UNIVERZITET U BANJOJ LUCIEKONOMSKI FAKULTETBANJA LUKA

Diplomski rad:KINESKA EKONOMSKA REFORMA

Mentor: Student:Doc.dr Slavia Kovaevi Milo Mren

Banja Luka, mart 2014.S A D R A J

UVOD....................................................................................................................................31. ISTORIJSKE I EKONOMSKE KARAKTERISTIKE RAZVOJA NARODNE REPUBLIKE KINE.............................................................................................................52. MJERE REFORME I POSLJEDICE............................................................................82.1. Inicijalni uslovi....................................................................................................82.2. Glavna obiljeja kineskog pristupa reformi......................................................122.3. Reforme u poljoprivredi....................................................................................162.4. Reforme kroz strane direktne investicije...........................................................172.5. Reforme spoljne trgovine..................................................................................202.6. Reforme u sektoru industrije.............................................................................212.7. Istorijski izvori problema u Kini.......................................................................252.8. Nerijeeni problemi i ciljevi tekuih reformi....................................................273. KINA DANAS.................................................................................................................313.1. Poloaj Kine u svijetu........................................................................................313.2. Odnos Kine i SAD.............................................................................................37ZAKLJUAK.....................................................................................................................40LITERATURA...................................................................................................................41

U V O D

Kineska civilizacija je jedna od najstarijih civilizacija svijeta. Njezina se civilizacija pojavila prije vie od etiri hiljade godina na plodnoj zemlji u dolini ute rijeke. To je ujedno i najmnogoljudnija zemlja na svijetu. Ona je drava kontinent. Duga i burna istorija od tri dinastije 221 godinu prije nae ere do jedinstvene Kine-od sadanje tri Kine i to Narodne Republike Kine, Tajvana i Hong Konga takoe su specifino obiljeje ove zemlje. Kineski zid, fine hartije, duborez, livenje bronze, barut, kompas, navodnjavanje velikih razmjera, arhitektura, literatura, poezija i filozofija samo su neka od otkria po kojima je ova zemlja poznata u svijetu. Bitnu ulogu u ekonomskoj reformi Kine odigrao je Deng Hsjaoping, koji se suprostavljao ranijem ekonomsko-socijalnom sistemu Kine, koji se zasnivao na ideologiji koja se izraava parolom Bolje siromatvo socijalistiko, nego bogato kapitalistiko drutvo. Kina je postepeno provodila reforme ka trinoj privredi, dajui posebnu panju i znaaj redosljedu i dinamici reformi. Ona je primjenila sistem kreativne destrukcije, tj. eliminisanja stare privredne strukture putem stvaranja nove. Sa reformama se zapoelo u poljoprivredi, gdje su se najvie osjeale negativne osobine administrativno-centralistike ekonomije i gdje je mogue razviti najmasovniju privatnu motivaciju i inicijativu, a potom nastavio sa reformama stranih direktnih investicija, spoljne trgovine i industrije. Sprovedene reforme u kineskoj privredi ostavile su pozitivne rezultate, koje se i dan danas ispoljavaju, zahvaljujui kojima Kina postaje druga u svijetu privredena i trgovinska sila odmah iza SAD, a ispred Japana. Osnovni motiv ovog rada jeste tenja da se nae odgovor koje su reforme preuzele vlasti Kine u cilju boljeg poloaja stanovnitva, podizanja ivotnog standarda, i cjelokupnog razvoja kineske privrede, kakve su zaista posljedice preuzetih mjera, odnosno kako su se reforme odrazile na privredu Kine dugorono posmatrajui. Kao misaoni odgovor na postavljeno pitanje iznosimo tvrdnju da je Kina, poevi 1978. godine, poduzela niz reformi u cilju dobrobiti svog naroda i kineske privrede u cjelini. Dobrobiti i dobici reformi se i dalje ispoljavaju i konstantno se poveavaju. Tome u prilog idu podaci o kretanju broja zaposlenih, vrijednost BDP-a po stanovniku, vrijednost izvoza i uvoza i posljedino nastalog suficita.Shodno postavljenim pitanjima, niu se i poglavlja ovog rada. U prvom poglavlju ovog rada date su osnovne istorijske i ekonomske karakteristike razvoja Kine, drugo poglavlje veu panju poklanja provedenim reformama i posljedicama koje su nastale. U ovom poglavlju dato je pojanjenje glavnih obiljeja reformi i koji su inicijalni uslovi bili ispunjeni i ujedno zahtjevali provoenje reformi, kao i same reforme provedene u poljoprivredi, reforme kroz strane direktne investicije, spoljnoj trgovini, u sektoru industrije. U okviru drugog poglavlja opisani su i istorijski izvori problema u Kini, kao i odreeni problemi koji su ostali nerijeeni, uprkos provedenim reformama. Tree poglavlje daje vie informacija o trenutnom stanju u Kini, tj. Kini danas, u svijetu, kao i dobropoznatoj simbiozi Kimerika. Ovo poglavlje svjedoi da Kina preduzima odreene radnje, kako bi ostvarila svoj cilj, a to su prevashodno daljnji razvoj zemlje i podizanje ivotnog standarda i to na nain da, izmeu ostalog, do 2020. godine uetverostrui GDP. O tome da je ona superzemlja za investitore, ali u isto vrijeme i sama investira u druge zemlje, kao i saradnji sa mnogim poznatim multinacionalim kompanijama samo su neke od injenica o kojima se govori u treem poglavlju.

1. ISTORIJSKE I EKONOMSKE KARAKTERISTIKE RAZVOJA NARODNE REPUBLIKE KINENarodna Republika Kina, najee zvana Kina, je najmnogoljudnija zemlja svijeta, po veliini teritorije trea na svijetu, iza Rusije i Kanade. Najvei dio kulturnih, naunih i tehnikih otkria ljudskog roda, koje savremeni ovjek koristi u svakodnevnom ivotu, otvaren je upravo na kineskom kulturnom i etikom prostoru, da bi se vremenom proirila na druge dijelove svijeta. Kina ima svoje ekonomsko-socijalne specifinosti i posebnosti, koje su se izgraivale kroz cijelu njenu istoriju. Bez upoznavanja Kine i uvaavanja njenih specifinosti i posebnosti ne mogu se objektivno sagledati i upoznati stvarni ekonomsko-socijalni sadraji kineskog razvoja i aktuelni tokovi i procesi transformacije. Za razliku od biveg Sovjetskog Saveza i drugih istonoevropskih socijalistikih zemalja, u kojima je socijalizam doiveo svoj krah, kineski model socijalistikog razvoja i transformacije nalazi se u brzom razvoju i prosperitetu. Tokom istorije, mjenjane su njene granice i glavni gradovi. uveni Kineski zid, jedinstvena monumentalna graevina, koja se moe vidjeti sa Mjeseca pravi je dokaz borbe za opstanak, sposobnosti i upornosti Kineza da se brane od raznih osvajaa. Isti je ruen, ali je ponovo zidan i postajao je sve vri, iri, vei i dui. Svojevremeno je Dingis-kan (XIII vijek) osvojio Kinu i prikljuio je Velikom mongolskom carstvu. Mongoli su vladali Kinom preko sto godina. Civilizacijska razvijenost, kineska kultura i jezik kao pisana istorija Kine stara preko 3000 godina, bili su toliko snani da su kineski jezik i kulturu prihvatili mongolski osvajai. Osvajae su osvojili osvojeni. To je, koliko je poznato, jedinstven primjer u istoriji. U svim drugim sluajevima, osvajai su nametnuli svoj jezik, kulturu, svoju religiju i obiaje. U prilog tome ide injenica, da je dominacija engleskog jezika u svijetu direktan proizvod kolonijalnih osvajanja. Kineska pisana istorija i kultura je jedna od najstarijih na svijetu. Poznati filozofi svijeta takoe su porijeklom iz ove drave, a brojni su i pronalazai i izumitelji iz Kine, koji su ovu dravu uinili poznatom u svijetu.Savremena Narodna Republika Kina jedinstvena je zemlja u svijetu, koja svoj ekonomsko-socijalni razvoj zasniva na osnovama dva sistema i to socijalistikog-centralno planskog i kapitalistikog-trinog sistema. Kina je uvijek imala svoj put razvoja uz povremene devijacije nakon zavretka vojne revolucije 1949. godine kada je pokuala po uzoru i pod uticajem sovjetskog staljinistikog sistema da razvija svoj ekonomsko-socijalni sistem. Izvjesne devijacije bile su prisutne i za vrijeme naputanja sovjetskog modela, a naroito za vrijeme velike kutlurne revolucije 1966. godine. U ekonomskog doktrini prisutne su Marksove ideje o azijskom nainu proizvodnje, u koji spada izmeu ostalog i kineska proizvodnja, a kao formi prelaza iz prvobitne zajednice u klasno drutvo uz veliku ulogu drave. To je Marks nazvao orijentalnim despotizmom. Odmah nakon zavretka kineske socijalistike revolucije 1949. godine izvrena je sveobuhvatna nacionalizacija industrije, trgovine, banaka itd. i prelo se na razvoj na osnovu centralno-administrativnih petogodinjih planova. Glavni akcenat u razvoju je stavljen, po uzoru na SSSR, na teku industriju, a posebno na proizvodnju gvoa, elika, uglja i elektroenergije. Sprovoene su velike kampanje za proizvodnju domaeg elika, jer je smatrano da Kina bez elika isto je to i debeo ovjek-sav od mesa, ali bez kostiju. U periodu 1949-1959. godine industrijska proizvodnja je poveana ak 9 puta, a broj zaposlenih u industriji za 7,2 puta. U toku Prvog petogodinjeg plana (1954-1958) industrijska proizvodnja je rasla po stopi 19-30% godinje. Godine 1956. nastupio je period destaljinizacije, politika tri crvene zastave socijalistika izgradnja-kao generalna linija, veliki skok napred i narodne komune. U okviru ekonomske politike zagovarano je istovremeno razvijanje teke industrije i poljoprivrede-politika hodanje na dvije noge. Godine 1966. u Kini je dolo do velike proleterske kulturne revolucije. Na udaru su se nali ekonomizam i revizionizam, odnosno svi oni koji su se zalagali za fleksibilno planiranje, za izlazak iz ema i kalupa jedinstvenog administrativno-centralistikog dravnog plana. Oni su proglaavani revizionistima i antisocijalistikim elementima koji hoe da uvedu liberalizam i kapitalistike metode privreivanja u ekonomiju, trite, samostalnost preduzea i materijalne stimulanse. Na prvo mjesto su postavljeni politiki i moralni principi socijalizma-u smislu bolji je siromani socijalizam, nego bogati kapitalizam. Aludirajui na takva shvatanja socijalizma svojevremeno je N.S Hruov, prvi sektretar NR SSSR u periodu destaljinizacije, vrlo duhovito rekao: Komunizam se ne moe zamisliti kao sto s praznim tanjirima oko kojeg sede visoko svesni i potpuno jednaki ljudi. Pozvati ljude na takav komunizam bilo bi kao pozvati ih da jedu mleko sa lagom. To bi bila parodija komunizma. Parafrazirajui Hruova moglo bi se rei da je u svim socijalistikim zemljama ove parodije bilo znatno vie nego socijalizma i komunizma.Na meti kritiara meu ekonomistima naroito je bio Sun Jehfang. Sun se zalagao za vee uvaavanje trita i zakona vrijednosti, koji je po njegovom miljenju glavni i najvaniji od svih objektivnih ekonomskih zakona. On je isticao da planiranje treba da se zasniva na tritu i zakonu vrijednosti.

2. MJERE REFORME I POSLJEDICE2.1 Inicijalni usloviKineski put razvoja, poznat i pod nazivom jedna zemlja dva sistema, sistem plana i trita, zapoeo je poznatom kineskom reformom 1978. godine po idejama Deng Hsjaopinga. Ideolog Deng Hsjaoping glavni je reformator Kine, koji je zapoeo transformaciju Kine od izolovane centralno-planske poljoprivredne zemlje do znaajnog inioca na svjetskoj ekonomskoj sceni. Deng se suprostavio se dotadanjem ekonomsko-socijalnom sistemu Kine. Deng je to okarakterisao kao veliki apsurd: Neemo kapitalizam. Hoemo socijalistiko drutvo s vrstom privredom. On je bio uvjeren da je socijalistiko drutvo bolje od kapitalistikog. Ali, njegova nadmo morala je biti dokazana sposobnou da bolje od kapitalizma moe da razvije proizvodne drutvene snage. Deng je bio duboko uvjeren da se nacija moe izvui iz siromatva jedino otvaranjem i razvojem konkurentskog trita, koje e omoguiti ulazak novih tehnologija i razvoj takmiarskog duha i fleksibilnosti, a to e je voditi sve brem razvoju, pri emu je istakao etiri bitne osnove koje pruaju priliku za uspjeno ostvarenje postavljenih reformskih uslova:1. velika i bogata prirodnim blagom kineska teritorija;2. uprkos svim grekama i promaajima u prolosti postavljeni su znaajni temelji za razvoj u pravcu etiri modernizacije;3. prevazilaenje krutih duhovnih ema koje su guile domiljatost, mudrost i stvaralaku sposobnost kineskog naroda i revalorizacija svih duhovnih vrijednosti i sposobnosti naroda uz jaanje demokratizacije zemlje;4. otvaranje prema svijetu u duhu meunarodne saradnje.Kineski program ekonomske reforme krenuo je sveobuhvatnim programom etiri modernizacije i to kineske poljoprivrede, industrije, nauke i tehnologije i narodne odbrane. Opte karakteristike postepenog, evolucionog (kineskog) prelaza od administrativno-centralistikog (komandnog) na trini sistem privreivanja su: poetak reforme kree od uspostavljanje dinamike ravnotee na tritu potroakih dobara, ali ne toliko slobodnijem sistemom formiranja cijena koliko razvojem privatnog sektora u proizvodnji potronih dobara i usluga za snabdjevanje trita-hranjenje gladnog trita do sitosti; trini odnosi najprije se razvijaju u proizvodnji i realizaciji potronih dobara i tek poslije toga se rasprostiru na investicionu oblast-grane s kapitalnim ulaganjima; liberalizacija cijena obavlja se u zavrnoj fazi reforme, pri emu se zadrava dravna kontrola cijena u granama s velikim monopolistikim tendencijama; primjena stroge finansijske politike s ciljem da se ne pojavi velika inflacija i aktivno se formira trina infrastruktura i podstie privatno preduzetnitvo.Ovoj reformi su prethodili burni dogaaji poevi od 1919. godine kada je zapoela kineska demokratska revolucija, koja je trajala sve do konane pobjede 1949. godine, kada je na vlast dola komunistika partija i Mao Cetung. Kina je otpoela svoje reforme u uslovima koji su se dosta razlikovali od onih koji su postojali u drugim socijalistikim zemljama kada su krenule u transformaciju. Procjenjuje se da su ti inicijalni uslovi generalno bili povoljni za brzo postizanje povoljnih ekonomskih rezultata. Kina nije bila prisiljena da kroi na stazu reformi zbog duboke makroekonomske krize, to je automatski otklanjalo potrebu za jakom dozom deflacione politike. Postojala je fiskalna i eksterna ravnotea i visok nivo domae tednje. Lansiranje reformi uslijedilo je zbog: nezadovoljstva ekstenzivnim modelom rasta koji je generisao ukupan rast, ali mali ili nikakav porast produktivnosti, to je zahtjevalo sve vee nivoe investicija kako bi se odrao, zbog ega opet nije bilo poboljanja u linoj potronji; politikog odbacivanja krajnosti leviarstva povezanih, posebno, sa periodom kulturne revolucije. Pri tome nije bilo odbacivanja socijalistikog sistema.Inicijalni ekonomski uslovi su osnova koja objanjava situaciju u kojoj su neposredne koristi izabranih reformi nadmaivale neposredne trokove. U poljoprivredi gdje su najprije pokrenute reforme komunalni sistem podrutvljene poljoprivrede postigao je 4 od 5 postavljenih ciljeva:1. izgraena je poljoprivredna infrastruktura, posebno irigaciona postrojenja;2. razvijen je sistem upravljanja koji nije sluio samo politikim i socijalnim potrebama, ve je takoe, unaprijedio sistem snabdjevanja inputima i marketing;3. unaprijeeni su socijalni uslovi kao to su preventivna medicina i opte obrazovanje preko lokalnih (obaveznih) mobilizacionih fondova;4. seljaka, samodovoljna proizvodnja postala je diversifikovan poljoprivredni sektor.Bitna karakteristika kineskog sistema prelaska na trinu ekonomiju je injenica da se s reformama krenulo od poljoprivrede, gdje su se najvie osjeale negativne osobine administrativno-centralistike ekonomije i gdje je mogue razviti najmasovniju privatnu motivaciju i inicijativu. 1978. godine vlasti su zbog jakih sua bile prinuene da olabave stroge administrativne kontrole nad poljoprivrednom proizvodnjom. U poljoprivredi nije bilo podsticaja za individualne napore, a poljoprivredne cijene su odravane niskim kako bi se generisao viak za industrijske investicije. Prema tome, prije reforme, poljoprivredni sektor je posjedovao solidnu radnu snagu, solidnu fiziku i marketinku infrastrukturu i lo sistem podsticaja. Relativni znaaj poljoprivrede u Kini bio je mnogo vei nego u istono-evropskim zemljama. Poljoprivreda je ostvarivala skoro 1/3 bruto drutvenog proizvoda u 1979. godini. Akcenat na poljoprivredu i sa njom povezanih grana za proizvodnju potronih dobara postaju osnovni motor razvoja i irenja trinih inicijativa i mehanizama. Sve to stvara stabilnu socijalnu, a i ekonomsku osnovu za daljnje irenje i produbljivanje reforme u pravcu sveobuhvatne trine ekonomije. Krajem 1992. godine Kina je odluila da svede ulogu dravnog plana na indikativno planiranje uz bitno smanjenje uloge administrativne regulative-centralno planiranje zadrano je kod 12 osnovnih vidova proizvodnje. Poznati ameriki ekonomista Defri Saks, koji je bio glavni tvorac reformi u Latinskoj Americi i bivim socijalistikim zemljama, zalagao se za model ok terapije, odnosno brzu privatizaciju i trinu liberalizaciju. Kineski model je smatrao izuzetkom od ok terapije , odnosno od pravila. Meutim, model koji je on zagovarao i koji je bio primjenjivan u Rusiji i nekim drugim zemljama pokazao je poraavajue rezultate, a kineski model sve se vie istie kao uspjean i pouan i za druge zemlje. Kina se tako nije opredjelila za ok terapiju i brze hirurke operacije. Ona je uspjela da postepeno razvije trite robe i sve vie razvija i trite kapitala i berze. Kineski ekonomsko-socijalni sistem polazi od osnovne premise da dravna svojina sredstava za proizvodnju ini osnovu sistema, a privatna svojina se moe da razvija kao njena dopuna. Godine 1992. dolo je do razvoja mjeane svojine, razliitih sektora ekonomije i njihovo slobodno ekonomsko povezivanje u najrazlitijim oblicima (zajedniki nastup na tritu, razliite forme akcionarstva). Uee dravnog sektora u Kini se smanjuje. Dravna preduzea u oblasti industrije davala su 1991. godine 55% proizvodnje prema 76% u 1980. godini u odnosu na bruto industrijsku proizvodnju. isto privatna domaa i ona sa potpuno stranim kapitalom oko 10%, a ostalih 35% je otpadalo na zajednika preduzea. Privatni sektor u Kini najrazvijeniji je u trgovini na malo, gdje ini ukupno 6% trgovine na malo. U Kini je prisutno svojevrsno ispreplitanje administrativno-planskog i trino-privatnog i poelo se javljati porodino preduzetnitvo na selu. Naime, zemlja koja je formalno kolektivna svojina daje se na dugoronu arendu seljakim domainstvima. Seljaci imaju obavezu samo za neke vrste proizvoda, a sva ostala proizvodnja prodaje se po trinim cijenama ili slui za linu potronju domainstva.Glavna usmjerenja sveobuhvatne kineske reforme 1978. godine na ekonomskom planu bila su usmjerena na:1. strukturne reforme u poljoprivredi omoguile su prenoenje odgovornosti za proizvodnju i distribuciju poljoprivrednih proizvoda sa komuna (dravnih i kolektivnih dobara) na porodina domainstva. To je imalo za posljedicu brzi porast proizvodnje i oivljavanja masovnih seoskih trita i boljeg snabdjevanja gradova raznim poljoprivrednim proizvodima;2. otvaranje Kine prema svijetu, odnosno kinesko otvaranje svijeta putem spoljne trgovine i stimulisanje uvoza stranog kapitala;3. stvaranje potrebnih uslova za razvoj velikih otvorenih zona u istonim lukama po uzoru na Hong Kong;4. ne sprjeavati bankarstvo neefikasnih dravnih firmi;5. liberalizacija sistema cijena uz dvojni kurs juana (konvertibilni, stabilni i inflatorni juan).Sve te mjere bile su praene nizom drugih sistemskih promjena i implementacijom trinog mehanizma Ako razvoj to ve podrazumijeva i Dengovim prilazom: jedna zemlja dva sistema. Ako e se standardi popraviti, govorio je Deng Ako e narod ivjeti bolje, ako su za to potrebni trini mehanizmi, onda ono to je potrebno postaje i nuno. Kineski program reformi 1978. godine je podsticao razvoj trita i trinih odnosa. Deng je ukazivao da su pogrene pretpostavke da trina privreda egzistira samo u kapitalistikom sistemu. U socijalistikom sistemu, pisao je Deng, Trina privreda moe koegzistirati s privredom planske proizvodnje. A mogu se koordinirati oba rjeenja. Sutina kineskog modela razvoja i transformacije sastoji se upravo u koordinaciji i zajednikom egzistiranju trinog i centralno-planskog privreivanja. Osnovna polazna postavka kineskog sistema je da je dravna svojina sredstava za proizvodnju osnova sistema, a privatna svojina je njena dopuna. Na tim osnovama razvili su se razni oblici mjeovite svojina i njihovo slobodno povezivanje u najrazliitijim oblicima (razliite forme akcionarstva, zajedniki nastupi na tritu i drugi.) Na selu se razvilo porodino preduzetnitvo. Dinamian i brz (najbri na svijetu) ekonomski razvoj Kine u toku posljednih godina je dokazao prednosti planskog razvijanja trita nasuprot neplanskom stampedu ka tritu. Kinezi su dokazali da je evolucija komunizma bolja od revolucije protiv njega i da je mogua efikasna koordinacija planskog i trinog sistema privreivanja. Kina je odluna na osnovnom kursu svojih reformi, strukturnih promjena i otvorenije saradnje sa svijetom. Zasjedanje velikog Nacionalnog narodnog kongresa poetkom marta 1995. godine to je i potvrdio, s tim da se malo ohladi brzi tempo razvoja, odnosno da se neto uspori razvoj kako se ne bi dovela u pitanje njegova stabilnost. To se moe zakljuiti i iz osnovnih ciljeva daljnjeg razvoja Kine u narednom periodu i to:1. ouvanje unutranje i spoljne stabilnosti;2. nastavak reformi i otvaranje prema svijetu;3. suzbijanje inflacije uz usporavanje tempa privrednog razvoja s ciljem da se ne dozvoli ekonomsko i socijalno pregovaranje;4. podsticaj poljoprivredi;5. nastavak preobraaja dravnih preduzea sa opreznim irenjem steaja prema hroninim gubitaima;6. stroa centralna kontrola finansijskih tokova, s poveanom ulogom Narodne banke;7. poboljavanje trine komunikacije oteane regionalistikim pregraivanjima;8. pojaavanje borbe protiv korupcije kao problem od koga zavisi ivot ili smrt zemlje;9. produbljivanje ideolokog rada kako bi se sprijeilo daljnje opadanje morala i inflacija raznih tetnih uticaja.

2.2. Glavna obiljeja kineskog pristupa reformiKarakteristian pristup Kine ekonomskim reformama esto se opisuje kao gradualistiki i ovo se odnosi vie na vremenski period nego na dubinu reformi. Kina nije izradila potpuno definisanu strategiju reforme, niti je sainila detaljan plan reforme. Od unaprijed najavljenih reformi esto se odustajalo (kao to je reforma plata i cijena planirana u 1989. godini), a u drugim periodima, iznenadno su se pojavljivale duboke reforme (kao to je sluaj sa reformom cijena itarica maja 1991. godine). Moglo bi se tvrditi da je kineska filozofija ili strategija reforme, ustvari ne planirati reforme, ve ih ostvarivati kada to ekonomska, politika i drutvena klima omogui ili zahtjeva. Mogue je da je to i reakcija na zapaene nedostatke sistema planiranja. U kineskom pristupu reformi istiu se 4 obiljeja, za koja mnogi tvrde da su ova obiljeja, posebno prva tri, uslovljena veliinom i razliitou Kine, a to su:

1. Gradualizam i eksperimentisanjeU skoro svim oblastima reforme implementacija se odvijala tokom dueg perioda, esto nekoliko godina i obino poslije eksperimentisanja. [footnoteRef:2] Eksperimenti su se odvijali u odreenim reformskim oblastima i poto su rezultati probe sagledani dolazilo je do primjene u drugim dijelovima zemlje. Ponekad, to je rezultat objavljene odluke centralne vlade, a ponekad se to deavalo spontano, poto su druge pokrajine kopirale one u kojima su prvobitno pokrenute promjene. Gradualizam je esto bio posljedica prostog oportunizma koji se javljao kao reakcija na rastue fiskalne pritiske, to se posebno pokazalo kod reforme cijena. U ovoj oblasti bilo je dva pokuaja formulisanja sveobuhvatne reformske strategije, ali su oba ubrzo naputena. U drugim, ponekad neoekivanim uslovima, napredak je bio vrlo brz. Period od 1989. do 1991. godine, kada se generalno manje panje obraalo na reforme, jeste period kada su nastale najradikalnije promjene relativnih cijena u Kini u itavom reformskom periodu. Za neke reforme, po prirodi, gradualizam nije mogu. Centralne banka je osnovana 1984. godine i sve njene komercijalne transakcije su brzo prenijete na novoformiranu industrijsku i komercijalnu banku, mada je, naravno trebalo vie vremena da Narodna banka Kine pone u potpunosti da obavlja svoje nove funkcije. [2: Ovo su Kinezi nazvali dodirivanje kamenja da bi se prela reka, to je suprotno maksimi Havela, predsjednika eke Republike: nemogue je prei ponor u dva skoka]

Sa stanovita kreatora ekonomske politike u Kini gradualistiki pristup reformi imao je nekoliko prednosti. Prvo, krupni poremeaji i prekidi u privredi su izbjegnuti, a u sluaju da se politike pokau manjkave, mogu se modifikovati kako bi se uskladile sa nacionalnim i lokalnim uslovima. Drugo, primjenom prvo onih politika koje imaju veliku vjerovatnou da budu uspjene, rukovodstvo je bilo u stanju da zadobije politiku podrku za naredne reforme. Ovo je bilo posebno vano radi izbjegavanja socijalnih nemira i politikih konflikata koji bi mogli dovesti do naputanja ukupnog procesa transformisanja. Tree, da bi neke reforme bile djelotvorne, nuno je izgraditi nove institucije, postaviti nove zakonske i regulatorne sisteme, obuiti pojedince kako bi potovali nove postupke i uzanse, a sve to su zadaci koje se ne rjeavaju preko noi. etvrto, administrativni aparat planskog sistema mogao je i dalje da bude koriten, mada sa opadajuom efikasnou, sve dok novi sistem ne postane efektivan. Demontirajui svoje administrativne kontrole onim tempom kojim su se pojavljivali trini mehanizmi sposobni za obavljanje regulatornih funkcija, Kina je stvorila uslove koji joj omoguavaju da uiva znaajan ekonomski rast uporedo sa reformisanjem. Meutim, ovaj pristup ima i odreene nedostatke. Prvi je da ekonomski uesnici nisu u mogunosti da predvide svoje budue ekonomsko okruenje. Drugi je da gradualistike reforme daju vremena onima, iji su interesi ugroeni reformom, da se pregrupiu i blokiraju odvijanje reforme, ili ak ponekad neke preokrenu. Onda neuspjeh da se brzo uvede reforma smanjuje kredibilitet istih. Ova bojazan je prisutna kod veine kreatora ekonomske politike u istonoevropskim zemljama. Takvih perioda preokreta je zaista bilo u Kini. Do sada, svaki takav korak nazad je bio privremen.2. Parcijalne reformePribjegavanje parcijalnim reformama unutar pojedinih sektora najizrazitije je bilo kod sistema dvorednih cijena pod kojim je dravnim preduzeima bilo dozvoljeno da proizvodnju preko plana prodaju po trinim cijenama. Dvoredni sistem cijena, kao i generalno parcijalni pristup reformi ima svoje prednosti. Prvo, on je bio snaan instrument gradualistikog pristupa tako to je obezbjeivao kontinuitet u snabdjevanju i istovremeno kreirao situaciju u kojoj se mogu sticati trina znanja. To je bio nain podsticanja ekonomskih uesnika da adaptiraju svoja ponaanja prije eventualnog iskljuivanja sistema planiranja. Ovaj sistem je imao i oigledne nedostatke. Najvaniji od njih ispoljavao se u oticanju iz planskog sektora na trini i time izazvanu korupciju. Procjenjuje se da je od ukupne planske proizvodnje 1/3 stizala na planirana mjesta po planskim cijenama, 1/3 na planirana mjesta, ali po cijenama prilagoenim trinim cijenama, dok je 1/3 u potpunosti skretala. Neki tvrde da su glavni faktori koji objanjavanju tako dugorone i znaajne razlike u cijenama (planskim i trinim) nerazvijen sistem transporta i informacija, ali i pokrajinski protekcionizam sa uvoznim barijerama.3. DecentralizacijaJedno od obiljeja kineskih inicijalnih uslova bilo je prisustvo osposobljene decentralizovane administracije. Poto je centralna vlada popustila sa kontrolom, pokrajinske, optinske, okrune, pa i seoske uprave bile su spremne da reaguju. Meutim, decentralizacija je kao elemenat u pristupu reformi kontraverzna na dva naina i to:prvo, uprave na lokalnim nivoima esto su zamjenjivale redukovano, centralno planiranje poveanim lokalnim planiranjem; i povremeno, decentralizacija je ila ispred drugih reformi tako da lokalna reakcija na iskrivljene relativne cijene je rezultirala u neodgovarajuim lokalnim investicijama.Ipak, generalno posmatrano i u duem vremenskom periodu, nepopustljiva tenja za ekonomskim razvojem na lokalnom nivou bila je ogromna snaga napretka, npr. preko kreiranja brojnih novih radnih mjesta u gradskim i seoskim preduzeima. Moda se najvea prednost decentralizacije ispoljavala u formiranju interesnih grupa koje favorizuju naredne reforme i stvaranju povoljne klime za promjene podsticaja i spontanu reformu na lokalnom nivou.Decentralizacija nije ostvarena samo u pravcu lokalnih uprava, ve i prema akterima u svim sferama ekonomske aktivnosti: dravna preduzea dobila su samostalnost u donoenju odluka o proizvodnji i marketingu, spoljnotrgovinske korporacije u izboru izvoznih proizvoda, poljoprivrednici u izboru usjeva i to je najvanije pojedinci, u velikoj mjeri, u kupovinama, mada u mnogo manjoj mjeri s obzirom na zaposlenje. Davanjem samostalnosti niim nivoima druge forme ekonomske decentralizacije ostvarene od lokalnih vlada uinjene su efektnijim.4. Samopojaavajua priroda reformiReforme u jednoj oblasti privrede dovode do reforme u drugim i zaista ih iznuuju kreiranjem pritiska za promjenom, a ovo izgleda da ponitava tezu da gradualistiki pristup omoguava pojavu snaga koje ponitavaju snage promjene. Inicijalne reforme u poljoprivredi stvorile su vikove uteda i radne snage u ruralnim oblastima izazivajui ekspanziju gradskih i seoskih kolektivnih preduzea. Nastajanje nedravnih firmi, sa svoje strane, generisalo je pritisak konkurencije na dravni sektor, to je natjeralo dravu da olabavi kontrolu nad dravnim preduzeem. Ovo je, dalje, prisililo dravu da restruktuira sopstvene izvore, koritenje prihoda i reformie finansijski sektor. Uspjeno povezivanje jedne reforme sa drugom podrazumijeva odgovarajuu reakciju kreatora ekonomske politike. Mogue je, naravno, da se pritisku koji dolazi iz jedne oblasti odgovori kontra pritiskom, a ne komplementarnom reformom. Na primjer, konkurenciji koja je poticala od TVEs odgovoreno je 1989. godine inicijalnim pokuajem da se smanje krediti ovim preduzeima i administrativno zatvore neka od njih. Ovo se zaista deavalo izvjesno vrijeme, ali uskoro panja je usmjerena prema tome kako da se rijee ozbiljniji problemi dravnih preduzea. Posebno obiljeje kineskih reformi je nastajanje rukovodstva da ouva socijalistiki karakter privrede. Vlasti nisu slijedile strategiju masovne privatizacije, koja je koritena u nekim istonoevropskim zemljama. Kineska vlada se zalagala za osmiljavanje metoda koji bi revitalizovali dravna preduzea, a ne za poboljanje njihove performanse kroz privatizaciju. Meutim, svojinska prava nisu pitanje dravnog ili privatnog vlasnitva. Postoji itava gradacija prava na koritenje imovine, ukljuujui prisvajanje dohotka, ostvarivanje moi i uivanje prestia to proistie iz efektivne upotrebe kapitala. Od kraja 70-tih godina odvija se postepen proces ekspanzije prava koritenja dravne imovine za ekonomske agente izvan centralne vlade. U tom evolutivnom procesu dolazilo je do sloene interakcije izmeu promjena u zakonu i kvazi zakonu i spontanih akcija agenata niih nivoa, koji su nastojali da izguraju izvan propisa u svakoj fazi. U dravnoj industriji pojavila se grupa institucionalnih, korporativnih preduzetnika koja je poela da upoljava kapital kako bi poboljala sopstvenu poziciju uz promociju ekonomskih interesa institucija koje su upoljavale. Veina njih, posebno oni najstariji, bili su dugogodinji lanovi Komunistike partije. Otpoeo je proces investiranja izmeu vie preduzea, zajednikih ulaganja u nove projekte, preuzimanja i integracije. U poetku, veze izmeu fabrika su bile privremene i neformalne. Kako je reforma napredovala, ove veze su postajale brojnije i formalne, ponekad organizovane od dravnih planera, ali esto na inicijativu onih koji su direktno poslovali kapitalom. Poetkom 90-tih godina pojavio se veliki broj kompanija koje imaju udrueno vlasnitvo vie dravnih preduzea, dravnih i nedravnih preduzea ili domaih i stranih firmi. Tipian veliki investicioni projekat poetkom 90-ih godina, ukljuivao je nekoliko institucionalnih investitora i to jednu ili vie firmi, stranog partnera iz zajednikog preduzea, dravnu banku, centralnu ili lokalnu vladinu instituciju.

2.3. Reforme u poljoprivredi Reforme u poljoprivredi se istiu kao prve reforme sprovedene u kineskoj privredi 80-ih godina XX vijeka. Kina je poela reformski period sa podrutveljnom poljoprivredom, koja je poslovala sa relativno zadovoljavajuom tehnikom osnovom i u srcu reforme bio je povratak na individualnu, domainsku poljoprivredu i rasformiranje komuna. Sa vraanjem zemlje pojedincima na osnovu dugoronog zakupa (15-25 godina), farmeri su se sloili da isporuuju izvjestan dio proizvodnje dravi, u nekim oblastima propisani su posebni usjevi i otuda potie naziv sistem ugovorne odgovornosti domainstava. Uz ovo je ilo realno poveanje relativnih poljoprivrednih cijena od 25% u prosjeku. Sve ovo zajedno odrazilo se u brzom porastu proizvodnje i velikim gotovinskim utedama. Pritisci da se one iskoriste za industriju doveli su do odluke lokalnih vlasti da formiraju optinska i seoska kolektivna preduzea (TVEs). Mnogo je pisano o rastu ruralne industrije i ona e ostati klju najveeg dijela kineskog uspjeha u 80-im godinama. Do ovakvog brzog razvoja ruralne industrije, iako nije bilo oiglednih pozitivnih ekonomsko politikih mjera, ve samo povoljnog okruenja, dolazi iz sljedeih razloga: poljoprivredne reforme stvorile su vikove raspoloive za investiranje i pokrenule masu radnika da trae nove izvore zapoljavanja; poetni industrijski uslovi koji se karakteriu zapostavljenou sektora lake industrije, kreirali su znaajne povoljne mogunosti za ulazak malih firmi u ovaj sektor gdje se se mogli brzo ostvariti visoki profiti; lokalne uprave se se vrsto opredjelile i angaovale na lokalnom ekonomskom razvoju i odigrale kljunu ulogu olakavajui i ponekad preuzimajui ulogu preduzetnika kako bi podstakle odgovarajue grane lake industrije.Uspjeh u poljoprivredi ohrabrio je irenje reformi i na neke druge grane privrede.

2.4. Reforme kroz strane direktne investicijeDonoenjem zakona o zajednikim ulaganjima u 1979. godini i otvaranjem 4 specijalne ekonomske zone u 1980. godini otvorena je mogunost da razni projekti i programi okuaju sreu sa privlaenjem stranog kapitala. Od tog vremena strane direktne investicije su krenule da pristiu u Kinu. Ovo je oznailo naputanje autarkinih principa iz prereformskog doba, priznanje da se Kina ne moe oslanjati samo na sopstvene resurse u sustizanju ostalog svijeta, posebno u oblasti tehnologije. Uvoz strane tehnologije, tehnologija upravljanja i njihovo finansiranje inostranim kapitalom postalo je kljuno mjesto Dengovog pristupa reformi.Od zakona o kinesko-stranim zajednikim ulaganjima donijet je veliki broj zakona i drugih znaajnih propisa koji se tiu osnivanja, poslovanja i uzajamnih obaveza domaih i stranih partnera. Njihova sutina se svodi na to da osim obezbjeenog (dijela ili kompletnog) kapitala, strani partneri preuzimaju obavezu instaliranja savremene opreme i primjene savremene tehnologije, kao i da e glavnina budue proizvodnje odlaziti u izvoz, a zauzvrat dobiju svoje mjesto pod kineskim suncem, poreske i carinske olakice, smanjenje komunalnih davanja, odlaganje otplate kredita itd. Inostrana preduzea su povezivana sa irokom mreom domaih dobavljaa, kojima su nametani novi standardi kvaliteta proizvoda, metode proizvodnje i poslovni koncepti. Strane investicije su djelovale kao kanal informacija i zahtjevima svjetskog trita za proizvodima za koje je postojalo ogranieno domae trite. One su bile sredstvo koje je guralo naprijed prema korporatizaciji velikih dravnih preduzea preko nametanja strogih standarda kontrole i revizije i ukazivale na potrebu jasnog definisanja svojinskih prava.Za osnivanje zajednikog preduzea i strane firme neophodna je dozvola Ministarstva za ekonomske odnose sa inostranstvom i trgovinu, jer centralna vlada jo uvijek nastoji da strane investicije budu usklaene sa njenim planskim prioritetima. Tako naprimjer, da bi Boing dobio pristup na kinesko trite, zahtjevano je da sukcesivno pomogne glavnom kineskom proizvoau aviona u Xianu u podizanju kapaciteta za proizvodnju rezervnih dijelova, za proizvodnju itavih dijelova aviona u Kini i da pomogne u osnivanju preduzea koje bi proizvodilo kompletan avion unutar Kine.Poetkom 90-ih godina uee Kine u ukupnoj svjetskoj imovini, prodajama i zaposlenosti, velikog broja multinacionalnih kompanija brzo se poveava. Pored ovoga, kineski kapital investiran u zajednika ulaganja brzo raste. U bliskoj budunosti Kina e postati vee trite za veinu ovih kompanija, nego to su njihova nominalna domaa trita. Njihova vlasnika struktura bie sve vie kineska kako kineske institucije stiu sve vee udjele vlasnitva u ovim kompanijama. Na nekoj taki, globalne kompanije koje su danas bazirane u Evropi i SAD, mogu postati bazirane u Kini sa kineskim direktorima i menaderima u ovim kompanijama uticajnijim nego to su oni iz drugih dijelova svijeta. Ukoliko se ima u vidu veliina njenog trita i kvalitet radne snage, ne udi to je otvaranje Kine prema stranim direktnim investicijama bilo uspjeno. Uloga prekomorskih zajednica, Hong Konga i Tajvana, ne moe biti prenaglaena. Poslednjih par godina, direktnih stranih investicija u Kini dolazilo je iz Hong Konga, a dobar dio nije poticao od hongkongkih rezidenata, ve je kanalisan preko njih. Prekretnica je nastala usvajanjem politike jedna zemlja dva sistema, nakon ega je uslijedilo potpisivanje kinesko-britanskog sporazuma u Hong Kongu 1986. godine koji je sa svoje strane, omoguio znaajnu integraciju privrede Kine i privrede Hong Konga. U Kinu je ulo 28 milijardi dolara direktnih investicija u 1993. godini, a 38 milijardi dolara 1995. godine, to je ekvivalentno prosjenim godinjim prilivima u sve razvijene zemlje u prvoj polovini 80-ih godina. Neki analitiari ocjenjuju da je to prolazni vrh, na osnovu nekoliko indikatora. Posebno se istie to da prilivi stranih direktnih investicija iz Hong Konga, Makaoa i Tajvana, kao glavnih izvora, gube impuls jer se usporava transfer radno intenzivne proizvodnje u Kinu. Djelimino zbog injenice da je dobar dio radno intenzivne proizvodnje ve iseljen iz ovih zemalja, a djelimino zbog porasta cijena zemlje i radne snage u priobalnim regionima izvozno-preraivaka proizvodnja je postala manje atraktivna u Kini nego u nekoliko drugih azijskih zemalja. Udio ove tri zemlje u kineskom kumulativnom prilivu je zaista opao sa 72% u 1993. godini na 63% u 1995. godini. Pored ovoga, povratak Hong Konga Kini u 1997. godini moe imati znaajne posljedice na tokove stranih direktnih investicija, to e zavisiti od toga koliko e se uravnoteeno odvijati tranzicija i koliko e Kina biti sposobna da Hong Kong odri kao konkurentski meunarodni poslovni centar. Drugi ocjenjuju da privlanost Kine za strane investitore i dalje ostaje velika. Kineska performansa rasta je izvanredna. Sa prosjenom godinjom stopom rasta BDP-a od 12% u periodu 1991-1995. i anticipiranim rastom od 8-9% u 1996. godini, Kina je jedna od najbre ratuih privreda na svijetu i ocjenjuje se da e se ovaj trend nastaviti. Politike liberalizacije stranih direktnih investicija su jo uvijek u toku. Neke grane koje su bile nedostupne stranim investitorima (kao to su vazduni transport, bankarstvo, osiguranje, revizija, pravne usluge, ekstrakcija i topljenje dragocjenih metala i dr.) se postepeno razvijaju. Postoji takoe, znaajan potencijal za uee stranih direktnih investicija u infrastrukturi. Pored ovoga, investicije iz drugih zemalja, kao to su Japan i Republika Koreja rastu, a i Evropska Zajednica preduzima nove inicijative da bi poveala svoje prisustvo na kineskom tritu. Na kraju, u mjeri u kojoj kineska valuta postaje konvertibilna olakava se repatrijacija to investiranje u kinesku privredu ini atraktivnijim.

2.5. Reforme spoljne trgovineU oblasti spoljne trgovine bilo je evolutivnih, postepenih promjena koje su pravi primjer za kineski model. Tu ne samo da je bilo postepenog napretka onda kad to dozvoljavaju mogunosti, ve i parcijalnih reformi i onog to oznaava fenomen dva koraka naprijed i jedan korak nazad. Do 1978. godine kineskom spoljnom trgovinom rukovodilo je 12 dravnih spoljnotrgovinskih korporacija organizovanih po proizvodnim linijama. One su nabavljale i trgovale koliinama koje su odreene centralnim planom, a sve profite i gubitke apsorbovao je dravni budet. Proizvodnim preduzeima, koja nisu imala direktan pristup stranim tritima, odreivani su planski zadaci isporuka spoljnotrgovinskim korporacijama. Ovim sistemom sektor razmenjivih dobara je bio izolovan od ostatka svijeta, a bilans plaanja je kontrolisan kroz plan trgovine.Nizom reformi spoljnotrgovinskim korporacijama data je vea autonomija, ali i odgovornosti za poslovanje, dok je upravljanje sistemom decentralizovano na pokrajinske vlasti koje su dobile pravo da osnivaju sopstvene spoljnotrgovinske korporacije i zadravaju devizne zarade.U 1990. godini poslovalo je preko 5000 spoljnotrgovinskih korporacija, stepen mandatornog planiranja je znaajno smanjen, a narastao je i broj stranih trgovinskih preduzea. Kako se uloga plana trgovine smanjivala, direktna kontrola izvoza i uvoza ostvarivana je preko sistema dozvola. Propisi o uvoznoj supstituciji (koji su ograniavali uvoz) i spoljnotrgovinski porezi sve vie su uticali na koliinu i strukturu proizvoda u trgovinskim tokovima.Rastui izvozni prihodi odigrali su kljunu ulogu u kineskoj strategiji modernizacije. Devizna sredstva su potrebna da bi se uvezla tehnologija, osnovna postrojenja, sirovine i platila glavnica i kamata inostranog zajma. Kako bi stimulisala izvoz, vlada je preuzela niz devalvacija i uvela brojne merkantilistike mjere. Prioritetni sektori su zadravali veliki dio deviznih zarada. Izvoznim firmama su date olakice kod oporezivanja i direktne nagrade. Velike izvozne firme imale su pravo prvenstva u koritenju uvezene tehnologije, koritenju energije i sirovina po niskoj cijeni i dobijale su jeftine kredite za tehnoloka poboljanja. Otuda je izvoz preraivake industrije brzo rastao, a kroz konkurenciju na svjetskom tritu sve vei dio kineske industrije je mjenjao svoje poslovne metode. Izuzetna izvozna performansa je tako obezbjedila sredstva da se tehnoloki usavri industrija kroz brz rast uvoza. Uvoz maina i opreme inio je oko 1/3 ukupnog uvoza poslednih 10 godina. U trgovinskoj reformi naglasak je bio na unapreenju izvoza kako bi se finansirala modernizacija uvoza i uvozni sektor nikada nije vien kao izvor konkurencije. Domaa industrija uivala je visok stepen zatite, a uvoz je tretiran primarno kao izvor otelovljene tehnologije.Od 1992. godine preduzima se niz novih mjera kako bi se liberalizovala trgovina, to je djelimino bilo podstaknuto nastojanjima Kine da svoju trgovinu uskladi sa meunarodnom praksom u kontekstu prijave da obnovi svoje lanstvo u GATT-u. Otuda su eliminisane sve izvozne subvencije spoljnotrgovinskim korporacijama koje su ile direktno iz budeta, smanjene uvozne carine, ukinuti propisi o uvoznoj supstituciji, a u okviru memoranduma o razumjevanju sa SAD, Kina je najavila objavljivanje veine internih propisa o spoljnoj trgovini u cilju poveanja transparentnosti ovog sistema.Najaktuelnije promjene u trgovinskoj politici usredsreene su na: reformu uvoznog reima koja treba da omogui uspostavljanje sistema upravljanja indirektnom kontrolom, putem transparentnih mehanizama, sa niim nivoom zatite koja e se ostvarivati vie putem carina, a manje putem dozvola i administrativnih barijera i kontinuirane napore u institucionalnoj reformi spoljnotrgovinskih korporacija radi daljeg smanjenja njihove efektivne monopsonije i veeg ulaza na izvozna trita samih proizvodnih preduzea.

2.6. Reforme u sektoru industrijeIndustrija je najvei proizvodni sektor koji uestvuje sa 50% u bruto domaem proizvodu u 1995. godini. Ogromna veina preduzea u Kini je relativno malog obima. Postoji neto preko 10 miliona industrijskih preduzea, od tog broja 104 000 su preduzea u dravnom vlasnitvu, koja su uglavnom lociranja u gradskim oblastima; 1,8 miliona su u kolektivnom vlasnitvu, ruralni kolektivi i gradska kolektivna preduzea (poznata TVEs preduzea); 8,1 miliona su privatna preduzea u vlasnitvu pojedinaca ili porodice i ne zapoljavaju vie od 7 lica i 325 000 su preduzea drugog tipa, privatne firme koje zapoljavaju vie od 7 lica, preduzea u vlasnitvu stranaca, inostrano-domaa zajednika preduzea. Preduzea u dravnom vlasnitvu i kolektivi su preduzea javnog sektora. Meutim, zbog znaajnih razlika izmeu njih u pogledu lokacije, vlasnike forme reima svojinskih prava, funkcionalne strukture i uticaja politikih struktura, koje utiu na njihovo ponaanje i performansu, kolektivi posluju na nain koji je sliniji konkurentskim preduzeima, nego tradicionalnim javnim preduzeima. Dok su dravna preduzea uglavnom locirana u urbanim oblastima, veina kolektiva su TVEs, locirana u ruralnim oblastima.Dravna preduzea su u vlasnitvu drave (naroda reprezentovanog dravnim savjetom u centralnoj vladi), dok su kolektivna preduzea u vlasnitvu lokalnih vlada ( naprimjer, TVEs su u vlasnitvu optinskih i seoskih vlasti). Ovo podrazumijeva znaajnu razliku u svojinskim pravima, ak iako su prava kontrole (i rezidualno dohodak) u dravnim preduzeima delegirana na optinske ili druge subcentralne uprave, drava (centralna vlada) ima konana prava nad sredstvima, imovinom dravnih preduzea. Drava nema takvih prava kada su u pitanju kolektivi i odnos izmeu slubenika i lokalnih vlada odgovornih za ove kolektive i menadera ovih kolektiva karakterie se direktnim, jednostavnim interakcijama i jakim zajednikim interesima.Funkcionalno posmatrano, dravna preduzea izvravaju proizvodne poslove, ali su isto tako optereena potrebom obezbjeenja socijalnih usluga, to obuhvata obezbjeenje stanovanja, obrazovanja, bolnice, socijalnu zatitu, penzije i nezaposlenost, osiguranje za sluaj nesree, pomo oko ishrane i goriva. Kolektivna preduzea, s druge strane, obavljaju samo proizvodne funkcije i tako se mogu usredsrediti na tradicionalne korporativne, finansijske ciljeve. Dravna preduzea se masivno oslanjaju na bankarske kredite (oko 70% bankarskih zajmova ide dravnim preduzeima), dok kolektivna preduzea uglavnom koriste zadrane zarade. Bankrotstva dravnih preduzea su jo uvijek rijetka, dok se steajevi, otputanja, zatvaranja i restruktuiranja regularno deavaju u sektoru kolektivnih preduzea. Oko 13% dravnih preduzea svrstava se u velika i srednja preduzea, na osnovu proizvodnih kapaciteta i vrijednosti imovine. Ona proizvode 35% ukupne industrijske proizvodnje u zemlji ili 80% industrijske proizvodnje svih dravnih preduzea. Dravna preduzea su koncentrisana u tekoj industriji i proizvode vane sirovine, kapitalna dobra i strateke proizvode. Nedravna preduzea-gradski kolektivi, TVEs, privatne firme, inostrana preduzea i zajednika preduzea su usredsreena na fabrike i potroake proizvode lake industrije i usluge koje su bile zanemarene u prereformskom periodu. Dravna preduzea ostvaruju 42% ukupne vrijednosti industrijske proizvodnje u zemlji, kolektivi oko 37% (TVEs 26%), privatna preduzea oko 9% i druge firme oko 12%, i to su prema podacima iz 1995. godine. Prema tome, dravna preduzea koja ine samo 1% ukupnog broja preduzea ostvaruju oko 40% kineske industrijske proizvodnje. Dalje, ovi podaci pokazuju da neto manje od 80% kineskog industrijskog autputa ostvaruje javni sektor, tj.dravna i kolektivna preduzea. S druge strane, istinski privatni sektor privrede proizvede neto vie od 20% ukupne vrijednosti industrijske proizvodnje, mada je ovo dosta teko tano izmjeriti.Ovaj model industrijske proizvodnje se znatno razlikuje od onog s poetka reforme. U 1978. godini dravna preduzea su stvarala 78% ukupne vrijednosti industrijske proizvodnje, a kolektivi oko 22%, dok u to vrijeme privatni biznis i preduzea drugog vlasnikog oblika nisu postojala. Jasno je, da je s otpoinjanjem reforme dolo do znaajnog razvoja nedravnog sektora, ukljuujui i privatna preduzea. Od poetka reforme, kolektivi i privatni sektor se najbre rasli. U 1994. godini rasti industrijske proizvodnje u dravnim preduzeima iznosio je 5,5%, u kolektivnim 21,4%, u privatnim preduzeima, stranim firmama i zajednikim preduzeima registrovan je prosjean porast proizvodnje od 27,9%.Za razliku od dravnih preduzea, nedravna preduzea su najee malog obima. Meutim, ona su se pokazala kao snaan generator zapoljavanja, proizvodnje i izvoza i generalno su efikasna i dinamina. Ono to je najznajnije to je da je pojavljivanje i brz rast nedravnih firmi uinio mnogo da se izmjeni konkurentsko trino okruenje u kome posluju sva preduzea, ukljuujui i dravna preduzea. To se potvruje injenicom da se na tritima gdje su prisutna TVEs registruje:konvergencija faktorskih prinosa sa dravnih preduzea i TVEs, smanjenje profitnih stopa dravnih preduzea i pozitivna veza izmeu trinog udjela TVEs i produktivnosti dravnih preduzea. Ukratko, takmiarsko ponaanje TVEs imalo je koristan, povoljan uticaj na poslovanje i performansu dravnih preduzea.Meutim, uprkos povoljnom dejstvu koji je ostvaren ulaskom na trite nedravnih firmi (u smislu stepena konkurencije), veina dravnih preduzea i dalje ima ozbiljne probleme. Oni su djelimino strukturalne prirode: zadravanje modela pretjerane i rigidne korporativne integracije (naprimjer, ekstenzivna vertikalna integracija i/ili pretjerana raznolikost proizvodnih linija); koritenje zastarjele i neodgovarajue tehnologije; nepostojanje ekonomije obima proizvodnje kod firmi sa vie postrojenja; pretjerane investicije u teku industriju na tetu aktivnosti sa visokom dodatom vrijednou i usluga.Pored ovoga, performansa dravnog preduzea trpi usled ogromnih optereenja socijalom. Garantovanje doivotne zaposlenosti za radnike ima za posledicu da u prosjeku dravno preduzee upoljava 30-40% suvinih radnika, mada se postepeno uvodi sistem ugovora o radu umjesto sistema posao za ivota. Kada je u pitanju obezbjeenje itavog niza socijalnih usluga, onda podatak da u prosjeku dravna preduzea obezbjeuju stanovanje za 93% svih zaposlenih, za 51% svih gradskih radnika, sam po sebi ilustruje veliinu ovih socijalnih obaveza, koliko one utiu na ukupne trokove preduzea i koliko deformiu cijenu radne snage. Procjenjuje se da socijalne usluge ine 6% ukupnih trokova tipinog gradskog dravnog preduzea i 40% izdataka na radnu snagu. Posebno su problematina izdavanja za penzije. Dravna preduzea ve imaju ogroman procenat penzionera. U kineskom reimu niska plata/visoka izdavanja za program socijalne zatite, penzije se isplauju iz tekueg prihoda dravnog preduzea.Kineska ekonomska reforma imala je pozitivan uticaj na strukturu proizvodnje i performansu dravnog preduzea. Stotine neprofitabilnih, manjih dravnih preduzea je zatvoreno ili transformisano u kolektive ili zajednika preduzea. Neka dravna preduzea su prenijela glavninu svoje aktive u privatne ruke i ovo je bilo sankcionisano od vlasti. Odrane su aukcije iz kojih je rezultiralo veinsko ili potpuno privatno vlasnitvo dranih preduzea-gubitaa. Relativno brzo je formiran specijalizovani sektor holding kompanija i portfolio holding kompanija (nalik na zajednike fondove u drugim zemljama). Brojna su izdavanja pod zakup preduzea koja su u dravnom vlasnitvu menaderima drugih preduzea ili ak samim radnicima. Strategije integracije i diversifikacije koritene su kao naini za racionalizaciju i konsolidovanje (geografsko i proizvodno) segmentiranih operacija i ostvarenje ekonomije obima i prostora. Izvjestan broj dravnih preduzea transformisan je u akcionarska drutva. Tokom 1995. godine oko 270 dravnih preduzea istupalo je sa ponudom akcija na Shanghai berzi, a vie od 80 je dobilo odobrenje da plasira akcije i obveznice na stranim berzama. Uprkos tome, veliki broj krupnih dravnih preduzea i dalje je slabo poslovao. Kineske vlasti ocjenjuju da se broj dravnih preduzea gubitaa u svim sektorima privrede-industriji, poljoprivredi i uslugama poveao od 26,4% u 1992. godini na 46,4% u poslednjem kvartalu 1995. godine. Iznad prosjena stopa nacionalne tednje omoguavala je da se ove subvencije mogu tolerisati na kratak rok. U sutini, to je neodriva strukturalna situacija sa ozbiljnim implikacijama na makroekonomsku performansu, alokaciju resursa i socijalnu stabilnost. Kako vlasti nastoje da smanje inflacione pritiske usvajanjem politike monetarnog ogranienja, bavljenjem strukturalnim gubicima dravnih preduzea liava vladu odreenog stepena slobode u realizovanju takvog stanovita ekonomske politike. Uz druge nepromjenjene stvari, monetarno ogranienje pogorava problem dravnih preduzea ne samo time to ograniava cash flow bolesnim preduzeima i tako limitira plate i druga faktorska plaanja, ve smanjuje investicije neophodne za restrukturiranje zdravih dravnih preduzea.

2.7. Istorijski izvori problema u industriji Analizirajui istorijske izvore problema u oblasti industrije, dolazi se do informacija da glavni izvori problema u ovoj oblasti proistiu iz zaostavtine: neefikasnog sistema podsticaja u preduzeu i rukovoenju, sistema u kome su vlasnitvo nad privrednim sredstvima, upravljanje preduzeem i funkcije socijale isprepletane u zajednikoj birokratiji; distorzija u ekonomskoj politici i regulatornom reimu i nedovoljne razvijenosti trita faktora, trita radne snage, kapitala i tehnologije. Problemi internih podsticaja i rukovoenja proistiu iz: ranijeg reima centralnog ekonomskog planiranja pod kojim su dravna preduzea osnivana administrativnim dekretom, bez uzimanja u obzir trinih uslova; zatite dravnih preduzea od discipline tvrdog budetskog ogranienja; vezivanja proizvodnih funkcija sa obezbjeenjem socijalnih usluga, to pored ostalog, rezultira u sporom tempu izmjene kombinacije rada i kapitala koje su nune s obzirom na promjene relativnih cijena i privredne cikluse; administrativnog uplitanja vlade u privredne odluke dravnih preduzea i djelimine izolacije dravnih preduzea od domae i meunarodne konkurencije.Kineske vlasti tee ka razvijanju sopstvenim stilom venavanja javnog vlasnitva i trine konkurencije- trita za firme na kome e biti slobodnog ulaska kupovinom, prisilnim prenosom vlasnitva, izlaza, promjena u upravi i infuzija domaeg i inostranog kapitala na osnovu trinih kriterijuma. To su kljuni elementi fleksibilne i dinamine industrijske organizacije.Reimom podsticaja i regulacije koga ine politike i mjere koje se tiu oporezivanja, kreditiranja, regulacije cijena, direktnih subvencija, carinskih i necarinskih barijera, propisa o direktnim inostranim investicijama i propisa koji se tiu okruenja pokuavano je da se kanaliu trine snage kako bi sluile esto konfliktnim ciljevima politike. Mnoge od ovih politika bile su nekoherentne i neravnomjerno primjenjene to je izazvalo poremeaje u alokaciji resursa kako po regionima, tako i po granama. Mada je posljednih godina ostvaren izvjestan napredak, sistem regulacije zahtjeva dalja poboljanja. Iz formulacije nacionalne industrijske politike u 1994. godini uoava se da se insistira na reformama koje se odnose na: cijene, kompletno uklanjanje plafona cijena i dalja racionalizacija relativnih cijena; politiku investiranja, eliminaciju sistema direktne alokacije kapitala, racionalizaciju i ograniavanje finansiranja i iz budeta i van budeta, kao i planova odobravanja investicija; politiku konkurencije i regulacije izvan postojeeg zakona o konkurenciji kako bi se ustanovile mjere koje obezbjeuju slobodan ulaz i izlaz novih konkurenta (domaih i stranih) i eliminisalo monopolistiko ponaanje kod formiranja cijena, koluzije i druge forme antikonkurentskog ponaanja; politiku spoljne trgovine, nastavljanje liberalizacije uvoznih carina i necarinskih barijera, posebno reima uvoznih dozvola i eliminisanje indirektnih izvoznih subvenicija i davanje direktnih izvoznih i uvoznih prava preduzeima (svih tipova vlasnitva); politiku stranih direktnih investicija, racionalizaciju regulatornog aparata koji rukovodi kontrolom stranih direktnih investicija, kao i dalje otvaranje sektora (na primjer, infrastruktura) u kojima su takve investicije dozvoljene i poresku politiku, kako bi se uvela vea neutralnost po dohodnim grupama i ekonomskim aktivnostima. Posebna slabost u regulatornom reimu jeste oblast zatite okoline. Industrijsko zagaenje atmosfere, vode i drugih prirodnih izvora, dostiglo je nivoe koji izazivaju masovnu degradaciju okruenja i predstvljaju opasnost po zdravlje, posebno u gradskim industrijskim centrima. Politike koje se tiu okruenja nisu uspjele da podstaknu firme na internacionalizaciju skrivenih trokova populacija, koje njihove aktivnosti nameu drutvu i industrijalizacija se nastavlja ne uzimajui u obzir ove eksternalije. Ovo ima za posljedicu ne samo sve veu degradaciju okoline, ve i takve nivoe proizvodnje i proizvodnog miksa koji su drutveno suboptimalni.Nepostojanje fleksibilnih trinih faktora to se ogleda u slabostima finansijskog sistema, restrikcijama na mobilnost radne snage, neadekvatnom razvoju i difuziji tehnologije, takoe oteava prelaz na trinu privredu. Pri nedovoljno razvijenom tritu kapitala, dinamike firme su prisiljene da se oslanjaju na interno generisane utede, dok firme gubitai i dalje primaju subvencije od vlade. Firme pred steajem vjetaki se odravaju, a njihova reorganizacija radi kasnije integracije se esto odlae. Razvoj trita kapitala koji ukljuuje kreiranje intermedijalnih kapaciteta za efektivno kanalisanje nacionalnih uteda u investicioni kapital je nuan kako bi se olakalo restrukturiranje realnog sektora. Restrukturiranje iziskuje da komercijalne banke, investicione i trgovinske banke, kao i nebankarske finansijske institucije budu stimulisane da daju kredite ili mobiliu sredstva koja e omoguiti nove investicije u tehnologiju i maine, ali i podmirenje trokova radi otputanja radnika.Rigidnosti na tritima radne snage uslovljene, izmeu ostalog, nepostojanjem trajne mree socijalne zatite, koja bi obuhvatala penzije, preobuku radnika, naknade nezaposlenima i zdravstveno osiguranje oteavaju premjetanje radnika iz oblasti sa prekomjernom ponudom radne snage u oblasti sa velikom tranjom radne snage i otputanje istih iz dravnih preduzea, da bi krenula u pravcu podizanja efikasnosti. Od sredine 80-ih godina Kina transformie svoj sistem istraivanja i razvoja, od visoko centralizovanog sistema izolovanog od realne privrede u onaj koji je decentralizovan i bolje povezan sa proizvodnim aktivnostima. Vlada se obavezala na ubrazanje tehnolokih inovacija putem bolje primjene zakona o intelekutalnoj svojini, poveanja mobilnosti tehnikih znalaca iz akademsko-istraivakih institucija u proizvodni sektor, kreiranja trino rukovoenih agenata u oblasti tehnike koji bi radili na prilagoavanju meunarodne i domae tehnologije lokalnim inputima i uslovima, kao i poveanja transfera tehnologije iz inostranstva putem direktnih investicija, licenci i turnkey ugovora i ugovora izgradi-posluj-transferii.

2.8. Nerijeeni problemi i ciljevi tekuih reformi Uprkos dosadanjem napretku ostalo je nerijeeno nekoliko problema. Prvo, nije ostvareno primjetno smanjenje ekonomski rasipnikog troenja resursa u poslovanju veine dravnih preduzea, a kamoli poveanje tehnoloki ostvarljivog nivoa produktivnosti resursa uposlenih u ekonomski efikasnim upotrebama. Drugo, reforme nisu obezbjedile dovoljnu trino zasnovanu autonomiju upravljanja i podsticaje rizika-nagrada za dobar dio uprave dravnog preduzea. Generalne linije ovlaenja nad svojinskim pravima izmeu vlade i menadmenta ostale su nejasne. U nekim aspektima institucionalni odnos vlada-preduzee ostao je u osnovi nepromjenjen. Bez trino baziranog sistema podsticaja dolazi do kanjenja u implementaciji reformi, pljakanja imovine i koluzije izmeu lokalnih vlada i menadera dravnih preduzea nasuprot centra kada su u pitanju poreski prihodi i drugo. Navode se tri naina za rjeavanje problema dravnih preduzea: nastaviti sa time da dinaminije firme istiskuju iz konkurencije neefikasna dravna preduzea to rezultira u daljem smanjenju trinog udjela dravnih preduzea; neposredna i radikalna primjena discipline vrstog budetskog ogranienja i zakona o bankrotstvu kako bi se ubrzao izlazak neprofitabilnih dravnih preduzea; jaanje postojeeg trino baziranog reima proaktivnih politika koji kombinuje mjere disciplinovanja i mehanizme podrke za restrukturiranje potencijalno konkurentskih dravnih preduzea i podsticaje nedravnim preduzeima da se razvijaju i slue kao izravnavajua konkurentska snaga za dravna preduzea.U 80-tim godinama XX vijeka ekonomska politika se primarno oslanjala na prvi pristup. Meutim, ocjenilo se da je taj pristup nedovoljan i ono to se u novije vrijeme trai jeste modifikovanje postojeeg proaktivnog reima ekonomske politike u jedan koji e povezati: program ukidanja fiskalnih i kvazifiskalnih subvencija za dravna preduzea; formiranje okruenja koje podrava autonomiju upravljanja, rekombinaciju korporativnih sredstava i otvoren izlazak i ulazak; otputanje suvinih radnika i ukidanje odgovornosti preduzea za socijalne funkcije, uz istovremeno obezbjeenje egzistencije mree socijalne zatite sponzorisane od strane vlade; kreiranje uslova za rast zaposlenosti, posebno u uslunim granama sa visokom dodatom vrijednou i razvoj nezavisnog finansijskog sistema.Radi aktivnog podsticanja i stalnog razvoja nedravnih preduzea, bilo TVEs, urbanih kolektiva, privatnih preduzea, stranih i zajednikih preduzea, neophodno je jasno definisati svojinska prava za nedravna preduzea, upravljaku autonomiju i obaveze koje idu sa tim i obezbjediti podjednak pristup tritima faktora, posebno finansijskom sistemu, za dravna i nedravna preduzea.Tree, razvoj sektora usluga u Kini je relativno novijeg datuma. Dugo vremena su socijalistike privrede usluge oznaavale neproduktivnim. Netradicionalne uslune aktivnosti, kao to su informatika, raunarski programi, upravljaki konsalting, raunovodstvo, pravni postupak, kao i tradicionalne usluge kao to su osiguranje, bankarstvo, telekomunikacije su zakrljali u razvoju bilo usled politika regulacije koje su ih sputavale ili dravnih monopola. Posljednih godina kada se sve vie priznaje znaaj razvijanja sektora usluga za kreiranje modernog sistema preduzea, rast uslunih grana je ubrzan, ali jo uvijek zaostaje za onim u vie trino razvijenim zemljama u razvoju kao to su Brazil, Tajland, Republika Koreja i Indonezija. I tradicionalne i netradicionalne uslune grane su djelatnost koje ne samo da ostvaruju visoke dodate vrijednosti u Kini, ve postaju znaajne i sa stanovita apsorbovanja radnika otputenih iz industrijskih preduzea koja se restrukturiraju.etvrto, preostale distorzije u regulatornom reimu i ekonomskoj politici vidljive su ne samo po sektorima nego i po regionima. Rast industrijske proizvodnje u junim i istonim pokrajinama bio je daleko iznad onog u ostalom dijelu zemlje. Do toga je dolo ne samo zbog namjere centra da prvo reformie ove regione, naprimjer, kreiranjem specijalnih ekonomskih zona, ve i zbog toga to su pod reimom ekonomske decentralizacije pokrajinske vlasti ranije krenule sa industrijskim reformama tamo gdje je regionalna autonomija bila vea. Posljedica je da su pokrajine u unutranjosti u ekonomski nepovoljnijem poloaju. Otuda postoji hitna potreba da se unaprijedi implementacija reformi u ovim oblastima kako bi se ispravile regionalne neravnotee. Zato je 1995. godine dozvoljeno ustanovljenje specijalnih ekonomskih zona i u glavnim gradovima unutranjih pokrajina i predvieni odreeni ekonomski podsticaji (poreske i carinske olakice). Meutim, nejednaka prostorna razvijenost je uslovljena i neadekvatnim razvojem infrastrukture, kljunim uskim grlom Kine. Kineska ekonomska i drutvena reforma 1978. godine doprinjela je pokretanju unutranjih strukturnih promjena koje su pretpostavljale i nametale otvaranje prema svijetu. Kineski metod koordinacije dva sistema, sistema plana i trita, dinamizirali su sveukupnu privrednu aktivnost i obezbjedili pravi ekonomski preporod Kine. Sve dosadanje strukturne promjene u Kini nisu toliko zahvatale svojinsku transformaciju i nemaju karakter razdravljenja i masovne privatizacije kao to je sluaj sa bivim socijalistikim zemljama istone Evrope i Zajednice nezavisnih drava (bivi SSSR). Ovaj proces privatizacije se pokazao vrlo sloenim i bio je praen ekonomsko-socijalnom krizom ovih zemalja. Kini tek predstoji proces svojinske transformacije. Istina, svojevrstan proces stimulisanja i jaanja privatne inicijative i privatnog preduzetnitva traje tokom cijelog perioda reforme od 1978. godine. On je praktino zahvatio mnoge sektore proizvodnje od poljoprivrede i industrije, pa sve do finansija, kako je u ovom radu i predstavljeno. Tako su izvrene sve pripreme da se do kraja 1995. godine osnuje i prva Kineska privatna banka, koja e imati svoje poslovnice irom svijeta. Ova nova finansijska institucija Kina Mingeng Banka zapoela je rad sa kapitalom od 3 milijarde juana (357 miliona dolara). Njeni lanovi su privatni preduzetnici i firme koje e moi da uestvuju sa najvie 5% u osnivakom kapitalu. Kineski ekonomsko-socijalni sistem i metod transformacije zasnovan na principu jedna zemlja dva sistema uz koordinaciju plana i trita, bio je postepen i pruio je impozantne ekonomske rezultate. Kina je izbjegla zamku brze transformacije na zapadni model privreivanja zasnovan na povezivanju trita i demokratije. Ona uspjeno odolijeva protagonistima novog svjetskog poretka i nametanju ljudskih prava i dobre vlade svima i odmah.Kina ide svojim proverenim putem uspjeha za svakog pojedinca i zemlju u cjelini, a koja se sastoji u nastojanju da se svoj posao uradi to se najbolje moe i spremnost da se ui od drugih uz permanentno obrazovanje-obrazovanje za ivot od ivota.

3. KINA DANAS3.1. Poloaj Kine u svijetu Kina je jedina drava u do sada zabiljeenoj ekonomskoj istoriji koja je tokom poslednjih dvadeset godina neprekidno ostvarivala rast BDP (GDP) od oko 10 odsto. Svijet je impresioniran uspjesima koje u posljednje dvije decenije ostvaruje Kina. U tom razdoblju postala je ekonomska sila, druga trgovinska sila sveta, odmah poslije SAD, a ispred Japana, zemlja iji privredni rast, kao i stabilnost valute presudno utiu ne samo na ekonomsku, a time i politiku stabilnost regiona Jugooistone Azije, ve i na kretanja privrednih tokova u Evropskoj uniji, Latinskoj Americi i SAD. Kineska ekonomija rapidno raste, ubrzano se modernizuje, te proiruje svoj ekonomski, politiki i vojni potencijal. Devizne rezerve NR Kine (bez Hong Konga i Tajvana) iznosile su 2004. godine oko 500 milijardi dolara, dok su toliko vrijedile i direktne strane investicije uloene u njenu privredu tokom proteklih etvrt veka reformi i otvaranja prema svetu. S obzirom na snagu kineske ekonomije, njen ekonomski rast i pratei uvoz energenata (prole godine Kina je bila drugi najvei uvoznik nafte i ostvarila je 31% svetske proizvodnje uglja), elika (2004. godine je uvezla 27% svetske proizvodnje), raznih sirovina i 40% ukupne svetske proizvodnje cementa, maina i drugih neophodnih elemenata, direktno utie na rast cijena ovih artikala na svjetskim tritu, ukljuujui i cijene brodskog prevoza. Kina je veliko i perspektivno trite, trite velike kupovne moi, niskih trokova obrazovane i disciplinovane radne snage. Ona nudi bolje uslove od ostalih, to doprinosi dinaminijem procesu seljenja industrije iz razvijenih zemalja u Kinu. Kina je, takodje, trea zemlja u istoriji koja je poslala ovjeka u kosmos (oktobra 2003. godine). Kina je stalna lanica Savjeta bezbjednosti UN i nuklearna sila. Kina je peta zemlja u svijetu po izvozu oruja. Kineska vojska je najbrojnija, ali i sve opremljenija. Njen meunarodni poloaj nikad nije bio bolji, niti njen uticaj jai, no ona ipak nije super sila, niti to jo eli da postane. Milioni novih preduzea su stvoreni po gradovima i selima. Ekonomski, sve svoje resurse eli da usmjeri na razvoj zemlje i podizanje ivotnog standarda stanovnitva (uetvorostruenje GDP do 2020. godine, relativno dobrostojee drutvo i srednje razvijena zemlja do sredine vijeka), to e joj omoguiti da u zajednici naroda zauzme mjesto koje joj po jedinstvenoj dravno-istorijskoj i civilizacijskoj vrijednosti pripada. Trine reforme u Kini i njeno integrisanje u svjetsko trite uinili su da je ona danas znaajna komponenta i vrlo uticajan faktor globalne svjetske ekonomije. Ne radi se samo o prelazu od administrativno-komandnog sistema privreivanja na trini sistem, ve i sve izraenijem sopstvenom trinom karakteru Kine i njenoj globalizaciji na osnovama socijalizma sa kineskim specifinostima. U tom kontekstu termin socijalizam s kineskim specifinostima ima sasvim praktino znaenje, a to je prije svega formiranje trine ekonomije intregrisane u meunarodne ekonomske odnose pri ouvanju monopola politike vlasti partije koja se naziva komunistikom. Opti podaci o Kini pokazuju da se radi o ekonomski vrlo snanoj ekonomiji. U tabeli 1. dati su opti podaci o Kini u 2011. godini:Tabela 1. Opti podaci o Kini 2011. godineBroj stanovnika (u mil.)BDP (u mil. $)BDP po stanovniku(u $)PlateZvanino % nezaposlenih

ProsjenaMinimalna

1.347,25.926,6124.4283051154,1

Relativno je lako da zemlje u razvoju ostvare snaan ekonomski rast uvozei i primjenjujui tehnologije iz razvijenih zemalja. Osnovni razlozi uspjeha Kine bili su prije svega reformska politika, povoljno meunarodno okruenje, kao i adekvatna demografska struktura. Naizgled neiscrpna baza jeftine radne snage, po prognozama mnogih imae vrhunac u toku 2014. godine, dijelom i zbog politike jednog djeteta, koju Kina primjenju u posljednih nekoliko godina. Po nekim procjenama, velika ponuda radne snage je poveala rast GDP-a za 1,8% na godinjem nivou od kraja 1970-ih, ali e kontrakcija radno sposobnog stanovnitva oboriti rast za 0,7% do 2030. godine. Svi brojevi govore o tome da se azijski zmaj razvija i mijenja zavidnom brzinom, i sve vie postaje dobro razvijena ekonomija zasnovana na znanju i informacionim tehnologijama. Tome u prilog govori i injenica da je u 2010. godini za istraivanje i razvoj u Kini izdvojeno 45 milijardi dolara, a u 2020. godini planirano je da se izdvoji 113 milijardi dolara. Na osnovu toga, ali i injenice da se ve dva kineska univerziteta meu 100 najboljih svjetskih univerziteta, a est njih meu prvih 200, mnogi tvrde da Kina postaje i nova nauna supersila. Do kraja 2004. godine bilo je 2236 univerziteta, sa preko 20 miliona upisanih studenata.Kineska ekonomija ve dugo vremena snano raste, i to najvie kao rezultat obrazovanja, istraivanja, razvoja i inovacija. Veoma ilustrativna injenica je da su od 100 firmi svih svjetskih, brzorastuih ekonomija koje uspjeno konkuriu firmama sa zapada, ak 44 kineske. Takav rast doveo je do toga da, praktino u nekoliko godina, mala mjesta izrastu u velegrade. Odlian primjer je enen, prije 20-ak godina nerazvijeno podruje u blizini Hong Konga. Danas je to milionski velegrad, gdje je broj visokorazvijenih i informaciono-tehnolokih firmi po kvadratnom metru meu najveima na planeti. U Kini je sainjeno vie prognoza ekonomskog rasta za razliite vremenske periode. Za dvadesetogodinji period (2001-2020. godine), Kina je planirala da povea BDP za 4 puta o time postane srednje razvijena zemlja prema svjetskim mjerilima razvijenosti drava.Autori prognoza tvrde da e se Kina u narednih etvrt vijeka (do 2030. godine) razvijati po stopi od 7,2% BDP-a godinje, a to je manji tempo od prethodnog etvrt vijeka (od poetka trinih reformi 1978. godine), kada je stopa rasta BDP-a iznosila 9,3%. To e omoguiti poveanje BDP-a u 2020. godini u odnosu na 2000. godinu za 5 puta, a u 2030. godini za 11 puta, to e omoguiti da Kina postane nova savremena industrijska zemlja. Visoke stope rasta postignute su zbog niza faktora: prvo, vrlo veliki rast sopstvenih investicija sa velikom stopom inflacije, koja je iznosila preko 40% BDP-a. Glavni pravci dravnog investiranja bili su osvajanje novih regiona, podrka urbanizaciji sela i formiranje savremene infrastrukture. Istovremeno je tekao proces poveanja privatnih investicija, prije svega u stanogradnji; drugo, porast izvoza sa preko 30% godinje i to usljed novih okolnosti nakon ulanjenja u Svjetsku trgovinsku organizaciju (WTO); tree, rast BNP-a odvijao se uz promjenu njegove strukture putem poveanja uea sfera usluga i industrije i smanjenja uea poljoprivrede.Ekonomski prosperitet se, pored rasta godinjih stopa BDP-a, ogleda i u visokim prosjenim godinjim stopama rasta izvoza od oko 26% (izuzimajui 2009. godinu), visokim bruto investicijama, visokim suficitom tekueg rauna, visokim prilivom direktnih stranih investicija, niskoj inflaciji, niskoj stopi nezaposlenosti, niskim javnim i spoljnim dugom u odnosu na bruto domai proizvod. O podacima za te parametre za period od 2006. do 2010. godine vie informacija daje nam tabela 2.

Tabela 2. Makroekonomski pokazatelji za period 2006-2010. godine (u %)Pokazatelji20062007200820092010

Realan rast BDP11.111.99.69.210.3

Udio industrije/BDP48.948.648.146.246.9

Bruto investicije/BDP40.942.740.540.145.8

Tekui raun (milijarde USD)249.9371.8426.1261.1305.4

Javni dug/BDP22.118.415.616.516.3

Spoljni dug/BDP3.15.15.04.75.2

Fiskalni bilans/ BDP-0.30.3-0.17-3.091-1.6

Inflacija1.74.85.9-0.73.2

Nezaposlenost4.24.06.36.16.3

Rast industrijske proizvodnje22.913.49.99.315.7

Rast izvoza28.926.017.4-16.131.3

Sa ovakvim rastom i privrednim potencijalom Kina postaje svakako sve vaniji globalni igra. Kina je postala jedno od najvanijih odredita stranih investicija u svijetu. Kina se smatra superzemljom za investiranje. Danas u svijetu praktino i nema znaajnih svjetskih investitora koji ne raunaju ili ve ne investiraju znaajne sume kapitala u veoma atraktivnu i prosperitetnu kinesku privredu. To i nije sluajno, kada su imaju u vidu ogromna i raznolika neiskoriena prirodna bogatstva (nafta, kvalitetan ugalj, hidroenergija i dr.), jeftina i kvalitetna radna snaga, ogromno trite i sve vea kupovna snaga najmnogoljudnije zemlje svijeta. Vrijednost stranih direktnih investicija je, naprimjer u 2006. godini bila oko 63 milijarde dolara. Podaci iz prethodnih godina, konkretno za 1993. i 1994. godinu, govore da je u Kinu investirano oko 51 milijardu dolara stranog kapitala, ime je iz godine u godinu itekako primjetan rast stranih investicija u ovu zemlju. Pored toga to u globalnoj ekonomiji uestvuje kao podruje u koje dolaze strane investicije, kineske firme postaju strani investitori u svijetu. Strane direktne investicije kineske privrede po svijetu, u 2008. godini iznosile su negdje oko 15-20 milijardi dolara, to kinesku privredu ve ini znaajnijim ulagaem na globalnom planu iji se uticaj na globalne investicione tokove ve tada osjetio. Svjetski trgovinski centar u Hong Kongu je glavni trgovinski centar kineske spoljne trgovine i plasmana stranog kapitala u Kinu. Uporedo s kineskim otvaranjem svijeta i Kina se otvara prema svijetu. Najbolji dokaz za to je sve znaajnije uee spoljne trgovine u BNP Kine. Otvarajui se prema svijetu Kina je nastavila da poveava uee spoljne trgovine u svom bruto nacionalnom produktu sa 38 na 45 %. U 1994. godini ukupna vrijednost spoljnotrgovinske razmjene iznosila je 236,7 milijardi dolara. U tom usponu primjetna je dominacija industrijskih proizvoda koji ine ak 83,7% nacionalne prodaje inostranim partnerima, i 85,8% uvoza.Jo jedan pokazatelj snage Kine na globalnom planu je skoro jedinstvena pozicija u pregovorima sa velikim mulitnacionalnim kompanijama. anse za daljnje pregovore sa ovim kompanijama proirene su jo ulaskom Kine u Svjetsku trgovinsku organizaciju (WTO) 2001. godine. Zbog veliine trita i ogromnih dugoronih mogunosti koji iz toga proizilaze, kompanije kao Gugl, Majkrosoft, Boing, Erbas, ili veliki ameriki i svjetskih proizvoai motornih vozila, Kini nude mnogo vie nego to nude ostalim zemljama ili podrujima. Na primjer, prema procjenama Boinga i Erbasa Kini e, do 2025. godine, biti potrebno oko 3000 novih, velikih putnikih aviona. Procjenjuje se da e ta velika zemlja biti druga po aviosaobraaju, odmah iza SAD. Veliina tog posla je oko 300-350 milijardi dolara i za avioindustriju, koja stagnira posljednih desetak godina, to je ogromna trina politika. Ipak, kineska vlada tome pristupa na dobro osmiljen nain. Sa Boingom i Erbasom je zakljuila ugovore prema kojima te dvije kompanije ne samo to isporuuju avione kineskim avio-prevoznicima, ve transferiu svoju vrhunsku tehnologiju kineskim proizvoaima aviona. Njeno potpuno ukljuenje u svjetski trgovinski sistem podstaklo je privredni razvoj Kine, kao i ukupni razvoj svjetske privrede. Ulazak Kine u Svjetsku trgovinsku organizaciju dao je snaan podstrek jednom drugom obliku saradnje, tzv. oforingu, ime je odreen broj kompanija premjestilo proizvodnju u Kinu, da bi na taj nain smanjile trokove proizvodnje. Jeftinija radna snaga , nii porezi i pristupi dinovskom tritu na kojem ele stei dominantno uporite, samo su neki od mamaca za strane kompanije. Oforing je zahvatio itav niz industrijskih djelatnosti poput tekstilne industrije, elektronike, proizvodnje auto-dijelova, ramova za naoare, igraaka i slino.Prema jednoj studiji amerikog Konferens borda, produktivnost u privatnom sektoru kineske industrije, u periodu 1995-2002. godine, rasla je prosjeno 17% godinje. To je zato to Kina usvaja nove tehnologije i savremenu poslovnu praksu. Mnoge strane kompanije prenose nova znanja i savremenu tehnologiju u Kinu, da bi je iskoristile za produktivnu proizvodnju. Kina nije samo mjesto za proizvodnju jeftinih proizvoda, ve i za proizvodnju sloenih visokih tehnologija.O pozitivnom i stalno rastuem BDP, govori nam sljedea tabela:Tabela 3. Kretanje vrijednosti BDP 2008-2012. godineKineski bruto domai proizvod (u milijardama juana)

20082009201020112012

31404,534090,340151,1347310,451932,2

Istovremeno su nastavljene pozitivne tendencije u oblasti spoljne trgovine. Glavni spoljnotrgovinski partneri Kine su SAD u izvozu, a u uvozu Japan i Juna Koreja. Kina je u 2008. godini izvezla razne robe u vrijednosti od 253,3 milijarde dolara, a uvezla svega 81,4 milijarde dolara. Kina u duem vremenskom periodu biljei veliki suficit u trgovini sa SAD, o emu e vie rijei biti u narednom poglavlju ovog rada. Kina je zahvaljujui svom brzom razvoju proteklih decenija i svojim sistemom tranzicije manje izloena potresima svjetske ekonomsko-finansijske krize. tavie, ona je ne samo lokomotiva razvoja zemalja Azije, nego i svjetske privrede. Ekonomska kriza je na dnevni red stavila neophodnost uravnoteenja ekonomskih odnosa ekonomski dinaminog Istoka i centralne ekonomije Zapada i zahtjev da Amerika vie tedi, a manje troi, a Azija obrnuto.Statistiki podaci govore da je svjetska ekonomska kriza dijelom uticala na izvoz i uvoz u Kinu, te je jula 2013. godine zabiljeen porast izvoza za 5,1%, a u julu 2012. godine je zabiljeen porast od svega 1%. Shodno tome, statistiari su predvidjeli da e izvoz rasti tokom 2013. godine, to je samo jedan od motiva stabilne privrede Kine. Kada je u pitanju uvoz u Kinu, statistiari su predvidjeli porast tokom 2013. godine i to za cijelih 13%, to u poreenju sa 2012. godinom predstavlja pad od 2%. Vie od polovine kineskog izvoza je proizvedeno iz uvoznih sirovina i komponenata i taj je izvoz sve vei, a izvezeni proizvodi sa sve veom vrijednou. Sve znaajnije uee u strukturi kineskog uvoza i izvoza zauzimaju proizvodi savremene mainogradnje i elektronike, ali se ne zanemaruje ni uee tekstilne industrije Kine koja je poznata od davnina i ostala cjenjena sve do dana dananjeg. Kineska tekstilna industrija u 1994. godini uestvovala je sa oko 16% u ukupnoj industrijskoh proizvodnji i zapoljavala je preko 15 miliona radnika. Tekstilna industrija uestvuje sa oko 30% u ukupnom izvozu Kine. Izvjetaj Svjetske banke predvia da e se juan, nacionalna valuta Kine, u sljedeih 10 do 15 godina prikljuiti ameikom dolaru i evru kao dominantna meunarodna valuta. Izvjetaj Svjetske banke pod naslovom Multipolarnost: Nova globalna ekonomija analizira ekonomske sile u usponu i uticaj vodeih nadolazeih trita poput Narodne Republike Kine, Indije, Brazila, June Koreje, Ruske Federacije, Indonezije i jo nekoliko zemalja u razvoju.[footnoteRef:3] Svjetska banka smatra d bi te zemlje do 2025. godine mogle da ine oko polovine globalnog ekonomskog rata i da je globalni pokazatelj budueg ekonomskog rasta tih zemalja broj njihovih kompanije koje investiraju i posluju u inostranstvu. [3: Vukmirica, Vujo, Ekonomiks i savremeni ekonomski sistemi, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Istono Sarajevo,2012. str. 614.]

3.2. Odnos Kine i SAD-aSve analize govore da e Kina prestii SAD i da e postati novi lider svjetske ekonomije. Danas su SAD i Kina najvee ekonomije svijeta koje su istovremeno i rivali i saradnici. Evidentno je da su kinesko-ameriki ekonomski odnosi isprepleteni i da su i pored razliitih interesa i razliitosti sistema vie uzajamno zavisni nego suprostavljeni. Zbog toga se esto moe uti da se radi o Kimerici, kako se odnedavno naziva simbioza s jedne strane najvee, a sa druge strane najbre rastue svjetske privrede.Amerika i Kina su u isto vrijeme, i rivali i partneri. Kimerika je ekonomski organizam nastao kombinacijom kineskog razvoja i amerike superpotronje. Amerika svoj deficit, odnosno svoju potronju, finansira prodajom svojih obveznica Kini, koja ih kupuje dolarima iz suficita u trgovini sa Amerikom.Kada ameriki dolar gubi na vrijednosti, Kinezi kupuju dolare kako bi ga stabilizirali. U tom procesu kineska valuta juan ostaje stalno na istoj vrijednosti. To u konanici znai da Kina moe proizvesti vie od SAD-a po daleko niim cijenama. U isto vrijeme deficit izmeu SAD-a i Kine stalno raste. Pritom je teko ne primjeniti jednu zanimljivost, a to je injenica da SAD, koje su dugi niz godina bile najvei zagovornik slobodnog trita i kapitalizma, sada kada su suoeni sa posrnulom ekonomijom, trae regulacije i politike olakice od strane svojih konkurenata.Ako je sama sutina kapitalizma stvorena na ideji da snaniji konkurent slabijeg dovodi do stanja bankrota, onda bi SAD, barem ideoloki, trebale prihvatiti injenicu kako je kineska ekonomija produktivnija i snalaljivija od njihove. U istoriji, sem Kine, nema primjera da je neka zemlja za samo tri decenije uspjela da pree put od siromane seljake, nerazvijene i zatvorene drave do najbre rastue privredne sile, koja je 20210. godine pretekla Japan i postala druga ekonomija svijeta. Kina e do 2030. godine premaiti SAD i postati najvea ekonomska sila svijeta, a do sredine vijeka njen bruto nacionalni proizvod bie za treinu vei od amerikog i iznositi oko 50 000 milijardi dolara. U najmnogoljudnijoj i etvrtoj po veliini zemlji svijeta niklo je preko 40 novih milionskih gradova. angaj ve ima dvostruko vie oblakodera nego Njujork. Kina danas troi polovinu svjetske proizvodnje elika i cementa. Najvei je proizvoa i potroa uglja, ali i najvei izvoznik u svijetu. SAD vre pritisak na Kinu da i dalje nastavi revalvirati juan ime bi se umanjila cjenovna konkurentnost kineskih proizvoda na amerikom tritu i time umanjio platnobilansni deficit SAD sa Kinom. Kineska vlada ne doputa znaajnije fluktuiranje deviznog kursa u skladu sa ponudom i potranjom, ve ga monetarnim instrumentima prilagoava potrebama privrede. Ameriki sindikati su traili od WTO akcije protiv kineskih vlasti zbog prakse odravanja niskih nadnica. Vlada Kine je odbila te pritiske, ali su tenzije u ameriko-kineskim odnosima i dalje prisutne.Kada su u pitanju podaci o vrijednostima uvoza i izvoza ovih dviju zemalja, kao i deficitu/suficitu nastalih na osnovu uvoza/izvoza, oni su dati za odreene vremenske periode i godine posmatranja. U decembru 2012. godine Kina je ostvarila rekordne mjesene vrijednosti izvoza od 199,2 milijarde dolara i uvoza od 167,6 milijardi dolara, uz suficit u iznosu od 31,6 milijardi dolara. U odnosu na isti mjesec 2011. godine izvoz je povean za 14,1% , uvoz za 6%, a suficit za 92,1%. Ukupna vrijednost izvoza za 2012. godinu bila je 2 048 milijarde dolara, uvoza 1 817,8 milijardi dolara, uz suficit od 231,1 milijardi dolara. U odnosu na 2008. godinu, tokom 2012. godine izvoz je povean za 43,2%, uvoz za 60,5%, a suficit je smanjen za 22,5%. Kada su u pitanju podaci za SAD, one su u decemru 2012. godine imale izvoz vrijedan 130,6 milijardi dolara, uvoz 181,8 milijardi dolara, uz deficit od 51,3 milijarde dolara. Posmatrajui cijelu 2012. godinu, izvoz je vrijedio 1 547,1 milijardu dolara, uvoz 2 335,3 milijarde dolara, uz deficit od 788,1 milijarde dolara. U odnosu na 2008. godinu izvoz je povean za 20,2%, uvoz za 7,6%, dok je deficit smanjen za 10,6%. U decembru se vrijednost kineskog izvoza pribliila na 92,2% vrijednosti amerikog, pa je zbog toga tokom 2012. godine dolazilo do veeg izvoza u nekim mjesecima. Analizirajui ove podatke, moemo zakljuiti da je privreda Kine u posljednih nekoliko godina poslovala izuzetno dobro, sa visokim dobicima, odnosno suficitom, dok su SAD poslovale uglavnom negativno, gdje je ukupan uvoz u ovu zemlju premaio izvoz, i time izazvao deficit dravnog budeta.Kineska privreda je potpuno povezana s ekonomijama razvijenog svijeta, a naroito sa SAD i svaki pokuaj da se to razvee izazvao bi ekonomski i geopolitiki haos koji bi mogao da uniti svjetsku privredu. SAD e morati da razvije nove poslovne modele saradnje sa Kinom u smislu da izvuku ono to je najbolje od Kine i da time zatite svoje interese. Industrije koje zahtijevaju ogromna sredstva za istraivanje i razvoj poput automobilske, farmaceutske i vazduhoplovne, jo uvijek imaju snanu bazu u razvijenim zemljama SAD-a, i SAD e nastaviti da koriste sve prednosti Kine u proizvodnji dijelova i proizvoda, ali e nastojati i da zadre istraivanje i razvoj novih tehnologija i najsloenije dijelove proizvodnje.

Z A K LJ U A K

Narodna Republika Kina, kao druga trgovinska sila svijeta, iz dana u dan postaje sve jaa. Savremena Kina ubrzano se razvija uz takve stope razvoja, koje su nezamislive u drugim zemljama svijeta. Smatra se da e uz pomo ovakvog tempa rasta i razvoja u narednih nekoliko godina pretei i SAD, sa kojima je trenutno i saradnik i rival. Mnogi analitiari smatraju da e ona pretei i ukupnu ekonomiju Eurozone, te da e njen bruto nacionalni proizvod do sredine vijeka biti za treinu vei od amerikog i iznosie oko 50 000 milijardi dolara. Na osnovu izvjetaja Svjetske banke, predvia se da e kineski juan, kao kineska nacionalna valuta, u sljedeih 10 do 15 godina prikljuiti amerikom dolaru i evru kao dominantna meunarodna valuta. I sve to zahvaljujui ekonomskim reformama, koje su zapoele 1978. godine. Reforme su imale za cilj modernizaciju u odreenim oblastima. Sama modernizacija odreenih oblasti i sektora u privredi doprinijela je njenom boljem rastu i razvoju, kao i samom poboljanju ivota njenih graana, odnosno boljem ivotnom standardu stanovnitva. Osnovni zagovara kineskih reformi bio je Deng Hsjaoping, suprostavljajui se ranijem ekonomsko-socijalnom sistemu Kine koji se zasnivao na ideologiji, koja se izraava parolom Bolje siromatvo socijalistiko, nego bogato kapitalistiko drutvo. Upravo i posebno obiljeje kineskih reformi je nastojanje rukovodstva da ouva socijalistiki karakter privrede. Reforme su provedene u oblasti poljoprivrede, oblasti stranih direktnih investicija, spoljne trgovine, kao i industrije. Kroz sam proces provoenja reformi nailazilo se i na odreene prepreke. Takoe, ostali su i odreeni problemi koji nisu mogli biti rjeeni, meu kojima se istiu rasipniko troenje resursa u poslovanju dravnih preduzea koje nije moglo biti smanjeno; reforme nisu obezbjedile dovoljnu trinu zasnovanu autonomiju upravljanja; razvoj sektora usluga smatran je neproduktivnim, kao i injenica da su preostale distorzije u regulatornom reimu i ekonomskoj politici vidljive ne samo po sektorima, nego i po regionima. Ovo su samo neki od nerijeenih problema uprkos provedenim reformama. Meutim, posmatrajui i uporeujui nerijeene probleme i dobiti od reformi, moemo sa lakoom zakljuiti da su ipak dobiti od reformi vee, te da su problemi zanemarivi, u odnosu na koristi i na injenicu da su te iste reforme dovele Kinu na poziciju druge trgovinske sile svijeta, a kroz par godina zasigurno e ju dovesti i na mjesto prve trgovinske sile svijeta.

L I T E R A T U R A

1. Bajec, J. Savremeni privredni sistemi, Ekonomski fakultet, Beograd, 2004.2. Vukmirica, V. Ekonomiks i savremeni ekonomski sistemi, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Istono Sarajevo, 2012.3. Gregory, P. Stuart, R. The Global Economy and Its Economics Systems. Cengage Learning.South-Western. 2013.4. Dini, J., Lazi, D. Kina, Institut za meunarodni radniki pokret, Beograd, 1970. 5. Ivani, M. Principi ekonomije, Ekonomski fakultet, Banja Luka, 2002.6. arkovi, V. Privatizacija u centralnoj i istonoj Evropi, Ekonomski fakultet, Banja Luka, 2012.7. http://www.bezbednost.org8. http://www.financingscience.org9. http://www.makroekonomija.org10. http://mitranslation.org11. http://wikipedia.org

2