Sveuilite u Splitu i Sveuilite u Dubrovniku

Meusveuilini poslijediplomski doktorski studij

''Primijenjene znanosti o moru''

Zvjezdana Popovi

BIOLOKO EKOLOKE ZNAAJKE KOLJKAA

VENUS VERRUCOSA L. (BIVALVIA: VENERIDAE) U

JADRANU

Doktorska disertacija

Split, prosinac 2012.

I

Sveuilite u Splitu i Sveuilite u Dubrovniku

Meusveuilini poslijediplomski doktorski studij

''Primijenjene znanosti o moru''

Zvjezdana Popovi

BIOLOKO EKOLOKE ZNAAJKE KOLJKAA

VENUS VERRUCOSA L. (BIVALVIA: VENERIDAE) U

JADRANU

Doktorska disertacija

Split, prosinac 2012.

II

Ova je doktorska disertracija izraena na Institutu za oceanografiju i ribarstvo u Splitu, pod

vodstvom mentorice prof.dr.sc. Anamarije Franki i komentorice prof.dr.sc. Melite Peharde

Uljevi, u sklopu Meusveuilinog poslijediplomskog doktorskog studija Primijenjene

znanosti o moru pri Sveuilitu u Splitu, Sveuilitu u Dubrovniku i Institutu za

oceanografiju i ribarstvo u Splitu.

III

ZAHVALE

Na prvom se mjestu posebno zahvaljujem mentorici prof. dr. sc. Anamariji Franki i

komentorici prof. dr. sc. Meliti Pehardi Uljevi na ukazanom povjerenju, brojnim savjetima,

raspravama i poticajima tijekom istraivanja i pisanja ovog rada. Pored toga, zahvalila bih

se i na prenonju znanja i iskustava te velikom utjecaju na moj profesionalni razvoj

posljednjih godina.

Zahvaljujem se lanovima povjerenstva za ocjenu ovog doktorskog rada prof. dr. sc. Sanji

Mati Skoko, prof. dr. sc. Nedi Vrgou i doc. dr. sc. Ivani Boini koji su svojim korisnim

savjetima pridonijeli njegovu konanom obliku.

Zahvalila bih se i Dariji Ezgeta Bali na nesebinoj pomoi tijekom sakupljanja i obrade

uzoraka, posebice na korisnim savjetima tijekom njihove obrade u laboratoriju. Takoer,

zahvaljujem Ivici Matijaci i Marinu Riniu na logistikoj potpori prilikom uzorkovanja te

gosp. Josipu Furiu iz Uprave za ribarstvo na ustupljenim podatcima.

Zahvaljujem se i djelatnicim Laboratorija za akvakulturu, a posebno prof. dr. sc. Ivoni

Mladineo za srdanost, susretljivost i pomo tijekom mog istraivakog rada. Takoer,

zahvalila bih se i eljki Trumbi na pruenoj pomoi kada mi je najvie bila potrebna te na

svoj pomoi tijekom izrade histolokih preparata.

Zahvalila bih se svojim dragim prijateljicama Martini i Niki koje su me pratile na putu prema

doktoratu znanosti te pruale veliku pomo i ohrabrenje koji su mi puno znaili. Zahvaljujem

i svim ostalim kolegama i prijateljima koji su na bilo koji nain doprinjeli izradi ovog rada.

I na kraju, najveu zahvalnost elim izraziti svojim roditeljima, bratu i Damiru na beskrajnoj

podrci i razumijevanju tijekom svih ovih godina. Hvala vam na ljubavi i ohrabrenju koju mi

svakodnevno pruate.

IV

SADRAJ

1. UVOD 1

1.1. Svrha i ciljevi istraivanja ........................................................................................... 5

2. DOSADANJE SPOZNAJE 6

2.1. Znaajke razreda koljkaa (Bivalvia) ......................................................................... 6

2.2. Dosadanja istraivanja sastava populacija i dinamike rasta koljkaa u Jadranu .... 10

2.3. Dosadanja istraivanja razmnoavanja koljkaa u Jadranu .................................... 12

2.4. Dosadanja istraivanja koljkaa iz porodice Veneridae ......................................... 12

2.4.1. Pregled porodice Veneridae ............................................................................... 12

2.4.2. Bioloke i ekoloke znaajke brbavice Venus verrucosa ................................... 14

2.4.3. Dosadanja istraivanja brbavice Venus verrucosa ........................................... 17

2.5. Izlov koljkaa ........................................................................................................... 18

2.5.1. Izlov i akvakultura brbavice Venus verrucosa ................................................... 23

3. MATERIJALI I METODE 24

3.1. Podruje i dinamika uzorkovanja koljkaa .............................................................. 24

3.1.1. Uzorkovanje koljkaa hidraulinom dredom vongolarom .............................. 24

3.1.2. Uzorkovanja koljkaa metodom autonomnog ronjenja .................................... 26

3.2. Osnovni hidrografski parametri ................................................................................. 27

3.3. Analiza starosti i rasta ................................................................................................ 28

3.4. Histoloka analiza uzoraka ........................................................................................ 30

3.5. Analiza indeksa kondicije .......................................................................................... 39

3.6. Analiza izlova ............................................................................................................ 39

4. REZULTATI 43

4.1. Osnovni hidrogafski parametri .................................................................................. 43

4.2. Analiza unutarnjih prstenova rasta brbavice Venus verrucosa .................................. 44

4.2.1. Vrednovanje formiranja prstenova rasta ............................................................ 44

4.2.2. Analiza starosti i rasta ........................................................................................ 46

4.2.3. Analiza sastava populacija ................................................................................. 53

4.3. Histoloka analiza gonada brbavice Venus verrucosa ............................................... 62

4.3.1. Kvalitativna histoloka analiza ........................................................................... 63

4.3.2. Kvantitativna histoloka analiza ......................................................................... 74

4.3.3. Prva spolna zrelost ............................................................................................. 77

V

4.4. Analiza indeksa kondicije brbavice Venus verrucosa ............................................... 79

4.5. Analiza izlova brbavice Venus verrucosa ................................................................. 81

5. RASPRAVA 89

6. ZAKLJUCI 102

7. LITERATURA 105

8. IVOTOPIS 120

TEMELJNA DOKUMENTACIJSKA KARTICA

Sveuilite u Splitu i Sveuilite u Dubrovniku Doktorska disertacija

BIOLOKO EKOLOKE ZNAAJKE KOLJKAA VENUS VERRUCOSA L.

(BIVALVIA: VENERIDAE) U JADRANU

Zvjezdana Popovi

Sveuilite u Splitu, Sveuilini odjel za studije mora

Saetak

Istraivanje je provedeno na vrsti Venus verrucosa Linnaeus, 1758 (brbavica) na pet podruja u

istonom Jadranu ukljuujui zapadnu obalu Istre, Paki zaljev, Starigrad-Paklenicu, Kaelanski zaljev

i Mali Ston. Uzorci su prikupljeni pomou hidrauline drede vongolare i metodom autonomnog

ronjenja. Rezultati analize rubnog prirasta pokazali su godinju periodinost formiranja prestenova

rasta te je utvreno da nastaju u ljetnom razdoblju. Prikupljeni su podatci o sastavu populacija i

dinamici rasta te su izraunati parametri von Bertalanffy krivulje rasta s rasponima vrijednosti za

asimptotsku duljinu ljuture (L) od 48,2 mm (Istra) do 57,9 mm (Paki zaljev), i koeficijent rasta (k) od 0,20 godina

-1 (Paki zaljev) do 0,31 godina

-1 (Istra). Raspon vrijednosti phi-prime indeksa (')

varirao je od 2,80 (Sarigrad-Paklenica) do 2,92 (Katelanski zaljev). Starije jedinke, preko deset

godina, predstavljale su mali udio ulova s 11% u Malom Stonu, 9% u Pakom zaljevu, 5% u Istri, 2%

u Starigrad-Paklenici i 1% u Katelanskom zaljevu. Omjer spolova nije znaajno odstupao od omjera

1:1, a dvospolci nisu pronaeni. U istraivanju je 50% jedinki dostiglo prvu spolnu zrelost pri duini

od 25,8 mm. Reproduktivni ciklus vrste je pokazao kontinuiranu godinju gametogenetsku aktivnost,

bez razdoblja mirovanja. Opseg jajnih stanica je varirao od 8 do 836 m, sa srednjacima od 163,7

72,4 m u oujku do 370,6 95,2 m u listopadu. Promjene indeksa kondicije su priblino slijedile

promjene u reproduktivnom ciklusu, dok je promatrano smanjenje vrijednosti indeksa kondicije u razdoblju od srpnja do studenog odraavalo produeno razdoblja mrijesta ove vrste. Srednji mjeseni gonadni indeks oba spola je bio najvii u razdoblju od lipnja do listopada. Analizom izlova brbavice V. verrucosa u razdoblju od 2008. do 2011. godine pokazalo se da je izlovljavanje najvie u

podrunim jedinicama Split i Pula te u ribolovnim zonama G i A.

(122 stranica, 57 slika, 25 tablica, 189 literaturna navoda, jezik izvornika: hrvatski)

Rad je pohranjen u: Nacionalnoj i sveuilinoj knjinici u Zagrebu te Sveuilinoj knjinici u

Splitu

Kljune rijei: Jadransko more; Venus verrucosa; histologija; starost; rast; indeks kondicije;

opseg oocita; spolna zrelost; razmnoavanje

Mentor/komentor: prof. dr. sc. Anamarija Franki, izvanredni profesor

prof. dr.sc. Melita Peharda Uljevi, izvanredni profesor

Ocjenjivai: 1. Prof. dr. sc. Sanja Mati Skoko, izvanredni profesor

2. Prof. dr. sc. Nedo Vrgo, izvanredni profesor

3. Doc. dr. sc. Ivana Boina, docent

Rad prihvaen: 18. prosinca 2012.

BASIC DOCUMENTATION CARD

University of Split and University of Dubrovnik Ph.D. thesis

BIOLOGICAL ECOLOGICAL CHARACTERISTICS OF BIVA