik kullanılır.

NASIL KULLANILIR: Danışanın anlattığı rüyalardaki semboller üzerinden analiz

yapılır. Danışan anlattığı simge ve olayların gerçekte anlamları farklıdır. Örneğin, bir bavul

hazırlayıp yolculuğa çıkmak istediğini söyleyen danışanda, oradaki bavul ve yolculuk

sadece simge olup, asıl bilinçaltındaki düşünce kişinin ölüm düşüncesidir. Rüyaların

analizinde, danışanın gördüğü rüyanın gerçekte ne anlama geldiği analitik bakış açısıyla

yorumlanır ve danışana öğretilir.



DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Rüyaların analizinde dikkat edilmesi

gereken husus gizli içeriktir. Danışanın anlattığı içerik açık içerik olup daha çok

semboliktir. Danışman gizli içeriğe ulaşmak ve danışanda farkındalık oluşturmak amacıyla

açık içerikle ilgili serbest çağrışım yaptırabilir.

KURGUSAL ÖRNEK:

Esra gördüğü bir rüyasında kayınvalidesinin bavulunu toplayarak çok uzak bir yere

gittiğini gördüğünü ve bu duruma çok sevindiğini belirtmiştir. Ancak yola çıkmadan önce

onun saçlarını taramak istediğini kayınvalidesine söylediğini belirtmiştir. Bu rüyanın

analizinde çıkılan yol ölüm olarak, tarak ise onu öldürme aracı bir bıçak olarak

yorumlanabilir. Aslında Esra'nın bilinçaltındaki kayınvalidesine ilişkin öfkesi onu öldürme

şeklinde baskılanmaktadır.

TEKNİK: AKTARIM ANALİZİ

AMAÇ: Danışanın hissettiği duyguları(olumlu-olumsuz) danışmana yansıtarak,

bilinçaltındaki asıl malzemeye ulaşmak ve bu duruma ilişkin danışanda farkındalık

oluşturmaktır.

NE ZAMAN KULLANILIR: İlk başlarda kullanılması riskli olup, danışanın danışmana

yönelik aktarımda(transferans) bulunduğunda kullanılır.

NASIL KULLANILIR: Danışanın geçmişindeki önemli kişilerin, özellikle de

ebeveynlerin özelliklerini danışmana aktarmasıdır. Aktarımda ilişkiler tek taraflıdır. Çünkü

danışman her zaman için notr durumdadır. Danışman dikkatlice en az tehdit edici olandan

başlayarak yorumlar. Başlangıç aktarımında danışan, danışmanını şefkatli, iyi bir insan

olarak görebilir. Ancak aktarım derinleştikçe bilinçaltına ilişkin baskılanmış duygular

açığa çıkar. Zaman zaman direnç durumu da yaşanabilir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Danışmanın dikkat etmesi gereken en

önemli husus ise; danışanın duygularının gerçek olabileceğidir. Gerçekten zamanında

yorum ve analizlere yer vermeyen danışman, danışanı kızdırabilir. Ayrıca yaşanabilecek

direnç durumu da analiz edilir.

KURGUSAL ÖRNEK:

Eşinin kendisiyle ilgilenmediğini söyleyen Esra, ilk başlarda danışmanının çok iyi bir

insan olduğunu belirtmektedir. Ancak ilerleyen zamanlarda onun da kendisiyle

ilgilenmediğini, onunla birlikte olmaktan hoşlanmadığını, adeta seansların bitmesini dört



gözle beklediğini düşünmektedir. Bu yüzden danışmanına karşı kızgın olduğunu bunun

nedeninin de kendisiyle ilgilenmemsi olduğunu düşünmektedir. Esra'nın kızgınlık ve öfke

duyguları ödipal karmaşadaki babasını elinden alan annesine yöneliktir. Bir taraftan da

danışmanın sevgisini kazanmaya çalışması onun babasına karşı duyduğu özlemle

ilişkilidir.

Danışman Esra'nın bu duygularını, ona gösterdiği tepkilerin gerçeklikten ziyade psikolojik

çatışmalarından kaynaklandığını ona göstermek için sabırla yorumlar. Sonunda Esra

danışmanına ilişkin duygularının gerçek olmadığını fark eder ve bu duygularının gerçek

anlamının farkına varır. Ancak bu aktarımlar ilerleyen seanslarda tekrarlayabilir.



ADLERYAN TERAPİ (Mehmet Emin TURAN)

TERAPÖTİK TEKNİKLER

Adler’in yaklaşımına göre psikolojik danışmanın dayanak noktası, danışan ve psikolojik

danışman arasındaki ortak özelliklerdir. Genel olarak terapötik süreç karşılıklı saygıya,

bireyin yaşam tarzı içindeki yanlış hedeflerin ve yanlış varsayımların belirlenmesine,

araştırılmasına ve açıklanmasına dayanmaktadır (Corey, 2008). Adleryen psikolojik

danışmanlar, bir kısmı diğer yaklaşımlardan alınan birçok teknik kullanırlar. Adleryen

psikolojik danışmanların amaçları insanların sağlıklı bütüncül yaşam tarzı geliştirmelerine

yöneliktir. Psikolojik danışman, öğretmen ya da olayların yorumlayıcısı rolündedir

(Gladding, 2013).

Yorumlama

Genel Bilgi: Adleryan terapide temel müdahalelerden birisidir.

Tekniğin Amacı: Yorumlama 1) yaşam stili, 2) mevcut psikolojik davranış ve bunun

yönü, 3) hedefler, amaçlar ve niyetler, 4)öznel mantık ve bunun nasıl çalıştığı hakkında

farkındalık yaratmayı amaçlar (Murdock, 2013).

Ne Zaman Kullanılır: Terapinin her aşamasında ihtiyaç duyulduğunda kullanılabilir.

Nasıl Kullanılır: Psikolojik danışman danışanın yaşam stili ve buna ilişkin hedefleriyle

ilgili topladığı tüm bilgileri kullanır, dikkatlice ve geçici bir ifade ile içgörülerini danışana

söyler (Murdock, 2013).

Örnek Olay: Danışan X cesaret ve sosyal ilgiden yoksundur ve bu durumu kolay kolay

kabul etmemektedir. Psikolojik danışman, danışana başkaları üzerinde güçlü olmaya

çalışmasının sebebinin, gizli tutmaya çalıştığı aşağılık kompleksi olduğunu anlatırken çok

dikkatli davranmıştır. Psikolojik danışman, danışana başkaları onu incitmeden önce

danışanın başkalarını incittiği bir yaşam stilinin olduğunu nazikçe anlatmıştır. Danışan,

başkaları kötü bundan dolayı yaptıklarımı hak ediyorlar tarzı bir düşünceye sahip

olduğunun farkına varmıştır. Bu durum sonucunda, psikolojik danışman, danışanı daha



fazla sorumluluk alması ve daha fazla yararlı hedeflere yönelmesi konusunda

cesaretlendirebilme imkanı sağlamıştır (Murdock, 2013).

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Yapılan yorumlamanın

gerçekçi ve terapötik amaca uygun olması önemlidir.

Cesaretlendirme

Genel Bilgi: Cesaretlendirmenin önemini vurgulayan Kelly ve Lee (2007) terapistin

cesaretlendirmesini, Adlerci psikolojik danışmanın birinci bileşeni olarak görmektedir

(Akt. Sharf, 2014). Cesaretlendirme de yorumlama kadar önemlidir. Çünkü danışanın

kendi güçlü yönlerini bulmasına ve seçimleri doğrultusunda dünyayı etkileme gücünün

farkına varmasına yardımcı olur. (Murdock, 2013). Cesaretlendirme(Yüreklendirme) kişiye

inanma anlamına gelir(Dinkmeyer & Losoncy, 1980; Dreikurs & Soltz, 1964; Akt.

Gladding 2013). Psikolojik danışmanlar, danışanlarını kendileri ve diğerleri hakkında iyi

hissetmeye yüreklendirirler (Adler, 1931; Akt. Gladding, 2013).

Tekniğin Amacı: Yüreklendirme, öğrenme ve yaşama için üretken yaşam biçimi seçimleri

yapmanın anahtarıdır (Gladding, 2013). Seçim yapabilme imkanı sağlar. Cesaretlendirme

aynı zamanda bazı danışanların danışmaya getirdikleri cesaretsizlik duygusuyla savaşmak

için de kullanılabilir. Örneğin, bir Adleryen terapist başarısız birisi olmak ile bir şeyi

başaramamayı birbirinden ayırmak konusunda danışana yardımcı olabilir (Murdock, 2013).

Ne Zaman Kullanılır: Terapinin her aşamasında danışan ihtiyaç duyduğunda

kullanılabilir.

Nasıl Kullanılır: Cesaretlendirme övgüyle aynı şey değildir; ideal olarak cesaretlendirme

danışan istenilen bir değişim veya davranışa teşebbüs etmeden önce gerçekleştirilir

(Murdock, 2013).

Örnek Olay: Psikolojik danışman, bir insan olarak danışan X’e güvendiğini X’in

bilmesini sağlamıştır. X’in hedeflerini başarabileceğini düşünür, fakat bu düşüncelerini

aşırı şekilde vurgulayarak onun için bir düzenleme yapmamaya dikkat etmiştir. Onu içten

bir şekilde desteklemektedir, okulda daha iyi olduğunda ve başkalarıyla daha iyi ilişkiler

kurduğunda onu cesaretlendirmektedir. Onun yaşamında başarılı olduğu durumları



araştırmıştır ki buradan başlayarak danışanın gelişmesine yardımcı olmaya çalışmıştır.

Psikolojik danışman, danışana olumlu davranışları için iltifat etmektedir.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Psikolojik danışmanlar,

danışanlar için davranışı değiştirmenin mümkün olduğuna dair inançlarını aktarmalıdırlar

(Gladding, 2013).

Doğal ve Mantıklı Sonuçlar

Genel Bilgi: Danışanları, seçimlerinin sorumluluğunu alması için cesaretlendirmenin bir

yolu, onların davranışlarının sonuçlarını yaşamalarına fırsat vermektir. Doğal sonuçlar

demek, kısaca olayların olmasına izin vermek anlamına gelir; yani yaşam bazı sonuçlar

ortaya koyacaktır. Bizler sıklıkla olumsuz sonuçların ortaya çıkmasını engellemeye

çalışarak başkalarını kurtarmaya çalışırız. Kaybolan ödev için öğretmeni arayan anne-baba

bunu yapmaktadır. Doğal sonuçların ortaya çıkmasına müsaade ettiğimizde çoğunlukla bir

rahatsızlık duygusu yaşarız. Örneğin, danışman aileye kızlarının giysilerini bıraktığı yerde

kalmasının doğal sonucunu yaşatmak için kızlarına müdahale etmemelerini anlatır. En

sevdiği eşyaları kirli olduğu için giyemeyen 13 yaşındaki bir kız elbiselerini kirli sepetine

atmayı öğrenebilir. Mantıklı sonuçlar, başka birisi tarafından yapılan müdahalenin bir

sonucudur. Bize yaşamdaki sosyal kuralları öğretirler. Kızlarının giysilerini toplamaya

karar veren aile, giysilerini topladıklarında nereye koyacaklarına dolayısıyla onu bir

süreliğine değerli eşyalardan yoksun bırakmaya da karar verebilirler. Mantıksal sonuçlar

cezadan farklıdır çünkü bunlar istenmedik davranışlara ilişkin mantılı sosyal kurallara

dayanmaktadır. Dostça bir şekilde dayatılır ve bir hedefe ulaşmaya yöneliktir (Murdock,

2013).

Tekniğin Amacı: Danışanlara davranışlarının sonuçlarını yaşamalarına fırsat vererek

seçimlerinin sorumluluğunu alması için cesaretlendirmektir.


Nasıl Kullanılır: Örneğin en sevdiği eşyaları kirli olduğu için giyemeyen 13 yaşındaki bir

kız elbiselerini kirli sepetine atmayı öğrenebilir (Doğal sonuçlar). Kızlarının giysilerini

toplamaya karar veren aile, giysilerini topladıklarında nereye koyacaklarına dolayısıyla

onu bir süreliğine değerli eşyalardan yoksun bırakmaya da karar verebilirler (Mantıklı

sonuçlar).



Örnek Olay: Danışan X işte iken içki içmenin sonucunda işini kaybetmiş sorumsuz

davranışın doğal sonuçlarını yaşamıştır. Ailesi danışanı para çalarken yakalamış, ona

mantıksal sonuçları göstermenin bir yolu olarak onu bir süreliğine araba kullanmaktan

yoksun bırakmıştır.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Danışanın zarar göreceği

durumların oluşmamasına dikkat edilmelidir.

İmiş Gibi Yapma

Genel Bilgi: Birçok danışan davranışları için özür dilerken ‘’keşke…’’ derler. Bu gibi

durumlar için imiş gibi yapma tekniği kullanılır. ‘’Keşke’’ ile belirtilen durum her neyse,

danışandan bunu doğruymuş gibi yapması istenir.

Tekniğin Amacı: Bu teknik, danışmanın danışanın kendine bakışını değiştirmesine ve

aynı zamanda daha önce keşfetmemiş olduğu davranışları öğrenmesine veya sergilemesine

yardımcı olur (Murdock, 2013).


Örneğin bir danışan, neden bu kadar az arkadaşı olduğunu ve dolayısıyla daima zavallı

olduğunu açıklayarak sevimli ve dostça olmadığı gerçeğinden şikayet ettiğinde

kullanılabilir.

Nasıl Kullanılır: Danışman eğer sevimli ve dostça olsaydı nasıl davranacağını ona sorar.

Daha sonra da gelecek hafta bu şekilde davranması için onu yönlendirir.

Örnek Olay: X başlangıçta ‘’imiş gibi yapma’’ tekniği için uygun bir aday değildir çünkü

haşin bir delikanlıdır. ‘’Keşke ben olsaydım, daha iyisini yapardım’’ demektense

davranışları için başkalarını suçlamaktadır. Ama X zamanla psikolojik danışmanın yanında

kendini daha rahat hissetmeye başlar ve ona güven duyar. İşte bu noktada, işte veya okulda

olduğu gibi ‘’normal’’ sosyal durumlarda kendini güvensiz hissettiğini söyleyebilmiştir.

‘’Keşke insanların yanında iken kendime daha fazla güvenebilseydim, o zaman onları bu

kadar rahatsız etmezdim’’ demiştir. Psikolojik danışman ondan gelecek hafta, ne olacağını

görmek için rahatmış gibi davranmasını istemiştir. Danışan bu sürecin sonunda kendine

daha fazla güvenebileceği farkındalığı kazanmıştır.



Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: ’Keşke’’ ile belirtilen

durum her neyse, danışandan bunu doğruymuş gibi yapması istendiğinden dolayı danışana

muhtemel olumsuz etkileri takip edilmelidir.

Düğmeye Basma

Genel Bilgi: Danışandan gözünün önüne hoş bir sahneyi veya olayı getirmesi ve o zaman

ortaya çıkan duygusunun ne olduğunu bulması istenir. Daha sonra danışan olumsuz

duygular uyandıran (acı çekme, utanma, öfke gibi) bir sahneyi hayal eder ve bu duygunun

ne olduğuna bakar. En sonunda da, danışandan yaşadığı ilk, hoş duyguya geri dönmesi

istenir. Böylece, danışman danışana neye odaklandı ise o duyguyu seçerek yaşamış

olduğunu öğretir (Murdock, 2013). Danışanlar, yaşamlarında hangi uyarıcıları dikkate

alacakları konusunda seçim hakları olduğunu fark etmeye yüreklendirilirler. Danışanlara

düşüncelerine yoğunlaşarak istedikleri duyguları yaratmaları öğretilir. Bu teknik, düğmeye

basmak gibidir zira danışanlar olumsuz ya da olumlu yaşantılarını hatırlamayı seçebilirler

(Mosak & Maniacci, 2008; Akt. Gladding, 2013).

Tekniğin Amacı: Danışman danışana neye odaklandı ise o duyguyu seçerek yaşamış

olduğunu öğretir.


kullanılabilir.

Nasıl Kullanılır: Danışandan gözünün önüne hoş bir sahneyi veya olayı getirmesi ve o

zaman ortaya çıkan duygusunun ne olduğunu bulması istenir. Daha sonra danışan olumsuz

duygular uyandıran (acı çekme, utanma, öfke gibi) bir sahneyi hayal eder ve bu duygunun

ne olduğuna bakar. En sonunda da, danışandan yaşadığı ilk, hoş duyguya geri dönmesi

istenir.

Örnek Olay: Psikolojik danışman, danışana hoşlandığı bir kızın yanındayken yaşadığı

duyguları hayal etmesini ister. Sonra işinden kovulmasını düşünmesini ve buna ilişkin

duygularına odaklanmasını ister. Sonra tekrar ilk duygularına odaklaşmasını ister.

Psikolojik danışman ve danışan, daha sonra düşüncelerini değiştirerek danışanın ruh halini

nasıl değiştirebildiği üzerinde konuşmuşlardır.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Bu teknik kullanılırken

danışanın duygu durumu daha özenli bir şekilde incelenmelidir.



Kendini Yakalama

Genel Bilgi: Danışan, danışmanın yorumunu kabul etikten sonra, kendine özgü olarak

güçlü olmayı başardığı anlarda kendini yakalamayı deneyebilir. Biraz pratik yaparak,

istenmedik davranışı gerçekleştirmeye başlamadan önce bile kendini yakalamaya

başlayabilir. Örneğin, bir danışan kendini aşağılayarak spor yapmaktan kaçınma eğilimi

içerisindedir. Böylece başarısız olma korkusundan kaçınmaktadır. Kendini kötülemeye ve

mükemmel değilim diyerek daha yönlendirmeye başlarken, kendini yakalayabilirse,

başkalarıyla ilişkilerini ve fiziksel becerilerini de geliştirebilir(Murdock, 2013).

Tekniğin Amacı: Danışanların, yıkıcı davranış ya da düşüncelerinin farkına varmasının

sağlamasıdır.


kullanılabilir.

Nasıl Kullanılır: Örneğin, bir danışan kendini aşağılayarak spor yapmaktan kaçınma

eğilimi içerisindedir. Böylece başarısız olma korkusundan kaçınmaktadır. Kendini

kötülemeye ve mükemmel değilim diyerek daha yönlendirmeye başlarken, kendini

yakalayabilirse, başkalarıyla ilişkilerini ve fiziksel becerilerini de geliştirebilir (Gladding,

2013).

Örnek Olay: Danışan öfke nöbetlerine girme ve bir şeyler fırlatma eğilimindedir.

Psikolojik danışman, bunun ne kadar güçlü olduğunu kanıtlayarak aşağılık duygusu ile bir

şekilde mücadele etme yolu olduğunu düşünür. Aynı zamanda, aynı nedenle başkalarını

sözleri ile de incitmektedir. Psikolojik danışman, danışanın düşünce ve duygularını

dikkatlice gözlemesini istemiştir, danışan böylece bunu aşağılık duygusu hissettiğinde veya

başkası onu incittiğinde yaptığının farkına varmıştır. Danışan, en sonunda örüntüsünü

kırabilmiş ve kendini güvensiz hissettiğinde başkalarıyla ilişki kurma yöntemini

değiştirmiştir.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Başlangıçta, psikolojik

danışman bu süreçte yardımcı olabilir ama giderek danışanlar bu sorumluluğu üstlenmesi

gerekmektedir.



İmge Yaratma

Genel Bilgi: İmge yaratma da danışanın hatalı hedeflerini örnekleyebilmek üzere onun

hayal gücünden yararlanarak yardım etmek hedeflenmiştir. Birçok durumda bu imgeler

danışanın kendine gülmesine olanak verecek biçimde esprili bir şekilde kullanılır. Örneğin,

sürekli başarısız olarak ve yardım ihtiyacı içinde olarak başkalarını kontrol eden bir

danışandan, kendini uçurtmasını yiyen ağaçla savaşan Charlie Brown olarak düşünmesi

istenebilir. Charlie kaç defa uçurtmasını uçurmayı denemişse de her seferinde her nasılsa

ağaç onun uçurtmasını yemiştir. Bunun üzerine Charlie psikiyatri uzmanı rolüne giren

danışmana gitmek zorunda kalır (Murdock, 2013).

Tekniğin Amacı: İmge yaratma da danışanın hatalı hedeflerini örnekleyebilmek üzere

onun hayal gücünden yararlanarak yardım etmek hedeflenmiştir.


kullanılabilir.

Nasıl Kullanılır: Örneğin, sürekli başarısız olarak ve yardım ihtiyacı içinde olarak

başkalarını kontrol eden bir danışandan, kendini uçurtmasını yiyen ağaçla savaşan Charlie

Brown olarak düşünmesi istenebilir. Charlie kaç defa uçurtmasını uçurmayı denemişse de

her seferinde her nasılsa ağaç onun uçurtmasını yemiştir. Bunun üzerine Charlie psikiyatri

uzmanı rolüne giren psikolojik danışmana gitmek zorunda kalır.

Örnek Olay: Psikolojik danışman, danışana başkalarını küçük görerek onlardan güçlü

olduğunu gösterme itilimini hissettiği bir anda kendini Arnold Schwarzenegger olarak

düşünmesini söylemiştir. Bu tarzda konuşmaya başladığında ona göz kırparak Arnold diye

seslenir ve aynı zamanda Arnold gibi konuşarak ona ‘’hasta la vista (görüşürüz)’’der.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Bu teknik özellikle

entelektüel becerileri yüksek olan bireylerle çalışırken kullanılmalıdır.

Birisini Hoşnut Etme

Genel Bilgi: Adler, danışanın her gün birini nasıl memnun edeceğini düşünmesini tavsiye

ederek hatalı yaşamstili ile yüzleştirilmesini savunmuştur. Eğer danışan hemen bu

yönergeye uyarsa (ki Adler’e göre bu çok nadir olarak gerçekleşir), danışman onun ilgisini



başkalarına yönlendirmede, dolayısıyla da sosyal ilgisini arttırmada başarılı olmuştur. Eğer

danışan reddederse, semptomların altındaki gerçek amacın ne olduğu açığa çıkar.

Danışman, danışanı bu amacı ile yüzleştirmez bunu yerine onun başkaları ile birlikte

olmasında ısrarcı olmaya devam eder. Örneğin, Adler bir danışanına verdiği başkalarını

memnun etme yönergesine, danışanın başkaları onu memnun etmediğinden dolayı itiraz

etmesini örnek olarak verir. Adler, danışanına başkaları için endişelenmemesini fakat kendi

sağlığı için bu görevi başarması gerektiğini söylemiştir (Murdock, 2013).

Tekniğin Amacı: Danışanın hatalı yaşamstili ile yüzleştirilmesini sağlamaktır.


Nasıl Kullanılır: Danışana birisini memnun etmesi ve danışanın her gün birini nasıl

memnun edeceğini düşünmesi istenir.

Örnek Olay: Psikolojik danışman, danışana bir memnun etme görev, vermeye karar verir.

Bunun danışan için zor ve yeni olmasına rağmen, ondan önündeki birkaç gün içinde üvey

annesi için hoş bir şeyler yapmasını ister. Danışan bunu nasıl yapabileceği ile ilgili olarak

kafa yorar, sonunda çöpü dökmek gibi ev içinde küçük bir görev almayı teklif etmeye

karar verir. Sonra da, bu görevi sürekli olarak yapmaya istekli olabileceğini söyleyerek

psikolojik danışmanı şaşırtır.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Danışan isteklendirilmesi

ve motive edilmesi önemlidir.

Paradoksal Niyet

Genel Bilgi: Bu karşıt-sezgi tekniği ki bu bazen karşıt-ima olarak da adlandırılmaktadır.

Burada danışanların semptomlarını daha da yoğun olarak yaşamaları istenir. Örneğin,

danışandan öfke nöbetlerini daha da iyi yaşaması istenebilir. Danışana ayrıca yaşadığı öfke

nöbetlerinin annesi onun ev işlerinde sorumluluk vermeye çalışırken dikkatini başka tarafa

yönlendirmede çok etkili olduğu için bunun daha da iyi bir şekilde yapılması söylenebilir.

Adler bu tekniği çorbaya tükürmek veya semptomun işlevinin ne olduğunu açığa çıkarmak

olarak adlandırmaktadır. Ayrıca yaşadığı paradoks artık saçma gelmeye başladığından

semptomlarından vazgeçmesine yardımcı olabilir (Murdock, 2013). Psikolojik danışman



belli davranışları danışanlarına göstererek bedelini ortadan kaldırır. Örneğin gösteriş

yaparak her zaman kızına üstün davranan bir anne, bu davranışı kendisine gösterildikten

sonra da aynı şekilde davranmaya devam edebilir, ancak bu şekilde davranarak elde edilen

sonuç artık yoktur (Gladding, 2013).

Tekniğin Amacı: Danışanın yaşadığı paradoks artık saçma gelmeye başladığından

semptomlarından vazgeçmesine yardımcı olur.

Ne Zaman Kullanılır: Psikolojik danışman belli davranışları danışanına göstererek

ortadan kaldırmak istediğinde kullanılır.

Nasıl Kullanılır: Örneğin, danışandan öfke nöbetlerini daha da iyi yaşaması istenebilir.

Danışana ayrıca yaşadığı öfke nöbetlerinin annesi onun ev işlerinde sorumluluk vermeye

çalışırken dikkatini başka tarafa yönlendirmede çok etkili olduğu için bunun daha da iyi bir

şekilde yapılması söylenebilir.

Örnek Olay: Psikolojik danışman, kendine yeterince güvenmediği için çevresindeki

insanlara zarar veren danışana belli seviyede kendinden emin olduğunu ama yeterince

kendinden emin olmadığını ve bu yüzden ne kadar kendinden emin olduğunun başkaları

tarafından tam olarak takdir edilmediği söylemiştir. Daha da kendinden emin görünme

yollarını aramasını ve sonra da başkalarının buna tepkisini gözlemlemesini istemiştir.

Böylece danışan kendinden emin olmanın anlamını ve başkalarını aşağılamanın onlarla

gerçek iletişim kurmayı nasıl engellediğini sorgulamaya başlamıştır.

Bu Tekniği Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: Bu teknik özellikle

entelektüel becerileri yüksek olan bireylerle çalışırken kullanılmalıdır.

DİĞER ADLERYAN TEKNİKLER

Yüzleştirme: Psikolojik Danışman, danışanlarını kendi özel mantıklarını düşünmeye

teşvik eder. Danışanlar bu mantığı incelediklerinde, çoğu zaman onu ve davranışlarını

değiştirebileceklerini fark ederler (Gladding, 2013).

Soru’’yu Sorma: Psikolojik Danışman ‘’Eğer iyi olsaydın, ne farklı olurdu?’’ sorusunu

sorar. Bu soru danışanlara çoğunlukla ilk görüşmede sorulur, ancak herhangi bir zamanda

sorulması da uygundur (Gladding, 2013).



‘’Gibi’’ Davranmak: Danışanlara olmak istedikleri ‘’kişi’’ gibi davranmaları söylenir:

örneğin rüyalarında gördükleri kişiler (Gold, 1979; Akt. Gladding, 2013). Adler, ‘’gibi’’

davranma fikrini, dünya hakkındaki sayıltılar yoluyla içinde yaşadıkları dünyayı yaratan

insanlar hakkında yazan Hans Vaihinger (1911)’den almıştır (Gladding, 2013).

Katran bebekten (İçinden çıkılması zor durumdan) kaçınmak: Katran bebek terimi

ırksal ve diğer şekillerde anlamlar kazanmış olmasına rağmen Adler bu terimi, terapistin

hasta için önemli olan ve hastaya sorunlar yaşatan yapışkan (katran) bir sorunu tartışırken

dikkatli olmasına atıfta bulunarak kullanmıştır. Örneğin, kendini değersiz hisseden bir

hasta sinir bozucu bir şekilde davranabilir ve böylece terapist de sinirlenip onun değersiz

olduğu algısını doğrulayabilir. Terapist bu tuzağa düşmekten kaçınmalı ve katran bebeğe

dokunmaktan uzak durmalıdır (Sharf, 2014).

Görev Oluşturmak: Danışanlar, başlangıçta kısa vadeli, ulaşabilir amaçlar koyar ve

giderek uzun vadeli gerçekçi amaçlar üzerinde çalışırlar. Danışanlar davranış

değiştirdiğinde ve yaşamları üzerinde kontrollerinin olduğunun farkına vardıklarında,

psikolojik danışma sona erer (Gladding, 2013).

Görüntü/Resim Oluşturma: Bazen terapist, hastanın bir şey başarmasına yardımcı

olmasında kullanılabilecek bir görüntü/resim önerebilir. Adler bir şeyi yapmanın zihinsel

resminin birinin zihinsel olarak anımsamasından daha etkili olduğuna inanır. Örneğin eğer

bir danışan oda arkadaşının sigara içmesini engellemek için kendisinden emin görünmek

istiyorsa kendisini havalı ve klas, oda arkadaşını da uysalca isteklerine boyun eğer şekilde

canlandırabilir (Mosak & Maniacci, 2008 ; Akt. Sharf, 2014).



Kaynakça

Corey, G. (2008). Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları. Ankara:

Mentis Yayıncılık.

Gladding, S.T. (2013). Psikolojik Danışma – Kapsamlı Bir Meslek. Ankara: Nobel

Yayncılık.

Murdock, N.L. (2013). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuramlar – Olgu Sunumu

Yaklaşımıyla. Ankara: Nobel Yayncılık.

Sharf, R.S. (2014). Psikoterapi ve Psikolojik Danışma Kuramları – Kavramlar ve Örnek

Olaylar. Ankara: Nobel Yayncılık.



DAVRANIŞÇI TERAPİ TEKNİKLERİ (MERVE KAYA)

Pekiştirme

Amacı: Davranışçılar, yaşadığımız kazançlar (olumlu pekiştirme) ve hoşnutsuzluk yaratan

sonuçlardan kaçma ve kaçınma gereksinimi (olumsuz pekiştirme) nedeniyle, önceden

kestirilebilir tepkilerde bulunduğumuza inanırlar. Olumlu veya olumsuz pekiştirmenin

amacı hedef davranışın tekrarlanma sıklığını arttırmaktır.

Nasıl uygulanacağı: Olumlu pekiştirme; belli bir davranış sonucunda bireye değerli bir

ödül (övgü, ilgi, para ya da yiyecek) verilmesidir. Davranışı izleyen uyarıcı olumlu

pekiştireçtir. Olumsuz pekiştirme; itici bir uyarıcıdan kaçma veya kaçınmayı içerir. Birey,

itici bir uyarıcıdan kaçınmak için istenilen bir davranışta bulunmaya teşvik edilir.

Örnek (Olumlu pekiştirme): Ödevini tamamlayarak derse gelen bir öğrencinin öğretmeni

tarafından takdir edilmesi onun bu istenen davranışını pekiştirecektir.

Örnek (Olumsuz pekiştirme): Enürezis problemi yaşayan bir çocuğun yatağına alarm

sistemi kurulduğunda, çocuk bu hoş olmayan uyarıcıya maruz kalmamak için geceleri

kendiliğinden kalkma davranışını kazanabilmektedir.

Dikkat edilmesi gerekenler: Pekiştirme sadece uygun davranışlar gösterildiğinde

yapılmalıdır. Uygun davranışın hemen ardından yapılmalıdır. Uygun davranışın ilk

gerçekleştirildiği ve ya istenilen sıklıkta gerçekleştirilmediği durumlarda sürekli pekiştirme

yapılmamalıdır. Sürekli olarak tek bir tür pekiştireç kullanmak etkisini kısa sürede

yitirir.Bu nedenle de çeşitli türde pekiştireçler kullanılmalıdır. Pekiştireç bireyin yaşına,

cinsiyetine, kişilik özelliklerine, ilgilerine ve özellikle de ihtiyaçlarına uygun olmalıdır.

Aksi halde pekiştireç özelliği taşımaz.

Söndürme

Amacı: Olumlu pekiştirme veya olumsuz pekiştirme sonucu kazanılan davranışların

ortadan kalkmasını, tekrar etmemesini sağlamaktır.

Nasıl uygulanacağı: Önceden pekiştirilmiş davranış gerçekleştiğinde pekiştireç

kullanılmaz ve uyaran-tepki bağı ortadan kaldırılmış olur.



Örnek: Çocukların huysuzlukları çoğunlukla anne babaların bu davranışlara gösterdikleri

ilgiyle pekiştirilir. Sorunlu davranışla başa çıkmak için benimsenebilecek yaklaşımlardan

biri, belli bir davranış (huysuzluk) ve olumlu pekiştirme (ilgi) arasında kurulmuş olan bağı

ortadan kaldırmaktır. Bağın ortadan kalkması, bu tür davranışları azaltabilir veya yok

edebilir. Yani çocuk ağlayarak anne babasına bir şeyler yaptırmaya çalıştığında, bu

istekleri yerine getirilmezse ve beklediği ilgiyi göremezse çocuğun bu davranışı zamanla

sönecektir.

Dikkat edilmesi gerekenler: Sönmenin, öfke veya saldırganlık gibi olumsuz yan etkileri

olabileceğini de göz önünde bulundurmak gerekir. Sönme bazı davranışları azaltabilir veya

ortadan kaldırabilir, ama sönen davranışların yerini almaz.

Ceza

Amacı: Hedef davranışın, istenmeyen davranışın tekrarlanma olasılığını azaltmaktır.

Nasıl uygulanacağı: Yapılan davranış sonrasında caydırıcı, hoş olmayan bir uyaran

verilmesi ya da hoşa giden bir uyaranın ortamdan çekilmesi şeklinde gerçekleştirilir.

I. tip ceza; bir davranışın sıklığını azaltmak için davranıştan sonra caydırıcı bir uyarıcı

verilir. Örnek: Öğretmenin sınıfta uygunsuz davranışta bulunan çocuğu azarlaması.

II. tip ceza; bir davranışın sıklığını azaltmak için, pekiştiren uyarıcı davranıştan sonra

ortadan kaldırılır.

Örnek: İşe geç gelen çalışanın maaşının bir kısmının kesilmesi veya yaramazlık yapan bir

çocuğun televizyon izleme hakkını elinden alınması.

Dikkat edilmesi gerekenler: Her iki cezada da davranışın gelecekte tekrarlama olasılığı

azalır. Her ne kadar ceza hedef davranışı ortadan kaldırsa da bireyi olumsuz etkiler,

çoğunlukla yönetimi zor olan istenmeyen yan etkilere yol açabilir. Bu yan etkiler arasında

cezaya karşı gösterilen duygusal tepkiler, kaçma ve kaçınma davranışlarının ortaya

çıkması, ceza kullanımı için olumsuz pekiştirme, ceza kullanımını model alma sayılabilir.

Diğer yaklaşımların kullanımı sorunlu davranışı değiştirmede etkili olmadığında cezaya

başvurulmalıdır.

Maruz Bırakma



Amacı: Maruz bırakma terapisi, terapiye alınan danışanların kendilerinde anksiyete

oluşturan durumlarla yüzleştirme tekniğidir. Maruz kalma terapisinin amacı, danışanları

onlarda anksiyete uyandıran durumlara, anksiyeteleri azalma gösterene dek maruz

kalamaları için cesaretlendirmektir. Maruz bırakma tekniği ile danışanlar kaygılandıkları

durumlarda gösterdikleri bilişsel ve duygusal tepkilerini daha iyi anlama imkanı bulurlar.

Bu teknik ve korkularla yüzleşme durumu danışanlardaki korkmaya dair psikolojik ve

fizyolojik alışkanlıkları düzenler. Danışanlar uygulamaya başladıklarında maruz kalma

durumları devam ederken anksiyetelerinde belirgin bir azalma olduğunu fizyolojik

anksiyete belirtilerinin de buna eşlik ettiğini belirtirler.

Nasıl uygulanacağı: Maruz bırakma terapisi genel olarak 4 aşamada uygulanır. Bunlar:

Değerlendirme, terapi için danışanı hazırlama, yoğun maruz bırakma ve kendini kontrol

aşamalarıdır.

Değerlendirme aşaması: Bu aşamanın amacı danışanın yaşadığı anksiyete bozukluğunu

tam olarak değerlendirmek ve danışanın sorunuyla ilgili ayrıntılı bilgi edinmektir.

Terapi için danışanın hazırlanması: Uygulanacak maruz bırakma terapisine danışan bu

aşmada bilişsel olarak hazırlanır.

Yoğun maruz bırakma aşaması: Bu aşamada danışan korkuları azalmaya ve sonunda

kaybolma noktasına geline kadar korkularıyla aktif olarak yüzleştirilir ve buna

cesaretlendirilir

Kendini kontrol aşaması: Maruz bırakma terapisinin son aşamasında terapi boyunca elde

edilen kazanımların kalıcı hale gelebilmesi için danışanlar terapi bitiminde bir nevi

kendilerinin terapisti olamaya cesaretlendirilir. Danışanlar kendilerinde kaygı oluşturan

durumlarla ilgili bundan sonra da sık sık yüzleşmeleri yönünde teşvik edilir.

Örnek: Asansöre binme korkusu yaşayan bir danışan için öncelikle korkunun ayrıntılı bir

değerlendirilmesi yapılır. Danışan bilişsel olarak maruz bırakma terapisine hazırlanır.

Sonra danışan korkuları azalma noktasına gelene kadar danışanla birlikte asansöre binilir

ve cesaretlendirilmeye devam edilir. Sonrası için de danışana bu durumla tekrar tekrar

yüzleşmesi önerilir.



Dikkat edilmesi gerekenler: Maruz bırakma terapisinin başlangıcında danışanlar bunu

korkutucu bularak maruz kalmanın kendileri için imkansız olduğunu düşünebilirler.

Danışanlara psikolog tarafından maruz bırakmanın kendileri için avantaj ve

dezavantajlarının neler olduğu anlatıldığında bu tekniğe şans vermeleri için ikna

edilebilmektedir.

Taşırma

Amacı: Bireyin kaygı uyandıran duruma uzun ve yoğun bir şekilde maruz bırakılması

yoluyla kaygının hızlı bir şekilde azalmasını sağlamaktır.

Nasıl uygulanacağı: Taşırmada kaygı yaratan gerçek bir uyarıcıya uzun bir süre yoğun

olarak maruz kalma söz konusudur. Herhangi bir kaygı azaltıcı davranışta bulunmadan,

uzun bir süre korkuya yol açan uyarıcıya maruz kalmak kaygının kendiliğinde azalmasına

neden olur. Yoğun korku yaşayan danışanlar genellikle hatalı uyum gösteren davranışlar

sergileyerek kaygılarına engel olma eğilimi gösterirler. Taşırma yönteminde, danışanların

kaygı yaratan durumlara her zaman başvurdukları, uyumsuz davranışlarla tepki

vermelerine engel olunur.

Hayali taşırma da yerinde taşırmayla benzer ilkelere dayanır ve maruz kalmanın gerçek

yaşamda değil de danışanın hayalinde gerçekleşmesi dışında aynı süreçleri izler. Hayali

taşırmanın yerinde taşırmaya göre bir avantajı, müdahale edilmesi gereken kaygı yaratıcı

durum üzerinde hiçbir sınırlama olmamasıdır.

Örnek: Kedi fobisi olan bir danışanın kedi ile aynı ortamda uzun süre bulunması sağlanır,

kaygı azaltıcı bir davranışta bulunmadan danışanın kedi ile aynı ortamda olması kaygının

kendiliğinden azalmasına neden olacaktır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Gerçek travmatik olaylarla yerinde yüzleşme çoğunlukla

mümkün değildir ve hem ahlaki açıdan hem de kullanım açısından uygun değildir.

Biçimlendirme

Amacı: Hedeflenmiş, istenilen bir davranışı kazandırabilmek için, davranışın daha basit

davranış basamaklarına bölünerek öğretilmesidir.

Nasıl uygulanacağı: Davranış basamaklarına ayrılan hedef davranış, her doğru basamağın

ardından pekiştirilir ve bir üst basamağa geçilir. Edimsel koşullanma açısından



incelendiğinde, bir davranışın kazandırabilmesi için en az bir kere pekiştirilmesi,

pekiştirilmesi için de en az bir kez yapılması gerekir. Biçimlendirme sayesinde istenen

davranışa en yakın davranış pekiştirilerek, organizma istenen davranışa yaklaştırılır.

Örnek: Topluluk önünde konuşma problemi yaşayan danışan öncelikle terapistle bu

davranışın alıştırmasını yapar. Sonra evde tanıdığı kişiler önünde bir konuşma yapar. Sonra

yabancı iki kişi karşısında konuşma yapar. Her bir durum sonrasında danışanın bu

davranışı pekiştirilir.

Dikkat edilmesi gerekenler: Hedef davranışa yaklaştıracak alt basamakların

oluşturulması önemlidir. Her bir ilerlemenin pekiştirilmesine özen gösterilmelidir.

Uyaran Kontrolü

Amacı: Bireyin kendisine belli bir davranış öncesi uyaran sunulduğunda, bu uyarana

tahmin edilebilir ve güveniler bir biçimde tepkide bulunması amaçlanmaktadır.

Bireyin istendik tepkide bulunabilmesi için önce ayırt etmeyi; bir başka deyişle, hangi

davranış öncesi uyarana ne şekilde tepki vereceğini bilmesi gerekir. Uyaran kontrolü bir

hedef uyaranın sunulması ya da ortamda var olması nedeniyle bireyin kendisinden

beklenen davranışı sergilediği için pekiştirilmesiyle kurulur.

Nasıl uygulanacağı: Uyaran kontrolünün kurulabilmesi için ortamda öncelikle ayırt edici

uyaran bulunmalı ya da bireye ayırt edici uyaran sunulmalıdır. Birey ayırt edici uyaranın

varlığında istendik tepkide bulunursa pekiştirilir. Bireyin verdiği aynı tepki başka bir

uyaran ya da uyaran grubunun varlığında ya da sunumunda da gösterilirse, verilen bu tepki

pekiştirme ile sonuçlandırılmaz. Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi uyaran kontrolü

ayrımlı pekiştirmeyle sağlanmaktadır.

Örnek: Uykusuzluk problemi yaşayan bir danışan için uyaran kontrolü tedavisi

uygulanırken danışandan yatağa sadece kendisini uykulu hissettiği zamanlarda yatması

istenir. Yatağı sadece uyumak için kullanması istenir, oturma, k,tap okuma için yatağı

kullanmaması söylenir. Gündüzleri uyumaktan, şekerleme yapmaktan kaçınması istenir ve

yattıktan 15-20 dakika sonra hala uyuyamıyorsa yataktan kalkması, uykusu geldiği zaman

tekrar yatması istenir.



Dikkat edilmesi gerekenler: Uyaran kontrolünün sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilmeli,

pekiştirilen davranışlara da dikkat edilmelidir.

Ayırt Edici Pekiştireç

Ayırt edici pekiştireç, bir ön uyarana bağlı olarak davranışın sergilendiği durumda

pekiştirecin sunulması ve o uyaran ortamda bulunmadığında davranışın pekiştirilmemesi

olarak tanımlanır. Bu nedenle, amaç eğer “bir davranış için uyaran kontrolü” sağlamaksa

(örneğin; uyaranın ortamda olması durumunda davranışın tahmin edilebilir ve güvenilir

olarak sergilenmesi) ayırt edici pekiştireç kullanılır. Bu ilkeyi sınıf ortamına uyarlarsak, bir

öğretmenin yapması beklenen en önemli davranış “Bir davranışın oluşumu ya da devamını

istiyorsa, o davranış için ortamda ön uyaran bulunduğundan emin olması; hedef davranış

sergilendiğinde çocuğun davranışını pekiştirmesi, sergilenmediğinde ise pekiştirmemesidir.

”

Örnek: Öğretmen sınıfta sadece parmak kaldırarak söz isteyen öğrencilere cevap verdiği

takdirde öğrenciler bir şey söylemek istediklerinde parmak kaldırarak izin istemeyi

öğreneceklerdir.

Gevşeme Eğitimi

Amacı: Gevşeme eğitimi, insanlara günlük yaşamın yarattığı stresle mücadele etmeyi

öğretmek amacıyla gittikçe daha sık kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Yöntemin

amacı kaslarda ve zihinde rahatlama sağlamaktır. Panik bozuklukta, sosyal fobide, özgül

fobide, anksiyete bozukluğunda ve diğer rahatsızlıklarda bütün tablo kontrol duygusunun

kaybedilmesi ile başlar. Böyle bir organizmaya veya bireye yapılacak ilk iş kontrol

duygusunu tekrardan tesis etme çalışmasıdır. Birey duygularını, düşüncelerini, kontrol

edememektedir. En basit şekilde kontrol çalışması vücut üzerindeki kaslar üzerinden temin

edilebilir ki burada birçok amaç güdülmektedir. Kişi düşüncesi ile gevşemeye, rahatlamaya

ve sıkıntıdan kurtulmaya çalışmaktadır. Bunun için gevşeme ve rahatlama çalışmalarını

öğretebilirsek kontrol duygusu bireyin kendisine geçer ve kısır döngüyü bu şekilde kırmış

olur.

Nasıl uygulanacağı: 1. Düşünce ve duygu üzerinde kontrolünü kaybetmiş ve olumsuz bir

kısır döngüye düşmüş bireyde kontrolü oluşturmanın ilk yolu, düşünceyi farklı bir noktaya

odaklamayı temin etmektir. Bu da dikkatin bir başka yere odaklanmasıyla mümkündür.



Düşüncemizi en kolay şekilde nefesimize odaklayabilir, nasıl nefes alıp verdiğimizi,

düşündüğümüzü ve nefesin ritmini kontrol edebildiğimizi gördüğümüz zaman, sanki

kontrol edilemeyen bu organizmada kontrol edilebilir bir gedik açılmış olur. İradi

dikkatimiz ve seçimimizle nefesimiz üzerine kuracağımız kontrol duygusu bir süre sonra

yavaş ve sakin nefesler alıp vererek beynin biyolojik yapısını değiştirir. Rahat ve sakin

alınan bu nefesler vücudumuzda otomatik olarak bir gevşemeyi temin eder. Bu da bireyin

gerilimden kurtulup gevşemeye doğru yoğunlaşmasını sağlar.

2. Kontrolsüzlüğün üzerine açılmış olan gedikten girilerek oluşturulan kontrol etme

duygusu, planlı bir şekilde kaslarımızın gerilip gevşetilmesi haline dönüştürülür. Zaten

gerilim içerisinde bulunan kaslar gerilimlerinden habersizdir. Kişinin iradi dikkati, gerilmiş

olan kaslarının üzerine odaklanarak onları gevşetebileceğini kendine gösterir. Özellikle

ayaklardan veya ellerden başlayan gevşeme telkinleri kişinin inancıyla pekişerek devam

eder. Nefes ile başlayan kontrol duygusu oto telkinlerle tüm kas yapısının gevşemesi

şeklinde ilerletilir.

3. Vücut üzerinde tesis edilen bu rahatlama ve gevşemeden sonra bunun kalıcı olabilmesi

için zihninde hemen bu işe katılması gerekir. Bu aşamada hemen zihnin arka planında

duran negatif imge ve imajların yerine pozitiflerinin ikame edilmesi gerekir. Birey bu

aşamada olumlu bir hayal dünyasına sokulur. Bütün amaç, problem kaynağından kişiyi

olabildiğince uzaklaştıracak davranışsal düşünsel ve duygusal hâkimiyet ve kontrol

duygusunu tesis etmektir.

4. Nefes egzersizi, kas gevşemesi ve olumlu imaj çalışması ile kontrol duygusunu tesis

etmiş olan birey, korkulan öğe ile bu kontrol duygusu altında imaj çalışmalarıyla özellikle

yüzleştirilerek korkulan öğenin de her zaman kontrol edilebilirliği gösterilmeye çalışılır.

Örnek: Panik bozukluğu olan bir danışana gevşeme eğitimi ile önce nefesini kontrol etme

becerisi kazandırılır. Daha sonra tek tek kas gruplarını gevşetmeyi öğrenir. Olumsuz

düşünceler yerine olumlu imajlara odaklanması istenir. Son olarak da panik bozukluğu

aktive eden faktörler hayal edilerek panik bozukluk semptomlarının oluşturulması temin

edilir ve danışanın gevşeme alıştırmalarıyla semptomları kontrol etmesi, devre dışı

bırakması sağlanır.



Dikkat edilmesi gerekenler: Gevşeme eğitiminin yapılacağı ortamın sessiz ve rahat bir

yer olmasına özen gösterilmelidir. Terapistin yumuşak ve sakinleştirici bir ses tonu

kullanması önemlidir.

Sistematik Duyarsızlaştırma

Amacı: Sistematik duyarsızlaştırmada amaç, korkulan ya da endişe duyulan nesne ile

kişiyi kademeli olarak karşı karşıya getirmek ve korkulan nesneyi sıradanlaştırarak kişiyi

duyarsızlaştırmaktır.

Nasıl uygulanacağı: Sistematik duyarsızlaştırma tekniği en sık fobilerin etkisini azaltma

ya da ortadan kaldırmada kullanılır. İki önemli aşaması vardır; önce bireye vücudunu

bilinçli olarak nasıl gevşetip, rahat edebileceği öğretilir.İkinci aşamada, bireyde korku

uyandıran durumların bir listesi yapılır ve en fazla korkulandan en az korkulan duruma

göre bu liste bir sıralamaya konur. Tedavi, bireyin en az korktuğu, kaygılandığı durumu

hayalinde canlandırıp, bu hayal kafasında canlıyken, kendini gevşetip, rahatlamayı

başarmasıyla başlar ve listedeki daha korkutucu durumlar sırayla ele alınarak devam eder.

Listedeki bütün bu durumlarda bireyin gevşemeyi başarmasıyla tedavi amacına ulaşmış

sayılır.

Örnek: Uçağa binme korkusu yaşayan bir danışana öncelikle gevşeme eğitimi verilir.

Daha sonra onu en çok kaygılandıran durumdan en az kaygılandırana doğru bir sıralama

yapılır. Önce uçağa bindiği anı zihninde canlandırır, sonra havaalanına gider, simülasyon

uygulamalarına katılır, kalkmayacağını bildiği bir uçağa biner, en son olarak da gerçek bir

uçak yolculuğu yapar. Her bir aşamada danışanın gevşeme egzersizleriyle kaygının

azaltılması sağlanır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Korku duyulan durumun tanımlanmasının iyi yapılması ve

buna göre uygun bir liste hazırlanması gerekmektedir. Her bir basamağın kişide yeterince

kaygı uyandırmasına ve kişinin bu kaygıyla yüzleştikten sonra gevşemeyi

gerçekleştirebilmesine özen gösterilmelidir.

Tiksindirici Koşullandırma (İtici Uyarıcılara Koşullama Yöntemi)

Amacı: Teknik, kişinin kötü alışkanlıklarından kurtulmasına yardım etmeyi

amaçlamaktadır.



Nasıl uygulanacağı: Bu yöntem bırakması gerçekten zor olan alışkanlıklar söz konusu

olduğunda, danışan ve terapistin birlikte verdikleri kararla uygulanır. Bu tür terapi bazı

normaldışı alışkanlıklardan, sigara içmekten, oburluktan ve alkolden vazgeçmek isteyen

kişiler üzerinde başarıyla kullanılmıştır. Teknik kötü alışkanlıklarla acı veren itici bir

uyarıcıyı aynı anda vermektedir. Bu itici uyarıcı elektrik şoku olabilir, ya da verilen bir ilaç

sonucu ortaya çıkan mide bulantısı ve kusma olabilir.

Örnek: Sigarayı bırakmak isteyen kişiye belirli bir hapı içtikten belirli bir süre sonra bol

miktarda sigara içmesi istenir. Kişinin kanındaki ilaç, sigaradaki nikotinle karışınca onun

midesini bulandırır ve ağrı vererek sürekli kusturur. Bu teknik bir süre uygulandıktan sonra

kişi sigarayı gördükten sonra midesi bulanmaya başlar ve zamanla sigarayı bırakır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Özellikle ilaç kullanımının olduğu uygulamaların yeterliliği

olan kişiler tarafından yapılması gerekmektedir.

Paradoksal Niyet

Amacı: Çelişik niyet adı verilen bu teknik, korkunun, korkulan şeyi yarattığı ve aşırı

niyetin, arzulanan şeyi imkansızlaştırdığı gerçeğine dayanmaktadır. (Bir şeyden ne kadar

kaçınırsanız o kadar onun etkisinde kalırsınız; o kaçınmak istediğiniz şeyi ne kadar

arzularsanız o kadar da ondan uzaklaşmış olursunuz). Korkmak korkusu bir çok durumda

danışanın kaygı nöbetlerinin potansiyel sonuçlarından duyduğu korkudan

kaynaklanmaktadır. Birey bu kaygılar nedeniyle düşmekten, bayılmaktan ya da kalp krizi

geçirmekten korkmaktadır. Korku korkusuna yönelik temel tepki korkudan kaçmaktır. Bu

tekniğin amacı, kişinin korktuğu durumdan kaçınmak yerine bu durumun üstüne giderek

hatta abartarak yüzleşmesini sağlamak, oluşan kısır döngüyü ortadan kaldırmaktır.

Belli bir semptom, bireyde tekrar ortaya çıkabileceği konusunda bir beklenti yaratır. Bir

semptom fobiyi uyandırır, karşılık olarak fobi semptomu kamçılar ve semptomun yeniden

ortaya çıkması fobiyi pekiştirir. Kısır döngü oluşur. Korkunun bir nesnesi de korkunun

kendisidir, danışanlar sık sık "kaygı konusunda kaygıdan" söz ederler. Birey kaygısını

alevlendiren durumlardan kaçınmaya başlar, yani korkusundan kaçar. Kaygı nevrozlarının

başlangıç noktası budur. Fobiler kaygının yükseldiği durumlardan kaçma çabasından

kaynaklanmakta olup, fobinin devamını sağlayan şey de, kaçınma yoluyla kaygıyı azaltma

mekanizmasıdır. Korku korkusuna tepki olarak korkudan kaçış, fobik yapıyı

oluşturmaktadır.



Nasıl uygulanacağı: Paradoksik niyet danışandan korkulan ortamlardan kaçınmak yerine,

davranışının korkulan sonuçlarını istekli olarak yaratmaya çalışmasını isteyerek, kişiyi

korkulan durumla karşı karşıya getirme şeklinde uygulanmaktadır. Paradoksik niyet tekniği

uygulanırken insana özgü mizah yeteneğini harekete geçirmek önemlidir. Mizah insana

özgüdür ve insandan başka hiçbir canlı kahkaha atamaz. İnsan kendisiyle eğlenme, kendine

gülme ve kendi korkularıyla dalga geçme gibi özelliklere de sahiptir. Kişi saplantılarıyla

boğuşmaktan vazgeçtiği ve bunun yerine saplantılarını alaycı bir tavırla ele alıp, espri

konusu yaptığı anda, kısır döngü kesilmektedir. Birey kendi nevrotik korkularıyla alay

etmekle kalmayacak, zamanla korkularını görmezlikten gelmeye başlayacaktır.

Örnek: Ellerini yıkama takıntısı olan bir danışana gün içinde yıkayabildiği kadar çok elini

yıkaması, kendi rekorunu kırması istenir.

Model Olma

Amacı: Gözlem yoluyla öğrenme sayesinde kişinin uyumlu davranışlar sergileyen kişileri

model alarak davranışlarını değiştirmesi amaçlanmaktadır.

Davranışçı terapide etkin davranış değiştirme araçlarından biri de model almadır. Diğer bir

adıyla da model oluşturma gözlemsel öğrenmeden yararlanmayı sağlar. Başka modellerin

gözlemlenmesi insanların başlıca öğrenme tarzı olduğundan, uyum davranışı sergileyen

kişileri gözlemlemek uyumsuz davranış sergileyen kişi açısından iyi bir baş etme stratejisi

olacaktır.

Nasıl uygulanacağı: Model alma özellikle korku ve anksiyetenin üstesinden gelmede

etkili olmuştur. Modeli gözlemlemek kişiye anksiyeteye yol açan durumla incinmeden

karşılaşma şansı vermektedir. Danışan terapistin örnek performansını gözlemler ve sonra

terapi seansı sırasında onu taklit etmeye çalışır. Sürekli uygulama ve gözlemin ardından

danışan, daha etkin ve tatmin edici davranışlardan bir repertuar edinebilir.

Sosyal model olma: Danışana neyi, nasıl değiştireceğini öğretmek için diğer kaynaklardan

örnekler verme.

Örnek: Danışanın rol model alabileceği diğer insanlar üzerinden örnekler vererek

kazanılması istenen davranışın öğrenilmesi sağlanabilir. Alkolü kullanmayı bırakmış bir

ünlünün yaşadıklarını model alması sağlanabilir.



Eş zamanlı gerçek (in vivo) model olma: Danışana neyi model olarak alacağını öğretmek

amacıyla hedeflenen davranış(lar)ı sergileyen gerçek (fiziksel olarak var olan) modeller

kullanma.

Örnek: Danışanın köpek korkusunu yenmesi için terapist ona model olabilir. Yüzleştirme

alıştırmalarına terapist de aktif olarak katılır.

Sembolik olarak model olma : Danışana neyi model alacağını öğretmek amacıyla

hedeflenen davranış(lar)ın yer aldığı görüntü veya ses kaydı biçiminde örnekler kullanma.

Örnek: Obsesif Kompulsif tanısı alan bir danışanın rahatsız edici düşünce ve

davranışlarını değiştirebilmesi için bunlarla baş edebilmiş birisinin hayatını anlatan bir film

izletilebilir.

Örtük model olma : Değişim sürecinin bir görüntüsünü oluşturmada danışana yardımcı

olmak için göz önünde canlandırma yönteminden faydalanma.

Örnek: Kalabalık ortamlara girmekten çekinen bir danışan için bu durumu hayalinde

canlandırıp yaşaması istenebilir.

Atılganlık Eğitimi

Amacı: Atılganlık eğitim programları, kendine güveni olmayan, benlik kavramı olumsuz

yönde etkilenmiş, gerektiği durumda haklarını koruyamayan, hatta koruması gerektiğini

dahi bilmeyen kimselerin eksik olan bu yönlerini giderme amacı taşır.

Atılganlık eğitimi ile bireye nerede, nasıl ve ne yaparak atılganca davranacağı öğretilir.

Böylelikle birey atılgan, saldırgan davranışlarını ayırt eder. Başkalarının olduğu kadar

kendi haklarını da tanır, kabul eder ve saygı duyar. Heyecanını kontrol eder. Etkili kişiler

arası ilişkilerini geliştirir. Anlamlı ve yakın ilişkiler geliştirir. Düşünce duygu ve

inanışlarını etkili bir şekilde ifade eder.

Nasıl uygulanacağı:

Atılganlık Eğitim Programında;

Grup üyelerine çekingen, saldırgan ve atılgan davranışların farkını göstermek ve bu

davranışları ayırt etmek ve bu davranışları ayırt etmeleri için uygulama fırsatı vermek,



Atılgan, çekingen ve saldırganlığın sözsüz davranışların neler olduğunu göstermek,

Sözsüz iletişimin günlük yaşamdaki önemini göstermek,

Eğer bir kimse izin vermezse, karşısındakinin onu ezemeyeceği, onun haklarının ihlal

edemeyeceği fikrini vermek,

Atılganca iltifat etmeyi ve iltifata olumlu karşılık vermeyi öğretmek,

Atılganca ricada bulunmak ve ricayı reddetmeyi öğretmek,

Olumlu ve olumsuz duyguları ifade etmeyi öğretmek amaçlanır.

Bireye atılganlık eğitimi verilerek iletişim becerileri kazandırmak, kendi haklarını

koruyabilmeyi, başkalarının haklarına saygı göstermeyi, çekingen yada saldırgan olmak

yerine atılgan tutum kazandırmayı ve sonuçta toplumu özgüven sahibi bireylerden

oluşturmayı amaçlamaktadır.

Atılganlık eğitimi grup uygulama planı , davranışçı yaklaşım ilkeleri göz önüne alınarak

hazırlanmıştır. Bu ilkeler şöyle özetlenebilir.

1. Davranış öğrenilir.

2. Bu öğrenme pekiştiren, güdülendiren ya da cezalandıran kişilerle etkileşim sonucu olur.

3. Eğer istenmeyen bir davranış öğrenilmişse pekiştireçler düzeniyle bu davranış

söndürülür ve yerine yeni davranışlar geliştirilebilir.

Örnek: Bir okulda uygulanan ölçekler ve yapılan gözlemler sonucu atılgan davranma

konusunda eksiklikleri olan öğrencilerle bir grup oluşturulabilir. Yapılan grup

çalışmalarında öğrencilere çekingen, saldırgan ve atılgan davranışlar arasındaki farklar

gösterilir. Sözsüz iletişimin önemi, ben dilini kullanmak, ricada bulunmak, hayır

diyebilmek, olumlu ve olumsuz duygu ve düşüncelerini uygun bir şekilde ifade edebilmek

konusunda alıştırmalar yapılabilir.

Kendi Davranışlarını Kontrol Etme

Amacı: Kendini yönetme stratejileri, bireylerin kendi davranışlarını kontrol etmek üzere

kullandıkları süreç ya da süreçlerdir. Bireylerin kendi davranışlarını değiştirme konusunda

sorumluluk almaları amaçlanmaktadır. Kendini yönetme stratejisine sahip olan bireyler



kendilerine sunulan görevleri iyi bir şekilde analiz eder, hedef koyar, koydukları hedeflere

uygun stratejiler belirler, hedeflere ulaşıp ulaşmadıklarıyla ilgili kendilerini izler ve

gerektiğinde bu hedeflere ulaşmak için belirledikleri stratejilerde uyarlamalarda bulunurlar.

Nasıl uygulanacağı: Kendini yönetme, farklı tür stratejilerden oluşmaktadır. Bu

stratejiler, kendine ön uyaran verme, kendine yönerge verme, kendini değerlendirme,

kendini pekiştirme ve kendini izleme stratejileri başlığı altında yer almaktadır.

Kendine ön uyaran verme ; bireyin beklenen davranışı başlatmak üzere işitsel ya da

dokunsal bir uyaranı kendisine sunmasıdır.

Örnek: Düzenli çalışma alışkanlığını kazanmak isteyen bir öğrenci bilgisayarın üst

kısmında rahat görebileceği bir yere “önce ödevlerini tamamla” diye bir yazı asabilir.

Kendine yönerge verme; bireyin bir işi yapmak için kendi kendine konuşması ve daha

sonra o işi yapmasıdır.

Örnek: Anne babasının demesini beklemeden öğrencinin kendi kendisine “eve geldim,

biraz dinlenip bir şeyler yedikten sonra ödevlerimi yapmaya başlamalıyım” diyerek

kendisine yönerge verebilir.

Kendini izleme; bireyin kendisinin hedef davranışı gerçekleştirip gerçekleştirmediğini

belirlemesi ve kaydetmesidir.

Örnek: Ödev tamamlama davranışını arttırması istenen bir öğrenci kendini izleme

aşamasında form üzerinde yaptığı davranışın sayısını işaretleyebilir.

Kendini değerlendirme; bireyin öğretim öncesinde ya da sonrasında hedef davranışı, ölçütü

karşılar düzeyde gerçekleştirip gerçekleştirmediğini kendisinin belirlemesidir.

Örnek: Öğrencinin ödev tamamlama davranışı ile ilgili öncelikle kendisine bir hedef

koyması daha sonra kendini izleme formundaki kayıtlarına göre kendi durumunu

değerlendirebilir.

Kendini pekiştirme; bireyin ölçütü karşılayıp karşılamadığına bağlı olarak hoşuna giden bir

ödülü seçmesi ya da bir uyaranı kendisine sunmasıdır.

Örnek: Öğrenci matematik ödevini tamamladıktan sonra 15 dakika bilgisayarda

oynayarak bu davranışını pekiştirebilir.



Kaynakça

Aydın, B., & İmamoğlu, S. (2001). Stresle başaçıkma becerisi geliştirmeye yönelik grup

çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi,

14(14), 41-52.

Corey, G. (2008). Psikolojik danışma ve psikoterapi kuram ve uygulamaları. Mentis

Yayıncılık: İstanbul.

Cüceloğlu, D. (2006). İnsan ve davranışı: Psikolojinin temel kavramları. Remzi Kitabevi:

İstanbul.

Kutlu, Y. (2009). Bir grup öğrenci hemşirede atılganlık eğitiminin etkinliği. Maltepe

Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2(3), 4-11.

Sevinçok, L., Dereboy, F., & Dereboy, Ç. (1998). Çekingen kişilik bozukluğunun klinik

özellikleri ve tedavisi. Klinik Psikiyatri, 1, 22-26.



AKILCI DUYGUSAL DAVRANIŞÇI TERAPİ TEKNİKLERİ (SEDAT

ÖZEL)

TEKNİK: TARTIŞMA

AMACI: Tartışma soruları sorularak danışanın mantık dışı inançlarıyla aktif olarak

tartışması ve danışana bu mücadeleyi tek başına nasıl yapacağını öğretmesidir.

NE ZAMAN KULLANILIR:

NASIL KULLANILIR: Terapist danışanın mantık dışı düşüncelerini tartışarak danışana

problemleriyle nasıl başa çıkacağını gösterir. Bunu dört şekilde yapabilir, birincisi

pragmatik veya fonksiyonel tartışma, danışanın inançlarından kendini koparması için

inançlarının sonuçlarını vurgulama şeklinde yapılır. İkincisi deneysel veya gerçekçi

tartışma danışana bu inancını destekleyen hangi kanıtlarının olduğunun sorulmasıdır.

Üçüncüsü mantıksal tartışma, danışanın akılcı olmayan inançlarındaki hatalı mantığa

odaklanır. Dördüncüsü de felsefi tartışmadır danışanın yaşamından ne kadar tatmin

olduğuyla ilgili tartışma sorularının sorulmasıdır

ÖRNEK: Terapiste insanlarla iletişime geçme konusunda atılgan davranmadığını bunun

sonucunda kendisini değersiz insanlar tarafından sevilmeyen biri olarak gördüğünü

anlatmıştır ve terapist Sedat’a değersiz olduğunla ilgili olarak bu düşünceyi kanıtlayan ne

tür kanıtları olduğunu sorar.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Travmatik yaşantısı olanlar (istismar

tecavüz vs.)için bu teknik çok dikkatli uygulanmalıdır.

TEKNİK: BİBLİYOTERAPİ

AMACI: Danışana okuması için kitap ve makale gibi okuma ödevlerinin verilmesiyle

kişinin farkındalığını artırmaktır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Her hafta ödev olarak verilir ve bir sonraki hafta danışanın

neler öğrendiği üzerinde konuşulur.



NASIL KULLANILIR: Danışanlara okuma ödevleri şeklinde verilir. Albert Ellis’in

yazdığı kitap ve makaleler danışan tarafından okunur ve bir sonraki hafta bu okuduklarının

kendisine ne tür katkılar sunduğu üzerinde konuşulur.

ÖRNEK: Sedat utangaç biridir ve diğer insanlarla rahat iletişim kuramadığı için

mutsuzdur. Terapist Sedat’a Albert Ellis’in “kendini nasıl mutlu edersin ve rahatsızlıklarını

nasıl azaltırsın” kitabını ödünç verir ayrıca internetten konuyla ilgili makaleleri okumasını

ister. Okuma sonucu Sedat kendimi ben zahatsız ettiğime göre bunu yine ben

durdurabilirim, buna neden olan akılcı olmayan düşüncelerimi durdurabilirim, farklı

düşünüp davranarak bu rahatsızlığımı azaltabilirim, bu davranışımı değiştirmek için ısrarcı

davranmam gerekiyor şeklinde düşüncelerin kendisinde oluşmasını sağlar.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Eğitim seviyesi düşük, okumayı

sevmeyen danışanlarda uyulama yapılırken dikkat edilmelidir.

TEKNİK: TERAPİ SEANSLARINI KAYDETME

AMACI: Danışanın terapi sırasındaki durumuna üçüncü bir göz olarak bakmasını ve

unuttuğu ayrıntıları hatırlamasını sağlamaktır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Her oturumdan sonra kayıt danışana verilir ve bir sonraki

oturuma kadar gözden geçirmesi istenir.

NASIL KULLANILIR: Terapi sırasında kayıt yapılır ve bir sonraki oturuma kadar bu

kayıtları danışanın gözden geçirmesi istenir. Bu teknik sayesinde terapi sırasında

yaşananların bir kısmını unutan danışan bunları hatırlama şansına sahip olur ayrıca 3. Bir

göz olarak kendi durumuna bakma şansına sahip olacağı için kendi durumunu daha

objektif olarak değerlendirme şansına sahip olacaktır.

ÖRNEK: Sedat terapi seanslarını sonradan dinlediğinde çekinden olmasının tamamen

kendi düşüncesinin ürünü olduğunu fark etmekte ve daha atılgan davranmak için harekete

geçmeye karar vermektedir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Travmatik konuların konuşulduğu

seansların danışana verilmesi sakıncalı olabilir yaşadıklarını her dinlemede tekrar

yaşayacağı için bu durum danışana zarar verici olabilir.



TEKNİK: YENİ BİR ÇERÇEVEYE YERLEŞTİRME

AMACI: Danışanın olaylara farklı bir çerçeveden bakmasını sağlamaktır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışanın olayların sadece olumsuz yönlerini görmesi

durumunda uygulanabilir.

NASIL KULLANILIR: Yeni bir çerçeveye yerleştirme, danışanların olaylara biraz daha

farklı bakabilmelerine yardımcı olmaktadır. Bazen danışanın problemini algılama şeklini

değiştirmek çok yararlı olabilmektedir. Aslında yeniden çerçeveleme anlaşılmaz bir

problemi çözülebilir bir probleme dönüştürmektir.

ÖRNEK: Sedat kardeşiyle sürekli tartıştıklarını terapiste söylediğinde terapist ona hiç

arkadaşı olmadığı için aslında kardeşinin onunla ilgilendiğini tartışmalarının da bir tür

iletişim şekli olduğunu söylemektedir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR:

TEKNİK:DURUP GÖZLEM YAPMA

AMACI: Gün içinde duyularını takip edemeyen danışanların duyularına yoğunlaşmalarını

sağlamaktır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışan gün içinde duygu ve düşüncelerini takip etmekte

zorlanıyorsa kullanılır.

NASIL KULLANILIR: Herhangi bir ipucu belirlenir örneğin parmağına ip bağlamak,

saatini her zamanki koluna değil diğerine bağlamak gibi sonrada gün içinde bu ipucunu

gördüğünde durup o anki duygularını düşüncelerini gözlemler ve gözlemlerini gerekiyorsa

seans sırasında konuşmak için bir yerlere kaydeder.

ÖRNEK: Danışan parmağına yeni bir yüzük takar ve onu her fark ettiğinde duygularını

takip ederek kaydeder bu şekilde seans aralarındaki duyuları incelenebilir onu çok

heyecanlandıran durumların sıralaması yapılabilir

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR:



TEKNİK: MİZAH

AMACI: Danışanların sorunlarını daha az ciddiye almalarını sağlamayı amaçlamaktır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışan sorunlarını abartılı yaşıyorsa mizaha başvurulabilir

NASIL KULLANILIR: ADDT, duygusal rahatsızlıkların kişinin kendisini fazla ciddiye

almasından ve yaşamda karşılaştığı olaylar hakkında bakış açısı ve mizah duygularını

kaybetmesinden kaynaklandığını öne sürer. Mizah, danışanların kendilerini daha az

ciddiye almayı sağlamada yardımcı olur. Çalışma gruplarında ve terapi seanslarında mizahi

şarkılar söyler ve insanları depresyonda hissettiklerinde ve kaygılı olduklarında tek

başlarına veya grup içinde şarkı söylemeye teşvik eder.

ÖRNEK: Karşı cinsten biriyle konuşma tanışma konusunda sıkıntı yaşayan danışana

sorunu hakkında şarkı türkü söyleyerek hafifçe dalga geçilir

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Problemleri konusunda hassas olan

kişilerin problemleri konusunda mizah yapma konusunda çok dikkatli olunmalıdır.

TEKNİK: AKILCI DUYUSAL HAYAL ETME

AMACI: Bu teknik, yeni duygusal örüntüler oluşturmak amacıyla tasarlanmıştır.

NE ZAMAN KULLANILIR: birkaç hafta boyunca birçok kez kullanılırsa olumsuz

olaylar karşısında artık kişinin üzülmeyeceği bir noktaya geleceği öne sürülür.

NASIL KULLANILIR: Danışandan gözlerini kapamasını ve önce kendilerini normal

hayatta oldukları gibi hayal etmeleri istenir daha sonra başlarına gelecek çok kötü durumu

hayal etmeleri istenir. Danışan bu hayali kurup yeterince o duyuyu yaşamaya başladığında

terapisti uyarır terapistte o duyusu olumlu negatif bir duyguya çevirmesi için yönerge verir.

Daha sonra terapi durumunu dönülür ve danışana olumsuz duyusunu nasıl olumluya

çevirdiğini sorar

ÖRNEK: Danışana karşı cinsten biriyle konuşmayı zihninde yaşatması istenir ve gerçek

hayatta yaşadığı kaygıyı yaşayana kadar kurgulamasını ister. Danışan güçlü şekilde

kaygılandığını hissettiğinde terapiste işaret vermesini ister terapist işareti aldığında şimdi o

duygularını olumluya çevir komutu verir. Danışan duyularını olumluya çevirdiğinde

terapist bu konuda konuşup nasıl olumluya çevirdiğini sorar. Örneğin danışan



konuşabilirim en kötü ihtimal beni tersler ama bu her şeyin sonu değildir diyerek olumsuz

duyularını olumluya çevirebilir

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Taciz gibi Travmatik olaylarda

kullanılırken dikkat edilmesi gerekir

TEKNİK: ROL OYNAMA

AMACI: Sorun yaşanılan durumların provasının yapılmasıyla o sorunların üstesinden

gelebileceği inancını oluşturmak ayrıca sorun yaşandığında neler hissettiğini anlamak.

NE ZAMAN KULLANILIR: Olumsuz duyulara neden olan mantık dışı düşüncelerle

çalışılacağı zaman kullanılır

NASIL KULLANILIR: Rol oynamada hem duygusal hem de davranışçı bileşenler vardır.

Terapist, danışanlara psikolojik güçlüklerini oluşturmada kendi kendilerine ne

söylediklerini ve sağlıksız duyguların, sağlıklı duyularla yer değiştirmesi için ne

yapabileceklerini göstermek için sık sık araya girer. Bir durumda ne hissettiklerini

anlayabilmek için danışanlar bazı durumları prova edebilir.

ÖRNEK: Danışan karşı cinsten biriyle konuşma konusunda sıkıntı yaşamaktadır. Terapist

karşısında bayan varmış gibi davranmasını ve onunla konuşmasını istemektedir bu şekilde

tekrarlanan konuşma provaları sonucunda danışanın kaygısı azalmakta ve karşı cinsten

biriyle konumsa konusunda kendisini daha hazır hissetmektedir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Çok ciddi olan kişiler bu etkinliği

çocukça bulup uygulamak istemeyebilir.

TEKNİK: ZORLANARAK BAŞETME İFADELERİ VE TARTIŞMANIN

KAYDEDİLMESİ

AMACI: Zorlandığı davranışları yapmasını teşvik etmek yapamazsa bile bu durumun

kendisini değersizleştirmediği duygusunu vermek

NE ZAMAN KULLANILIR: ev ödevleri verildiği zamanlar kullanılabilir



NASIL KULLANILIR: Akılcı baş etme ifadeleri, danışanların bunu yüksek sesle

söylemeleri veya sesleri çıkabildiği kadar bağırmaları istendiğinde, duygusal bir teknik

olarak kullanılabilir. Zorlanılarak yapılan baş etme ifadeleri ve zorlanan tartışma ifadeleri

kaydedilerek, danışanın iki seans arasında dinlemesi istenebilir.

ÖRNEK: Terapist danışana karşı cinsten biriyle konuşmak isteyip de konuşamadığı

zamanlarda şunu bağırarak söylemesini ister “karşı cinsten birileriyle tanışmak konuşmak

isterim ama bunu yapamazsam bile bu benim değersiz biri olduğumu göstermez”

TEKNİK: TERAPİSTİN ABARTILI EYLEMLERİ

AMACI: Eylemlerimiz saçma görümse bile bu durumun bizim kişiliğimizi olumsuz

etkilemediğini göstermektedir.

NE ZAMAN KULLANILIR: davranışlarımızın sonuçlarını aşırı şekilde düşünüp geri

çekildiğimiz zamanlarda kullanılabilir

NASIL KULLANILIR: Bu müdahale sözel ya da sözsüz bir şekilde olabilir. Ellis, bu

tekniği sözel olarak bazen küfürlü bir şekilde bezende farklı bir dili kullanarak (kötü insan,

işe yaramak, ahmak gibi terimler kullanarak) uygulardı. Sözsüz abartılı davranışlar daha da

etkileyici olmaktadır.

ÖRNEK: Kendini değersiz eden danışan karşısında terapist amuda kalkar bir süre öyle

durup danışanın izlemesini bekler daha sonra normal haline geçtiğinde danışana bu

durumda ne hissettin ne düşündün sorularını yöneltir. Danışana daha sonrada bu benim

değerimi yada saygınlığımı yada bir terapist olmamı engelleyen bir şey miydi? Diye sorar

TEKNİK: AKILCI BAŞETME İFADELERİ

AMACI: Davranışlarımızın sonuçları kötü olsa bile bunun her şeyin sonu olmadığını

anlatmak için kullanılabilir

NE ZAMAN KULLANILIR: Davranışlarımızın sonuçlarını çok abarttığımız zamanlar

kullanılabilir.



NASIL KULLANILIR: Danışanlar akılcı olmayan inançlarını tartıştıkça, etkili bir yeni

felsefe yaratırlar. Bu yeni oluşan felsefelerin bir kısmı akılcı şekilde baş etme ifadeleridir

ki bunlar danışanın gittiği yolunu değiştirmek üzere çalışırken gözden geçirmek ve

uygulamak için oluşturmuş olduğu cümlelerdir.

ÖRNEK: Ahmet’in tekrarlanan davranışlarına engel olmasını ve davranışlarından dolayı

duyduğu rahatsızlığı konusunda söyle demesini ister. “Eğer ışıkları kapatmayı unutursam,

bir şeyler olabilir. Pek olacak gibi değil ama eğer kötü bir şey olursa, bununla baş

edebilirim. Olursa da bu çok büyük bir felaket veya kötü bir şey değil, bende kötü ve

felaket bir insan olmayacağım.”

TEKNİK: AKILCI VE AKILCI OLMAYAN ARASINDA DİYALOG

AMACI: Kişinin sorunlarına akılcı çözüm yolları bulmak amacıyla yapılır

NE ZAMAN KULLANILIR: Kişi sorunları konusunda çözüm üretmede yetersizlik

yaşıyorsa kullanılabilir

NASIL KULLANILIR: Akılcı inançların bir listesi yaptırılır ve akılcı olmayan

inançlarında bir listesi yaptırılır sonra akılcı olmayan inançlar akılcı olan inançlara saldırır.

Böylece akılcı bir inanca akılcı olmayan bir inanç saldırarak akılcı bir savunma formüle

edilmiş olur. Danışanın akılcı olmayan tüm inançları bitinceye kadar devam edilir

ÖRNEK: Danışana karşı cinsten biriyle konuştuğunda ne tür problemlerle

karşılaşabileceğinin bir listesi yaptırılır daha sonrada karşı cinsten biriyle konuşmanın

aslında sorun olmayacağıyla normal bir davranış olduğuyla ilgili bir liste yapılması istenir

daha sonra olumsuz listeden bir madde seçilir ve saldırıya geçilir bunun karşılığında da

olumlu listeden bir madde bu olumsuz maddeyi çürütür bu şekilde zikzak gibi bir olumsuz

bir olumlu maddeler çatışır

TEKNİK: PEKİŞTİREÇLER VE PENALTILAR

AMACI: Danışanın istenilen davranışı göstermesi konusunda motivasyonunu artırmak

için yapılır



NE ZAMAN KULLANILIR: Danışan harekete geçme konusunda isteksizse ödül ve ceza

kullanarak motivasyonu yükseltilebilir.

NASIL KULLANILIR: ADDT terapistleri, genellikle danışanlar bir “görev”i

tamamladıklarında kendilerine uygulayabilecekleri bazı pekiştireçler düzenler. Penaltılarda

aynı şekilde danışan görevleri yerine getirmezse, yapmak istemezse kullanılır.

ÖRNEK: Danışana karşı cinsten birine adres sorma ödevi verilir bir sonraki oturuma kadar

en az 5 kadına adres sorması istenilir eğer danışan bu ödevi yaparsa danışanın sevdiği bir

şeyi yapmasına izin verilir eğer ödevi yapmazsa sevdiği bir şeyi yapması yasaklanır.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: sürekli ceza alacak davranışlar

sergilerse ve bu teknik kullanılmaya devam edilirse motivasyonu daha fazla düşebilir

TEKNİK: BECERİ EĞİTİMİ

AMACI: Sosyal ilişkiler konusunda danışanı geliştirmek

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışan bir ilişkiye başlama ve sürdürme konusunda

yetersizse bu teknik kullanılabilir.

NASIL KULLANILIR: Bazen danışanlar doğru inançlara sahip olsalar bile, yinede

onların amaçlarına ulaşmalarını engelleyen bazı yetersizlikleri vardır. ADDT terapistleri

danışanlarına güvenli girişkenlik (atılganlık) eğitimi veya sosyal ya da kişilerarası beceri

eğitimi verme konusunda hiç tereddüt etmezler.

ÖRNEK : Terapist danışana çok sık yaşanan sosyal ortamlarda biriyle tanışma

rol oyunu oynayarak iletişim becerileri konusunda danışanın kendisini geliştirmesine

yardımcı olur.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Terapistin çok sabırlı olması gerekir

bazen bizim için çok kolay olan bir rolü bile danışanın yapabilmesi için uzun bir zamana

ihtiyacı olabilir.

TEKNİK:YERİNDE DUYARSIZLAŞTIRMA



AMACI: Korku ve kaygılarının üstesinden gelmek

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışanın yaparken çok heyecanlanacağı kaygılanacağı

olaylardan önce kaygısını azaltmak için yapılabilir

NASIL KULLANILIR: Bu teknikte danışandan korktuğu sahneyi yaşaması

istenmektedir. Burada tipik olarak zorlanarak bilişsel baş etme ve tartışma ifadelerinden

yararlanılmaktadır. Temelinde zorlanılan durumda kalmaya devam etme tekniğine

benzeyen bu teknikte, tekrarlamanın yapılması önemlidir.

ÖRNEK: Danışan karşı cinsten biriyle konuşma konusunda sıkıntı yaşamaktadır. Terapist

karşısında bayan varmış gibi davranmasını ve onunla konuşmasını istemektedir bu şekilde

tekrarlanan konuşma provaları sonucunda danışanın kaygısı azalmakta ve karşı cinsten

biriyle konumsa konusunda kendisini daha hazır hissetmektedir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Yerinde yapılması danışan için büyük

bir tehdit yaratıyorsa hayalinde canlandırma şeklinde kullanılmalıdır.

TEKNİK: AKILCI İNANÇLARLA EYLEME GEÇME

AMACI: Davranışların olumsuz sonuçlarının olabileceğini ama bunun her şeyin sonu

olmadığı inancını öğretmek için kullanılabilir

NE ZAMAN KULLANILIR: Davranışlarının sonucunda oluşacak olayları gerektiğinden

fazla büyüttükleri zaman kullanılanilir

NASIL KULLANILIR: Danışanın akılcı olmayan inançlarla daha çok zaman harcadığı

düşünülmekte ve danışanın danışmanla birlikte oluşturduğu akılcı inançlara dayalı olarak

eylemlere geçmesi anlamlı olacaktır.

ÖRNEK: Takıntılı olan (evdeki elektrik düğmesini kapamayı unutma takıntısı) danışana

terapist mükemmel gibiymiş davranmamasını eğer elektrik düğmesini açık unutursa bunun

kötü bir şey olduğunu ama bir felaket olmadığı şeklinde davranmasını ister. Eğer ev

yanarsa bu kötü bir talihtir eğer bu olayın olmasını engelleyemezse bu durumun onun kötü

bir insan olmadığı inancına dayalı olarak yaşamasına devam etmelidir telkininde bulunur



TEKNİK: EV ÖDEVİ

AMACI: Bir sonraki oturuma kadar eylemlerde bulunarak sorunlarının üstüne gitmesini

sağlamak

NE ZAMAN KULLANILIR: Eylemde bulunduğunda sorunlarını daha çabuk

çözüleceğine inanılıyorsa bu teknik kullanılabilir.

NASIL KULLANILIR: ADDT terapistleri neredeyse her zaman için danışanlarına ev

ödevi verirler. Danışanın problemine uygun olarak görevler verilir ve bu görevler burada

sunulan utancın üstüne gitme veya bibliyoterapi gibi teknikleri de içerebilir.

ÖRNEK: Çeşitli şekillerde olabilir iletişim teknikleri üzerine makale okuması istenebilir,

kendisini en fazla heyecanlandırandan en az heyecanlandırana doğru bir sıralama yapması

istenebilir ve her hafta azdan çok olana doğru olan maddeleri yapması için ödev verilebilir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Yapabileceği ödevlerin verilmesi

önemlidir.

TEKNİK: UTANCIN ÜZERİNE GİTMEK

AMACI: Utanılacak hareketlerde bulunsa bile bu durumla bir çok kişinin ilgilenmediğini

ve bu davranışın düşündüğü kadar olumsuz sonuçlara yol açmadığını anlamasını sağlamak.

NE ZAMAN KULLANILIR: Davranışlarının sonuçlarını gerektiğinden fazla

büyütüyorsa kullanılabilir.

NASIL KULLANILIR: Bu teknikte danışanın dışarıya çıkması ve son derece utandırıcı

bir şey yapması istenir. Bunu yaptırarak danışana ne kadar utanırsa utansın utancından

ölmeyeceğini33görmesini sağlamaktır yani eğer başkaları onun acayip birisi olduğunu

düşünse bile bu durum kötü olmaktan daha beter bir durum değildir. Akılcı baş etme

ifadelerinin görevleri ile birleştirilerek kullanılabilir.

ÖRNEK: Terapist danışana kalabalık bir yerde çantamı kaybettim gören var mı şeklinde

bağırarak konuşmasını ister. Eğer danışan bu görevdeki espriyi anlarsa işe yaramış

demektir.



DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Riskli görevler vermeden önce daha az

riski olan görevler verilmelidir.



BİLİŞSEL TERAPİ TEKNİKLERİ (EROL UĞUR)

1. SORGULAMA

Amacı: Duygulardan yola çıkarak otomatik düşünceleri açığa çıkarmak

Uygulama zamanı: Danışanın duygu durumunda bir değişiklik olduğu fark edildiğinde

kullanılır.

Uygulama şekli: “Şu an aklından neler geçiyor, bu düşüncelerinin dayanağı nedir sence,

alternatif bir açıklama var mı, bir başkası bu durumda olsaydı ona ne söylerdin?” gibi

sorular yardımıyla uygulanır

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Soruların amaçla ilişkili olarak, merak eğilimini

artırıcı ve yönlendirici içermesi gerekir

Kurgusal Örnek: Terapist, Betül’e çok fazla üzgün olduğunda neler düşündüğünü sorar.

Betül, herkesin kendisini aptal gibi gördüğünü ve hep haklı olduklarını belirtiyor. İnsan

ilişkilerinde beceriksiz ve her zaman başkaları üzülmesin diye alttan alan olduğunu ifade

ediyor. Terapist, Betül’e bu düşüncelerini nasıl desteklediğini sorar. Betül “Mesela dün

okuldaki toplantıya biraz geç kaldım ve benden önce diğer öğretmen arkadaşlarım benim

yüzümden müdürden uyarı aldıklarını söylediler ve acımasızca beni suçladılar. Başkaları

da daha önce geç kalmıştı ama kimse kimseden özür dilemedi oysa ben tek tek özür

diledim herkesten ve kimse de bana biraz olsun anlayışlı davranmadı. Evet, artık aptal

olduğuma inanıyorum” diye cevap verir. Terapist, özür dilemen ile aptal olduğunu

düşünmen arasında anlamlı bir ilişki var mı sence? Diye sorar ve Betül “ Aslında, çok fazla

yok gibi” şeklinde cevaplar…

2. DIŞTAN İÇE DOĞRU İLERLEME

Amacı: Temel inançları belirlemek

Uygulama zamanı: Temel inanç ile bağlantılı olduğu düşünülen bir otomatik düşüncenin

belirlendiği süreçte uygulanabilir.

Uygulama şekli: Terapist, danışanın otomatik düşüncesinin doğru olduğunu varsayarak bu

düşüncenin ne anlama geldiğini sorar



Dikkat edilmesi gereken noktalar: Sadece otomatik düşüncenin ne anlama geldiğini

sormak, doğrudan temel inanca götürmeyebilir

Kurgusal Örnek: kemal bey eşinden boşanmıştır. Bu durumdan da kendisini sorumlu

tutup suçlamaktadır. Terapist bu suçlamanın doğru olduğunu varsayarak Kemal Beye

“Boşanma olayından kendini sorumlu tutman ne anlama geliyor diye sorar Kemal Bey de “

Bu benim bir evliliği yürütemeyecek kadar beceriksiz olduğumu gösteriyor” diye cevap

verir. Diyelim ki bu doğru “ Beceriksiz olmanı ne ile ilişkilendiriyorsun?” diye sorar

terapist. Kemal bey de “ Çünkü ben sevilmeye değecek biri değilim” cevabını verir.

3. DÜŞÜNCELERİ KAYDETME

Amacı: Otomatik düşüncelerinin ne zaman nerede ve nasıl ortaya çıktığına yönelik

farkındalık kazanma

Uygulama zamanı: Problem durumlarla ilişkili bilişlerin varlığı ortaya çıktığında

Uygulama şekli: Terapist ev ödevi şeklinde, danışandan seanslar arasında geçen sürede

ortaya çıkan otomatik düşüncelerini form aracılığıyla kaydetmesini ister.

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Çok sık kullanılması

Kurgusal Örnek: Harun Bey bir sigorta şirketinde çalışmaktadır. İş arkadaşlarından biri

kısa bir süre önce evlenmiştir. İş arkadaşları, evlenen arkadaşlarına tebrik ziyareti organize

etmişlerdir. Fakat Harun beyin bu organizasyondan ziyaret gerçekleştikten bir gün sonra

laf arasında haberdar olmuştur. Bu durumdan sonra Harun Bey düşüncelerini kaydeder. “

Beni aralarında istemiyorlar, bana değer vermiyorlar.” şeklinde düşündüğü için kendisini

kötü hissetmiştir. Terapist ve Harun bey bu düşünceleri birlikte ele almaktadırlar.

4. DAVRANIŞSAL DENEYLER

Amacı: Davranışsal denemeler yaparak hatalı bir bilişlerin değiştirilebileceğini

Uygulama zamanı: Hatalı bilişlerin alternatif davranışlarla esnetilebileceği durumlarda

Uygulama şekli: Danışandan, hatalı bilişinin tersi bir durumu uygun koşullarda yapması

şeklinde ödev verilir.

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Danışanın üstesinden gelebileceği ödevler verilmeli

ve öncesinde de yeterli bilgilendirme yapılmalıdır.



Kurgusal Örnek: Uygun zamanda hayır demekte zorlanan Aysu hanım terapist tarafından

etkili hayır diyebilme konusunda bilgilendirilir. Daha sonra, bir sonraki seansa kadar

herhangi bir durumda hayır deme ödevi verir. Örneğin, Yakındığı bir durum olan, eşinin

işten dönüş vaktine yakın bir zamanda komşuların ısrarlı beş çayı teklifine hayır

diyebilmek gibi ya da çok ucuz olmasına rağmen ihtiyacı olmayan bir elbiseyi almaya

hayır diyebilme gibi..

5. AKTİVİTE ÇİZELGESİ YAPMA

Amacı: Danışanların herhangi bir nedenden dolayı motivasyonları düştüğünde günlük bir

etkinlik çizelgesi yaparak yardımcı olmak

Uygulama zamanı: Danışanlar depresif semptomlar gösterdiğinde ya da herhangi bir

zaman ihtiyaç duyulduğunda

Uygulama şekli: Önce danışan, günlük aktivitelerinin kaydını tutar. Daha sonra terapist ile

birlikte daha işlevsel olabilecek aktivitelerin planı yapılır.

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Danışana yararlı olabilecek ve danışanın yapmaktan

kaçınmayacağı ilgi çekici etkinlikler olmalıdır.

Kurgusal Örnek: Burhan bey bir şirkette üst düzey yönetici olarak çalışmaktadır. İş

yaşantısı çok yoğun olduğu için hafta içi eve çok yorgun geldiğini ve yemekten sonra

dinlenmek için hemen uyuduğunu, hafta sonlarını ise evde kalmayı tercih ettiğini,

dolayısıyla ailesine vakit ayırmakta zorlandığını ifade eder. Fakat ailesinin en azından

hafta sonları evde oturmak istemediğini belirtir. Terapist Burhan Bey’den ailesiyle birlikte

nasıl vakit geçirmek istediğini sorar, alternatif etkinlikler belirlenir ve bir etkinlik planı

hazırlanır. Burhan beyden, hafta içi ve hafta sonu farklı etkinlikler (piknik, akraba ziyareti,

aile toplantısı, sinema) belirleyip hangilerini yapıp yapmadığını kaydetmesi istenir.

6. AŞAMALI GÖREVLER OLUŞTURMA

Amacı: Danışanın yapacağı işleri bölerek daha yapılabilir, ulaşılabilir hale

Uygulama zamanı: Danışanın yapacağı herhangi bir görev ya da iş danışan tarafından

imkansız, zor ya da sıkıcı olarak algılanmaya başladığında

Uygulama şekli: Planlanan hedefe ulaşmak için somut basamaklar oluşturulur. Danışan

daha sonra her bir basamak için ayrı ayrı odaklanarak çalışır.



Dikkat edilmesi gereken noktalar: Üst basamaklara daha rahat ulaşabilmek için, ilk

aşamadaki işler diğerlerine göre daha kolay ulaşılabilir olmalıdır.

Kurgusal Örnek: Hilal üniversite sınavına hazırlanmakta ve tıp okumayı istemektedir.

Fakat hedefini gözünde o kadar büyütmüş ki artık ulaşılamayacak gibi bir hal almıştır.

Bitmemi gereken konular ve okunması gereken kitaplar yükünü daha da ağırlaştırmıştır.

Dolayısıyla, terapistle birlikte kazanma hedefini ulaşılabilir basamaklara ayırırlar. İlk

aşama gitmek istediği üniversitenin belirlenmesi, ikinci aşama hazır olma derecesini

gözden geçirme, üçüncü aşama ders eksiklerinin nasıl tamamlanacağının belirlenmesi,

dördüncü aşama başarılı olmuş önceki öğrencilerden ipuçları alınması, beşinci aşama ise

planlı ders çalışma ve düzenli olarak deneme sınavlarına girilmesi. Tüm bu süreçte terapist

cesaretlendirme yapar. Danışanın bu süreçle ilgili bilişleri ele alınır.

7. ATILGANLIK EĞİTİMİ

Amacı: Danışana, başkalarının kişisel ve sosyal sınırlarını ihlal etmeden kendi haklarını

yapıcı bir şekilde koruyabilmelerine yönelik becerileri öğretmek.

Uygulama zamanı: Psikolojik danışma sürecinin eylem aşamasında uygulanabilir.

Uygulama şekli: Girişken davranışın sınırları ve yararları konusunda bilgilendirme yapılır.

Aşamalı olarak örnek olay üzerinden nasıl yapılacağı anlatılır.

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Danışanın üstesinden gelebileceği küçük adımlar

yararlı olabilir. Yapacağı davranışlarda terapistin yönlendirmesinden öte gönüllü olması ön

planda olmalıdır.

Kurgusal Örnek: Mahmut beyin evinin altında garaj bulunmaktadır. Garaj kapısının

önüne park yapan araçlardan dolayı bazen işe geç kalmış bazen hastaneye bazen de bir

randevuya geç kalmıştır. Eşi, bu sorunu çözmesi için Mahmut beyi çok zorlamıştır.

Mahmut Bey de kapının önüne park yapılmaması için tabela asmış ve bir süre kimseye

tepki göstermeden sessiz kalmayı tercih etmiştir. Fakat park yapmaya devam etmişlerdir.

Bir Pazar günü eşi piknik için hazırlık yaptıktan sonra garaj kapısının önünde park yapmış

araçları görünce artık bu soruna bir çözüm bulması gerektiğini söyler. Mahmut Bey öfke

ile dışarı çıkıp sokakta bağırmaya başlayınca kargaşa yaşanıyor ve ardından kavga çıkıyor.

Sonunda Mahmut Bey mahalleliler üslubundan dolayı onu haksız görüyorlar. Olay iyice

çözümsüz hale gelince evine dönüyor ve eşinin tepkisiyle karşılaşıyor. Terapiste,

beceriksiz pısırık hissettiğini söylüyor. Arık meselenin park yeri değil gurur meselesi



olduğunu belirtiyor. Terapistle birlikte etkili kendini ifade yolları üzerinde duruyorlar.

Terapist, kendine ve başkalarına zarar vermeden hakkını arama davranışları hakkında

bilgilendirmeler yapar.

8. PROBLEM ÇÖZME

Amacı: Danışanın çalışmak istediği problemini netleştirerek alternatif tepkilerin neler

olabileceğini ve işlevsel olmayan inançları değerlendirmek.

Uygulama zamanı: Sadece belirli bir evrede sınırlı olmamakla birlikte psikolojik danışma

sürecinin başlangıç ve geçiş evrelerinde uygulanabilir.

Uygulama şekli: Danışana, problem yaşadığı durumlarda neler düşündüğü ve aşmak için

neler denediği sorulur.

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Danışanın gerçekten üzerinde çalışmak istediği konu

iyi belirlenmelidir.

Kurgusal Örnek: Yeme bozukluğu tanısı alan Burcu psikiyatrik tedavinin yanında

psikoterapi de görmektedir. Terapi sürecinde, aşırı yemek yeme davranışının kendisini iyi

hissetmediği ve yalnız olduğu durumlarda daha da artış gösterdiğini fark etmiştir. Terapist

olumsuz durumlarda neler düşündüğünü sorar. Kötü hissettiği zamanlarda yapabileceği

alternatifler üretmek için terapistle işbirliği yapmaktadır.

9. ZİHİNDE CANLANDIRMA

Amacı: Hayal kurma yoluyla otomatik düşünceleri ortaya çıkarmak

Uygulama zamanı: Terapist, danışanın otomatik düşüncelerinin neler olduğunu

belirlemekte zorlanıyorsa

Uygulama şekli: Terapist danışandan, baş etmekte zorlandığı bir durumu zihninde

canlandırmasını ister

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Problemli duruma ilişkin duygular tetikleneceğinden

dolayı danışanın açığa çıkan duygularını iyi gözleyip bunlar bilişlerle ilişkilendirilmelidir

Kurgusal Örnek: Esra hanım yurt dışı vizesi alabilmek için Almanca dil kursuna

gitmektedir. Kursta yapılan deneme sınavların yüksek puanlar almaktadır. Fakat sıra

uygulamaya gelince tüm bildiklerini unutuyor gibi olmaktadır. Esra Hanım emeklerinin



karşılığını, akıcı bir şekilde konuşarak almak istemekte ancak gerçek bir yabancıyla

karşılaşıp konuşamamaktan dolayı kaygılanmaktadır. Çünkü vize alabilmesi için oldukça

akıcı konuşması gerekmektedir. Terapist, Esra hanımdan vize mülakatında ve soru

soranların anadillerinin Almanca olduğunu zihninde canlandırmasını istemiştir. Bu

canlandırma sürecinde terapist Esra Hanıma gerekli yardımı yaparak neler düşündüğünü ve

hissettiğini birlikte ele alırlar.

10. ROL OYNAMA

Amacı: Danışanın sosyal ortamlarda işine yarayacak davranışlarla ilgili prova yapmasına

yardımcı olmak

Uygulama zamanı: Psikolojik danışma sürecinin eylem aşamasında uygulanabilir.

Uygulama şekli: Danışanın zorlandığı durum ya da davranışların rol yaparak

canlandırılması ve işlevsel olmayanların yerine alternatif davranışların sergilenmesi

şeklinde uygulanır.

Dikkat edilmesi gereken noktalar: Bu teknik hakkında danışan yeteri kadar

bilgilendirilmeli ve olası tepkiler geliştirmesi için hazırlanmalıdır.

Kurgusal Örnek: Mustafa, yaptığı bazı hatalı davranışlarından dolayı arkadaşı Ekrem den

özür dilemek istemekte fakat nasıl bir tepkiyle karşılaşacağını kestirememektedir. Çünkü

Ekrem’in kızgın olduğunu hissetmektedir. Terapist, Mustafa’dan Ekrem’le konuştuğu ve

özür dilemeye çalıştığı bir zamanı canlandırmasını ister. Canlandırmadan önce terapist rol

oynamayla ilgili kısaca bilgilendirir.



GESTALT TERAPİ TEKNİKLERİ (ÇINAR KAYA)

Fritz Perls’in en temelde geliştirdiği ve temel özeliklerini belirlediği Gestalt Terapi

(GT) yaklaşımına göre insanlar, onları oluşturan parçalardan farklı bir bütün olarak

tanımlanmaktadır. Bu yaklaşıma göre terapinin amacı, bireylerin kişiliklerinin

bütünleşememiş yönlerinin farkına varmalarına, bu yönleri kabul etmelerine ve bunları

bütünleştirmelerine yardımcı olmaktır. Söz konusu bütünleştirmeyle bireylerin

bağımlılıktan kurtulup kendine yeter hale gelmeleri ve onları sınırlayıp baskılayan dış

destekten içsel desteğe dönmelerine yardımcı olmak amaçlanır. GT yaklaşımında içerikten

ziyade o andaki gerçekleşen süreç önemlidir ve terapi ilişkisi “burada ve şimdi” olmalıdır.

Hinksman’a göre psikolojik yardım sürecinde ulaşılmak istenen üç temel hedef vardır:

1. Danışanların dünyanın içinde bulundukları sosyal ilişkilerin ve farkına varmaları,

2. Danışanların ilişkilerinin ve yaşanılan dünyanın ve başkalarınca nasıl

algılandığını fark etmeleri,

3. İlişki ve yaşam sürecindeki özellikler ile ulaşılması istenen durum arasındaki

köprünün nasıl kurulacağına ilişkin farkındalık belirlemektir (akt., Atlı, 2013).

Aşağıda GT yaklaşımında kullanılan bazı teknikler, bunların amaçları,

uygulanabileceği durumlar, bu teknikler kullanılırken dikkat edilmesi gereken konular

sunulacak ve tekniklerin uygulaması kurgusal olgular üzerinden örneklendirilecektir.

Terapistin kendini açması

Tekniğin amacı

Danışanın kendisi ve terapistle ile ilgili geri bildirim almasını sağlayarak terapi

sürecini kolaylaştırmaktır.

Uygulama şekli

Terapist terapi sürecine ve danışana ilişkin kendi kişisel duygu ve düşünceleri ile

ilgili paylaşımlar yapar. Bu paylaşımlar terapistin gördüğü duyduğu şeylere ilişkin

olabileceği gibi duygusal tepkilerini de içerebilir.



Uygulanabileceği durumlar

Kendini açma özellikle ilgili paylaşımlar özellikle danışanın farkında olmadığı ve

terapistin farkında olduğu ve kendiliğinden danışma sürecinde keşfedilmesi kolay olmayan

ve danışana katkı sağlayarak terapi sürecini olumlu etkileyeceği düşünülen durumlarda

başvurulabilecek bir tekniktir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar

Terapistin bu yöntemi etkin bir şekilde kullanabilmesi için danışana ilişkin kendi

karşı aktarımlarının bilincinde olması ve bu tür paylaşımların danışana zarar vermemesi ve

terapi sürecine olumsuz etki etmeyecek paylaşımlar olmasına dikkat edilmelidir.

Kurgusal Örnek

Danışan kendisinin hiç sıcak bir insan olmadığını ve arkadaşlarını farkında

olmadan kendisinden uzaklaştırdığını söyler.

Terapist ise bu cümlelerin ardından “bana soracak olursan görüşmeye geldiğin ilk

günden bu yana hep senin gayet sevecen bir insan olduğunu hissettim” diyerek kendi

gözlemini ve duygularını aktarır.

Diyaloglar



Tekniğin amacı

Bu teknikle farkındalık oluşturmak ve bitirilmemiş işleri bitirmek amaçlanır. Bu

teknikle aynı zamanda genel amaç olan kişilik bütünleşmesine ulaşılmaya çalışılır. Bu

teknikte danışan ve terapistin birbirinin fenomenal bakış açılarını algılamalarını da sağlar

(WEB2). Danışanların ne yaptıkları, nasıl yaptıkları, yaşamlarında neleri

değiştirebileceklerinin farkına varmaları ve kendilerine değer vermeleri ve kabul etmeleri

amaçlanır.

Uygulama şekli

GT’deki özel anlamıyla diyaloglar, danışanla terapist arasında, danışanın

kişiliğinin parçaları arasında danışanın şimdiki ya da geçmişte ilişki kurduğu bir başkasıyla

yapılan terapötik konuşmalardır. Bu konuşmaları yaparken terapist diyaloga konu olan

durumla ilgili çeşitli sorular sorarak danışana yardım eder. Bu sorular, ilgili olayın olası

sebepleri, duygular, düşünceler, önemli noktalar, ayrıntılar, çözümler, çözüm teşebbüsleri,

ilerlemeler, kurtulma girişimleri, o olmasaydı nasıl olurdu gibi çeşitli bileşenlerle ilgili

olabilir (WEB3). Bu tekniğin çok çeşitli kullanımları bulunmaktadır. Örneğin alttaki ses ve

üstteki ses diyaloğu GT’de kullanılan yaygın diyalog tekniklerinden biridir.


Danışanların hemen hemen bütün deneyimleri üzerinde çalışırken çeşitli diyaloglar

kurmasına yardımcı olunabilir.


Danışanın ilgili diyaloğu kurma konusunda hazır ve gönüllü olmasına dikkat

edilmeli, yoğun direnç yaşandığında diyalogların yoğunluğu azaltılmalı ya da başka bir

çalışmaya geçilmelidir.

Kurgusal Örnek



Ayşe oturumlarda sıklıkla kendini değersiz hissettiğinden bahsetmektedir. Terapist

Ayşe’nin önüne bir sandalye koyar ve önce oturduğu yerde kendini aşırı derecede değersiz

hisseden bir Ayşe’yi hayal edip onu konuşturmasını ister. Ayşe bu konuşmayı

tamamladığında bu sefer de karşı sandalyeye geçerek kendini aşırı derece değerli ve

diğerlerinden üstün gören bir Ayşe’yi hayal edip, önceki Ayşe’ye karşı onu konuşturmasını

ister…

Abartma



Tekniğin amacı

Danışanın tepkilerinin farkına varması ve farkında olmadığı yönlerini sahiplenerek

daha otantik hale getirmesine ve genel anlamda bütünleşme sürecine yardımcı olmaktır.

Uygulama şekli

Abartma tekniği esas olarak danışanın farkında olmadığı yönlerini yansıtan

davranışların ve özellikle de sözsüz ifadelerini fark eden terapistin bu davranışları

abartarak yapmalarını istemesi olarak özetlenebilir. Danışanın bazı beden hareketlerini

abartarak yapmaları istenebilir; ya da kullandıkları bir cümleyi daha sesli olarak tekrar

söylemesi istenebilir. Danışan abarttığı tepkilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışır;

terapist de bu sürece yardımcı olmaya çalışarak danışanın kişiliğinin farkında olmadığı bir

yönünü fark etmesi ve kabullenmesiyle sonuçlanabilir. WEB2


Terapist, danışanın fark etmediği ancak onun kişiliğinin önemli yönleri hakkında

ipuçları içeren sözlü ve daha çok sözsüz ifadeleri fark ettiğinde abartma tekniğini

kullanabilir.


Bu teknik özellikle danışanın bütünleşme ve farkındalık sürecine katkı sağlayacağı

düşünülen tepkiler üzerinde uygulanmalıdır.

Kurgusal Örnek

Ayşe, danışma seanslarından birinde annesinden bahsederken ayağını hızlıca

sallamaya başlamıştır. Terapist bu tepkisini fark eder ve ayağını daha hızlı sallamasını

ister. Bu şekilde danışan bedensel tepkisinin farkına varır ve bunun ne anlama geldiğini

anlamaya çalışır.

Rüya çalışması



Tekniğin amacı

GT kuramında rüyalar “bütünleşmeye giden kraliyet yolu” olarak ele alınmıştır. Bu

yaklaşımda rüyalar en spontan yaşantılardır ve rüyalardaki simgeler aslında kişiliğin

kutuplarını temsil ederler. Bu anlamda rüya çalışmaları kişiliğin bütünleşmesine yardımcı

olmayı amaçlar.

Uygulama şekli

Rüya çalışmalarında danışan rüyalarında gördüğü her bir bileşen üzerinde

paylaşımlar yapar, onların yerine geçer, onları konuşturur. GT sürecinde bu unsurların

benliğin kabul edilmeyen ve sahiplenilemeyen yönlerini ya da önemli kişileri temsil ettiği

düşünülür. Terapist bu imgeler üzerinde çalışmada süreci yönetir. Rüya çalışması

yapılırken yaygın olarak kullanılan yapılandırılmış bir yöntem de “rüya günlükleri”dir. GT

rüya çalışmalarında danışana yapılandırılmış yönergeler verilerek danışanın rüyalarını

hatırlamalarını kolaylaştırmak amacıyla telkinler verilebilir ve not tutmaları istenebilir

(WEB3). Kurgusal örnekte bunlardan biri verilmiştir.


Rüyaların anlatıldığı ve terapi süreci açısından anlamlı bulguların ortaya çıktığı

oturumlarda danışanın bu yaşantıları üzerinde çalışılabilir.


Rüyaların danışan açısından önemli olması gerekir ve içerdiği imgeler üzerinde

terapötik amaçlara uygun çalışmalar yapılmalı, danışanın yoğun direnci ve zarar görme

olasılığı ortaya çıkan durumlarda çalışma sonlandırılmalıdır.

Kurgusal Örnek

Danışma sürecinde bir seansın sonunda terapisti Ayşe’ye aşağıdaki yönergeyi verir:



Şimdi sana önümüzdeki seansa kadar rüyalarınla ilgili yapmanı istediğim bazı

şeyleri anlatacağım: Her gün yatmadan önce, yüksek sesle şu cümleyi tekrarla: " Yarın

sabah gördüğüm rüyaları hatırlayacağım." Bu cümleyi tıpkı bir zikir gibi yavaş yavaş on

kez söylemeni istiyorum. Yatağının yanında bir kâğıt ve kalem olsun, böylece rüyalarını

mümkün olduğunca ayrıntılı olarak kaydedebilirsin. Eğer rüya görmediysen uzan ve aklına

gelen ilk şeyleri yaz. Büyük ihtimalle bunlar bir rüyanın parçaları olabilir. Bu tür şeyleri de

not almanı istiyorum. Notlar üzerinde önümüzdeki seansta çalışırız.

Diğer hafta geldiğinde Ayşe kaydettiği bir rüya’da kendisini yeşil bir bahçede

çeşitli çiçekleri sularken gördüğünü ancak içinde bir sıkıntı olduğunu, aynı rüyada

sevmediği bir arkadaşını da gördüğünü anlatır. Terapist ise arkadaşının yerine geçmesini

ve o rüyayı şimdide yaşıyormuşçasına onun yerine geçerek onu konuşturmasını ister...

Kutuplarda çalışma



Tekniğin amacı

Giriş bölümünde ifade edildiği gibi GT yaklaşımına göre bireylerin benliklerinde

kabullenemedikleri ya da benliklerinin diğer parçalarıyla birleştiremedikleri yanları

bulunmaktadır. Danışanların farkında oldukları ve sahiplendikleri yönlerin dışında

benliklerinde sahiplenmedikleri yönleri de bulunmaktadır. Bu parçalardan bazıları

birbirinin zıddı özellikler taşır. Bu yönler GT’de kutuplar olarak ele alınmış ve terapi

sürecinin en önemli amaçlarından biri olarak bu kutupları farkına varılması ve sağlıklı bir

bütünleşme amaçlanır.

Uygulama şekli

Kutuplarla çalışma aslında birçok tekniğin içerisinde yer almaktadır. Bununla

birlikte aynı zamanda bir diyalog yöntemi olan üst-ben ve alt-ben arasındaki diyalog aynı

zamanda bir kutup çalışması olarak ele alınabilir. Rüya çalışmalarında da kutuplar arasında

diyaloglar kurdurulabilir. Sözgelimi yoğunlukla ilişkilerinde boyun eğici davranışlar

sergileyen bir danışanın içinde bunun tam tersi özellikleri temsil eden ancak diğeri kadar

ortaya çıkma olanağı bulamamış baskın bir yön bulunabilir. Kutupların farkında olan bir

GT terapisti bunlarla çalışırken kutupları birbirine yaklaştırmayı ve sağlıklı bir

bütünleşmeye yardımcı olmak için danışanı bu parçalar arasında farklı rollere girmeye ve

bunların en uç örneklerini deneyimlemeye davet eder.




GT yaklaşımında kutuplar merkezi bir konumda olduğu için birçok danışma

oturumunda kutuplarla ilgili ipuçları ortaya çıkabilir. Bu ipuçları başka teknikler

kullanılırken, örneğin bir rüya çalışmasında ya da diyalogda ortaya çıkabilir.


Danışanlar kutupları deneyimlemek için en uç örnekleri oynamakta zorlanabilir ve

yoğun direnç gösterebilirler. Bu direnç terapötik süreci olumsuz etkileyebilir. Bu

durumlarda çalışmanın yoğunluğu azaltılabileceği gibi başka bir alana da geçilebilir.

Kurgusal Örnek

Başarılı bir öğrenci olan Ayşe bu yönüyle arkadaşlarının takdirini toplayan bir

öğrencidir. Ama diğer yandan kendini sosyal açıdan yetersiz görmekte ve bu açıdan

başarısız olduğunu düşünmektedir. Terapisti Ayşe’den sırayla bu iki kutbu oynamasını

ister…

Farkındalık / beden çalışması



Tekniğin amacı

GT yaklaşımında, aslında en temel amaç farkındalık kazandırmaktır. Bu amaç,

terapötik süreci kolaylaştırıcı belirli bir veya daha fazla alanda olabileceği gibi, otomatik

hale gelmiş alışkanlıklar hakkında farkındalık kazandırmayı da kapsar. Farkındalık

çalışmaları kapsamında bedensel tepkiler üzerinde çalışılmasının temel amacı da söz

konusu otomatik tepkiler hakkında farkındalık kazandırmaktır.

Uygulama şekli

Terapist danışanın paylaşımlarında önemli gördüğü içerikler hakkında danışanın

farkındalık düzeyini arttırmak için duygularının üzerinde durmasını ve tepkilerini ayrıntılı

olarak duyumsamasını isteyebilir. Beden çalışmasında ise danışandan ses tonu, duruşu, jest

ve mimikleri ve diğer beden hareketleri gibi fiziksel tepkilerine dikkat etmesi istenir. Bazı

fiziksel duyumlar, çeşitli duygu ve düşüncelerle ilgili farkındalığın tıkandığı durumlarda

ortaya çıktığı kabul edildiği için bu duyumlar üzerinde çalışarak aslında duygu ve düşünce

düzlemindeki farkındalığı kazandırmak amaçlanmaktadır.


Danışanın terapi sürecinde farkındalığının oluşmadığı alanlar üzerinde çalışılırken

sergilediği fiziksel tepkilerin terapötik süreci kolaylaştıracağı düşünüldüğünde bu

tekniklere başvurulabilir.


Beden ve farkındalık teknikleri gerekli görülen durumlar dışında fazlaca

kullanılmamalı ve beden farkındalığının aslında benlik bütünleşmesine giden bir yöntem

olduğu unutulmamalıdır.

Kurgusal Örnek

Terapi sürecinde Ayşe ağlamaktadır ve çenesini sıkmıştır. Bunu gözlemleyen

terapist “bir şey denemek ister misin?” diye sorar. Ayşe başını sallar. Terapist “derin nefes

al ve verirken çeneni yavaşça aşağıya doğru bırak” der. Ayşe’nin gözyaşlarından bir damla

çenesinin üzerinde kalır. Terapist yavaşça “böylece kal” der. Ayşe bir süre bu durumda

kalır…



Sırayla herkese söyleme

Tekniğin amacı

Abartma tekniklerinde ve diğer birçok teknikte olduğu gibi danışanın, tepkilerinin

farkına varması ve farkında olmadığı yönlerini sahiplenerek daha özgül hale getirmesine

ve genel anlamda bütünleşme sürecine yardımcı olmaktır.

Uygulama şekli

Grup terapisinde terapist bir danışanın bir konu üzerinde fazlasıyla odaklandığını

düşündüğünde bütün grup üyelerine bununla ilgili birer cümle söylemesini ister. Aslında

bu teknikte de abartma özellikleri bulunmaktadır. Defalarca benzer cümleleri farklı kişilere

söyleyen danışan söz konusu içeriğe ilişkin farkındalığını daha ileri bir boyuta taşıyabilir.


Grup terapisinde danışanlardan birinin belli bir duygu, düşünce ya da konuya

fazlasıyla odaklandığı anlaşıldığında kullanılabilir.


Danışanın söz konusu paylaşımı yapmaya gönüllü ve hazır olmasına ve bunu

yapmaya hazır değilse zorlamamaya dikkat edilmelidir.

Kurgusal Örnek

Bir grup çalışmasında Ayşe, insanlara güvenmediğini söyler. Terapist ondan bütün

grup üyelerine sırayla “sana güvenmiyorum, çünkü …..” şeklinde cümlelerle bu

duygusunu ifade etmesini ister.

Sorumluluk alma



Tekniğin amacı

GT yaklaşımında genel amaç benliğin farkında olunmayan ya da kabullenilmeyen

yönlerinin benliğin diğer yönleriyle bütünleştirilmesi olduğu için danışanların farkına

vardıkları bu yönlerin sorumluluklarını alabilmeleri oldukça önemlidir (WEB1).



Uygulama şekli

Sorumluluk alma tekniği ya da danışanın kabullenmedikleri yönlerinin

sorumluluklarını almalarına yardımcı olma süreci birçok farklı şekilde yapılabilir. Örneğin

konuşma dilindeki bazı kelimeler ve kullanımların yerine kişisel sorumluluğu vurgulayan

kullanımlar teşvik edilir. Örneğin:

o “yapamam” yerine “yapmayacağım”;

o “yapmak zorundaydım” yerine “yapmayı seçtim”;

o “ihtiyacım var” yerine “istiyorum”;

o “mümkün değil” yerine “yeterince gayret etmeye gönüllü değilim” gibi

kullanımlar teşvik edilebilir (WEB2) .

o Ayrıca danışandan bazı cümlelerinden sonra “… sorumluluğunu alıyorum”

cümlesini de söylemesi istenebilir.


Danışan, sorumluluğunu yeterince hissetmediği ve kabullenmediği yönlerini ele

veren ifadeler kullandığında bu tekniklere başvurulabilir.


Danışanın duyguları seçimleri dışında kalan ve sorumlusu olamayacağı şeyler

(örneğin birinin kaybı, ya da bir kaza gibi) için bu teknik kullanılmamalıdır.

Kurgusal Örnek

Ayşe danışma seansında “bazı insanlarla geçinmenin imkânsız olduğundan”

bahseder. Bu cümleyi çok muğlak ve sorumluluktan uzak bulan terapist ondan “bazı

insanlarla geçinmekte zorlanıyorum ve bunun bana düşen sorumluluğunu alıyorum”

demesini isteyebilir.



Kaynaklar

Atlı, A. (2013). Yayımlanmamış Ders Notu. Aşağıdaki adresten erişilmiştir.

http://iys.inonu.edu.tr/webpanel/dosyalar/1154/file/6_%20Kisisel%20Rehberlik

%20(danisma%20kuramlari).pdf

Murdock, N. L. (2013). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuramları. Çev. Ed. Füsun

Akkoyun. Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.

WEB1: http://www.gestalt.org/yontef.htm

WEB2: Yayımlanmamış Ders Notu.

http://jgarrett43mu-mucoun607.blogspot.com.tr/2007/11/chapter-4-classic-gestalt-

techniques.html



VAROLUŞÇU TERAPİ TEKNİKLERİ VE ÖRNEKLERİ (AHMET

ÖZBAY)

TEKNİĞİN ADI: SÖZSÜZ DAVRANIŞLARA DİKKAT ETME

AMACI: Güzel söz söyleme sanatı varsa bir de güzel dinleme ve anlama sanatı vardır.

Dolayısıyla sözsüz davranışlara dikkat etmenin amacı danışanın anlaşıldığını ifade etmek,

sözcüklerle ifade edemediklerini yakalayarak daha iyi anlayabilmektir.

NE ZAMAN KULLANILIR: Sözcüklerden ziyade jest ve mimiklerinin az ya da çok

olduğu durumlarda.

NASIL KULLANILIR: Sözsüz iletişim; beden dili, jestler, mimikler, oturuş, duruş gibi

çeşitli tavırlarla kendini ortaya koyar. İnsanlar arası iletişimde, bireyin durumuna ilişkin

değerlendirmeleri taşıyan bu aracılara “sözsüz mesajlar”; bu mesajlarla yapılan anlatım

şekline de “sözsüz iletişim” denir. Sözsüz iletişim, sözlü iletişimi destekler niteliktedir. Bu

yüzden de sözsüz iletişime “İkincil mesaj kanalları” denir.

Sözsüz iletişim, beden dili diye adlandırılan, sözsüz anlatımlardır. Sesin tonlanarak

kullanımı mesaja farklı anlamlar yükleyebilir. Konuşulan dil, dilin kullanım şekli, ses tonu,

Yazılı iletişimdeki yazının biçimi, içinde bulunduğu ruhsal durum, gönderici veya hedef

kitle durumundaki kişinin dile getirmek istediklerine ilişkin bir anahtar oluşturur. Sözsüz

iletişimde, kişinin yüz ifadeleri, göz hareketleri, duruşu ve giyim kuşamı sesin özelliklerini

içerir.

Varoluşçu Terapide (VT) odak noktası, kişinin varoluşu olduğundan, VT danışmanları

danışanın sözsüz ifadelerini gözlemeye ve onların dikkatini buna çekmeye önem verir.

ÖRNEK: A adında bir danışanımız olsun. Danışman, A’nın sergilediği sözsüz işaretleri

gözler. Danışan, sürekli başı önde, bizimle göz göze gelmekten kaçmaktadır. Danışman,

danışana bu duruma odaklanmasını ve ne yaşadığını söylemesini ister. Danışan bunun



üzerine, kendisini dışlanmış, yalnız, üzüntülü hissettiğini, başkalarından kaçarak kendisini

rahatlattığını söyler.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Beden dilini çok iyi bilmek

gerekmektedir. Danışmanlar olarak beden dilini zihnimizde kaydedip danışanın bize ne

anlatmak istediğini daha kolay kavrayabiliriz.

TEKNİĞİN ADI: KENDİNİ AÇIĞA VURMA

AMACI: İletişim sırasında yardım alanın yardım edende ortaya çıkardığı güçlü duyguların

uygun bir şekilde ifade edilmesidir.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışanın anlattıklarına yardımcı olacağını ve kendisiyle

benzer duygu, düşünce ve davranışları yaşadığımızı hissettirmek gerekli olduğu anlarda

kullanılmalıdır.

NASIL KULLANILIR: Yardım eden kendisi ile ilgili bazı gerçek bilgileri sunar.

Kendisine, değerlerine, fikirlerine, duygu ve tutumlarına ilişkin bilgi verir. Yardım

isteyenin yalnız olmadığını hissetmesini sağlar. Saydamlık ve içtenlikle yapılması

gereklidir.

VT’de danışmanların kendi kişisel tepkilerini danışanları ile paylaşmaları oldukça

yaygındır. VT’nin değerlerine göre, danışman otantik olmalı ve orada olmalıdır.

Danışmanın kendini açması iki şekilde olur: terapi süreci hakkında ya da terapistin kendi

varoluşçu mücadelesi hakkında.

ÖRNEK: Danışman yeri geldiğinde danışana kendini açmalıdır. Kendi varoluşu hakkında,

hayat içerisindeki anlam arayışı ile ilgili bazı şeyler paylaşabilir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Kendini açığa vurma tekniği her

zaman kullanılmamalıdır. Aksi takdirde o ince çizgiden uzaklaşılıp profesyonel süreçten

çıkılıp arkadaşlar arası yapılan sohbete dönme tehlikesi bulunmaktadır.

TEKNİĞİN ADI: PARADOKSAL NİYET

AMACI: "Paradoksal İletişim" ile "imalı alay" arasındaki fark nedir? İmalı alay,

düşmanlığın nükte ile gizlenmiş halidir. İncitmeye ve bazen de acı verici ve yıkıcı olmaya

meyillidir. Paradoksal durumlar ise genellikle birisinin çaresiz sözlerine ve davranışlarına

yönelik cevaplardır. Niyet ise, saçmalıkları büyüterek konuyu çözmek ve açıklığa

kavuşturmaktır. İmalı alaylarda açıklama iğneleyici bir tarzda yapılır; paradoksal sözler ise

nükteyle kullanılır.



NE ZAMAN KULLANILIR: Danışman olarak danışana anlatmak istediğimizi örnekler

vererek anlatma gereği hissettiğimiz anlarda kullanılmalıdır.

NASIL KULLANILIR: En iyi bilinen VT tekniklerinden birisi paradoksal niyettir ve bu

teknik V. Frankl tarafından geliştirilmiştir. Daha çok Frankl’ın nevrotik korku olarak

adlandırdığı durum için kullanılmaktadır. Burada danışana sıkıntı veren semptom veya

problem ve yaşantıyı bilerek “sonuna kadar” yaşaması için onu cesaretlendirme vardır.

Yaşadığımız korku her ne ise, korkumuzu sonuna kadar yaşayınca, son derece büyük olan

bu korkumuz bizim insanca kendimize gülme seviyemiz ile bağlantı kurar ve korkumuzdan

uzaklaşırız. Bir başka deyişle, korkumuzu pratik olarak yaşamak, danışanın ve terapistin

bunun anlamını anlamasına yardımcı olmaktadır.

ÖRNEK: Son günlerde katıldığı bir davette A, popüler olmayan bir bakış açısına alenen

taraftar olunca, oradaki bir adam ona dönüp "Sen gerçekten bir aptalsın" demiş. A,

savunmaya geçmektense "Biliyorum. Tamamen bir aptalım. Aptallıktaki derecemin bir

ölçüsü bile yok. Bunun için ne yapabilirim?" diye cevap vermiş. Ona hakaret eden adam

hiçbir şey diyememiş ve davetteki herkes gülerek bunu eğlenceli bulmuş.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Bu teknik entelektüel seviyesi yüksek

olduğunu düşündüğümüz danışanlar için kullanılmalıdır, aksi takdirde anlatmak

istediğimiz amacının dışına çıkıp karşımızdakini üzebilir, kırabilir ve sonuçta profesyonel

süreç sonlanmak zorunda kalabilir ki bu hiç de isteyebileceğimiz bir şey değildir.

TEKNİĞİN ADI: DİKKATİ DIŞ DÜNYAYA YÖNELTME

AMACI: Kişiler arasında dış dünyaya ilişkin farkındalıkta, sözel yönerge takibinde, göz

temasında, dikkati toplama, yöneltme ve sürdürmede, karşılıklı etkileşimde önemli

düzeyde farklılıklar söz konusudur. Dolayısıyla bu teknik bu farklılıkları fark etmek

amacındadır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışanın danışma sürecinde çok fazla şeyin, olumlu ya da

olumsuz, kendisinden kaynaklandığını dile getirmeye başladığı anlarda kullanılmalıdır.

NASIL KULLANILIR: Dikkati dış dünyaya yöneltme, danışanın dikkatini dünyaya

yöneltmesi şeklinde olmaktadır. Bu teknik de V.Frankl tarafından geliştirilmiştir. Bu

konuyla ilgili olarak Frankl, bazı sıkıntılı insanların kendi içindeki süreçlere çok fazla

odaklanma eğilimi içinde olduklarını görmüş ve bununla baş etmek üzere kullanmıştır.

ÖRNEK: Daha çok kendi isteklerini, ihtiyaçlarını karşılamak için hayatını adayan bir

danışan ile karşılaşırsak ve bu danışanımız bu davranışlarını uzun bir süredir devam



ettiriyorsa, danışman olarak bu danışanı dış dünyaya yöneltmeli ve kendi dışındaki

olaylara, durumlara bakış açısını sorup neler hissettiğini araştırabilmeliyiz.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Danışma sürecinde çok fazla

konuşmayan danışanlara uygulanmaması gerekir.

TEKNİĞİN ADI: RÜYA ANALİZİ

AMACI: Rüyalar takıntıların haykırmasıdır. Rüya analizi yurtdışında psikiyatrik

tedavilerde sıklıkla uygulanmaktadır. Rüya tabiri ile karıştırılmamalıdır. Analiz için eğitim

almak, sembolleri bilmek şarttır. Rüya; rüya sahibi ve onun yaşamı ile ilgili ilişkilerin,

simgelerin ilişkilendirilmesini ve anlamlandırılmasını içerir.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışan danışma sürecinde kendi yaşamını etkilediğine

inandığı bir rüyasını anlatmaya başladığı zamanlarda kullanılmalıdır.

NASIL KULLANILIR: Rüya analizleri her 3 semavi dinde de mevcuttur. Bu anlamda

dinamikleri oldukça kuvvetlidir. VT uygulayıcıları da rüya analizine hayrandırlar. Fakat bu

noktada psikanalistlerden farklı düşünürler, psikanalistlerin yaptığı gibi psişik varlıkların

bilinçaltı çatışmalarına bakmak yerine, VT uygulayıcısı danışanın getirdiklerine onun nihai

konularının bir görünümü olarak bakmaktadırlar.

ÖRNEK: Şato gibi bir yerdeyim, salondan her iki yana sağa sola açılan merdivenler var.

Ve ben sol taraftaki merdivenlerin yukarısındayım, aşağı doğru iniyorum ve iki siyah

pelerinli adamların arasında Leonardo Da Vinci var çok yaşlı, sakalları ve saçları birbirine

karışmış ve çok uzun. Gözleri çok yorgun, buğulu ve ölmek üzere, onu dikkatle izliyorum

ve tıpkı bir portresinde olduğu gibi diye düşünüyorum. Sonra bana taş bir küre uzatıyor ve

ölüyor leonardo. Sonra yukarı çıkıyorum ve merdivenlerin başında olan aslan heykellerinin

canlanışını izliyorum. Hiç zarar vermiyor ama aslan oradan oraya atlıyor ve

onu seyrediyorum.

Burada anlatılan örnek rüyada, danışman, danışanla birlikte bu rüyanın anlamını incelerler,

bunun danışanın ailesi ile olan ilişkisini, kendisini nasıl hissettirdiğini araştırırlar. Bu

rüyanın danışanın yaşamına anlam vermek için yeni kaynaklar oluşturup oluşturmadığına

dikkat ederler.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Her imaj ve simge incelenmeli ve rüya

sahibi için anlamı saptanmalıdır. Rüya tabiri ile kesinlikle karıştırılmamalı ve bu teknik

üzerinde yoğun araştırma ve çalışma yapıldıktan sonra kullanılmalıdır.



TEKNİĞİN ADI: PARANTEZE ALMA

AMACI: Danışma sürecinde danışanın dini, ırkı, cinsiyeti, sosyo-ekonomik durumu,

yaşantısı, eğitim durumu vs. ne olursa olsun karşımızdakini ya da karşımızdakini olduğu

gibi kabul etmeyi amaçlamaktadır.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışma sürecine başlamadan önce uygulanmaya başlanır

ve danışma süreci içinde de devam eder ta ki danışma süreci sonlanana kadar.

NASIL KULLANILIR: VT uygulayıcılarını kullandığı paranteze alma tekniği ile

fenomenolojik tanıma göre kullanılan paranteze alma kavramı arasında fark vardır.

Fenomenolojik yaklaşıma göre, ideal özler alanı duyularla algılanan tüm nesnelerin

ötesinde bulunur. Bununla birlikte, onlar asla havada, boşlukta kalan şeyler değillerdir.

İdeal özler de duyusal yaşantılara dayanır. Ancak bu yaşantılar, birçok rastlantılar ve arızi

niteliklerle yüklü olduklarından, özlere yükselebilmek için, onları bir yana bırakmak ya da

'parantez içine almak' zorundayız.

Husserl'e göre, felsefe bir bilimdir. Felsefe zihne verilmiş olan özlerin tasvir edilmesinin

bilimidir. Şu halde, Husserl'in felsefesinde en önemli nokta, zihne verilmiş olan varlığın

özünü algılamaktır. Bunun için de fenomenolojik yöntem kullanılarak, varlığın özünü

meydana getirmeyen somut özellikler ayıklanır. Varlığın somut özellikleri parantez içine

alınmak suretiyle ayıklanınca, onun bireysel yanı ortadan kaldırılmış olur. Bu ise onun

özüne varılması anlamına gelir.

VT uygulayıcılarına göre ise paranteze alma, uygulayıcının kendi inançlarını ve

yanlılıklarını danışanın dünyasını tamamen anlayabilmek için askıya alması demektir.

ÖRNEK: Bir danışman olarak hangi dini, siyasi, yaşamsal vb. inançlarımız ve

değerlerimiz varsa bunları danışma ortamına kesinlikle katmıyoruz, bunun için çaba

göstermeliyiz, bir anlamda inançlarımızı ve değer yargılarımızı parantez içine alıyoruz.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Öncelikle danışman olan kişinin kendi

sınırlarını iyi belirlemiş olması gerekir. Ben bir danışman olarak herkese danışmanlık

yapabileceğime inanmıyorum ki bu konudaki sınırsız tutuma da karşıyım. Örneğin, (Allah

korusun) kız kardeşime tecavüz eden bir kişiye ya da erkek kardeşimi öldüren bir caniye

psikolojik destek veremem. O bakımdan bazı duygularımı, düşüncelerimi paranteze alıp

danışma sürecine başlayamam. Hal böyleyken danışmanın sınırlılıklarını iyi bilmesi

gerekir.



TEKNİĞİN ADI: YÖNLENDİRİLMİŞ FANTEZİ

AMACI: Danışanlardaki ölüm farkındalığını artırmak.

NE ZAMAN KULLANILIR: Danışanın çok değer verdiği bir yakınını kaybettiğinde ve

kişinin kendi yaşamının muhasebesini yaptırmak istediğimizde bu tekniği kullanmalıyız.

NASIL KULLANILIR: VT uygulayıcıları bu tekniği, diğer kuramcılardan farklı olarak

ölüm farkındalığını arttırmak için yararlanmış ve kullanmışlardır. Uygulayıcı, danışandan

bir şekilde kendi ölümünü düşünmesini ister, cenazesinin nerede, ne zaman, nasıl

olduğunu, arkasından neler söylendiğini hayal etmesini ister.

ÖRNEK: danışman danışandan ölüm anını ve sonrası durumları hayal ettirerek, o güne

kadar yaşadıklarının bir muhasebesini çıkarmasına yardımcı olur, hayattan ne elde ettiğini,

hayata neler kattığını, yakınındakileri, uzağındakileri daha iyi hissetmesine yardımcı olur.

Danışan bu hayatta yalnız olup olmadığını da bu sayede daha iyi kavrar. Yaşamındaki

anlamın ne olduğu daha açık olarak ortaya çıkmış olur.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR: Doğum nasıl ki yaşamın bir parçası ise

ölüm de aynı şekilde bu hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır. Her canlı ölümü tadacaktır.

Ancak ölüm kavramı birçok insanı bulunduğu stresli ortamı daha da

gerginleştirebilmektedir. Dolayısıyla bizlere yardım almak için gelen bireyleri iyi

tanıdıktan sonra ve ancak ölüm farkındalığının kazandırılması o kişide olumlu

değişikliklerin olacağına inandığımız vakit kullanılmalıdır.



ÖYKÜSEL TERAPİ (Banu YILDIZ)

İNSAN DOĞASI GÖRÜŞÜ: Öyküsel terapi, insanların sağlıklı, yetenekli, becerikli ve

çözüm üretebilecek, yaşamlarını zenginleştirebilecek yeni hikayeler kurabilecek kapasiteye

sahip olduğuna inanan iyimser varsayıma dayanmaktadır.

TERAPÖTİK TEKNİK VE YÖNTEMLER: Etkili bir öyküsel terapi uygulaması, teknik

kullanmaktan çok terapistin yaklaşımı ve tutumuna bağlıdır. Danışanları, kendi

hikayelerini farklı bakış açılarından görebilmeleri için cesaretlendirecek bir ortam

yaratabilecek terapistin kişisel özellikleri üzerine kurulmuştur. Danışanların yaşamlarında

yeni anlamlar ve yeni olanaklar bulabilmelerinde onlara yardımcı olacak şekilde

uygulanmaktadır.

Sorular:

Amaç:

Sorular genellikle döngüsel bir yapı gösterir ya da ilişkiler ile ilgilidir ve danışanların yeni

yollar bulmasına yardımcı olmak için tasarlanmışlardır. Soru sormanın amacı, kademeli

olarak danışanın deneyimini keşfetmesini ya da inşa etmesini sağlamaktır. Böylece terapist,

takip edilecek yolun hangisi olduğuna karar verebilecektir. Öyküsel bir yaklaşımı kullanan

terapistler, problemin varlığının sürmesini sağlayan danışanın konuşma biçimini bozmayı

ve değiştirmeyi hedeflerler. Terapistler, soru sorma sürecini kullanarak danışanlara, kendi

yaşam durumlarının farklı yönlerini araştırmada fırsat yaratırlar. Böyle yaparak adı

konulmamış kültürel varsayımları ortaya çıkarırlar. Bu varsayımlar sorunun orijinal

yapısının en önemli taraflarındandır. Terapist, sorunların ilk kez nasıl ortaya çıktığını ve

danışanların kendilerine bakışlarını nasıl değiştirdiğini anlamaya çalışırlar.

Nasıl uygulanır?:

Sorular genellikle saygılı, meraklı ve açık bir şekilde sorulur. Terapist soruları danışan

hakkında hiçbir şey bilmediğini var sayarak sorar. Danışanlar, terapistin sorduğu soruların

yanıtlarını zaten bildiğini düşünmezler. Psikolojik danışman sürekli olarak, danışanın

deneyimini kavramaya çalışan bir konumdadır.



Örnek:

Sonraki bölümlerde soru çeşitlerine yer verilmiştir.

Dikkat edilmesi gerekenler:

Öyküsel terapistler, bilgi kazandıracak değil, deneyimleri harekete geçirecek sorular

sorarlar.

Dışsallaştırma ve yapıyı ortaya çıkarma:

Amaç:

Öyküsel terapistler, sorunun kişi olmadığına, sorunun sorun olduğuna inanırlar. Öyküsel

terapistler, danışanların güçlüklerine ait hikayelerin yapısını bozmalarında onlara yardımcı

olurlar. Bunun için, bir olay hakkında yapılan ve gerçekmiş gibi kabul edilen varsayımlar

bozulur. Dışsallaştırma, öykünün sahip olduğu gücün yapısının bozulması, sorunla kendini

özdeşleştirmiş kişinin sorundan ayrılması ve kimi zamanda buna bir ad verilmesi sürecinin

bir basamağıdır. Danışanların nesnelleştirilmesi yerine sorunların nesnelleştirilmesi

amaçlanır. Danışanlar kendilerini sorun olarak gördüklerinde, sorunlarıyla etkili bir

biçimde mücadele edebilecek yolları sınırlandırmış olurlar. Kullanılan dildeki bu ince fark,

danışanların sorunlarını kendi dışlarına çıkarabilmelerine ve böylece mücadele etmelerine

neden olur. Sorunun bireyden ayrılması, umudu artırır ve kendini suçlamak gibi özel

hikaye kalıplarına karşı danışanların bir tavır takınabilmelerini kolaylaştırır.

Nasıl uygulanır?:

Kişiyi sorundan ayırmada kullanılan yönteme dışsallaştırma konuşmaları (externalizing

conversations) denmektedir. Dışsallaştırma konuşmalarını yapılandırmanın iki yolu vardır;

birincisi kişinin yaşamında sorunun etkisini belirlemek, ikincisi, kişinin yaşamının sorunun

gelişimi üzerindeki etkilerini belirlemektir.

Örnek:

Kişinin yaşamında sorunun etkisini belirlemek; buradaki temel soru şudur: “Bu sorun

yaşamınızda ilk kez ne zaman ortaya çıktı?” terapistin işi, sorunun, izini ilk çıktığı andan

şu ana kadar olan süreçte danışanlar tarafından takip edilmesini sağlamaktır. Terapistler,

“Eğer sorunlarınız bir ay daha sürecek olsaydı, bu sizin için ne anlam ifade ederdi?”,

sorusunu sorarak, sorunun üzerinde bir gelecek tasarımında bulunurlar.



Örnek:

Kişinin yaşamının sorunun gelişimi üzerindeki etkilerini belirlemek; danışanın sorununun

yaşamını tamamen yönlendirmediğini anlamasına yardımcı olur.

Depresyon size ne zamandır üstünlük kuruyor?

Bu depresyona karşı durduğunuz ve onun kazanmasına izin vermediğiniz zamanlar oluyor

mu?

Problemin haritalandırılmasına örnek sorular:

Problemin nedenleri yerine etkilerinin sorulduğu tekniğe ‘problemin haritalandırılması’

denir.

Suçluluk duygusu seni nasıl etkiliyor?

Bu duygunun neden olduğu diğer etkiler neler?

Suçluluk duygusu deyince ne anlıyorsun?

Bu sorularla danışana ve aile üyelerine probleme dair kendi inançlarını ve problemleriyle

ilişkilerini değiştirmeleri için fırsat verilir.

Çok özel sonuçlar elde etme çabası (Biricik sonuçlar-parlayan olaylar):

Amaç:

Sorunlu hikayeyle ilgisi olmayan herhangi bir yaşantıya ilgi çekmek için bu sorular

sorulur. Bu sorular, sorunun oluşmadığı ya da sorunla başarılı bir şekilde başa çıkıldığı

anları belirlemeyi amaçlamaktadır.

Nasıl uygulanır?:

Terapist danışanlara, sorunla ilgili olarak, seçim yapabildikleri ya da başarılı oldukları

anları sorar.

Örnek:

Öfkenize teslim olabilecekken buna karşı koyduğunuz bir an oldu mu?

Bu an sizin için nasıl bir şeydi?

Bunu nasıl başardınız?




Öyküsel yaklaşımda, dışsallaştırıcı sorulardan sonra, önemli sonuçları araştıracak sorular

gelir.

Göreceli etki soruları:

Amaç:

Terapistin problemin aile yaşantısını nasıl etkilediğini ve ailenin bu problemi ne denli

kontrol edebildiğinin ortaya çıkması için sorular sorulardır.

Nasıl uygulanır?:

Diğer aile üyeleri de kapsam içine alınarak sorulur.

Örnek:

Depresyon babanız üzerindeki etkisini arttırdığında aile yaşantınız bundan nasıl

etkileniyor? Gibi sorularla diğer aile bireyleri de kapsam içine alınır.


Daha ciddi vakalarda soru sorma tekniğinin daha geniş kapsamlı ele alınması gerektiğinde

kullanılmalıdır.

Alternatif öyküler ve yeniden yazma:

Amaç:

Öyküsel görüşmenin dönüm noktası, danışanların, sorunla sarmalanmış hikayeyle yaşamak

ile alternatif bir hikaye yaratmak arasında yapacakları seçimde yatmaktadır. Yeni öykülerin

yapılandırılması eskilerin yapılarının bozulmasıyla birlikte olur.

Nasıl uygulanır?:

Terapist, sorunlu hikayenin içinde gizlenmiş olan olumlu öğelerin ip uçlarını arar ve bu

uygunluğu temel alarak bir hikaye oluşturur. Terapist, biricik olasılıklı soruları kullanarak,

geleceğe odaklanır. Terapist ister kendiliğinden olan isterse de birbiriyle tutarlı sorularla



yürüyen bir konuşmayla, yeni olasılıkları çıkartmaya çalışır ve bu olasılıkları insanların

getirdiği hayat öyküsellerinin ve süreçlerinin içine yerleştirir.

Örnek:

Kişide zaten bulunan uygun durumlar ortaya çıkarılmaya çalışılır.

Öyküsel terapist başlangıç için şu soruyu sorar:

“Bu sorunun etkisinden kurtulduğunuz hiç oldu mu?”.


Alternatif hikayelerin ya da öyküsellerin geliştirilmesi çok etkili bir umudun doğmasına

neden olur.

Kanıtın kayıt altına alınması (mektup):

Amaç:

Danışanların kazanımlarını bir araya getirecek tekniklerden birisi mektup yazmadır.

Terapist tarafından yazılan öyküsel mektuplar, oturumları kayıt altına alır ve sorunun

dışsallaştırma tanımını da içerebilir. Bu türden mektuplar aynı zamanda, danışanın bir

oturum sonucunda ortaya çıkan yeteneklerinin ve güçlü olma durumlarının kaydedilmesine

yararken, diğer taraftan da sorunun danışan üzerindeki etkilerini belgelendirir.

Nasıl uygulanır?:

Bu mektuplar ara sıra iki oturum arasında danışanlara postalanır. Bu mektuplar aynı

zamanda, kendi topluluklarında yaşayan diğer insanlara, danışanların sorunlarla baş

etmede güçlü ve başarılı olduklarını göstermek için de kullanılır.

Örnek:

Mektuplar için örnek bir kavramsal çerçeve;

Giriş paragrafı, danışanı yeniden bir önceki terapi oturumuna bağlar.

İfadeler, sorunun danışanın üzerindeki önceki ve şimdiki etkilerini özetler.

Oturum sonrasında terapistin üzerinde düşündüğü sorular danışana yöneltilebilir. Sorular

geliştirilmekte olan alternatif hikayeyle ilgili olmalıdır.




Mektuplar, terapide öğrenilenleri gündelik yaşama taşımayı kolaylaştırır. Öyküsel

uygulayıcılar, yeni hikayelerin, onları takdir edecek ve destekleyecek bir grup bulunduğu

zaman ancak yerleşik bir hal alabildiğine inanmaktadır. Yeni gelişmeleri takdir eden bir

grubun bilinçli olarak aranması söz konusudur. Mektup, tekniği bu amaca uygun olarak

kullanmalıdır.

Yıkıcı kültürel varsayımlardan sıyrılmak:

Amaç:

Kişiyi, kendini suçlamaya teşvik eden kültürel etkenlerin kavranması, danışanların hikaye

yapılarını bozmalarına yardımcı olur ve bunun yerine daha olumlu ve iyileştirici bir öykü

oluşturmalarını kolaylaştırır.

Nasıl uygulanır?:

Kültürel varsayımların ailenin öyküsündeki bağlantılarını keşfetmeye hizmet edecek

şekilde uygulanır.

Örnek:

Bu düşüncelere ve alışkanlıklara nasıl kapıldın?

Bu tür düşüncelerin gelişmesine neler neden oldu? gibi sorular sorulabilir.


Soruların danışanı kültürel anlamda rahatsız etmeyecek şekilde sorulmasına dikkat

edilmelidir.

KAYNAKÇA

Carr A. (1998). Michael White's narratıve therapy. Contemporary Family Therapy. 20(4).

Özü Ö. & Akpınar O. (2010). The basis of narrative therapy: reasons to be used as a tool

ofpsychosynthesis. Journal of Transpersonal Research, 2.

Parne M. (2006). Narrative Therapy, Second Edition. SAGE Publications, London.

Shapiro J. & Ross V. (2002). Applications of Narrative Theory and Therapy to the

Practice of Family Medicine. Family Medicine, 34(2).



Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi Teknikleri (Fatih USTA)

1- Dereceleme Soruları :

Amacı: Çözüm odaklı terapistler, duygular, ruhsal durum ya da iletişim gibi gözlenmesi

kolay olmayan insan deneyimlerindeki değişiklikleri saptamak için, derecelendirme

soruları kullanırlar.

Ne zaman kullanılır: Derecelendirme soruları, danışanın bireysel görüşünü, diğer

insanlara ilişkin görüşünü ve başkalarının kendi görüşünden etkilenip etkilenmediğini

tartışmak için kullanılır (Corey, 2005). Dereceleme soruları 2. ve daha sonraki seanslarda

kullanılır (Turnell & Hopwood, 1994).

Nasıl kullanılır: Derecelendirme sorusu genellikle “0 ile 10 değerleri arasında bir ölçek

düşünün. Bu ölçekteki 0 değerini terapiye ilk geldiğini an; 10 değerini de, bir mucizenin

gerçekleştiği ve sorunlarınızın tamamen çözüldüğü an olarak düşünün. Şu andaki kaygı

durumunuza kaç puan verirdiniz?” şeklinde sorulur. Danışan sadece 0’dan 1’e bile

ilerlemiş olsa, yine de gelişmiş sayılır. Bunu nasıl başarmıştır? Ölçekte bir numara daha

yukarıya gidebilmesi için ne yapması gerekmektedir ? Ölçeklendirme soruları,

danışanların, istedikleri değişikliklere ulaşırken atacakları adımlara ve bunun için

yaptıkları şeylere daha fazla dikkat etmelerini sağlar (Corey, 2005).

Kurgusal Örnek: Daha iyi bir iletişim için terapiye gelmiş bir çifte olan Ayşe ve Ahmet’e

terapist; Şimdi problem ve amaç için bir ölçek uygulaması yapmak istiyorum. 0 ile 10

değerleri arasında bir ölçek düşünün. Bu ölçekteki 0 değerini sürekli kavga ettiğiniz, hiç

anlaşamadığınız durumları; 10 değerini de, bir mucizenin gerçekleştiği ve sorunlarınızın

tamamen çözüldüğü an olarak düşünün. Terapiye gelmeden önce işler kötü giderken kaç

puan verirdiniz? diye sorar. Danışanlardan yanıtlarını alır. Sonra şimdi terapi başarılı olup

sonlandığında kaç puan sizi tatmin eder? diye sorar. Danışanda ilerleme varsa bunu nasıl

başarmıştır? Ölçekte bir numara daha yukarı gidebilmesi için ne yapması gerekmektedir?

gibi sorularla danışanın verdiği yanıtlar tartışılır.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Değerlendirmeyi yapan kişinin danışanın kendisi

olduğuna dikkat edilmelidir.



2- Mucize Sorusu Tekniği :

Amacı: Mucize sorusu Çözüm Odaklı Terapi’nin en önemli tekniği olarak kabul edilir. İlk

oturumda amacın oluşturulması için kullanılır. Mucize soru tekniği ile danışana sahip

olduğu güçlü yanları, olumlu özellikleri ve kaynakları fark ettirilerek kendileri için

gerçekçi hedefler belirlemeleri sağlanmaktadır.

Ne zaman kullanılır: Mucize soru, somut, gerçekçi ve erişilebilir amaçlar oluşturmada

yetersiz kalan bir danışanla çalışırken kullanılır.

Nasıl kullanılır: Danışana problemin artık yaşanmadığı, hayatını domine etmediği, bir

gelecek ve yaşam şekli detayları ile hayal ettirilmektedir (O’Connell, 2001). Mucize soru,

genellikle şöyle sorulur: “Eğer mucize olsaydı ve sorunun gece uyuduğunda

çözülüverseydi, bu sorunun çözüldüğünü nasıl anlardın ve değişen ne olurdu ?” Bu

sorudan sonra danışanlar, sorunlarının ağırlığına rağmen “değişen ne olurdu ?” sorusunun

yanıtını vermek için düşünmeye teşvik edilir.

Kurgusal Örnek: Boşanmış anne-babasının tekrar bir araya gelmesini isteyen Ahmet’e

terapist bu gerçekleşirse (anne-baba tekrar bir araya gelirse), sende nasıl bir farklılık

yaratır? diye sorar.

Ahmet: Bütün ailem tekrar birlikte olurduk.

Terapist: Peki, bütün ailenin bir arada olması, senin için ne sağlardı?

Ahmet: Ailemin bir parçası olduğumu hissederdim.

Terapist: Öyleyse senin için amaç, kendini ailenin bir parçası gibi hissetmek! Şeklinde bir

diyalog gerçekleşir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Mucize kavramını kavramsallaştıramayan küçük

danışanlarla çalışırken kullanılmamalıdır veya soru biraz değiştirilerek kullanılmalıdır.

Mesela soru “Eğer sihirli bir değneğin olsaydı ve senin başının üzerinde sallandığında

problemin kaybolsaydı, neler farklı olabilirdi ve kendini ne yapıyorken görmek isterdin”

3- İstisnai Sorular :

Amacı: Amaç sorunun yaşanmadığı zamanlardaki tutumların fark ettirilerek bugünkü

yaşantısında daha çok yararlanmasını sağlamaktır (O’Connell, 2001). İstisna soruları,

danışanın yaşamında şikayetin bulunmadığı zaman dilimlerindeki detayları ve bu zaman

dilimlerinde danışanın neleri farklı yapabildiğini araştırır (O’Hanlon & Weiner-Davis,

2003).



Danışanlara problemin problem olduğu zamanları sormak yerine, problemin yaşanmadığı

istisna zamanları sormak daha faydalıdır. Bu şekilde, bozuk olanı tamir etmeye

çalışmaktansa, zaten doğru ve iyi gitmekte olan üzerinde durmak daha kolaydır ( Sharry,

Madden, & Darmody, 2003). İstisnalar çözüm tohumları olarak düşünülebilirler. Çözüm

danışanın zaten sahip olduğu parçalardadır ve bu durumda iki soru önem kazanır.” Bunu

nasıl yaptın ve bunu tekrarlamak ya da daha sık yapmak için ne gerekir?” (George, Iveson,

& Ratner, 2003:8).

Ne zaman kullanılır: Mucize soru sorulduktan sonra.

Nasıl kullanılır: Danışandan problemin hayatını nasıl etkilediğini anlatması istenir.

Çözüm odaklı terapist, danışanı dinlerken bu sorunun yaşanmadığı, ya da daha kolaylıkla

üstesinden gelinen zaman dilimlerini belirlemeye çalışır. Danışanın geçmişte başarmış

olduğu çözüm yöntemlerini bugüne transfer etmesine de yardımcı olur. Önemli olan

sorunun yaşanmadığı zamanları keşfederek bu zaman dilimlerinde neler olduğunun ortaya

çıkarılmasıdır.

İstisnalar sıklıkla öğrencilerin mucize soruya ve Başka ne? Sorusuna verdikleri

yanıtlardan bulunur. Örneğin mucize sorunun ardından “Azcık bile olsa mucizenin bazı

kısımlarının hali hazırda gerçekleştiği andan bahseder misiniz?” şeklinde bir soru

sorulabilir. Bunun yanı sıra aşağıdaki soru kalıpları da kullanılabilir;

-Bu problemin yaşanmadığı zamanları anlatır mısınız ?

-Bu durumun olmadığı zamanlar hangileri?

-Bu kadar uzun sürmediği zamanlar hangileri?

-Bu kadar yoğun hissedilmediği zamanlar hangileri?

-Daha iyi hissettiğiniz zamanlar hangileri?

-Sizi en az rahatsız eden zamanlar hangileri?

-Bu dürtüye ne zaman karşı koyuyorsunuz?

Kurgusal Örnek:

Anne: Her zaman beni görmezden geliyor, yokmuşum gibi davranıyor. Okuldan gelince

direk odasına gidiyor ve orda ne yaptığını kimse bilmiyor.

Ayşe: Sürekli kavga ettiğimizi söylüyorsun. Odama gidiyorum böylece kavga etmemiş

oluyoruz.

Anne: Gördünüz mü? Benden kaçtığını kabul etti. Okuldan eve geldiğinde neden benimle

birazcıkta olsa okul veya başka bir şey hakkında konuşmadığını bilmiyorum. Önceden

alışkın olduğu gibi.



Terapist: Bir saniye. Ayşe, ne zaman okuldan eve gelip annenle okul hakkında konuştun?

Ayşe: Pek çok kere. Geçen dönem mesela.

Terapist: Bunu yaptığın zaman bir örnek verebilir misin?

Anne: Ben anlatabilirim. Geçen hafta böyle bir durum yaşadık. Bilim projesinin sergi için

seçildiğini heyecanlı bir biçimde anlattı bana.

Terapist: Daha fazla detay verebilir misiniz? Hangi gündü mesela?

Anne: Galiba geçen çarşambaydı.

Terapist: Ve o eve geldi.

Anne: Eve heyecanla geldi.

Terapist: Ne yapıyordunuz?

Anne: Her zamanki gibi akşam yemeği hazırlıkları yapıyordum. Ve heyecanla geldi ve ne

olduğunu sordum. Bilim projesinin sergi için seçildiğini söyledi.

Terapist: Mutluluk verici olmalı sizin için.

Anne: Evet öyleydi.

Terapist: Sonra ne oldu?

Anne: Üzerinde konuştuk. Projeyle ilgili her şeyi anlattı.

Terapist: Ayşe, Bu olayı hatırlıyor musun?

Ayşe: Tabi ki, Geçen haftaydı. Çok mutluydum.

Terapist: Güzel bir konuşma olduğunu söyleyebilir misin? İkiniz arasında güzel bir

konuşma olduğunu?

Ayşe: Elbette, kastettiğim bu benim. Ben her zaman odama gitmiyorum.

Terapist: O anda farklı olan herhangi bir şey var mıydı? Birbirinizle konuşmanız daha

kolay mıydı?

Anne: O heyecanlıydı.

Ayşe: Annem sadece dinledi. Başka bir şey yapmadı.

Terapist: Bu harika bir örnek. Teşekkür ederim. Şunu sormak istiyorum: Bu daha sık olsa,

Ayşe ilgilendiği ve onun için önemli olan şeyler hakkında konuşsa ve Annesi başka bir şey

yapmadan tüm dikkatini vererek onu dinlese. Daha iyi bir iletişim olmaz mı aranızda?

Ayşe: Evet. Kesinlikle.

Anne: Evet.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Özellikle amaçlarla birlikte kullanıldığında

etkilidirler.



4- İltifatlar :

Amacı: İltifat, danışanın başarılarını ve güçlü yönlerini onaylamak demektir. Danışandan

yolunda giden konularla ilgili davranışlarını aynen devam ettirmesi, istenilen sonucun

alınmadığı tutum ve davranışların durdurulması ve de yerine farklı bir yöntem denenmesi

istenir (O’Connell, 2001).

Ne zaman kullanılır: Danışan istisnai durumları anlattığında ve danışanın olumlu tutum

ve davranışlarından sonra.

Nasıl kullanılır: De Jong & Berg (1998)’e göre, iltifatın birkaç türü bulunmaktadır.

Doğrudan iltifat, terapistin danışanın cevabını olumlu değerlendirmesi ya da ona olumlu

tepki vermesidir. Örneğin, “Onu düşünmüş olduğun için çok zeki olmalısın!” Dolaylı iltifat

ise, danışan hakkında olumlu bazı şeyler ima eden sorudur. Örneğin, “Ev halkının bu denli

rahat olmasını nasıl sağlayabildin ?” Son olarak danışan, bizzat kendisine öz-iltifatta

bulunabilir: “Okula devam ettiğim için bazı çalışmalar da yapmam gerektiğine karar

verdim”. İltifatlar danışanın iyi yaptığı, işe yarayan noktaları vurgulamada yardımcı olur.

Kurgusal Örnek:

Terapist: Bana bazı şeylerin olduğu zamanlardan bahseder misin? Tahtaya bir şeyler

yazmak, kitaba bakmak, sıranda oturmak, derse zamanında gitmek gibi. Her bir ders için

dosyan var ve daha iyi notlar alıyorsun. Okul gezisine gitmek ve onur listesine girmek.

Bunlardan herhangi birini gerçekleştirdiğin bir zaman oldu mu? Bana bunlardan bahseder

misin?

Danışan: Daha önceden hep onur listesindeydim.

Terapist: Gerçekten mi? Demek onur listesindeydin. Müthiş. Bu oldukça zor olmalı.

Danışan: Evet.

Terapist: Onur listesinde olmak için neler yapman gerekiyor?

Danışan: İyi davranışlara sahip olman gerekir. Bütün çalışmalarını tamamlaman gerekir.

Davranışların ve notların iyi olmalı.

Terapist: Biliyorsun. Bütün zorluklara rağmen onur listesinde yer aldın. Onur listesine

nasıl girebildin? Onur listesinde olduğun zamanla şu an arasında farklı olan ne var?

Danışan: Bana söylenilen her şeyi ve ödevlerimi yaptım. Ve sonrada onur listesine girdim.

Terapist: Ahmet, bunu tekrar yapabilirsin eğer istersen. Çünkü bunu yapabilecek kadar

zekisin.



Danışan: Evet. Bunu yapabilecek kadar zekiyim. Fakat arkadaşlarımın yanındayken çok

konuşuyorum ve kafa şişiriyorum. Onlarla birlikte olmadığım zaman sadece ödevlerimi

yapıyorum.

Terapist: Evet. Daha önceden söylediğin gibi arkadaşlarınla çok konuşuyorsun ve bu

durum seni okul çalışmalarından alıkoyuyor.

Danışan: Evet.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Çok sık kullanıldığında etkisini yitirebilirler.

İltifatların gerçekçi ve davranışa dönük olması önemlidir.

5- Sürpriz Yapma :

Amacı: Teknik, eşlerle ve ailelerle çalışırken terapi sürecinin dışında orta çıkan pozitif

sonuçları tanımaya hizmet eder.

Ne zaman kullanılır: Amaçlara ulaşmak için bir ev ödevi olarak

Nasıl kullanılır: Eşlere veya ailelere aşağıdaki yönerge verilir:

-Şu andan gelecek seansımıza kadar diğer kişilere(eş, çocuk veya aile) en az iki sürpriz

yapmayı düşüneceksiniz. Sürprizin ne olduğunu onlara söylemiyoruz. Diğer kişilerin

görevi sürprizin ne olduğunu bulmak olacak. Seanslar arasında sürprizler hakkında

konuşmuyorsunuz. Gelecek seansta bu sürprizleri birlikte tartışacağız.

Bu görevde ailenin bir üyesi diğer üyelere sürpriz yapmak üzere talimat almıştır. Diğer üye

ise sürprizin ne olduğunu bulmak için sürekli sürpriz yapacak üyeyi gözlemleme talimatı

almıştır. Gelecek seansın başında diğer kişilere gözlemledikleri sürprizin ne olduğu sorulur

ve tartışılır.

Kurgusal Örnek: Terapist Ayşe ile görüşüp haftaya kadar anne-babasını mutlu edecek bir

sürpriz yapmasını ancak sürprizin ne olduğunu onlara söylememesini ister. Gelecek seans

anne-baba Ayşe’nin sürprizinin kendilerine kek yapmak olduğunu doğru biçimde tahmin

etmişlerdir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Sürprizlerin maddi olmasından çok davranışa dönük

olmasına dikkat edilmelidir.

6- Dışsallaştırma :

Amacı: Bir kişilik özelliği problem ile ilişkili olabilir. Dışsallaştırma tekniği ile terapist

problem ve danışan arasında bir boşluk oluşturmaya çalışır. Problem dışsallaştırılınca

bazen güçlenip bazen zayıfladığı üzerine düşünmek daha doğal ve kolay bir hale gelir.



Ne zaman kullanılır: Problem hakkında konuşurken

Nasıl kullanılır: Dışsallaştırma da problem benim yerine problem problemdir mantığı

vurgulanır.

Kurgusal örnek: Sürekli mükemmeliyetçi olduğunu ifade eden Ahmet’e danışan “Ben

mükemmeliyetçiyim” yerine “mükemmeliyetçilik hayatımı zorlaştırıyor”. Şeklinde kendini

ifade etmesini salık verir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Dışsallaştırmayı danışanın doğru anladığından emin

olunmalı. Dışsallaştırmanın problemi yok saymak olmadığını danışanın fark ettiğinden

emin olmalıyız.

7- Problemi Normalleştirme :

Amacı: Danışanların kaygılarını gidermek ve normal yaşamın zorluklarıyla yaşayan

bireyler haline getirmek amacıyla kullanılır. Bu teknik danışanların problemlerini daha

sakin bir biçimde ele almalarına ve bu problemi yaşayan bireylerin normal dışı

olmadıklarını fark etmelerine yardımcı olur.

Ne zaman kullanılır: Danışanların problemleriyle yüzleştirilmesi aşamasında

Nasıl kullanılır: Danışanlara onun yerinde başkaları da olsa benzer biçimde

davranacakları söylenir. Bu onlar için önemlidir çünkü kızgınlık hissettiklerinde ayrıca

kızgınlıklarının patolojik olduğunu da hissetmektedirler. Yani kızgınlıkları ve patolojik

biçimde davranmaları olmak üzere iki problemleri bulunmaktadır. Normalleştirme bu

kızgınlıklarını önlemeye ve gerçekte olan durumla yüzleşmelerine yardımcı olur. Terapist

danışana “Kızgınlığını anlıyorum. Şu an kızgın olman çok normal” şeklinde bir yönergeyle

problemlerini normalleştirmelerine yardımcı olabilir. Bu şekilde onları rahatlatır ve

kızgınlıkların ötesine geçmelerine nispeten yardımcı olur.

Kurgusal Örnek: Eşinden boşanmış, işinden atılmış bir danışan danışmada “Kafam

karmakarışık, kendimi kandırılmış, mutsuz ve bitkin hissediyorum” şeklinde durumunu

özetlemektedir. Problemlerin çocukluktan bu yana hayatından eksik olmadığını ifade

etmektedir. Danışan terapist diyaloğu aşağıdaki gibi devam eder;

Terapist: Son dönemde pek çok şey yaşamışsın.

Danışan: Evet, hepsi üst üste geliyor.

Terapist: Kızgınlığını anlıyorum. Şu an kızgın olman çok normal. Senin yerinde başkaları

da olsa benzer tepkiler gösterirlerdi.



Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Çok sık kullanıldığında etkisini yitirebilir.

Gerekmedikçe kullanılmamalıdır.

8- Yaz, Oku, Yak Tekniği :

Amacı: Bu teknik özellikle hayatımızda olumsuz hislere sahip olduğumuz ölmüş veya

hayatta olan birine karşı etkilidir. Bu bir eş, sevgili, aile, iş arkadaş olabilir. Bitirilmemiş

işlerin bitirilmesi amacıyla kullanılır.

Ne zaman kullanılır: Bitirilmemiş işlerle çalışırken kullanılır.

Nasıl kullanılır: Danışandan o kişiye bir mektup yazması istenir. O kişiye karşı ne

hissediyorsa bu mektupta hepsini ifade etmesi istenir. Ancak mektup o kişiye

gönderilmeyecektir. Terapist danışandan düşüncelerine sınır koymadan ne hissediyorsa

yazmakta özgür olduğunu ifade eder. Mektubu kimsenin görmeyeceğini ve

yargılamayacağını, onunla ilişkisine dair ne hissediyorsa yazmasını küfür bile edebileceği

belirtilir. Mektubu direkt o kişiye yazması önemlidir. Mektup bitince mektubu o kişi

karşısındaymış ve ona okuyormuş gibi yaşayarak yüksek sesle okuması istenir. Mektubu

birden fazla okuyabilir. Sonra dışarı çıkıp uygun bir ortamda mektubu, mektupla birlikte

olumsuz hislerini de yakması istenir.

Kurgusal Örnek: Sevdiği kişiyle evlendirilmemiş Ayşe terapide sevdiğiyle evlenmesine

müsaade etmeyen babasına karşı yoğun bir öfke duyduğunu ifade etmiştir. Danışandan

babasına bir mektup yazması, bu mektupta ona söylemek istediği her şeyi söylemesi,

mektubu o anı yaşıyormuşçasına okuması ve sonra yakması istenmiştir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Hayatta olan birine yazılıyorsa mektubun ona

gönderilmemesi önemlidir. Danışanın yaşadığı düşünce ve duygularla yüzleşmeye hazır

olduğunda kullanılması önemlidir.

9- İlk Seansta Verilen Görev :

Amacı: İlk seansın sonunda danışanın amaçlarını netleştirmesi amacıyla verilen bir çeşit

ev ödevidir.

Ne zaman kullanılır: Genellikle ilk oturumda verilir. Bu teknik ilk oturum ile ikinci

oturum arasını kapsar.

Nasıl kullanılır: Terapist danışana “Bir dahaki karşılaşmamıza kadar senden gözlem

yapmanı istiyorum. Bu süre boyunca ailende, evliliğinde, hayatında ya da ilişkilerinde

gördüğün ve hep olmasını istediğin şeyler hakkında düşün. Bunları bir sonraki oturumda



bana anlatabilirsin” denir. İkinci oturumda danışanlara, ne gözledikleri ve gelecekte nelerin

olmasını istedikleri sorulur. Bu etkileşim danışanın iyimserliğini ve gelecekle ilgili

umutlarını güçlendirir (Corey, 2005).

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Danışanın not tutmasının istenmesi unutmaması

açısından önemlidir.

10- Problemin Ne Olduğunu Bulma :

Amacı: Terapist danışanın probleminin ne olduğunu danışandan duymak için bu tekniği

kullanır.

Ne zaman kullanılır: İlk seansta kullanılır.

Nasıl kullanılır: Terapist danışana “Bugün seni buraya getiren sebep nedir” şeklinde bir

soruyla danışandan problemini anlatmasını ister.

Kurgusal Örnek: Alkol problemi olan bir danışanla örnek uygulama;

Terapist: Bugün seni buraya getiren sebep nedir?

Danışan: Bilmiyorum. İçme problemine bir çözüm bulabileceğini umarak geldim.

Terapist: Haftada kaç kere içiyorsun?

Danışan: Her gün.

Terapist: Her gün aynı oranda mı içiyorsun?

Danışan: Evet. 4 veya 5 yarım litrelik bira içiyorum her gün.

Terapist: Çok içince ne oluyor?

Danışan: Kendimden geçene kadar içmeye devam ediyorum.

Terapist: Ne zamandan beri kendinden geçinceye kadar içiyorsun?

Danışan: Yaklaşık iki yıldır.

Terapist: İki yıl. Başka kim çok içtiğini başka kimler faketti?

Danışan: Annem. Geçen hafta sonu içmememi söyleyince ona vurdum…

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Terapist, danışan problemini anlatırken sessizce

dinlemeli, yorum yapmamalı ve ara sıra başı ile danışanı onaylamalıdır (Turnell &

Hopwood, 1994).

11- Farklı Bir Şey Yapma :

Amacı: Bu teknik problemi çözmek için hayatında bir şeyleri değiştirmenin gerekliliğine

vurgu yapar.

Ne zaman kullanılır: Müdahale aşamasında.



Nasıl kullanılır: Danışandan problem durumda neler yaptığını düşünmesi istenir.

Değiştirebildiği herhangi bir şeyi değiştirmesi istenir. Bu değişim zamanlama, yer,

söyledikleri, beden dili gibi herhangi bir alanda olabilir.

Kurgusal Örnek: Okuldan eve dönen kızıyla her gün tartışmaktan şikayet eden bir

anneden, kızı eve döndüğünde farklı bir şey yapması ve kızının verdiği tepkileri dikkatli

bir biçimde izlemesi ve mümkünse not etmesi istenir. Anne beden dilini, söylediklerini

veya konuştuğu ortamı değiştirebilir.

12- Soru Sorma :

Amacı: Soru sorma bütün terapi modellerinde önemli bir iletişim aracıdır. Çözüm odaklı

terapide de bir iletişim aracı olarak kullanılır.

Ne zaman kullanılır: Terapistler soruları genellikle anamnez alırken, seans başında veya

ev ödevi kontrolü yaparken kullanırlar. Çözüm odaklı terapistler bunlarla birlikte ilk

iletişimi kurmada ve bir müdahale aracı olarak da iletişimi kullanırlar.

Nasıl kullanılır: Terapist danışana Nelerden hoşlanırsınız?, Ne konuda başarılısınız?,

Aileniz hakkında ne söylersiniz?, En iyi arkadaşınız sizi nasıl tarif eder?, Hobileriniz

neler ?, Bu seanstan en büyük beklentileriniz neler?, Mucizenin gerçekleşmesinin ilk

işareti ne olacak?, Hayatın sizin için iyi gittiğini nasıl anlayacaksınız?, Bu durumun

üstesinden nasıl geliyorsunuz?, Her sabah yataktan kalkmanıza güç veren şey nedir?,

İşlerin daha da kötüye gitmesini engellemek için neler yapıyorsunuz?, Bu türden bir

problemle geçmişte karşılaştığınızda nasıl çözüyordunuz?, Bu (başarı) size kendiniz

hakkında ne öğretti?, Şu anda kendiniz hakkında geçen hafta bilmediğiniz ne

biliyorsunuz?, Espri anlayışınız yola devam etmenize yardımcı olan niteliklerinizden biri

mi?, (Eşiniz) mucizenin gerçekleşmiş olduğunu nasıl anlayacak?

Kurgusal Örnek: Seans başında danışanın kişisel bilgilerini almak için terapist Ahmet’e

Bana biraz kendinizden bahseder misiniz?, Hobileriniz neler? Aileniz hakkında ne

söylersiniz? gibi sorular yöneltmiştir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Sorular sorgulayıcı bir tarzda sorulmamalıdır.

Terapistin evet ve hayır gibi kısa cevaplı sorular yerine, danışanın kendisini ifade

edebileceği soruları tercih etmesi önemlidir.



13- Geleceğe Dönük Sorular :

Amacı: Problem çözüldüğünde işlerin nasıl olacağını hayal edebilme yeteneği insanlar için

güçlü bir kaynaktır. Çözümü tasvir edebilme gücü çözüme ulaşmayı daha mümkün kılar

(Durrant, 1995). Bu teknik sayesinde danışan, sorununun çözüldüğü bir gelecekte

yaşamının nasıl olacağına ilişkin fikir sahibi olur.

Ne zaman kullanılır: İlk görüşmede kullanılır.

Nasıl kullanılır: Hastalara, çözümü detaylı bir biçimde tanımlamalarını ve bu çözüme

ulaşmalarında yardımcı olmayı sağlayacak, geleceğe odaklı, sorular sorulur. Bu amaçla,

genellikle şu sorular sorulur:

-Sorun çözüldüğünde sen ve diğer kişiler için durum nasıl olacak ?

- İşler daha iyi giderken sen neyi farklı yapıyor olacaksın?

- Senin ailen/arkadaşların işlerin daha iyi gittiğini nasıl söyleyecekler?

Kurgusal Örnek: Ailesiyle iletişim problemleri yaşayan Ali’ye terapist ailenle yaşadığın

sorun çözüldüğünde sen ve diğer kişiler için durum nasıl olacak? Diye soru yöneltir.

Danışanın verdiği yanıtlarla danışana sorunun çözüldüğü bir gelecek hayal ettirilir.

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Geleceğe odaklanırken geleceğin pozitif özellikler,

istenmeyenden ziyade istenenler üzerinden ifade edilmelidir. Gelecek hayal edilirken ifade

edilenlerin küçük, somut ve gözlemlenebilir olmalıdır. Danışanın söylediklerinin danışan

için önem taşıyan, gerçekçi, çaba gerektireceği düşünülen ve etkileşimsel olmasına dikkat

edilmelidir.



KAYNAKLAR

Corey, G. (2005). Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları. (Çev.

Tuncay Ergene). Ankara: Mentis Yayıncılık.

De Jong, P. D., & Berg, I. K. (1998). Interviewing for Solutions. Washington: Brooks/Cole

Publishing Company.

Durrant, M.(1995). Creative Strategies for School Problems: Solutions for Psychologists

and Teachers, New York: W.W. Norton& Company.

George, E., Iveson, C., & Ratner, H. (2003). Solution Focused Brief Therapy, Course

Notes, Brief Therapy Practice, London.

O’Connell, B. (2001). Solution-Focused Stress Counseling. Wiltshire: Cromwell Press.

O’Hanlon, B., & Weiner-Davis, M. (2003). In Search Of Solutions, A New Direction In

Psychotherapy, New York: W.W. Norton & Company.

Sharry, J., Madden, B., & Darmody, M. (2003). Becoming A Solution Detective,

Identifying Your Clients’ Strengths In Practical Brief Therapy, New York: The

Haworth Clinical Practice Press.

Sklare, B. G. (1997). Brief Conseling That Works: A Solution Approach for School

Counselors. California: Corwin Press Inc.

Turnell, A., & Hopwood, L. (1994). Solution Focudes Brief Theraphy: A first session

outline. Case Studies in Brief and Family Therapy, 8(2), 39-51.

Turnell, A., & Hopwood, L. (1994). Solution Focudes Brief Theraphy: An outline for

second and subsequent sessions. Case Studies in Brief and Family Therapy, 8(2),

52-64.



GERÇEKLİK TERAPİSİ SÜRECİ VE UYGULANAN TEKNİKLER

GT şimdiye odaklıdır ve GT danışmanları geçmişte olanlara sığınmayı iyi bir şey olarak

görmezler. Glasser "yalnızca geçmişteki bir mutsuzluğun tekrar ve tekrar gündeme

getirilmesinin bireye yardımcı olabileceği düşüncesini" reddeder. (Glasser, tarih

belirtilmemiş, s.1). GT danışmanları kusur bulmakla ya da suçlamakla uğraşmazlar. Şu an

ne yapılması gerektiğine ve danışanın yeni seçimler yapabilmesine odaklanır (Wubbolding,

2000).

İyi GT danışmanları geçmişte ne olduğuna bakmamalıdır ve danışanların şu anda

kişilerarası ilişki problemleri ile çalışmasına yardımcı olmalıdır (Glasser, tarih

belirtilmemiş). Kötü GT danışmanları, danışanlarının içinde bulundukları durumla

yüzleşmekten aciz olduklarını düşünürler, bu yüzden de danışanlarına yardım etmeleri

mümkün değildir.

GT danışmanları, danışanların seçmiş olduğu semptomlar üzerinde konuşarak bunun için

zaman harcamayı pek sevmezler, çünkü buna izin verildiğinde danışan gerçek

probleminden uzaklaşmaktadır, danışanın asıl problemi onun kişiler arası ilişkilerde

yetersiz olmasıdır. (Glasser, 2000b, s. 9). Danışanın kontrol edemeyeceği şeyler üzerinde

(başkalarının davranışları, geçmiş gibi) çok fazla zaman harcamasının bir anlamı yoktur.

Eğer bir danışan bu dış etkenlerin biri önemli olduğunu söyleyerek karşı çıkıyorsa,

danışman yaşamın adil olması konusunda kimseye hiçbir garantinin verilmediğini, emin

olunacak tek şeyin ise insanın kendisini değiştirebileceği olduğunu söyleyebilir.

Wubbolding (2000, 2007) danışma sürecini tanımlamak için WDEP* kısaltması:

kullanmaktadır. Bir GT danışmanı, danışanın isteklerini (wants) keşfetmesine yardımcı

olur. Yaşamlarının yönünü (direction) ve şu anda ne yaptıklarını (doing) onlara gösterir. En

önemlisi de, danışana şu andaki davranışlarının etkili olup olmadığını sorarak onun kendini

değerlendirmesini (evaluation) sağlar. Bunun ardından da danışanın basit ve bir

başarılabilir bir eylem planı (plans) oluşturmasına yardımcı olur. Artık plan oluştuğunda

danışmanı bu plana uyulmadığında getirilen bahaneleri kabul etmez. Eğer bir plan işe

başaramazsa başkası denenir- zaten mükemmel plan diye de bir şey yoktur {Glasser,

1992a)

GT danışmanları aktarım (transferans) ve karşıt aktarım (karşıt-transferans) gibi

psikallalitik temele dayalı olan kavramlarla ilgilenmezler. Bir GT danışmanı yalnızca

kendi kendisi olmalıdır. Aktarım konusundaki herhangi bir konuşma, danışan ve

danışmanın birlikte mevcut ilişkisinin sorumluluğunu almaktan kaçınmanın bir yolu olarak



görülür. Corey'e (2001) göre, Glassser Freud'un aktarımı (transferansı) danışanı ile kişisel

bir ilişki kurmaktan kaçındığı için yarattığını söylemiştir.

Fuller ve Fuller (1999, s.309-317) GT'de sekiz basamaklı bir yaklaşım önermektedir. Bu

basamakların hepsi gerçekte birer aşama değildir, bazıları danışmanlar için uyarılar ve

öneriler şeklindedir.

Basamak 1. Katılım: Danışman yalnız olan danışan ile arkadaşlık kurar.

Basamak 2. Şu andaki davranışa odaklanma: Danışman ve danışan birlikte danışanın şu

an ne yaptığını belirler.

Basamak 3. Değer yargısı: Danışan ve danışman, danışanın mevcut seçimlerini

değerlendirirler.

Basamak 4. Sorumlu davranışları planlama: Planlar mantıklı, net ve pozitif olmalıdır.

Basamak 5. Planın taahhüdü: Danışman danışana sorar "Bu planı mı uygularsın? Yoksa

Başka bir plan mı yaparsın?".

Basamak 6. Bahaneleri kabul etmemek: Danışan planı uygulamadığında cezalandırılmaz,

neden yapmadığına da bakılmaz. Danışman, danışana sadece "Ne zaman yapacaksın?" diye

sorar.

Basamak 7 Cezalandırmama: GT danışmanları danışanlarının davranışlarının sonucunu

yaşamalarına izin verirler, sonucunda ne olacağını onlara göstermeye ya da

cezalandırmaya çalışmazlar. Esasen, dışsal kontrol kuramının ölümcül yedi alışkanlığının

hepsi yasaktır.

Basamak 8. İşin ucunu hiç bırakmama: GT danışmanı, sürekli olarak danışanlarına

birçok kez denemek gerekse bile sonunda tüm problemlerin çözülebileceği mesajını

vermeye çalışırlar.


GT, diğer yaklaşımlardan farklı olarak danışmanların kullanması için birçok teknik

belirlememiştir. Tipik bir GT uygulamasında, şu konuların belirlenmesini sağlamak üzere

konuşma süreci yaşanır:

(a) Danışanın şu an problem olan ihtiyaçlarını karşılama ve davranışının ne olduğu ve (b)

danışanın ihtiyaçlarını karşılamak üzere hangi etkili davranış yollarının seçilebileceği.

SORUŞTURMA TEKNİĞİ



Tekniğin amacı: Terapistin genel amacı, danışanın yaşamının yönetimini eline geçirmesi

için onun yalın bir plan oluşturmasına yardımcı olmaktır. Soruşturmanın amacı, ihtiyaçları

ve mevcut davranışın ne olduğunu belirlemektir

Uygulama zamanı: Danışanın yaptığı seçimlerini sürdürmesi için de kullanılabilinir.

Aşağıdaki son iki soru, danışanın kendini değerlendirmesine yardımcı olmayı amaçlar.

Uygulama şekli: GT danışmanları büyük bir olasılıkla danışanlara pek çok soru soracaktır.

Howatt (2001,s,9) en çok kullanılan dört sorunun ne olduğunu belirlemiştir.

(a) Ne istiyorsun ya da gerçekten ne istiyorsun?

(b) Ne yapıyorsun?

(c) Planın nedir?

(d) Yaptıklarını yapmaya devam edersen ne olacak?

Bir diğer anahtar soru ise şudur: "Şu an yapmayı seçtiğin şeylerle (davranışlar ya da

düşüncelerle) ne elde etmek istiyorsun? (Glasser, 1992a, s.277). GT danışmanları, genel

değil daha çok spesifik konularla ilgilenirler (Glasser, 1992a). Danışanın iyi bir

değerlendirme yapabilmesi için seçeneklerinin ne olduğu ayrıntılı olarak belirlenmiş

olmalıdır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: GT danışmanları için önemli olan başka bir soru

daha vardır. GT danışmanı, hemen hemen neredeyse sürekli olarak danışana hayatında

neyin doğru gittiğini sorar (Wubbolding, 2000). Bu soru umudu sürdürme amacını güder

ve danışanın yeni seçimler yaparken güçlü olan yanlarının neler olduğunu ona gösterir.

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'a şu anki davranışlarıyla istediklerini elde edip edemediğini sorar. Davut

mutsuz olduğunu, bir işinin olmasını ve Taner ile olan ilişkisini düzeltmek istediğini kabul

eder. Davut, Ali'in sorusunu cevaplarken fazla bir şey yapmadığını, böyle devam ederse

düşkünler evine gideceğini ve Taner’in hiç dönmeyeceğini söyler.

Ali, Davut'un yapmış olduğu seçimlerinin bugün ne bakımdan işlevsel olduğunu ayrıntılı ve

spesifik olarak tanımlaması için ona rehberlik eder. Ona, daha farklı olarak ne planlar

yapabileceğini sorar. Davut, gelecek iki hafta içinde iki şey yapacağını söyler: Taner’i

arayarak görüşmek için randevu isteyerek ve iş seçeneklerinin neler olduğunu araştırmak.



Ali’nin, Donald’ın iş seçeneklerini araştırırken daha spesifik bir plan yapması için ısrarcı

olur.

BİBLİYOTERAPİ TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: GT'de danışanlar kitap okumaya, özellikle de Glasser'in kitaplarını

okumaya teşvik edilirler.

Uygulama zamanı: GT danışanlarını kısıtlayan bir zaman dilimi yoktur.

Uygulama şekli: . Glasser'in diğer kitapları ise ilişkileri anlamak ve çocuklarla çalışırken

yol gösterici olmak amacıyla yazılmıştır (Glasser, 2002; Glasser&Glasser, 2000).

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı, Seçim

Kuramı (Choice Theory) (Glasser 1998) adlı kitabıdır

Kurgusal Örnek:

Ali , Davut'a Seçim Kuramı ve Bir arada Olmak ve Bir arada Kalmak (Getting Tögether

And Staying Tögether) adlı kitaplarını verir. Davut, daha çok bilim kurgu kitaplarını

sevdiğini söyleyerek şaka yapar ama bunlardan birisini gelecek danışma oturumundan

önce okumayı kabul eder.

BEKLENMEYENİ YAPMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Beklenmeyeni yapmak, belirli bir teknik olmaktan daha çok danışanların

yaratıcı bir şekilde yaşamlarının sorumluluğunu almaları için onlara yardımcı olmak

şeklindedir.

Uygulama zamanı: Beklenmeyeni yapmayı gerçekleştirmek üzere, danışmanlar danışanın

semptomunu yaşamasını gerektiren paradoksal tekniklerden yararlanmayı düşünebilir.

Uygulama şekli:

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Eğer danışan semptomu yaşamayı kabul ederse

ve bunu gerçekleştirirse, o zaman bunun kendi seçimi olduğunu ve kontrolün onda

olduğunu kabul etmiş olur. Eğer semptomu yaşamamayı tercih ederse, o zaman da problem

kendiliğinden çözülecektir.

Kurgusal Örnek: Örneğin, bir çocuğa şimdi ağlama ya da ağlamak için daha sonra ki bir

zamanı bekleme seçeneklerinden birisini seçme şansı da verilebilir (Glasser, 1998).

YENİ BİR ÇERÇEVEYE YERLEŞTİRME TEKNİĞİ



Tekniğin amacı: Yenidenden çerçeveleme, danışanın durumuna farklı bir bakış açısı

geliştirmesine yardım eden paradoksal bir yaklaşımdır.

Uygulama zamanı: Örneğin, kompülsif bir danışan davranışı "dikkatli ve kasıtlı olmak"

şeklinde yeniden çerçevelendirebilinir.

Uygulama şekli:

Uygulamada dikkat edilecek hususlar:

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'un "heyecan bağımlılığı "nı, işini enerjik bir şekilde yapma olarak yeni bir

çerçeveye yerleştirebilir. Ali, Davut'ın bu davranışı yeni bir çerçeveye yerleştirerek

sergilemesi için, iş olasılığı olan 15 yeri bir gün içinde ziyaret etmesini isteyebilir.

MİZAH TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Davranış ve ifadeler ile komik bir durum yaratmak.

Uygulama zamanı: Örneğin, Glasser'in (2000a) danışanı Jerry'nin kompulsif davranışlar

gösterdiğinde kız arkadaşının "böğürden çalılarının etrafında dolanma" şeklinde bir

şarkının sözlerini mırıldanmasını alarak buradan şunu çıkarmıştır: "Kapıyı işte bu şekilde

kilitliyordu, (tekrar kilitliyordu, bir daha kilitliyordu"(s. 96). Bundan sonra her ne zaman

kapı kilitlemesi konusu olduğunda, bu sözlerin tekrarlanması komik bir durum yaratmıştır.

Uygulama şekli: GT danışmanları, büyük bir olasılıkla kendileri ile ve danışanın sorunu

ile özenli bir şekilde dalga geçerler.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Terapi sürecinin başlangıcında olmamasına

dikkat edilir.

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'un alışveriş bağımlısı olmasına özenli bir şekilde takılır. Davut'un "siyah kemer

alma" bağımlılığı nedeniyle onun için en mükemmel işin büyük bir mağazanın mal

alıcılığını yapmak ya da daha müthiş zengin birisinin kişisel alışverişlerini yapan kişi

olmak olduğunu söyler.

KENDİNİ AÇMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: GT danışmanlarının samimi ve insancıl olmaları beklenir, bunu

sergilemenin bir yolu da danışana karşı açık olmaktır.

Uygulama zamanı:

Uygulama şekli: Wubbolding (2000), danışmanın kendisiyle ilgili bilgileri danışana

açıklamasının onunla açık ilişki kurmanın bir yolu olduğunu savunmaktadır.



Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bende buna şunu eklemek istiyorum ki, "kendini

açma" ilişkinin danışman yerine danışana odaklaşmasını sağlaması açısından dikkatlice

kullanılmayı gerektiren bir tekniktir.

Kurgusal Örnek:

Ali, kendini açma tekniğini nasıl uygulayacağını enine boyuna düşünür. Bunu yaparken

yaklaşımında dikkatli olmaya çalışır ve sonunda Davut'la ilişkileri bizim yaşamak zorunda

olduğumuz en iyi ve en kötü tecrübeler olarak gördüğünü söylemeye karar verir. Geçmişte

kendi mücadelelerinin neler olduğunu pek söylemez. Eğer isterse, bir eğitim programını

başlatırken neler yapmak zorunda kaldığını, özellikle bu deneyimden öğrendiklerinin sonra

onun için nasıl yararlı olduğunu paylaşabilir de.

METAFORLAR TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Danışanın kendisinin getirdiği metaforları (benzetmeleri) alarak

kullanmak, onun algı dünyasını anladığımızı ona iletebilmek için çok önemlidir.

Uygulama zamanı: Örneğin, bir danışan işe gittiğinde kendisini aslanın önüne sürülen bir

kuzu gibi hissettiğini söyleyebilir.

Uygulama şekli: Bu durumda, GT danışmanı danışana aslana daha az lezzetli görünmek

için kuzunun neler yapabileceğini ya da daha iyi bir durum olarak, kuzunun aslanla arkadaş

olmak için neler yapabileceğini sorabilir.


Kurgusal Örnek:

Davut kendisini tanımlarken, sümüklü böcek imgesini kullanmaktadır. Davut uyuşuktur,

yavaş hareket etmektedir, pek bir motivasyonu yoktur ve eğlenceyi nadiren yaşamaktadır

(sümüklüböceklerin yaşamlarında da eğlencenin olmadığını söylemektedir). Ali bir süre bu

imgenin üzerinde düşünür ve ardından Davut'un tamamen olmasa bile gerçek olan duruma

yaklaştığını, aslında ipek böceğine dönüşecek olan bir tırtıl olduğuna karar verir (gerçekte

bu böcekler eğlenmektedirler) Davut’a da şu anda kendi kozasını örmektedir. Ali Davut'a

(a) nasıl iyi bir koza olacağını ve (b) nasıl iyi bir böcek olabileceğini sorar.

FİZİKSEL ETKİNLİKLER VE MEDİTASYON TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Glasser ve GT danışmanları, fiziksel etkinliklerin yaradı olduğunu uzun

bir süreden beri onaylamaktadırlar. Pozitif Bağımlılık (Positive Addicion) (1976)

kitabında, Glasser koşmanın pozitif bağımlılığın yaygın bir şekli olduğunu fakat diğer

aktivitelerin de aynı şeyi sağladığını belirtmektedir.



Uygulama zamanı: Tüm pozitif bağımlılık etkinliklerinin ortak bileşeni, bunların farklı

bir ruhsal durumun yaşanmasına yol açmasıdır; bunların hepsi de hoş bir trans durumunun

yaşanmasını sağlamaktadır.

Uygulama şekli: Glasser; bu ruhsal durumun zihnin "serbest kalmasını" sağladığına ve

sonuçta da zihinle bedenin birleştiğine, bunun da sıra dışı bir performans düzeyine ve

yaratıcılığa neden olduğuna inanmaktadır (Glasser, 1976).

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Ancak, bu düzeyde pozitif bir bağımlılığa

ulaşmak pek öyle kolay değildir; örneğin, en azından altı ay boyunca her gün koşmak

gerekebilir. Glasser, meditasyonun pozitif bağımlılık kazanmak için kullanılan ikinci bir

yaygın yol olduğunu savunmaktadır (Glasser, 1976). Ancak, tüm egzersizlerde olduğu gibi,

meditasyon yapan herkes gerçekten bu ruhsal bağımlılığa ulaşacak diye bir garanti yoktur.

Kurgusal Örnek:

Davut, meditasyon yapabilmek için öyle uzun süreli olarak bir duruma

odaklanamayacağını düşünmektedir, bu nedenle Ali Davut’un yapabileceği bazı fiziksel

etkinlikleri düşünmesini ister. Donald eskiden boks sporundan hoşlandığını söyler. Ali,

Davut'a boks sporunu nasıl yapabileceğini, bunun yollarını bulup bulamayacağını sorar ve

Davut 'da bir sonraki haftaya kadar birkaç spor salonuna bakarak bir başlangıç

yapabileceğini söyler.

SONUÇLARIN YAŞANMASINA İZİN VERME VEYA SONUÇLARI GÖSTERME

TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Problemli bir davranışın tipik bir sonucu, insanın geçici olarak

özgürlüğünü ya da sahip olduğu bir ayrıcalığını kaybetmesidir (Fuller & Fuller, 1999).

Uygulama zamanı: Fuller ve Fuller'e göre (1999), bir ceza verilirken, bunun karşıtı olan

şeyler yapılmaktadır, genellikle de karşısındaki kişiye kızgınca bir ifade kullanılmaktadır

ama sonucun ne olacağını söylerken dostça bir tutum vardır. Sonucun en etkili şekilde

gösterilmesi doğal olduğunda gerçekleşir, "çok uykusuzsun çünkü dün gece geç yattın"

gibi. İkinci iyi bir yol ise, sosyal kurallara dayalı olarak ortaya çıkan sonuçlardır.

Uygulama şekli: Sınıftaki engelleyici, davranışlarından dolayı çocuğu sınıftan çıkarıp özel

bir odaya alarak, onun kendi davranışlarını değerlendirmesine yardımcı olmak, bu duruma

uygun olan bir diğer örnek olabilir.



Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bazen, bir sonuç ile ceza arasındaki farkı ayırt

etmek zor olmaktadır (Wubboldin, 2000), bu nedenle bunu kullanırken çok dikkatli

olunmalıdır. GT'yi savunanlar, bir kimseye davranışının sonuçlarıyla karşılaşmaya izin

verilirken, izin veren kişinin bu sıradaki tutumun önemli olduğunu söylemektedirler.

Hatalar öğrenmek için bir fırsat olarak görülmelidir; kişiye kuralların ne olduğu ve bu

kurallar çiğnendiğinde ne olacağı söylenmelidir (Fuller & Fuller 1999).

Kurgusal Örnek:

Davut, işini kaybederek iç karartıcı bir sonucu zaten yaşamıştır. Ayrıca, aşırı olarak

harcadığından parasının kalmadığını ve parasız kaldığından dolayı da Taner ile olan

ilişkisinin bozulduğunu, bu gibi davranışlarının bir takım istenmeyen sonuçlara neden

olduğunu da görebilmektedir.



GERÇEKLİK TERAPİSİ (İhsan BAYKUT)

GT şimdiye odaklıdır ve GT danışmanları geçmişte olanlara sığınmayı iyi bir şey

olarak görmezler. Glasser "yalnızca geçmişteki bir mutsuzluğun tekrar ve tekrar gündeme

getirilmesinin bireye yardımcı olabileceği düşüncesini" reddeder. (Glasser, tarih

belirtilmemiş, s.1). GT danışmanları kusur bulmakla ya da suçlamakla uğraşmazlar. Şu an

ne yapılması gerektiğine ve danışanın yeni seçimler yapabilmesine odaklanır (Wubbolding,

2000).

İyi GT danışmanları geçmişte ne olduğuna bakmamalıdır ve danışanların şu anda

kişilerarası ilişki problemleri ile çalışmasına yardımcı olmalıdır (Glasser, tarih

belirtilmemiş). Kötü GT danışmanları, danışanlarının içinde bulundukları durumla

yüzleşmekten aciz olduklarını düşünürler, bu yüzden de danışanlarına yardım etmeleri

mümkün değildir.

GT danışmanları, danışanların seçmiş olduğu semptomlar üzerinde konuşarak

bunun için zaman harcamayı pek sevmezler, çünkü buna izin verildiğinde danışan gerçek

probleminden uzaklaşmaktadır, danışanın asıl problemi onun kişiler arası ilişkilerde

yetersiz olmasıdır. (Glasser, 2000b, s. 9). Danışanın kontrol edemeyeceği şeyler üzerinde

(başkalarının davranışları, geçmiş gibi) çok fazla zaman harcamasının bir anlamı yoktur.

Eğer bir danışan bu dış etkenlerin biri önemli olduğunu söyleyerek karşı çıkıyorsa,

danışman yaşamın adil olması konusunda kimseye hiçbir garantinin verilmediğini, emin

olunacak tek şeyin ise insanın kendisini değiştirebileceği olduğunu söyleyebilir.

Wubbolding (2000, 2007) danışma sürecini tanımlamak için WDEP* kısaltması:

kullanmaktadır. Bir GT danışmanı, danışanın isteklerini (wants) keşfetmesine yardımcı

olur. Yaşamlarının yönünü (direction) ve şu anda ne yaptıklarını (doing) onlara gösterir. En

önemlisi de, danışana şu andaki davranışlarının etkili olup olmadığını sorarak onun kendini

değerlendirmesini (evaluation) sağlar. Bunun ardından da danışanın basit ve bir

başarılabilir bir eylem planı (plans) oluşturmasına yardımcı olur. Artık plan oluştuğunda

danışmanı bu plana uyulmadığında getirilen bahaneleri kabul etmez. Eğer bir plan işe

başaramazsa başkası denenir- zaten mükemmel plan diye de bir şey yoktur {Glasser,

1992a)

GT danışmanları aktarım (transferans) ve karşıt aktarım (karşıt-transferans) gibi

psikallalitik temele dayalı olan kavramlarla ilgilenmezler. Bir GT danışmanı yalnızca



kendi kendisi olmalıdır. Aktarım konusundaki herhangi bir konuşma, danışan ve

danışmanın birlikte mevcut ilişkisinin sorumluluğunu almaktan kaçınmanın bir yolu olarak

görülür. Corey'e (2001) göre, Glassser Freud'un aktarımı (transferansı) danışanı ile kişisel

bir ilişki kurmaktan kaçındığı için yarattığını söylemiştir.

Fuller ve Fuller (1999, s.309-317) GT'de sekiz basamaklı bir yaklaşım

önermektedir. Bu basamakların hepsi gerçekte birer aşama değildir, bazıları danışmanlar

için uyarılar ve öneriler şeklindedir.

Basamak 1. Katılım: Danışman yalnız olan danışan ile arkadaşlık kurar.

Basamak 2. Şu andaki davranışa odaklanma: Danışman ve danışan birlikte danışanın şu

an ne yaptığını belirler.

Basamak 3. Değer yargısı: Danışan ve danışman, danışanın mevcut seçimlerini

değerlendirirler.

Basamak 4. Sorumlu davranışları planlama: Planlar mantıklı, net ve pozitif olmalıdır.

Basamak 5. Planın taahhüdü: Danışman danışana sorar "Bu planı mı uygularsın? Yoksa

Başka bir plan mı yaparsın?".

Basamak 6. Bahaneleri kabul etmemek: Danışan planı uygulamadığında cezalandırılmaz,

neden yapmadığına da bakılmaz. Danışman, danışana sadece "Ne zaman yapacaksın?" diye

sorar.

Basamak 7 Cezalandırmama: GT danışmanları danışanlarının davranışlarının sonucunu

yaşamalarına izin verirler, sonucunda ne olacağını onlara göstermeye ya da

cezalandırmaya çalışmazlar. Esasen, dışsal kontrol kuramının ölümcül yedi alışkanlığının

hepsi yasaktır.

Basamak 8. İşin ucunu hiç bırakmama: GT danışmanı, sürekli olarak danışanlarına

birçok kez denemek gerekse bile sonunda tüm problemlerin çözülebileceği mesajını

vermeye çalışırlar.


GT, diğer yaklaşımlardan farklı olarak danışmanların kullanması için birçok teknik

belirlememiştir. Tipik bir GT uygulamasında, şu konuların belirlenmesini sağlamak üzere

konuşma süreci yaşanır:



(a) Danışanın şu an problem olan ihtiyaçlarını karşılama ve davranışının ne olduğu

ve (b) danışanın ihtiyaçlarını karşılamak üzere hangi etkili davranış yollarının

seçilebileceği.

SORUŞTURMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Terapistin genel amacı, danışanın yaşamının yönetimini eline

geçirmesi için onun yalın bir plan oluşturmasına yardımcı olmaktır. Soruşturmanın amacı,

ihtiyaçları ve mevcut davranışın ne olduğunu belirlemektir

Uygulama zamanı: Danışanın yaptığı seçimlerini sürdürmesi için de

kullanılabilinir. Aşağıdaki son iki soru, danışanın kendini değerlendirmesine yardımcı

olmayı amaçlar.

Uygulama şekli: GT danışmanları büyük bir olasılıkla danışanlara pek çok soru

soracaktır. Howatt (2001,s,9) en çok kullanılan dört sorunun ne olduğunu belirlemiştir.

(a) Ne istiyorsun ya da gerçekten ne istiyorsun?

(b) Ne yapıyorsun?

(c) Planın nedir?

(d) Yaptıklarını yapmaya devam edersen ne olacak?

Bir diğer anahtar soru ise şudur: "Şu an yapmayı seçtiğin şeylerle (davranışlar ya da

düşüncelerle) ne elde etmek istiyorsun? (Glasser, 1992a, s.277). GT danışmanları, genel

değil daha çok spesifik konularla ilgilenirler (Glasser, 1992a). Danışanın iyi bir

değerlendirme yapabilmesi için seçeneklerinin ne olduğu ayrıntılı olarak belirlenmiş

olmalıdır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: GT danışmanları için önemli olan başka

bir soru daha vardır. GT danışmanı, hemen hemen neredeyse sürekli olarak danışana

hayatında neyin doğru gittiğini sorar (Wubbolding, 2000). Bu soru umudu sürdürme

amacını güder ve danışanın yeni seçimler yaparken güçlü olan yanlarının neler olduğunu

ona gösterir.

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'a şu anki davranışlarıyla istediklerini elde edip edemediğini sorar.

Davut mutsuz olduğunu, bir işinin olmasını ve Taner ile olan ilişkisini düzeltmek istediğini



kabul eder. Davut, Ali'in sorusunu cevaplarken fazla bir şey yapmadığını, böyle devam

ederse düşkünler evine gideceğini ve Taner’in hiç dönmeyeceğini söyler.

Ali, Davut'un yapmış olduğu seçimlerinin bugün ne bakımdan işlevsel olduğunu

ayrıntılı ve spesifik olarak tanımlaması için ona rehberlik eder. Ona, daha farklı olarak ne

planlar yapabileceğini sorar. Davut, gelecek iki hafta içinde iki şey yapacağını söyler:

Taner’i arayarak görüşmek için randevu isteyerek ve iş seçeneklerinin neler olduğunu

araştırmak. Ali’nin, Donald’ın iş seçeneklerini araştırırken daha spesifik bir plan yapması

için ısrarcı olur.

BİBLİYOTERAPİ TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: GT'de danışanlar kitap okumaya, özellikle de Glasser'in

kitaplarını okumaya teşvik edilirler.

Uygulama zamanı: GT danışanlarını kısıtlayan bir zaman dilimi yoktur.

Uygulama şekli: . Glasser'in diğer kitapları ise ilişkileri anlamak ve çocuklarla

çalışırken yol gösterici olmak amacıyla yazılmıştır (Glasser, 2002; Glasser&Glasser,

2000).

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı,

Seçim Kuramı (Choice Theory) (Glasser 1998) adlı kitabıdır

Kurgusal Örnek:

Ali , Davut'a Seçim Kuramı ve Bir arada Olmak ve Bir arada Kalmak (Getting

Tögether And Staying Tögether) adlı kitaplarını verir. Davut, daha çok bilim kurgu

kitaplarını sevdiğini söyleyerek şaka yapar ama bunlardan birisini gelecek danışma

oturumundan önce okumayı kabul eder.

BEKLENMEYENİ YAPMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Beklenmeyeni yapmak, belirli bir teknik olmaktan daha çok

danışanların yaratıcı bir şekilde yaşamlarının sorumluluğunu almaları için onlara yardımcı

olmak şeklindedir.

Uygulama zamanı: Beklenmeyeni yapmayı gerçekleştirmek üzere, danışmanlar

danışanın semptomunu yaşamasını gerektiren paradoksal tekniklerden yararlanmayı

düşünebilir.



Uygulama şekli:

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Eğer danışan semptomu yaşamayı kabul

ederse ve bunu gerçekleştirirse, o zaman bunun kendi seçimi olduğunu ve kontrolün onda

olduğunu kabul etmiş olur. Eğer semptomu yaşamamayı tercih ederse, o zaman da problem

kendiliğinden çözülecektir.

Kurgusal Örnek: Örneğin, bir çocuğa şimdi ağlama ya da ağlamak için daha sonra

ki bir zamanı bekleme seçeneklerinden birisini seçme şansı da verilebilir (Glasser, 1998).

YENİ BİR ÇERÇEVEYE YERLEŞTİRME TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Yenidenden çerçeveleme, danışanın durumuna farklı bir bakış

açısı geliştirmesine yardım eden paradoksal bir yaklaşımdır.

Uygulama zamanı: Örneğin, kompülsif bir danışan davranışı "dikkatli ve kasıtlı

olmak" şeklinde yeniden çerçevelendirebilinir.

Uygulama şekli:


Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'un "heyecan bağımlılığı "nı, işini enerjik bir şekilde yapma olarak yeni

bir çerçeveye yerleştirebilir. Ali, Davut'ın bu davranışı yeni bir çerçeveye yerleştirerek

sergilemesi için, iş olasılığı olan 15 yeri bir gün içinde ziyaret etmesini isteyebilir.

MİZAH TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Davranış ve ifadeler ile komik bir durum yaratmak.

Uygulama zamanı: Örneğin, Glasser'in (2000a) danışanı Jerry'nin kompulsif

davranışlar gösterdiğinde kız arkadaşının "böğürden çalılarının etrafında dolanma"

şeklinde bir şarkının sözlerini mırıldanmasını alarak buradan şunu çıkarmıştır: "Kapıyı işte

bu şekilde kilitliyordu, (tekrar kilitliyordu, bir daha kilitliyordu"(s. 96). Bundan sonra her

ne zaman kapı kilitlemesi konusu olduğunda, bu sözlerin tekrarlanması komik bir durum

yaratmıştır.

Uygulama şekli: GT danışmanları, büyük bir olasılıkla kendileri ile ve danışanın

sorunu ile özenli bir şekilde dalga geçerler.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Terapi sürecinin başlangıcında

olmamasına dikkat edilir.

Kurgusal Örnek:

Ali, Davut'un alışveriş bağımlısı olmasına özenli bir şekilde takılır. Davut'un "siyah

kemer alma" bağımlılığı nedeniyle onun için en mükemmel işin büyük bir mağazanın mal



alıcılığını yapmak ya da daha müthiş zengin birisinin kişisel alışverişlerini yapan kişi

olmak olduğunu söyler.

KENDİNİ AÇMA TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: GT danışmanlarının samimi ve insancıl olmaları beklenir, bunu

sergilemenin bir yolu da danışana karşı açık olmaktır.

Uygulama zamanı:

Uygulama şekli: Wubbolding (2000), danışmanın kendisiyle ilgili bilgileri

danışana açıklamasının onunla açık ilişki kurmanın bir yolu olduğunu savunmaktadır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bende buna şunu eklemek istiyorum ki,

"kendini açma" ilişkinin danışman yerine danışana odaklaşmasını sağlaması açısından

dikkatlice kullanılmayı gerektiren bir tekniktir.

Kurgusal Örnek:

Ali, kendini açma tekniğini nasıl uygulayacağını enine boyuna düşünür. Bunu

yaparken yaklaşımında dikkatli olmaya çalışır ve sonunda Davut'la ilişkileri bizim

yaşamak zorunda olduğumuz en iyi ve en kötü tecrübeler olarak gördüğünü söylemeye

karar verir. Geçmişte kendi mücadelelerinin neler olduğunu pek söylemez. Eğer isterse, bir

eğitim programını başlatırken neler yapmak zorunda kaldığını, özellikle bu deneyimden

öğrendiklerinin sonra onun için nasıl yararlı olduğunu paylaşabilir de.

METAFORLAR TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Danışanın kendisinin getirdiği metaforları (benzetmeleri) alarak

kullanmak, onun algı dünyasını anladığımızı ona iletebilmek için çok önemlidir.

Uygulama zamanı: Örneğin, bir danışan işe gittiğinde kendisini aslanın önüne

sürülen bir kuzu gibi hissettiğini söyleyebilir.

Uygulama şekli: Bu durumda, GT danışmanı danışana aslana daha az lezzetli

görünmek için kuzunun neler yapabileceğini ya da daha iyi bir durum olarak, kuzunun

aslanla arkadaş olmak için neler yapabileceğini sorabilir.


Kurgusal Örnek:

Davut kendisini tanımlarken, sümüklü böcek imgesini kullanmaktadır. Davut

uyuşuktur, yavaş hareket etmektedir, pek bir motivasyonu yoktur ve eğlenceyi nadiren

yaşamaktadır (sümüklüböceklerin yaşamlarında da eğlencenin olmadığını söylemektedir).

Ali bir süre bu imgenin üzerinde düşünür ve ardından Davut'un tamamen olmasa bile



gerçek olan duruma yaklaştığını, aslında ipek böceğine dönüşecek olan bir tırtıl olduğuna

karar verir (gerçekte bu böcekler eğlenmektedirler) Davut’a da şu anda kendi kozasını

örmektedir. Ali Davut'a (a) nasıl iyi bir koza olacağını ve (b) nasıl iyi bir böcek

olabileceğini sorar.

FİZİKSEL ETKİNLİKLER VE MEDİTASYON TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Glasser ve GT danışmanları, fiziksel etkinliklerin yaradı

olduğunu uzun bir süreden beri onaylamaktadırlar. Pozitif Bağımlılık (Positive Addicion)

(1976) kitabında, Glasser koşmanın pozitif bağımlılığın yaygın bir şekli olduğunu fakat

diğer aktivitelerin de aynı şeyi sağladığını belirtmektedir.

Uygulama zamanı: Tüm pozitif bağımlılık etkinliklerinin ortak bileşeni, bunların

farklı bir ruhsal durumun yaşanmasına yol açmasıdır; bunların hepsi de hoş bir trans

durumunun yaşanmasını sağlamaktadır.

Uygulama şekli: Glasser; bu ruhsal durumun zihnin "serbest kalmasını"

sağladığına ve sonuçta da zihinle bedenin birleştiğine, bunun da sıra dışı bir performans

düzeyine ve yaratıcılığa neden olduğuna inanmaktadır (Glasser, 1976).

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Ancak, bu düzeyde pozitif bir bağımlılığa

ulaşmak pek öyle kolay değildir; örneğin, en azından altı ay boyunca her gün koşmak

gerekebilir. Glasser, meditasyonun pozitif bağımlılık kazanmak için kullanılan ikinci bir

yaygın yol olduğunu savunmaktadır (Glasser, 1976). Ancak, tüm egzersizlerde olduğu gibi,

meditasyon yapan herkes gerçekten bu ruhsal bağımlılığa ulaşacak diye bir garanti yoktur.

Kurgusal Örnek:

Davut, meditasyon yapabilmek için öyle uzun süreli olarak bir duruma

odaklanamayacağını düşünmektedir, bu nedenle Ali Davut’un yapabileceği bazı fiziksel

etkinlikleri düşünmesini ister. Donald eskiden boks sporundan hoşlandığını söyler. Ali,

Davut'a boks sporunu nasıl yapabileceğini, bunun yollarını bulup bulamayacağını sorar ve

Davut 'da bir sonraki haftaya kadar birkaç spor salonuna bakarak bir başlangıç

yapabileceğini söyler.



SONUÇLARIN YAŞANMASINA İZİN VERME VEYA SONUÇLARI GÖSTERME TEKNİĞİ

Tekniğin amacı: Problemli bir davranışın tipik bir sonucu, insanın geçici olarak

özgürlüğünü ya da sahip olduğu bir ayrıcalığını kaybetmesidir (Fuller & Fuller, 1999).

Uygulama zamanı: Fuller ve Fuller'e göre (1999), bir ceza verilirken, bunun karşıtı

olan şeyler yapılmaktadır, genellikle de karşısındaki kişiye kızgınca bir ifade

kullanılmaktadır ama sonucun ne olacağını söylerken dostça bir tutum vardır. Sonucun en

etkili şekilde gösterilmesi doğal olduğunda gerçekleşir, "çok uykusuzsun çünkü dün gece

geç yattın" gibi. İkinci iyi bir yol ise, sosyal kurallara dayalı olarak ortaya çıkan

sonuçlardır.

Uygulama şekli: Sınıftaki engelleyici, davranışlarından dolayı çocuğu sınıftan

çıkarıp özel bir odaya alarak, onun kendi davranışlarını değerlendirmesine yardımcı olmak,

bu duruma uygun olan bir diğer örnek olabilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar: Bazen, bir sonuç ile ceza arasındaki farkı

ayırt etmek zor olmaktadır (Wubboldin, 2000), bu nedenle bunu kullanırken çok dikkatli

olunmalıdır. GT'yi savunanlar, bir kimseye davranışının sonuçlarıyla karşılaşmaya izin

verilirken, izin veren kişinin bu sıradaki tutumun önemli olduğunu söylemektedirler.

Hatalar öğrenmek için bir fırsat olarak görülmelidir; kişiye kuralların ne olduğu ve bu

kurallar çiğnendiğinde ne olacağı söylenmelidir (Fuller & Fuller 1999).

Kurgusal Örnek:

Davut, işini kaybederek iç karartıcı bir sonucu zaten yaşamıştır. Ayrıca, aşırı

olarak harcadığından parasının kalmadığını ve parasız kaldığından dolayı da Taner ile

olan ilişkisinin bozulduğunu, bu gibi davranışlarının bir takım istenmeyen sonuçlara neden

olduğunu da görebilmektedir.


content.lms.sabis.sakarya.edu.trcontent.lms.sabis.sakarya.edu.tr/uploads/65809/28765/... · web...

Documents