547 · zaman içerisinde bu motiflerin kullanıldığı yerler aynı kalmakla birlikte formlarında...

- 547 -

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research Cilt: 11 Sayı: 59 Ekim 2018 Volume: 11 Issue: 59 October 2018 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2660

MİLAS HALILARI ARASINDA FARKLI BİR DESEN: “KABUKSUZ” HALILARI*

A DIFFERENT PATTERN AMONG MILAS CARPETS: “KABUKSUZ” CARPETS Sema ETİKAN

Filiz Nurhan ÖLMEZ** Öz Milas halılarının kökenine bakıldığında, 17. yüzyılın sonlarında yöreye göç eden Türkmenler tarafından getirildiği, 18 ve 19.

yüzyıllarda gelişmesini sürdürdüğü düşünülmektedir. Farklı yörelerden gelen Türkmenlerin taşıdıkları öz kültürleri, yöre kültürüyle kaynaşarak harmanlanmıştır. Bunun sonucunda kendine özgü renk, motif ve desen özelliğine sahip halılar ortaya çıkmıştır. Milas halıları, desen özelliklerine göre seccadeler, dar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan motifli halılar, hayat ağacı motifli halılar, madalyonlu halılar (Karacahisar halıları) olarak gruplandırabilir. Ayrıca dokundukları bölgeler dikkate alınarak yapılan başka bir sınıflandırmaya göre de Milas halıları “Gereme” ve “Karacahisar” halıları olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak uymayan desenli halılar da yörenin dokuma kültüründe görülmektedir. Bu tip halılardan biri de “Kabuksuz” desenli halılardır. Kabuksuz Milas halıları ile ilgili yapılmış özel bir araştırmaya rastlanmamıştır. Tespit edilen ilk örneği 19. yüzyıla tarihlendirilen Kabuksuz halının zemini genelde bitkisel motiflerden oluşmakta ve bu motiflerin tamamı “Kabuksuz” deseni olarak adlandırılmaktadır. Milas ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan Kabuksuz halılarının dokumacılığı diğer Milas halılarına göre daha az yaygındır. Bu çalışmada Kabuksuz desenli Milas halıları ile ilgili bilgiler derlenmiş, renk, motif, desen ve bazı teknik özellikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Motif, Desen, Kabuksuz halıları, Milas. Abstract Looking back at the origin of Milas carpets, they are considered to be brought by the immigrant Turkoman near the end of the

17th century, and they are considered to have continued to improve in 18th and 19th centuries. The core culture of the Turkoman who came from different regions had joined together and blended with the regional culture of Milas. As a result, carpets with unique color, motif and pattern properties have emerged. Milas carpets can be grouped in accordance with their pattern properties as prayer rugs, bordered carpets with narrow ground, fully bordered patterned carpets, square medallion carpets, snake motif carpets, life tree motif carpets and medallion carpets (Karacahisar carpets). Milas carpets can also be grouped in accordance with the areas they were woven in, and they are split into two groups as “Gereme” and “Karacahisar” carpets. However, in the weaving culture of the region, there are other variations of carpets known as Milas carpets which have been woven for long years, while they do not completely belong in these categories. One of these variations is the “Kabuksuz” patterned carpets. A study specific to the Kabuksuz Milas carpets has not yet been encountered. The ground of the first known example of the Kabuksuz carpet which was dated back in the 19th century, generally consists of floral patterns and all of those motifs have been named as the “Kabuksuz” pattern. The weaving of the Kabuksuz carpet, which are woven in some villages of the Milas province as well as certain villages of the Bodrum province that are occupied with weaving, is less common compared to the Milas carpets. In this study, data regarding Milas carpets with Kabuksuz pattern has been compiled, and their colour, motif, pattern and other certain technical properties have been examined.

Keywords: Motif, Pattern, Kabuksuz Halıları, Milas.

1. GİRİŞ Milas halılarının başlangıcının 17. yüzyılın sonlarında rastladığı, 18 ve 19. yüzyıllarda ise bölgede

halıcılığın gelişmesini sürdürdüğü düşünülmektedir. Yöreye 11. yüzyıldan itibaren göç eden Türkmenler tarafından getirilen halıcılık, farklı yörelerden gelen Türkmen dokumacıların taşıdıkları kendi kültürlerinin yöre kültürü ile bir araya gelerek harmanlanması ile kendine özgü renk, motif ve desen özelliğine sahip olmuştur. Uzun yıllar bu kendine özgü renk, motif ve desen özelliğini koruyan ve yörede dokumacılara gelir kaynağı da olan halıcılık bugün başta Bozalan, Türkevleri, İkizköy, Çökertme Kayaönü, Dereköy, Kuzyaka, Pinar, Balcılar ve Karacahisar köyleri olmak üzere birçok köyde sürdürülmektedir. Milas halıları şekli daha çok kareye yakın seccade boyutunda ve Türk düğümü ile dokunan tamamı yün malzemeli halılardır. Doğal boyalarla boyanmış ipliklerle dokunan bu halılarda şeftali kırmızısı, bal rengi sarı, yeşil, mor ve beyaz sık kullanılan renkler olmuştur. Milas halılarına ait en eski örnekler 18. yüzyıl sonu 19. yüzyıl başına ait örneklerdir. Bunlar Türk İslam Eserleri Müzesi ile Vakıflar Müzesinde sergilenmektedir (Aslanapa, 1987, 182, Bayraktaroğlu, 1988, 56, Cengiz, 1996, 77, Deniz, 1987, 13, Etikan ve Ölmez, 2013, 2, Sevinç, 2001, 15).

Prof. Dr., Ahi Evran Üniversitesi, Neşet Ertaş Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü. [email protected] ** Prof. Dr., Ahi Evran Üniversitesi, Neşet Ertaş Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü. [email protected]

Uluslararası Sosyal Araştırmalar DergisiCilt: 11 Sayı: 5

Milas seccadeler, motifli halılar, hayat ağacı motifli halılar, madalyonlu halıgruplandırmaktadır. dikkate alınarak halılarını oluşturan madalyonlu halılar dışında kalan halı gruplarıYeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak dokunmakta ve bölgenin adıyla yani, Gereme halıları olarak bilinBayraktaroğlu, 1988Ölmez, 2013

Seccadelerseccade, çift taraflı mihraplı seccade ve düz mihraplı seccadeler olarak ayrılmaktadır. Bunların arasında yörede en yaygın dokunan seccade deseni boğumlu mihraplı seccadelÖlmez, 2013

Dar zeminli bordürlü halılarortada dar uzun bir almaktadır.sıralanmaktadır

Tamamı içerisinde yer almaktadır

Uluslararası Sosyal Araştırmalar DergisiSayı: 59 Yıl: 2018

Milas halıları hem geçmişteki hem de günümüzdeki örnekleri incelenerek seccadeler, dar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan motifli halılar, hayat ağacı motifli halılar, madalyonlu halıgruplandırmaktadır. Ayrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri dikkate alınarak Gereme

oluşturan madalyonlu halılar dışında kalan halı gruplarıYeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak dokunmakta ve bölgenin adıyla yani, Gereme halıları olarak bilinBayraktaroğlu, 1988, 56, Deniz, 1987Ölmez, 2013, 53, Etikan ve Ölmez, 2016

Seccadeler; kendi içerisinde mihrap düzenlerine göre boğumlu mihraplı seccade, kancalı mihraplı seccade, çift taraflı mihraplı seccade ve düz mihraplı seccadeler olarak ayrılmaktadır. Bunların arasında yörede en yaygın dokunan seccade deseni boğumlu mihraplı seccadelÖlmez, 2013, 129) (Şekil 1)

Dar zeminli bordürlü halılarortada dar uzun bir dikdörtgenalmaktadır. Ortada yer alan uzun sıralanmaktadır (Etikan, 2006

Tamamı bordür desenli halılarda; yer almaktadır

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi

hem geçmişteki hem de günümüzdeki örnekleri incelenerek dar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan

motifli halılar, hayat ağacı motifli halılar, madalyonlu halıAyrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri

Gereme ve Karacahisaoluşturan madalyonlu halılar dışında kalan halı grupları

Yeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak dokunmakta ve bölgenin adıyla yani, Gereme halıları olarak bilin

56, Deniz, 1987Etikan ve Ölmez, 2016

kendi içerisinde mihrap düzenlerine göre boğumlu mihraplı seccade, kancalı mihraplı seccade, çift taraflı mihraplı seccade ve düz mihraplı seccadeler olarak ayrılmaktadır. Bunların arasında yörede en yaygın dokunan seccade deseni boğumlu mihraplı seccadel

(Şekil 1).

Şekil 1: Milas

Dar zeminli bordürlü halılardikdörtgen zeminden meydana gelmekte ve

Ortada yer alan uzun (Etikan, 2006, 126) (Şekil 2)

bordür desenli halılarda; yer almaktadır (Etikan, 2006



Karacahisar halıları olmak üzere iki grupta oluşturan madalyonlu halılar dışında kalan halı grupları


56, Deniz, 1987, 14, Deniz, 2000Etikan ve Ölmez, 2016, 200).


Milas-Boğumlu mihraplı seccade (18. yy) (

Dar zeminli bordürlü halılar; dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve eminden meydana gelmekte ve

Ortada yer alan uzun dikdörtgen zeminde de daha çok geometrik düzenli motifler (Şekil 2).

Şekil 2: Milas halısı (19. yy) (Anonim

bordür desenli halılarda; bordürü oluşturan desen orta zeminde de boyuna bir düzen (Etikan, 2006, 126) (Şekil 3)



r halıları olmak üzere iki grupta oluşturan madalyonlu halılar dışında kalan halı grupları


14, Deniz, 2000, 122, Etikan, 2002


Boğumlu mihraplı seccade (18. yy) (

dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve eminden meydana gelmekte ve

dikdörtgen zeminde de daha çok geometrik düzenli motifler

Milas halısı (19. yy) (Anonim

bordürü oluşturan desen orta zeminde de boyuna bir düzen (Şekil 3).


motifli halılar, hayat ağacı motifli halılar, madalyonlu halılar Ayrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri

r halıları olmak üzere iki grupta oluşturan madalyonlu halılar dışında kalan halı grupları, Bozalan, Çökertme, İkizköy, Türkevleri,

Yeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak dokunmakta ve bölgenin adıyla yani, Gereme halıları olarak bilinmektedirler

122, Etikan, 2002, 73,74,


Boğumlu mihraplı seccade (18. yy) (Anonim

dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve eminden meydana gelmekte ve bordürlerinde çok


Milas halısı (19. yy) (Anonim, 1998)

bordürü oluşturan desen orta zeminde de boyuna bir düzen

The Journal of International Social ResearchVolume: 1

hem geçmişteki hem de günümüzdeki örnekleri incelenerek desen özelliklerine göredar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan

lar (Karacahisar Ayrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri

r halıları olmak üzere iki grupta da toplanmaktadırBozalan, Çökertme, İkizköy, Türkevleri,

Yeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak mektedirler (Akarca ve Akarca, 1951

73,74, Etikan, 2006

kendi içerisinde mihrap düzenlerine göre boğumlu mihraplı seccade, kancalı mihraplı seccade, çift taraflı mihraplı seccade ve düz mihraplı seccadeler olarak ayrılmaktadır. Bunların arasında yörede en yaygın dokunan seccade deseni boğumlu mihraplı seccadelerdir (Etikan, 2006

Anonim, 1998)

dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve bordürlerinde çok ç



The Journal of International Social ResearchVolume: 11 Issue: 5

desen özelliklerine göredar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan

(Karacahisar halıları)Ayrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri

toplanmaktadırlar. Karacahisar Bozalan, Çökertme, İkizköy, Türkevleri,

Yeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak (Akarca ve Akarca, 1951

Etikan, 2006, 124-128

kendi içerisinde mihrap düzenlerine göre boğumlu mihraplı seccade, kancalı mihraplı seccade, çift taraflı mihraplı seccade ve düz mihraplı seccadeler olarak ayrılmaktadır. Bunların arasında

(Etikan, 2006, 125, Etikan ve

dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve çeşitli motif ve desen yer



The Journal of International Social Research Issue: 59 Year: 2018

- 548 -

desen özelliklerine göre;dar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan

alıları) olarak Ayrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri

. Karacahisar Bozalan, Çökertme, İkizköy, Türkevleri,

Yeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak (Akarca ve Akarca, 1951, 41,

128, Etikan ve


125, Etikan ve

dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve eşitli motif ve desen yer



-

; dar zeminli bordürlü halılar, tamamı bordür desenli halılar, kare madalyonlu halılar, yılan

k Ayrıca desenlerinin yanı sıra bu desenlerin yoğun olarak dokunduğu yerleşim yerleri

. Karacahisar Bozalan, Çökertme, İkizköy, Türkevleri,

Yeniköy ve Pinar köylerini kapsayan ve Gereme köyleri olarak bilinen bu köylerde yoğun olarak 41,

, Etikan ve


125, Etikan ve

dıştan içe doğru dar ve enli olmak üzere birden fazla bordürden ve eşitli motif ve desen yer




Kare kare ya da bazen de biri kare diğeri dikdörtgen şekilli madalyonlar yer almaktadır4).

Yılan (Etikan, 2006

Hayat motifi tütün yaprağı, almaktadır


Kare madalyonlu kare ya da bazen de biri kare diğeri dikdörtgen şekilli madalyonlar yer almaktadır

Yılan motifli halılar; orta zeminde farklı formlarda stilize yılan motifini yer aldığı bir halı tipidir(Etikan, 2006, 127) (Şekil 5)

Hayat ağacı motifli halılar; tütün yaprağı, gerçekçi karanfil çiçekleri, st

(Etikan, 2006


madalyonlu halılarda; dıştan içe doğru dar ve enli bordürler, zeminde ise bir ya da birden fazla kare ya da bazen de biri kare diğeri dikdörtgen şekilli madalyonlar yer almaktadır

motifli halılar; orta zeminde farklı formlarda stilize yılan motifini yer aldığı bir halı tipidir(Şekil 5).

ağacı motifli halılar; gerçekçi karanfil çiçekleri, st

(Etikan, 2006, 127) (Şekil 6)


halılarda; dıştan içe doğru dar ve enli bordürler, zeminde ise bir ya da birden fazla kare ya da bazen de biri kare diğeri dikdörtgen şekilli madalyonlar yer almaktadır


motifli halılar; orta zeminde farklı formlarda stilize yılan motifini yer aldığı bir halı tipidir

Şekil 5: Milas halısı (1

ağacı motifli halılar; örnekleri daha az görülen bir halı grubudur. Bgerçekçi karanfil çiçekleri, st

(Şekil 6).






örnekleri daha az görülen bir halı grubudur. Bgerçekçi karanfil çiçekleri, stilize gül veya rozet çiçekleri ya da





. yy) (Anonim, 1998)

örnekleri daha az görülen bir halı grubudur. Bilize gül veya rozet çiçekleri ya da


halılarda; dıştan içe doğru dar ve enli bordürler, zeminde ise bir ya da birden fazla kare ya da bazen de biri kare diğeri dikdörtgen şekilli madalyonlar yer almaktadır (Etikan, 2006


örnekleri daha az görülen bir halı grubudur. Bilize gül veya rozet çiçekleri ya da


halılarda; dıştan içe doğru dar ve enli bordürler, zeminde ise bir ya da birden fazla (Etikan, 2006


örnekleri daha az görülen bir halı grubudur. Bu halılarda hayat ağacı ilize gül veya rozet çiçekleri ya da laleler şeklinde


- 549 -

halılarda; dıştan içe doğru dar ve enli bordürler, zeminde ise bir ya da birden fazla (Etikan, 2006, 127) (Şekil


u halılarda hayat ağacı şeklinde yer

-

halılarda; dıştan içe doğru dar ve enli bordürler, zeminde ise bir ya da birden fazla (Şekil


u halılarda hayat ağacı yer


Madalyonlu madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek motaldığı halılardır

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak uymayan desenli halılar da yörenin dokuma kültüründe görülmektedesenli halılardır.ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan Kabuksuz halılarının dokumacılığı diğerhalılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.

2. MİLAS YÖRESİ KABUKSUZ HALILARI Tespit edilen ilk örneği 19. yüzyıla tarihlendirilen Kabuksuz

motiflerden oluşmakta ve

Şekil


Madalyonlu halılar (madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek motaldığı halılardır (Etikan, 2006

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak uymayan desenli halılar da yörenin dokuma kültüründe görülmektedesenli halılardır. Bu halılar hakkında daha önce yapılmış ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır.ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan Kabuksuz halılarının dokumacılığı diğerhalılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.

MİLAS YÖRESİ KABUKSUZ HALILARITespit edilen ilk örneği 19. yüzyıla tarihlendirilen Kabuksuz

motiflerden oluşmakta ve

Şekil 8: Kabuksuz halı, Milas/Muğla (19. yy. / Özel Koleksiyon Milano, Env. No:


Şekil 6:

alılar (Karacahisar madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek mot

(Etikan, 2006, 127, Etikan ve Ölmez, 2016

Şekil 7:

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak uymayan desenli halılar da yörenin dokuma kültüründe görülmekte

Bu halılar hakkında daha önce yapılmış ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır.ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan Kabuksuz halılarının dokumacılığı diğerhalılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.


motiflerden oluşmakta ve bu motiflerin tamamı

Kabuksuz halı, Milas/Muğla (19. yy. / Özel Koleksiyon Milano, Env. No:(http://www.turkelhalilari.gov.tr

Şekil 6: Milas halısı (

Karacahisar halıları)madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek mot

127, Etikan ve Ölmez, 2016

Şekil 7: Karacahisar halısı


Bu halılar hakkında daha önce yapılmış ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır.ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan Kabuksuz halılarının dokumacılığı diğer Milas halılarına göre daha az yaygındır.halılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.


bu motiflerin tamamı

Kabuksuz halı, Milas/Muğla (19. yy. / Özel Koleksiyon Milano, Env. No:http://www.turkelhalilari.gov.tr

Milas halısı (18. yy) (Aslanapa, 1987

alıları); Bu halılarmadalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek mot

127, Etikan ve Ölmez, 2016, 200)

Karacahisar halısı (Etikan ve


Bu halılar hakkında daha önce yapılmış ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır.ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan

Milas halılarına göre daha az yaygındır.halılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.

MİLAS YÖRESİ KABUKSUZ HALILARI Tespit edilen ilk örneği 19. yüzyıla tarihlendirilen Kabuksuz

bu motiflerin tamamı Kabuksuz deseni olarak adlandırılmaktadır (Şekil

Kabuksuz halı, Milas/Muğla (19. yy. / Özel Koleksiyon Milano, Env. No:http://www.turkelhalilari.gov.tr, Erişim tarihi: 08

yy) (Aslanapa, 1987, 182

Bu halılar daha çok Karacahisar köyünde dokunan ve madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek mot

200) (Şekil 7).

(Etikan ve Ölmez, 2016,

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak uymayan desenli halılar da yörenin dokuma kültüründe görülmektedir. Bu tip halılardan biri de


Milas halılarına göre daha az yaygındır.halılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.

Tespit edilen ilk örneği 19. yüzyıla tarihlendirilen Kabuksuz desenli deseni olarak adlandırılmaktadır (Şekil

Kabuksuz halı, Milas/Muğla (19. yy. / Özel Koleksiyon Milano, Env. No:

, Erişim tarihi: 08-02


182)

daha çok Karacahisar köyünde dokunan ve madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek mot

, 206)

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak dir. Bu tip halılardan biri de


Milas halılarına göre daha az yaygındır. halılarının renk, motif ve desen özellikleri incelenmiş ve örneklerle açıklanmıştır.

desenli halının zemini geneldeseni olarak adlandırılmaktadır (Şekil

Kabuksuz halı, Milas/Muğla (19. yy. / Özel Koleksiyon Milano, Env. No: Tappeto Orıentale Sf 100/18) 02-2018)


daha çok Karacahisar köyünde dokunan ve madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek mot

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak dir. Bu tip halılardan biri de


Bu çalışmada Kabuksuz

halının zemini geneldeseni olarak adlandırılmaktadır (Şekil

Tappeto Orıentale Sf 100/18)


- 550 -

daha çok Karacahisar köyünde dokunan ve madalyonlu olarak tanımlanan, zemininde bitkisel motiflerle oluşturulmuş köşe ve göbek motiflerinin yer

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak dir. Bu tip halılardan biri de Kabuksuz

Bu halılar hakkında daha önce yapılmış ayrıntılı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Milas ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan


halının zemini genellikle bitkisel deseni olarak adlandırılmaktadır (Şekil 8).

Tappeto Orıentale Sf 100/18)

-

daha çok Karacahisar köyünde dokunan ve iflerinin yer

Ancak Milas halısı olarak bilinen ve uzun yıllardır dokunan fakat bu gruplandırmalara tam olarak Kabuksuz

Milas ilçesinin bazı köylerinin yanı sıra Bodrum ilçesinin halıcılıkla uğraşan bazı köylerinde de dokunan


bitkisel

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 11 Sayı: 59 Yıl: 2018

The Journal of International Social Research Volume: 11 Issue: 59 Year: 2018

- 551 -

Şekil 8’de verilen halı 19. yüzyıla ait bir örnektir. 83x125cm boyutlarında olan bu halı farklı formlarda bitkisel motiflerden oluşmuştur. Bordürde görülen iri yapraklar, kabuksuz ya da kabuksuzun pabuçları (Şekil 9a.) olarak, orta zemindeki çiçek motifleri ise küp (Şekil 9b.) olarak adlandırılmaktadır. Yine orta zeminde köşelerde tütün yaprağı (Şekil 9c.) motifleri yer almaktadır. Halıda sarı, kırmızı, siyah ve beyaz renkler kullanılmıştır.

Şekil 9: a. Kabuksuz (kabuksuzun papuçları), b. Küp, c. Tütün yaprağı

Zaman içerisinde bu motiflerin kullanıldığı yerler aynı kalmakla birlikte formlarında değişiklikler oluştuğu görülmektedir. Halı boyutlarının büyümesi ile kabuksuz motifleri bazı halılarda iki geniş bordürde yine iri yapraklar şeklinde sıralanmaktadır. Orta zeminde yer alan ve küp adı verilen çiçek motifleri natüralist özelliğini bir miktar kaybederek daha geometrik bir şekil almıştır. Köşelerde yer alan tütün yapraklarının ise boyutları küçülmüştür (Şekil 10., Şekil 12., Şekil 14.). Kabuksuz motifi daha çok Bodrum köylerinde dokunan örneklerde kabuksuzun papuçları olarak adlandırılmaktadır.

Şekil 10’da verilen halı Milas ilçesinin Çökertme köyünde dokunmuş bir örnektir.

Şekil 10: Milas halısı /Kabuksuz (Fatma Akkaş, Milas/Çökertme) (Etikan ve Ölmez, 2013, 135)

Şekil 10’da verilen halı günümüze ait yeni bir dokumadır. 206x360cm boyutlarında olan bu taban halısının dm2’deki düğüm sayısı 26x36’dır. Atkı ve çözgü iplikleri yündür. Halının zeminin oluşturan motiflerin tamamı kabuksuz deseni olarak adlandırılmaktadır. Dıştan içe iki enli bordürde yer alan iri yaprak motifleri kabuksuz motifi (Şekil 11a), orta zeminde üç sütunda sıralanan küp (Şekil 11b) motifleri, köşelerde ise tütün yaprağı (Şekil 11c) yer almaktadır. Küp motiflerinin yanında her iki uzun kenarda kibrit (Şekil 11d) motifleri görülmektedir. İçten dışa doğru dar bordürlerde de tabanca (yarım testere, taracık) (Şekil 11e), kaydırma (yaprak yanış) (Şekil 11f), tekrar tabanca (yarım testere, taracık) ve çentik (karı boşatan) (Şekil 11g) motifleri bulunmaktadır. Dokumada kullanılan renkler ise kızıl, boyama, samani, mineç moru, boyalı sarı, palamut sarısı, açık palamut sarısı, narpuz yeşili, yeşil, siyah ve beyazdır (Etikan ve Ölmez, 2013, 135).

Şekil 11: a. Kabuksuz, b. Küp, c. Tütün yaprağı, d. Kibrit, e. Tabanca (yarım testere, taracık), f. Kaydırma (yaprak yanış), g. Çentik (karı

boşatan) (Etikan ve Ölmez, 2013, 135)

Şekil 12’de verilen halı Milas ilçesinin Karapınar köyünde dokunmuş bir örnektir.



- 552 -

Şekil 12 : Milas halısı /Kabuksuz (Cansel Göktepe, Milas/Karapınar)

Şekil 12.’de verilen halı da yakın tarihli, yaklaşık 20 yıllık bir dokumadır. 118x192cm boyutlarında olan bu çeyrek halının dm2’deki düğüm sayısı 24x32’dir. Atkı ve çözgü iplikleri yündür. Dıştan içe ilk enli bordürde yamuk gül (Şekil 13a), ikinci enli bordürde kabuksuz motifi (Şekil 11a), orta zeminde de tek sütunda sıralanan küp (Şekil 11b) motifleri yer almaktadır. Orta zemini köpek izi (Şekil 13b) motifinin sıralandığı dar bordür çevrelemektedir. Kızıl, mineç moru, palamut sarısı, açık yeşil, koyu yeşil, eflatun, siyah, beyaz dokumada kullanılan renklerdir.

Şekil 13: a. Yamuk gül, b. Köpek izi

Şekil 14’de verilen halı Bodrum ilçesinin Pınarlıbelen köyünde dokunmuş bir örnektir.

Şekil 14: Milas halısı /Kabuksuz (Ayşe Balon, Bodrum/Pınarlıbelen)

Şekil 14’te verilen halı da yine yakın tarihli bir dokumadır. Dokumacısı tarafından yaklaşık 13 yıllık olduğu söylenmektedir. Namazlağı olarak dokunmuştur. 75x108 cm boyutlarında olan bu halının dm2’deki düğüm sayısı 22x32’dir. Atkı ve çözgü iplikleri yündür ve elde eğrilmiştir. Dıştan içe enli bordürde kabuksuz (kabuksuzun papuçları), motifi (Şekil 11a), dar bordürde köpek izi (Şekil 13b) orta zeminde de tek sütunda sıralanan iki küp (Şekil 11b) motifi yer almaktadır. Köpek izi motifine Bodrum köylerinde gül suyu adı da verilmektedir. Kırmızı, mineç moru, koyu somon, pembe, palamut sarısı, fıstık yeşili hardal, siyah ve beyaz dokumada kullanılan renklerdir.



- 553 -

3. SONUÇ VE ÖNERİLER Geleneksel Milas halıcılığında farklı desen özelliği ile önemli bir yer edinip uzun yıllardır dokunan

Kabuksuz desenli halılar yörenin kültürel zenginliğine katkı sağlamakta ve genç kızların çeyizlerinde yer almaktadır. Ancak günümüzde dokumacılığımız ciddi sorunlarla karşı karşıyadır. Hammaddeden, doğal boya kullanımının azalmasına, eğitimden, pazarlamaya kadar bazı sorunlar nedeniyle Anadolu halıcılığında oluşan azalma hatta yok olma tehdidi Milas halıcılığı için de tehlike oluşturmaktadır. Birçok dokumacılık merkezimizde olduğu gibi Milas ve çevresindeki zengin dokuma çeşitliliği bugün için azalarak da olsa devam etmektedir. Kaybolmasının önüne geçmek ve geliştirmek milli kültürün devamlılığının sağlanması açısından önemli bir görevdir. Bunun için önlemler alınması ve bazı çalışmalar yapılması ivedi olarak gereklidir. Bu çalışmaların olumlu sonuç vermesi öncelikle yöre insanının ekonomik ve sosyal açıdan yaşam kalitesini yükseltecek, yöre halılarının hammaddeden dokuma tekniğine kadar kaliteli olarak üretiminin sağlanması da gelecek kuşaklara bu kültürün aktarılmasında önemli rol oynayacaktır. KAYNAKÇA Akarca Aşkıdil, Akarca Turan (1951). Milas-Coğrafyası, Tarihi, Arkeolojisi. Istanbul: Istanbul Matbaası. Anonim (1998). Turkish Handwoven Carpets.Katalog. No:1-5. Ankara.: T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları.Sevinç Matbaası. Aslanapa, Oktay (1987).Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul:Eren Yayıncılık. Bayraktaroğlu, Suzan (1988). Milas Halılarından Değişik Örnekler. Kültür ve Sanat Dergisi, İş Bankası Kültür Yayınları. Yıl:1. Sayı:1. Cengiz, Berna (1996). Milas Halılarının Renk Desen ve Komposizyon Özellikleri. Türk Soylu Halkların Halı, Kilim, ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.77-85s. Deniz, Bekir (1987). Milas Halıları. İzmir: Bilim, Birlik, Başarı, Sayı:49. s.13-20. Deniz, Bekir (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları:215. Etikan, Sema (2002). Muğla İlinde El Dokuması Halıcılık ve Üretilen Halıların Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara Etikan, Sema (2006). Milas Halılarının Renk, Motif ve Desen Özelliklerinde Görülen Değişim ve Nedenleri. Denizli I. El Sanatları Kongresi-Bildiriler. Denizli: Denizli Ticaret Odası Kültür Yayınları: 001. Etikan, Sema ve Filiz Nurhan Ölmez (2013). Muğla ve Yöresi Kirkitli Dokumalarının Sanatsal ve Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerine Bir Belgelendirme ve Katalog Çalışması. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları. Etikan, Sema ve Filiz Nurhan Ölmez (2016). Milas İlçesi Karacahisar Halıları. VI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri. 1. Cilt. s.199-210. Konya: Anka Basım Yayın Ltd. Şti. Sevinç, Berna (2001). Milas Camilerindeki Halılar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. http://www.turkelhalilari.gov.tr, Erişim tarihi: 08-02-2018

547 · zaman içerisinde bu motiflerin kullanıldığı yerler aynı kalmakla birlikte formlarında...

Documents