znikające miliardy | #1 raport ca kj

Raport1/2015

Radoslaw PiekarzAleksy Miarkowski

ZNIKAJACE MILIARDYJAK TRANSFER DOCHODOW ZA GRANICE

DRENUJE POLSKI BUDZET

Raportport1/201t15

Raport1/201

p1/2011/2015

la a

Radosław PiekarzEkspert CA KJ ds. podatków i finansów publicznych

Ekonomista, doradca podatkowy, wspólnik w kancelarii A&RT Rynkowska, Ko-sieradzki, Piekarz. Absolwent Wydziału Nauk Ekonomicznych oraz WydziałuZarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Doktorant na Akademii im. LeonaKoźmińskiego w Warszawie.Posiada 10-letnie doświadczenie w doradztwie podatkowym zdobyte pod-czas pracy w jednej wiodących międzynarodowych firm consultingowych.Jego specjalizacją są ceny transferowe. Jest autorem artykułów naukowychz zakresu VAT, cen transferowych oraz cła oraz współautorem książek: „Po-datkowe aspekty działalności w specjalnych strefach ekonomicznych” (wyd.Unimex 2012) oraz „Ceny transferowe, mechanizmy ustalania i zarządzanieryzykiem” (wyd. Wolters Kluwer 2015).

Aleksy MiarkowskiEkspert CA KJ ds. podatków i finansów publicznych

Prawnik, licencjonowany doradca podatkowy, posiada 5 lat doświadczeniaw krajowych i międzynarodowych firmach doradczych. Specjalizuje się w za-kresie cen transferowych, podatku od osób prawnych i podatku od nierucho-mości. Doktorant w Katedrze Prawa Finansowego na Wydziale Prawai Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Przygotowuje rozprawę dok-torską na temat podatkowych instrumentów wsparcia rozwoju innowacyjno-ści (R&D) u przedsiębiorców. Autor publikacji z zakresu prawa podatkowego.Uczestniczył w przygotowaniu rekomendacji regulacji podatkowych w ra-mach prac Rady Konsultacyjnej Prawa Podatkowego działającej przy Minis-terstwie Finansów. Współautor projektu ustawy o Rzeczniku Praw Podatnikaprzygotowanej w ramach Fundacji Republikańskiej.

Znikające miliardy

Jak transfer dochodów za granicę drenuje polski budżet

Radosław Piekarz

Aleksy Miarkowski

Spis treści

Streszczenie raportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

Dyskusja o cenach transferowych z punktu widzenia dobra wspólnego . . .6

Kto i w jakiej wysokości płaci w Polsce podatek CIT? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

Dlaczego ten temat jest istotny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

Ramy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

Statystyki CIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Co wiemy o transferze dochodów i erozji podstawy opodatkowania? . . .12

Kontrole cen transferowych w Polsce, czyli dlaczego jest tak źle . . . . . . .15

Badanie NIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Badanie CA KJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

Co można zrobić aby ograniczyć erozję podstawy opodatkowania? . . . . .19

Wykaz źródeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Publikacje OECD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

4 Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego

Raport 1/2015

Streszczenie raportu

Tezy

1) W Polsce występuje zjawisko erozji wpływów z podatku CIT.2) Zjawisko to jest powiązane z transferowaniem przez podatników do-

chodów do krajów o korzystniejszych systemach podatkowych (rajepodatkowe).

3) Nie istnieją badania naukowe ani opracowania Ministerstwa Finansów,które wskazywałyby na wielkość strat budżetowych spowodowanychtransferem dochodów za granicę. Niniejszy raport prezentuje pierwszew Polsce szacunkowe wyliczenie w tym względzie, oceniając straty bu-dżetu państwa na co najmniej 10 miliardów złotych.

4) Straty dotyczą nie tylko budżetu państwa, ale również budżetów samo-rządowych.

5) Straty wynikają ze słabości instytucjonalnej i kadrowej polskiego fiskusa.Kontrole w zakresie cen transferowych są rzadkie i niepoprzedzonetzw. analizą ryzyka. Podmioty do kontroli typowane są więc na zasadzielosowej, a nie według rzeczywistego potencjału w zakresie transfero-wania dochodu. Urzędnicy fiskusa nie mają dostępu do podstawowychnarzędzi kontroli cen transferowych, takich jak bazy danych sprawozdańfinansowych oraz bazy powiązań kapitałowych i osobowych pomiędzypodmiotami działającymi na rynku.

6) Proponujemy trzypunktowe remedium. Po pierwsze, wyposażenieurzędników fiskusa w wiedzę niezbędna do walki z patologią cen trans-ferowych. Po drugie, wprowadzenie zasady powiązania kontroli skar-bowej w zakresie cen transferowych z poziomem ryzyka związanegoz transferem dochodu za granicę. Po trzecie, Ministerstwo Finansówpowinno opracować wytyczne w kwestii cen transferowych dla przed-siębiorców.

5Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego

Znikające miliardy

Dyskusja o cenach transferowych z punktu widzenia dobra wspólnego

Niniejsza analiza dotyczy coraz szerzej dyskutowanego na świecie1 zja-wiska unikania opodatkowania i tzw. erozji podstawy opodatkowania. Dys-kusja ta ma miejsce m.in. na szczeblu unijnym oraz na szczeblu OrganizacjiWspółpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Poważna i szeroko zakrojona debata publiczna na temat drenażu finan-sów publicznych przez transfer dochodów za granicę i unikanie opodatkowa-nia jest bardzo potrzebna, choć w obecnych warunkach nadal stanowiprodukt deficytowy. Co więcej, naszym zdaniem dyskusja o tym problemiejest w Polsce emocjonalna i sprowadzana do utartych i nie zawsze prawdzi-wych frazesów („markety nie płacą podatków w Polsce”, „firmy zagraniczneunikają opodatkowania w Polsce”).

Stwierdzić należy, że poważna dyskusja o obowiązkach podatkowych,w tym o zjawisku unikania opodatkowania, w Polsce ma wymiar jedynie eks-percki. Temat ten jest poruszany prawie wyłącznie wśród doradców podat-kowych zajmujących się tą tematyką zawodowo. Z przykrością należy uznać,że to zagadnienie praktycznie nie jest analizowane z punktu widzenia dbaniao dobro wspólne, tj. z punktu widzenia stabilności finansów publicznych orazz punktu widzenia interesu uczciwych podatników. Musimy mieć świado-mość, że podatnicy uczciwie rozliczający podatki w Polsce stoją na gorszejpozycji, jeśli chodzi o konkurencyjność, niż ci, którzy ukrywają dochody zagranicą. Tym samym, walka z nieuczciwym drenażem polskich finansów pub-licznych to nie tylko walka o stabilne finanse. To również walka o uczciwe warunki działania na rynku. W tym o uczciwe zasady akumulacji własnościprywatnej.

Chcemy wprowadzić temat drenażu finansów do debaty publicznejo polskim systemie podatkowym na bardziej merytoryczny poziom. Zjawiskoprzerzucania dochodu do obcych jurysdykcji podatkowych realizowane zapomocą cen transferowych kosztuje polski budżet co najmniej 10 miliardówzłotych rocznie. Jest to więc temat istotny dla każdego z nas. Niemniej, małomerytoryczna dyskusja może doprowadzić do złych decyzji politycznych. Na-szym zdaniem, powinno się poświęcić odpowiednio dużo czasu na dokładneprzeanalizowanie zagadnienia i zaprojektowanie mądrych rozwiązań praw-nych, nie zaś wysuwać, często spotykane w Polsce, niemerytoryczne propo-zycje legislacyjne, które mogą jedynie zaszkodzić polskiej gospodarcei polskim przedsiębiorcom.


Raport 1/2015

Kto i w jakiej wysokości płaci w Polsce podatek CIT?

Dlaczego ten temat jest istotny?

Wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych to ok. 30 miliardówrocznie. Jest to czwarty pod względem wysokości wpływów podatek. CIT sta-nowi dochód nie tylko budżetu państwa, lecz również jednostek samorząduterytorialnego. Do jednostek samorządu terytorialnego, tj. gmin, powiatówi województw trafia odpowiednio: 6,71%, 1,4% oraz 14,75% wpływów z po-datku CIT2.

Stąd, stabilność wpływów z tego podatku jest kluczowa zarówno dla bu-dżetu państwa, jak i finansów samorządowych. Niestety wpływy z CIT, jakwykażemy w niniejszej analizie, na skutek zaniedbań instytucji publicznychuległy znacznej erozji. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest wykorzy-stywanie krajowych lub międzynarodowych struktur kapitałowych do transferudochodu do tych podmiotów, które są niżej opodatkowane. Taki transferodbywa się poprzez nierynkowe ustalanie tzw. cen transferowych na towarylub usługi w transakcjach z podmiotami powiązanymi kapitałowo lub osobowo.

Dla przykładu, firma z polski posiada spółkę córkę zlokalizowaną na Cy-prze. W Polsce CIT wynosi 19% podczas gdy na Cyprze stawka CIT równa jest10%. Polskie przedsiębiorstwo ma finansowe powody do tego aby w sposóbsztuczny transferować dochód na Cypr (np. poprzez zakupy usług od spółkicypryjskiej po zawyżonych kosztach). Dzięki temu, właściciel zarówno pol-skiej, jak i cypryjskiej spółki jest w stanie zredukować swoje globalne obcią-żenia podatkowe.

Ramy prawne

Należy mieć świadomość, że kwestia transferu dochodów i cen transfe-rowych nie jest typowo polskim problemem. Kwestie związane z cenamitransferowymi są przedmiotem różnych regulacji prawnych. Na poziomiemiędzynarodowym, kwestie te regulują tzw. Wytyczne OECD3, zaś na poziomiekrajowym ustawodawstwa poszczególnych państw. W Polsce odpowiednieprzepisy to art. 9a i art. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnychoraz odpowiadające im artykuły 25a oraz 25 ustawy o podatku dochodowymod osób fizycznych. Upraszczając nieco, przepisy te wprowadzają definicjępodmiotów powiązanych oraz ustanawiają metody określania (tzw. szacowania)


Znikające miliardy

cen transferowych. Celem przepisów jest zapewnienie, że podatnicy będąstosowali w rozliczeniach ze swoimi podmiotami powiązanymi ceny rynkowe,tj. takie, jakie są stosowane przez inne podmioty na rynku. W konsekwencji,dochody takich przedsiębiorstw również pozostaną na poziomie rynkowym,co z kolei przełoży się na wpływy podatkowe do budżetu państwa.

Statystyki CIT

Zanim przejdziemy do samej kwestii cen transferowych i drenażu finan-sów publicznych wywołanego transferem dochodów, spójrzmy na statystykiCIT. Krótka analiza tychże statystyk to, naszym zdaniem, dobry sposób na za-rysowanie skali strat budżetowych. Z analizy statystyk wynika bowiem, żeproblem z erozją wpływów z CIT rzeczywiście w Polsce występuje i istniejąco najmniej trzy przesłanki potwierdzające tę diagnozę.

Zauważmy, że liczba podatników CIT stale rośnie. W 2003 r. ok. 230 tys.podmiotów było opodatkowanych podatkiem CIT, zaś w 2013 r. podatnikówbyło już ponad 400 tys. Był to więc przyrost o ok. 70%.

RySUNEK 1: LICZBA PODATNIKóW PODATKU DOChODOWEGO W LATACh 2003–2013

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez MF

Naturalną konsekwencją dużego wzrostu liczby podmiotów opodatko-wanych podatkiem CIT, powinien być wzrost zarówno zagregowanych przy-chodów przedsiębiorstw (tj. sumy przychodów raportowanych przez wszystkieprzedsiębiorstwa), jak i zagregowanej podstawy opodatkowania, tj. dochodu


Raport 1/2015

(różnicy pomiędzy przychodami a kosztami działalności). Zagregowane przy-chody w istocie rosły w badanym okresie (z załamaniem w 2012 r.). W 2003 r.zagregowane przychody przedsiębiorstw wynosiły ok. półtora biliona złotych,zaś w 2013 r. prawie trzy biliony złotych. W wartościach nominalnych jest towięc wzrost o ponad 100%. Zagregowane dochody w tym samym czasiewzrosły z 75 miliardów złotych w 2003 r. do prawie dwustu miliardóww 2013 r., co jest wzrostem o 160%.

RySUNEK 2: PRZyChóD PRZEDSIęBIORSTW (TyS. Zł) W LATACh 2003–2013


RySUNEK 3: DOChODy PRZEDSIęBIORSTW W LATACh 2003–2013



Znikające miliardy

Powyższe dane są dla budżetu państwa z pozoru optymistyczne. Zwięk-szyła się liczba podmiotów opodatkowanych podatkiem dochodowym odosób prawnych, zwiększył się również zagregowany dochód wykazywanyprzez te podmioty. Jednakże, gdy zaczynamy badać statystyki szczegółowo,zaczynamy odnajdować poszlaki, które wskazują na występowanie zjawiskatransferu dochodów za granicę.

Zbadajmy dla przykładu udział zagregowanego dochodu w zagregowa-nym przychodzie. Można tę wielkość rozpatrywać jako miarę rentownościprzedsiębiorstw, gdyż wskaźnik ten mówi, ile dochodu przedsiębiorstwo wy-pracowuje z przychodów, tj. ze sprzedaży usług i towarów. Jak się wydaje,wskaźnik ten w rozwijającej się gospodarce powinien rosnąć. Zwiększa siębowiem dostęp polskich przedsiębiorstw do kapitału, nowych technologii czytechnik produkcji redukujących koszty działalności gospodarczej. Okazuje sięjednak, że wskaźnik w okresie 2003–2013 pozostawał mniej więcej stały.W 2003 r. wskaźnik wynosił 5,07% podczas gdy w 2013 r. 6,62%. Naszymzdaniem możliwe są dwa wyjaśnienia tego zjawiska. Po pierwsze, możliwejest, że polscy podatnicy CIT nie zwiększyli istotnie rentowności prowadzo-nych przez siebie przedsiębiorstw w badanym okresie. Po drugie możliwejest, że zwiększona rentowność została ukryta z wykorzystaniem różnychtechnik optymalizacji podatkowej lub unikania opodatkowania (np. poprzezstosowanie cen transferowych).

RySUNEK 4: UDZIAł DOChODU W PRZyChODZIE PRZEDSIęBIORSTW W LATACh 2003–2013



Raport 1/2015

Powyższe dane (tj. wzrost bazy podatkowej i wzrost zagregowanego do-chodu przedsiębiorstw) oczywiście powinny mieć wpływ na podatek należnywykazywany przez sektor przedsiębiorstw. Ten, w wartościach nominalnychwzrósł o ok. 69% w porównaniu do 2003 r.

Co było przyczyną wzrostu wpływów z CIT? Są dwie możliwości: polskiespółki mogły zwiększyć dochodowość (co powinno być racjonalnym założe-niem przy uwzględnieniu ciągłego wzrostu gospodarczego), lub też zwięk-szyła się liczba podatników. Jak zbadać, co było przyczyną wzrostu wpływówz CIT? Można obliczyć ile – w badanym okresie – płacił średnio podatnik. Jaksię okazuje, wskaźnik ten nie uległ zmianie. Oznacza to, że cały wzrost wpły-wów z CIT należy przypisać jedynie wzrostowi liczby podatników, nie zaśwzrostowi rentowności (dochodowości) polskich firm. Jeśli uwzględni sięczynnik inflacji, podatek liczony na podatnika uległ de facto zmniejszeniu. Tostwierdzenie warto zapamiętać, bowiem jest to pierwsza przesłanka, którasugeruje, że w Polsce występuje negatywne zjawisko drenażu finansów publicznych.

Drugą przesłanką uzasadniającą tezę o istotnym drenażu polskiegobudżetu może być analiza struktury podatników CIT. Jak pokazują dane,14 grup kapitałowych, w których skarb państwa posiada udziały, płaci do bu-dżetu ok 7,6 mld CIT (2011 r.), co jest równe 25% udziału we wpływach cał-kowitych z podatku CIT, wynoszących 30 miliardów złotych. Innymi słowy,czternaście grup kapitałowych z udziałem skarbu państwa jest odpowie-dzialnych za prawie 1/4 wpływów z CIT, podczas gdy pozostałe 357 tys. po-datników (sic!) wpłaca zaledwie 75% tego podatku4. Oczywiście mamy świa-domość, że jednoznaczne wnioskowanie z tych danych może być ryzykowne.Przede wszystkim dlatego, że spółki z udziałem skarbu państwa to największeprzedsiębiorstwa nie tylko w Polsce, ale i w naszej części Europy. Nie jestwięc niczym niezwykłym, że te przedsiębiorstwa wykazują najwyższe dochodyi tym samym płacą wysokie podatki. Jednakże, aż tak duża dysproporcjabudzi uzasadnione wątpliwości.

Istnieje też trzecia poszlaka wskazująca na drenaż polskich finansówpublicznych. Gdy porównamy statystyki dotyczące udziału wpływów z CITw PKB poszczególnych państw, dojrzymy tendencję spadkową w przypadkuPolski (mimo wzrostu liczby podatników, zob. Rysunek 1). Co ciekawe, Republika Czeska notuje wyższe wpływy z CIT w stosunku do PKB, mimo żeczeska stawka CIT jest równa polskiej i wynosi 19%.


Znikające miliardy

RySUNEK 5: UDZIAł WPłyWóW Z CIT W PKB WyBRANyCh PAńSTW

Źródło: Opracowanie własne

Naszym zdaniem, powyższe dane wskazują, że w Polsce występuje zja-wisko transferu dochodów z wykorzystaniem cen transferowych i powiązańmiędzy spółkami, przyczyniające się do drenażu finansów publicznych. Nie-stety skala tego zjawiska nie została nigdy dla naszego kraju oszacowana.Nawet Ministerstwo Finansów przyznało, że nie jest w stanie policzyć skutkówwprowadzenia tzw. ustawy o rajach podatkowych5. Naszym zdaniem, istniejąjednak narzędzia, metodologia i dane, które pozwolą oszacować straty budżetu. Niestety wszelkie dane posiada Ministerstwo Finansów i są one ob-jęte tajemnicą skarbową. Tym niemniej, ogólne oszacowanie skali problemujest możliwe. Stąd, nasz raport podaje pierwszy w Polsce wstępny szacunekstrat (prawdopodobnie nieco zaniżony), nie zaś ostateczną wartość luki po-datkowej.

Co wiemy o transferze dochodów i erozji podstawy opodatkowania?

Przyjrzyjmy się teraz uważniej głównemu tematowi niniejszego opraco-wania, czyli transferowi dochodów.

Niestety nie istnieją naukowe opracowania ani badania dotyczące kon-kretnie tematu erozji opodatkowania i transferu dochodów w Polsce (te badania dopiero powstają na Akademii Leona Koźmińskiego). Również Minis-terstwo Finansów nie dokonało tego typu analizy. Jednakże, temat ten byłi nadal jest przedmiotem badań naukowych na świecie. Poniżej przedsta-


Raport 1/2015

wiamy kluczowe wnioski płynące z najważniejszych badań przeprowadzo-nych przez ekonomistów zarówno w Europie jak i USA.

Przeważająca liczba prac naukowych bada tzw. elastyczność dochodowąwykazywaną przez międzynarodowe korporacje. Badania te koncentrują sięna wykazaniu, jak zmienia się podstawa opodatkowania, gdy zmieniają sięstawki podatkowe na świecie. Jest to pośredni dowód na istnienie zjawiskatransferu dochodów. Elastyczność bowiem to wskaźnik, który tłumaczy jakzmieni się dochód spółki np. z Niemiec, gdy na Cyprze dokona się obniżki sta-wek CIT. Duża elastyczność będzie mówiła więc o podatności korporacji nastosowanie optymalizacji wykorzystujących transfer dochodu.

Wśród tych badań można wymienić badanie przeprowadzone przez Klas-sena, Langa i Wofsona6. Doszli oni do wniosku, że podatki i taryfy celne od-grywają kluczową rolę w planowaniu operacji biznesowych przez korporacje.Autorzy doszli do wniosku, że zmiana stawki podatkowej o 10 punktów pro-centowych (pp) w danej jurysdykcji podatkowej (np. z 20% do 10%) zmieniawielkość inwestycji spółek amerykańskich w tej jurysdykcji o 65%. W innymbadaniu Bartelsam i Beetsma7 odkryli, że skala przerzucania dochodu jestznacząca. Wzrost stawki podatkowej o 1pp prowadzi do zmniejszenia docho-dów budżetu o 3%. Oczywiście wiąże się to z faktem, że podatnicy, celemzredukowania ciężaru opodatkowania, zaczynają transferować dochód do ju-rysdykcji podatkowych o niższym opodatkowaniu. W kolejnym badaniuDesay, Foley i hines8 doszli do wniosku, że spółki ze znaczącymi zagranicz-nymi operacjami biznesowymi najbardziej korzystają na wykorzystywaniurajów podatkowych. Autorzy oszacowali, że firmy, które początkowo inwes-towały w gospodarkach, które gwałtownie wzrosły, są bardziej skore do za-kładania spółek córek w rajach podatkowych. Przeprowadzona przez autorówregresja wskazuje, że większa o 1% sprzedaż spółki związana jest z większymo ok. 1,5–2% prawdopodobieństwem stworzenia spółki córki w raju podat-kowym. To badanie jest dla nas szczególnie istotne, ponieważ wydaje się, żePolska należy do grupy gospodarek zagrożonych właśnie tym zjawiskiem.

Kolejny autor, Matthias Dischinger9 oszacował, że jeśli różnica w staw-kach podatkowych pomiędzy krajem macierzystym i rajem podatkowymzmienia się o 10%, dochód przed opodatkowaniem spółki córki (zlokalizo-wanej w raju podatkowym) zmieni się o 7% (jest to miara elastyczności do-chodu przed opodatkowaniem względem relatywnej różnicy w poziomieopodatkowania). Innymi słowy, korporacje wykazują dużą podatność na pokusę stosowania nierynkowych cen transferowych celem zredukowaniaciężaru podatkowego.


Znikające miliardy

Znaczący wkład naukowy w badanie zjawiska transferu dochodówwniosła Kimberley Clausing. Dla przykładu w artykule „The impact of transferpricing on intrafirm trade”10 autorka oszacowała, że niższa stawka podatkowaw kraju goszczącym ma wpływ na handel pomiędzy spółkami powiązanymi,zaś wpływ ten (elastyczność) wynosi 4,4%. W kolejnym artykule (Clausing,2003) autorka wykazała, że spadek stawki podatkowej o 1% w krajugoszczącym powoduje zmianę cen towarów eksportowanych do tego krajuo 2%, zaś importowanych z tego kraju o 1,8%. W artykule „Multinationalfirm tax avoidance and tax policy”11 Clausing wykazała, że niższa o 1%stawka podatkowa w kraju goszczącym w porównaniu ze stawkami podatko-wymi w USA wiąże się z większymi o 0,5% dochodami spółki zlokalizowanejw kraju goszczącym.

Najważniejszym jednak artykułem prof. Clausing jest „The revenue effectsof multinational firm income shifting”12. Clausing podaje, że wedle szacun-ków budżet amerykański traci rocznie ok. 90 miliardów dolarów (30% wpły-wów z CIT) w wyniku zjawiska transferu dochodów. Ta wartość (30%wpływów z CIT), w obliczu braku badań dotyczących bezpośrednio sytuacjiPolski, powinna być przyjęta jako wartość orientacyjna strat polskiego bu-dżetu. Co więcej, przyjęcie takiej wielkości jest podejściem zachowawczym,bowiem amerykański fiskus ma o wiele lepsze narzędzia do ścisłej kontroliamerykańskich podatników. Innymi słowy, podatnikom amerykańskim o wieletrudniej niż podatnikom polskim jest uciekać z opodatkowaniem z USA.W wartościach pieniężnych powyższe oznacza, że nieuczciwi podatnicy dre-nują co roku z budżetu ok. 10 miliardów złotych, przy czym kwota ta możebyć znacznie wyższa. Ponadto, porównując średni wskaźnik udziału wpływówz CIT w PKB w krajach OECD (wynosi on 2,85%) z tym samym wskaźnikiemdla Polski (wynosi on 2,1%) otrzymamy podobny wynik. Wpływy z CIT w Pol-sce powinny być o ok. 10 miliardów wyższe.

Chcemy zaznaczyć, że niniejszy raport jest dopiero pierwszym krokiemw procesie analizy zjawiska drenażu finansów publicznych. Podejmiemyw Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego kolejne działania aby:▪ oszacować w dokładniejszy sposób straty budżetu,▪ wytypować kierunki transferu dochodów z Polski,▪ wskazać branże, które są najbardziej narażone na ryzyko przedmioto-

wych transferów.


Raport 1/2015

Kontrole cen transferowych w Polsce, czyli dlaczego jest tak źle

Wiemy już, że zjawisko transferu dochodów w Polsce występuje i pro-wadzi do strat budżetu państwa. Zastanówmy się z czego wynika taki stanrzeczy.

Badanie NIK

W styczniu 2015 r. Naczelna Izba Kontroli przygotowała raport pt. „Nadzórorganów podatkowych i organów kontroli skarbowej nad prawidłowościąrozliczeń z budżetem państwa podmiotów z udziałem kapitału zagranicz-nego”13.

Zdaniem NIK wyniki kontroli upoważniają do skierowania do Ministra Finansów następujących zastrzeżeń:▪ organy podległe Ministrowi Finansów nie przeprowadziły wystarczają-

cych i skutecznych działań mających na celu zapobieganie uchylaniusię od opodatkowania przez podmioty z udziałem kapitału zagranicz-nego, poprzez transferowanie dochodów poza polski system podat-kowy;

▪ w badanym okresie Minister Finansów nie dysponował analizami roz-miarów skali erozji bazy podatkowej i przenoszenia dochodów orazskutecznymi narzędziami prawnymi zapewniającymi szczelność sys-temu podatkowego;

▪ organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej były niedostatecznieprzygotowane do prowadzenia kontroli prawidłowości rozliczeń z bu-dżetem państwa podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Prze-prowadzono nieliczne kontrole mające na celu weryfikację legalnościtransferu dochodów przez podmioty gospodarcze. Na zbyt małą liczbęplanowanych kontroli, poza niewystarczającym przygotowaniem orga-nów podatkowych oraz organów kontroli skarbowej do prowadzeniakontroli tych zagadnień, wpływ miały ograniczenia czasowe wynikającez ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz koncentrowaniesię przez te organy, zgodnie z zaleceniami Ministra Finansów, na zwal-czaniu nieprawidłowości w podatku od towarów i usług.

Wnioski przedstawione przez NIK w dużej mierze pokrywają się z na-szymi obserwacjami jako doradców podatkowych. Co więcej, wnioski płynące


Znikające miliardy

z badania, które przeprowadziliśmy jako CA KJ są podobne. Erozja wpływówpodatkowych wynika ze słabości instytucji państwowych. Słabość ta sprawia,że dla tych podatników, których stać na tworzenie międzynarodowych struk-tur, Polska jest państwem, w którym istnieje instytucjonalne przyzwolenie naniepłacenie podatków.

Badanie CA KJ

Postanowiliśmy rozwinąć badanie NIK i zadaliśmy Ministerstwu szeregpytań o kwestie kontroli cen transferowych. Poniżej prezentujemy kluczowewnioski.

Ministerstwo Finansów nie posiada informacji na temat liczby kontroliw zakresie cen transferowych przeprowadzonych przez urzędy skarbowew latach 2009–2012. Resort przedstawił nam informacje za lata 2013–2014.Liczby te wynoszą odpowiednio 308 i 192. Ministerstwo posiada natomiastpełne informacje o kontrolach przeprowadzonych przez urząd kontroli skar-bowej. W latach 2009–2014 przeprowadzono odpowiednio 278, 263, 197,185, 142 oraz 107 kontroli skarbowych w zakresie cen transferowych, co sta-nowi ok. 2% wszystkich kontroli. Zauważmy, że liczba kontroli w tym kluczo-wym dla polskich podatków obszarze była od samego początku niskai systematycznie spada.

RySUNEK 6: LICZBA ZAKOńCZONyCh KONTROLI UKS W SPRAWIE CEN TRANSFEROWyCh

Źródło: Opracowanie własne


Raport 1/2015

Jeśli przeanalizujemy doszacowania dochodu w poszczególnych latach(doszacowania mają miejsce w tych kontrolach, które kończą się negatywniedla podatników), dojdziemy do wniosku, że skuteczność kontroli również po-zostawia wiele do życzenia.

RySUNEK 7: ŚREDNIE DOSZACOWANIE DOChODU W LATACh 2009–2014 PODCZAS KONTROLI CEN TRANS-

FEROWyCh

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MF

Zauważmy wreszcie, że podczas kontroli skarbowych dotyczących centransferowych w latach 2009–2014 oszacowano łączny dodatkowy dochódw kwocie 1 miliarda złotych. Innymi słowy, te nieliczne kontrole wykazały istotnie duży nielegalny transfer dochodu z Polski. Pozostaje zadać sobiepytanie, czy koncentracja instytucji państwa na kontroli tego obszaru nieprzyczyniłaby się w sposób istotny do zahamowania erozji wpływów z CIT?

Naszym zdaniem, erozja wpływów podatkowych z CIT to skutek dwóchczynników: słabości instytucji państwowych oraz złych przepisów prawnych.

Ten pierwszy czynnik związany jest z brakiem przygotowania organówpaństwa (urzędów skarbowych, urzędów kontroli skarbowych) do prowadze-nia kontroli w zakresie cen transferowych. Urzędy skarbowe i urzędy kontroliskarbowej nie zatrudniają odpowiedniej liczby specjalistów. Dość powie-dzieć, że w UKS pracuje obecnie około stu specjalistów z zakresu cen trans-ferowych. Możliwości prowadzenia skutecznej kontroli przez te sto osób sąograniczone, bowiem postępowania związane z cenami transferowymi są po-stepowaniami żmudnymi i długotrwałymi. Postępowania te bowiem nie ogra-niczają się jedynie do zbadania stanu faktycznego (tak jak np. w kontrolachVAT czy PIT), ale wymagają przeprowadzenia przez urzędy tzw. analizy po-równawczej (wielostopniowa analiza, dzięki której można wskazać podmiotypodobne do badanego w działalności biznesowej) i wyliczenia dla wytypo-


Znikające miliardy

wanych podmiotów tzw. międzykwartylowych przedziałów cen lub zysków(analiza statystyczna). Niektóre kontrole cen transferowych wymagają po-nadto konstruowania modeli ekonomicznych (np. z wykorzystaniem zaawan-sowanych metod matematycznych, jak analiza Monte Carlo). Ponadto, doniedawna nie istniało centrum kompetencyjne, które mogłoby typować – nazasadzie analizy ryzyka – podmioty do kontroli. Każdy urząd skarbowy i każdyurząd kontroli skarbowej samodzielnie typował podmioty do kontroli. To pro-wadziło do sytuacji, w których jedne urzędy kontrolowały duże korporacjemiędzynarodowe z dużym potencjałem transferu dochodów, zaś inne zajmo-wały się kontrolą np. drobnych spółek rolniczych. Pracownicy organów po-datkowych nie posiadali dostępu do odpowiednich narzędzi (takich jak bazysprawozdań finansowych, bazy powiązań kapitałowych). Narzędzia te są nie-zbędne, aby takie postępowanie kontrolne sfinalizować. Bez bazy danych niemożna bowiem stworzyć analizy porównawczej.

Drugi czynnik związany jest ze słabej jakości legislacją w zakresie centransferowych. Po pierwsze, legislacja ta obejmuje bardzo duży krąg podmio-tów. Dzieje się tak ze względu na bardzo niskie wartości powiazań kapitało-wych pozwalających objąć dany podmiot obowiązkiem sporządzeniadokumentacji cen transferowych (w Polsce jedynie 5% udziału w kapitaletworzy takie powiązanie, podczas gdy w większości krajów europejskich prógten wynosi 20%) oraz niskie wartości transakcji, które obligują do sporzą-dzenia dokumentacji cen transferowych. Prowadzi to do obciążenia niepo-trzebnym obowiązkiem administracyjnym małych i średnich podmiotów,które nie generują ryzyka transferu dochodów (lub ryzyko to jest nieistotnez punktu widzenia budżetu państwa). Jednocześnie, przedmiotowa dokumen-tacja cen transferowych nie dostarcza fiskusowi danych do skutecznej analizyi kontroli cen transferowych. Innymi słowy, w obecnym kształcie jest to do-kument zbędny, który w żaden sposób nie ogranicza negatywnego zjawiskatransferu dochodów. Ponadto, przepisy legislacyjne przyjmowane są przezParlament ze znacznym opóźnieniem. Przykładem legislacyjnej niemocy Mi-nisterstwa Finansów jest brak klauzuli o unikaniu opodatkowania w polskimsystemie prawa, mimo że zgodnie z wymogami Komisji Europejskiej14 takaklauzula powinna zostać wprowadzona. Klauzula ta mogłaby skutecznie ogra-niczyć niektóre metody transferu dochodów stosowane przez nieuczciwychpodatników, bowiem niemożliwe byłoby tworzenie tzw. sztucznych strukturpodatkowych (np. pozornie działających podmiotów w rajach podatkowychczy przeprowadzanie pozornych transakcji nieuzasadnionych ekonomicznie).


Raport 1/2015

Co można zrobić aby ograniczyć erozję podstawy opodatkowania?

W ostatnim czasie Ministerstwo Finansów dostrzegło rosnący problemz erozją wpływów z CIT i podjęło istotne działania legislacyjne oraz organi-zacyjno-techniczne w zakresie cen transferowych, a w szczególności:▪ nowelizację tzw. rozporządzenia w sprawie cen transferowych15 (lipiec

2013 r.),▪ opublikowanie szczegółowych wytycznych w zakresie restrukturyzacji

działalności pomiędzy podmiotami powiązanymi16 (luty 2014 r. i zmianaw czerwcu 2014 r.),

▪ powołanie w Ministerstwie Finansów Zespołu Zadaniowego ds. KontroliPodmiotów Powiązanych, który współpracuje z Urzędem Kontroli Skar-bowej w Warszawie, który to z kolei został wyznaczony jako CentrumKompetencyjne ds. Cen Transferowych17 (kwiecień 2014 r.); warto za-uważyć, że ta instytucja może stać się skutecznym instrumentemw walce z patologiami w zakresie rozliczeń CIT,

▪ zakup przez Ministerstwo Finansów bazy danych 11 mln sprawozdańfinansowych firm z 32 państw europejskich w celu przeprowadzaniaanaliz porównawczych, które mają być podstawą do wykrywania trans-feru dochodów za pomocą cen transferowych18 (styczeń–maj 2015 r.),

▪ przygotowanie projektu ustawy o podatku dochodowym od osób praw-nych, który ma na celu całkowitą zmianę przepisów w zakresie doku-mentacji cen transferowych19 (kwiecień 2015 r.),

▪ przygotowanie istotnej zmiany ww. projektu ustawy oraz przygotowanieprojektu rozporządzenia o standardach dokumentacji cen transferowychoraz projektu specjalnego formularza CIT-TP – następnie przekazanieich do Sejmu20 (czerwiec 2015 r.).

Podjęcie powyższych kroków przez Ministerstwo Finansów (w szczegól-ności centralizacja kompetencji, zakup bazy danych i projekt ustawy) należyuznać za przełomowe. Są to największe zmiany w zakresie regulacji dotyczą-cych cen transferowych w ciągu ostatnich 10 lat. Zmiany te należy co do za-sady ocenić pozytywnie. Kluczowe reformy są wprowadzane w kierunkuzgodnym z wytycznymi Komisji Europejskiej oraz OECD.

Jednakże wydaje się, że Ministerstwo Finansów wciąż działa na oślep,ponieważ nie przeprowadziło dotąd żadnej analizy, która wskazywałaby nastraty budżetowe w wyniku transferu dochodów oraz na te branże gospo-


Znikające miliardy

darki, w których ryzyko transferu jest najwyższe. Przypominamy, że inne pań-stwa takie badania prowadzą. Istnieje dla takich badań opracowana metodo-logia, istnieją stosowne narzędzia, a Minister Finansów ma dostęp dowszystkich danych, które pozwalają na przeprowadzenie ww. analiz (dostępudo tych danych nie ma np. środowisko eksperckie i naukowe).

Nadal jednak brak kwalifikacji pracowników organów podatkowych w za-kresie cen transferowych pozostaje największą bolączką tego systemu. Kon-trola cen transferowych wymaga bowiem rozległej wiedzy nie tylko z zakresuprawa podatkowego, ale również z zakresu rachunkowości i finansów przed-siębiorstwa, z zakresu statystyki matematycznej i opisowej oraz z zakresu IT.Wydaje się, że na chwilę obecną pracownicy organów podatkowych, mimoznaczących postępów w tym zakresie, nie posiadają takiej wiedzy. Rozwiąza-niem tego problemu jest oczywiście opracowanie planu szkoleń administracjiskarbowej. Szkolenia te powinny dotyczyć nie tylko prawa podatkowego, alerównież innych dziedzin, takich jak rachunkowość i finanse.

Uważamy ponadto, że planowanie kontroli powinno być uzależnione odanalizy ryzyka związanego z transferem dochodu za granicę. Nasza praktykapokazuje, że w chwili obecnej nie istnieje rozsądna polityka planowania kon-troli. Odbywają się one na zasadzie „chybił-trafił”. Podmioty do kontroli do-bierane są w sposób losowy. Jak już wspomnieliśmy, kontrole centransferowych są długie i żmudne. Nie istnieje uzasadnienie dla prowadzeniakontroli prewencyjnych. Kontrole w tym zakresie powinny być przeprowa-dzone tylko u tych podmiotów, które mogą stosować agresywne technikioptymalizacji podatkowej. Takie rozwiązanie nie obciążałoby uczciwych po-datników.

Ponadto, Ministerstwo Finansów powinno opracować wytyczne dlaprzedsiębiorców dotyczące kwestii cen transferowych. W chwili obecnej takiewytyczne w ogóle nie istnieją, co rodzi istotne ryzyko podatkowe po stronieprzedsiębiorców. Polskie przepisy dotyczące materii cen transferowych sąniepełne i – co stanowi ogólny problem polskiego ustawodawstwa – napisanehermetycznym językiem. Napisanie dobrych wytycznych dotyczących centransferowych naszym zdaniem nie stanowi problemu, bowiem istniejeświetny wzór do naśladowania – Wytyczne OECD. Należy zdawać sobiesprawę z faktu, że przepisy o cenach transferowych mają na świecie raczejcharakter tzw. miękkiego prawa (soft law) – vide: wspomniane już WytyczneOECD. Wynika to z faktu, że nie jest możliwe wskazanie jednego sposobuustalania cen rynkowych dla wszystkich podmiotów. Wytyczne opracowaneprzez Ministerstwo Finansów z opisem metod ustalania cen transferowych


Raport 1/2015

zredukowałoby niepewność po stronie przedsiębiorców. W tym zakresiewarto brać przykład z Wielkiej Brytanii, gdzie fiskus zamieszcza na swojejstronie internetowej tzw. noty wyjaśniające. Noty wyjaśniają prostym języ-kiem jak stosować poszczególne przepisy podatkowe w praktyce.

Wykaz źródeł

Publikacje OECDAction Plan on Base Erosion and Profit Shifting (BEPS – Planu Działań OECD

w zakresie Erozji Bazy Podatkowej i Transferu Dochodów) (lipiec 2013),White Paper on Transfer Pricing Documentation (Public Consultation) (lipiec

2013),Discussion Draft on Transfer Pricing Documentation and Country-by-Country

Reporting (styczeń 2014),Action 8: Guidance on Transfer Pricing Aspects of Intangibles (wrzesień 2014),Guidance on Transfer Pricing Documentation and Country-by-Country

Reporting, Proposal (wrzesień 2014),Guidance on the Implementation of Transfer Pricing Documentation and

Country-by-Country Reporting Proposal (luty 2015),Action 13: Guidance on the Implementation of Transfer Pricing Documentation

and Country-by-Country Reporting (czerwiec 2015).

BibliografiaBartelsman, E. J., & Beetsma, R. M. W. J. (2003). Why pay more? Corporate tax

avoidance through transfer pricing in OECD countries. Journal of PublicEconomics, 87(9–10), 2225–2252.

Clausing, K. A. (2000). The impact of transfer pricing on intrafirm trade. International Taxation and Multinational Activity, (January), 173–200.

Clausing, K. A. (2003). Tax-motivated transfer pricing and US intrafirm tradeprices. Journal of Public Economics, 87(9–10), 2207–2223.http://doi.org/10.1016/S0047-2727(02)00015-4

Clausing, K. A. (2009). Multinational firm tax avoidance and tax policy. NationalTax Journal, LXII(4), 703–725.

Clausing, K. A. (2011). The revenue effects of multinational firm income shif-ting. Tax Notes, March, 1580–1586.

Desai, M. a., Foley, C. F., & hines, J. R. (2006). The demand for tax haven ope-rations. Journal of Public Economics, 90(3), 513–531. Retrieved fromhttp://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0047272705001350


Znikające miliardy

Dischinger, M. (2007). Profit shifting by multinationals: Indirect evidencefrom european micro data (No. 2007–30). Monachium.

Klassen, K., Lang, M., & Wolfson, M. (1993). Geographic Income Shifting byMultinational Corporations in Response to Tax Rate Changes. Journalof Accounting Research, 31, 141–173.

Kontroli, N. I. (2015). Nadzór organów podatkowych i organów kontroli skar-bowej nad prawidłowością rozliczeń z budżetem państwa podmiotówz udziałem kapitału zagranicznego. Warszawa.

OECD. OECD Guidelines for Multinational Enterprises (1976).

Przypisy1 Zob. np. Communication From The Commission To The European Parliament

And The Council A Fair and Efficient Corporate Tax System in the European Union:

5 Key Areas for Action {SWD(2015) 121 final}; Statement by Mr. Wolfgang Schäuble

Minister of Finance of the Federal Republic of Germany to the International Monetary

and Financial Committee Washington, 18 April 2015 I wiele innych

2 Stanowi o tym odpowiednio art. 4 ust. 3, art. 5 ust. 3 oraz art. 6 ust. 3 ustawy

z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

3 OECD Guidelines for Multinational Enterprises (1976)

4 Piekarz, R., & Wrotniak, M. (2014). Reguła Rostowskiego wypiera zasadę Pareto,

czyli kto jeszcze płaci w Polsce podatki? Retrieved September 4, 2015, http://maketa-

xeasier.pl/uncategorized/regula-rostowskiego-wypiera-zasade-pareto-czyli-kto-jesz-

cze-placi-w-polsce-podatki

5 Ustawa ta reguluje opodatkowanie w Polsce dochodów spółek polskich rezydentów

podatkowych zlokalizowanych w tych państwach, które stosują nieuczciwą konkurencję

podatkową

6 Klassen, K., Lang, M., & Wolfson, M. (1993). Geographic Income Shifting by Mul-

tinational Corporations in Response to Tax Rate Changes. Journal of Accounting

Research, 31, 141–173.

7 Bartelsman, E. J., & Beetsma, R. M. W. J. (2003). Why pay more? Corporate tax

avoidance through transfer pricing in OECD countries. Journal of Public Economics,

87(9–10), 2225–2252.

8 Desai, M. a., Foley, C. F., & hines, J. R. (2006). The demand for tax haven

operations. Journal of Public Economics, 90(3), 513–531.

9 Dischinger, M. (2007). Profit shifting by multinationals: Indirect evidence from

european micro data (No. 2007–30). Munich Discussion Paper.

10 Clausing, K. A. (2000). The impact of transfer pricing on intrafirm trade.

International Taxation and Multinational Activity, (January), 173–200.


Raport 1/2015

11 Clausing, K. A. (2009). Multinational firm tax avoidance and tax policy. National

Tax Journal, LXII(4), 703–725.

12 Clausing, K. A. (2011). The revenue effects of multinational firm income shifting.

Tax Notes, March, 1580–1586.

13 Naczelna Izba Kontroli (2015). Nadzór organów podatkowych i organów kontroli

skarbowej nad prawidłowością rozliczeń z budżetem państwa podmiotów z udziałem

kapitału zagranicznego. Warszawa.

14 Zalecenie Komisji z dnia 6.12.2012 r. w sprawie agresywnego planowania po-

datkowego

15 Dziennik ustaw, http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2013/768/1

16 Wyjaśnienia i komunikaty Ministerstwa Finansów, http://www.finanse.mf.gov.pl/pit/

wyjasnienia-i-komunikaty/-/asset_publisher/j25S/content/restrukturyzacja-dzialalno-

sci-pomiedzy-podmiotami-powiazanymi?redirect=http%3A%2F%2Fwww.finanse.mf.

gov.pl%2Fpit%2Fwyjasnienia-i-komunikaty%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_j25S%

26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_

id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1

17 Zarządzenie Nr 16 Ministra Finansów z dnia 11 kwietnia 2014 roku w sprawie

utworzenia Zespołu Zadaniowego do spraw Kontroli Podmiotów Powiązanych,

h t t p : / / w w w. m f. gov. p l / ko n t ro l a - s ka r b ow a /d z i a l a l n o s c /a k t y - p raw n e / -

/asset_publisher/2NoO/content/zarzadzenie-nr-16-ministra-finansow-z-dnia-11-kwiet-

nia-2014-roku-w-sprawie-utworzenia-zespolu-zadaniowego-do-spraw-kontroli-pod-

miotow-powiazanych?redirect=http%3A%2F%2Fwww.mf.gov.pl%2Fkontrola-skar-

bowa%2Fdzialalnosc%2Fakty-prawne%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_2NoO%26p_p_li-

fecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dc

olumn-2%26p_p_col_count%3D1

18 Zamówienia publiczne Ministerstwa Finansów, http://www.mf.gov.pl/web/bip/no-

cache/ministerstwo-finansow/ministerstwo-finansow/zamowienia-publiczne-i-oferty-

sprzedazy?order_id=29901

19 Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,

ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw w:

Rządowe Centrum Legislacji, http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12271904

20 Przebieg prac legislacyjnych nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy

o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób

prawnych oraz niektórych innych ustaw, http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/Przebieg

Proc.xsp?nr=3697

Znikające miliardy

Misją Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego jest stworzenie programuna rzecz podmiotowości Polaków. Wierzymy, że skuteczne, sprawnei dobre państwo stworzyć mogą tylko obywatele, którzy dzięki zorga-nizowanej wspólnocie, są w stanie osiągać swoje zbiorowe i indywi-dualne cele.

Nasza działalność angażuje jednak nie tylko czas, ale także środki finansowe, których rozmiar rośnie wprost proporcjonalnie do liczbyinicjatyw, które podejmujemy. Jeśli podzielasz nasze cele i dostrze-gasz, tak jak my, potrzebę budowy podmiotowości Polski i Polaków,zachęcamy Cię do wsparcia Centrum Analiz darowizną pieniężną, któ-rej wysokość możesz określić sam.

Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego89 2490 0005 0000 4520 9401 3436

Tytuł: Darowizna na cele statutowe

znikające miliardy | #1 raport ca kj

Documents