Zarządzanie finansami w małych i średnich przedsiębiorstwach

Zarzadzanie zapasami,

gotówką i należnościami

ZARZĄDZANIE ZAPASAMI

Funkcje zapasów

• Antycypacyjne – wyprzedzające zaspokajanie potrzeb

• Ekonomiczne – umożliwiające zarządzanie kosztami: – Ekonomia skali

– Oszczędności przy rabatach

– Inne…

• Zabezpieczające – chronią przed niepewnością popytu

Rodzaje zapasów

• Zapasy bieżące - cześć zapasów zużywanych w rutynowym procesie zamawiania (dla zaspokojenia z góry określonego popytu przy znanym czasie dostawy)

• Zapasy bezpieczeństwa (safety stock) lub zapasy buforowe (buffer stock)- chronią przed wahaniami popytu

• Zapasy sezonowe (seasonal stock) są gromadzone i utrzymywane przed sezonem w którym będzie na nie zapotrzebowanie.

• Zapasy promocyjne (promotional stock) gromadzone w celu szybkiej reakcji na promocję marketingową

• Zapas martwy (dead stock) nie ma wartości dla normalnej działalności przedsiębiorstwa

Rodzaje zapasów

• Zapas rotujący – związany z dostawami pod bieżące potrzeby oraz systematycznym zużyciem

• Zapas zabezpieczający – chroni przed niepewnością w dynamice popytu lub czasie dostawy i stanowi zabezpieczenie ciągłości operacji

• Zapas nadmierny – który nie rotuje i nie wnosi wartości do procesu

Metoda ABC (ang. ABC method) • wykorzystywana w procesie monitorowania zapasów • podzielenie zapasów utrzymywanych w przedsiębiorstwie

na trzy grupy oznaczone jako A, B, C – Grupa A - zapasy o największym znaczeniu (zapasy związane z

największymi inwestycjami), jest najmniej liczna (najwyższy priorytet)

– Grupa B - zapasy pośrednie – Grupa C - tanie lub łatwe w zastąpieniu zapasy, jest najbardziej

liczna (najniższy priorytet)

Metoda XYZ

• Klasyfikuje produkty na podstawie regularności zapotrzebowania

• Produkty dzielone są na trzy grupy w zależności od:

– regularności zapotrzebowania

– dokładności sporządzonych prognoz zapotrzebowania.

• do grupy X zalicza się materiały o regularnym zapotrzebowaniu i wysokiej dokładności prognoz

• do grupy Z materiały o nieregularnym zapotrzebowaniu i niskiej dokładności prognoz

• do grupy Y materiały o średnim poziomie.

Zapasy dystrybucyjne

• Utrzymywane w małych przedsiębiorstwach handlowych

• Utrzymywane z powodu: – oszczędności na transporcie,

– skali produkcji,

– sezonowości popytu,

– potrzeby zapewnienia odpowiedniej obsługi klienta,

– stabilizacji zatrudnienia

– zapewnienia wystarczającej ilości towarów do sprzedaży

Rodzaje zapasów – relacja z procesem

• ZAPASY MATERIAŁÓW: – Ułatwiają planowanie produkcji (ciągłość produkcji) – Zmniejszają ryzyko związane ze zmianami cen materiałów – Chronią przed ryzykiem braku podaży materiałów – Umożliwiają prowadzenie polityki uzyskiwania rabatu za

jednorazowy zakup w dużej ilości

• ZAPASY PRODUKCJI W TOKU: – Zapewniają płynność produkcji (następuje utworzenie

zapasu buforowego produktów przesuwanych z jednego procesu do drugiego)

• ZAPASY WYROBÓW GOTOWYCH: – Zmniejszają ryzyko braku możliwości sprzedaży przy

wahaniach popytu – Stabilizują produkcję, zmniejszając koszty spowodowane

zmianą rodzaju produkowanego dobra

Strategie dotyczące zapasów

• Minimalistyczna: – minimalizacja zapasów (utrzymywanie tylko

zapasu niezbędnego dla bieżącej działalności)

– Wymaga dokładnego prognozowania podaży i popytu na rynku

– Duże ryzyko utraty sprzedaży

• Maksymalistyczna: – utrzymywany jest wysoki poziom zapasów

– małe ryzyko utraty ciągłości produkcji

– Wysokie koszty utrzymania zapasów

– Zagrożenie dla płynności finansowej

Koszty zapasów • Koszty utrzymania zapasów (holding cost):

– zmieniające się wprost proporcjonalnie do wielkości zapasów: • koszty finansowania zapasów (koszt utraconych korzyści) • koszty magazynowania • ubezpieczenia

– zmieniające się nieliniowo /w stosunku do średniego okresu magazynowania • zużycia i starzenia się zapasów,

• Koszty zamawiania (ordering cost) – koszty dostawy, transportu i rozładunku – opłaty pocztowe, telefoniczne – Koszty utraty rabatu dla dużych zamówień (koszty alternatywne)

• Koszty braku zapasów (stockout cost) – utrata zysku na sprzedaży, – możliwość utracenia klienta – dodatkowe koszty związane z koniecznością natychmiastowego zakupu – dodatkowe koszty spowodowane zatrzymaniem procesu produkcji

(koszty ponownego uruchomienia produkcji)

MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA EOQ (Economic Order Quantity)

Założenia: • zapotrzebowanie i zużycie zapasów jest stałe w badanym

okresie • istnieją dwa rodzaje kosztów:

– Koszty utrzymania zapasów– zmieniające się wprost proporcjonalnie do wielkości zapasów (jednostkowe koszty utrzymania zapasów są stałe),

– Koszty zamówień – zmieniające się wprost proporcjonalnie do liczby zamówień (koszty realizacji jednego zamówienia są stałe)

• cena jednostkowa zapasów jest stała • nie występuje ryzyko niezrealizowania dostawy • zapasy nie tracą własności użytkowych • zamówiona partia od razu w całości trafia do magazynu

Zmienne modelu EOQ • D – roczne zużycie zapasów (roczne zapotrzebowanie) • C – koszty utrzymania zapasów wyrażone w procentach wartości

średniego poziomu zapasu w skali okresu: – koszty finansowania, – koszty ubezpieczenia – koszty magazynowania

• P – cena jednostkowa zapasów • jkz – stały koszt złożenia jednego zamówienia • Jkuz-koszt utrzymania jednostki zapasów • Q – wielkość zamówienia • n - liczba zamówień w roku

MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA

MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA

• Optymalna wielkość partii powinna minimalizować całkowite koszty zapasów.

• Przy stosunkowo dużych partiach towaru zamówienia składane są rzadziej i koszt ich składania jest zatem mniejszy.

• W takim przypadku rosną koszty utrzymania zapasów. • Przy zamawianiu stosunkowo małych partii: koszt utrzymania

spada, a koszt dostaw rośnie. • Dlatego wymagane jest obliczenie optymalnej wielkości

jednego zamówienia:

𝑄∗ =2×𝐷×𝑗𝑘𝑧

𝑗𝑘𝑢𝑧=2×𝐷×𝑗𝑘𝑧

𝐶×𝑃

MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA

Koszty

Koszty całkowite

Koszty utrzymania

Koszty zamawiania

Qopt. Wielkość zapasów jednostki

Całkowite koszty utrzymania zapasów = 𝐾𝑈𝑍 = 𝐶 ×𝑄

2

Całkowite koszty zamówień= 𝐾𝑍 = 𝐹 × 𝑛 = 𝑗𝑘𝑧 ×𝐷

𝑄

Całkowite koszty zapasów = 𝐾𝑈𝑍 + 𝐾𝑍 = 𝐶 ×𝑄

2+ 𝑗𝑘𝑧 ×

𝐷

𝑄→ 𝑚𝑖𝑛

𝑄∗ =2×𝐷×𝑗𝑘𝑧

𝑗𝑘𝑢𝑧=2×𝐷×𝑗𝑘𝑧

𝐶×𝑃

Dwuskładnikowy model zapasów

• Założenia: • Abu zapewnić ciągłość operacji w przedsiębiorstwie należy

utrzymywać zapas zabezpieczający • Za każdym razem, gdy zapasy przekraczają poziom

bezpieczny (Q0), składane jest zamówienie • Poziom bezpieczeństwa jest to prawdopodobieństwo tego,

że zużycie nie przekroczy zapasu • Czynniki determinujące zapas bezpieczeństwa:

– Niepewność prognoz popytu, – Koszty niedoborów (koszty utraconych możliwości, pogorszenie

się reputacji, koszty szybkich dostaw), – Prawdopodobieństwo opóźnień w dostawach (np. z powodu

niestabilności otoczenia)

Dwuskładnikowy model zapasów

• Zapasy „wyrównuje się” do poziomu ROP

ROP=zużycie w okresie dostawy+zapas bezpieczństwa

Inaczej:

ROP=średni czas dostawy*zużycie na jednostkę czasu+zapas bezpieczeństwa

Dwuskładnikowy model zapasów

Czas

Wielkość zapasów

Q0

ZARZĄDZANIE GOTÓWKĄ

Zarządzanie gotówką

• Gotówka są to najbardziej płynne aktywa,

• Zarządzanie gotówką powinno przynosić korzyści (gotówka nie powinna być zamrażana)

Motywy utrzymywania gotówki

• Motyw transakcyjny – do obsługi bieżących transakcji,

• Ostrożnościowy – jako rezerwa na nieprzewidziane wydarzenia,

• Spekulacyjny – na wypadek pojawiających się okazji

Zarządzanie gotówką – model Baumola

• Założenia: – Zapotrzebowanie na gotówkę jest możliwe do

przewidzenia i stałe w danym okresie (roku),

– Dopływ gotówki jest stały i możliwy do zaprognozowania,

– Wpływy gotówki są rytmiczne, ciągłe i pewne,

– Stopa procentowa jest stałą w całym okresie,

– Transfery gotówki są natychmiastowe i po ustalonym koszcie bez względu na wielkość transferu

Zarządzanie gotówką – model Baumola

Czas

C

C/2

Gdzie: C- kwota gotówki podejmowana jednorazowo

Zarządzanie gotówką – model Baumola

• T – łączna kwota zapotrzebowania na środki pieniężne w roku,

• C – kwota gotówki podejmowana jednorazowo,

• C/2- średni poziom zapasów gotówkowych,

• C*-optymalna wielkość dostawy gotówki

• T/C liczba transakcji w danym okresie,

• F – stałe koszty jednej transakcji,

• I – koszty alternatywne (oprocentowanie)

Zarządzanie gotówką – model Baumola

• Na koszty gotówki składają się: • Całkowite koszty transakcji: (T/C)*F • Koszty alternatywne związane z zamrożeniem gotówki:

(C/2)*I • Całkowite koszty gotówki CC:

CC= (T/C)*F+(C/2)*I • Aby obliczyć minimum, należy obliczyć pochodną funkcji i

przyrównać ją do zera CC’=(1/2)*I-F*T*(1/C2)=0

• Obliczamy z tego C, które jest optymalne, zatem C*

𝐶∗=2𝐹𝑇

𝐼

Zarządzanie gotówką – model Millera-Orra

• Założenia:

– Prawdopodobieństwo spadku i wzrostu gotówki jest takie samo i równe 0,5 (gotówka wpływa i wypływa z taką samą częstotliwością)

– Należy określić taki zakres gotówki, w którym jest płynność, ale także nie ma wysokich kosztów alternatywnych

Model Millera-Orra-podstawowe limity

• Limit dolny LL (lower limit) – przekroczenie może zagrażać płynności,

• Limit górny UL (upper limit) – przekroczenie nie ma uzasadnienia ekonomicznego,

• Punkt odnowienia RP (reodrer point)- wartość, wokół której powinny być utrzymywane stany gotówkowe

Model Millera-Orra –obliczanie RP

• 𝑅𝑃 =3∙𝐹∙𝑆𝐸

2

4∙𝑖

3

+ 𝐿𝐿

• Natomiast

• 𝑈𝐿 = 3 ∙ 𝑅𝑃 − 2 ∙ 𝐿𝐿

• Gdzie: – F- koszt transferu środków pieniężnych,

– i-dzienna stopa procentowa

– SE2- wariancja dziennego stanu środków pieniężnych

– LL- limit dolny

Model Millera-Orra – obliczanie parametrów

• Korzystamy z funkcji: f(t)=a+bt • Parametry wyliczane są z układu równań:

𝑦𝑡 = 𝑛 ∙ 𝑎 + 𝑏 ∙ 𝑡

𝑛

𝑡=1

𝑛

𝑡=1

𝑦𝑡

𝑛

𝑡=1

∙ 𝑡 = 𝑎 𝑡

𝑛

𝑡=1

+ 𝑏 𝑡2𝑛

𝑡=1

• Następnie obliczana jest wariancja gotówki:

𝑆𝐸2=1

𝑛−𝑘 𝑦𝑡 − 𝑦′𝑡

2𝑛𝑡=1

• Gdzie:

• 𝑆𝐸2-wariancja środków pieniężnych,

• k-liczba parametrów funkcji trendu, • yt- wartości obserwowane, • y’t- wartości szacowane na postawie funkcji trendu

Literatura

• Kozłowski R., Wiśniewska K., Zarządzanie zapasami w małym przedsiębiorstwie handlowym branży odzieżowej w: Lachiewicz S., Matejun M. [red.], Problemy współczesnej praktyki zarządzania, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2007, s. 40-50

• Kreczmańska-Gigol K., Aktywne zarządzanie płynnością finansową przedsiebiorstwa, Diffin, Warszawa 2010

• Sierpińska M., Wędzki D., Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa, 1998