zaštićeno područje u moru “katič” · balansirane zaštite životne sredine i održivog...

Zaštićeno područje u moru “Katič”

Ministarstvo održivog razvoja i turizma

Crne Gore

Ministarstvo zaštite životne sredine, kopna i mora

Republike Italije

1

TYLEREF "Heading 1" \n \* MERGEFORMAT Error! No text of specified style in document

Sadržaj

Zaštićeno područje u moru “Katič” ...................................... 2

Briga o području ....................................................................... 12

Živjeti u dodiru sa zaštićenim područjem “Katič” ......... 15

Raditi zajedno u zaštićenom području Katič .................. 18

Posjeta zaštićenom području u moru i edukacija ......... 20

Upravljanje i početak rada Pilot ZPM “Katič” ................. 22

Zahvalnica ................................................................................... 26

2

Error! Use the Home tab to

apply to the text that you want to appear

here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

Razvoj Plana upravljanja za pilot ZPM “Katič” sproveden je u dvije glavne faze tokom perioda od 18

meseci (jul 2009 – decembar 2010). Početni sastanak održan

je 23. septembra 2009. Izrada Plana upravljanja za pilot

ZPM “Katič” je završena u decembru 2010.

Vizija Do 2015. Zaštićeno područje u moru “Katič” biće uspostavljeno, pri čemu će novi upravljački sistem za zaštitu i održivo korišćenje biodiverziteta mora i obalskog područja biti napravljen, i operativni model za razvoj nacionalnog sistema zaštićenih područja u moru u Crnoj Gori biće razmatran

Zaštićeno područje u moru “Katič”

ZAŠTO ZAŠTIĆENO PODRUČJE U MORU “KATIČ”?

Zaštita životne sredine obale i mora Crne Gore je ključna za održivi razvoj zemlje i u skladu je sa Deklaracijom o ekološkoj državi Crnoj Gori. Međutim, poslednjih nekoliko godina obalska i morska područja bila su subjekat povećanog antropogenog pritiska koji predstavlja prijetnju

dragocjenim i krhkim ekosistemima. Cilj ovog projekta je izrada Plana upravljanja za prvo

pilot zaštićeno područje u moru u Crnoj Gori.

Očekuje se da Plan upravljanja zaštićenim područjem u moru „Katič“ (u daljem tekstu ZPM „Katič“) bude sredstvo za razvoj osnovne metodologije za

upravljanje zaštićenim područjima u moru u Crnoj Gori.

Iskusustvo dobijeno implementacijom ovog pilot projekta obezbijediće primjer

balansirane zaštite životne sredine i održivog razvoja obalnog područja u skladu sa najvišim

standardima, što u budućnosti može biti ponovljeno na drugim zaštićenim područjima u moru duž crnogorske obale.

Ovaj projekat ima za cilj postizanje sledećih rezultata:

Utvrditi metodologiju za uspostavljanje jasnih ciljeva i mjera za očuvanje morskog i obalskog biodiverziteta i zaštitu rijetkih i ugroženih staništa i vrsta

Promovisati učešće interesnih grupa u ranoj fazi projekta

Doprinijeti očuvanju morskih i obalnih ekosistema na različitim nivoima: lokalnom, regionalnom i globalnom

Doprinijeti tehnološkom i naučnom znanju, kao i očuvanju referentnih lokacija koja dozvoljavaju mogućnost uspostavljanja mreže za monitoring životne sredine mora

Doprinijeti održivom razvoju turizma i kompatibilnih socio- ekonomskih aktivnosti

Izgraditi upravljački kapacitet lokalnih vlasti i upravljačkog osoblja ZPM i obezbijediti mogućnosti za dodatnu edukaciju

Doprinijeti očuvanju kulturnog nasleđa.

PROJEKTNI OKVIR

Razvoj Plana za upravljanje pilot zaštićenim područjem u moru „Katič“ sproveden je u dvije glavne faze tokom 18 mjeseci:

Faza 1: izrada prvog dijela Plana upravljanja bila je zasnovana na karakterizaciji izučavanog područja (osnovna procjena socio-ekonomskih aspekata i aspekata životne sredine), organizaciji početka učešća interesnih grupa, određivanju kriterijuma za zoniranje zaštićenog područja u moru, identifikaciji glavnih strategija za zaštitu biodiverziteta i nacrt ciljeva i mjera koje trebaju da budu razvijene u ZPM, kao i u njegovom okolnom području, identifikaciji indikatora koji će dozvoliti monitoring efikasnosti sprovedenih aktivnosti u budućnosti;

Faza 2: Priprema Plana upravljanja za implementaciju strategija identifikovanih u Fazi 1 projekata, što je imalo za cilj definisanje Akcionog plana za ZPM, kao i razvoj konkretnih pilot projekta u bliskoj saradnji sa relevantnim interesnim grupama na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou.

Projekt je organizovan kroz zadatke, ali je svako odlučivanje bilo povezano i usklađeno sa potrebama interesnih grupa.

Stoga je posle prve faze procjene postojeće situacije u okviru Radne grupe bio uspostavljen proces povratnih konsultacija sa MUPZŽS i zainteresovanim stranama kako bi se svaki korak projekta usaglasio sa njihovim mišljenjem.

3



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

IZUČAVANO PODRUČJE

U skladu sa konsultacijama koje je Ministarstvo prostornog planiranja i zaštite životne sredine (u daljem tekstu MPPZŽS) održalo sa relevantnin interesnim grupama, uključujući i Ministarstvo za ekonomski razvoj, Institut za biologiju mora Kotor, JP “Morsko Dobro”, potencijalno područje za uspostavljanje pilot projekta ZPM je izabrano u aprilu 2009. Ovo područje određeno za procjenu mogućnosti uspostavljanja ZPM nalazi se u okviru sektora 48, 49, 50 i 51 Prostornog plana područja posebne namjene za Morsko dobro (u daljem tekstu PPPPNMD) i pokriva dio primorja između Budve i Bara u dužini od oko 10 km.

Izučavano područje za ZPM “Katic”

U okviru ovog pilot područja, na obali ispred ostrva Katič i Sveta Neđelja, nalazi se Petrovac. Petrovac je mali grad (prema popisu iz 2003. ima 1,485 stanovnika) i pripada Opštini Budva. Glavne ekonomske aktivnosti u ovom području su turizam i ribarstvo. U okolini nema značajnijih industrijskih postrojenja.

Sa turističkog stanovišta Petrovac se smatra mirnijom turističkom destinacijom u Crnoj Gori, u suprotnosti sa npr. Budvom ili Sutomorem, stoga je ovdje razvijen porodični turizam. Među glavnim kulturnim turističkim atrakcijama koje se mogu naći u gradu su rimski podni mozaik iz III - IV vijeka, mletačka tvrdjava iz XVI vijeka i srednjevjekovni manastir Reževići.

UČEŠĆE INTERESNIH GRUPA

Projektni tim DFS-a ima izražen interdisciplinarni karakter i sastavljen je od iskusnih eksperta i mlađeg osoblja koji imaju specijalizacije iz oblasti: životne sredine, biologije mora, hidraulike, hidrogeologije, geologije, arhitekture i prostornog planiranja, upravljanja kopnenim resursima.

Nakon identifikovanja relevantnih interesnih grupa na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou, ustanovljena je Projektna radna grupa (u daljem tekstu PRG), vođena od strane MUPZŽS. Unutar relevantnih Ministarstava, javnih preduzeća, Opština i drugih institucionih tijela uključenih u ovaj projekat, identifikovane su kontakt osobe za saradnju na projektu.

Tokom perioda sprovođenja projekta periodično su organizovani sastanci sa članovima PRG u cilju prezentovanja statusa projekta, u cilju usaglašavanja u vezi sa strategijom, ciljevima i aktivnostima koje trebaju biti sprovedene u narednim fazama projekta ZPM, kao i u cilju sakupljanja informacija i radi stvaranja koncenzusa za bilo koje drugo pitanje u vezi sa ZPM.

U toku implementacije projekta održano je ukupno 10 sastanka sa članovima PRG i 21 sastanak sa drugim interesnim grupama.

Na ovaj način uspostavljena je pozitivna saradnja između projektnog tima DFS-a i PRG, kao osnov za dobru komunikaciju i razmjenu informacija neophodnih za razvoj studije ovog područja, sa istovremenim uzimanjem u obzir

Sastanak sa MUPŽS u Podgorici

(3. decembar 2009.)

Sastanak Radne grupe u Podgorici (25. maj 2010.)

Sastanak Radne grupe u Petrovcu (7. oktobar 2010)

4



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

potreba i očekivanja nacionalnih, regionalnih i lokalnih interesnih grupa.

Naime, efikasno učešće interesnih grupa je složen proces koji uključuje mnogo subjekata u skladu sa stepenom nadležnosti i učešća u procesu donošenja odluka.

STRUKTURA PLANA UPRAVLJANJA ZAŠTIĆENIM PODRUČJEM U

MORU “KATIČ”

Plan upravljanja predstavlja sredstvo za definisanje strategija razvoja zaštićenog područja u moru. Plan omogućuje da ciljevi zaštite prirode budu usaglašeni sa ciljevima održivog socio-ekonomskog razvoja. Među glavnim ciljevima Plana upravljanja su:

da se, kroz proces sakupljanja neophodnih podataka, definisanja ciljeva, zoniranja ZPM, itd, obezbijedi osnova za rad pilot ZPM;

da se implementiraju pilot projekati u okviru ZPM, da bi se izgradili operativni kapaciteti interesnih grupa; i

da se razviju i testiraju procedure i metodologije koje mogu poslužiti kao “operativni model” za druga zaštićena područja u moru koja će biti uspostavljena u budućnosti.

Plan upravljanja ima tri glavna dela: Dio I – Bazna procjena; Dio II – Upravljanje Zaštićenim područjem u moru; i Dio III – Pilot projekti.

Dio I - Bazna procjena

Ovaj dokument je prvi dio Plana upravljanja ZPM “Katič”. Bavi se karakterizacijom izučavanog područja i identifikacijom baze na osnovu koje će granice ZPM “Katič” biti određene i na osnovu koje će plan upravljanja biti napravljen.

U svom prvom dijelu, Plan upravljanja ZPM “Katič” detaljno analizira aspekte životne sredine i socio-ekonomske aspekte izučavanog područja, postojeću pravnu regulativu za zaštitu morskih i obalskih ekosistema, kao i postojeće internacionalne, nacionalne i lokalne planske odredbe za razvoj na kopnu.

Dio II - Upravljanje ZPM

Da bi bio efikasan plan mora da identifikuje različite ugrožavajuće faktore za područje i njegov biodiverzitet, da opiše vrijednosti zaštićenog područja, aspekte upravljanja i detaljne ciljeve i strategije upravljanja. Polazeći od zaključaka I dijela - Bazna procjena i III dijela - Pilot projekti, u ovom centralnom dijelu Plana dato je 6 glavnih aspekata upravljanja:

Opšta procjena pejzaža izučavanog područja, sa preporukama za održavanje ekološke povezanosti kopna i mora;

Predloženi ciljevi i zadaci ZPM za zaštitu i održivo korišćenje biodiverziteta mora;

Predloženi kriterijum zoniranja, kartiranje i regulative ZPM;

Predložena upravljačka struktura ZPM;

Predložen trogodišnji program za početak rada (“start up”) ZPM.

Dio III – Pilot projekti

Kartiranje morskih staništa – terenska istraživanja

Ova studija o priobalnom području Petrovca jeste prva tačna procjene nekoliko aspekata životne sredine mora. Korišćenjem multiparametarske sonde i podvodne vidio kamere (tz. Triton sistem) bilo je moguće da se odrede karakteristike morske vode i morskog dna, uključujući i bentosne zajednice. Tehnike ronjenja sa bocom omogućile su istraživanje organizama, kao što su ribe, beskičmenjaci, alge i više biljke, koji žive na dnu ili u slobodnoj vodi. Kao što je ranije napomenuto, naša pažnja bila je usmjerena na ključne činioce ekosistema priobalja, na livade morske trave Posidonia i riblje zajednice. Neki aspekti terenskog istraživanja su snimljeni u cilju daljeg širenja i boljeg razumevanja ideje o zaštiti morskih ekosistema. Ciljevi terenskog rada bili su:

kvalitativna/kvantitativna procjena statusa livada morske trave Posidonia oceanica. Podvodne livade ove morske trave predstavljaju prioritetano stanište Evropske Unije

vizuelni cenzus ribljih populacija i njihovog sastava. Riblja fauna predstavlja jednu od najznačajnijih komponenti morskog ekosistema, na osnovu koje je moguće zaključiti kako treba upravljati obalnim

5



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

područjem da bi se povećao kako broj vrsta tako i broj primjeraka, i kako bi se oporavila priobalna staništa vrsta koja su pod velikim antropogenim pritiskom

ekološka karakterizacija obalskog ekosistema mora, sakupljanje podataka o glavnim hidrološkim parametrima i topografskim karakteristikama morskog dna u okviru izučavanog područja

opis interesantnih podvodnih struktura (morske pećine i druge vrste prirodnih formacija, itd.)

Terensko istraživanje je sprovedeno u dvije faze. Prva faza istraživanja, obavljena u maju 2010., trajala je 4 puna radna dana. Dvije glavne aktivnosti u toku ovog dijela terenskog istraživanja bile su: snimanje morskog dna izučavanog područja duž 21 transekata, korišćenjem podvodne kamere (Triton sistem koji se sastoji iz vidio rekordera, GPS-a i dubinometra) koja se vuče sa broda; i druga, mjerenje fizičko-hemijskih parametara vode pomoću multiparametarske sonde (T, pH, DO, salinitet, Chl-a).

Druga faza terenskog rada je sprovedena krajem juna i trajala je 7 punih radnih dana. Dva tima su radila na terenu, jedan za ocenu stanja P. oceanica, a drugi za vizuelni cenzus ribljih populacija.

Četiri marinska biologa, profesionalni ronioci, su imali dva ili tri zarona dnevno tokom ove faze istraživanja. Dr. Vesna Mačić iz Instituta za biologiju mora Kotor bila je naučni supervizor ovog istraživanja.

Kartirane biocenoze su: 1. Livade Posidonia oceanica 2. Posidonia na stjenovitom dnu 3. Mozaik Posidonia i “matte” 4. Livade Cymodocea nodosa 5. Fotofilne alge na stjenovitom dnu 6. Koralogene strukture 7. Stjenovito dno 8. Pjeskovito dno

Stanje livada P. oceanica je dobar biološki indikator kvaliteta morske vode i takođe se koristi za određivanje stanja životne sredine u morskom priobalju. U stvari, dobro stanje livada P. oceanica utiče na okruženje gdje se onda zbog toga mogu naći mnogobrojne biljne i životinjske vrsta, koje su na spisku ugroženih ili zaštićenih vrsta (Anex II, Dir. CEE 43/1992). Na osnovu rezultata istraživanja podvodnih livada P. oceanica i na osnovu gustine ove morske trave bilo je moguće odrediti tri tipa podvodnih livada: 1) livade koje su u stanju ekološke ravnoteže; 2) oštećene livade; i 3) veoma oštećene livade.

Morsko dno predstavljeno je kombinacijom stjenovitog dna koje se naizmenično smenjuje sa dnom mekane konzistencije (sitan ili krupan pijesak) i sa livadama Posidonia koje se protežu kontiunalno duž čitavog izučavanog područja. Druga vrsta morske trave, Cymodocea nodosa, kolonizije malo područje (plaža Čanj) i veoma je male gustine.

Trenutni status livada Posidonia oceanica u izučavanom području

Naročito dobar status livade Posidonia oceanica imaju u području oko ostrva Katič i u južnom dijelu istraživanog područja (od Rta Dubovica prema Crnom rtu). Gustina (gustina izdanaka) i pokrovnost pokazuju visoke vrijednosti u opsegu između 327 i 420 izdanaka/m2, a pokrovnost na srednjoj dubini na kojoj se nalaze ove livade (oko 15 m) obično prelazi 80%. Sveukopno, stanje ovih podvodnih livada može se opisati izrazom “u ekološkoj ravnoteži”.

PVC ram koji se koristi za mjerenje gustine izdanaka i ronilac koji broji

izdanke unutar PVC rama

6



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

U izučavanom području živi nekoliko zaštićenih vrsta kao što su: Epinephelus spp., Ophidiaster ophidianus, Hippocampus ramulosus, Cystoseira amentacea, Tonna galea, Lithophaga lithophaga, Scyllarus arctus, Scyllarides latus i Pinna nobilis.

(a) (b)

(c) (d)

(e) (f)

(g) (h) Zaštićene vrste zastupljene u istraživanom području. (a) Epinephelus caninus, (b) Ophidiaster ophidianus, (c) Hippocampus ramulosus, (d)

Cystoseira amentacea, (e) Tonna galea, (f) Pinna nobilis (g) Scyllarus arctus i (h) Lithophaga lithophaga.

Rezultati istraživanja ukazuju da su glavni hidrološki parametri i parametri kvaliteta vode normalni u poređenju sa istim karakteristikama Mediteranskog mora. U izučavanom području jedino salinitet u zalivu Buljarica pokazuje lokalne specifičnosti i ima veoma nisku vrijednost (28‰), vjerovatno zbog postojanja podvodnih izvora slatke vode.

Na morskom dnu naizmjenično se smjenjuju stjenovito dno, morsko dno mekane konzistencije (sitan ili krupan pesak) i livade Posidonia koje se protežu kontiunalno duž čitavog izučavanog područja. Morska trava Cymodocea nodosa raste na veoma malom području u Uvali Čanj i veoma je male gustine.

Tokom istraživanja prikupljene su neke informacije o važnim morskim staništima. Osim zaštićenih staništa koja su šire rasprostranjena u ovom području, kao što je to slučaj sa Posidonia oceanica livadama i u manjem obimu sa Cymodocea nodosa, postoje takođe veoma važne strukture kao što su morske pećine, koralogene strukture i specifične kamene formacije (tz.“beach-rock“ formacije). Uzimajući u obzir zaštićene morske vrste, sem krajnje osiromaše populacije prstaca (Lithophaga lithophaga), ukupno osam zaštićenih vrsta algi, mekušaca, rakova, bodljkožaca i riba je pronađeno u ovom području.

Riblju zajednicu, konstatovanu tokom ovog istraživanja, karakteriše prisustvo tipičnih mediteranskih vrsta. Ovaj kratki vizuelni cenzus u vodama Petrovca ukazuje na zastupljenost velikog broja vrsta - 72 vrste riba i upotpunjuje listu riba napravljenu tokom skorašnjih studija statusa priobalja Crne Gore (RAC-SPA, 2008). Takođe potvrđuje prisustvo ribljih vrsta koje nisu tako često uočavane u drugim geografskim područjima (Labrus bimaculatus, Scorpaena maderensis). Podaci o gustini ribljih populacija ukazuju na veoma loše stanje riblje zajednice, naročito ako se uzmu u obzir komercijalno značajne vrste i one od turističkog značaja. Uzimajući u obzir veličinu primjeraka u ribljim populacijama, mali primjerci su najbrojniji, što ukazuje na veliki pritisak ribarskih aktivnosti na riblji fond ovog područja.

Na kraju se može zaključiti da je kvalitet životne sredine mora u istraživanom području (sektori 48, 49, 50 i 51, PPPPNMD, 2007) dobar ili vrlo dobar. Primorsko područje od Rta Dubovica do Uvale Pećin i područje oko ostrva Katič pokazuju dobar ekološki balans u smislu kompleksnosti staništa i biodiverziteta. Svi navedeni razlozi ukazuju da područje zaslužuje da bude zaštićeno i sačuvano.

7



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

Livade Posidonia oceanica i koralogene formacije su među najvažnijim

staništima koja trebaju biti zaštićene u proučavanom području ZPM

ZPA “Katič” Website

Web stranica predstavlja ključno sredstvo informativnog upravljanja pilot ZPM: omogućiće širenje informacija i kanalisaće komunikaciju između upravljačke strukture ZPM i javnosti. Osnovna struktura website za ZPM “Katič” je osmišljena i registrovana kao http://www.katic-mpa.me .

Website ima 6 glavnih strana koje prate strukturu Plana upravljanja ZPM “Katič”:

Naslovna strana

ZPM

Briga o području

Živjeti u dodiru sa ZPM

Posjeta i edukacija

Raditi zajedno u ZPM

Faza planiranja je završena u 2010, a 2011 je godina početka rada pilot ZPM “Katič”. ZPM “Katič” Website će biti nadograđen čim novi sadržaji budu spremni za objavljivanje.

Dokumentarni film o morskim staništima

Dokumentarni film o morskim staništima, u režiji Dušana Varde, snimljen je u julu 2010.

Snimljene su aktivnosti ronioca tokom druge faze istraživanja i napravljene su dvije verzije ovog dokumentarca, jedna u trajanju od 10 i druga u trajanju od 2 minuta, na engleskom i na crnogorskom jeziku. DFS je napisao scenario na osnovu kog je ovaj dokumentarni film snimljen.

Dokumentarni film je prezentovan MUPZŽS u septembru 2010, a potom je distribuiran svim članovima PRG, u cilju širenja informacija među svim crnogorskim institucijama uključenim u projekat.

http://www.katic-mpa.me/

8



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

SAČUVATI EKOLOŠKU POVEZANOST MORA I KOPNA

Vrijednosti pejzaža

I “Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine” i “Prostorni plan područja posebne namjene za Morsko dobro” preporučuju očuvanje autentičnog pejzaža Crne Gore kao prepoznatljivu karakteristiku na mediteranskoj turističkoj sceni. On može biti konkurentan, između ostalih turističkih proizvoda koja se mogu naći na tržištu, nudeći raznoliko i autentično iskustvo o prirodi i kulturi ovog područja.

Trenutno stanje u zaleđu ZPM “Katič” je živopisan primjer slogana "Wild Beauty"(“Divlja lepota”) koji se koristi u propagandnoj kampanji Crne Gore kao turističke destinacije. Duž obale ZPM postoje raznolike mogućnosti za upotpunjavanje i udovoljavanje potreba i želja različitih vrsta posjetilaca zainteresovanih za npr. porodični turizam, sportski turizam, prirodni i ekoturizam:

pejzaž sa velikim brojem raznolikih pojava (brda, šume, stjenovita obala, vlažna, močvarna područja)

široko rasprostranjena i još uvjek dobro očuvana prirodna vegetacija, bez ljudskih intervencija na njoj

plaže specifičnih karakteristike što se tiče njihovog prilaza, širine i dužine, tipa podloge (obluci, pijesak, boja podloge), dubine vode, kao i okolne vegetacije

mala naselja ovog područja izgrađena uglavnom od malih zgrada (sa izuzetkom Čanja i Perazića Dola)

postojanje brojnih privremenih objekata na plažama

Poređenje trenutnog stanja i planiranog urbanističkog i turističkog razvoja korišćenjem metodologije transekata naglasilo je glavne promjene koje će se desiti u ovom području.

Dok su u području ZPM predložene regulative i zoniranje sa ciljem zaštite životne sredine mora, finalni zaključak primjene metodologije transekata je lista preporuka čija bi primjena omogućila prevenciju, izbjegavanje ili bar ublažavanje glavnih prijetnji po životnu sredinu. Dvije mape koje su ovdje predstavljene prikazuju trenutno stanje i stanje koje je predviđeno prema planovima za urbanistički razvoj Opštine Bar i Opštine Budva (2020).

Procjena pejzaža: 5 transekata u izučavanom području

Trenutna osobenost ovog područja jeste prisustvo tipičnog pejzaža primorja Crne Gore. Urbana područja, uglavnom izgrađena na tradicionalan način pomoću tradicionalnih materijala, skoncentrisana su na određenim mjestima i alterniraju sa širokim zelenim koridorima koji povezuju planinsko zaleđe sa morskom obalom, a jedini prekid ovih zelenih koridora je magistrala koja se prostire duž obale.

Nasuprot tome, planirani budući razvoj predviđa mogućnost izgradnje duž čitave obale. Planira se izgradnja naselja različite gustine u čitavom području, sa jedinim djelimičnim izuzetkom na brdu Dubovica. Kvalitet prirodne sredine i antropogeno stvorene sredine jeste ključni faktor za razvoj turizma. Sa druge strane, povezanost turizma i životne sredine je veoma kompleksna – mnoge ljudske aktivnosti mogu stvoriti veoma velike uticaje na životnu sredinu koji mogu biti vidljivi veoma brzo, ali se mogu pojaviti i nekoliko decenija kasnije.

9



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

Primjer analize primjenom metodologije transekata, poređenjem trenutne

situacije i budućeg stanja predviđenog primjenom postojećih planova urbanističkog razvoja (do 2020)

Glavni ugrožavajuči faktori koje treba uzeti u obzir, zajedno sa objašnjenjem njihovog uticaja na ekološke vrednosti ZPM “Katič, su ukratko predočeni ovdje.

EFEKTI ŠIRENJA URBANIZACIJE I IZGRADNJE INFRASTRUKTURE

Ugrožavajući faktori Direktni uticaji Uticaji na životnu sredinu mora

Uništavanje/ smanjenje/

fragmentacija značajnih staništa

Značajno smanjenje broja vrsta flore i faune

Promjena kvaliteta vode koja utiče u more

Alternacija prirodnog hidrološkog ciklusa

Promjena dinamike sedimenata u priobalju i prateći snažni uticaji velikog opsega na morska i obalska staništa

Smanjenje prirodnog zemljišnog pokrivača pod uticajem urbanizacije, uglavnom u područjima sa malim nagibom terena, gde je infiltracija padavina veća

Povećanje količine oticajnih voda, naročito u područjima sa velikim nagibom, sa posledičnim povećanjem broja tokova i njihove brzine i

promjena kvaliteta vode koja nije prečišćena filtriranjem kroz zemlju;

kako se infiltracija padavina smanjuje, nivo podzemnih voda opada, smanjujući količinu vode koja snabdijeva potoke, vlažna područja, obalsku vegetaciju, izvore, i dr.

Erozija plaža, usled uticaja koji imaju brzi tokovi

Varijacije u količini unosa nutrijenata i sedimenata u obalska područja;

Promjene podzemnih tokova; Povećani uticaj bujičnih tokova,

naročito na zamućenost, što negativno utiče na osjetljiva morska staništa (naročito na livade P. oceanica)

Promjene namjene zemljišta, od prirodnog zemljišta u poljoprivredno – golf terene – bašte – parkinge;

Krčenje šuma za dobijanje građevinskog materijala

Difuzija hemijskih đubriva i zagađujućih materija u komponente životne sredine (zemljište, vode, podzemne vode, itd.);

manipulacija vodnim režimom: brane, kanalisanje tokova; odvođenje podzemne vode;

irigacioni sistemi sa neodrživim korišćenjem vode,

gubitak prirodnih staništa.

Promjene u sedimentarnom procesu i smanjenje sedimentarnih nanosa;

Eutrofikacija zbog porasta količine nutrijenata, usled povećanog oticaja sa područja zagađenih otpadnim vodama, kanalizacijom, deterdžentima, uljima iz automobila i benzinskih stanica.

Nekontrolisano, sezonsko pretjerano korišćenje prirodnih resursa za turističke rekreativne aktivnosti

Veliki broj turista utiče na povećano stvaranje otpada i smeća;

uznemiravanje (buka, svjetlost, prisustvo ljudi);

zagađenje morskih voda od saobraćaja i nautičkih aktivnosti.

Erozija/uništavanje osjetljivih ekosistema, promjene ponašanja divljih životinja;

uznemiravanja u osetljivim oblastima morskih i obalskih staništa (područja mriješćenja, mjesta gniježđenja ptica, pećine).

Ako se ovi negativni uticaji turističkog razvoja ne uzimu u obzir može doći do postepene devastacije resursa životne sredine i pejzaža na kojima se razvoj turizma ustvari i zasniva: na ljepoti i privlačnosti prirodnog okruženja. Ravnotežu između turističkog razvoja i zaštite životne sredine je teško postići, ali je bitno uzeti u obzir da pozitivni efekti na životnu sredinu mogu biti stvoreni razvojem turizma.

10



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

Turizam može doprinijeti zaštitu i očuvanje životne sredine povećanjem zahteva za visokim ekološkim standardima u turističkim objektima i servisima, podizanjem svijesti o ekološkim vrednostima, i finansirajući upravljanje zaštićenim područjima.

Preporuka 1 –Zaštita životne sredine mora

Mnogi ugrožavajući faktori koji su identifikovani u ovom području mogu se odnositi i na mnoge druge djelove crnogorskog primorja.

Neke mjere zaštite koje su predložene za ZPM “Katič” trebaju da budu razmatrane kao opštevažeće na nacionalnom nivou, jer omogućavaju razvoj specifičnih smjernica i regulativa kao što su:

Zaštita livada Posidonia oceanica od mehaničkih oštećenja nastalih usidravanjem

Sprečavanje fragmentacije i gubitka staništa (izgradnja naselja i infrastrukture u osjetljivim područjima, uništavanje prirodne vegetacije, gaženje, introdukovanje invazivnih vrsta, itd.)

Izbjegavanje promjene hidrološkog režima površinskih voda i njihovih nanosa

Regulacija izgradnje u obalskoj zoni

Regulacija vađenja pijeska sa morskog dna

Regulacija upravljanja plažama (priprema, čišćenje, nasipanje, itd.) da bi se spriječio uticaj na morfologiju obale i degradaciju posebno osjetljivih staništa obalske zone

Regulacija upotrebe autohtonih biljnih vrsta i očuvanja zajednica prirodne vegetacije.

Preporuka 2 – Uključivanje procjene činilaca životne sredine mora u metodologiju izrade procjene uticaja na životnu sredinu (SPUŽS i PUŽS)

Važno je naznačiti da član 6, EU Direktive o staništime zahtijeva da procedure strateške procjene uticaja na životnu sredinu (SPUŽS) i procjene uticaja na životnu sredinu (PUŽS) moraju uzimati u obzir uticaj na staništa i vrste koje se nalaze u okviru područja Emerald/Natura 2000 mreže. Zakonske regulative koje se odnose na procjenu uticaja (SPUŽS i PUŽS) moraju da zahtevaju obaveznu procjenu uticaja relevantnih planova i programa na zaštićena staništa i vrste, i naročito na podvodne livade morske trave P. oceanica.

Posebna pažnja treba da bude posvećena planovima koji podrazumevaju izgradnju ili povećanje lučkih objekata (uključujući i marine), izgradnju

zaštitnih struktura u moru, postavljanje kanalizacionih ispustnih cijevi u more, iskopavanje ili odlaganje materijala i poljoprivrednih aktivnosti.

Primjeri uništavanja livada Posidonia: usidravanje i bacanje građevinskog

otpada u more

Preporuka 3 – Zaštita i održavanje ekološke povezanosti kopna i mora

Planiranje zelene infrastrukture

Zelena infrastruktura je definisana kao mreža otvorenih prostora, šuma, staništa divljih životinja, parkova i drugih prirodnih područja, koja obogaćuje kvalitet našeg svakodnevnog života.

U trenutnoj situaciji u Crnoj Gori postoji velika mogućnost za očuvanje zelenog nasleđa koje je još uvijek prisutno duž obale, usvajanjem koncepta planiranja zelene infrastrukture, njenog proširivanja i odgovarajućeg upravljanja. U stvari, kao što opštine primorskog regiona moraju da unaprijede i povećaju svoju građevinsku infrastrukturu (putevi, kanalizacija, optički kablovi, objekti za bujične tokove, i drugi komunalni objekti) da bi pratili rast zajednica i naselja, one takođe moraju da upravljaju svojom prirodnom zelenom infrastrukturom neophodnom za zajednicu. Šta više, Crna Gora gradi svoju strategiju razvoja na krilatici “wild beauty”, koja je duboko povezana sa izgledom pejzaža, kvalitetom životne sredine i tradicionalnim naslijeđem zemlje.

Ovo zahteva dugoročno planiranje i upravljanje kao i posvećenost očuvanju zelene infrastrukture. Strategija ovakvog planiranja aktivno teži da razumije, valorizuje različite ekološke, sociološke i ekonomske funkcije prirodnog sistema u cilju vođenja što efikasnijeg i održivijeg korišćenja zemljišta i razvojnih obrazaca, kao i zaštite ekosistema.

Planiranje zelene infrastrukture bi takođe trebalo da bude usklađeno sa planiranjem “sive” infrastrukture (putevi, biciklističke staze,

11



here.

Za

štić

en

o p

od

ruč

je u

mo

ru

„K

atić

“

vodosnabdijevanje, telekomunikacija, struja, i drugi komunalni sistemi) u cilju stvaranja mnogo efikasnije, ekonomičnije i održivije mreže.

Na osnovu prethodne analize vrijednosti pejzaža, tri glavna područja aktivnosti mogu biti identifikovana kao veoma bitna za izučavano područje:

Očuvanje prirodnih područja:

- identifikacija postojećih oblasti sa prirodnom vegetacijom i značajnim prirodnim staništima i definisanje mjera za odgovarajuću zaštitu (u smislu veličine, reprezentativnosti prirodne flore i biljnih zajednica i vrijednosti pejzaža),

- prilikom planiranja propisati upotrebu autohtonih vrsta za zelena područja

- sanacija degradiranih područja i obnavljanje zelenih koridora

- obilježavanje neasfaltiranih staza i jasno definisanje pravila ponašanja za turiste da bi se izbegla fragmentacija vegetacijskog pokrivača, naročito zbog gaženja

Vodni režim: minimalizovati uticaj razvojnih planova na lokalni hidrološki ciklus, usvajanjem odgovarajućih tehnika izgradnje, u cilju:

- smanjenja asfaltiranih površina, da bi bujične, atmosferske vode mogle da prodru u tlo

- izbjegavanja kanalizovanja vodenih tokova

- izbjegavanja zatvaranja ispusta prirodnih vodenih tokova u more

- propisivanja mjera i tehnika za štednju vode u urbanim zelenim područjima, sportsko - rekreativnim objektima, privatnim baštama

Transport zagađujućih supstanci i sedimenata sa kopna u more:

- usvajanje odgovarajućih mjera za upravljanje plažama, sa ciljem smanjenja zamućenosti morske vode

- uklanjanje asfaltiranih površina sa plaža i njihova zamjena sa ekološkim proizvodima ili pokrivnim strukturama koje se mogu uklanjati

- izbjegavati stvaranje parking prostora na plažama

- unaprijediti upravljanje otpadom, naročito izbjegavanjem izgradnje smetlišta na plažama i u moru, kao i nasipanje plaža materijalom koji nije kontrolisan.

CILJEVI PLANA UPRAVLJANJA

ZPM “Katič” je zamišljeno kao zaštićeno područje u moru sa višestrukim korišćenjem sa različitim stepenom zaštite u području, u cilju uvođenja formi kontrolisanog ulaska u područje za svaku grupu korisnika i interesnih grupa. Široko je prihvaćen stav da zaštićena područja u moru nijesu samo korisno sredstvo za očuvanje biodiverziteta, već da imaju ulogu u postizanju bitnih propratnih ciljeva kao što su održivi ribolov, eko turizam, podizanje svijesti o pitanjima životne sredine mora i proširivanje naučnih istraživanja.

Plan upravljanja ZPM “Katič” definiše sledeća glavna pitanja:

zaštita morskih ekosistema (staništa i vrste);

očuvanje rijetkih geomorfoloških karakteristika i vrijednosti kulturnog nasleđa;

očuvanje i održivo korišćenja bioloških resursa mora i dugoročno održavanje njihove produktivnosti;

podizanje svijesti i širenje znanja o ekologiji i biologiji životne sredine mora i obale i podizanje javne svijesti o pitanjima životne sredine;

naučna istraživanja na polju ekologije, biologije mora i zaštite životne sredine, za poboljšanje sistematskog znanja o morskim ekosistemima, naznačavajući nedostatke i prioritete tog znanja, u cilju proširivanja istraživanja, monitoring i upravljanja ZPM;

promocija kompatibilnog socio-ekonomskog razvoja, u skladu sa vrijednostima životne sredine i pejzaža područja, uz favorizovanje lokalnih tradicionalnih aktivnosti sa malim uticajem na okruženje;

razvoj smjernica i preporuka za ublažavanje uticaja socio-ekonomskih aktivnosti na morske i obalske ekosisteme (turizam, ribarstvo, plovidba, itd.).

U narednim djelovima četiri glavna cilja Plana upravljanja, koja su podeljena na 12 podciljeva i 25 zadataka, su predstavljena:

CILJ 1 – BRIGA O PODRUČJU - Fokus: očuvanje biološkog diverziteta;

CILJ 2 – ŽIVJETI U DODIRU SA ZAŠTIĆENIM PODRUČJEM KATIČ - Fokus: održivo korišćenje resursa biodiverziteta i kompatibilne socio-ekonomske aktivnosti;

CILJ 3 – RADITI U ZAŠTIĆENOM PODRUČJU KATIČ - Fokus: stvaranje povoljne sredine za ZPM; i

CILJ 4 – POSJETA I EDUKACIJA - Fokus: edukacija, svijest o životnoj sredini, komunikacija.

12



here.

Brig

a o

po

dru

čju

Zakonski okvir za zaštitu biodiverziteta mora

Međunarodne konvencije i protokoli (UNCLOS, Barselonska Konvencija, CBD, Evropska konvencija o pejzažima, itd.)

EU Direktive (Okvirna direktiva o morskoj strategiji, Direktiva o staništima, Okvirna direktiva o vodama i prateće direktive, Direktiva o SPUŽS, Direktiva o PUŽS, itd.)

Nacionalno zakonodavstvo (Zakon o zaštiti prirode, Zakon o životnoj sredini, Zakon o moru, Zakon o ribarstvu i marikulturi, Zakon o morskom dobru, itd.)

Spatial Planning provisions

Briga o području

VREJEDNOSTI: ZNAČAJNA STANIŠTA I VRSTE

U izučavanom području nalaze se tri Emerald područja u kojima se mogu naći sledeći predstavnici faune koji su na popisu Bernske Konvencije o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa (Rezolucija br. 6): uskonosni delfin (Tursiops truncatus), delfin1 (Phocoena phocoena), morska kornjača (Caretta caretta), zelena morska kornjača (Chelonia mydas), morska zmijuljica (Petromyzon marinus), mrki soko (Falco eleonorae), galeb (Laurus genei), mediteranski galeb (Laurus melanochephalus), fendak (Phalacrocorax pygmaeus). Riblje vrste konstatovane u izučavanom području jesu vrste tipične za Mediteran, sa izuzetkom smokve (Labrus bimaculatus) i madeira škarpene (Scorpaena maderensis) koje su redje nalažene u području Mediterana.

Rezultati Bazne procjene, a naročito rezultati terenskog istraživanja o morskim ekosistemima u izučavanom pilot ZPM

području ukazali su na postojanje staništa i vrsta od veoma velike

važnosti kako na nacionalnom, tako i na internacionalnom nivou.

Identifikovana su važna staništa i vrste koje su popisane u aneksima EU Direktive o staništima 92/43/EEC. Aneks I ove

direktive predstavlja listu prirodnih staništa od značaja za

zajednicu, a Aneks II je spisak vrsta od značaja za zajednicu.

Očuvanje staništa i vrsta popisanih u ova dva aneksa zahtijeva uspostavljanje Specijalnih područja za

zaštitu (SAC). U Aneksu IV direktive o staništima je popis biljaka i životinja

1 Potencijalno prisutna u Jadranskom moru

od značaja za zajednicu kojima je potrebna stroga zaštita. U Aneksu V predstavljen je popis životinjskih i biljnih vrsta od značaja za zajednicu čije sakupljanje u prirodi i eksploatacija mogu biti kontrolisani različitim mjerama.

Još jedna ključna referenca za zaštitu biodiverziteta mora jeste tz. SPAMI Protokol Barselonske Konvencije (Protokol o posebno zaštićenim područjima i biodiverzitetu u Mediteranu). U aneksu II ovog protokola nalazi se Lista ugroženih vrsta u Mediteranskom moru, dok Ankes III predstavlja Listu vrsta čija je eksplatacija regulisana. Najznačajnija staništa i vrste koje su pronađene u izučavanom području i koje su zaštićene na osnovu EU Direktive o staništima i na osnovu SPAMI Protokola predstavljene su u tabeli:

DIREKTIVA O STANIŠTIMA Aneks I - Livade Posidonia (Posidonion oceanicae) prioritetno

stanište[kod 1120] - Grebeni [kod 1170] - Potopljene ili djelimično potopljene podvodne pećine

[kod 8330] Aneks II - Tursiops truncatus Aneks IV - Sve vrste Cetacea

- Lithophaga lithophaga - Pinna nobilis

Aneks V - Scyllarides latus

SPAMI PROTOKOL Aneks II - Posidonia oceanica

- Cystoseira spp. - Ophidiaster ophidianus - Litophaga litophaga - Pinna nobilis - Tonna galea - Hippocampus ramulosus - Tursiops truncatus

Aneks III - Scyllarides latus - Scyllarus arctus - Epinephelus marginatus

13



here.

Brig

a o

po

dru

čju

Jedno od najznačajnijih staništa, koja su u opasnosti od nestanka i čije je prirodno rasprostranjenje na teritoriji Evropske Unije u stalnom opadanju, su podvodne livade Posidonia oceanica koje imaju status prioritetnog prirodnog staništa. Ove livade predstavljaju rezervoar morskog biodiverziteta, jer imaju ključnu ulogu u ekološkim funkcijama, kao što su visoka primarna produktivnost, prehrana i sklonište, oksidacija vode, taloženje sedimenata, itd. Mnoge zaštićene vrste kao i vrste od velikog značaja zavise od ovog tipa staništa.

Livade morske trave i koralogene formacije su naročito bitne za bentosne zajednice i zajednice riba tokom njihove juvenilne faze razvića. Takodje, bitno je naglasiti postojanje tz. “beachrock” formacija u zalivu Buljarica, u dijelu veoma blizu obale. Ovakve strukture ne samo da imaju veoma bitan geološki značaj, već takođe predstavljaju morsko stanište koje pruža sklonište i hranu nekim ribljim vrstama. Na vršnom delu ovih struktura raste Posidonia oceanica, dok se pri njihovom dnu, gde je svijetlo veoma slabo, nalaze koraligene formacije.

Livade Posidonia oceanica i koraligene formacije su važna staništa za potrebe skrivanja i zaštite

Terensko istraživanje je takođe ukazalo na to da su u ovom području prisutne i mnoge druge vrste koje imaju veliki komercijalni i rekreativni značaj.

UGROŽAVAJUĆI FAKTORI ZA ŽIVOTNU SREDINU MORA I OBALE

U poslednjih nekoliko godina, slično ostalim primorskim gradovima u Crnoj Gori, Petrovac je doživio brzu ekspanziju turizma (uglavnom nautičkog i plažnog turizma) i turističkih infrastruktura. U isto vrijeme neophodna infrastruktura životne sredine nije u potpunosti razvijena. Kao rezultat toga, naročito u toku ljetnjih mjeseci, priobalno more je izloženo pritiscima koji utiču na osjetljive obalske i morske ekosisteme i staništa.

Šta više, planiran razvoj u narednih 10 godina predviđa ekstenzivno širenje i razvoj turističkih kapaciteta, što će uticati na veći dio priobalja.

14



here.

Brig

a o

po

dru

čju

Osim toga Petrovac je jedan od četiri glavne ribarske lokacije u Crnoj Gori. Počev od ranih 90ih intezitet ribarstva je pojačan duž cijele obale. Zbog nezakonitih i neodrživih ribarskih aktivnosti kao što su npr. sakupljanje prstaca, korišćenje dinamita i nelegalno kočarenje, koji predstavljaju najveće probleme u ovom području, raste negativni uticaj na morske ekosisteme. U ovom području prisutno je nekoliko vrsta koje imaju veliki komercijalni značaj kao što su kirnje (Epinephelus spp), orade (Diplodus spp, Sparus aurata), labre (Labrus spp.), itd. Mnoge vrste su izrazito malobrojne, a primerci su male veličine, što je najvjerovatnije rezultat prekomjernog izlova i primjene ilegalnih načina ribolova. Mora biti naglašeno da je ovaj trend karakterističan za cijelu obalu Crne Gore. Degradacija i gubitak morskih staništa jeste posledica nekoliko faktora koji su većinom antropogeni i uključuju izgradnju obalske infrastrukture, zagađenje, određene ljudske aktivnosti kao što su kočarenje, usidravanje, i sl. Najznačajnije prijetnje za morska staništa u izučavanom području su:

mehanički poremećaji nastali uglavnom zbog usidravanja (“preoravanje” pješčanog dna, kidanje morskih biljaka sa korijenom, uništavanje lišća i rizoma)

ribarske aktivnosti (korišćenje kočarskih mreža za dno, korišćenje eksploziva i štetnih hemijskih materija, ilegalne ribarske aktivnosti, plutajuće mreže)

povećana turbidnost vode (bacanje smeća u more, nasipanje plaža)

zagađenje vode i povećana turbidnost (ispuštanje delimično prečišćene ili neprečišćene vode u more, ispuštanje bujične, atmosferske vode, odlaganje otpada u more)

antropogeno uznemiravanje (nautički i rekreativni turizam).

PREDLOŽENI CILJEVI I ZADACI

Ciljevi i aktivnosti, dolje nabrojani, predloženi su u cilju implementacije odgovarajućih mjera za zaštitu najznačajnijih staništa i biocenoza u ZPM:

započeti monitoring program, u cilju izučavanja stanja biodiverziteta i trenda oporavka degradiranih staništa

implementirati mjere za sprečavanje uništavanja podvodnih livada

promovisati naučno istraživanje morskih ekosistema, u saradnji sa međunarodnim istraživačkim timovima na regionalnom, evropskom i nivou cijelog Mediterana.

Cilj 1. Briga o području Cilj 1.1 – Monitoring morskih staništa i zajednica

Zadatak 1.1.1 – Monitoring livada morske trave Posidona oceanica

Postaviti 4 stalne monitoring stanice (balisage) za godišnji monitoring stabilnosti donje granice livada morske trave

Zadatak 1.1.2 – Monitoring riblje zajednice

Postaviti 4 stalne monitoring stanice za godišnje sprovođenje vizuelnog cenzusa riblje zajednice

Zadatak 1.1.3 – Monitoring aktivnosti tradicionalnog ribarstva malog opsega

Prikupiti informacije o sastavu ulova prilikom ribolova na tradicionalni način

Zadatak 1.1.4 – Monitoring stjenovitih staništa – koraligene i “beachrock” formacije

Postaviti 4 stalne monitoring stanice za godišnji monitoring statusa stjenovitih staništa i oporavka narušenih staništa

Cilj 1.2 – Zaštita livada Posidonia oceanica

Zadatak 1.2.1 – Sprječavanje uništavanja livada Posidonia oceanica usidravanjem

Razviti jasnu regulativu o plovidbi u području ZPM i postaviti sistem za privezivanje/usidravanje u ZPM (10 bova za privezivanje)

Cilj 1.3 – Promocija naučnog istraživanja o morskim i obalskim ekosistemima

Zadatak 1.3.1 – Definisanje pilot istraživačkog programa

Započeti probni istraživački program o morskim staništima u ZPM u saradnji sa međunarodnim istraživačkim grupama i u okviru postojećih međunarodnih programa

15



here.

Živ

jeti u

do

diru

sa

za

štić

en

im p

od

ruč

jem

Ka

tič

Živjeti u dodiru sa zaštićenim područjem “Katič”

KAKAV JE ŽIVOT U PETROVACU?

Na kopnenom dijelu izučavanog ZPM područja nalazi se 6 naselja sa ukupno 2208 stanovnika (Popis 2003). Petrovac, sa 1485 stanovnika, je glavno naselje u ovom području. Samo mali dio stanovništva opštine Budva (12,3 %) i opštine Bar (0,63 %) živi u ovom području.

Prema prognozi Prostornog plana Crne Gore do 2020, iako je naznačen rastući trend, predviđa se umjereno povećanje broja stanovništva sa 15,909 na 18,069 u Budvi, sa 40,037 na 43,692 u Baru, a sa 1,485 na 2,497 u Petrovcu.

Sa druge strane, najveći pritisak na životnu sredinu mora i kopna javlja se usled brzog i rastućeg širenja infrastrukture i objekata koji uglavnom služe za turistički tazvoj, kao i zbog naglog rasta broja stanovništva i posjetilaca tokom ljeta, u periodu od maja do oktobra.

Turistički sektor Crne Gore ima ključnu ulogu u cjelokupnoj ekonomiji Crne Gore i veliki dio stanovništva zavisi od ovog sektora, naročito na primorju, koje je okarakterisano neobičnim, nesvakidašnjim i raznolikim prirodnim ljepotama u kombinaciji sa čistim i toplim morem i pogodnim vremenskim prilikama. Statistike pokazuju da najveći broj turista dolazi na primorje uglavnom u toku udarne sezone (jul – avgust), a obalski pojas od Budve do Bara privlači više od 50% svih registrovanih turista (2009). Broj turista je podcijenjen, jer sivo tržište privatnog smeštaja nije u potpunosti uračunato u nacionalnu turističku statistiku.

U izučavanom području nalazi se 5 glavnih plaža koje se u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode identifikovani kao spomenici prirode:

Perazića do (dužina 60m; površina 540 m2; tip “h”)

Petrovac (dužina 585m; površina 9,645 m2; tip “t”)

Lučice (dužina 250m; površina 4,250 m2; tip “h”)

Buljarica (dužina 2,350 m; površina 72,850 m2; tip “p”)

Pećin (dužina 220 m; površina 9,768 m2; tip “e”)

Čanj (dužina 830 m; površina 21,500 m2; tip e “p, h”)

PPPPNMD iz 2007 identifikovao je 5 tipova plaža, u skladu sa njihovim položajem i stepenom “divljine”, kao i na osnovu nivoa upravljanja koji se traži za njihovo održavanje: j –javna, g - gradska, h - hotelska, i – izletnička i s – specijalna. Upravljanje plažama je kompleksan zadatak (sezonska priprema, nasipanje, održavanje i čišćenje, godišnji koncesioni sistem) koje na području cjelokupne obale Crne Gore uglavnom sprovodi JP Morsko Dobro.

TURIZAM, SERVISNE USLUGE I RIBARSTVO MALOG OPSEGA

Aktivnosti lokalnih zajednica u Petrovcu i okolnim naseljima su uglavnom orjentisane na turizam i prateće servisne usluge tokom ljetnje sezone (hoteli i apartmani, restorani, prodavnice, komercijalne usluge, javni servisi, itd.). Tokom zimske sezone lokalne aktivnosti su uglavnom vezane za lokalnu administraciju i svakodnevne potrebe rezidenata (javna administracija, trgovina, poljoprivreda, javni servisi, itd.).

Poljoprivreda, a naročito sektor ribarstva, nisu posebno bitni za nacionalnu i regionalnu ekonomiju, ali na lokalnom nivou ribarstvo je tradicionalna aktivnost od velikog značaja. Petrovac je mali i veoma tradicionalni grad, sa velikim brojem malih porodičnih poslova. Određeni broj lokalnih ljudi koji su vlasnici turističkih objekata u Petrovcu (restorani, prodavnice, agencije, objekti na plaži) idu u ribolov svakog dana. Riblja pijaca ne postoji tako da ribolovci ribu direktno prodaju restoranima ili privatnicima.

Plovnu flotu čine mali čamci (max 8 m dužine sa motorima male snage od max 50 KS) koji imaju privezišta u maloj marini u Petrovcu. Njihov opseg aktivnosti je u prosjeku manji od 2-3 nautičke milje, a područje ispred Petrovca u koje se ide na ribarenje podijeljeno je prema davnašnjim nepisanim pravilima.

Opremu koja se koristi za ribarenje čine koče, pelagijske (plutajuće) mreže, plivarice, potegače, vrše, harpuni sa i bez upotrebe vještačkog svijetla, parangali i druge vrste udica, zamke za velike rakove, tramalji, kao i mreže za hvatanje školjki i drugih morskih organizama. Akvakultura se ne praktikuje, a nije ni predviđen njen razvoj u izučavanom području.

16



here.

Živ

jeti u

do

diru

sa

za

štić

en

im p

od

ruč

jem

Ka

tič

GLAVNE PRIJETNJE ZA RESURSE MORA

Degradacija i gubitak morskih staništa i progresivno smanjenje populacija komercijalnih vrsta riba, kako njihove brojnosti, tako i broja vrsta, može biti povezano sa nekoliko faktora:

Nacionalni zakon o ribarstvu je skorašnji (usvojen u 2009) tako da novi sistem davanja dozvola za sektor ribarstva još uvek nije uspostavljen, a implementaciju strategije ribarstva zajedno sa razvojem planova upravljanja i regulative sprovodi MPŠV;

U postojećim regulativama ne postoji procjena “nosivosti” kapaciteta morskih ekosistema na lokalnom nivou i nije urađeno jasno razdvajanje između ribarskih aktivnosti lokalnih ribara i onih ribarskih aktivnosti koje sprovode drugi subjekti (nerezidenti/sezonsko stanovništvo, ribari sa drugih delova obale ili iz okolnih zemalja, turisti, itd.)

Mnoge dobro poznate ilegalne ribarske aktivnosti sprovode se uz veoma malu ili bez ikakve kontrole (korišćenje eksploziva i opasnih hemijskih supstanci, skupljanje zaštićenih vrsta, podvodni ribolov uz korišćenje ronilačke opreme, korišćenje koča na mnogo manjoj dubini od 50 m koja je propisana zakonom);

Zakon se ne sprovodi za mnoge aktivnosti na plažama i na moru, stvarajući opasnosti za korisnike plaža i mora (poštovanje kupališnih zona, poštovanje međunarodne nautičke signalizacije i navigacionih pravila, poštovanje ograničenja brzine, nezakonito iznajmljivanje i prodaja opreme za sportove na vodi, odlaganje otpada u more, pražnjenje otpadnih voda sa brodova u more, itd.)

Nacionalni i lokalni prostorni planovi predviđaju izgradnju velikih turističkih objekata i prateće infrastrukture od strane nacionalnih i stranih investitora, koji neće samo modifikovati izgled obale već će postepeno izmijeniti i tradicionalni način života lokalnih zajednica;

Nasipanje i ravnanje plaža, odlaganje građevinskog otpada u more, ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda u more su među glavnim faktorima koji utiču na povećanje turbidnosti vode, a turbidnost je jedan od najvažnijih faktora koji utiče na morska staništa, poput livada morske trave ili koraligenih formacija;

PPPPNMD iz 2007 predviđa mogućnost povećanja nekih postojećih plaža kroz dodatno nasipanje ili stvaranja novih plaža duž čitavog litorala Crne Gore. Povećanjem dužine i širine nekih plaža, njihov kapacitet (turisti, plivači) će biti postepeno povećan. Procjenjuje se da

kapacititi postojećih plaža na ovaj način mogu biti povećani za nekih 100 km, što će rezultirati brojem od 270,000 kupača;

Znanje o ekosistemima mora i svijest o uticaju koji će ljudske aktivnosti i budući razvoj na primorju imati na životnu sredinu mora su veoma mali; a uticaji i posledice gubitka prirodnog i kulturnog nasleđa su potcijenjene ili čak zanemarene na mnogim nivoima crnogorskog društva.

Ilegalno ribarenje eksplozivom i sakupljanje prstaca stvaraju velike štete

i dalekosežne uticaje na životnu sredinu mora


Upravljačka struktura ZPM mora da reguliše ribarske, kao i nautičke, rekreacione i turističke aktivnosti na plaži u zaštićenom području.

Jasne regulative o dozvoljenim i zabranjenim aktivnostima su potrebne ne samo samo zato što one mogu direktno uticati na morski ekosistem, već i zato što ribari, instruktori i vodiči ronjenja, kao i ljudi koji otvaraju objekte na plažama imaju veliki interes u ovom projektu.

Ključne grupe iz lokalnih zajednica moraju da budu uključene u implementaciju, upravljanje i kontrolu područja i one ne smiju imati štetu, već jasnu prednost i dobrobit od uspostavljanja ZPM.

17



here.

Živ

jeti u

do

diru

sa

za

štić

en

im p

od

ruč

jem

Ka

tič

Cilj 2. Živjeti u dodiru sa Zaštićenim područjem “Katič”

Cilj 2.1 – Održivo korišćenje bioloških resursa

Zadatak 2.1.1 – Sistem izdavanja dozvola za tradicinalno ribarstvo

Razviti specijalan sistem izdavanja ribolovačkih dozvola koji će lokalnim, rezidentnim, ribarama dati pravo prečeg za ribarenje u ZPM području, u skladu sa ZPM regulativama o zoniranju. Ribolovačke aktivnosti od strane drugih subjekata biće strogo regulisane ili zabranjene ako su u sukobu sa ciljevima očuvanja, povećanja i održivog korišćenja bioloških resursa.

Zadatak 2.1.2 – Sistem za izdavanje privremenih dozvola za rekreativni ribolov

Razviti poseban sistem za izdavanje privremenih dozvola uspostavljanjem sezonskog ili privremenog sistema za izdavanje dozvola za nerezidente ili rekreativne ribolovce, a u skladu sa regulativom o zoniranju u ZPM. Aktivnosti rekreativnog ribolova koje nisu u skladu sa ciljevima ZPM biće zabranjene i sankcionisane u skladu sa stepenom štetnosti koje mogu nastati u morskom ekosistemu ako se sprovedu ilegalno.

Zadatak 2.1.3 – Uspostavljanje mera zaštite za ribarstvo

Nacionalni Zakon o ribarstvu i marikulturi (SGCG 56/09) predviđa mogućnost da nadležno ministarstvo osnuje zaštićena ribolovna područja (čl.13) za dijelove ribolovnog mora koji su povoljni za prirodno razmnožavanje ribe i ishranu ribljeg podmlatka, kao i drugih morskih organizama ili druga osetljiva područja. Prisustvo osjetljivih područja u ZPM biće dalje istraživano i odgovarajuće mjere zaštite biće integrisane i primijenjene u sledećim fazama upravljanja i zoniranja ZPM.

Cilj 2.2 – Promocija kompatibilnih aktivnosti

Zadatak 2.2.1 – Regulacija plovidbe

Razvoj posebne plovidbene regulative i projekta za postavljanje neophodne opreme i objekata u ZPM

Zadatak 2.2.2 – Sistem privremenih dozvola za sportske i rekretivne aktivnosti

Poseban sistem privremenih dozvola biće razvijen za sportske i rekreativne aktivnosti u ZPM (ronjenje sa bocom, ronjenje, vodeni sportovi kao što je skijanje na vodi, kajt, jedrenje, itd.), u cilju minimalizovanja uticaja ovih aktivnosti na morske ekosisteme, a u skladu sa regulativama zoniranja i bezbjednošću svih korisnika mora i plaža. Ovaj sistem privremenih dozvola zamišljen je tako da za sprovođenje ovih rekreativnih aktivnosti unutar ZPM kvalifikovani ljudi iz lokalne zajednice (ronilački klubovi i sportski centri iz lokalnog područja, itd.) imaju prioritet, a akreditaciju ovih aktivnosti vršiće upravljačko osoblje ZPM.

Rekreativne aktivnosti koje nisu kompatibilne sa ciljevima ZPM biće zabranjene i sankcionisane u skladu sa stepenom štete koje mogu da nanesu morskom ekosistemu ako se ilegalno sprovode.

Zadatak 2.2.3 – Upravljanje plažama

U cilju sprečavanja povećanja turbidnosti, treba da budu donešene posebne odredbe u vezi održavanja i nasipanja plaža unutar ZPM (tip, veličina, opseg, količina dozvoljenog materijala, tehnike za pripremu i čišćenje plaža, tretman “banquette” materijala, itd.) kroz razvoj smjernica za održavanje plaža u ZPM.

18



here.

Ra

diti za

jed

no

u z

ašt

iće

no

m p

od

ruč

ju K

atič

Raditi zajedno u zaštićenom području Katič

POTREBA STVARANJA POVOLJNE ATMOSFERE ZA RAD ZPM

Glavni cilj uspostavljanja pilot ZPM “Katič” jeste davanje značajnog doprinosa postojećim naporima za održivo očuvanje biodiverziteta mora i odgovarajućih ekoloških funkcija.

Cilj projekta je očuvanje biodiverziteta i integriteta fizičkih i ekoloških procesa morskog ekosistema zarad zdravlja, blagostanja, uživanja i inspiracije sadašnjih i budućih generacija. Očuvanje biodiverziteta, kao skupa vrsta, zajednica i ekoloških procesa i njihove produktivnosti, može značajno da doprinese lokalnoj zajednici kao i cijeloj zemlji. Predzahtjev za uspješno osnivanje ZPM jeste stvaranje povoljne atmosfere za stvaranje rezervata u moru u Crnoj Gori.

Spremnost da se osnuje ZPM će podržati težnju nacionalnih i lokalnih institucija da proglase prvo zaštićeno područje u moru kao i potrebu za stvaranjem povoljne sredine za funkcionisanje ZPM, što će ujediniti aktivnosti u borbi sa postojećim preprekama na institucionalnom, pravnom i političkom nivou.

Jasno je da će koncept ZPM raditi samo ukoliko svi korisnici morskih resursa imaju svoj udio u njegovom uspjehu.

Aktivnosti planirane za uspostavljanje i konsolidaciju upravljačke strukture ZPM uključuju jačanje usvojenih mehanizama za učešće zajednice u zaštiti resursa i oporavak ekosistema. Ovi mehanizmi, u cilju smanjenja pritiska na resurse i ekosisteme, biće ojačavani kroz buduće aktivnosti nadogradnje kapaciteta organizacija iz lokalne zajednice, razvojem mogućnosti za dodatne ili alternativne izvore prihoda koji su u skladu sa lokalnim socioekonomskim, kulturnim i prirodnim kontekstom.

Specifični ciljevi stvaranja povoljne sredine za funkcionisanje ZPM su:

Povećati i kasnije održavati vrijednosti biodiverziteta kroz efikasna sredstva za zaštitu i upravljanje prirodnim resursima;

Napraviti situaciju opšteg razumijevanje koje ubrzava dijalog između lokalnih zajednica, lokalnih institucija, adminastrativnih vlasti i komercijalnih korisnika zaštićenog područja;

Razviti i implementirati plan upravljanja koji je zasnovan na principu koncenzusa i aktivnog učešća lokalnih zajednica i administrativnih vlasti;

Definisati jasno uloge i zaduženja, tako da za specifične razvojne teme upravljačka struktura ZPM koristi odgovarajuće ekspertize eksternih agencija;

Pomoći transparetnom prometu i upravljanju finansijskim resursima namenjenim ZPM.

KOJE SU GLAVNE PREPREKE ZA USPEH ZPM “ KATIČ”?

Iako je na nacionalnom nivou i na osnovu međunarodnih zakona i regulativa odobreno nekoliko pravnih okvira i dekreta, a većina glavnih problem u vezi primorske zone jeste prepoznata i shvaćena u punom smislu, adresiranje ovih problema je još uvek problematično. U kontekstu trenutnog ubrzanog razvoja, sa rastućim pritiskom na obalske i morske ekosisteme postoji hitna potreba za integrisanim pristupom upravljanja prirodnim resursima koji posebno naglašava odgovarajuće institucionalne dogovore i usaglašavanje izmedju interesnih grupa.

Ovo takođe zahteva saradnju između različitih vladinih sektora u postupku definisanja njihovih uloga i nadležnosti nad morskim i obalskim resursima, kao i harmonizaciju njihove politike i intervencija u upravljanju, da bi se dogovorili o zajedničkim ciljevima za očuvanje i održivo korišćenje biodiverziteta. Pravna nadležnost lokalnih ili državnih vlasti nad zajedničkim morskim resursima jeste glavni izvor konflikata ili nesigurnosti oko odgovornosti za preuzimanje akcija.

Značajan faktor koji je doprinio brzoj degradaciji biodiverziteta i staništa u moru bila je slaba primjena zakona koji su na snazi. Takođe i davnašnja, tradicionalna pravila o korišćenju resursa imaju značajnu implikaciju na upravljanje obalskim resursima. Saglasnost sa ciljevima održivosti zavisiće dijelom od stepena vlasništva i učešća različitih interesnih grupa u različitim fazama planiranja i upravljanja obalskim područjem. Među podsticajnim merama neophodnim za takvu volontersku saglasnost je partnerstvo između privatnog sektora, lokalnih zajednica i vlade, kroz lokalnu vlast i opštine, transparentnost u donošenju odluka i odgovornost upravljanja.

19



here.

Ra

diti za

jed

no

u z

ašt

iće

no

m p

od

ruč

ju K

atič


U trenutnoj situaciji postoje neke značajne prepreke uspešnoj implementaciji prvog ZPM u Crnoj Gori koje moraju biti otklonjene primjenom odeređenih ciljeva i zadataka:

specifična pravna regulativa za zaštitu morskih staništa i vrsta ne postoji institucionalni kapaciteti nisu dovoljno snažni za efikasno upravljanje ZPM slaba kontrola ilegalnih aktivnosti potreba za primjenom odgovarajućih sredstava i alata za upravljanje

morskim i obalskim ekosistemima potreba za primjenom adekvatnog načina finansiranja i odgovornog

sistema finansija za zaštićena područja.

Cilj 3. Zajednički rad

Cilj 3.1 – Primjena zakonske regulative

Zadatak 3.1.1 – Pravna zaštita značajnih vrsta i staništa

Na nacionalnom nivou mora da postoji pravna zaštita onih vrsta i staništa od značaja za životnu sredinu mora koja su zaštićena na osnovu internacionalnimh konvencija i/ili evropskog zakonodavstva.

Zadatak 3.1.2 – Pravna nadležnost za ZPM

Konzistentni nacionalni pravni mandat, sa jasnom identifikaciojm uloga i odgovornosti za formalno i neformalno upravljačko telo ZPM i alokacija adekvatnih izvora za implementaciju jeste glavno za dugoročno održivo upravljanje zaštićenih područja u moru.

Cilj 3.2 – Izgradnja upravljačkih kapaciteta ZPM

Zadatak 3.2.1 – Obuka za osoblje ZPM

Program obuke biće napravljen tako da bude u skladu sa potrebama i znanjem neophodnim za upravljanje novoosnovanim ZPM “Katič” .

Zadatak 3.2.2 – Program za izgradnju kapaciteta upravljačke strukture ZPM

Godišnji program za izgradnju kapaciteta upravljačke strukture ZPM je potreban kako bi se omogućilo stvaranje osnove za poboljšanje kapaciteta i stručnosti u planiranju, implementaciji i efikasnom upravljanju zaštićenim područjima u moru na lokalnom i na nacionalnom nivou .

Zadatak 3.2.3 – Povezivanje sa drugim zaštićenim područjima u moru

U cilju efikasnog upravljanja zaštićenim područjima u moru, neophodno je garantovati upraviteljima ZPM, kao i onima koji stvaraju odgovarajuću politiku, uključujući i lokalne i domaće zajednice, i druge interesne grupe, korišćenje novih saznanja, informacija i naučnih smjernica, tradicionalnog iskustva. Naročito je važno omogućiti da se ZPM “Katič” pridruži internacionalnoj mreži zaštićenih područja u moru (npr. MEDPan asocijacija za Mediteransko more) u cilju direktne međusobne razmjene znanja i iskustava.

Cilj 3.3 – Sredsta za upravljanje ZPM

Zadatak 3.3.1 – GIS GIS baza podataka koja je napravljena za projekt jeste sredstvo značajno za razumijevanje i analizu resursa i životne sredine u ZPM.

20

20

Error! No text

of specified style in

document.



here.

Po

sje

ta Z

PM

i e

du

ka

cija

Posjeta zaštićenom području u moru i edukacija UVOD

Usled kontinuiranog gubitka prirodnih resursa i njihovog pretjeranog korišćenja neophodna je primjena metoda koje podrazumevaju uključivanje ljudi i javnosti u zaštitu prirodnih vrijednosti nekog područja. Primjena zakona i regulativa o životnoj sredini jeste osnovno sredstvo zaštite, ali ona može motivisati samo mali procenat ljudi, jer razlozi koji opravdavaju primjenu regulativa i zakona su uglavnom nerazumljivi većem dijelu populacije. Upravnici zaštićenih područja imaju naročito veliku odgovornost da zarad dobrobiti i boljeg kvaliteta života budućih generacija, sačuvaju nacionalne prirodne, kulturne, istorijske i pejzažne vrijednosti.


U cilju dostizanja ovih ciljeva dobro isplaniran sistem koji služi za informisanje i tumačenje resursa može biti podrška upravljanju zaštićenim područjem, jer kombinuje uživanje i sticanje iskustva sa učenjem, što je ono što posjetioci parka obično i žele.

Tehnike i sredstva koji se koriste za informisanje i tumačenje su raznovrsni, ali njihova glavna karakteristika je da oni ne uključuju samo jednostavnu komunikaciju, već takođe i objašnavanje, pojašnjavanje i tumačenje naučnih značenja, kroz sticanje direktnog iskustva i uz primjenu ilustrativnih medija.

Znakovi, posteri, brošure, website, mape i raznoliki komunikacioni materijal, audio-vizuelne prezentacije, publikacije o parku, obilasci sa vodičem, centri za posjetioce, paneli, interpretivni centar, organizacija sezonskih događaja, sve to može biti dio jednog kompleksnog interpretivnog sistem za posjetioce.

Sinergičko korišćenje ovih raznolikih objekata i sredstava mogu igrati glavnu ulogu u usmjeravanju posjetilaca na smisleno korišćenje resursa životne sredine kao rekreativnog prostora i smanjenja uticaja na određene krhke i previše korišćene ekosisteme. Šta više, jedan efikasan interpretivni sistem kroz podizanje svijesti o životnoj sredini i razumijevanja vrijednosti koje jedno područja ima, pomaže lokalnim zajednicama da otkriju ono što je jedinstveno i osobito odličje njihove regije. Na taj način njihov ponos zbog pripadnosti baš tom području raste i tako se dobija njihova neophodna pomoć i saradnja za zaštitu vrijednosti i resursa tog područja.

Primjeri aktivnost za posjetioce: Organizovani obilasci brodom –

edukativni materijal o životnoj sredini za škole

Primjer podvodnih maršuta u Zaštićenom području u moru Capo Gallo –

Isola delle Femmine, Italija

21

21

Error! No text


document.



here.

Po

sje

ta Z

PM

i e

du

ka

cija

Cilj 4. Posjeta ZPM i edukacija

Cilj 4.1 – Upravljanje informacijama

Zadatak 4.1.1 –Website o ZPM “Katič” MPA website biće postavljen i održavan od strane osoblja ZPM

Zadatak 4.1.2 – Morski interpretivni centar za posjetioce

Stvaranje morskog interpretivnog centra za posjetioce u Petrovacu je predloženo sa ciljem da se svijest o životnoj sredini obale i mora, kao i o potrebi očuvanja biodiverziteta mora podigne na viši nivo. Mogu biti razvijena raznolika sredstva za informisanje i vizuelni elementi, uključujući tekstualne panele sa velikim fotografijama, slikama, interaktivni prostori, trodimenzionalni modeli morskih vrsta (i u prirodnoj veličini i u odgovarajućoj razmeri)

Cilj 4.2 – Edukacija Zadatak 4.2.1 – Edukaciona oprema za školu

Priprema i testiranje obrazovne opreme za škole.

Organizacija takmičenja za školsku decu sa ciljem pronalaženja najboljeg imena i logoa za “Katič” ZPM.

Cilj 4.3 – Podizanje svijesti Zadatak 4.3.1 – Materijal za javnost i turiste

Podizanje svijesti o životnoj sredini u različitim ciljnim grupama stanovništva i operatora koji promovišu sportsko - rekreativne aktivnosti na moru za turiste.

Zadatak 4.3.2 – Promocije i javna nadmetanja

Prijedlog za učešće projekta Pilot ZPM “Katič” na Sajmu ekologije u Budvi.

U cilju podizanja svijesti o bogastvu morskog života mogu biti organizovane neke aktivnosti kao što je podvodno fotografisanje.

Ova inicijativa može imati dvostruki cilj – da se popišu karakteristične morske vrste u području i raznoliki predstavnici morske flore i faune, ali i da se sakupe fotografije da bi se napravili kalendari, brošure ili izložbe fotografija.

22

Error! No text


document.



here.

Up

ravlja

nje

i p

oč

eta

k r

ad

a P

ilot

ZP

M “

Ka

tič

”

Upravljanje i početak rada Pilot ZPM “Katič”

PRIJEDLOG ZONIRANJA UNUTAR ZPM

Zoniranje predstavlja sredstvo upravljanja koje služi za kontrolu aktivnosti u ZPM; određene aktivnosti su dozvoljene ili zabranjene u određenim zonama. Regulative zoniranja mogu dozvoliti, često pod određenim uslovima, ili zabraniti sprovođenje određenih aktivnosti u delovima morskog područja na koje se te regulative odnose.

Zone zaštite

Zakon o zaštiti prirode (SGCG 51/08) definiše 4 zone zaštite u okviru zaštićenog prirodnog područja (član 54): režim zaštite I stepena - stroga zaštita; režim zaštite II stepena - aktivna zaštita; režim zaštite III stepena - održivo korišćenje; zaštitni pojas

Interpretacija ovih različitih nivoa zaštite mora biti takva da održava ravnotežu između primarnih ciljeva zaštite biodiverziteta i postepenog povećanja, gde je to kompatibilno sa kvalitetom životne sredine u proučavanom području, dozvoljenih ljudskih aktivnosti (slika ispod), i da bude u skladu sa sledećim kriterijumima: Stroga zaštita znači da su u toj zoni glavni ciljevi strogo povezani sa

očuvanjem biodiverziteta, oporavkom i povećanjem morskih ekosistema i sa naučnim istraživanjem. Zone sa strogom zaštitom bi trebale da bude uspostavljene kao područja gde se ništa ne može sakupljati i gde je ulazak u zonu kontrolisan, sem u svrhu naučnih istraživanja i vođenih edukativnih obilazaka za posmatranje morskih ekosistema. Ljudski uticaj u ovom području mora da bude minimalizovan, iako bi trebalo da bude dozvoljen određeni stepen uživanja u prirodnim ljepotama onim ljudima koji su zainteresovani za istraživanje životne sredine mora. Ova zona je identifikovana kao zona A;

Aktivna zaštita znači da predominantni cilj o zaštiti biodiverziteta može biti kombinovan sa kompatibilnim korišćenjem morskih resursa, kao u slučaju tradicionalnog ribarstva i turističkih aktivnosti malog uticaja. Ovakve aktivnosti, kao što su rekreativno ronjenje, tradicionalno ribarstvo malog opsega, edukacija, kompatibilne rekreativne turističke aktivnosti, moraju biti odobrene od strane

uprave ZPM ili biti autorizovane kroz poseban sistem za izdavanje dozvola/licenci, koji će biti uspostavljen u okviru ZPM “Katič” u skladu sa trenutnim planom upravljanja. Ova zona je identifikovana kao zona B;

Održivo korišćenje znači da su ciljevi orijentisani ka održivom upravljanju morskih i obalskih resursa; širok opseg ciljeva upravljanja, kao što su to ciljevi za očuvanje pejzaža na kopnu i moru, za rekreativno korišćenje morskog prostora, za kompatibilno tradicionalno i rekreativno ribarstvo, itd, može biti uključen u ovaj kriterijum zoniranja. Ova zona je identifikovana kao zona C.

Granica ZPM “Katič”

Nakon konsultacija sa članovima PRG spoljna granica ZPM “Katič” je definisana korišćenjem sledećih kriterijuma: Morska granica: 50 m dubine (granična dubina zabrane kočarenja, u

skladu sa Zakonom o ribarstvi i marikulturi) Kopnena granica: granica obalske zone definisane u PPPPNMD iz

2007, koja već ima zaštitni režim i pod nadležnošću je JP Morsko Dobro; ova zona treba da bude zaštitni pojas za održavanje povezanosti ZPM i obalske i kopnene zone.

Usvojeni kriterijumi unutrašnjeg zoniranja

Rezultati bazne procjene, kao i rezultati istraživanja morskih ekosistema sprovedenih u maju i junu 2010, naznačili su neke postojeće veoma bitne odlike i pojave u zaštićenom području koje treba uzeti u obzir kao osnovne elemente u procesu zoniranja.

Postojeće značajne odlike ovog područja su: 5 plaža koje su postojeća zaštićena prirodna područja (plaže Petrovac,

Lučice, Buljarica, Pećin i Čanj imaju status spomenika prirode) tri predložena Emerald područja (N.3 Ostrvo Katič, Donkova i Velja

Seka; N.5 Buljarica;N.7 Plaža Pećin) podvodni objekati i zanimljive podvodne pojave (potopljene brodske

olupine, arheološke lokacije, prirodne formacije poput pećina, grebena, itd.)

vidikovci, istorijski spomenici i zanimljiva tradicionalna naselja i zgrade.

23

Error! No text


document.



here.

Up

ravlja

nje

i p

oč

eta

k r

ad

a P

ilot

ZP

M “

Ka

tič

”

Predložene zone zaštite u ZPM “Katič”

Zona A – 80 ha (3,46%) Zona B – 900 ha (38,88%)

Zone C – 1335 ha (57,66%)

Zaštitni pojas – 140 ha

Prirodno i kulturno naslijeđe u izučavanom području

Kao dodatak ovim osnovnim karakteristikama, proces zoniranja mora da uzme u obzir i karakteristike životne sredine u moru koje su proučavane tokom terenskih istraživanja, i to naročito: livade morske trave, koje se prostiru do maksimalne dubine od 24-26

m (donja granica), sa minimalnom dubinom svog prostiranja od svega nekoliko metara uz samu obale (gornja granica), i stjenovita staništa, kao što su koraligene i tz. “beachrock” formacije, su široko zastupljena u izučavanom području i ova staništa su razmatrana kao ključna prilikom postavljanja ciljeva i odgovarajućih zadataka za očuvanje biodiverziteta,

prisustvo nekoliko vrsta i tipova staništa od velikog značaja za očuvanje biodiverziteta koja su zaštićene prema nacionalnom i međunarodnom zakonodavstvu

prisustvo veoma degradiranih staništa, koja su vrlo česta duž cijele obale, a uglavnom se radi o stjenovitim staništima u osnovama litica i djelimično o oštećenim livadama morskih trava P. oceanica i C. nodosa;

dokaz o ljudskim aktivnostima koje progresivno uništavaju životnu sredinu u moru, i koje beskompromisno ugrožavaju oporovak morskih ekosistem, progresivno smanjujući biodiverzitet i produktivnost mora (u smislu kako broja vrsta, tako i relativne brojnosti riblje populacije) i trend nastavka njihovog negativnog uticaja ukoliko se hitno ne koriguju odgovarajućim mjerama.

Prirodno i kulturno nasleđe u ZPM ”Katič”

Prateći sve ove ranije navedene kriterijume predložene su tri zone zaštite: Zona A (crvena zona): ova zona stroge zaštite biodiverziteta

ograničena je na područja gde su uslovi životne sredine najbolji i gde postoji najveći potencijal za održavanje stanja najvišeg stepena kvaliteta životne sredine, kao i za oporavak od postojećih oštećenja. Zona A se prostire maksimalno do 25 m dubine i u ovoj zoni su: - Ostrva Katič, Svetja Neđelja i Donkova Seka - Sjeverni dio plaže Pećin - Područje ispod litica Dubovice - Područje ispod litica U. Perazića

Zona B (zelena zona): ova zona aktivne zaštite biodiverziteta i kontrolisane upotrebe morskih resursa nalazi se u područjima gde su uslovi životne sredine dobri ili prosječni, gde postoji dobar potencijal za oporavak životne sredina i koja tu može podržati sprovođenje aktivnosti slabog uticaja, koja će biti regulisana od strane uprave ZPM. Zona B se proteže od ostrva Katič do Crnog rta i ide do maksimalne dubine od 30 m;

Zona C (plava zona): ova zona opšte zaštite i održivog korišćenja morskih resursa ograničena je na spoljašnji dio ZPM, do spoljne granice u moru.

24

Error! No text


document.



here.

Up

ravlja

nje

i p

oč

eta

k r

ad

a P

ilot

ZP

M “

Ka

tič

”

Predložena mapa zona u ZPM “Katič”

REGULACIJA U ZONAMA U ZPM

Uslovi ulaska i opšte dozvoljenih aktivnosti u zonama su definisani u strogoj vezi sa postavljenim ciljevima upravljanja unutar svake zone zaštite.

Spisak regulativa je predložen u skladu sa četiri stepena kontrole uprave ZPM ili druge kompetentne lokalne vlasti koja će upotpunjavati rad uprave ZPM: - Z = aktivnosti koje su zabranjene u području ZPM - D = aktivnosti su dozvoljene samo ako su autorizovane od strane ZPM - R = aktivnosti su dozvoljene samo uz specifičnu dozvolu izdatu od

strane ZPM vlasti - S = slobodne aktivnosti (moraju da budu u punoj saglasnosti sa

postojećim zakonima i regulativama) Kao rezultat toga za zone A, B i C su propisana različita pravila za ulazak i korišćenje ovih područja: Zona A: u ovoj zoni uprava ZPM mora da kontroliše ulazak kroz

davanje autorizacije za ulazak od slučaja do slučaja; dozvoljene aktivnosti se odnose isključivo na naučna istraživanja, monitoring i posmatranje životne sredine mora (ulazak je dozvoljen, ali se ništa ne smije uzimati i iznositi) u cilju edukacije;

Zona B: u ovom području ulazak je regulisan opštim regulativama ZPM; naučna istraživanja i aktivnosti monitoringa koje sprovode kompetentne nacionalne ili lokalne agencije i institucije su uvijek dozvoljene; tradicionalno ribarstvo malog opsega i neke rekreativne aktivnosti su dozvoljene, ali su predmet posebnih regulativa i kontrole od strane uprave ZPM;

Zona C: u ovom području, u skladu sa postojećim nacionalnim i međunarodnim regulativama, ulazak i plovidba su dozvoljeni, kao i tradicionalno ribarstvo i turističke aktivnosti malog opsega.

Predloženi spisak najznačajnijih regulisanih aktivnosti po zonama je sumiran u tabeli:

CILJEVI AKTIVNOST ZONA A – STROGA ZAŠTITA

ZONA B – AKTIVNA ZAŠTITA

ZONA C – ODRŽIVO

KORIŠĆENJE

CILJ 1 BRIGA O PODRUČJU

ULAZAK U ZONU D R S MONITORING I NAUČNO ISTRAŽIVANJE

R S S

UZORKOVANJE R S S UZGAJALIŠTE Z R S

CILJ 2 ŽIVETI U DODIRU SA ZAŠTIĆENIM PODRUČJEM KATIČ

ULAZAK U ZONU D R S KUPANJE D R S RONJENJE D R S JEDRENJE R R S DRUGI VIDOVI PLOVIDBE

D R S

SIDRENJE Z D R PRIVEZIŠTA Z R S SPORTOVI NA VODI Z R R IZGRADNJA MORSKE INFRASTRUKTURE

Z D R

PROFESIONALNI RIBOLOV

Z Z R

NEPROFESIONALNI RIBOLOV

Z R S

SPORTSKO REKREATIVNI RIBOLOV

Z R S

SAKUPLJANJE DRUGIH MORSKIH ORGANIZAMA (ŠKOLJKI, KORALA, KAMENJA …..)

Z D R

NASIPANJE PLAŽA Z R R

CILJ 3 RADITI ZAJEDNO U ZAŠTIĆENOM PODRUČJU KATIČ CILJ 4 POSJETA I EDUKACIJA

POSMATRANJE MORSKIH STANIŠTA

D R S

EDUKACIJA O MORSKIM EKOSISTEMIMA

D R S

Z = ZABRANJENO UNUTAR ZPM D = DOZVOLJENO SAMO UZ ODOBRENJE UPRAVE ZPM R = REGULISANO OD STRANE UPRAVE ZPM S = SLOBODNO (U SKLADU SA VAŽEĆIM ZAKONIMA I REGULATIVAMA)

25

Error! No text


document.



here.

Up

ravlja

nje

i p

oč

eta

k r

ad

a P

ilot

ZP

M “

Ka

tič

”

KAKO ĆE SE UPRAVLJATI PILOT ZPM “KATIČ”?

Izbor dobre upravljačke strukture je ključan faktor za uspješno osnivanje ZPM; referentni scenario je dinamičan, jer je Crna Gora trenutno u toku procesa intezivnih promjena na institucionalnom, ekonomskom, pravnom i administrativnom polju, a trend brzog razvoja je naročito vidljiv duž obale.

Stoga je najvažnije da Uprava ZPM bude sposobna, jaka i kompetentna da sprovodi svoju misiju u punoj saradnji sa lokalnim zajednicama i sa ostalim institucijama koje su uključene u upravljanje ovim vitalnim i osjetljivim dijelom crnogorske teritorije.

U cilju definisanja uloga i odgovornosti institucija koje su uključene u projekat, izvršeno je poređenje njihovih nadležnosti i kompetencija u odnosu na 5 glavnih aspekata upravljanja ZPM: Planiranje strategije: identifikovati strategije za integraciju očuvanja

biodiverziteta i održivog korišćenja obalskih i morskih resursa u nacionalno i lokalno planiranje; objaviti ili odobriti planska dokumenta na nacionalnom ili lokalnom nivou;

Zakon i regulative: napraviti nacrt, odobriti ili primijeniti zakon i regulative, smjernice i protokole koji se bave nacionalnim i internacionalnim zahtjevima za zaštitu biodiverziteta i održivo korišćenje resursa;

Monitoring i istraživanje: osmisliti, planirati i sprovesti aktivnosti monitoringa životne sredine obale i mora; promovisati, organizovati i sprovesti naučna istraživanja životne sredine obale i mora;

Aktivnosti: kapacitet da se sprovodu operativne i terenske aktivnosti (implementacija projekata, sprovođenje svakodnevnih operativnih i mjera održavanja, obezbijediti prisutnost i komunikaciju sa javnošću i lokalnim zajednicama)

Kontrola: kompetentnost i kapacitet za sprovođenje kontrolnih aktivnosti na moru i u obalskoj zoni; dobiti pravo za primjenu sankcija u slučaju prekršaja i kriminalnih radnji.

Stepen kompetencije svake institucije je ocijenjen na skali od 1 – 3: 1 – visok stepen kompetencije (primarna kompetencija), 2 – srednji stepen kompetencije (delimična ili sektoralna kompetencija), 3 – niski stepen kompetencije (nema specifične kompetencije). Uporedna procjena je prikazana u narednoj tabeli.

PRG PLANIRANJE

STRATEGIJE

ZAKONSKE REGULATIVE

MONITORING RADNE AKTIVNOSTI

KONTROLA

MUPZŽS 1 1 2 2 3

MPŠV 1 1 2 2 3

MT 1 2 3 3 3

JP MD 2 2 2 1 1

O BUDVA

O BAR

2 3 3 2 2

AZŽS (EPA) 3 3 1 3 2

IBM 2 3 1 2 2

ZZP 3 3 1 2 3

LUČKA KAPETANIJA

3 2 3 3 1

U analizi gore spomenutog institucionog okvira na sastancima PRG razmatrano je sledeće: Nadležnost za upravljanje budućeg ZPM “Katič” ne može biti pripisana

pojednačnoj instituciji, tako da je obavezna zajednička upravljačka struktura koja uključuje sve kompetentne institucije;

Trenutno različite institucije imaju preklapajuće nadležnosti nad upravljanjem obalskim sistemima i morem, a u toku je i proces reorganizacije na nacionalnom nivou, tako da nije preporučljivo stvaranje nove agencije za ZPM, jer bi ova nova institucija najvjerovatnije doprinijela dodatnom konfliktu kompetencija;

JP Morsko Dodro je institucija koja najviše odgovara za upravljanje ZPM na lokalnom nivou;

Učešće lokalnih interesnih grupa u upravljanju pilot ZPM “Katič” jeste ključno za uspjeh njegove implementacije.

Zajednička upravljačka struktura za pilot ZPM, sastavljena od tri elementa različitih funkcija i sa različitom odgovornošću, predložena je MUPZŽS,:

1. Nacionalna komisija za Zaštićena područja u moru (u okviru MUPZŽS)

2. Lokalna komisija za ZPM “Katič” (u okviru JP Morsko Dobro)

3. Upravnik i osoblje ZPM “Katič”.

26

Error! No text


document.



here.

Za

hva

lnic

a

Zahvalnica Mnogi su učestvovali i aktivno doprinijeli uspjehu ovog Pilot ZPM “Katič” projekta:

PROJEKTNA RADNA GRUPA

Ministarstvo životne sredine, kopna i mora Republike Italije

Monica Bonfanti

Ministarstvo održivog razvoja i turizma

(pređašnje Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine)

Jelena Knežević

Branislav Gregović

Budislava Kuč

Novak Čađenović

Milena Kapa

Ana Jovetić

Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja

(pređašnje Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede)

Slavica Pavlović

Maja Šljivančanin

Pređašnje Ministarstvo turizma Jelena Rabrenović

Opština Bar Đuro Karanikić

Damir Mašović

Opština Budva Milenko Medigović

Ana Popović

Anđa Samardžić

Institut za biologiju mora Kotor Vesna Mačić

Aleksandar Joksimović

Zavod za zaštitu prirode Vasilije Bušković

Nataša Stanišić

Milena Rajković

Jelena Koprivica

JP Morsko Dobro Aleksandra Ivanović

Nemanja Malovrazić

Vojislav Dragnić

Lučka kapetanija Bar Mirko Fruštić

Goran Jurišić

Agencija za zaštitu životne sredine Lidija Šćepanović

Ivana Bulatović

Aleksandar Božović

Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Kotor Ružica Ivanović

TERENSKI TIM

Institut za biologiju mora Kotor Vesna Mačić

DFS Engineering Mia Fant

Fabio Polato

Ana Ržaničanin

Nicolò Moschini

Marinski biolozi

(iz Italije)

Andrea Molinari

Paolo Bernat

Elisa Giovannetti

Marco Cassola

Diving Scubaquest – Bar Željko Dragutinović i posada Downundera

Mediteranski centar za ekološki monitoring

Dušan Varda

LOKALNA ZAJEDNICA

Crvena Komuna (Petrovac) Niko Perazić

Katica Matić

Lokalni ribari iz Petrovaca

DFS Montenegro Engineering d.o.o

Moskovska 89/2, Podgorica

Montenegro

zaštićeno područje u moru “katič” · balansirane zaštite životne sredine i održivog...

Documents