İş Sağlığı ve Güvenliği‐I

7. Hafta Ders Notları

İSG’nin Önemi, Amaçları ve Faydalarıİş Kazası Oluşum Teorileri

Yrd. Doç. Dr. Yasin KABALCI

• İSG’nin Önemi• İSG’nin Amaçları• İSG’nin Faydaları• İSG’nin Tarafları• İş Kazası Oluşum Teorileri

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ

• İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkını tehdit edenve çoğu kez karşımıza kazalar ve meslek hastalıklarıolarak çıkan tehlikelerden insanları korumak, zararlıunsurları ortadan kaldırmak veya en alt düzeyeindirmek, tehditlerin zamanında tespit edilmesinisağlamak, önlenmesi mümkün olmayan durumların kötüsonuçlarının en aza indirilmesi için çaba göstermek,kısacası daha güvenli bir çalışma ortamı sağlamaktır.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN AMAÇLARIİş sağlığı ve güvenliğinin temel amaçları 3 başlık altındatoplanmaktadır:

1) Çalışanın güvenliğini sağlamak2) İşletmenin güvenliğini sağlamak3) Üretimin güvenliğini sağlamak

Çalışanların güvenliğinin sağlanması diğer maddelerindolaylı olarak gerçekleşmesine imkan sağlamaktadır.

Sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışanların verimlerindegerçekleşen artışlar çalışanları mutlu ettiği gibi işverenleride memnun edecektir.

İş sağlığı ve güvenliği anlayışının yukarıdaki genel amaçlarınındışında diğer amaçları da şöyle sıralanabilir:

1. İş ile çalışanlar arasında uyumun tesis edilmesi.2. Meydana gelen iş kazalarını ve meslek hastalıklarını tespit

ederek tedavi olmalarını temin etmek.3. Karşılaşılan zararların derecelerini objektif ve bilimsel

yollarla belirleyip değerlendirmek.4. Bütün iş kollarında çalışanları tıbbi, fiziksel ve ruhsal

açıdan en üst seviyeye çıkartmak.5. İşyeri ortamında sağlığa zarar verebilecek etkenleri hijyenik

önlemlerle ortadan kaldırmak.6. İşletmelerde yeterli güvenlik tedbirleri alarak iş görenlerin

yanında işletmeyi de korumak.7. Muhtemel kazaları engelleyerek verimliliği arttırmak.

Bu amaçlarla birlikte ulaşılmak istenen hedefler ise;

Sıfır risk, Sıfır iş kazası, Sıfır meslek hastalığı, Tam güvenli bir iş ortamı

Bu amaçların uygulanması sırasında tam anlamıyla güvenli birişyerinin oluşturulamayacağı göz önünde bulundurulmalıdır.

SORU: İşyerlerinde neden tam anlamıyla güvenli bir ortamoluşturulamaz?

İSG’NİN FAYDALARI

İş Sağlığı ve Güvenliği tedbirlerinin uygulanması sadece çalışanadeğil, işletmeye ve ülke ekonomisine de fayda sağlamaktadır. Bufaydaları sıralamak gerekirse;

Çalışanlar Açısından Faydaları• Güvenlik önlemleri alınmış iş ortamında çalışanlar, moral yönünden

güvenli ve sağlıklı olacakları için üretim sürecine uyum sağlayarakiş gücü verimini artıracaklardır.

• Çalışanlar ve bakmakla yükümlü oldukları aileleri, meydana geleniş kazaları/meslek hastalıkları sonucu ekonomik sıkıntıya girecek,çalışanlar belki de eski sağlığına bir daha kavuşamayacak olmanınmoral çöküntüsünü ömür boyu taşıyacaklardır.

• Kazaların ölümle sonuçlanması ise çalışan ve ailesininkarşılaşabileceği en büyük tehlikedir. Bu nedenle iş güvenliğiönlemleri çalışan ve ailesinin kazalar yüzünden doğabilecekekonomik sıkıntılarını engellemektedir.

İşletmeler Açısından Faydaları

• Çalışanlar için sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamınınoluşturulması, çalışanların memnuniyetini sağlayacağından,bunun sonucunda verimlilik artışı olacak ve bu da üretimkalitesini artıracaktır.

• Üretim kalitesinin artması ise firmanın gelirlerininartmasını sağlayacaktır.

• İşyerinde alınacak tedbirlerle, iş kazalarından veyagüvensiz ve sağlıksız çalışma ortamından dolayıdoğabilecek makine arızaları ve devre dışı kalmaları,patlama olayları, yangın gibi işletmeyi tehlikeyedüşürebilecek durumlar ortadan kaldırılacağından işletmegüvenliği de sağlanmış olmaktadır.

Ülke Ekonomisi Açısından Faydaları

• İş kazaları ve meslek hastalıkları zaman, malzeme ve iş gücükaybına neden olmakta ve ülke ekonomisine büyük zararvermektedir.

• İş kazaları sonucu ölen veya sakatlananların çalışma hayatındançekilmesiyle, onların çalışabilecekleri sürede sağlayabilecekleriüretim ve gayri safi milli hasılaya katkılarından ve çalışırkenödedikleri sosyal sigorta priminden yoksun kalınmaktadır.

• Bunun yanında, İSG tedbirlerinin uygulanmasıyla, üretimkapasitesinin olumsuz etkilenmesi önlenir ve ülke kaynaklarınıngereksiz yere yok olmasının önüne geçilmiş olur.

• İhracat alanında ise, güvenlik önlemlerinin uygulanmasıülkelerin pazar paylarının ve rekabet edilebilirliğin artmasınayardımcı olacaktır.

İSG’NİN TARAFLARI

DEVLETYasa yapar.Denetim görevini üstlenir.Adli ve idari yaptırımlar uygular.

İŞVEREN/İŞVEREN SENDİKASIİşyerlerinde İSG kurallarının uygulanmasını sağlar.İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi istihdam eder.Mevzuat doğrultusunda yükümlülüklerini yerine getirir.İşyerini denetler.

ÇALIŞAN/ÇALIŞAN SENDİKASIİşyerlerindeki talimatlara uygun şekilde davranır.İşyerlerinde İSG ile ilgili önerilerde bulunur.İSG konusunda eksiklikleri bildirir.

İŞ KAZASI OLUŞUM TEORİLERİ1) Domino Teorisi (Kaza Zinciri)

1. Halka 2. Halka 3. Halka 4. Halka 5. Halka

Domino Teorisine göre her halka kazaya neden olan bir durumu temsileder.

Bu nedenle bu halkalardan biri ortadan kaldırılırsa kazanın oluşmasınında önüne geçilebilir. Bu halkaları inceleyecek olursak;

1. Halka: İnsan, doğa karşısında zayıftır.

Bu nedenle ne kadar önlem alırsak alalım zarar kaçınılmazdır.

Örneğin, parmağımızı kapıya sıkıştırdığımızda parmağımız kopabilir,ezilebilir, kırılabilir. İşte bu durum insan bedeninin doğa karşısındakizayıflığıdır. Eğer vücudumuz zayıf olmasaydı bu durumdan dolayı hiçbir zarar görmezdi ve kaza da olmazdı.

2. Halka: Kişisel özürlerdir.

Dikkatsizlik, pervasızlık, sinirlilik, önem vermeme ve ihmal gibikişisel özürler kazaların ikinci nedenidir.

İnsanların bu beşeri zaafları eğitim ve disiplinle kısmendüzeltilebilir.

3. Halka: Güvensiz hareketler ve durumlardır.

İnsanlar tarafından sergilenen güvenli olmayan davranışlar vemekanik veya fiziki tehlikeler kazaların doğrudan nedenleridir.

İnsanın kişisel özürlerinin olması her zaman için kazaya uğramasınıgerektirmez. Bir insanın, örneğin dikkatsizliği bir kazaya nedensayılabilmesi için, çalışması sırasında da dikkatsiz bir hareketyapmış olmasıyla kaza zincirini tamamlar.

Güvensiz hareketler, çalışanların çalışmaları esnasında güvenlikkurallarına uymayarak hareket etmelerini ifade eder.

Güvensiz durumlar ise, işyerinde bulunan mekanik, fizikseltehlikeleri ifade eder. Yani kısaca işverenden ve işyerindenkaynaklanan tehlikelerdir.

Güvensiz Hareketler

1) KKD kullanmamak2) Makine koruyucularını

sökmek3) Bilgili olmadığı işi

yapmak4) Hasarlı makinelerin

kullanılması

Güvensiz Durumlar

1) KKD temin edilmemesi2) Makine koruyucusuz

makine almak3) Eğitim verilmeden kişinin

çalıştırılması4) Makinelerin periyodik

kontrollerinin yapılmaması

4. Halka: Kaza

İlk 3 halka birleşerek zarar veya hasar verme potansiyeliolan kazayı meydana getirir.

5. Halka: Yaralanma/ölüm

Kaza sonunda hafif, ağır ya da ölümlü sonuçlar meydanagelir.

2. Heinrich İş Güvenliği Aksiyomu Teorisi

Bu teori 10 ilkeden meydana gelmektedir. Bu ilkeler kazanın neden meydana geldiğini, sonuçlarının

ne olduğunu, önlenmesi için neler yapılması gerektiğiniifade eder.

1. İlke: Bu aksiyomlardan ilki kaza zincirinin 3. halkası olangüvensiz hareket ve şartların önlenmesini ve ortadankaldırılması için yapılan çalışmaları içermektedir.

2. İlke: İş kazalarının nedenlerinin %88’i çalışanların güvensizhareketlerinden, %10’u güvensiz koşullardan ve %2’si denedeni bilinmeyen sebeplerden oluşmaktadır.

3. İlke: Kaza sonucu meydana gelebilecek zararınbüyüklüğünün ne olacağı önceden bilinemez. Örneğin aynıkaza bir işyerinde ölümle sonuçlanırken başka bir işyerindemaddi hasarla sonuçlanabilir. Bu tamamen şansa bağlıdır.

4. İlke (1-29-300 Kuralı): Bir işyerinde veya bir toplumkesiminde meydana gelen 330 kazadan; biri ölümle veyadaimi iş göremezlikle, 29’u bir günden fazla istirahatigerektiren kazalar ve 300 tanesi ise zarar vermeyenkazalardır.

Bu sonuç zararsız kazaların üzerinde durulması gerektiğiniortaya koyar.

5. İlke: İnsanın güvensiz hareketleri başlıca 4 nedene dayanır:

İnsanın bünyesinde, tabiatında olan uygunsuz tavırlar, Bilgi ve tecrübe eksikliği, Fiziksel uygunsuzluk, Uygun olmayan fiziki ortam koşullarıdır.

6. İlke: Kazalardan korunmak için aşağıdaki yazılı olan 4 çalışmaşekli uygulanır.

Mühendislik çalışmaları İkna ve teşvik çalışmaları Ergonomiden yararlanma Disiplin önlemleri

Bu çalışma şekilleri aynı zamanda bu konudaki önem ve önceliksırasını belirler.

7. İlke: Kazalardan korunma önlemleri ile üretimin artırılmasıyöntemleri birbirine paraleldir.

Bir işyerinde üretimi artırmak, kaliteyi yükseltmek, maliyetidüşürmek için yapılacak çalışmaların İSG çalışmaları ilebirlikte yapılabileceğini gösterir.

8. İlke: İş güvenliği ile ilgili çalışmalar üst yönetim tarafındanbenimsenir ve yürütülürse etkili ve faydalı olur.

9. İlke: Formen, ustabaşı gibi ilk yönetici elemanlarınkazaların önlenmesinde önemli rol oynadıkları belirlenmiştir.Çünkü bu elemanlar doğrudan çalışanlarla iletişim kurmaktave onları etkilemektedirler.

10. İlke: İş güvenliği çalışmalarına yön veren insani duygularınyanında, iş güvenliğinin sağlanmasında itici rol oynayan malifaktörler de vardır. Bu faktörler:

Doğrudan maliyetler

Mahkeme masrafları Tazminatlar Kaza anında yapılan

ilkyardım masrafı Geçici ve sürekli iş

göremezlik Cezai hüküm bedelleri

Dolaylı maliyetler İşgücü kaybı Üretim kaybı Siparişlerin zamanında

yetişememesinden doğan kayıp Soruşturma masrafları Makinelerin yenilenmesi masrafı İşyerine güvensizliğin artması nedeniyle

yaşanan kayıp İşyerinin itibar kaybı Kaza nedeniyle diğer çalışanların işlerini

aksatmaları Yeni eleman bulma maliyeti Kaza geçiren çalışanın işe döndükten

sonra veriminin düşmesi Kaza geçiren çalışan nedeniyle işlerin

yeniden düzenlenmesi

Görüldüğü üzere aslında doğrudan maliyetler dolaylı maliyetlerinoldukça altındadır. Bu nedenle işverenler yaşanan kazalarınbedellerini kolayca ödeyebileceklerini düşünmektedirler. Ancakyapılan araştırmalar gösteriyor ki dolaylı maliyetler doğrudanmaliyetlerin neredeyse 10 katını bulmaktadır.