Yusufeli (Artvin) Kasabasmda Yerlesme

*Dr. Mehmel TIRA$

Ozel

Arastmna sahasrru olusturan Yus~lfeli il~e merkezi, Karadeniz Bclgesinin, Dogu Karadeniz .Bolumu irerisinde yer almaktadrrv Ilce, idari bakimdan Artvin Hine bagh olup, iI merkezineuzaklJil84 km. kadardrr.

Kiskim adryla 1879 yrlmda, simdiki Alanbasr koyunde kurulmus oIan ilce (kaza)merkezi, cesltli nedenlerle bir cok defa yeri degi$tirildikten soma, 1912 yrhnda adi, Yusufeliolarak degi§tirilmi§ ve 16 ~ubat.1950 tarihinde crkarrlan bir kanunla, bugunku yerinenakledilmistir.

Yusufeli Ilce merkezi, Coruh lrmagl ve onun yan kollanru olusturan, cay ve derelerinmeydana getirdigi vadi icinde yer almaktadir. Yedi ayn mahalleden ibaret olan ilf)'e merkezindeyaklasrk 4000 kisi yasamaktadrr.

Summary:

The research area, the Yusufeli town centre, is located in the eastern part ofBlacak Sea region.The town-is belonged to the Artvin county in terms of adrninistiration and powermentalprocuders, and is 84 km. for from the Artvin town centre.

The town was errected in 1879 in the name of kiskim, in a village now called 'asAlanbasi. For varies reasons, the town changed its location several times and then its namewas changed to Yusufeli in 1912, and was moved to its current location with a law publicisedon 16 February 1950.

Yusufeli town centre is stuated at the valley-formed by the Coruh river and its banks.The town centre consists of 7 different areas and has 4000 population.

Giri~

Arasttrma konumuz alan Yusufeli ile;e merkezi, Artvin ilinin, yedi Ilce ycnetim unitesindenbiridir. 11 merkezinin, yaklasik 84 km. kadar guneybatisinda yer alan ile;e merkezinin yonetimsrrurlan, kuzey ve kuzeydogudan Artvin merkez flee topraklan, bahdan Rize iIi, dogu veguneydogu He guneybatidan ise, Erzurum iii (Ispir, Uzundere ve Olur ilceleri) topraklari ile~dir~tl).

*Atatfuk Universitcsi, Fen-EdebiyatFakiiltesi Cografya Bolfunii elemamdrr.

Yusufeli (Artvin) Kasabasmdn Ycdesme

• Kily

iSAAETL!R

2l,Km

,,

"'''arsuhee M~k~1:i

~

•

~ekill. Yusufeli .llcesinin Lokasyon Haritasr.

.398 Dr. t>.lchmct TIRA$

lnceleme konumuz, Yusufeli ilce merkezi belediye yonetirn sirurlarr dahilindekiyerlesme ozellikleri olup, bu saha, yaklasik 31 km2. kadar tutmaktadirl . Kasabarun kurulus vegenisleme alar», akarsu vadileri ve daglarla, belirgin bir biclmde engebeli duruma getirilmistir.Zaten sahada hakim jeomorfolojik birimler, bunlardrr. Yerlesrne alarurun yakm cevresi ve hatta 'bu alan dahilinde kalan vadilerin yamaclanndan baslayen eg.imiiyuzeyler, krsamesafelerdebelirgin bir bicimde dikleserek, yukseltisi 1500 ila 2()(x) rn.leri bulan dag kutlelerlyle baglantrsaglar. Yerlesme alarurun ortalama yUkseltisi 600 m. dolaymda olup, yakm cevredeki daglarlaaradaki bagtl yukselti farkr 750-1400 m. yi bulur. Daghk kntle, yaklasrk dogu-batr yonundeCoruh mnagl ve kuzey-gUney dogrultusunda Altrparmak deresi vadileriyle, derin blr bicimdeyanlrmstrr (Sekil Z). Yusufeli iI~e merkezi, bu vadi icinde, Coruh ve ona kuzeyden kansanAlhparmak deresinin, kansma yerinde bit alanda kurulmustur. Hemen yakm cevresi, son dereceengebeli bir yapl gosterir. ~

. Dogu Karadeniz Bolumu He Erzurum-Kars Bolumu Cografi suurlan icinde ve OrtaCoruh vadisinde yer alan Yusufeli, Iklimi ve bitki ortiisii ozellikleri yonunden, ne tamamenKaradeniz ve ne de tamamen Dcgu Anadolu bolgesine benzer. Her iki Cografl bolgenin, baziortak ozelliklerini temsil eder. Qrnegin, ilc;e merkezindefaaliyet gosteren meteoroloji istasyonuverilerine gore (25 yilhk ortalamalar), yilhk ortalama srcaklk degeri 14 DC"yllhk ortalamayagl§ miktan ise, 320 mm. dolaymdadrr. Gerek klimatik degerler ve gerekse baska nedenlerdendolayr (Ornegm bitki artiisii, yagl~ ve sicakhk rejimleri gibi) Yusufeli cevresi, Erzurum-KarsBoltlmG ile Dogu Karadeniz-Bolumu arasmda, tipik bjr ger;i§ yoresi durumundadtr. Zatenyorede zeytin bitkisi gibi AkCIeniz' kultur bitkilerinden bir elemarun kulturunun yaprlmakta .olmasr da, bu farkhhklan aC;lkc;a karutlamaktadrr.,

lnceleme sahasmde, yaz aylannda nisbeten kurak bir devreningorulmesi ve kJ§soguklanrun fazla etkili olrnayisr gibi nedenlerle, aralarmda bazi maki elemanlerrrun dabul~dugu, ~ogu yerde cah elemanlan da banndrran kuru orman formasyonu yaygmdir.

I1~e merkezi belediye srrurlan dahilinde, 1989 etiidl~rimize gore, 543 hane vardr.:Bunlarda, top lam 3964 nufus bulunmaktaydt. En yuksek nufuslu mahalle, 1753 nUfusla MerkezMahallesi e~ ,az nUfus ise"39 kadar nufusu bulunan Yeniuuna. MaJuiUesi idi.

, Hatirlanacagr uzere bilimsel arastirma konusu olarak yerlesmeler., cog-ranarastrrmalarda bnyak onem tasrrlar. BunIar, dogal ve besert cevre faktorlerinin denetimialtmde, cevrede olusturulan, onemli beserl eserlerdir. Dolayrsiyla da bolge ekonomisi, uygarhgrve kulterunnn, somut ifadeleri olarak dli§iintiliirler2• Btl iliskileri, Yusufeli kasabasmda daaC;lk~a gormek mumktindur. Dogal ~evre faktorleri ve ekonomik gtic;liikler,yerle§meninkasabaniteliginde kalmasuun esas nedeni olup, ara~brmada daha c;ok bu yOn lizepnde duruIrnu~tur.

11/25 000 oI~ek topografya haritaslmn, saba Heilgili pa{taIan iizerlnden, planimetre Hehesaplannul;lbr.

2TANoGLU, A.. 1969, Niifus \'e Y~l~me.lstanbul Oniversitesi YaYlIllan No: 1183, Edebiyat FakiiltesiCografya Enstiti!sii.N~riyatl. No: 45, Istanbul. s. 212,. ., ·

Yusufeli (Arlvjn) Kasabasrnda Yerlesme

iMBfR£R·

399

N

.~0 2 3 4

, ,'Km.

C!) k~. M.,Jcni

• Kiy

• Mcltd..

"'-'....Saha S"""

~.kiI2 Yusufeli1I~. Merkezinin TopografyaHaritasr

400 Dr. Mchmct TIRA~

1· Yerlesmenin Tarihi Geli~imi:

Yusufeli ve cevreslnde ilk yerlesenlerin, Hurriler oldugu samlmaktadu:. Daha sonra M.O. VIII.yiizytld~ Urarhlar'm bclgeyi kendilerine bagladrklan kabul edilir. Bundan yaklesrk 100 yrlkadar SOMa bolgeye, karadeniz kuzeyinden ve Kafkaslardan ycnelen toplumlarm, akmlarrbaslar. Sahaya M.O. 655 yrllannda ise Saka (Iskit) boylan gelip yerlesmisler ve M.O. 400yrllarmda bolge, Iskender lmparatorlugunun egemenlik srrurlan icerisine girmistir}. Incelemesahasr M.e. 149-127 yillannda, Arsakh devleti yonetirnine gecmistir. Bunlar.. tarihte eskioguzlar diye arulmaktadrrlar-. Daha sonra Tayk Eyaleti, yedi etnik sancaga ayrilrmstrr.

. Yusufelinin de icinde bulundugu bofgeye Liganiskevi denilmistir. 415 yrlmda Yusufeli perssrrurlannda bir Bizans yerlesim merkezi olmustur. Bundan sonra bolge, 531'de Bagrathlarmegemenllgtne girmi~,646'dan sonra Islam crdulartrun akmlarr srrasmda, sik srk eldegi~tirmi~tir. 1001-1002 yrllarmda Bagrathlarla Bizanslilar arasmdaki sevaslardan sonra,Yusufelinin icinde bulundugu Tav-el! belges! Bagratlrlarda kalrrusnr. Bolge 1081 deSelcuklularm egemenligine girerek Cildir eyaletine baglaOlm~tlr.1265-1282yillan arasmda iseMogallarm egemenligi altmda kalmrshr. Bclge, kanuni Sultan Suleyman doneminde OsrnanhImparatorluguna d~hil edilrni~tir3.

YusufeIi (Kiskim) ilCe (kaza) rnerkezi 1879 ythnda kurularak Erzurum vilfiyetininMerkez sencagma baglennusnr. Kazanm adi, kuruldugu yerdeki yerlesmenin adnun Kiskim

. ($imdiki adt Alanbasi) olmasmdan ileri gelruistir. Kaza merkezi bir ara Ersis koyune(Kihckaya) daha sonra ise Ogdein'e tasmrrusnr.

Kiskim kazasrrun Ankara'run Keskin kazasryla olan isim.benzerligini ve bu sebeptenmeydana gelen bazr yanhshklan onlemek uzere, 1912 yilmda lcisleri Bakanhgr (DahiliyeNezaretij emriyle Kiskim adr, Yusufeli olarak degi~tir11mi§tif4. .

Birinci danye savasr yrllarmda, Coruh boylanrun da RUB guclerl tarafmdan i~gal

ed.ilmesi .nedeniyle, Ilce merkezi boseltilarak (1916); resmi evraklar Bayburt'a tasmrrustir. Isgalguclerinin1918 yrhnda cekilmesi uzerlne, ilc;e merkez! tekrar bugUnkU Krhckaya (Ersis)koyuede teskll edilmistir. Ancak, 1926 yrhnda kaza merkezi Ogdem'e nakledilerek Artvin'ebaglanmis: 1933 yrhnda ise tekrar Erzurum'a baglannustrr. Bununla 'birlikte 1936 yihndacrkanlan bir kanunla, rnerkezi Artvin olmak uzere olusturulan Coruh Valiligi yonetlm srrurlanicine almnus ve 19S9'de de ilce merkezi yonetim organizasyonu bugunku yerine nakledilerek,'Evren (Ahalt) ve Hasanaga (Yecanget) mahalleleri birlestirilerek Yusufeli adiyla, ilce merkezidururuuna getirilmistir.

lyurt Ansiklopedisi., 1?84 Artvminri'ddesiC.2, Ariadolu yaymcilikislanbul,-s. ~:: . -,,-'

20ZCAN, B., 1982, XVI. Asirda Artvin'in Anadoln-Turk Birligine katllmas; ve idari Diizeni. ArctnrkUniversiteei, Fen-Edebiyat p,<l.kiiltesi Tarih Boli.imi.i Bitinne Tezi, Erzurum, S. 2-3.

30ZCAN, 8., 1982, a.g.e, s. 30.

4rARKAN, M,T., 1973, Orte ve A~agl Coruh Havzasr 8e{;eri've4ktlsadi Cografya'Haklmmdan Bir BoIg~f\ra:;;bmlasi. At.1.tiirk Oniv. Yay. No:166. Edebiyat Fak. Yay. No: 37. Ankara, s. 79.

401

2· Yerlesme Ozellikleri:

Ike merkezinin yerlesim alaru (5it'i) secilirken: ulasmt kolayhgt, su temini, topograflk ozelliklerve toprak ozellikleri gibi faktorlerin dikkate ahndtgr gaze cerpmektadtr". Ozellikle topografikelemanlardan egilll durumu ve hit; suphesiz SIl temin kolayhklarmm, yer seciminde, esasbelirleyici faktor oldugu soylenebilir. Ccvrcnin son derece.engebeli ve ynzeylerin akarsulartarafindan parcalannus olmasr, aynca cwzyon surcc], tnrun topraklanrun belirli kucukduzluklerde yeralmasma yol acunstrr. Bu nedenlc de yerlesmcler daha cok vadi ici darduzluklerden olusan bu alanlarda toplannushr.

Yusufeli kasabasirun bu gun kaznnnus oldugu form, dogrudan dogruya kurulusyerinin, topografik ozellikleriuin bir sonueudur. Nitekim yerlesmede yafay biiyiilJle Altrpannakderesi -ile Coruh lrmagl vadileri boyunca olmaktadrr. Ozellikle Ivlerkez MalIallesi yerlesimImitesinde, bunu cok'bclirgin bir bictmde, yakmdan gorebiliyoruz ($eki13).Diger mahallelerdenbiri DIan B<1g6zu Mahnllesi ise, Coruh lrnwgm1l1 it; bukey bir kavis yaphgl vadi yeregiduzlugtmdc, fnknt cok dar bir sahnda kurulmustur. Evren Mehallesi Coruh vadisinin kuzeyyamaclari trzerinde genislcmektcdir. Mahalle yerlesmelerinin sekll, vadi yataklanrun uzarusdogrultularma uyarak sekillenmistir. Bir ynndan nkarsuyun, bir taraftan da kisa mesafelerdecgim kazanarnk yukselen dagrhk kutlcnin yerlesim sahasuu snurlandrrmasi, yerlesmecekirdeklcrinin (meskenler ve cklentileri), vadiler boyunca lnsa edilmesini zorunlu durumagetirmistir. Mesken nrsasi bulma sorunu.tnilelerin dar vadi yatagl dtrzluklcri ve cok egimlikayahk yuzeyleri kurulus yeri (arsa) olarek kullnnmayu zorlanustrr. Oyleki, bazi meskenlerinyamaclardaki kayalar uzcririo insa edildiklcri gcze carper (Fo~ogmf1), '

Yeniyuva ve Erdemler rnahallerinin her ikiside Coruh vadisinden yaklasrk 350-400metre daha yukanda bulunmaktadrrlar. Bu mahalleler Ilce merkezinin en az gel ismis, hnttaguntnnuzde de surckli onemini kaybeden mahalleleri durumundadirlar. C;unku bunlann half!yollan tamamlanamanushr. Bu mahalleler surekli olarnk gOt; verdiklerinden nufuslandaoldukca azalnustrr (Tabla 1).

llce merkezlnde yertesnieyc uygun arazinin deha cok Merkez Mahallesinde mevcutolmasr, meskenlerin btl mahallede yap"nJlll nrthrnusnr. 56z konusu mahallcdeki meskenlerlnyansma yaktm tit; ve daha fazla kat'a sahiptir. Bu durumda da bina yapacak yer sikmtrsimnfazla olmast onemli olmaktadir.

ldari ve ticari birimlerin yogunlCl§hgl Merkez Mahallesinde fonksiyonel kullarum"alanlarrm kesin olarak aymllak gUt; olmakla birJikte, genet olar"ak bazl hizmetlerinyogunla~hgl yerler belirlencbiltnektedir. Ticari f~Clliyetlerin Merkez MahaliesinikuzeybatI­Guncydogu yi.inundc ikiye ayuan <Ina endde boyunca toplandlgl gori.ilmektedir (;;ekil 3. iFotogrof 2). •

. IT ARKAN. 1I.1.T., 197.3, a.g.e, s. 79.

..H)2

t •.'

':.'

Dr .. \lchmd Tllt\S

I:?ARETlER

if!

~ekil3Y " . .usufcli tl ..c J\;1 '\, orkczmi v 1.. .. .. n lC.r~sm 1'1• c ~nl

'·usuldi (:\rL\·jnl K;'\:'.lb;'\Slnd,l Ycrlcsmc '40..1

Fotograf 1. Merkez Mahnllesinde Arsa stkmtrst nedcni He kayalar czcrtne insa edilmis birmesken .

Tablo 1.

Yusufeli IMerkezinde Mahallelere Gore Yuzolcnm ve Nufus Miktariari (1989).'

Mahalleler Yuzti)\um (ha) Nilfus Miktan (klsi}

Merkoa 301 1 763

Evren 440 796

Kazun Kar<lbekir . 987 790

BagozU . 284 92

Hasanaga 139 434

Erdernler - "" 1"73- - SO

Yeniyuva 1 114 39

Toplam 3138 3964

Kaynak: Yusufeli Nufus Mi'ldiirlllgU·Verileriyle, 1/25 000 Ol~ekli Topogmfya HaritalanndanFaydalarulnnstir.

Fotograf 2. Merkez Mahallesini ikiyc aYJrtll1 ana caddeden oir gorunus. Ticari i~ yerleri bu. caddo boyunca srralannuslardrr.

Ticarl i;? yorlcri, claim cok konutlarm alt katlarmda buluridugundan, bunlarr konutsahalarmdan aymuak pek niumktm olmndr. Bunun yarunda, kasabanm ana caddesi olanSakarya Caddesi'nin hcrucn ccvresindc. aile iknmetinc hizmet eden konutlann yogunlukkazandigi dikkati cekcr.

Idart hizmot aruach konutlarm, yine Merkez Mahallesinde ozellikle .lspir-Taskiran(Sangol) yol aymnurun, hcrnen kuzoyindc toplandlgl gorulmektedir (fotograf ,3).

Digor mahallelerde ticari amacb i;? yerleri cok az oldugundan meske~llerin tamanunayakm bir kisrm. ailelerin ikaruetinc aynluustrr. Planstz bir durumda geli~mi~ olan bumahallerdeki hfikim g6riintli, krrsal yerlcsmc czellikleri sergilor (Fotogrnf 4) scz konusumahallelerde bolgenin geleneksel- konut tiplen 01<111 -9,lfWJili I'WI' ve hayvan .harmaklan,YClIjunluk kuzanuusur.

Dr. \lchmL'l I"Iln~41)..t.

,

405

Fotograf 3. Merkez Mahallesinde Idari Hizrnet Binalarmdan bir gorunus.

406 Dr. Mehmct TIR:\S

Fotograf 5. Lnset yaylasmda kullarulmayan bir mesken.

Yusufeli il.;e rnerkezinde, yaylacrhk yapan aileler de vardrr. Bu faaliyetin eses nedeni,gecimi kolaylastmcr ve destekleyici ikinci bir .ekonomik faaliyet alaru bulma ihtiyacrdirl .Ancak, gecmisten gunumuze degin bu faaliyef.onemini giltlkce yitirmektedir. Mirlkiyetleri, duhncok mezraalara benzemektedir. Cunku, IIjfelen~ ait yerlc!jlflder olarak dikkati cekerler. Yaylayerlesmelcrinden, ornegin LlIst:l tie KeC/!lll'l ynylalan, 1650 11''1. yukselttde, ilce merkezininyaklasrk 4 kill. kadar kuzeydogusunda yer ahrlar. Bunlar, genelde hayvancihk faaliyetine bagholarak kurulmuslerdrr. Ulnsun imkanlarnun cok zor olmasr sebebi i1e't;ogu aileler yaylalaragidemediginden bir cok yayla meskeni, mctruk duruma gelmeye yuz tutmustur (Fotograf S).

lIX>GAN:\Y, l-l., J989, Turkiye Bcscrt cogmfyn:::l (O~iincii kitap). Atcturk Onlv. Pcn-Fd. Pak. Yay. No: 98.Edcbiyct kcsimi Y<I)'lll No: 62. Cografyo [30[limii YoyrnNo: 6. Iirzumm s, 217.

407

3- Meskenler:

a- Yapr Malzemesine Gore Meskenler.

Kasabada, mesken yapt sekilleri ve planlannda, iklim faktortmim etkileri yarunda, cevreninsagladlgl dogal yapt gerec;leri ile ailelerin sosyal, kultnrel ve ekonomik duzeylerinin, belirginetkileri gaze carprnaktadrr. Ancak, sunu da aynca belirtmek gerekir krrsal meskenler; dahafazla dogal cevre etkisinde kalarak sekillenirler. Bunu,'aslmda idari organizasyon dismda pekde key yerlesrnelerinden blr farkr olmayan Yusufeli'de de gormek mumkundur.

Ilce merkezi ve cevresinde onnarun mevcut olmasr, konutlann yapmunda, taSmalzemeile birlikte ahsap malzemeninde kullarulmasma ncden olmustur. OzelIikle eski tip meskenlerinyaprlmasmda kullamlan tar? malzerne, cevrede yaygm olmalan nedeniyle, en yakm cevredensag1amnl§br. Eski tip meskenlerin ahsaptan yaprlnus alan ikinci katlanna ayvall denilmektedir.Bu boltunler, tamamen ahsap malzerue kullarulmak suretiyle yapilnus olup buyuk cogunlugu.egimli catth ve sac ya da kiremit kullarularak ortulmuslerdir. Yorede toprak cahli rnesken pekyoktur. Catilan aga<; ile (Pedavra) orrulu alan konutlar ise, daha cok ilkel meskenlerdir. Bunlargecicl yerlesmeler olan yaylalarda hayvanlann barmdmldigr yada samanhk (ot deposu)olarak kullnrulan meskenleri olusturmaktadirlar.

Yerlesmenin yatay ve dikey buyumcslnde, esas gelismenin daha cok Merkez Mahallesive Evren Mahallesinde oldugu dikkati ceker. Bu rnahallelerde, digerferine gore fazla mesken

. yapilrnaktadrr (Fotograf 6). Bunun nedenl, sozkonusu mahallelerde arsa potansiyelinin k'lsmendaha yuksek olmasr ve ticaret fonksiyonu ile y6;'-~tim fonksiyonunun da tesvik edici clduklansoylenebilir. Ozellikle yonetim, ticaret ve egitim hizmet fonksiyonlaruun topl'.1J:I.,plgl MerkezMahallesinde yaprlar genel olarak insaat malzerneleri ve <;agda§ yapl teknigine uygunolarak-.yapilnuslardir.

b- Meskenlerin Insa :;>ekli ve Fonksiyonlan:

1- GelenekseI Meskenler: Daha cok, yayla yerlesmelerinde Insaedilmls meskenler bu grebegirmektedir. Bu meskenlerde sadece yaz mevsiminde oturuldugundan, <;ogu zaman ahsapmalzerrie kullarulmak suretiyle, basit bir sekilde insa edilmislerdir. BaZI evlerin, iki kath olarakyapildigr da olmaktadrr. lid kath olenlann, bazrlarmda birinci kat karatastan yaprlnus olup,ikinci kat, tomruklarm usr taste konmnsi ve kosebaslanndan, civi veya centiklerle tutturulmasrsureti Hein§a edilmistir (Fotograf 7). Bunlarm alt katlan ahrrlardan olusur. Bunlara cevrede

.kom denir. Ost kat, ailenin ikametine ayrrlnushr. Ba~l ydyla konutlan tek kath da olabiIirIer.Bunlarm da bir ktsnurun dJ§ duvarlan, ta~ kullamlmak sure"tiylein§a edilmi§tir. Ortii gereci

. olarak, sac ortil gereci kuliaOlhr. Bu meskenlerin eklentileri olnrak, t/11lbar ve merek (ot deposu>. ,ekh~ntileriJi.e sik rastlamr. Bazl konutlunn kapl giri~ cephelerinde, ozellikle ki.i<;ilk ba~

hayvanJan geceleri barmdumak tize're,etrafJ ~ahlarla <;evrihni$ ve tis~u a<;lkaglllar Vardlr.

- 2- Eski Tip Meskenl-er. Bu tip meskenlerin Y<lPT nlalzeiiH:!siiii ta~, alt§ap, sac veya.Klremitolu§turmaktadu. Genellikleiki kath olup, alt kat derin kazllml$ temel (him) uzerine in~a

edilmi§, kahn ta§ duvarlaria c;evrilidir. Sulon bo::;luguna, allill denir. Alt kahn odalannda,kar§lhkh ye~l~§tirilmi~ birer IJe!Jke (seki) veya sekii yer alIr. Fonksiyonlan o~urup dinlenmeye

40H Dr, xtchmct TIR;\$

ycneliktir: Evlerde odalan birbirinden aYIf<l.l1 duvara, yoredc dambu dcnir. Daraba'run sng vc

sol yarunda i se hirer gonuue dolap yer altr. Dolaplardan biri yatak-yorgan takuularr icinkullaruhr. Bir digeri ise, lavabo veY<l banyc gorevi Y<lpnr. Ev'in gcnelliklc ahsa p ()I~n ustkarma, ahsap bir merdivenle cikihr ve Listtehapellk denilen kapr acilarak nyvnn k!S1111Jln g0~iJir.

Ayvan, tamanuyla ahsnp olup etraf geneldc acikttr. Bazi konutlarda ayvan'rn bir koscsindeodn yer <lilr.Bir kosede ise, krshk yiyeceklerin saklandigt ambnr bulunur. Ambarlar, 5-6 emkahnhgmda saglam tahtalardan, dort yam bcigazli dcnilen, birbirine gccmcli olarak 2x2.5boyutlarmda, kup seklinde insa edilmislerd ir. Ayvan'm ~atisl ahsap malzcrne Heyaprluus olup,catr sac veya kiremit ile ortuludur. Iki yada dort tarafa cg~mli olur-(Fotogr<1f9).

Diger bir mesken grubunu d<1 1 C::agda~ yapimalzemesi (demir, cunentc, tugla... v.s)kullanilarnk yaprlnus 01;.111 meskenler olusturmaktadrr. Daha cok Merkez Mahallesindcbulunan bu rucskenler. genelde iki yada daha fazla kath meskenlerdir. Dig-or mahallelerdekikonutlarrn tarnauuna yakuu iki kath olup, Y<lpl tarzi ailelcrin ekonomik vc sosya! duzcylcri ileyakmdan ilgil,idir .

. Fotogrnf 6. Konutlann diger mnhallelere gore daha fazla yaprldrgt Merkez Mahallesindeng0riinii~._

Yusufcli (..\rl\';Il) K~~,b.'~,llld~ Ycrtcsmc 409

·::":::J",,:~,

.:~

."~

::.~}1_~, .j '''~~ '4''''~.. --.:-:-

~~~! .~ ~~~1:~,. t,' - .~.: _~:~ <.~.'~~~~Fotograf 8. Laset Yaylasmdan gorunur;;. Meskenlerin yap tarafmda etraf cahlarla cevrili acrk

agd.bulunmaktadlr.

410 Dr. Mchmct Tm:\~

Fotogref 9. Esk(Tip Meskenlere Bir ornek: Ayvanh Ev.

Sonuc ve Oneriler:

lncelemesahanuz clan YusH/eli ilr;e MCl'kezive yukm cevresinde, genelde iki ayn jcomorfolojikbirim gaze t;<lrpar. BunlerrCoruh lfmagJ vc yan kollaruun olusturdugu vndilcr ill' bunundismda kalrm ve gents yoy.hs alan! gosteren d<lgllk sahalardut Tcpografik yapInJn cokengcbeli olmasr nedeniyle, Yusufeli ilce .merkezirrde -mahallcler bir birinden ayrr, kendiaralannda ktunelenmis, nisbeten toplu bir form gosterirler..

11<;0 merkezinin kurulus ycri secilirken: ulasun kol<lyllgl: topografik durum, su teminkolayhgt ve tarim topraklan, bashca belirleyici faktorler olmuslardir.

Yurd1.1I11UZUn, hemen hemcn biitiin yedcsrnelerinde oldugu gibi Yusufeli ike merkezindede, esasi cografi ncdcnlere dayanan bazr yerle$/Il/' scntnktn ile karst karsiya bulunulmaktadrr.Bunlar, §6yle ozctlcnebilir:

Yerlesim alilnlnrlnlll buyuk bir ktsnu, dar vadi tabam duzlukierinde yer ahrlar.Cunku, cevrede yuzeylcrin cgil)1i yuksek degcrler gosterir. Bu nedenle de, kutle hareketlerindenkaya c;:liji."nwsL yamadardan 'Qzulen malzemenin egim ycnunde surekli ..akrnnsr ve.heyelanharckctleri gibi dogal a/eller, ycrlesmeleri devamh tchdit eden olaylardtr. S()Z konusu kutleharcketlorlnin ctkisini aznltabilmck iciu, heyelanlann meydana gelebilecog i yerlerdekikonutlar bosalnlarak. dnhn guvenJi yerlesrne yerlerine nakledilmelidir. Ozellikle yamec

Yusufcli (Art,'in) K.l~;l,b..l~lndilYcrlesrnc 411

akmalartntn meydana gcldigi yolboylan cevrelerine istinat duvarlan yaprlarak bu yer hareketiengellenmeye c;all~t1m<:lhdlr.

Mahallclerin, bir birinden ayn ktuuelcr seklinde olmasr, soz konusu yerlesmelerealtyapi hizmetlerinin goturulrnesini buyuk olcude guclestirmektedir. Kuskusuz bu sorunun.enonemli uedeni, topograftk yaprdir. Bu nedenle de, yorenin dogal cevte faktorlerine uygunyerlesme planlan hazirlanrnah ve uzun vadeli bir surecte uygulanmahdrr.

Ilce mcrkczinde, Yeniyuva 've BagozU maliallelcrinin henuz t:;ngdn~ anlamda yoluyoktur. Bunlardan Bag6zU mahallesi ile clan baglantr, yaklasik 60 Ill. uzunlugunda clan, ahsapasma halat koprU ile sagfnnmaktadir. Bu kopruden motorlu araclnnn gecmcsl m umku nolmudigtndan, yayn olarak ulasun saglanabilmektedir (Fotograf 10).

Fotograf 10. BagozU Mahallesini Merkcz Mahallesine baglayan asma kepru

Yeniyuva mahallesinde ise, yoI mahalleye kadar ulasamamakta: belli bir yerden sonra,yaya.clarak gidilmek zonmda kallmUaktvdlr.

Bir diger sorun da, zaman zaman meydana gclen sel ve kutle hareketleri scnucuyollnnn, krsmen veya tamaruen kapanmasidtr. Bu durumda, yollarda surekli bakungerektirdlginden onemli miktarlnrda harcainalara neden olmaktadrr.

412 r». Mchmct J'.IR.-\~

Kaynukca

DOGANAY, H., 1989 Turkiye Beseri Cogrcfyasr. Fen-Edebiyat Fakultcsi Yaymlarr, No: 98,Erzurum.

DOCANAY, H., 1984, Bolge Planlamasrrun Cografi Esaslarr. Ataturk Universitesi, Fen­Edebiyat Fakultesi, Ders Notu 63, Cografya Boltunu Ders Notu 8, Erzurum.

GONEY, S., 1967, Mwge/l Havzasmdaki Kay M!!skellleri. Istanbul Oniversitesi Cografya Enst.Dergist-Cilt: 8, Sayt: 17, Istanbul.

KlRZloGLU, M.F" 1953, Kars Tarihi I Cilt, Istanbul.

'KOSE, A., 1991, lspir ve Cevresinin Bolgesel Cografyn Etudn, Ataturk Universitcsi, Fen­Edebiya! Fakultesi, Cografya Anabilirn Dah. Basrlmanus Doktora Tezi, Erzurum.

OZAV, L., 1991, Oltu'nun Besert ve Ekonomik Cdgmfyas\. Ataturk Uni vcrsitesi, SosyalBili:nler, Enstitusu Cografya Anabilin 0<111. Basrhunnus Doktora Tezi Erzurum.

OZCAN, B., 1982, XVI. Asirdn Artvin'in Anadolu Turk Birlightc Kahlmasi ve Idari Duzcni. "Ataturk universitesi, Fen-Edebiyat Fakultesi, Tarih Bolumu Bitirme Tezi, Erzurum.

. . . I .OZEY, R.,1985, Dtnnln ne ~ev1"l.'siBblgesel Cografya Aosmdan bir Etud. Ataturk Universitesi,

Fcn-Edebiyat Fakultesi, Cogrnfya Bolumu. BusilJ11<H111§ Doktora Tezi. Erzurum.

TARKAN, M.T., 1973, Orta vc A§ugl Coruh Havzasr. Beserl ve Iktisadi Cogratyn BakunmdanBir Bolgc Arastirmasr. Atattu'k Universitesi Yaymlan No: 166, Edebiyat FakultesiYaymlan ,1;'Jo: 37, Ankara.

TANoGLU, A, 1969, Nufus ve Yerlesrue. Istanbul Universitesi Yaymlan No: 1183. EdebiyatPakultesi, Cografya cnstitiisll Nesrtyatr No:45. Istanbul.

TOLUN (DENKER), B., '1970, Bahkcsir OV<Jsmd<J YerJc§I~1e ve lktlsedl Faaliyetler. Istanbul, Universitesi, Edebiyat Fakultesi, Yaym No: 1530, Cogrnfya Enstitusu YaymNo: 59,

Ist<Jnblll./

"TUN<;::DILEK, N., 1967, Turkiye lskan Cograf'yasr.Jstanbul Universitesi, Edebiyaf EakultesiYaymlan: 1283~ Cografya Enstitusu Yayrnlari No: 49. Istanbul.