مقدمه - جستجوdownload-thesis.com/.../2016/06/download-thesis.com … · web viewابن...

دانلود متن کامل درdownload-thesis.com

ا

http://download-thesis.com/


ب



دانشگاه قم

دانشکده الهیات و معارف اسالمیپایان نامهدوره کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث

عنوان: نقد و بررسی مرجعیت اهل کتاب در بین صحابه در

نقل روایات و تفسیر قرآن

راهنما:استاددکتر سیده وحیده رحیمی

:نگارنده......................

139۳زمستان/

ج



د



تقدیر و تشکر

سپاس خدای را که سخنوران، در ستودن او بمانند و شمارندگان، شمردن نعمت های او ندانند و کوشندگان، حق او را گزاردن نتوانند. و سالم و دورد بر محمد و خاندان پاك او، طاهران

ب*ا تش*کر از پ**در و م**ادر عزی**ز و اس*اتیدمعصوم، هم آنان که وجودمان وام*دار وجودش*ان استبزرگوارم که در انجام این تحقیق مرا یاری رساندند.

چکیده

ه



کت**اب در بین ص**حابه پرداخت**ه اس**ت. وج**وداین پژوهش به نقد و بررسی مرجعیت اهل ای جمع آوری شدهکتاب و در عین حال نبود مجموعهی منقوالت اهلهای بسیار در حیطهپژوهش

ی انجام این پژوهش را ف**راهم آورد.در زمینه محتوای سواالت پرسیده شده از اهل کتاب، انگیزه ها، توسط صحابه و دیگ**رانآوری سواالت از آنکتاب، جمعبرای دستیابی به چگونگی مرجعیت اهل

بدین منظور، به مطالعه و بررس**ی من**ابع مختل**ف و ف**راوان، اعم ازدر دستور کار قرار داده شد. کتب روایی متقدم، شروح، کتب تاریخی، مسانید، کتب رجال و... پرداخته شد. البته الزم به ذک**ر

های منتخب اولیه، خود را ملزم به مراجعه به دیگ**ر کم بودن این گزارشات در کتاباست، به علت ی حاصله، با دستیابی به شواهد بیشتر، از دقت باالتری برخ**وردارسنت کرده تا نتیجههای اهلکتاب

ی پذیرش مراجعه ب**ه اه**ل کت**اب نیازمن**د دالی**ل ونظران در حیطهزیرا رد سخنان صاحبشود، موض**وعنتیجه این که، . آوری و تدوین گشتدر مرحله بعد اطالعات الزم جمع شواهد متقن بود.

گ**یرد، از جمل**ه س**واالتیهای با اهمیت و متعددی را در بر میکتاب حوزهمراجعات صحابه به اهل هایی که مربوط به تفسیر قرآن و یا پرسیدن سواالتی مرب**وطکه حکمی را در بر دارد، و یا پرسش

ی ص*حابه ب*هگ*ران مراجع*هبه آینده است؛ با بررسی محتوای سواالت پرسیده شده دالیل توجیه کتاب دالیلی بدون سند می شود زیرا سواالت پرسیده شده نه تنها ب**ه لح**اظ محت**وا ک**ه ب**هاهل

لحاظ حجم جزئی نبوده، و صحابه در غالب موارد در مواجهه با این منقوالت، شخص**یتی منفع**ل شود گفت،داشته و کمترین نقدی از طرف آنها در مقابل این منقوالت وجود ندارد. با اطمینان می

بهانه استقرار احکام به عنوان مجوزی برای این قبیل مراجعات، نتایج سوال برانگیزی را به وج**ودسنت از این گزارشات انباشته شده است. آورد. که امروزه اغلب تفاسیر اهل

عباس، کعب االحبار، مراجعه به اهل کتاب.کلید واژه ها : اهل کتاب، ابن

و



فهرست مطالب1............................................................................................................................مقدمه

فصل اول: کلیات7...................................................................................................................................- بیان مسئله1-19................................................................................................- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق1-29............................................................................................................................- سواالت تحقیق1-39.......................................................................................................................- سوال اصلی1-3-1 9...................................................................................................................- سواالت فرعی1-3-2 10......................................................................................................................................- فرضیات1-410........................................................................................................ی تحقیق- سابقه وپیشینه1-511.....................................................................................................- اهداف وکاربردهای تحقیق1-611.............................................................................................................................- روش تحقیق1-712.................................................................................................................................- اصطالحات1-812...........................................................................................................................صحابه - 1-8-1 13......................................................................................................................- اهل کتاب1-8-2 13...........................................................................................کتاب- مرجعیت علمای اهل1-8-3

فصل دوم17......................................................................- بررسی دالیل موافقان مراجعه به اهل کتاب2-117..........................................................................................................- نجم الدین طوفی2-1-1 19...........................................................................................................................تیمیه-ابن2-1-2 20............................................................................................................................کثیر- ابن2-1-3 24............................................................................................................................حجر- ابن2-1-4 26..............................................................................................................................- ذهبی2-1-5

26....................................-مراجعه به علت تشابه مطالب برای تکمیل جزئیات2-1-5-1 29........................کتابی صحابه به اهل، عامل مراجعه-عدم حضور پیامبر2-1-5-2 30......................کتاب- بی اهمیتی حجم یا محتوای مراجعات صحابه به اهل2-1-5-3 32......................................- اخذ مطالب موافق با عقاید اسالمی از اهل کتاب2-1-5-4 35.............................................................- استقرار احکام و دفع خوف اختالط5- 2-1-5

37...............................................در نقل حدیث جساسه- رشیدرضا و نقش پیامبر2-1-6

ا



38........................................................- بررسی نظریات مخالفان قاطع مراجعه به اهل کتاب2-238.....................................................................................................................- ابن خلدون2-2-1 41............................................................................................................................- ابوریه 2-2 -2

- رمزی نعناعه2-2-3............................................................................

....................4344....................................................................................................- محمد هادی معرفت2-2-4

خالصه ..................................................................... ..................................................................46

فصل سوم:51..................................گیری آنان درقبال مراجعه به اهل کتاب- صحابه وچگونگی موضع3-152..........................................................................................................................-گروه اول3-1-1

52..................................................................................... هق(32-ابوذرغفاری )م:3-1-1-1 55.......................................................................هق( 32- عبداهلل بن مسعود)م: 3-1-1-2 57........................................................................... هق(36- حذیفه بن یمان)م: 3-1-1-3

خالصه....................................................................

................................... 5858.........................................................................................................................-گروه دوم3-1-2

58............................................................................................ هق(69عباس )- ابن3-1-2-1 خالصه .........................................................

................................................................6969........................................................................................................................-گروه سوم3-1-3

-عمربن3-1-3-1 71خطاب ..................................................................................................

73........................................................................................................-کعب االحبار3-1-3-2 76..................................................................االحبار- مخالفان وثاقت کعب3-1-3-2-1 81.............................................................................- موافقان وثاقت کعب3-1-3-2-2

ب



خالصه ....................................................... ...............................................................87

-عثمان بن3-1-3-3 87عفان ................................................................................................

88............................................................................. هق(43- عبداهلل بن سالم)3-1-3-4 90......................................................................................... هق(58- ابوهریره )3-1-3-5

خالصه ........................................................ ...............................................................97

ثابت )- زید بن3-1-3-6 ق( ............................................................................45

........98 خالصه ........................................................

............................................................102102............................................................... هق(55عمروبن عاص )- عبداهلل بن3-1-3-7 105.....................................................................................................................خالصه

فصل چهارم: کتاب و تاثیر گذاری تازه مسلمانان از مسند احمد، موط**أ- شواهد مراجعات صحابه به اهل4-1

111.......................................................................................................................................مالک و صحاح سته111..............................................................................کتاب- سواالت حاوی حکم از اهل4-1-1

112.......................................................................................................االحبار- کعب4-1-1-1 112...........................................................................................................- ابوهریره4-1-1-2 114....................................................................................................- زید بن ثابت4-1-1-3 114.......................................................................................عاص- عبداهلل عمروبن4-1-1-4

115...................................................................................کتاب- سواالت تفسیری از اهل4-1-2 115.......................................................................................................االحبار- کعب4-1-2-1

116...........................................................ی بالد- سواالت صحابه از اهل کتاب درباره4-1-3 117........................................................................................................االحبار-کعب4-1-3-1

ج



خالصه ................................................... .........................................................118

118...........................................................................سنت- استخراج شواهد از دیگر کتب اهل4-2120...................................................................................کتاب- سواالت تفسیری از اهل4-2-1

120.......................................................................................................االحبار- کعب4-2-1-1 122...........................................................................................................عباس- ابن4-2-1-2

- عبد الله بن عمر و4-2-1-3 عاص .............................................................................

124124.................................................................................- سواالت حاوی افعال و اعمال4-2-2

126.......................................................................................................االحبار- کعب4-2-2-1 131........................................................................................................ثابت- زیدبن4-2-2-2 - سواالت حاوی مسائل اعتقادی و فکری ................................................................4-2-3

131131.......................................................................................................االحبار- کعب4-2-3-1 133...............................................................................................- عبداهلل بن عمر4-2-3-2

133....................................................کتاب- رفع اختالف قرائات قرآن توسط رأی اهل4-2-4 - کعب4-2-4-1

االحبار ............................................................................ ........................134

135........................................................... و امت ایشان- شواهد در توصیف پیامبر4-2-5 135.......................................................................................................االحبار- کعب4-2-5-1

135..............................................االحبارهای در خواستی عمر از کعب- انذار و نصیحت4-2-6 136........................................................االحباری کعبهای مستقل و بدون مقدمه- نقل4-2-7 137...............................................................االحبار- اعطاء برخی مقامات ازجانب کعب4-2-8 139...................................االحبار نسبت به خلیفه عمر و تأیید اوهای کعب- غیبگویی4-2-9 142........................................................................- اعلم مردم ازدیدگاه کعب االحبار4-2-10 142..........................................های اخالق عملی کعب االحبار برای صحابه- آموزه4-2-11

د



145...............................................- بزرگداشت شهرهای خاص توسط کعب االحبار4-2-12 150...................................................- نمونه هایی ازداستانسرائی های کعب االحبار4-2-13

خالصه .................................................................. ................................................................155

159................................................................................................نتیجه گیری نهایی منابع و

مواخذ ........................................................................... ...................................................168

ه



مقدمه ت**وان وجود داشته است که میکتاب از زمان پیامبر ی برخی صحابه به اهلی مراجعهپدیده

کت**اب م**وردی صحابه به اه**ل به ما رسیده اثبات کرد. کلیت مراجعهآن را با روایاتی که از پیامبر نظران شیعه و سنی قرار گرفته است؛ هر یک از این بزرگ**ان دالیلی راواکاوی برخی از علما و صاحب

ها، دالیل هم متف**اوتاند که بسته به رضایت یا عدم رضایت آنبرای این قبیل مراجعات مطرح کرده "الس**نهعناودف**اعالمحمدی**هالس**نه"ه**ای اض**واءعلیتوان به کتابها میشده است. از جمله این بررسی

التفسیروالمفس**رون نوش**تهنوشته "ی محمودابوریه، التفسیروالمفس**رونی محمدحس**ین" "ذه**بی، " االسرائیلیاتمحمدهادی ی رمزی نعناعه اشاره کرد که ه*ر ک**دام"التفسیر نوشتهکتبفیواثرها"معرفت و

گ**یریهای اعتقادی خ**ود، موض**وع را بررس**ی و نتیج**هبر اساس شواهد و مصادیق موجود و پیشینه ه**ا را م**وردکنن**دگان ب**ه آنکتاب را شناسایی و سپس مراجعهها عامالن گسترش اقوال اهلکردند. آن

التفسیروالمفسرون خ**ودکه آقای معرفت نیز در بخشدهند. همچنانسرزنش قرار می "هایی از کتاب " ه**ا پرداخت**ه اس**ت و فق**ط ب**رخی ص**حابه راکتاب و گرفتن پاسخ از آنبه پدیده رجوع صحابه به اهل

کتاب، ب**ه کلیت ممن**وع ب**ودن ی**ا توجی**هکند. بررسی اقوال این علما در مورد اهلمتخلف معرفی می گردد و کمتر کسی به محتوای سواالت پرسیده شده، توج**ه ک**رده اس**ت.کردن این مراجعات باز می

ان**د. درها را مورد بررسی قرار ن**دادهکتاب محتوای این تعامالت و پرسشحتی موافقان مراجعه به اهل-توان گفت آنچه توسط نویسندگان مورد بررسی قرار گرفته است کلیت مراجع**ه ب**ه اه**لمجموع می

کتاب و نهی یا جواز آن را در بردارد و در حیطه محتوای این مراجع**ات ب**ه ص**ورت تخصص**ی ورود-اند دالیلی را مط**رح میاند. از آنجایی که برخی موافقان مراجعات برای جوازی که صادر کردهنکرده

کنند که این دالیل نیاز به شواهد و بررسی دارد، از این رو نگارن**ده الزم دی**ده اس**ت ت**ا ب*ا بررس**یمحتوای مراجعات، جواز صادر شده را مورد واکاوی قرار دهد.

ه**ایی در ق**البرسد برای زدودن احادیث از لوث اسرائیلیات، انج**ام چ**نین پ**ژوهشبه نظر می-موضوعات اسرائیلیات ضروری است. در مجموع این حقیقت قابل انکار نیست که بحث پیرامون اه**ل

ه**ای متع**دد این مطلب ب**های دیرین**ه دارد و در کت**ابکتاب و اخذ مطالب تفسیری از آنان، پیشینه یکن**ون مس**تند ب**ر هم**هشکل تکراری و مستند بر شواهد جزئی مورد بحث قرار گرفته است. اما تا

موارد و شواهد در جوامع حدیثی اهل سنت این نکته مورد تأمل و بررسی قرار نگرفت**ه و چگ**ونگی نظران مورد بحث و نقادی واقع نشده اس**ت.کتاب توسط بسیاری از صاحبمنبع قرار گرفتن اقوال اهل

ی کلی ب**وده اس**ت؛ ب**ه عب**ارتپردازی مقدماتی و گرفتن یک نتیجهبیشتر این بحث ها حول نظریه ش*ود ک**ه ب**رخی از ص**حابه در مط**الب ج**زئی و ی**ا دردیگر این نکات در توجیه مراجعات مطرح می

ه**ا ب**هپ**ردازیاند؛ اما در هیچ کدام از این نظریهکتاب مراجعه کردهمطالب موافق با قرآن به اقوال اهل کتاب مورد ارزیابی و بررس**ی ق**رار نگرفت**ه اس**ت. چ**ون ب**ا اینشکل مستند مصادیق مراجعه به اهل

-ها و استخراج شواهد، بسیاری از توجیهات قبلی به شکل جدی زیر سوال می رود و ح**تی میبررسیشود. توان گفت از حوزه توجیهات خارج می

اما آنچه نگارنده را به دقت نظر بر روی محتوای سواالت ترغیب کرد اقوال موافقان مراجعه به ها در عین نقاد بودن در قبال اسرائیلیات و عامالن گسترش آن، باز هم برای اینکتاب بود. زیرا آناهل

مراجعات و موجه نشان دادن برخی افراد مراجعه کننده، س**عی در کم اهمیت جل**وه دادن محت**وای

1



"شده داشته و دالیلی از قبیل نقاد بودن این افراد در قبال این مراجعات و تث**بیت وپرسیده"سواالت کنند. همین امر اسباب کنجکاوی و انجام این تحقیق رااستقرار احکام در زمان مراجعات را مطرح می

کت**اب، ج**دیتفراهم آورد. از طرفی نبود چنین پژوهشی برای اقامه در مقابل موافقان مراجعه به اهلانجام این کار را دو چندان کرد.

ی حاضر در چهار فصل سامان یافته است. فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: بررس**ی ادل**هنامهپایان گیری آن**ان درکتاب؛ فصل سوم: صحابه و دیگران و چگونگی موضعموافقان و مخالفان مراجعه به اهل

کتاب از منابع اهلکتاب؛ فصل چهارم: ارائه شواهد و قرائن دال بر ارتباطات با اهلقبال مراجعه به اهلسنت؛ و در انتها به نتیجه گیری کلی پرداخته شده است.

قصد ما استخراج شواهد از متون دسته اول اهل سنت بود؛ اما در ب**رخی از این مت**ون مانن**د نیش**ابوری ش**واهد کمی وج**ودترمذی، مسنداحمد و مستدرك حاکمدارمی، سننمسلم، سننصحیح

های نام ب**رده ش**ده تنه**ا ی**ک ح**دیث وج**ودهای انجام شده در هر کدام از کتابداشت. طبق بررسی-ه**ای ص**حیحکتاب وجود داشت. در کتابداشت. در موطأ مالک بیست و دو گزارش از مراجعه به اهل

های دیگرکتاب نبود. لذا به کتابابن ماجه و سنن نسائی، گزارشی از مراجعه به علماء اهلبخاری، سنن ها را مورد بررسی قرار دادیم و به مقدار قاب**ل ت**وجهی از ش**واهد دس**تاهل سنت مراجعه کرده و آن

ه**ای ف**راوانییافتیم. در طول کار از نظرات و تحقیقات صورت گرفته توسط نویسندگان متأخر بهره های رجالی و تاریخی نیز به عنوان مکملی برای تکمیل پژوهش بک**اربرده شده است. مراجعه به کتاب

کت**اب و م**یزانی سعی نگارنده بر این بود تا محتوای س**واالت پرس**یده ش**ده از اه**لرفته، زیرا همه ها، بر اساس مستندات بدست آمده، بررسی شود. در راستای رسیدن به هدف تعیین ش**ده،اهمیت آن

گیری آنان در قبال این مراجعات شدیم و توانستیمموفق به بررسی عملکرد صحابه و چگونگی موضعنظران موافق و مخالف این مراجعات را مطرح و مورد بررسی قرار دهیم. نظر صاحب

2



3



فصل اول: کلیات

4



5



-بیان مسئله1-1 آنچه که در این پژوهش مورد بررسی و تأمل قرار گرفته اس*ت، محت*وای س*واالتی اس*ت ک*ه

اند. علت اهمیت چ**نین پژوهش**ی، آراء وکتاب پرسیدهکتاب یا تازه مسلمانان اهلبرخی صحابه از اهل اهمیت ب**ودن محت**وای این س**واالتنظران اهل سنت است که اعتقاد ب**ه بینظرات بسیاری از صاحب

-ی بدون سند و مدرکی پای**ههایی است که بر مبنای چنین نظریهدارند و همچنین، پیشرفت پژوهش دانیمسنت وجود دارد. همانطور که مینظران اهلریزی شده است. البته چنین تفکری در میان صاحب

دراک**رمکتاب است و صراحت بی**ان رس**ول بر عدم مراجعه به اهلنص صریح سنت رسول اکرم های رسیده از روی**هکشاند. البته گزارشاین نهی، کار را به بی اهمیت یا با اهمیت بودن مراجعات نمی

-گذارد. با این ح**ال در کت**اب نیز بر درستی مدعای ما، صحه میاکرمی وفادار رسولو منش صحابه های متقدمان به خصوص در جوامع اهل سنت، از جمله موط**أ مال**ک، مس**ند احم**دحنبل، ص**حیح

ایم. در این پژوهش س*عی ب*هکتاب بودههایی از مراجعات برخی صحابه به اهلمسلم و. . شاهد گزارشبررسی اسناد و مدارك قائالن این نظریه داشته تا صحت گفتار ایشان معلوم شود.

ی قاب**لکتاب برای صحابه، از جهات گون**اگون قاب**ل بررس**ی اس**ت. اولین نکت**همرجعیت اهل این مراجعات، اختصاص ب**ه چ**ه اف**رادی داش**ت؟ آی**ا هم**هبررسی این است که در زمان پیامبر

کتاب را پذیرفته بودند؟ در تاریخ، این مراجع**ات ثبت ش**ده اس**ت و عموم**اصحابه این مرجعیت اهل نیز در قبال این ارتباطات، مذکور است. اما براستی چ**را دیگ**ر ص**حابه ب**ا اینگیری پیامبرموضع

اند؟ این پژوهش با در نظر گرفتن این مهم که از موضوع مط**رح ش**ده خ**ارجارتباطات عجین نشدهنشود، سعی در پاسخگویی مختصری به این چراها دارد.

ینظ**ران مت**أخر، ب**رای توجی**ه و تأیی**د این مراجع**ات، ادل**هبا مطالعه و بررسی اقوال صاحب کتاب را چه به لحاظ محتوایی و چه ب**ه لح**اظشود. برخی از ایشان مراجعات به اهلمختلفی یافت می

کث*یر اس*تفاده از این همچ*نین ابن1کن*د؛ه*ا را مط*رح میداند و جزئی بودن آنحجمی قابل توجه نمی البته2موارد را به طور کلی رد نکرده و بکار گرفتن اسرائیلیات را به عنوان شاهد، مفید دانسته است؛

نظران اهل سنت مطرح شده است. دیگر دالیلی از این قبیل، از سمت صاحب سعی شده در طول انجام کار این نظریات مطرح، نقد و بررسی ش**وند ت**ا در مق**ام عم**ل، این

ک**ه،ها سنجیده شود. البته با بررس**ی و اثب**ات اینموارد با آن دالیل مقایسه و میزان حقیقی بودن آن نظران باید در ادل**ه خ**ودمراجعات و سواالت در مسائل جزئی و برای گرفتن مؤید نبوده است، صاحب

تجدید نظر کنند.

.62-61صص ، 1، بی چا، )بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا(، جالتفسیر و المفسرون.محمد حسین ذهبی، 1 ، )اختص*ار و تحقی*ق: احم*د ش*اکر محم*د( بی چ*ا، )مص*ر:التفسیرعمده، کث*یر دمش*قیبن إس*ماعیل عم*اد ال*دینبو الفداء حاف*ظ. ا2

.14، ص1ق(، ج1376دارالمعارف،

6



ای که در این تحقیق مد نظر است، استخراج نظریات مخالف و موافق در مورد نحوه،محدودهباشد. کتاب میکیفیت و حجم مراجعات به اهل

رساند. نجام شده با در نظر گرفتن چهار فصل، کار خود را شروع و به پایان میپژوهش اشود. فصل اول تحت عنوان کلیات، مباحث ضروری مطرح می

نظ**رانی ص**احبفصل دوم که جانمایه و هدف اصلی پژوهش در آن قرار دارد، به بررسی ادل**ه کتاببندی موافقان مراجعه و مخالفان مراجعه به اهلسنت و شیعه پرداخته است و سعی در دستهاهل

شده است. گیری آنان در قبالفصل سوم سعی بر آن بوده است که به صحابه و دیگران و چگونگی موضع

کتاب پرداخته شود. مراجعه به اهل 20کت**اب در بیش ازفصل چهارم، سعی در استخراج مصادیق مراجعات صحابه به علم**ای اه**ل

کت**ابکتاب اهل سنت شده است. در این فصل شاهد دسته بندی این سواالت و یا حتی اق**وال اه**لهستیم.

گویی به سواالت مطرح شده در بیاندر انتها با اختصاص به نتیجه گیری کلی، سعی در پاسخمسئله پرداخته شده است.

-ضرورت و اهمیت انجام تحقیق1-2 رسد با توجه به توضیحاتی که متأخران اهل سنت نسبت به دلیل مراجعات بزرگ**انبه نظر می ان**د، اس**تخراج و بررس**یکتاب یا وجود چنین روای**اتی در جوام**ع خ**ود ارائ**ه دادهاهل سنت به اهل

کتاب از جوامع حدیثی اهل سنت نکته ای ض**روری اس**تمصادیق و شواهد از مراجعات به علماء اهل که در این پژوهش به آن توجه شده است، تا ادع**ای مط**رح ش**ده از ج**انب علم**ای اه**ل س**نت ب**ا

های اهل سنت بررسی و مقایسه شوند. واقعیات موجود در کتاب توان*د راه گش*ا و پاس*خیآشکار شدن میزان اهمیت سواالت پرسیده شده ت*ا ح**د زی*ادی می

مستدل به دالیل مطرح شده از طرف متأخران اهل سنت باشد. - سواالت تحقیق1-3

-سوال اصلی1-3-1-ه**ایی راهی چه کسانی و با چه انگیزهکتاب به واسطه . مراجعه و سوال صحابه از علماء اهل1

اندازی شد؟-سواالت فرعی1-3-2

ب**رداری ب**ه چ**ه ش**کلکتاب در تفسیر قرآن این بهرهبرداری از اقوال اهل . در صورت بهره2بوده است؟

اند،کتاب در میان مردم به آن معروف بوده . چرا دیگر صحابه از این مرجعیت علمی که اهل3اند؟بهره نبرده

7



شود؟ سالم و . . . با چه رویکردی دیده میبناالحبار، عبدالله . روایات افرادی چون کعب4- فرضیات1-4

ی ص*ریح . طبق شواهد و مدارك این مراجعات توسط برخی از صحابه و بدون ذک**ر انگ*یزه1شود. دیده می مشی مراجعات با تفکرات آنان ارتباط خاص**ی داش**ته اس**ت. از ش**واهدبرداری و خط . بهره2

کتاب به منظور پرسش مسائل اساسی بوده و بهآید که مراجعات برخی از صحابه به اهلتاریخی بر می ی مسائل اساسی چون احک**ام،توان گفت که این مراجعات نه تنها جزئی نبوده بلکه دربارهجرأت می

تفسیر و اعتقادات بوده است. . اکثریت صحابه از این مرجعیت بی نیاز بودند. طبق گفتار بزرگان متأخر اهل سنت چ**ون3

ه*ا اف*رادی ازاالحبار بی نیاز بودند؛ چ*را ک*ه در بین آنابوریه، مسلمانان حتی از یک کلمه گفتار کعبها دریافت کنند. توانستند از آنصحابه وجود داشتند که جواب سواالت خود را می

االحبار، عبداهلل بن سالم و . . . مستند بر شواهد رویکردهای . مراجعات به افرادی چون کعب4 م**ورده**ای بیکتاب از روی کنجکاویمتفاوتی دارد. با نگاهی خوش بینانه، سواالت پرسیده شده از اهل

ی آنهای دریافت شده از طرف صحابه بسیار مغتنم دانسته و به وس**یلهبوده است. اما متأسفانه جواب توان به منص**رف ش**دن عم**ر از رفتن ب**هشد. به عنوان نمونه میها، تصمیماتی اساسی گرفته میجواب

ی ب**رخیاالحبار دربارهاالحبار اشاره کرد و یا توضیحاتی که کعبعراق آن هم با شنیدن جمالت کعب ی دوم به عنوان اعتقاد شخص**ی خ**ودشمسائل اعتقادی داده و بارها همان توضیحات از زبان خلیفه

بیان شده است. ی تحقیق- سابقه و پیشینه1-5

خ**ورد.کتاب، پژوهشی کامل و جامع بر اساس شواهد به چشم نمیی مراجعات به اهلدر زمینه ت*وان ب*ه اس*رائیلیات فی التفس*یر وکتاب و منقوالت ایشان میهای نگاشته شده در زمینه اهلاز کتاب

الحدیث محمد حسین ذهبی و االسرائیلیات و اثرها فی کتب التفسیر رمزی نعناع**ه را ن**ام ب**رد؛ این ها در مجموع به بررسی اسرائیلیات و کلیت ممنوع بودن این مراجعات و بررسی برخی تفاس**یر وکتاب

نفوذ اسرائیلیات به این تفاسیر پرداخته است؛ اما تا کنون پژوهشی که به طور دقیق سواالت پرسیده ایم. در عین حال ازبندی کند، پیدا نکردهکتاب را به لحاظ محتوایی بررسی کرده و دستهشده از اهل

برداری شد، اما آنچه اهمیت دارد این است که در انتها مطلبی حاوی بررسیها بهرهمجموع این کتاب های انج**ام ش**دهمحتوای سواالت پرسیده شده باشد، در آن وجود نداشت. برخی از مجموعه پژوهش

توسط اهل سنت عبارتند از:اضواء علی السنته المحمدیه محمود ابوریه، التفسیر و المفسرون ذهبی.

هاییتوان به التفسیر و المفسرون محمد هادی معرفت، پژوهشهای شیعیان میاز جمله پژوهش های انبی**اء در تفاس**یر ق**رآندر باب اسرائیلیات محمد تقی دیاری و اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان

نوشته حمیدمحمدقاسمی اشاره کرد.

8



- اهداف و کاربردهای تحقیق1-6 ی م**وارد وی این پژوهش، تفحص در جوامع حدیثی اهل سنت و اس**تخراج هم**ههدف عمده

کتاب است. همچنین از دیگر محورهای ک**اربردی آن نق**ادیی صحابه به اهلشواهد مبنی بر مراجعه دقیق دالیل این مراجعات خواهد بود؛ البته در طول انجام کار متوجه کم بودن این روایات در جوامع

ه**ای قاب**ل ت**وجهی را پی**داها مراجعه نم**وده و نمون**ههای معتبر آناهل سنت شده لذا به دیگر کتابها در کار قابل مشاهده است. کردیم که گزارش آن

- روش تحقیق1-7 گونه ک**ههای اهل سنت و به روش تحلیلی، بدینی حاضر با مراجعه به کتاباطالعات پایان نامه

بن**دی گردی**ده اس**ت،برداری شده و در موضوعات متناسب دستهابتدا نکات مورد نظر تحقیق، فیش ه**ا ثبت گردی**د و س**رانجام درها و منابع، تهیه و مطالعه ش**د. نک**ات م**ورد نظ**ر در فیشسپس کتاب

های متق**دمپرداخت نهایی و نگارش از آن استفاده شده است. تمام روایات موجود در این کار از کتاب ی صحاح س**ته ب**ه دنب**ال روای**اتیآوری گردیده است. الزم به ذکر است که در مطالعهسنت جمعاهل

کتاب باشد که ذیل عنوان پ**ژوهشکتاب یا نقلی از اهلای از اهلی سوال صحابهبودیم که دربردارنده ما بگنجد ولی متأسفانه این منابع به رغم حجم زیاد نتوانست مق**دار قاب**ل ت**وجهی از روای**ات را در اختیار نگارنده قرار دهد. به عبارتی با وجود بررسی صحاح سته با جلدهای متع**دد و موط**أ مال**ک و

ها مانند صحیح بخاری با چه**ار روایت شده که در برخی کتاب25مسند احمد موفق به استخراج تنها گیر و کم نتیجه بود. جلد و سنن ابن ماجه با دو جلد هیچ روایتی پیدا نکرده و این کار بسیار وقت

سنت به جستجو پرداختیم ک**ه ب**ا وج**ودی بعد با انتخاب دیگر منابع دست اول اهلدر مرحله ی دوم ن**یزه**ای مرحل**هبخش ب**ود؛ البت**ه در کت**ابی بدست آمده رض**ایتگرفتن وقت زیاد اما نتیجه

گرفت، ولی در ک**ل مجموع**ه روای**ات بدس**تروایاتی وجود داشت که ذیل موضوع پژوهش قرار نمی ها به اهداف تبیین شده دست یافت. در انتخاب شواهد سعیآمده به حدی بود که بتوان با بررسی آن

نامه داشت، استفاده شود. تری با موضوع پایانها، که ارتباط مستقیمبر آن بود که تنها قسمتی از آنموضوع "در انتها به چند نکته باید اذعان داشت؛ از جمله اینکه در طول کار به جهت اهمیت

ی کالم در برخی موارد به گزارش مختصری از روایات بسنده شده اس**ت و"سواالت و دوری از اطاله نظران اه**ل س**نت جم**ع آوریاینکه شواهد، فارغ از صحت یا عدم صحت برای پاسخگویی به صاحب

شده است؛ چرا که آنان نیز فارغ از صحت یا عدم صحت این منقوالت و سواالت، ب**ر این باورن**د ک**ه ها با انتشارات مختل**ف به**ره گرفت**همراجعات و سواالت جدی نبوده است. در طول کار از برخی کتاب

ها به آوردن تاریخ انتشار اکتفا شده است. شده است که برای نشان دادن تفاوت این کتاب- اصطالحات1-8

صحابه-1-8-1سنت در تعریف اصطالحی صحابی چنین می گویند:اهل

را در حالی که به او ایمان آورده، دیدار نموده و مس**لمان ازصحابی کسی است که پیامبر دنیا رفته باشد. چنین کسی صحابی است؛ خواه با پیغم**بر زم**انی دراز نشس**ت و برخاس**ت ک**رده باشد یا مدتی کوتاه، خواه از آن حضرت سخنی شنیده و روایت کرده باشد یا نه؛ خ**واه ب**ا پیغم**بر

9



به جنگ مشرکین رفته باشد یا خیر. حتی یک بار دیدن آن حضرت هم کف**ایت می کن**د،خدا اگر چه با او نشسته و مجلس او را درك نکرده باشد، و یا اینکه به خدمت آن حضرت رس**یده، ولی

1ای دیگر، او را به چشم سر ندیده باشد.بنا به علتی، مانند کوری یا عارضه

کتاباهل- 1-8-2 اهل کتاب، اصطالحی است در قرآن و منظور از آن کس**انی می باش**د ک**ه ب**ه یکی از ادی**ان

دراصطالح اسالم و قرآن یهودی**ان و مس**یحیان را2یهود، مسیحیت، زرتشتی و صابئین اعتقاد دارند. )اهل کتاب( گویند که داراى کتاب آسمانى هستند و اگرچه در آن تحریف کردهاند باز ب**ا مش**رکان

3تفاوت فراوان دارند.مرجعیت علمای اهل کتاب- 1-8-3

آن دسته از علمای اهل کتاب مد نظر می باشد که اگر چه سابقه یهودی یا مسیحی دارندگرفتند. قرار میاما به ظاهر اسالم آورده و مورد سوال صحابه رسول خدا

، )محقق*ان: علی محم**د مع**وض و ع**ادل احم*دالصحابه تمیز فیاالصابهحجرأبوالفض*ل عس**قالنی ش**افعی، بن علیاحمد بن. 1 .بیسد الغابه فی معرفه الصحابهبن اثیر، علی بن محمد. ا. ا؛ 7، ص 1ق( ، ج1415عبدالموجود( چاپ اول، )بیروت: دارالکتب العلمیه،

.19، ص 1ق(، ج1409چا، )بیروت: دارالفکر، .17حج:.2.73ش(، ص1384، چاپ دوم، )قم: هجرت، قرآنیاصطالحات فرهنگ حریری، یوسف.محمد3

10



11



فصل دوم:

بررسی ادله موافقان و مخالفان مراجعه به اهل کتاب

12



13



کت*اب،مب*نی ب*ر ع**دم مراجع*ه ب*ه اه*لاکرمنظران با وجود روایاتی از رسولبرخی از صاحب کنند و دلی**لکتاب را تبرئه میی مراجعه کننده به اهلهمچنان این مراجعات را قبول داشته و صحابه

دانند، البته عده ای به مخ**الفت میاین کار خود را وجود روایت »حدثوا عن بنی اسرائیل« پیامبر کنن**د. م**ا در این بخش س**عی داریم ب**هبرخاسته و دالیل خود را در مقابل موافقان مراجعه اقامه می

بررسی نظرات موافقان و مخالفان علمای شیعه و اهل سنت بپردازیم. کتاب- بررسی دالیل موافقان مراجعه به اهل2-1

هاست. شواهد مندرجکتاب و پاسخ به آناین پژوهش در پی یافتن دالیل مراجعه صحابه به اهل کن**د. در این قس**مت اق**والدر منابع اهل سنت این مراجعات و سواالت متعدد را ب**ه م**ا منتق**ل می

ها خواهد آمد. بزرگان اهل سنت و دالیل آن-نظران خود را به صراحت طرفدار و قائل به مراجعه به اهلتوان گفت صاحبدر نگاهی دقیق می

آین**د. نظری**ات اف**رادکنند؛ اما به شکل عملی در مقام توجیهات بدون ش**اهد ب**رمیکتاب معرفی نمی گیرد و اهم دالیل گزارشمنتخب )متقدمان و متأخران( بر اساس توالی تاریخی مورد بررسی قرار می

شده در این مورد در اقوال این منتخبان منعکس است. 1- نجم الدین طوفی2-1-1

716ه( تولد یافته و در )673.نجم الدین ابوربیع سلیمان بن عبدالقوی از علمای حنبلی عراق و معاصر با عالمه حلی است که در سال )1 ،االعالمخیرالدین بن محمود بن محمد بن علی بن فارس زرکلی دمش**قی، ه( از دنیا رفت. وی تالیفات چندی در حدیث و اصول دارد. )

(.127، ص 3م(، ج2002چاپ پانزدهم، ) بی جا: دار العلم للمالمین،

14



منابع و مأخذ، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی*. قرآن کریم

. مترجم: حسین انصاریان، قم: دارالعرفان، بی چا، بی تا. نهج البالغه*. ق(. 1414. محقق: صالح، صبحی قم: هجرت، بی چا، )نهج البالغه*.

فارسیمنابع ،2، 1. جخلدونمقدمه ابن ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد بن محمد أبو زید، ولی الدین. .1

ش(. 1375ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران: انشارات علمی فرهنگی، بی چا، ) .الطبقات الکبریابن سعد، أبو عبد اهلل محمد بن سعد بن منیع هاشمی بالوالء بصری بغدادی. .2

ش(. 1374، بی چا، )3، مترجم: محمود مهدوی دامغانی، تهران: فرهنگ و اندیشه، ج3ج

15



. ترجمه: محمود رامیار، تهران: نش**رفرهنگ اس**المی، بیدر آستانه قرآن کریمبالشر، رژیس. .3چا، )بی تا(.

. ترجمه: جواد مهری، قم: بنیاد معارف اسالمی، بی چا، )از آگاهان بپرسیدتیجانی تونسی، محمد. .4ش(. 1385

ش(. 1386. قم: دلیل ما، چاپ ششم، )تاریخ خلفاءجعفریان، رسول. .5ش(. 1384. قم: هجرت، چاپ دوم، )قرآنیاصطالحاتفرهنگ. یوسفحریری، محمد.6 بیت )ع(، بی جا: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهلکلثوم با عمر.ازدواج امحسینی میالنی، علی. .7

بی چا، )بی تا(. . م**ترجم: احم**دتاریخ حدیث نبوی در حلقۀ حاکمیت متن و متن حاکمیتحلو، محمد علی. .8

(. ش1387ناظم، قم: دارالکتاب االسالمی، چاپ اول، ). تهران: س**هروردی، )پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآندیاری بیدگلی، محمدتقی. .9

ش(. 1379. قم: بوستان کتاب، چ**اپ س**وم، )تأثیر جریانهای سیاسی بر تفسیر و مفسرانرستمی، علیرضا. .10

ش(. 1390 جا: مرکز تحقیق**ات ادی**ان و، مترجم: باقر طالبی دارابی، بیسیری در تلمودسالتز، آدین اشتاین. .11

ش(.1382چا، )مذاهب، بی ، مترجم: محمد ب**اقر موس**وى12،** 9،** 1. جالمیزان فی تفسیر القرآنطباطبایی، محمد حسین. .12

ق(. 1417، بی چا، )1همدانى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جش(. 1372، قم: انتشارات اسالمی، چاپ پنجم، )قرآن در اسالم. _____________.13، م**ترجم: ابوالقاس**م پاین**ده، ته**ران: اس**اطیر، بی چ**ا، )4. جتاریخ طبرىطبری، محمد جری**ر. .14

ش(. 1362ش(. 1388، تهران: اصول دین، چاپ اول، )2، 1. جنقش ائمه در احیای دینعسکری، مرتضی. .15 . قم: بوستان کتاب قم،نقش دانش رجال در تفسیر و علوم قرآنیکالنتری ارسنجانی، علی اکبر. .16

ش(. 1384چاپ اول، ) . مترجم: سید محمود عظیمی، تهران: س**روش، موسس**ه ف**رهنگی طی،تدوین قرآنکورانی، علی. .17

چاپ دوم، )بی تا(. . مترجم و مصحح: عبداهلل صالحی، قم: ن**ور الس**جاد، بیالزهدکوفی اهوازی، حسین بن سعید. .18

چا، )بی تا(. . ترجمه: ناصر طباطب**ایی، ته**ران:های تفسیری در میان مسلمانانگرایشگلدزیهر، ایگناس. .19

ش(.1384ققنوس، چاپ دوم، ) ، مترجم پاینده، ابوالقاسم، تهران: علمی ف**رهنگی، بی2. جمروج الذهبمسعودی، علی بن حسین. .20

چا، )بی تا(. ش(. 1380. قم: اشراق، چاپ اول، )روشهای تفسیر قرآنمؤدب، رضا. .21ش(. 1376. قم: دفتر تبلیغات اسالمی، چاپ دوم، )عبداهلل بن مسعودمحدثی، جواد. .22 ته**ران:اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستانهای انبیا در تفاسXXیر قXXرآن. محمد قاسمی، حمید. .23

ش(. 1380سروش، چاپ اول، )، مترجم: علی خیاط، قم: تمهی**د، چ**اپ هفتم، )2،** 1. جتفسیر و مفسرانمعرفت، محمد هادی. .24

ش(. 1391

16



ش(. 1374االسالمیه، چاپ اول، )، تهران: دارالکتب7. جتفسیر نمونهمکارم شیرازی، ناصر. .25ش(، 1384تهران: علمی فرهنگی، چاپ اول، )عالمه طباطبایی و حدیث، نفیسی، شادی. .26ش(. 1391قم: اکرام، چاپ اول، )صحابه از دیدگاه کتاب و سنت. هاشمی شهیدی، اسداهلل. .27، ترجمه: محمد ابراهیم آیتی، تهران: علمی ف**رهنگی، ج2. جتاریخ یعقوبییعقوبی، محمد ابراهیم. .28

ش(. 1371، بی چا، )2

منابع عربی ،13، ب**یروت: دارالکتب العلمی**ه، ج13جروح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. آلوسی، محمود. .29

ق(. 1415چاپ اول، ) مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفض**ل، قم: مکتب**ه آی**ه اهللنهج البالغه. شرح. ابن ابی الحدید، مدائنی.30

ق(. 1404، بی چا، )12و 1مرعشی نجفی، ج31. .________________ ، چ**اپ1ج1998بیروت: دارالکتب العلمیه، شرح نهج البالغه.

ق(. 1418اول، ) نمری، محمد عبدالکریم، شارح: محمد تقی شوشتری، تهران: دار ام**یرشرح نهج البالغه. محقق: .32

ش(.1376کبیر، بی چا، ) ، بی1، بیروت: دارالفکر، ج5،* 4،* 3،* 1. جاسد الغابه فی معرفه الصحابهابن اثیر، علی بن محمد. .33

ق(. 1409چا، ) . محقق: محم**د لطفیالقصاص و المذکرینابن جوزی، جمال الدین أبو الفرج عبد رحمن بن علی. .34

ق(. 1409الصباغ، بیروت: المکتب االسالمی، چاپ سوم، ) ابن تیمیه، تقی الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن عبد السالم بن عبد اهلل بن أبی القاسم بن.35

. ب**یروت، لبن**ان: دارمقدمه فی اصول التفسXXیرمحمد ابن تیمیة الحرانی الحنبلی الدمشقی. ق(. 1490مکتبه الحیاط، بی چا، )

،1. جاالصابه فی تمیز الصحابهابن حجر عسقالنی، أبو الفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد. .36 ، محققان: علی محمد معوض و عادل احمد عب*د الموج*ود، ب*یروت: دارالکتب7،* 5،* 4،* 3،* 2

ق(. 1415، چاپ اول، )1العلمیه، ج فتح الباری شXXرح صXXحیح.** _______________________________________.37

ق(. 1379 . بی چا، )10 و6بیروت: دارالمعرفه، ج، تحقیق: 6. جالبخاری . تحقی**ق: احس**انأخریرسائلوخمسالسیرهجوامعاالندلسی. سعیداحمدبنبنعلیمحمدابن حزم، ابو.38

م(. 1900عباس، مصر: دارالمعارف، چاپ اول، ) وفیات االعیXXان و انبXXاء و ابنXXاابن خلکان، أبو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر. .39

، محقق: احسان عباسی، بیروت: دار صار، بی چا، )بی تا(. 4جالزمان. ، محقق: محمد عبدالقادر عط**ا، ب**یروت: دارالکتب7،** 6،** 4،** 3،** 2ج. . الطبقات الکبریابن سعد.40

ق(. 1410، چاپ اول، )2العلمیه، ج ، قم:2. جمناقب آل ابی طالب علیهم السXXالمابن شهر آش**وب، محم**دبن علی ابن مازن**درانی. .41

ق(. 1379عالمه، بی چا، ) ، محقق: علی محمد بج**اوی،3. جاالستیعاب فی معرفه االصحابابن عبد البر، یوسف بن عبداهلل. .42

ق(. 1412بیروت: دار الجیل، چاپ اول، )

17



،50،* 31،* 29،* 17،* 11،* 6،* 1. جتاریخ دمشقابن عساکر، أبو القاسم علی بن حسن بن هبة اهلل. .43ق(. 1415، بی چا، )1، تحقیق: عمروبن غرامه العمروی، بی جا: دارلفکر، ج70

. جالبدایه و النهایه. ابن کثیر، أبو الفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر قرشی بصری ثم دمشقی.44ق(. 1407، لبنان: دارالفکر، بی چا، )8، 7

، ب**یروت:7،** 6. جتفسXXیر القXXرآن العظیم.** __________________________.45ق(. 1419دارالکتب العلمیه، بی چا، )

الشافعیه.* ____________________________.46 الحفیظ1. جطبقات ، محقق: عبد منصور، بیروت: دار المداراالسالمی، بی چا، )بی تا(.

، اختص**ار و تحقی**ق:1. جعمده التفسیر.** _____________________________.47ق(. 1376احمد شاکر محمد، مصر: دارالمعارف، بی چا، )

، تحقیق:ابن ماجه سننابن ماجة، أبو عبد اهلل محمد بن یزید قزوینی و ماجة اسم أبوه یزید، .48، محمد فواد عبد الباقی، بیروت: دارالفکر، بی چا، )بی تا(. 2و 1ج

ق(. 1414، بیروت: دارصادر، چاپ سوم، )4جلسان العرب. ابن منظور، محمد بن مکرم. .49 ، تحقی***ق:1. جالسیره النبویه البن هشXXامابن هشام، بن أیوب حمیری معافری أبو محمد. .50

مصطفی السقا و ابراهیم االبیاری و عبد الحفیظ الشلبی مصر: مصطفی البابی الحل**بی و اوالده،ق(. 1375چاپ سوم، )

سنن ابیابو داود، سلیمان بن أشعث بن إسحاق بن بشیر بن شداد بن عمرو أزدی سجستانی. .51)بی تا(. بی چا، ، بیروت: دار الکتاب العربی، 1. جداود

قم: موسسه انص**اریان، بیاضواء علی السنه المحمدیه او دفاع عن السنه. ابوریه، محمود. .52ق(. 1416چا، )

. لبنان:صور الحدیث، چاپ اضواء علی السنه المحمدیه او دفاع عن السنه_________..53ق(. 1383دوم، )

،5، 3، 2، 1جمسند احمد بن حنبل. احمد بن حنبل، أبو عبد اهلل بن هالل بن أسد شیبانی. .54ق(. 1419، محقق: ابو المعاطی النوری، بیروت:عالم الکتب، بی چا، )12

، محق**ق: مجت**بی ف**رجی، قم:2. جمکاتیب االئمه علیهم السالماحمدی می**انجی، علی. .55ق(. 1426دارالحدیث، بی چا، )

، تهران:3. جتاج التراجم فى تفسیر القرآن لالعاجماسفراینى، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر. .56ش(. 1375انتشارات علمى و فرهنگ، بی چا، )

، ب**یروت:6،** 5،** 1جحلیه االولیاء و طبقات االصفیاء. اصبهانی، ابو نعیم احمد بن عبداهلل. .57ق(. 1405دارالکتاب العربی، چاپ چهارم، )

تحقی**ق: ع**ادل بن یوس**ف الع**زازی،. معرفه الصحابه _____________________..58ه(.1419ریاض: دار الوطن للنشر، چاپ اول، )

ق(. 1380، چاپ دوم، )قاهره: مکتبه النهضه المصریه، )فجر االسالمامین، احمد، .59 الجامع المسندبخاری، أبو عبد اهلل محم**د بن إس**ماعیل بن إب**راهیم بن المغ**یرة الجعفی. .60

، محقق: محمد زهیر بن ناص**ر الناص**ر، بی15،** 8. جالصحیح المختصر من امور رسول اهللق(. 1422جا: دارطوق النجاه، چاپ سوم، )

18



، تحقیق: السید هاش**م الن**دوی، بی8. جکبیرتاریخ.** _______________________.61جا: دارالفکر، بی چا، )بی تا(.

، تحقی**ق: س**هیل2. ججمل من انساب االشXXرافبالذری، احمد بن یحی بن جابر بن داود. .62ق(. 1417زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، )

، محقق: اب*و ه**اجر محم*د س**عید زغل**ول، ب*یروت:6. جشعب االیمانحسین. بیهقی، احمدبن.63دارالکتب العلمیه، بی چا، )بی تا(.

، محقق: عب**دالمعطی7. جدالیل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه.** _____________.64امین قلعجی، بیروت: داراکتب العلمیه، بی چا، )بی تا(.

ورة بن موس**ى بن الض**حاك. .65 الجامع الصحیح سننترمذی، ابو عیسی محمد بن عیس**ى بن س** ، تحقیق: احمد محمد شاکر و دیگران، بیروت: دار احی**اء ال**تراث الع**ربی، بی چ**ا،5. جالترمذی)بی تا(.

.ثمار القلوب فی المضXXاف و المنسXXوبثعالبی، أبی منصور عبدالملک بن محمد بن إس**ماعیل. .66م(. 1965تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، القاهره: دارالمعارف، چاپ اول، )

، محقق: جالل الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی، بی چ**ا،1. جالغاراتثقفی، ابراهیم بن محمد. .67)بی تا(.

المنتظم فی تاریخ االمم وج**وزی، جم**ال ال**دین اب**و الف**رج عب**د ال**رحمن بن علی بن محم**د. .68 . محققان: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، ب**یروت: دار الکتب العلمی**ه،الملوک

ه(.1412چاپ اول، ) . محق**ق و مص**حح: محم**د ه**ادی امی**نی،السقیفۀ و فدکجوهری بصری، احمد بن عبد العزیز. .69

تهران: مکتبه نینوی الحدیثه، بی چا، )بی تا(. ، تحقی**ق:3،** 1. جالمستدرک علی الصحیحینحاکم نیشابوری، ابی عبد اهلل محمد بن عبد اهلل. .70

(. ق. 1411مصطفی عبد القادر عطا و تعلیقات الذهبی، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ) ، ب**یروت:4،** 1. جمعجم البلدانحموی، شهاب الدین أب**و عب**د اهلل ی**اقوت بن عب**د اهلل ال**رومی. .71

دارالفکر، بی چا، )بی تا(. ، چاپ چه**ارم، )2. محقق: هاشم رسولی محالتی، قم: اسماعیلیان، جنورالثقلینحویزی، عبد علی. .72

ق(. 1415 ، محق**ق: ف**واز احم**د زم**رلی و خال**د1. جسنن الدارمیدارمی، عبداهلل بن عبدالرحمن أبو محمد. .73

ق(. 1407السبع العلمی، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ اول، ) معروف بتاریخ الخلفاء(. محقق:االمامه و السیاسه)دینوری، أبو محمد عبد اهلل بن مسلم ابن قتیبة. .74

ق(. 1413علی الشیری، قم: امیر، چاپ اول، ) ، تحقیق: زکریا عم**یرات،2،** 1. جتذکره الحفاظذهبی، شمس الدین أبو عبد اهلل محمد بن أحمد. .75

ق(. 1419بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ) ، محقق: مجموعه7،* 4،* 3،* 2. جسیر اعالم النبالء____________________________.* .76

محققین باشراف شعیب االرناووط، بی جا: موسسه الرساله، چاپ غیر متوفر، )بی تا(. ، ب**یروت:2،** 1، جالتفسیر و المفسرون بحث تفصیلی عن نشأه التفسیرذهبی، محمد حسین، .77

دار احیاء التراث العربی، بی چا، )بی تا(. ، بی جا:8،* 6،* 3،* 2. جاالعالمزرکلی، خیر الدین بن محمود بن محمد بن علی بن فارس دمشقی. .78

م(. 2002دار العلم للمالمین، چاپ پانزدهم )

19



. جالکشاف عن حقائق غوامض التنزیلزمخشری، جار اهلل أبو القاسم محمود بن عمرو بن أحمد. .79ق(. 1407، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، )2

. م**ترجم: علی ج**واهر الکالم، ته**ران: امیرکب**یر، بی چ**ا، )تاریخ تمدن اسالمزیدان، ج**رجی. .80ش(. 1372

سخاوی، شمس الدین أبو الخیر محمد بن عبد رحمن بن محمد بن أبی بکر بن عثم**ان بن محم**د..81 ، محقق: علی حسین علی، مصر: مکتبه السنه،4. جفتح المغیث بشرح الفیه الحدیث العراقی

ق(. 1424چاپ اول، ) ، تحقی**ق: خلی**ل محی ال**دین29. جالمبسوطسرخسی، شمس الدین أبو بکر محمد بن أبی سهل. .82

ق(. 1421المیس، لبنان: دارالفکر، بی چا، ) ، تحقیق: حمدی الد م**رداش، بی1. جتاریخ الخلفاءسیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر جالل الدین. .83

ق(. 1425جا: مکتبه نزار مصطفی الباز، چاپ اول، ) ، قم:5،** 4. جالدر المنثور فی تفسXXیر المXXأثور___________________________.** .84

ق(. 1404کتابخانه آیه اهلل مرعشی نجفی. بی چا، ) ،8، 7، 6، 4، 3. ج. الدر المنثور فی تفسیر المأثور____________________________.85

م(. 1993، بی چا، )5بیروت: دارالفکر، ج محق***ق: فیلیپنظم العقیان فی اعیان االعیان. .*** ___________________________.86

خوری حتی، بیروت: دار و مکتبه العلمیه، بی چا، )بی تا(. تاریخ مدینۀ دمشق و ذکر فضلها والشافعی، ابی القاسم علی بن الحسن ابن هبه اهلل بن عبداهلل. .87

، تحقیق: محب الدین ابی سعید عم**ر بن غرام**ه العم**ری،67ج تسمیۀ من حلها من األماثل. ق(. 1415بیروت: دارالفکر، بی چا، )

، تحقی**ق: ح**بیب ال**رحمن11،** 6جمصنف عبدالرزاق. صنعانی، ابوبکر عب**د ال**رزاق بن هم**ام. .88ق(. 1403االعظمی، بیروت: المکتب االسالمی، چاپ سوم، )

تحقیق: حمدی بن عبدالمجید،* 2ج. المعجم الکبیرطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب. .89(. ق1404السلفی، الموصل: مکتبة العلوم و الحکم، الطبعة: الثانیة، )

ش(. 1372، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، )8، 7، 5. جمجمع البیانطبرسی، حسن بن فضل. .90ق(. 1412. قم: الشریف الرضی، بی چا، )مکارم االخالق______________. .91 ،2. جتاریخ االمم و الملXXوکطبری، محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب اآلملی، أبو جعفر. .92

ق(. 1407بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول، )القرآن_____________.* .93 تأویل فی البیان محقق:18،* 16،* 12،* 9،* 8،* 6،* 3،* 1. ججامع ،

ق(. 1420احمد محمد شاکر، بی جا: موسسه الرساله، چاپ اول، ) ، بی جا: المرکز االس**المی للدراس**ات،1. جالصحیح من سیره النبی االعظم. جعفر مرتضیعاملی، .94

ق(. 1425چاپ پنجم، ) ، محق**ق: عب**دالقادر االرن**ووط و4. جشذرات الذهبعکری حنبلی، عبد الحی بن أحمد بن محمد. .95

ق(. 1406محمد االرناووط، دمشق: دار بن کثیر، بی چا، ) ،3، جتاریخ المدینه المنXXورهعمر بن شبة )واسمه زید( بن عبیدة بن ریطة نمیری بصری أبو زید، .96

.ق(1399محقق: فهیم محمد شلتوت، جده: حبیب محمود احمد، بی چا، ) ، محقق: هاش**م رس**ولی محالتی، ته**ران:1جتفسیرالعیاشی. عیاشی، احمد بن مسعود سمرقندی. .97

ق(. 1380المطبعه العلمیه، بی چا، )

20



، لبنان: دارالکتاب الع**ربی،2. جالتسهیل لعلوم التنزیلغرناطی کلبی، محمد بن احمد بن محمد. .98ق(. 1403بی چا، )

، بی چ**ا، )بی1. بیروت: دارالمعرف**ه، جاحیاء علوم الدینغزالی طوسی، ابو حامد محمد بن محمد. .99تا(.

عمده. غیتابى حنفى، أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسین بدر الدین العینى.100، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی چا، ) بی تا(. 25، 1. جالقاری شرح صحیح البخاری

، تحقی**ق: حس**ین اعلمی، ته**ران: الص**در، چ**اپ دوم، )4. جتفسیر الصافیفیض کاشانی، محسن. .101ق(. 1415

. ججامع العلم و فضله. قرطبی، أبو عمر یوسف بن عبد اهلل بن محمد بن عبد البر بن عاصم نمری.102ق(. 1398، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی چا، )2

، بی چا، )بی جا: بی نا،بهجه المجالس و أنس المجالس ________________________..103بی تا(.

، تهران: ناصرخسرو، چ**اپ8. جالجامع األحکام القرآن________________________. .104ش(. 1364اول، )

ق(. 1414، قم: اسوه، چاپ اول، )7. جسفینه البحارقمی، عباس. .105ش(. 1367، قم: دارالکتاب، بی چا، )1. جتفسیر قمیقمی، علی بن ابراهیم. .106 االکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول اهلل والثالثXXۀکالعی أندلسی، أبو ربیع سلیمان بن موسى. .107

، تحقی**ق: محم**د کم**ال ال**دین ع**ز ال**دین علی، ب**یروت: دار النش**ر، چ**اپ اول، )2جالخلفاء. ق(. 1417

)، ب**یروت: موسس**ه الرس**اله، بی چاوضع الموالی فی الدوله االمویXXه. لمیلم، عبدالعزیز محمد. .108. ق(1414

، قم: موسس**ه آل5جمنتهی المقال فی احوال الرجXXال. مازندرانی حائری، محمد بن اس**ماعیل. .109البیت علیه السالم، بی چا، )بی تا(.

ق(. 1414. بیروت: دارالجلیل، چاپ دوم، )موطأمالک، ابن أنس. .110 ، محقق: محمد مصطفی االعظمی، بی جا: موسسه زاید بن سلطان آل5،* 4،* 3،* 2. ج_________.111

ق(. 1425، چاپ اول، )3نهیان، ج)بشرح جامع الترمذی(. جتحفۀ األحوذیمبارکفوری، أبو العال محمد عبد الرحمن بن عبد الرحیم. .112

، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی چا، )بی تا(. 2 ،14، 12، 10، 5، 1. جکنز العمال فی سنن االقوال و االفعالمتقی هندی، علی بن حسام الدین. .113

ق(.1401محقق: بکری حیانی و صفوه السقا، بی جا: موسسه الرساله، چاپ پنجم، )چا، )بی تا(.نا، بیجا: بیبی، 19جالمنار. مجموعه من المؤلفین، محمد رشید بن علی رضا. .114 ، مصحح: بشیر محمد عی**ون،1. جمنارالقاری شرح مختصر صحیح البخاریحمزه. قاسم، محمد .115

ق(. 1410دمشق: مکتبه دار البیان، بی چا، )ش(. 1360، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، بی چا، )2. جالتحقیقمصطفوی، حسن. .116 ، مشهد: الجامعه الرض**ویه2،** 1جالتفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، معرفت، محمد هادی. .117

ق(. 1418)للعلوم االسالمیه، چاپ اول،

21



مقریزی شافعی، تقی الدین ابی محمد و ابی العباس احم**د بن علی بن عب**د الق**ادر بن محم**د بن.118 . مص**حح: محم**ود عرن**ومن،النزاع و التخاصم بین بنی امیه و بین هاشمابراهیم بن تمیم.

مصر: مکتبه االهرام بشارع محمد علی، بی چا، )بی تا(. تاریخ مکه المشرفه و المسجد الحراممکی حنقی، ابو البقا محمد بن احمد بن محمد ابن ضیاء. .119

، تحقی**ق: ایمن نص**ر عالءاب**راهیم، ب**یروت: دارالکتب1جو المدینه الشریفه و القبر الشریف. ق(. 1424العلمیه، چاپ دوم، )

.المجتبی من السنن)سنن النسXXائی(نسائی، أبو عبد رحمن أحمد بن شعیب بن علی خراسانی. .120ق(. 1406، چاپ سوم، )8تحقیق: عبد الفتاح ابو غده، حلب: مکتب المطبوعات االسالمیه، ج

. بیروت: دارالضیاء و دمشق: دارالقلم، چاپاالسرائیلیات و اثرها فی کتب التفسیرنعناعه، رمزی. .121ق(. 1390اول، )

. محقق: ع**امر غض**بان، مص**حح:تهذیب االسماء و اللغاتنووی، ابى زکریا محیی الدین بن شرف. .122عادل مرشد، دمشق: دارالرساله العالمیه، بی چا، )بی تا(.

الجامع الصحیح المسXXمی صXXحیحنیشابوری، أبو الحسین مسلم بن حجاج بن مس**لم قش**یری. .123، بیروت: دارالجلیل و دار االفاق الجدیده، بی چا، )بی تا(. 3، 1ج. مسلم

. محقق: عص**ام بن عب**د محس**ن حمی**داناسباب نزول القرآنواحدی نیشابوری، محمد بن علی. .124ق(. 1412دمام: دار االصالح، چاپ دوم، )

، محق**ق:مجمع الزوائد و منبع الفوائدهیثمی، أبو الحسن نور الدین علی بن أبی بکر بن سلیمان، .125ه(.1414حسام الدین القدسی، قاهره: مکتبه القدسی، بی چا، )

مقاله عربی سکلوع عمودی، طارق محمد. »کعب االحبار: هل له ضلع فی حادثه مقت**ل ام**یر اموم**نین عم**ر بن.1

. 196تا 151(: ص 1424، )رجب-رمضان/ 6، المدینه المنورهالخطاب«.

مقاالت فارسی (:1383، )زمستان/12، مجله طلوعذهبی«، ناشناس، »آشنایی با شخصیت و آثار دکتر محمدحسین.2

. 100تعداد صفحات

حدیثمحمد ابراهیم روشن ضمیر، مه**دی عب**ادی. »حجیت س**نت از دی**دگاه محم**ود ابوری**ه«. .3. 104- 85(: ص 1391)بهار و تابستان 7، شماره 4، دورهپژوهی

22



های آن الینکتابخانه

1. http://www. noorlib. ir

2. http://lib. eshia. ir

3. http://ketaab. iec-md. org

نرم افزارهایش(. 1387، مرکز تحقیقات علوم اسالمى، )1/2-نسخه جامع تفاسیر نور.1ش(. 1391، )، مرکز تحقیقات علوم اسالمىجامع االحادیث.2ش(. 1388نقش ترنج، )، المکتبه الشامله.3ش(. 1387، مرکز تحقیقات علوم اسالمى، )سیره معصومین.4، مرکز تحقیقات علوم اسالمى، )بی تا(. گنجینه روایات.5

AbstractThis abstract reviews the companions' reference to The Jews.

Existing several studies about the Jews sayings and also lack of a collection of questions asked from them, encourage the author to collect their questions by the companions and others in order to achieve the reference state of the Jews. For this, so many different sources such as preceding tradition books, recitals, historical books and Hadith books were studied and reviewed. It is necessary to mention that for the insufficient number of these reports in selected resources. The author reviews the other Sunnies books for more accuracy. On the other hand the rejection of specialists in referring to the Jews need firm reasons. Then necessary data were collected. This subject covers several important fields such as questions lead to a verdict, questions on the Holy Quran interpretation or future issues. Studying the question contents, provide no reason for referring the companions to the Jews. The asked questions were not elaborated in context and volume. The

23


http://lib.eshia.ir/

http://www.noorlib.ir/


companions acted passively and present no criticism on them. Surely, the reasons of verdicts to allow these references are controversial and Sunnies interpretation are full of this reports.

Key Words: Jews, Ibne Abbas, Kabolahbar, Referring to The Jews.

University of Qom

Faculty of Theology and Islamic Studies

A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of master of arts in knowledge of Quran and Hadith

Title:

A Study and critique in authority of bible followers between companians based on relat of tradition and quran

axegesis

24



Supervisor:

Dr. Sayyedeh Vahideh Rahimiss

By:

Neda garehghozloo

Winter / 2015

25


مقدمه - جستجوdownload-thesis.com/.../2016/06/download-thesis.com … · web viewابن...

Documents