yÜzÜncÜ yil Ünİversİtesİ sosyal bİlİmler enstİtÜsÜ … · meselelerden biri de w p g...

$: YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ … · meselelerden biri de W P G Q\DGD EDúOÕ EDúÕQD ELU PHVHOH KDOLQH JHOHQ sokak oRFXNODUÕQÕQ YDUOÕ÷Õ ROXU$
Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü / Publishing ManagerYüzüncü Yıl Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü AdınaDoç Dr. Bekir KOÇLAR

Editörler / EditorYrd. Doç Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Yayın Kurulu/Enstitü Yönetim KuruluEditorial Board / Institute Board of Directors

Prof. Dr. M. Şirin ÇIKARDoç. Dr. Bekir KOÇLARDoç. Dr. Hasan ÇİÇEK

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞYrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMENYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR

Danışma Kurulu / Advisor BoardProf. Dr. Zeki TAŞTAN

Prof. Dr. Ali Fuat DOĞUDoç. Dr. Ferit İZCİ

Doç. Dr. Suvat PARİNDoç. Dr. Cesur PEVLEVANOĞLU

Doç. Dr. S. Cem ŞAKTANLIDoç. Dr. Mehmet AYGÜN

Doç. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLUDoç. Dr. M. Akif ARVAS

Yrd. Doç. Dr. Abdulkerim UZAĞANYrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM

Yrd. Doç. Dr. Ali HATALMIŞYrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ

Yrd. Doç. Dr. M. Metin BARLIKYrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN

Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN

İngilizce ReaksiyonYrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ

Sekreterya / SecretaryErcan ÇALIŞ

Ahmet KÖKLÜ

Dizgi/BaskıBaranoğlu Ofset Matbaacılık : (0432) 215 94 06 VAN

Yazışma AdresiYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VANTel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52

İleti Adresi: [email protected]ı Yılı: 2015

YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES

YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

JOURNAL OF SOCIAL SCIENCESHakemli Dergi, Yıl 2015 Sayı:28/ Bahar

Peer-Reviewed Journal, Year:2015 Issue: 28 / Spring

İÇİNDEKİLER / Contents

28. / Reviewers of the 28rd IssueSAYI HAKEMLERİ

Prof Dr. İbrahim ÖZCOȘAR Artuklu Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. Metin AYIȘIĞI Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Reha SAYDAN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Zeki TAȘTAN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet AYGÜN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Menaf TURAN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç Dr. Nihat ȘİMȘEK Gaziantep Üniversitesi

Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Melih ERZEN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. M. Akif ARVAS Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas Üniversitesi

Dil ve Edebiyat/Language and Literature

Eğitim Bilimleri / Educational Sciences

İktisadi ve İdari Bilimler/ Economic andAdministrative Sciences

Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKULSokak Çocuklarının Dünyasına Bir Bakıș:Sokakta Tek Bașına

1-12

76-94

95-122

123-138

139-157

158-181

182-199

13-25

26-41

42-62

63-75

Yrd. Doç. Dr. Melih ERZENDostluk ve Kıskançlık Kavramları ÇerçevesindeMevlâna Âșık ve Mâșuk Oyunu

Doç. Dr. Zihni MEREYYrd. Doç. Dr. Murat KEÇEEğitimcilerin İnsan Hakları Eğitimine Yönelik Tutumları

Prof. Dr. Atılhan NAKTİYOKYrd. Doç. Dr. Burcu TURANYöneticilerin Çevresel Belirsizlik Algısının StratejikLiderlik Davranıșları Üzerindeki Rolü: Van Yüzüncü YılÜniversitesi Yöneticileri Üzerinde Bir Uygulama

Yrd. Doç. Dr. Ayșe Gözde KOYUNCUArș. Gör. Dr. Barıș KoyuncuÖrgüt Açısından Yeniliğin Önemi Ve Örgütsel Yenilik

Dr. Zafer SEZGİNEkonomik Küreselleșmenin İki İtici Gücü: Çok UlusluFirmalar ve Uluslararası Ekonomik Kurulușlar

İlahiyat ( Din Bilimleri ) / Teologie

Tarih / History

Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZMu'tezili Düșüncede Mütevelled (Dolaylı) Fiiller İleMübâșir (Doğrudan) Fiiller Arasındaki Fark

Arș. Gör. Faruk KAZANAhlaki Açıdan İslam'da Dört Toplum Tipi

Dr. Fatma PINARİmâm-I A'zâm Ebu Hanife, Et-Tahavî veÖmer En-Nesefi'nîn Akaid Metinlerinde Allah İnancı

Arș. Gör. Ferit YÜCEBAȘTBMM Zabıt Cerideleri'ne Göre İlk Meclis'teVan Milletvekilleri ve Faaliyetleri

Arș. Gör. İlke ÖRÇEN YİĞİTTürkiye'de Kömür Madenciliğinin Tarihi

HAKEMLERİMİZ

Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Ali Fuat DOĞU Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel ÜniversitesiProf. Dr. Bülent KARAKAȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. B. Kemal YEȘİLBURSA Uludağ ÜniversitesiProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü ÜniversitesiProf. Dr. S. Esin DAYI Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara ÜniversitesiProf. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy ÜniversitesiProf. Dr. İbrahim ÖZCOȘAR Mardin Artuklu ÜniversitesiProf. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren ÜniversitesiProf. Dr. M. Salih ARI Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. M. Șirin ÇIKAR Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet KUBAT İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Metin AYIȘIĞI Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Necdet HAYTA Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Nevzat TARTI Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Recai KARAHAN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Reha SAYDAN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Șakir GÖZÜTOK Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Yakup CİVELEK Bartın ÜniversitesiProf. Dr. Zeki TAȘTAN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdullah DUMAN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdulmecit CANATAK Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Kocman ÜniversitesiDoç. Dr. Bedri SARICA Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Bekir KOÇLAR Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Gülsen BAȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Ferit İZCİ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet AYGÜN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Menaf TURAN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet DEMİRTAȘ Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. M. Salih MERCAN Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. M. Șükrü MOLLAVELİOĞLU Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa SARICA Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Nihat ȘİMȘEK Gaziantep ÜniversitesiDoç. Dr. Ömer KÜPELİ Kâtip Çelebi ÜniversitesiDoç. Dr. Rafet ÇAVUȘOĞLU Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Selma BAȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdullah EROL Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Arif GEZER Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Mardin Artuklu ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. E. Yașar DEMİRCİ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muș Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Erkan AFȘAR Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Bitlis Eren ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Güneș ȘAHİN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Akif ARVAS Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet PINAR Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Melih ERZEN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Metin EREN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Murat ÖZTÜRK Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nevzat KELEȘ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Atatürk ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Oktay BAȘAK Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Rașit KOÇ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Tekin AVANER Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tahir Zorkul

[email protected]

Özet

; insan ve tabiat sevgisi,

ölüm vegibi pek çok konuyu gündeme getirir. Bu dikkat çekenmeselelerden biri de sokak

. Bu konuya özel b meseleye dikkat çekmek isteyen yazarlard Sokakta

(1972) da göz irdeler. Biz

nromanda incelemeye .

Anahtar Kelimeler: çocuk edebiya sokak ç

AbstractCildren’s literature is one of the special area showing the course of

its own development in the literature field written works adrdressing the children brings up many issues like human and natural love jealousy, sacrifice sharing friendship peace honesty kindness cooperation solidarity sacrifice heroism death and separation. One of the issues pointed out in addition to this subject is the street children’s world which has become a world wide issue. One of the authors who has a special interest in addressing

nda

s bildirinin

1

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015 - Bahar, 28 - 1-12

(1972), examines the street children’s world with a critical perspective without ignoring the social background. In this article we will try to examine how the situations that street children have fallen into adressed in the novel

Keywords:literature, street children.

ki bireylerin duygu,ve hayallerine hitap eden

içermektedir (Sever, 2007:8).günden bu yana da beraberinde getiren bir kavram

. Kimi yazarlarkimileri

de :30) olarak ve çocuklara her yönüyle u

kapsamda vücuda getirilmesi savunurlar.

ve s bir nin ileri sürülür :197).

çocuklar için neredeyse hiçbir edebiyat eseribilinmektedir. çocuklara yönelik

, “gündeme gelmesinin bir sonucu” ileri sürülür 63).

ürünlerden an bir edebiyat

bir tür olma :64). 17. y ise, çocuk bir

dönem :197).

Kavram olara denk gelir ve “hedef kitle” olarak ele alan biçimi :29).

Türkiye’de çocuk , dünyadaki çocuk im seyrinden pek de . Klasik dönemde

çocuklara yönelik daha ziyadeeserlerin Hayriyye ve Sünbülzade Vehbî’nin Lütfiyye (Çakmak ve Geçgel, 2006:10). Bu eserlerin her ne kadar çocuklar için

ahi, konu ve

2 Tahir Zorkul

çok büyüklere hitap ettikleri; bu yüzden de çocuk edebidikleri bilinmektedir ( :24).

BBu

dönemin gibi ’dan öykülerini

içeren çevirilerd (Çakmak ve Geçgel, 2006:10). Bir süre sonra da çeviri eserler,

Bu dönemde özellikle Ahmet Mithat Efendi’nin Hace-i Evvelve Hisse telif ç yer

:24).

:210). Özellikle Ahmet Rasim, Ahmet Mithat, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Tevfik Fikret, Ali Ekrem

kalemler çocuk edebiyat:25).

gerçekl Harf Devrimi’yle birlikte . Kitaplar, Latin harfleriyle

milli bir politika olarak bu kapsamdaAncak, bu dönemde bizde çocuk edebiy minde, önceki dönemlerin aksine izlenir. Özellikle çocuklara yönelik

. Çocuklar bu yeni dönemin kitaplar

yazarlar,:25; Çakmak ve Geçgel,

2006:11).

güçtür. 50’li

itap ” ve “kitap sergileri” . Bu dönemde çocuklara

dikkat çeker. Eflatun Cem Güney, Vâlâ

2008:26).

3Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

bu eserleriny

söylenemez. Söz konusu kitaplardaki “çizimler, boyama ve düzenleme”nin bütünüylegöre tasarlanm ,

:26).ki

dönemlerde TürTarkan , ilk olarak gazetelerde tefrika edilir;

. dönemde okul

Cin Ali serisinin de,

2008:27).19

--

(“Küçük Gezegende TatilEv Osman (1972), Akraba Hasan (1972) ve Hayri Usta

(Komisyon, 2001:232; Necatigil, 1995:84).

Osman

“Kimseden Korkum Yok Benim”,

gibi “toplumsal gerçekçi” bir çizgide , b

evlerine gündeli

verilir.

4 Tahir Zorkul

ak

terimi, ’de “street children/street kids”, ’da “les enfants des rues”, Almanca’da ise “stra enkinder”

gibi ifadelerlekentin

bir terimdir. Söz konusu çocuklar ndan ve korun

denetiminden uzak bir biçimde geçirirler. Bu çocuklkendilerine meslek

herhangi bir evleri bulunmayan olmayan, bütünüyle sokakta

ve sömürü

sonucu ak

üzere Hâlbuki sokakta evdekine nazaransöz konusudur.

(GUNEYDOGUM, 2014).WHO)’nün 1993’teki raporunda

kaklara mahkûm edilme nedenleri;--- Fakirlik,- felâketler,-- Fiziksel ve cinsel istismar,- Göç yoluyla yerinden etme,-- Kültürel sebepler,-


dünyada ve

Y. Söz

, ilkokul Osman . Osman, derslerinde

karar verir.

olarak amama , bu yüzde. Osman,

ona önerir.Osman b

;

;

Osman, bir yandan erken;öte yandan da tüm

. Osman, gün geçtikçe okula çekinerek gidy

ölümünden sonra belirgin biçimde bozulmalar gözlenir. Örnek bir çocukken bu duruma

, onu derin bir

Okuldan da büsbütün kopar. Her g

tedir. k için okula bir gün O günden

sonra Ancak Osman bir süre sonra yeniden okulu asmaya, vaktini sokak

6 Tahir Zorkul

,

çevresindeki . Onu anlamaya

çabalamak yerine sorgulama ve suçlama yoluna giderler Osman, bu a

yenilerini ekler. Oysa Osman’a

onu hiç bir biçimde emindir.

B deb Nihayet öyle de olur. Osman, onun sokaktan kurtulur, eski haline döner. Onun yönlendirmeleriyle, vaktini sokaklarda geçirmek yerine önce evinin

, da küçük bir marangoz atölyesinde

gönüllerini yeniden fetheder. dan ve yeniden okula

çok memnundur

1.Yazar,

bilinçli olarak kendince

M s tercih etmedekiikinci . Romandan örnek vermek

mek ve ;

;Nuri,

maruz kal için; Metin annesi ve

kurtulmak için


. Roman hayat

gibi(s. 174).

söz konusu dâhil eder daha

Bu aileleri ve

sevk eder .

Nihayetinde bu çocuklar b yerleri için sokakta kaderlerine terk edilirler. Yazar,

üzerinde durur. Belki, ailelerinve Mustafa

gibileri na devam edebilir; Zeynep annesiyle daha fazla vakit geçirebilir; Hayri, Nuri, Metin ve Ahmet gibileri

2.Sokak çocuklar, orunmadan uzak,

Bu mekânlardapek çok tehlike mevcuttur

Bunlar, güvensizlik, çaresizlik duygusu, fiziksel ve cinsel istismar

sonuçlar .tehlikeler daha çok linde belirir.

Romanda ikinci dereceden önemli bir karakter olan Hayri,

kapkaç

istemez. O da bu yüzden böyle bir

Hayri’yi sever ve onu sayarlar. Onlar kendileri için tek dost olarak

geçimler Hâlbuki Hayri, mafya

8 Tahir Zorkul

olisin suç çetesini ele . Fakat çoktan

3.Romanda toplumun sokak çocuklar iki kelime ile

izah edilir: “S . Ancak yazar,ir ve kaderi

olmaddillendirir. Bunu bir hale getirir.

kendisini, içinve böylece . Bunun

sonucunda da yalan söylemek k, sigara içmek gibi ir.

em bu kadar iç içe hem bir o kadar da iç

öründüklerinin aksine tertemiz birer kal

fark eder.dir.

temsil eder. O, örnek bir toplumun prototipi

ona nasihatte bulunmaz, onunanlamaya da çabalar. Sonunda onun

güvenini kazan

sohbette,dile getirir:

” (91).

söylemeleri topl


nde durulur. B

öteden beri önerisiyle

büyütür. bu bahçede

okuldan kaçarak“Kaybettin

onun için üzülmemeli.

(s. 170).i söyletmekle

Romanda küçükda sürüklenseler,

kötü yola da seler una en

çocuk olan Osman, daha sonrainden

eski haline döner ve yeniden örnek bir çocuk olur.ile

bu manada önemlidir.

(s. 161).

olarak nitelemesi üzerine , toplumun “Senin

10 Tahir Zorkul

(s. 161).Bunun kendi

gözler önüne serer. “Ben Osman’a gereken

(s. 161).

SonuçNetice itibariyle ir pencere

aralayan , hacimce az olan Sokakta eserine

asla nasihat yollu cümlelere yer vermez; k yerine, ç

. Onlara nasihat etmek,m

. Öyle ki, kabul görseydi ; öyüzünden belge istemeseydi, Osman, yalan söylemeyi, sahte evrak düzenlemeyi ve annesinin yerine bu

K

ve ailelerin toplumun; özellikle de

dil ve edebi kurgusuyla da dikkat çekici niteliktedir.

KAYNAKÇA

Ansiklopedisi, Cilt: I, YKY, 2001.ÇAKMAK GÜLEÇ, Havise; GEÇGEL, Hulusi: Çocuk

, , Ankara 2006.: , Wikipedia Web sitesinden

. 2014., Behçet: , 16.

, 1995.SEVER, Sever: ,

Ankara 2007., Tacettin: , , Kök

Ankara 2006.


, Mustafa Ruhi: , Kök Ankara 2007.

GUNEYDOGUM: , Guneydogum Web

www.guneydogum.org.tr/images/dock/sokak_çocuk.pdf. 2014.YALÇIN, , G Ç ,

Ankara 2008.

12 Tahir Zorkul

DOSTLUK ve KISKANÇLIK KAVRAMLARI

OYUNU*

Yrd.Doç.Dr. Melih ERZENGazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi,

[email protected]

ÖzetMevlâna, zaman ve mekân

. S ostluk vurgusuyla iz Mevlâna ve edebi eserlere mevzu

. Nitekim onun ele alanCumhuriyet dönemi tiyatro yaza

Recep Bilginer'in 1992 isimli iki perdelik oyunu da alan eserlerden biridir.

kurulu olan bu oyunda, eniden yorumlan O

duygusu Esasen, oyunun

, cepheleriylesöylenebilir. oyun,

konu olmak suretiyle .

Recep Bilginer'in Mevlâna;(1992) oyununda

irdelemek ve onun ki yerini örneklendirmektir.

* Bu makale, 15-16 Ekim 2014 tarihlerinde Urumiye'de

Sempozyumu

13


Anahtar Kelimeler: Türk Tiyatrosu, Mevlânâ, Recep Bilginer, Dostluk, K

IN THE POINT OF FRIENDSHIP AND JEALOUSNESS:

AbstractBeing as a Sufi, philosopher and poet Mevlana had made an effect

passed time and place. Mevlana, who emphasized love, kindness and friendship, became the subject of many researches as well as literature. Hence there are many books, which are about his life and ideas. RecepBilginer, who is one of the theater writer of Cumhuriyet age, published a single stage game called Mevlâna ve in 1992. The stage is about Mevlana’s life. Being mainly stated the ithe stage represents a new analysis of Mevlana’s life and his ideas. The stage

jealousness on his muruts. Truly, friendship and jealousness, the subject of the play, can be considered in the Mevlana’s doctrine. In this point of view, the play introduces some aspects of that doctrine. Being a subject of a 20th century play, the play shows Mevlana’s ideas, who lived in 13rd century, is building a lasting thinking world.

The objective of this study is to make clear how RecepBilginer attempted to declare a new point of view to Mevlana’s ideas world by his Mevlâna ve (1992) theater stage.

KeyWords:Turkish Theater, Mevlânâ, Recep Bilginer, Friendship, Jealousness

Celâleddîn-i Rûmî, tasavvuf tarihinin belki de en dikkat çekici (Öngören, 2004: 441-448).

zamanda ünlü bir (Çelebi, 2006: 63-90)

da bu kavramlar çerçevesinde irdgörülmektedir. Bu noktada birçok eserden

olup bu

görülmektedir. Nitekim

14 Melih Erzen

er, 15 .

gazeteci olup Vatan, , , Ekspres, Tasvir gibi birçok olur

(Kurdakul, 1989: 147); a onuTiyatroyu,

ve (Bilginer, 2005: 13) Bilginer'in,

. O, "genellikle,

itlilik meydana Bilginer, "

-erkek konulu

(Ener, 2009: 217).Recep Bilginer'in oyunu,

Oyun, 2 bölümden ve t Oyunun birinci bölümünde

s ,müritlerin s

vlâna ve

MüritlerinAlâeddin’le

öldürmeleri de bu bölümdedir. n iki kez

Müritlerinistemesi


Mesnevi’yi vefat etmesiyle

oyun nihayet bulur.Mevlâna

veziri Muineddin Pervane, Mesnevî'nin yaz

Kuyumcu

Kuralcederek ona mürit olan Alâeddin

Oyunda zaman n net bir ifade olmamakla

1273'te a oyundaki zaman dilimin

1.

in ifade edilmesinde

görmelerine

verilir

Sen önce kendine bir ayna seç.

ötesindeyim." (Bilginer, 2001: 6)

de manevi anlamda

16 Melih Erzen

kemâle

: "Ben bu dostlukla, yenilendim, o eski kendimi yitirdim." (Bilginer, 2001: 9).

büyük vezir

gözler önüne serer:"otururlar.

MEVLÂNA: Dost nerdedir?

MEVLÂNA: Sen körsün, görmüyorsun." (Bilginer, 2001: 25).Mevlâna ile kur

Alâeddin Çelebi ve müritüzere bu

önlemler Alâeddin’i ve müritlerini

Her günöfkelener

gi ve dostluk buna engel olur. Bu öyle bir dostluktur ki neredeyse ilahî vuslatl . Bu dostluk

beklenirken, tam aksine, her ikisi de bu derin dostluk sayesinde birer

lar bir diyalogda birbirlerine :

"


a

" (Bilginer, 2001: 79).

onun ilahî boyutudur. "" (Bilginer, 2001: 7) ifadesi onun bu

itibarla dost,,

Alâeddin ve müritMürit

"

" (Bilginer, 2001: 84).

Alâeddin, sen, " (Bilginer, 2001: 88)

Mevlâna,

. Böylece

"O da ben.

."(Bilginer, 2001: 88-89).

"de, dost gene o dost!" (Bilginer, 2001: 89) diyen

18 Melih Erzen

, dan bir esnaf olan Kuyumcu Selahaddin'dir. Onu dostu ve halifesi olarak ilan eden Mevlâna, müritMüritlerin bu durumdangibi Selahaddin'i de orta

kadar bencil ve kibirli davranan müritetkili olur. Nitekim

müritu etkisini

örneklendirOyunda dost

için planlar yapan müritlere göre

ler "" (Bilginer, 2001: 93) deyince

verilir. Mevlâna, b olan herhangi gütmez. Tam aksine,ona

nin iyi bir dost ol tür:"PAPAZ: Aziz dostum, sen benim kiliseme, ben senin medresene dost evine gelir gibi, MEVLÂNA: Dostun dosta sevgisidir bu." (Bilginer, 2001: 106).

2. Esaretinden Olgunluk DenizineRecep Bilginer'in oyununda ön plana

kavram olan ,"

"


gönül do si, müritler ve Alâeddin’de

Biri,

dir.

tüm

tada öncülük yapar.

resmgören bu , memnuniyetsizliklerini bildirmek suretiyle ileride

haber verir gibidirler:"

Soyumuz sopumuz belli.

" (Bilginer, 2001: 8).

Nitekim de emeyen

gömülür. Onun tekrar eski haline dönmesi isemümkün olur. Esasen Mevl rasmürit Oysa

.

20 Melih Erzen

Alâeddin Çelebi'dir"Eskiden medresede ders veren, cami

" (Bilginer, 2001: 62)Alâeddin

nefretini Nitekim " " (Bilginer, 2001: 63) ifadesi, durumu

Kuyumcu Selahaddin de

Mevlâ -hem de ilmi yönden eksik, - bulm l

öfkelerini bu kez de Selahaddin'e :"

Bu ümmi..(...)

bekleyen köpeklere döndük. Biz mürit miyiz, yoksa köpek mi?

" (Bilginer, 2001: 91).

Ancak Mevlâna'ya gönül veren kimselerden A.Süryanos'un durumu

,leri


ederken

,ile

ilgilidir:"MEVLÂNA:

Beni, benim gibi dünya nimetlerinde gözü olmayan bir

MEVLÂNA:

dostluk.(...)MEVLÂNA:

" (Bilginer, 2001: 79-80).

Alâeddin’in de ölüm haberini alan Mevlâna, Sultan Veled'le k ed

3. en Bir Mevlâna Portresi

d feda Bilhassa Mevlâna ve oyun boyunca

-kendimizi daha iyimser olmaya zorlarsak-

ki uyla

, da fark gözetmeyen hümanist biri çerçevesinde,

22 Melih Erzen

Mesela

söylemesi, onun

yere kapanarak ona defalarca secde etmesi . Oyunda göze batan buna benzer

tertip etmesi, tarihsel

Bilginer'in, un kaleme göstermek istercesine olur olmaz hemen her yerde semâ ettirmesi, Mevlâna'ya durduk yerde bir müzisyen gibi

tSizler, ey

"(Bilginer, 2001: 32) nevinden ifadelerle onu , oldukça

Bilginer'in,ederek -

temsilcisi oyunun birçok sahnesinde a

kibirli; kendisini sevmeyen müritdolu bir zat olarak . Z iradeli, lerin

onlara tamamen kendisine hayran biri o da

"birlikte

hissedilir. Mesela k,

dönmek isteyen müritler ondan af dilerken

"


ems, sizin de efendinizdir.

(...)

yüzlü insanlar görmekten

verdi." (Bilginer, 2001: 49-50).

Alâeddin’le diyalog Ama ben âdemim, o iblis!"

(Bilginer, 2001: 77)

oyunun ciddi veya objektif bir eser olarak dirilmesine tmektedir. Öte yandan oyunda göze

da

yer verilmesi, teknik bir

irdenbire sahneden çekerek müritler ve Alâeddin’iSultan Veled'inmüdahale ederek bilgiler vermesi,

gerçeklik duygusunu zedeler.

Sonuç

24 Melih Erzen

verirken Bilginer'in en çok "dostluk" ve " "

ellikle Alâeddin Çelebi ve mürit k duygusu,

.

meydana get lerin hatalardan ders üstün

Eserinyer tarihsel gerçeklerle

yazar

Kaynaklar, Ankara:

,

Tiyatro Ansiklopedisi

Mevlânâ ve Mevlevîlik

ENER, Aydan (2009).

,

-i Rûmî", , C.29, Ankara: TDV

SCHIMMEL, Annemarie (2004). , 2.

,


Abdülbaki KARABULAK,

Doç. Dr. Zihni MEREY,

Yrd. Doç. Dr. Murat KEÇE,

[email protected]

Özet

saptamak için Karaman -Kepenekçi

- -

uygul

Anahtar Kavramlar: H imi,

26


abstractThe purpose of this study is to investigate the attitudes of

administartion and teachers toward human rights education regarding severaldifferent variables. To determine human rights education attitudes, the two-factor “ Attitude Scale Towards Human Rights Education” developed byKaraman - Kepenekçi (1999) was used. This so-called scale was applied to 195 administrators and teachers working in the city center of Van in theacademic year of 2013-2014. As a result of the application, eitheradministrators or teachers, attitudes towards human rights education werefound out to be positive when the average scores were examined. Anotherpoint in the study is that educators’ attitudes towards human rights education do not show a significant change according to their positions, seniorities, branches, genders and the environment they grow.

KeyWords: Education, Human Rights, Human Rights Education, Teacher, Administrator, Attitude.

insana özgüdür ve bu haklardan

( , Akt:Karaman - Kepenekçi, 2008).

haklar

ir. Bu noktada

(Erbay ve Tuncay, 2010).


tirmek ancak ve ancak

(Karaman - Kepenekçi, 2008:226).

(Erbay ve Tuncay, 2010).nsan haklar bilgisi için, insan haklar e itimi artt r.

Birle mi Milletler Anla mas , örgütün kurulu amaçlar aras nda “herkesin insan haklar na ve temel özgürlüklerine sayg n n geli tirilip güçlendirilmesinde uluslararas i birli ini sa lama” amac n da belirtmi tir. Örgütün kurulu undan üç y l sonra, “Evrensel Bildiri”ilan edilmi tir. Evrensel Bildirge, “tüm insanlar, onur ve haklar yönünden özgür do arlar” demektedir. nsan, salt insan olmas insan nki ilik ve özüne içkin bir de er olan “insan onurunu” ta masnedeniyle insan haklar n n öznesidir. Evrensel bildirgeye yans yan anlay la, insan haklar kendili inden kazan l r ama kendili inden bilinmez ve ö renilmez. Do u tan ve kendili inden kazan lan haklar, ö renilmedikçe yok say l r. nsan haklar ndan ayr dü ünmek, haklar ndan soyutlamak, özünde insan yads makt r. nsan, kendi haklar kadar ba ka insanlar n da haklar bulundu u, onlara da sayggösterme bilincinde olmal d r. nsan haklar e itimi toplumda ya ayan bireylerin birbirlerini ho görmelerini ve uzla malar n sa layacakt r(Üste, 2007)

nsan haklar e itiminin amaçlar , insan haklar yaz lhukukunda ve çe itli uluslararas toplant larda a a daki özellikler s kl kla yinelenmi tir:• nsan haklar e itimi; kar l kl anlay , ho görü, sayg ve dayan ma davran lar n özendirmelidir.• nsan haklar e itimi; bireye hak bilinci kazand rman n yans ra, ba kas n n haklar na sayg göstermesini de ö retmelidir.

28 Abdulbaki Karabulak,Zihni Merey, Murat Keçe

• nsan haklar e itimi; bir insan hakk d r ve sosyal adalet, bar , demokrasi ve geli tirmeyi tam gerçekle tirmenin ön ko uludur.• nsan haklar e itimi; insan haklar n n güvenceye ba lanacave ihlallerin önlenece i sa lam bir temel olu turur (Üste, 2007)

ç

(Kuzgun, 2009). "

denli bir önem ar

Literatür i

Ancak

(Karaman- Kepenekçi, 1999; Karatekin, Merey, Sönmez ve

2012).

– yönetici)

3.Yöntem

,

1-a) Görevlerine,b) Meslektekic)


d) uplarda manidar bir

2-

a) Görevlerine, b) Meslektekic)d)

3- -

-Kepenekçi


3.4.Verilerin Çözümlenmesi ve Analizi

bölgelerine (köy-t

-Testi ve bir boyutlu varyans analizi

Bulgular ve Yorum

Tablo 1.

Mad.

No

1 2 3 4 5

f % f % f % f % f %

1 3,46 28 14 31 16 15 8 64 33 57 292 3,82 13 7 28 14 17 8 57 29 79 413 3,56 25 13 28 14 23 12 48 25 70 364 3,82 14 7 23 12 20 10 65 33 73 375 3,76 12 6 27 14 20 10 71 36 65 336 3,27 17 9 54 28 26 13 50 26 45 237 4,09 10 5 16 8 11 6 66 34 91 478 3,90 14 7 18 9 20 10 60 31 80 419 4,06 11 6 18 9 12 6 68 35 84 4310 3,92 13 7 12 6 26 13 69 35 74 3811 3,81 16 8 16 8 19 10 79 41 64 3312 3,97 13 7 12 6 16 8 79 41 74 3813 3,84 13 7 23 12 20 10 64 33 74 3814 3,90 6 3 19 10 21 11 89 46 59 3015 3,99 4 2 21 11 16 8 83 43 69 3516 3,47 24 12 37 19 12 6 64 33 56 2917 2,39 62 32 64 33 14 7 34 17 19 1018 4,14 4 2 17 9 13 7 72 37 87 4519 4,55 5 3 10 5 6 3 64 32 108 55


20 4,35 4 2 11 6 7 4 63 32 109 5621 4,28 6 3 10 5 9 5 71 36 98 5022 4,35 6 3 7 4 8 4 64 33 109 5623 4,31 9 5 10 5 7 4 52 27 116 60

ortalama puana ((Demokratik yö

konusunda

Tablo 1.-

(t(181)

(181)

Cinsiyet N S sd t p

32 63,78167,993 4,52

181 ,898 .232Erkek 151 67,993 5,71

Kadn 3221,676

1 3,69181 ,241 .576

Erkek 151 21,860 5,36


söylenebilir.Tablo 2

-

Görevi N Orta sd X2 P

Yönetici722380

102,2369,6580,34

2 10,877 .004

Yönetici722380

93,10102,3589,43

2 1,175 .556

Kolmogorov-[D(184)=0,315;p<.01

-

(x2

(x2

ktedir.


Tablo 3.-Wallis Testi

Mesleki N sd X2 P

1-6-11-15

16-20

21-25

ve üzeri

6640392186

81,0189,7497,72

100,74106,2596,25

5 4,568 .471

1-6-11-15

16-20

21-25

ve üzeri

6640392186

94,1998,1893,54

108,1786,1159,42

5 4,523 .477

Kolmogorov-

[D(184)=0,209;p<.01

Kruskal Wallis H testi sonucunda

(x2=4

2


Tablo 4.-Wallis

Yöneticilik N sd X2 P

1-6-

11-16-21-

üzeri

511611121

38,9941,7852,5935,5063,006,00

5 6,880 .230

1-6-

11-16-21-

üzeri

511611121

39,6342,1952,5924,5049,006,00

5 6,252 .282

Kolmogorov-[D(82)=0,355;p<.01 -Wallis H

(x2=6,880;p>.05)

(x2=6,252;p>.05) a dikkate

deneyimli idareciler ile daha az deneyimli


Tablo 5.

Ölçek Seminer/Kursa N U p

Alan Evet 106

7584,3690,71

8520,006531,00 3369,00 .411

Evet 10675

85,8998,23

9104,007367,00 3433,00 .105

l bir

(u=3369,00; p>.05)

bu konuda kurs alan

seminer ya da kurs alma durumuna gör (u=3433,00; p>.05)


ni olabilir birincisi,

cevaplayanlardan kaynaklanan hata (dikkatli okunmadan

Tablo 6.uskal-Wallis Testi

Birimi N sd X2 P

Köy 2131128

1

86,0083,5392,9188,50

3 0,979 .806

Köy 2131128

1

95,8696,5394,8352,00

3 0,699 .873

Kolmogorov-

[D(192)=0,417;p<.01] tespiti sonucunda nonparametrik test tekniklerinden Kruskal-

(x2=0,979;p>.05) t

(x2=0,699;p>.05)

göstermektedir.


5.Sonuç ve Öneriler5.1. Sonuç

Karaman -Kepenekçi (1999), Karatekin, Merey,

.

-Merey-

rda bu durumu desteklemektedir (Karatekin, Merey, (2012)

retmenlerinin yöneticilerden

göstermektedir.

Buna göre g

Karaman -ok

.


kurs v

e

si

Karaman - Kepenekçi (1996) vb.

n

5.2.Öneriler

, insan hak ve özgürlükleri ile ilgili Konferanslar, paneller ve seminerler düzenlenmelidir.

düzenlenmelidir.


insani hale getirilmesi ve insan

Kaynakça

.

ARSLAN, M. Metin (Tarihsiz), ,http://iop-fethiye-08112010.wikispaces.com/file/view/DEMOKRAS%C4%B0+ve+%C4%B0NSAN+HAKLARI.doc

BÜYÜKÖZTÜRK er,ÇAKMAKEbruK l ç, AKGÜN,Özcan Erkan, KARADEN Z rinve DEM REL, Funda (2009).BilimselAra t rmaYöntemleri,Ankara:PegemAkademi.

CLAUDE, Richard Pierre (2006), ,

ÇARIKÇI, Seda ve ER, Kemal O . (2010) Üniversitesi Necatibey

,ss.54-69

- POLAT, Necati (2004), ,

,ERBAY, Ercüment –

,

http://www.taa.gov.tr/dosya/ dergiler/ taad3 /index. html# /194/Tarihi: 22.07.2014

GÖZÜTOK, F. Dilek. (1995).

GÖZÜTOK, F. Dilek. (1993). Okulda Dayak. Ankara, 72 Ofset.


(2011

Bilim, Cilt:36 182-195.KARASAR, Niyazi (1999).BilimselAra rmaYöntemi,

Ankara: NobelYay nlar .KARAMAN - KEPENEKC

,KARAMAN - KEPENEKC

Bilimleri Fakültesi Dergisi,http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/127/882.pdfTarihi: 22.07.2014.

- MEREY, Zihni - SÖNMEZ, Ö. Faruk -

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p. 2193-2207, ANKARA-TURKEY

KINCAL, Remzi Y. (2004), Ankara,

, Ankara

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/507/6168.pdfTarihi: 30.07.2014

ÖNEY, Metin (1998), Türkiye

– – VAROL, S. Rana (2004),

,Bilimleri Dergisi, 4(2) s.353

TOURAINE, Alain (2002), Demokrasi Nedir? (Çev. Olcay KUNAL)

ÜSTE, R. Bahar (2007), nemi , 7 (1), s.295-310.


ROLÜ:

Yrd. Doç. Dr. Burcu TURANNaktiyok

Meslek Yü[email protected]

Özet

Anahtar Kelimeler:Çevre,Stratejik Liderlik,Çevresel Belirsizlik

AbstractThe main purpose of this study is to determine the role of the

perception of environmental uncertainty on strategic leadership attitude. While the perception of environmental uncertainty is being determined; dynamism, heterogeneity, hostility that are sub-concepts of environmental uncertainty and managerial, political, ethic, transformational leaderships that are sub-concepts of strategic leadership have been associated.

In this study, concept of the environment is determined and environmental uncertainty is defined by describing environment. After leadership and its theories have been handled, historical developments and

42


features of strategic leadership are argued and four dimensions of the strategic leadership are clarified. In the research part of the study, survey and analyses are stated which have been applied on the administrators of YYU to determine the relationship between environmental uncertainty and strategic leadership.

Key Words: Environment, Strategic Leadership, Environmental Uncertainty.

belli

erini

ör

vihtiyaç duyar. Çünkü strateji, rakiplerin faaliyetlerini göz önünde bulunduran ve çevrenin analiz edilerek belirlenen uzun dönemli

e belirsiz

Stratejik liderlik, organizasyonu gelecekte en yüksek düzeye

atejik


I-ÇEVRE KAVRAMInde sürdürür. Örgütsel

güçlerdir”1. Bir anlamda ö

2.

sokarlar. Hiçbir örgüt (bütün sistemler gibi) kendine gerekli olan gücü (girdiyi)

3

görülür. Çünkü kençevre içerisinde faaliyet gösteren örgüt faaliyetini sürdürmek için

.

ir anlamda çevresel

1Curcman, The Systems Approach, Dell, New York 1968, 36,2 Robbins Stephen, Organizational Theory: Structure, Design and Aplications, New Jersey 1987, 43.3

44 Burcu Turan

biçimlendirir.

sosyal

gerekir


Kaynak: Hayri Ülgen ve Kadri Mirze, ,44

ALGISI

4.5 :

1-

2- Çevredeki

4

Dokuz Eylül kültesi Dergisi, 4(1), 2003, 79-101.

5 J. Naylor, Management, Pitman Publishing, London 1999, 274-275.

Genel Çevre

çevre

ç çevre

letme

Yönetim Kurulu

Ekonomik

Uluslararas Teknoljik

Sos-Kül .

Siyasi

Uluslararas Hukuksal

Ülkenin Hukuki

Ülkenin Politik

Ülkenin Sosyo - Kül

Ülkenin Teknolojik

Ülkenin Ekonomik

i Sendika lar

Ortaklar

Düzenle . ve denetle.

Kurumlar Finans Pazar

lama

Rekabet

Üretim

Ürün

46 Burcu Turan

3-belirlemede ve tahmin yürütmede yetersizlik,

saptamadaki alg

6.Çevresel belirsizlik örgütlerin çevreyi sürekli inceleyerek

belirlilik durumuna göre daha fazla bilgi elde etmelerini gerektirir. Çevresel belirsizlik

7örgütlerin azaltmaya ça

için bir araç olabilir 8 . Çünkü örgütler belir

getirir

9.

II-

zamanlar 6 Pat H. Dickson, K. Mark Weaver, “Environmental Determinants andIndividual - Level Moderators of Alliance Use”, Academy Management Journal, 4(2), 1997, 405.7Naylor, 95.8 S. A. Zahra ve D.M. Garvis, “International Corporate Entrepreneurship and Firm Performance: The Moderating Effect of International Environmental Hostility”, Journal of Business Venturing, 15, 2000, 474-476.9 T. L. Wheelenve J. D. Hunger, Strategic Management and Business Policy,Twelfth Ed., Prentice Hall Inc., New Jersey 2010, 146.


eklinde ifade 10.

lemektir 11 . Stratejik liderlik, örgütsel

tahmin etmeye dayanan bir liderlik sürecidir.Stratejik liderlik, stratejik

beklenmektedir12:

n stratejik liderlik

10

oktora

2007, 27.11

12 “Is Ethical Leadership and Stratejic Leadership a Dilemma? A Descriptive Survey”, Procedia Social and Behavioral Sciences, 24, 2011, 1381.

48 Burcu Turan

13.Tablo1.Pisapia’

fikirleri etkileyerek, örgütün yönünü

Yönetimsel Yönetimsel uygulamalar, mevcut

Etik Etik uygulamalar, izleyenlerin örgütsel

Politik

Kaynak ve ödül)

Politik uygulamalar, örgütte destek ve

faaliyetlerini kapsar.

Kaynak: Pisapia, J. ve Lin Y.,2011’den

13

i ve


III-Yöneticiler

belirleamaçlarda;.

belirlemek,

sYöneticilerin faaliyet gösterdikleri çevreyi ne ölçüde belirsiz

Yöneticiler

içerisi14

14

http://www.surveysystem.com/sscalc.htm

50 Burcu Turan

verebilecek ve strateji

Dinamik ve belirsiz bir çevrede faaliyet gösteren örgütler için

için bir vizyon, misyon v

15.

oynayarak stratejik birçok fonksiyonu da yerine getirmek z

H1

H2da

15 R. Maghrooi, E. Rolland, “Strategies Leadership: The Art ofBalancing Organizational Mission with Policy, Procedures and External Environment”, Journal of Leadership Studies, 2, 1997, 62-87


BULGULARTablo 2.

F Yüzde (%) F Yüzd

e (%)

Pozisyon

Rektör 1 0,3% Cinsiyet 99 33,8%

Rektör Yrd. 3 1,0% Erkek 19

466,2%

Dekan 10 3,4% 14 5,0%

Dekan Yrd. 24 8,1% 36-45 40 14,2

%

Müdür 31 10,5%

227

80,8%

Müdür Y. 36 12,2%

Kurumdaki Süre

0- 140

48,4%81 27,5

%

.104

35,3% 3- 89 30,8

%

5 1,7% 60 20,8%

S.Plan

Evet 192

66,2%

Yöneticilikteki Toplam Süre

0- 123

42,1%

6- 135

46,2%

34 11,6%

98 33,8%

Statü

1.drc.yön

150

50,8%

S.Yön Evet 39 13,7

%2.drc.yön

145

49,2%24

686,3%

-

yakl

52 Burcu Turan

- -5

- -

Tablo 3.

KENX SS

1 2 3 4 5

F % F % F % F % F %Y.Lider 4,21 ,454 28 0, 13 4,1 196 5,9 176 53, 114 34,P. 3,83 ,518 85 2, 14 4,5 627 19, 175 53, 651 19,D. 3,48 ,575 12 6, 27 13, 464 22, 842 40, 370 17,E.Lider 4,21 ,403 9 0, 61 2,9 197 9,4 102 49, 789 37,Toplam 3,93 ,382 24 2, 62 5,8 148 13, 538 50, 295 27,

zaman)

ve “her


Tablo 4Çevresel Belirsizlik

X SS1 2 3 4 5

F % F % F % F % F %Heterojenlik 3,8391 ,78522 26 1,8 147 9,9 211 14,2 757 51,0 344 23,2Olumsuzluk 2,6476 ,98259 87 9,8 430 48,3 139 15,6 180 20,2 55 6,2Dinamizm 3,5488 ,97796 42 4,7 132 14,8 153 17,2 423 47,5 141 15,8Toplam 3,3452 ,50415 155 4,7 709 21,7 503 15,4 1360 41,6 540 16,5

Tablo 4’te yöneticilerfaaliyet gösterdikleri çevrenin heterojenlik ve dinamizm

olumsuzlu

m”

54 Burcu Turan

Tablo 5.

FAKTÖRLER S1 S2 S3 S4 Ç1 Ç2 Ç3

SL

ÇB

S1.Yönetsel Liderlik 1

S2.Politik Liderlik

,469** 1

S3.Liderlik

,386**

,529** 1

S4. Etik Liderlik

,738**

,386**

,426** 1

Ç1.Heterojenlik ,138*

,395**

,101

,054 1

Ç2.Olumsuzluk-,210**

-,224**

,221**

,015

-,221**

1

Ç3.Dinamizm ,236**

,364**

,096

,132*

,540**

-,384**

1

,796**

,779**

,783**

,775**

,227**

-,051

,264**

1

ÇB.ÇEVRESEL

K

,088 ,295**

,258**

,123*

,725**

,286**

,677**

,256**

1

*p<0,05 ** p<0,01Tablo 5’de

Tabloya göre stratejik

,256

Stratejik liderlik ile çevresel belirsizlik faktörlerinden heterojenlik (,227


stratejik liderlik d

de ifade etmek mümkündür.

,138) ve

-,210)

de z.

-,224) ise olumsuz yönde

Politik liderlikle çe

mümkündür.

56 Burcu Turan

ilgili öne

ise

ndan da önemli ölçüde etkilenen bir liderlik biçimidir.

Tablo 6.Çevresel Belirsizlik Faktörlerinin Stratejik Liderlik ÜzerineEtkisi

Faktörler t t t tHeteroje ,227** 4,0 - - - - ,12 1,8Olumsuz - - - - - - ,06 1,0Dinamiz - - - - ,26

**4, ,22

**3,1

R2 ,052 - ,070 ,083Düzeltil

2,048 - ,067 ,074

F 16,078** .774 22,147* 8,857***p<0,05 **p<0,01

heterojenlik ve

liderlik

Tablo


göstermektedir.

a

inin

etkisinin ( =,227) çevresel heterojenlik faktörüne ( =,264)oranla daha

belirsizlik faktörlerinin birarada

heterojenlikfaktörünün stratejik lid

=-0,0121 ve p>0,05) ve olumsuzluk faktörünün( =,001ve p>0,05) etkisi

dinamizm faktörünün ( =0,223 ve p<0,05) etkisi ise pozitif

=,223).Korelasyon analizindeki verilerle birlikte regresyon analizi

söylenebilir

58 Burcu Turan

Sonuç

yönelik bilgi toplama, analiz etme, seçim yapma, karar ve uygulama

çevresini do

Üniversitesi'nde idari görevde bulunan akademik personel üzerinde

sonucunda dört boyut elde edilmi tir. Bu boyutlar

Çevresel belirsizliktir. Bu

boyutlar isehet

toplama, analiz etme, seçim yapma, karar ve uygulama faaliyetlerini

ifade etmektedir.


. Buna göre; stratejik liderlik ile çevresel

Stratejik liderlik ile çevresel belirsizlik faktörlerinden

eyi daha dinamik ve

iderlerin çevrelerine uyum

atejik liderlik özelliklerini daha fazla olarak kullanmak isteyebilir.

amaçlayan stratejik liderlik boyutu ve daha geleneksel bir liderlik fazla

60 Burcu Turan

li

evresel belirsizlik

azaltabilir.

Kaynakça

Curcman, The Systems Approach, Dell, New York 1968.Dickson, Pat H.,Weaver K. Mark, “Environmental

Determinants and Individual - Level Moderators of Alliance Use”, Academy Management Journal, 4(2), 1997.

Lisans

2013.Maghrooi, R., Rolland, E., “Strategies Leadership: The Art

ofBalancing Organizational Mission with Policy, Procedures and External Environment”, Journal of Leadership Studies, 2, 1997, 62-87

Etkisi”, i, 4(1), 2003, 79-101.

Naylor, J., Management, Pitman Publishing, London 1999, 274-275.

http://www.surveysystem.com/sscalc.htm


Pisapia, J. ve Lin Y.,2011.

Stephen, Robbins, Organizational Theory: Structure, Design and Aplications, New Jersey 1987.

Tutar, Hasan – “Is Ethical Leadership and Stratejic Leadership a Dilemma? A Descriptive Survey”, Procedia Social and Behavioral Sciences, 24,2011, 1381.

Ülgen, Hayri ve Mirze, Kadri, ,

Wheelen, T. L. ve Hunger, J. D., Strategic Management and Business Policy, Twelfth Ed., Prentice Hall Inc., New Jersey 2010.

Zahra,S. A. veGarvis, D.M., “International Corporate Entrepreneurship and Firm Performance: The Moderating Effect of International Environmental Hostility”, Journal of Business Venturing, 15, 2000, 474-476.

62 Burcu Turan

THE IMPORTANCE OF INNOVATION IN TERMS OF

Yrd. Doç

Dr.

Özet

hem de daha önce

-

Anahtar Kelimeler: Örgüt, Yenilik, Örgütsel Yenilik, Örgüt Kültürü

AbstractInnovation is associated with performing some changes in the

conduct of the current way of business, as well as creating, adopting and implementing unknown new ways and methods within business perspective. These mentioned factors of innovation in business are related with both the employees and the general the trend of the organization. Although, this topic has been discussed in “operational” literature basically from a profitability perspective, the studies that are taking into account the “ human” dimension are limited. Undoubtedly the main actors of innovation philosophy and practices are employees and management. Therefore, in this study, the concept of innovation has been approached via psycho-social perspective.

63


Within this framework, the importance of innovation in terms of organization is emphasized and the concept of organizational innovation is discussed in detail.

Keywords: Organization, Innovation, Organizational Innovation, Organizational Culture

Jel Classification: Firm Objectives, Organization, and Behavior: Other

Bilgiye bilgiye, enformasyona ve yüksek

ol

mümkün olmakverebilecek yenilikler

r(Durna,2002: 35).

1.

benimsenmesinde ve

dilmelidir (Rogers, 1995: 372).

Bir örgüt içerisinde her zaman çözüm aranacak problemlerle

getirilen çözümler “yenilik” olarak ifade edilmektedir. O nedenle,

64 Ayşe Gözde Koyuncu,Barış Koyuncu

örgüt ve yenilik ara

Kimberly (1986), yenilik ve örgüt arassürmektedir. Bunlar;

a-b-c-

d-e- Kendisi bir yenilik olarak örgüt

perspektifinden ise bu soru “ Belli bir yenilik, örgüt içinde bunu

(Kimberly vd., 1990: 164).

sadece araç görevi üstlenmemekte bizatihi sorunun çözümü olarak kabul edilmektedir (Kimberly vd., 1990: 165-166).

ki insan


2

bi

dan bireylerdir. Bu yönüyle

çevrelerine dikkatlice bakmak, sorular sormak ve dinlemek

liderler ve karar vericiler,(change agents) ile

süreçte önemli bir belirleyicidir (King, 1990: 28).

-n yönü ve gücü, bireylerin karar

bürokratik veya organik bir sisteme sahip olan bir örgütün yenilik


merkeziyetçilik, bürokratiklnedenle özel sektörde bulunan bir örgütün, kamu sektöründe bulunan

görülmektedir. Bunlar, örgütün üyelerinin özellikleri ya da , örgütün özellikleri ve ekstra örgütsel faktörler olarak

Örgütün özel

ve kültürü olarak ifade edilmektedir (King, 1990: 31-36). Örgüt ve

üzerind

oktada “ortak

(Pearce and Ensley, 2004: 260-261).

olarak görülmektedir. Özetlenecek olursa, örgütsel

(Uzkurt, 2008: 117-118):1-


2-tekno

3-yönetim,

4-

5- , örgütsel

6-7-

8-9-

10-proaktivite ve çevresel faktörler.

Elbette ki tyenilik i

iklimi gibi ka

3.,

çözmek için yeni f

çekmektedirler(Lam, 2006:116).


nelik üçüncü teori ise, örgütsel

Örgütsel yenilik ile ilgili olarak ortaya konulan ilk model

Stratejik liderlik ise bu noktada örgütün yapmak istedikleri ile

ek olar

(Nyström, 1990: 144-145).

(innovativeness me süreci

kategorik ve

görülmektedir

küBuna göre, ‘rol kültürü’ klasik bürokratik örgüt tipinin özelliklerini

yönetilmesidir. Özellikle büyük örgütlerde örgüt üyelerinin otoriteyle

sürecini engelleyebilmektedir. ‘Birey kültüründe’ ise bireylerin


öneml

-134).

rleri kapsar (Uzkurt, 2008: 131).

Christiansen (1997), örgüte hâkim olan kültürün özelliklerine

sergileyeceklerinden söz eder. Yazara göre üyeler yeniliklere direnç gösterebilecekleri gibi samimiyetle destekleyebilirler. Yönetim,

“teknik”

ise bu sürecin

King ve Anderson, 1995:2 den aktaran Uzkurt 2008, 92). Bu

örgütsel yenilik gelmelidir. Bu ürün, süreç, ya da

örgütt

örgütün bütünü grubu)


bütünü, bir bölümü ya da genel olarak toplum için bir fayda herkes için

Uzkurt (2008) yeniliklerin örgüt içerisinde benimsenmesinin

y

Burns ve Stalker (1979), yenilikçi örgütleri iki ideal tip

kurulu olan “mekanik (mechanistic)” örgütler ile daha esnek bir organik

zel bir rol

simgelemektedir. Tidd vd. (2005, 469) böylesi örgütlerin hem

dikkat çekmektedir.Alan

prosedürler


“yönetilebilirlik

a inanmak, yönetsel bir zaafa yol açabilecek ciddi bir

otoritesini a97-98).

l yenilik için

iderlerin

rol üstlenirken, fikir

-141).

d


edbirlerden biri de,

yeteneklerine güven düzeyi olara

SonuçYenilik, bilgi temelli bir süreç olmakla birlikte bu bilgilerin

timi ve iletimi için gerek

umsal projelerden

görülmektedir.

çaba sarf etmeye yöneltecek bi

destekleyen güçlü bir örgüt iklimi zorunlu hale gelmektedir. Bu

KaynakçaBASIM, N.H., KORKMAZYÜREK, H. ve TOKAT, O.A.

(2008Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi -130.BURNS, T. and STALKER, G.M.(1979), “The Management

of Innovation”, Tavistock Publications, Bristol.


CHRISTIANSEN, J.A.(1997), “ Learning to Improve Innovation Performance: The Role of The General Manager”, Doctoral Dissertation, INSEAD.

DURNA, U. (2002), Yenilik Yönetimi, Ankara.

DRUCKER, P. (2002), “The Dicipline of Innovation”, The Innovative Enterprise August 2002, pp.95-102.

FAIRTLOUGH, G. (1994), “Innovation and Organisation”, The Handbook of Industrial Innovation Edited By Dodgson Mark and Rothwell Roy, Edward Elgar Publishing, England.

S.(2010),

HANDY, C.B. (1985), “Understanding Organizations”, (4.th ed.), New York, USA: Facts on File Publications.

KIMBERLY, J.R. (1986), “ The Organizational Context of Technological Innovation. In D.D. Davis (Ed), Managing Technological Innovation, San Francisco: Jossey-Bass, pp.23-43.

KIMBERLY, J.R., RENSHAW, L.R., SCHWARTZ, J.S., HILLMAN, A.L., PAULY, M.V. and TERPLENSKY, J.D. (1990), “Rethinking Organizational Innovation”, Innovation and Creativity At Work: Psychological and Organizational Strategies, Edt. Westand Farr, John Wiley& Sons Ltd., New York, USA, pp,163-178.

KING, N. (1990). Innovation at work: the research literature. Innovation and Creativity at Work: Psychological and Organizational Strategies. M. A. West and J. L. Farr. Chichester, John Wiley & Sons Ltd.

KING, N. ve ANDERSON, N.(1995), “Innovation and Change in Organizations”, London & New York Routledge.

Kuramsal ve Uygula

LAM, A. (2006), “Organizational Innovation”, The Oxford Handbook of Innovation, Edited By Jan Fagerberg, David C. Mowery and FRichard R. Nelson, Oxford University Press, pp.116-147, New York.

MOHR, L. B. 1969. “Determinants of Innovation in Organizations”. The American Political Science Review, 63(1), 111-126.


NYSTRÖM, H.(1990), “Organizational Innovation”, Innovation and Creativity At Work: Psychological and Organizational Strategies, Edt. West and Farr, John Wiley& Sons Ltd., New York, USA, pp,143-161.

OSLO KILAVUZU, (2005), “Yenilik Verilerinin OECD&EUROSTAT

ROGERS, E.M.(1995), “Diffusion of Innovations”,(4th ed.) A Division of Macmillan Publishing Co., Inc, United States of America.

PEARCE, C.L. and ENSLEY, M.D. (2004), “ A Reciprocal and Longitudinal Investigation of the Innovation Process: The Central Role of Shared Vision In Product and Process Innovation Teams (PPITs)”, Journal of Organisational Behavior 25, 259-278.

TIDD, J., BESSANT, J. and K. (2005), “Managing Innovation: Integrating Technological, Market and Organizational Change, Wiley.

TROTT, P.(2002), “Innovation Management and New Product Development”, (2nd ed.), Prentice Hall, Pearson Education.

UZKURT, C.(2008), Olarak Yenilik Yönetimi Ve Yenilikçi Örgüt Kültürü, Beta

WEST, M.A.(1990), “ The Social Psychology of Innovation In Groups”, Organizational Strategies, Edt. West and Farr, John Wiley& Sons Ltd., New York, USA.

WEST, M.A. and FARR, J.L.(1990), “ Innovation at Work”, ity At Work: Psychological and

Organizational Strategies, Edt. West and Farr, John Wiley& Sons Ltd., New York, USA.

WILSON, D.C. (1992), “A Strategy of Change: Concepts and Controversies in the Management of Change”, London, Routledge.

H.O.(2007

7(1)2007:133-152.


TWO DRIVING FORCE OF ECONOMIC GLOBALIZATION: MULTINATIONAL COMPANIES AND INTERNATIONAL

ECONOMIC INSTITUTIONS

Dr. Zafer [email protected]

Özet

okuluslu firmalar

k ile

icaret Örgütünün ,

edilmektedir.Anahtar kelimeler:

Ekonomik

SummaryGlobalization basically emphasizes economic integration as well

as political and cultural dimensions. International organizations and multinational corporations play critical role in the economic globalization. The international institutions are working to create a homogeneous market onglobal scale. However multinational firms are spread their activities such as investment, production, sales in the entire sphere. Western origins of two powers are creating doubts about globalization is a process which is aiming protect western benefits. It is alleged global economy has been structured by

76


D7 using WB, IMF and WTO for facilitating multinational firms’ bussiness not for fair market mechanism.

Key words: Economic Globalization, International Economic Institutions, Multinational Companies

1.

yeni

tescillenen neo-

sürülmektedir.

hareketleri gibi ekonomik nitelikli

2.

bmaktad (Bayar, 2008:25)

U-liberal

bi birçok


ninOysa b söylemi

dirsöylenebilir, bunlardan birincisini dünya 1490’larda, ikincisini de

(Oran, 2000:9) Birinci

y

Feodal beyliklerin yerini daha büyük ölçekli bir siyasal birime, kent-devletlerinin ve feodal beyliklerinpazar gerektirmektedir. Yeni siyasal birim, ülke üzerinde tek tip

sömürgeciliktir. Sömürgecilik, Avrupa’da 16-

sonucudur. (Sander, 1999:201-207)

en büyük sömürgeci devletler olmur

üretim, zaten uzun süredir yetersiz h

Bu zorunluluk nedeniyle, sömürgecilik emperyalizm biçimine

r ve üretimin örgütlenmesindeki büyük

zenginlik kaynalerdir.

78 Zafer Sezgin

sektörünün temsilcileridir. (Tofler, 1996:43-44)da modermite-postmodernite

Modernite söylemleri feodalizifade eden

toplum, sanayi ekonomilerinin

-

anlam krizin

,

or, 1995:12-15)gündemi ulus

devletin konumudur.

devletin bu merkezi konumunda ikinci dalga önemli

-sürecin ulus- dön

(Cebeci, 2008:24) Ulus devletin süreçtenetkile eraber

ekonomik küreselle enin ulus devlete etkileri ekonomi boyutunda irdelenecektir.

hareketlerinin önündeki eskiden kalma tüm engellerin -


- ortadan kalkma

de imalarla, vaatlerle mal ve sermaye hareketleri önündeki engellerin

sermayarayan ideolojik bir

ikincisi,bir dünya

minimal devletsüreklilik arz eden

evresidir. (Bulut, 2003:182) post-

-

sonucund -gel

tmektedir. -s : Amerika’da Ronald Reagan,

--

l

(Rodrik, 2000:18) Kamu

ve.

-ve hedeflerini söyleminden tespit etmek mümkündür. Neo-liberal söylemde, biri ekonomik biri de siyas

80 Zafer Sezgin

Demokrasi

, ulus-.

(Çolak, 2003), b

, ddevletlerin küçülmesi;

(Kongar, 2002) Neo-liberalizmin

-

-

–toplum–birey endirilmesi, ulus devlet

da dikkate almakla birlikte, e vurgu yapar. (Bulut, 2003:183)

3.


2007:50)E

sanayicileri, üretimin örgüPost-

(Somel, 2001):, i

irket örgütlenmelerinde merkezi karar alma ve

edilmektedir, i, seri üretim kitlesel tüketim

Öte yandan,

(Strange, 2000:62)törlerde sanayiciler,

(Caves, 2000:146) nan bu tedbirlerdir.

Elektronikteki

82 Zafer Sezgin

gerektirmektedir.

örgütlenmelerinin ya

kürese

1985-(Aslan, 1995:69)

birincil metalarda ve tabii kaynGünümüzde daha çok hizmet sektöründe ve teknoloji-

yapmak mecburiyetindedirler.


-sermaye hareketlerinin -

kuru ve s

ve faiz liberalizasyonu (içsel) ve sermaye hareketleri liberalizasyonu

2007:126-127) -klasik

2002:36-37) Sermaye hareketlerinin

ülkeye girece

-96)

çe

84 Zafer Sezgin

beklentisi kadar prim eklenmesi suretiyle belirlenir. (

u, 2003:143)

4.

Dünya Ticaret Örgütü, G- -Pasifik Ekonomik -O ECD-, Kuzey

-NAFTA- vb.) ve ulusüstü küresel

-Govermental Organization (NGO ya da Sivil )’

44 ülkenin delegeleri Bretton Woods'ta bir araya gelerek bir konferans

küresel ekonomi için yeni bir çerçeve-

- r. Temel öneri, sabit d r

ve küresel ekonomiyi yönetecek veya

r. (Ellwood, 2002:26-27) Bunlardan üçü önemle üzerinde

Ul -International Monetary Fund)


i ülkeleri içinden (Stiglitz, 2001:11)

ka

H i piyasalara ihtiyaç duyan ABD

(Ellwood, 2002:31) 1950'lerden sonra Avrupa toparlanmaya

GATT küresel düzeyde ticareti yönetecek bir kurallar dizisi

-

özellikle gümrük verg

olan Mara OECD'nin IMF veya GATT

86 Zafer Sezgin

ve bu Birden fazla

ülkede gelir getirici aktiflere sahip olan ya da kontrol eden firmalar 2000:167)

%20-2002:37) Çokuluslu firmalar pek çok ülkenin mali gücünden çok daha

iptir. (Aktan ve Vural, 2013:17) DBu güç gittikçe

ortaya

’ye

ket -

-k

-2) tepe yöneticilerin merkezden

-

-olumsuz etkilerini


2013:229)

Fortune ve önemli bilgiler içermektedir. Bunlardan

ar olarak dört kriterin (Ercan, 2013) Bunlardan Fortune listesi

yeralan Shell 481,7 milyar USD cirosuyla sadece 20geçilmektedir. milli geliriyle listeye ancak 9. s ebiliyor, Pakistan 225 milyar USD geliriyle 12 ve Ukrayna 176 milyar USD ile 15. slisteye girebilmektedir. Arjantin 475 milyar USD milli geliri ileShell’den küçük bir e e 76,8 milyon nüfusu ve 550 milyar USD geliriyle ancak iki adet Toyota etmektedir. 237,6 milyon

ekonomisi Endonzya 878 milyar USD milli geliriyle iki adet Wal-Mart etmemekte Türkiye’nin en

ciro (Fortune, 2013) lk 500 firma toplam olarak Global 500’e ancak 7.

ebiliyor, Shell’in %71, BP’nin %88’ineWolkswagn’in ise sadece e. Türkiyee en büyük 17. ek

e çokul

Vitali vd (2011)

%40’ Deutsche Bank,

ve bu gücün küçük bir grubun elinde

88 Zafer Sezgin

5. Sonuç

su kürenin pekçok yerinden ve pekçok kesimden

Muhalif

temelinde, neoklasik iktisat teorisinin dünya ticareti önündeki

Bu

Sermayenin giderek büyüyen

Siyasal boyutta

- simler üzerinde

ve demokrasi önünde herhangi bir engel olarak görülmemektedir. Bir zamanlar hem üretim hem de

ereksinme duyGüçlü merkez sermaye, teknoloji-geçildikçe, ürünün teknoloji-

em de

sermaye finans sermayesidir. Merkezden çevreye akan sermaye, bu

örmeye


ülkelerin ve etk

e

, dünya

-özellikle enerji-

en büyü

köklü ve büyük pekçok devletin ancak bir kaç firma kadar ekonomik yen

Son olarak da Vitali vd çokuluslu

, ilk 50 ortak ise toplam kontrolün

Bank, Merll Lynch, UBS gibi finansal devlerdediyorlar.

90 Zafer Sezgin

end

dahi bu iradeye

Kaynakça

, (5)7:35-52

“ ”, canaktan.org08.01.2014

“”,

canaktan.orgAmin,

Sermayenin Vergilendirilmesi: Tobin Vergisi”, Maliye Dergisi, (153):123-141.

,(37)2: 61-82.

Bilimler Enstitüsü Dergisi, (3)4:88-99.

Dergisi, (32):25-34.Bulut, Nihat (2003).

mu?", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (52)2:173-197.


Caves, Richard E. (2000). “The Multinational Enterprise as an Economic Organization” 145-155. International Political Economy, Perspectives On Global Power And Wealth içinde, ed. Jeffry A.Frieden ve David A.Lake, Routledge:London

-, (71):23-

39.

Mülkiye Dergisi, (25)229:163-184.

Rolü ve Acil Eylem Pla tiskweb.com 14.06.2013 Ankara

Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (56)1:74-103.Demirel, Demokaan (2006). "Küresel Eksende Devletin

, , (60):105-128.

Tercihleri”, Fakültesi Dergisi, (4)8:38-61.

,Erciyes Üniversitesi SBE Dergisi, (31)2:85-111.

Fieldhouse, David (2000). "“A New Imperial System”? The Role of the Multinational Corporations Reconsidered." 167-179. International Political Economy, Perspectives On Global Power And Wealth içinde, ed. Jeffry A.Frieden ve David A.Lake, Routledge:London

Fortune (2013), En Büyük 500 TürkiyeFortune (2013), Global 500 2012Godinez, Miguel Angel Jimenez (1999). “

Yeni Bir Olgu Mu?” Sosyal Demokrat , 12:59.

IMF (2013), World Economic Outlook October 2013Jarblad, Andreas (2003). "The Global Political Economy of

Transnational Corporations: A Theory of Asymmetric Interdependence." Lulea University of Technology

92 Zafer Sezgin

, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (11)1: 224-249.

Kongar, Emre (2002). “ kromilliyetçilik ”, kongar.org

21.02.2013

Modernlik”, , (18):9-25

K ",Bilimler Dergisi, 2011(2): 91-98.

Olan Ülkeler”, Çev. Sultan Gül, Sabah

Ankara

, (4)2:141-156.Shaikh, Anwar (2007). "Globalization and The Myth of Free

Trade." 50-68. Globalization and the Myths of Free Trade: History, Theory and Empirical Evidence içinde ed. Anwar Shaikh, Routledge:London

Mülkiye Dergisi, (25)229:185-200.

, (18):141-150.

Doktor”, (Eylül)Strange, Susan (2000). “States, Firms, and Diplomacy” 60-

67. International Political Economy, Perspectives On Global Power And Wealth içinde, ed. Jeffry A.Frieden ve David A.Lake, Routledge:London

n, Stradigma, (12)

, Cumhuriyet Üniversitesi , 3(2):33-47

, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4)3: 198-226.


Tarzi, Shah M. (2000). “Third World Governments and Multinational Corporations:Dynamics of Host’s Bargaining Power” 156-166. International Political Economy, Perspectives On Global Power And Wealth içinde, ed. Jeffry A.Frieden ve David A.Lake, Routledge:London

CanbilenT

Vitali, Stefania ve James B. Glattfelder ve Stefano Battiston (2011). "The Network of Global Corporate Control", PloS ONE(6)10:1-5

rin , -

, (6)1-2: 22-72

,(12):79-86.

94 Zafer Sezgin

YLI)

Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ

[email protected]

Özetinden birisi olan adâlet ilkesine göre

insan hürdür ve kendi fiill

zulüm olurdu. Hâlbuki Allah âdildir, kull

çirkin bir fiili seçmesi de söz konusu degildir.fiilin sebep

Anahtar kelimeler: Mu’tezile, insan fiilleri, irâde, Tevlîd.

AbstractAccording to justice principle, one of the five main principles of

Mu’tazilah, Human beings are free and behaves as they wanted. People have free will and they make their acts by that will.People are endowed with a power for doing or not doing something.If human being didn’t have free will to act anything, he wouldn’t be responsible for his acts that he has performed in the World. But as people were given free will by Allah, human being will be responsible in the judgement day for their acts they have performed in the world. According to Mu’tazilah,mubasher(direct) is a name of the acts that are done by human beings directly and mutewelled(indirect) is a name of theother acts that are caused by mubasher. In this article I’ll be examining the differences between the indirect (mubasher) and direct (mutewelled) actsin Mu’tazilahthought.

Key Words:Mu’tazilah, human acts, will, at-Tawlid.

95


Fikridönemi ve bu dönemi

Dinler ile

fiillerin1 el ilkelerini

üzerine oturtarak ana ilkedüzenleyen Kelam ilmi bu

2

Mu’tezile’in insan fiillerindeki

Mu’tezile’de insan fiilinin

nitelemyöneliktir. Mutezile içinde ilk

olan an)fiiller konusudur.3

1el- Tarihu'l-Cehmiyye ve'l-Mu'tezile, Kahire 1331/1913, s. 52.2 Bkz., el- Tarihu'l-Cehmiyye ve'l-Mu'tezile, s. 52-53; Cevad Ali, Tarihu'l-Arab Kable'l- Beyrut 1970, II,39; Emin, Osman, Dirasatu’l-Felsefiyye, Kahire, 1974, s. 39 ; Bedevî, Abdurrahman, et-Turasu’l-Yunani fi Hadarati'l- Kahire, 1965, s. 191.3 Bkz. -Huseyn, el- -Adl ve’t-Tevhid,1382/1962, IX, 11vd.

96 Vecihi Sönmez

4

D illet (neden)

5Mu’tezile’nin

6

ilki, muhalif

sorum

7

1. MÜ1.1. lam

8

9

4 el-Muhît bi’t-Teklif,5 Kâdî A. Cebbar, el-Mu IX, 14.6en- trc. Osman Tunç,

7 ,2003, s. 53 -628 et-Ta’rifat, Lübnan 1990, s. 61. 9 Cürcani, Ta’rifat, s. 61.


10 Tevellüd, bir fiilin, fâilinden,

meydana gelen elem gibi hususlar mütevelled fiillere örnektir.kinciye ise bu

Mutezile’ye göre irâde ilk fiil, murad edilen ikinci fiil, mütevelled fiil 11

1.2.Tevlîd teorisini anlayabilmek için bu dönem âlimlerinin sebep

12

13 denilmekte

edicisi ol14

Müceb

15

urt

10 Cürcani, Ta’rifat, s. 61. 11 - Kitabu Makalâti'l- -Musallin, Beyrut 1990, II, 91;Çelebi,

2002, s. 283; Subhi, Ahmed Mahmud, -Kelâm, Beyrut 1985, I, 201.12 Lisanu’l-Arab, Beyrut trs., I, 458-459.13 Lisanu’l-Arab, XI, 471.14 el- , IX, 13.15 Kâdî Abdulcebbar, el- , IX, 14.

98 Vecihi Sönmez

müsebbepler a

16

17

göre müsebbebin vukuu delil olma hususunda yeterlidir.”18

Bu ifade edilen 19 bun

kendi güç ve kudreti dâhilinde olmayan bir fiili yaratmaya takati 20 u’tezile’nin insan

hâkimiyeti21 Bütün bu

(yorumlar) Mu’tezile’nin ilahi zâta ait mutlak tenzih ilkesini 22 Zira onlar fikri disiplinlerini bunun

serahaten Kur’an’da, “Kim güzel bir lehine, kim de kötülük yaparsa kendi aleyhinedir”23 buyu

kendisine dönmektedir.

16 Kadi Abdulcebbar, el- , VII, 19417en-Nisâbûrî, Ebu Said Abdurrahmân (el- - el-Usûli'd-Din, -Kütübi's-Sakafiye, Beyrut 1987, s. 56 ; Fi’t-Tevhid, Beyrut 1990, s.197.18 K. Abdulcebbar, el- IX, 38.19 K. Abdulcebbar, el- IX, 42.20 en-Nisaburi, Fi’t-Tevhid, s. 58; bkz., Emin, Osman, Dirasatu’l-Felsefiyye,s. 39.21 Emin, Ahmed, Duha'l- -Kitabi'l-Arabi, Beyrut 1998, III, s. 56.22 m, Semih, Felsefetu'l Kuder fi'l Fikri'l-Mu'tezile, Beyrut 1985, s. 144.23el- Kitabu'l-Esas, Beyrut 1991, s. 106; Fussilet, 41/ 46.


1.3.

a-sahibi olmayan bir failden tevellüd eden fiiller.

b-) Hayat sahibi insanlardan tevellüd eden fiiller.

24

fiiller r.25

26

Mu’tezile hareket eden ve onu hare(muharrik)

fâilinin Allah (cc) kabul ederler. Çünkü onlara göre bu fiil, ‘tek bir hareket’ olarak hareket ettirici

27 Tevellüdü kabul edenler ise, bu

r.28

biler

1- Ebu’l-Huzeyl el-Allaf (öl. 235/849) ve Ebu Ali el-

ildir. -bilerek)

2-nin kendi kölesine

vurdufark etmesidir.29

“Bazen mütevelled fiillerin sebebinin fâiline izafe

azen de bu ikinci fiilin çirkin bir

24Zühdi Carullah, el-Mu’tezile, Beyrut 1990, s. 102.25 Z.Carullah, el-Mu’tezile, s.102.26 Z.Carullah, el-Mu’tezile, s.10227 Makâlat, I, 94.28 Makâlat, I, 94;

29 Makâlat, I, 94.

100 Vecihi Sönmez

Bu yüzden bu tür fiiller fâili olmayan fiiller kategorisinde 30

sebep-

olup-

r.31

Kâdî Abdulcebbar da bu tür fiilleri, ona sebep olan insana

32

33

için söz

olmaz.”34

ebbar, bir fiile sebep olan kimsenin

fiilin “gerç r.

irâden

mütevelledin, sehven ve hata yoluyla meydana gelen bir fiil oldu35

30 Bkz., Z. Carullah, el-Mu’tezile, -Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, Beyrut, 1421/2001, I, 77.31 M. Ummara, el- - Beyrut 1996, s. 162.32 Kâdî A. Cebbar, el- XII, 474; Subhi, -Kelâm, I, 202-203.33 Kâdî A. Cebbar, el- XII, 467-473.34 Kâdî A. Cebbar, el- XII, 366.35 el- I, 98.


36

leri fâile ilintilemede,

-

(

bu fiilin fâi37

Mu’tezile sebepler konusunda, Sebep, müsebbebin idir? s

1-Tevellüdü kabumüsebbeblerinin mucibidir.

2-Cübbai ise: sebebin, müsebbeb için mücip (gerekli)

38

Öte yandan Mu’tezile Mütevelled fiillerin sebep ve esbaptan

39

Buna göre, sebepler, müsebbeplerle berabermidir öncemidir? Tevellüdü kabul edenler: Sebepler, müsebbeplerine öncelikli

40

36 Makalat, I, 98: bkz., M. Ammara, el-Mu’tezile, s. 162.37 Bkz,. Subhi, -Kelam, I, 202; M. Ammara, el-Mu’tezile, s. 162.38 Makalat, II, 97.39 Makalat, II, 95.40 Makalat, II, 97; bkz., Emin, Osman, Dirasatu’l-Felsefiyye, s. 39.

102 Vecihi Sönmez

elikli olan fiiller

41

üzden bir zarar gelirse,

.42

Hülasa bütün bu ifade edilen ihtilaflar çerçevesinde ciddi

hassas

.

1.4.

kisi

43

Mü

44

l- 45

-Mu’temir’in -Ferd, Ebu’l-Huzeyl-el-Allaf (öl. 235/849), Ebu Ali

el- -da içinveren failin fiilidir.

-çok meselenin dini ve ahlâki yönleriyle ilgileniyordu. Ebu’l-Huzeyl

41 Makalat, II, 97.42 Makalat, II, 95.43 Bkz., Göls. 155.44 Makalat, m, Semih, Felsefetu'l Kader fi'l Fikri'l-Mu'tezile, s. 25445 Tabakatu’l-Mu’tezile, thk. Suzana D. Wilzer, Daru’l-Muntaz


ise Basra’da bu problemlerin felsefi ön

46

r ‘tevellüd’ yahut “el-fiil el-Mütevell

ifade edilir.”47

-Mu’temir, “Bizden tevellüdfiilimizdir” a

48

, mütevelled incelenmesinde derin anlamlaragir

49

, mesine ,50

çok durur. Ebu’l Huzeyl’in 51

dan 52

-Mu’temir insan fiilinin irâdeyi geremütevelled fiilde ise böyle bir irâde ol

t edilerek, 53 Buna örnek

46 Makâlat, II, 86; Bkz., M. W. Watt, (Çev. -94

47 Makâlat, II, 97; Watt, s. 9448 Makâlat, II, 83.49 Makâlat, II, 83.50 Makâlat, II, 84.51 Watt, 94-9552 Z. Carullah, el-Mutezile,Ahmed b. Hazm ez-Zahirî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, Beyrut 1406/1986, III, 5653 Makâlat, II, 83; Bkz., Subhi, -Kelam, I, 268

104 Vecihi Sönmez

-

54

-

gitmesi gib55

-56

edir. Meydana gelen fiil

yaralama veya ölüm fiili yapana aittir. Çünkü bu fiillerin sebebi

fiilleridir. Ebu’l-

sahitevellüd eden hususun keyfiyetini biliyorsa bu onun fiilidir.57

n fiillerin tümü -Huzeyl, birisi hedefini

öldürse, bu ölüm fiili gerçek anlamda oku a

54 Bkz., Subhi, -Kelam, I, 268.55 Bkz., Z. Carullah, el-Mutezile, s. 102.56 - Hemedânî, Tabakâtu’l- Mu’tezile,

-46; Müt - Kur’an, (thk. Adnan Zerzûr), Kahire 1929, I, 44-45.57 Makalat, II, 88.


58

. Seyyar en-Nazzam (öl.

konusu olmbir fiili yoktur. Ona göre, insan fiilleri tek bir cinstir ve tümü bir

hareket

59

n-

60

alimlerin ütevellid

61

. Mesela, t62

-Sülemi (öl. 228/842)'ye göre63 insan nefsinde hareket ve sükunu meydana

endisinde ancak irâde, ilim, kerahet, nazar, temsil 64

58 Z. Carullah, el-Mu'tezile, s. 102-103.59 Makalat, Felsefetu'l Kader, s. 253.60 Makalat, II, 88-89.61 Bedevî, Mezahib, s. 196 Usûlid-Din, el-Milel,I, 8162 Z. Carullah, el-Mu’tezile, s.103.63 Tabakatu’l-Mu’tezile, Makalat, II, 88.64 Makalat, II, 89.

106 Vecihi Sönmez

o 65 Zira ona göre insan kensinden hareket ve

temsil yapar. Buna göre, mütevelled fiiller; hareket, sukün, renk, tat, simlere hulul (geçen)

66

Muammer, bir cevhere intikal ed

cudunun fiilidir.67

68

69

muhdiside yoktur. Ancak bunlar mecaz olarak insana nisbet edilir. Bu

el- 70 Sümame b el-

fiil, insana mecaz yoluyla izafe edilir.

kendisi fiille71

72

65 Makalat, II, 89-90.66 Makalat, II, 90; Subhi, -Kelâm, I, 202.67 Makalat, el-Milel, s. 46.68 Watt, s. 93-94 vd.69 - el-Fihrist, thk.

- -Marife, Beyrut 1417/1997, 215; Râzî Fahreddin Muhammed b. Ömer el-Hatîb, -Müslimîn ve’l-

(el- -Emin ile birlikte) Kahire, 1398/1978. 35; Sezgin, Fuat, Tarihu’t-Türâsi’l-Arabî, Arapça’ya çev. Mahmud Fehmi Hicazî, Riyad 1411/1991. I, 4, 63.70 Usûlid-Din, s. 50.71 Makalat, II, 90-91.72 Bkz., Watt, s. 102- Usûlid-Din, s. 50.


Amr b. Bahr el-

73 -

sonra

74

75

olup76

El-77 Çünkü bu

ya idrak 78

her fiildir.”79

rin

73 - Kitabu’l-Hayevân, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Beyrut, trs., Mukaddime, I, 8-10.74 Kitabu’l-Hayevân, I, 10.75 Makalat, II, 83.76 Makalat, II, 83; Subhi, -Kelam, I, 202.77 Makalat, II, 61; Subhi, -Kelam, I, 268.78 Bkz., Subhi, -Kelam, ay.79 Makâlat, I, 93.

108 Vecihi Sönmez

ve ondan sorumlu da olmaz.80

m

lerden mecburi

81

82

Abdülcebbar’a göre mütevelled fiil arzu ve istek

fail 83

di

-alem

80 -hamse, Abideyn 1988, s. 388. Çelebi, s. 284.

81 s. 284; Subhi, -Kelâm, I, 201.82

Abdülcebbar, s. 284. 83


-84

1.5. Ehl-i Sünnet’in Tevlîd Meselesinde Mu’tezile’ye

Ehl--

Ehl-

85

Ehl-

86

Hazm, “el-

ir grup 87

ek insan

, zorunlu olarak okun isabeti sonucudur. Bu konuda, 88

84en-Nisaburi, el-Mesail fi’l-Hilaf, s.177.85 -Ebi’l-Hasan el- , thk. Mc. Carthy Richard, Beyrut 1986, s. 131. 86 Usulü’d-Din, s. 138; Cüveyni, el- s. 207. 87 -Zahirî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, V, 59; Bkz., Bedevî, Mezahib, s. 192.88 Bkz., el-Hayyat, Kitabu'l- ( Mukaddime, Tahkik ve Talikler: Dr.

Makâlat, II, 88; Subhi, Fi ilmi’l-Kelam, I, 201.

110 Vecihi Sönmez

Çünkü “Mu’tezile, hürriyet ve irâde problemini fiillerinde sebep-

r.89Halbuki Mu’tezile bu problemi, hukuki ve sosyal alanlara uygulamak ve insan

90

yorumlar: “Mu’tezile’ye göre ma’dum bir kudret ve sebeple”

91

ol

92

93

tevlimeydana gelen nedenlerden kaynaklanan hadis(sonradan) bir fiildir.”94

95

En-gelen fiiller

96

89 Yeprem, M. Saim, 90 Yeprem, s.243.91 Makâlat, II, 88.92 'ârî, Makalat, II, 88.93 Makalat, II, 89.94 Makalat, II, 89.95 Makalat, II, 89.96en-Nisaburi, fi't-Tevhid, s. 85.


ise mütevelled fiil

mütevelled fiil fâile aittir. “Nedeni insa97

mütevelled fiil ise maluldur. Öyle ise sebep, müsebbebin mucibi

fiiller cinsinden olsun, Mu’tezile için önemli olan bu fiilin insana mal ektedir. Bu fiilin

98

“Bakillani ise, Tevlîd kelimesi yerine “tevellüd” kelimesini

edir.”99

D

100

101 Hâlbuki Bakillani bu tür

97 Kâdî Abdulcebbar, el-Muhit, Kahire trs., I, 400.98en-Nisaburi, fi't-Tevhid, s. 85; Kâdî Abdulcebbar, el-Muhit, I, 400.99 Bkz., Gölcük, s.158; Bakillânî, Kadî Ebu Bekir Muhammed b. Tayyib, Kitab-u Temhidi'l-Evâil ve Talhisi'd-Delâil, -Kütübi's-Sekafiyye, Beyrut 1987, s. 296.100 Bkz., Gölcük, ay; Bakillani, et-Temhid, s. 2 98 vd.101 Bkz., Kâdî A. Cebbar, el- IX, 25.

112 Vecihi Sönmez

102

103

sonuçta böyledir.104

-105

ul eden Ebu’l-Huzeyl’in, “Fâilden teve ndeki ifadesine örnek olarak;

gibiya da i

106

bu türden tevellüdü kabul etmezler.

olamaz.”107

fâili belli olmayan fiiller için söz konusudur. Yoksa elin hareketiyle

108

rmesine, el-Hayyat, el-

102 Bkz., Bakillani, Kitabu'l-Beyân'nil Fark beyne'l-Mu'cizat ve'l-Keramat,Beyrut 1958, s. 50.103 Gölcük, s. 164.104 Bedevî, Mezahib, el-Fasl, s. 137-138.105Bakillani, et-Temhid, s. 296;Bedevî, Mezahib, s. 196.106 Bedevî, Mezahib, s. 197.107 Bkz., Gölcük, s.156; Kâdî A. Cebbar,

s. 388.108 Maturidi, Ebu Mansur, Kitabu’t-Tevhid, -Muhammed Aruçi, Ankara 2003, s. 180.


109

dbu fiiller, kendilerine nisbet edilir. Zira onlar bunu hayatta iken

ükten sonra da

110

Hülasa bu deliller tevellüdü benimseyen, Ebu’l-Huzeyl ve 111Mu’tezile, bu anlamda mütevelled

gerçekten bedenl

112Mu’tezile’ye göre

113

109 Bkz., el-Hayyat, Kitabu'l- s. 67,78,95,98.110 Bkz., el-Hayyat, Kitabu'l- s. 96; Bedevî, Mezahib, s. 197.111 Bkz., el-Hayyat, Kitabu'l- , s. 95-96.112el-Hayyat, Kitabu'l- s. 62; Subhi, -Kelam, I, 202.113 en-Nisaburi, Fit-Tevhid, s. 58; bkz., K.Abdulcebbar, el-Muhit, I, 411.

114 Vecihi Sönmez

114

fiil ifademiz, bölünemeyecek her bir

n meydana gelmesine

Fiilin cüzlerinden her birinde insan azminin yenilenmesi, gerçek

Kasd, insan fiilidir, i115

116

göre “ilk fâile ait”117

ri sürmesidir. Bunun

“kasd, kasdedenin fiilinde dol 118

114 en-Nisaburi, Fit-Tevhid, s. 58; bkz., K.Abdulcebbar, el-Muhit, I, 411.115 Makâlat, II, 89.116 K. Abdulcebbar, el-Muhit, I, 411.117 K. Abdulcebbar, el-Muhit, I, 411.118 K. Abdulcebbar, el-Muhit, I, 298.


fiil, ancak bir kasd ile meydana gelir. Kendisinde bulunan her bir cüzde, y

119

paralel

3.

olmaiçin, insan bundan sorumludur. Çünkü fiiller, bize nisbet olunur ve

um, mütevelled

gerekir.”120

ai

fiiller, fâilin s

119 K. Abdulcebbar, el-Muhit, -

sonucud

Kerim Osman, Nazariyetu't-Teklif, s. 124)120 K Abdulcebbar, el-Muhit, I, 400.

116 Vecihi Sönmez

121

kudret mahallinde meydana

anlama benzer bir durumda sonradan meydana gelmektedir. Bu

122 Nazardan meydana gelen ilim de bunun

(mütevelled) fiildir. Kudret mahal

fiil yapar.” Elinetmesinden yazmak fiilinin meydana gelmesi gibi, i’timad (dayanma)dan mütevellid hareketler buna bir örnek olarak

yazma ise mütevelled fiildir. meydana

123

g

ik kanunu, Çünkü sebepten sonra, sebep

124

kadar kendi nefsinde ihdas eder.125

126

121 K. Abdulcebbar, el-Muhit, s. 401.122 K.Abdulcebbar, el-Muhit, s. 401.123 K.Abdulcebbar, el-Muhit, s. 401. 124 Makâlat, II, 88.125 Makâlat, II, 89.126 Makâlat,


sürerken, irâde .Yani irâde .

127

128 Buna

1-

2-i fiillerdendir. M

129 130

kendisi için ilk olave mütevellid fiilini meydana getirmesi

127 Makâlat, II, 89; K. Abdulcebbar, el-Muhit, I, 399; el- IX, 11.128 K. Abdulcebbar, el- IX, 11; el-Muhit, I, 399.129

bar'a göre

(en-Nisaburi, el-Mesail fil-Hilaf,

mütevelliddir. Çünkü biz

ortaya

güzel görmeyiz.(bkz. K. Abdulcebbar, s. 92; en-Nisaburi, el-Mesail, s. , Makâlat, II, 89,90.

130 -sukun (bkz.,K. Abdulcebbar, s. 104, 110).

188 Vecihi Sönmez

1-

da 131

2-

3-Mütevelled fiilin sebebi

132

denir. Mutezile’ye göre irâde ilk fiil, murad edilen fiil ikinci fiil ve sonuç

Sonuç

e bilerek

inden hareket

ve ahirettte yapt

131 K. Abdulcebbar, el- IX, 11.132 Bkz., K. Abdulcebbar, s. 110.


âdesini sebep olarak

yöneliktir.

ebe göredir. Öyleyse mütevellid

buradaki durum bir yolda devam ettikçe, kulun fiilidir.133

Tevlîd

bu

- . Ebu’l-Huzeyl el-Allaf ‘a göre

fiilleridir. Ebu’l-

-

kendisinde ancak irâde, ilim, kerahet, nazar, temsil halleri meydana

133 K. Abdulcebbar, el-Muhit, I, 400.

120 Vecihi Sönmez

edilmesini cebri savunanZira Ona göre, meydana gelen

, söz konusu bu fiil o insana ait

an özgün ve

kadar ithamlara mar

Kaynakçael-Fark Beyne'l-

Firak, thk. Muhammed Muhyuddin Abdulhamid, Daru'l-Ma'rife, Beyrut, trs.

Hediyetü'l-Arifin,Kitab-u

Temhidi'l-Evâil ve Talhisi'd-Delâil,Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiyye, Beyrut, 1987.

--- Kitabu'l-Beyan 'nil Fark beyne'l-Mu'cizat ve'l-Keramat,Beyrut 1958.

BEDEVÎ, Abdurrahman, et- -Yunani fi Hadarati'l-Kahire 1965.

--- Min Tarihi'l-ilhad Fi'l-CÂHIZ, Ebu Osman Amr b. Bahr el- Kitabu’l-Hayevân,

thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Beyrut, trs.,CARULLAH, ez- Zühdi, el-Mu’tezile, Beyrut, 1990.CEVAD Ali, Tarihu'l-Arab Kable'l- Beyrut, 1970

et-T’arifat, Lübnan 1990.

Felsefetu'l Kuder fi'l Fikri'l-Mu'tezile,Beyrut,1985.

EL-HAYYAT, Kitabu'l- ntisar,( Mukaddime, Tahkik ve Talikler: Dr. Nybrec, Beyrut, 1988.

EL-KASIM, b. Muham. b. Ali, Kitabu'l-Esas, Kahire 1994.


Duha'l- Darul-Kitabi'l-Arabi, Beyrut, 1998Dirasatu’l-Felsefiyye, Kahire, 1974.

EN- - -el- -Din, -Kütübi's-Sakafiye, Beyrut, 1987.

--- Fit-Tevhid, Beyrut 1990- el-

n Usûli'd-Diyâne,--- Kitabu Makalâti'l- -Musallin, tsh.

Hellmut Ritter, Veisbaden 1980.--- Kitabu Usûliddin, Daru'l-Kütübi'l-

Fiilleri,

-Zahirî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, Beyrut 1406/1986.

Tabakatu’l-Mu’tezile, thk. Suzana D. Wilzer, Daru’l-

- el-Fihrist, - -Marife, Beyrut, 1417/1997.

KADI Abdulcebbar, b. Ahmed el-Huseyn, el- -Tevhid ve'l-Adl, Kahire, 1965.

--- el-Muhit, Kahire trs.--- -Hamse, thk. Abdulkerîm Osman, Mektebetu

Vehbe, Kahire, 1988.--- - Kur’an, (thk. Adnan Zerzûr), Kahire 1929.ÖZERVARLI, Said, RÂZÎ, Fahreddin Muhammed b. Ömer el-Hatîb,

-Müslimîn ve’l- (el- -Emin ile birlikte) Kahire, 1398/1978.

Tarihu’t-Türâsi’l-Arabî, Arapça’ya çev. Mahmud Fehmi Hicazî, Riyad, 1411/1991.

-Kelâm, Beyrut 1985-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel

ve’n-Nihal, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, Beyrut, 1421/2001.

FiilleriUMMARA, Muhammed, el- -

Beyrut, 1996.WATT, M. W., (Çe

1996.YEPREM, M. Saim, .

122 Vecihi Sönmez

Dört Toplum Tipi

Faruk KAZAN

[email protected]

Özet

ölçüt olarak benimsediklerinden

toplumlar; teolojik toplum, metafizik toplum ve pozitivist toplum olarak üçe; ise toplumlar r. Bizim Kur'an

. Bunlar:1. Enâniyet Toplumu2. Medeniyet Toplumu3. Uhuvvet Toplumu4. Îsâr Toplumu

in b biz hangi vaziyette

makalemizde Anahtar Kelimeler:

Medeniyet Toplumu, Uhuvvet Toplumu, Îsâr Toplumu

Abstract

Some philosophers and scientists when evaluated olden societies,they categorized them as "first era society", "medieval society" and "modern society"because they adopted material position, in other words, the intellectual, economic and opposite relations as criterion.

123


Another division is as follows: developed countries, developing communities and underdeveloped society; according to Comte's famous classification; theological society, metaphysical community and positivist society. According to Ibn Khaldun the society was divided into two; Bedouin and civil society.As we understand from Quran, society is not based on material criteria. It should be considered according to moral criteria. When we look towards revelation via light of mind, we find four community types. These ones:

1. Egocentricity Society2. Civilization Society3. Brotherhood Society4. Altruism SocietyWhat situation we are inwhilewhich stage Islam wants us? Are they

utopian things or is there any applicability of them? We will answer to them and examine in detail in our paper.

Keywords: Community Classes, Egocentricity Society, Civilization Society, Brotherhood Society, Altruism Society

Sosyolojininonun üzerinde teorileri onun fiili kurucusu olan

-i Haldun’a daha öncesine götürüp Farabi’denkategorize edilirken daha çok

i eahlaki

1. ME1.1.Farabi’ye Göre Toplum Tipleri:a) : Tabii ihtiyaçl tesiriyle bir araya gelen

ve fertleri,toplum tipidir. Bu toplum,

Allah’a inananBu hususiyetlere sahip idareciler, idare

ettikleri toplumu ilerdir. Bu türden bir toplum, sosyal hayatta erek

saadetini temin eden yani faziletli bir toplum tipidir.1

b) (Erdemsiz Toplum):Yöneticiler zikredilen özelliklere 1 Farabi, el-1989, 87,100

124 Faruk Kazan

mutsuz olur. Bu toplum tipi,

hem liyakatsiz hem de hikmete pek de uygun olmayan

gayesiyletoplumu “faziletli toplum”, bütün milletleri saadete

gayret eden bir dünyay da “faziletlidünya” olarak nitelendirir.2

1.2. -i Haldun (1332-1406)’a Göre Toplum Tipleria) Bedevi Toplum: Bu :

rler veda

sert, kaba ve asabidirler ancak hazarî toplumdan daha dürüst, daha - 1)

ve koyun gibi hayv en Türk-Türkmen ve 2)

sürdürecek basit düzeydei menfaatlerinden daha

önceliklidir.

bir de bunu realize e n

ir. Bu nedenle göçebe hayat onlara mert, 3

b) Hazarî Toplum: Bu toplum,n

belirli inançlar

semboller daha yasavunma

bir sosyal hayat tipidir. 4

2A.g.e. 104-1173 -i Haldun, Mukaddime, Çev. Halil Kendir, , Ankara, 2004, 1; 121-173.;Abdurrahman b. Haldun, Mukaddimet- -i Haldun, Thk. Hamid Ahmed et-Tahir, el-4 -i Haldun, a.g.e., 1; 213-250


1.3. Auguste Comte (1798-1857)’a Göre Toplum Tipleri:Comte’a

Bu süreç

pozitivist dönemdir.a) Teolojik Toplum: Bu dönem

(putçuluk), politeizmmonoteizm

5

b) Metafizik Toplum: Bu tiplerindeki hâkim Yine burada

Nispeten daha

6

c) Pozitif Toplum: Bu cenin

birçok olay hale Bu dönemde t

, 7

l

1.4. Karl Marks ve Engels’te Toplum Tipleri:Marks ve Engels

ölçütünü esas alarak b .Tiplemeler

ünal Toplum: Bu

5Veysel Sönmez, Auguste Comte (1798-1857) Pozitivizm (Olguculuk),DEUHYO ED 2010, 3(3), 161-163; Sosyoloji Kavramlar Ve Sorunla6 Martin Slattery, Sosyolojide Temel Fikirler, Haz. Ümit -Gülhan Demiriz, Sentez, 4. AugusteComte(1798-1857) Pozitivizm (Olguculuk)161-1637 Ünver Günay, Din Sosyolojisi

126 Faruk Kazan

Burada özel mülkiyet

b) Antik Toplum (köleci toplum): Özel

c)

bölümü içinde uyuma imkan veren toplum tipidir.d) Feodal Toplum: Bu toplumda kent ve çevre ekonomisi

.e) Kapitalist Toplum: Temel üretim güçleri sanayi ve

ticarettir.

f) Sosyalist Toplum: Bu toplum tipi Marxist8

um tipleri

a) Herberttoplum modeli9

b) Sir Henry 10

c) Robert 11

d) Emile Durkheim’i12

f) G. Rocher’in geleneksel 13

h) Carl Heinrichg) Rocer 14

8Karl Marx- Friedrich Engels, Komünist Parti Manifestosu, Çev. Sinan Jabban, Pa 61,64,66,69,71; Zeki Arslantürk-M. Tayfun Amman, Sosyoloji(Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler),

- Sosyoloji Kavramlar Ve Sorunla -79;Martin Slattery, Sosyolojide Temel Fikirler -Gülhan Demiriz, Sentez,

9 SocialStaticks, D.Appeton, New York, 1850; A.y. TheStudyof Sociology, King Londra, 1873.10 , Ankara Üniversitesi,

:504, Ankara, 1982, 1911Bknz. Robert Redfield, Tepotzlan, a MexicanVillage: A Study of Folk Life,University of Chicago Press, Chicago,1930.12 Emile Durkheim, Education At Sociologie, PressesUniversitaires, de France(PUF), Paris, 1968.13GuyRocher, Le ChangementSocialSosyoloji Kavramlar Ve Sorunla -79


15

Parso 16

i) Ferdinand Julius – dernek 17

Ferdinand –

dernekten

Önemli olan

18

Konumuzunbu ay da

görmek mümkündür.19

Cemaat toplumununözellikleri

Dernek toplumunun özellikleri

Ortak irade hakim Bireysel

Gurubun menfaatleri önceliklidir

Bireylerin

Kamuoyu gözetilir

14 Karl Popper, , Cilt: II, Remzi Kitabevi,

- 352.15 Henry Bergson, Les Deuxsources de la morale et de la religion, Paris, 1967

, , Ankara

1916Talcott Parsons, Thesocialsystem, Paris, 1968, 318.17 Ferdinand Julius Tönniess, Gemeinschaftund Gesellschaft1920.18 Sosyoloji Kavramlar Ve Sorunla2000,79-81;Ünver Günay, Din Sosyolojisi381-38219 Sosyoloji Kavramlar ve Sorunla2000,80

128 Faruk Kazan

gidilir

Kolektif mülkiyet ön Bireysel mülkiyet daha ehemmiyetlidir

Kur’an ve hadis derecelendirme,

olur. Dinin kendisi bir

ahlaki bazen ileri bazen de geri gidebiliyor. Bizim Kur’an ve hadislerden

.

2. AHLAK1) Enaniyet Toplumu (+,-)20: Bu tipteki toplumlarda

sayarlar ve insanlara birer köle ve birer lar leri

Burada amaca götkendi bile

ler. Burada adeta “ k” Thomas Hobsse’un deyimiyle bu tür toplumlarda “ .” 21

Kuran’da bu özelliklere sahip toplumun özellisahip

Nitekim Allah buyuruyor:

ündür.22

Kabul etmek gerekir ki inanan, inanmayan herkesin

bu, adeta

20 ni

ifade eder; ikinci sembol olan –

21 Selahattin Hilav,

22 Adiyât, 100/8


Bu

23

pteki toplumlar çok cimri ve bencildirler.

bir toplumlardan bahsedilir:

24 Yani hiçbir

: : :

“Bir gün muhacirlerden ve Ensar’dan iki gMuhacir’den olan genç, ey Muhacirler neredesiniz? diye seslenir. Ensar’dan olan genç de; ey eklinde kendi

peygamberimiz duyar ve der: B cahiliyedeki gibi kavimcilik

”25

"kendini"görmektedir

Âdem’e Bu nedenle dehuzur-u ilahiden

sadece kendi heva ve nefisle O’nun dinini de kirli

23 10024Bakara, 2/24725Buhârî, Sahihu’lBuhârî, -Rihab, 1. 8/ Sahih-u Müslim,

-Rihab, 1.Bask --âdâb,16/2584

130 Faruk Kazan

per . Bunu sembolize edersek kendileri için daima ise negat ler.

2) Medeniyet Toplumu (+,0): Bu

toplum sürekli kendi menfaatini

hakimneme

r. Hiçbir günahkâr, ba .26

eylemle üzülmenin

Sizin dininiz size benim dinim bana.27

gibi,

(Resûlüm!) onlar seni yalanlarlarsa de

28 Bu ayette de yine herkesin kendi eylemlerinden sorumlu

bir

meselede üstüne üstlük bizi

nin hatta bu nedenle “emin” mekle itham edilmesi çok üzücü

nedenle verilmesi son derece önemlidir.

26 ,17/1527 Kâfirûn, 109/628 Yunus, 10/41


Bizim amelimiz bize, sizin ameliniz sizedir.29

30

medeni inden

der.31

Günümüzde de bu türden toplumlara rastlamak mümkündür.

nötrdürler.3) Uhuvvet Toplumu(+,+): Bu anla

özelliklerinden edir:

düzeltin ve Allah'tan korkun ki esirgenesiniz.32

insanlarda zamanla , onu diriltmesi

yerine geçen enaniye

33

Dikkat edilirse Allah, sizleri birbirinizi yiyesiniz veya

seden

vurguluyor

29Kasas, 28/5530Sebe, 34/2531 , 17/8432Hucurât, 49/1033Hucurat, 49/13

132 Faruk Kazan

e kavimlerde .

hayatta zorunludur. Çünkü basit bir örnek verirsek

Hepsine

velileridir.34

Veli ne demektir?

35

Bu ayette birliktelik ve beraberlik vurgusu yalük

ari Müslümanlar

çine hapis Neticede

nra

sabredenlerle beraberdir.36

Bu ayet, Bir önceki ayetin tefsiri mahiyetindedir. ;

herul

34Tevbe, 9/7135 Ali imran, 3/10336Enfal, 8/46


üretip yayan 37

n

Asra yemin ederim ki insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan

edenler ve sa 38

üd

olamaz.39

için de istemek

ananlar için de

40

Müminler birbirlerini sevmede bir beden gibidirler. Bir organ

.41

37 Nisa, 4/138Asr, 103/339Buharî40Müslim, el- -âdâb, 17/258541Buharî, Edep, 27/6011

134 Faruk Kazan

i burada ise

gerekmektedir.

seviyeye 42

ve gereksiz mücadeleninalçakgönüllük

4) Îsâr Toplumu (0,+): Bu toplumun özelliklerini Allah (c.c.) :

ederler.43

ruhen tekâmül i, kendisi

Ebu Hureyere’den

peygamber

r eder?” diye sorar. Ensar’dan bir adam “ben ya Resullah!” der. Onu evine 42 Müslim, el- -âdâb, 16/286543 9


isafirine ikramda bulun, der. E i:

de ar istediklerinde on der.

yakar

Böylece

der.44

istemede “fani” olarak pekçok büyük zatlarda var Toplumda somut

“Ensar Toplumu”dur. Çünkü onlar sadece

da kendi geçip Muhacir nefislerine,

dir. Bu toplum tipininötr fakat

Bu dört toplum içerisinde en fazla yerilen toplum tipi enaniyet

mutlEn fazla övülen toplum tipi ise uhuvvet toplum tipidir. Nitekim bu

lanlar için

Sonuç

'an ve Sünnet, ahlakla n

ka

44Müslim, el- /2054

136 Faruk Kazan

olarak medeniyet toplumundan bahsettik. B

bir toplum tipidir. Nitekim Mekke’den Medine’ye hicret edilmeden önce böyle bir devreye giriliyor.

Üçüncü toplum tipi uhuvvet toplum tipidir. Dinin bizden

45 hâkimken burada ise

,rlü takdiri hak eden bir

ne olabiliyor.

Kaynakça……………….,TheStudy of Sociology, King Londra, 1873.

Ahmed b. Hanbel, Müsned, Müesseset’r- -Arnenût-

Arslantürk, Z. -M. Tayfun Amman, Sosyoloji(Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, TeorilerBergson, H. LesDeuxsources de la morale et de la religion, Paris, 1967.

Sosyoloji Kavramlar Ve Sorunla

Durkheim, Emile, Education At Sociologie,PressesUniversitaires, de France(PUF), Paris, 1968.Farabi, el-

Günay, Ünver, Din Sosyolojisi2010.

HerbertSpencer, SocialStaticks, D.Appeton, New York, 1850Hilav, Selahattin, 100 Soruda Felse

45 proletaryave öngörülen rekabettir.


Mukaddimet- -iHaldun, Thk. Hamid Ahmed et-Tahir, el-

Mukaddimerî, Sahihu’lBuhârî,

Mektebetu’r-Sahih-u Müslim

Mektebetu’r-Marx, Karl - Friedrich Engels, Komünist Parti Manifestosu,

Çev. Sinan Jabban, PaParsons, Talcott, Thesocialsystem, Paris, 1968.

Popper, R. Karl, , Cilt: II, Remzi

Redfield, Robert, Tepotzlan, a MexicanVillage: A Study of Folk Life, University of Chicago Press, Chicago,1930.Rocher, Guy, Le ChangementSocial, Paris, 1968

Slattery, Martin, Sosyolojide Temel Fikirler, Haz. Ümit -Sönmez, Veysel, AUGUSTE COMTE (1798-1857) Pozitivizm

(Olguculuk), Ankara

1982, 19Tönniess, Ferdinand Julius GemeinschaftundGesellschaft, 3.

138 Faruk Kazan

M-I A’ZÂM , ET-TAHAVÎ VE ÖMER EN-N

Dr. Fatma PINAR YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü [email protected]

Özet

-

- kalp ile tasdikte

tirdikleri bilgisine

Anahtar Kelimeler:

Abstract

Text Azam, Tahavi, and Ömer Nesefi are our Ehl-i Sunnah

scholars whose ideas are reliable sources. In akait texts, information about substantive issue ssuch as nature of faith, attributes and names of God, ruyetullah/thegift or ability of seeimg the God are preemphasizes that faith is about accepting the religion bu heartso it cannotin

During the observation of the akait texts, they are in the same opinion about the issues of belief of Allah such as the attributions of God and ruyetullah.

Keywords: attributions, faith, theology, genesis, ruyetullah

139


Hz. Âdem’den beri h sanlarda bir

, ilahi bir kudretin 1

görülen bu inanç hissigöstermektedir. üçük

degörmek mümk 2 Bu sebeple her

imam etmesi mutlak bir borçtur ve Allah’a inanmakla mükelleftir. bulabilmekte ve , o derece

.3 Ancak Allah’a iman gaybi bir konu olup, bu konuda

,Kur’an ve peygamber göndermek suretiyle 4

Dol5

6 .7 Kur’an ise Allah , hâkimivermekte,8 .9

1

“Okul , XIII/2,

Bursa, 2004, 60. 2 Erciyes

akültesi Dergisi,3

Anlam ve Önemi,” , XII, Ankara, 1970, 307.4 Ankara Fakültesi Dergisi, XVIII/14, Ankara, 1970, 71.5

Dergisi, VII/2, Sivas, 2003, 201.6 Hat Marmara

7

Dergisi, VIII/1, Sivas, 2004, 135.8 Dilaver Selvi, 33.

140 Fatma Pınar

Kur’an10

- nen,11 Hanefi mezhebinin kurucusu, öncüsü - Ebu Hanife’dir.12 Onun

göstermeye devam etmektedir. biri olan,

günümüzde muhaddis, h- 13 -

.Ömer Nesefi’dir.

fi fakihi olup, fve tarih ilimlerinde ihtisas sahibi büyük bir âlimdir.14 -

.

1-

,15 - tasdik olarak

9

Dergisi Kitabu’l-Luma fi’r-Red ala Ehli’z- -Bida, (thk.: Richard J. Mc. Carty), Beyrut, 1953, 7; a.y., el- -Diyâne, Medine, h. 1410, 267; Muhammed Zahid el-Kevseri, el-Akide ve -Kelam min A’mali’l-Muhammed Zahid el-Kevseri, Dârü’l-Kütübi’l-

10

19, 2012, 304.11

12 -46.

13 Muhammed bin Abdurrahman el-Humeyyis, -Muyessere14 Ömer Nesefi, 2006, 10.15 bkz.: Sâbûni Nûreddin, el-Bidaye fi Usuli’d-Din, Külliyyete bi Cemaati

el- 265; a.y., Makalatü’l-Mektebetü’n-Nehda, Kahire, 1979, 213;


16 “ n kalp ile tasdiktir.

üstündürler. Çünkü amel artar da eksilir de.”17 mam-

“

18 Ona göre müminler birbirlüstündürler. “Biz

r

uygun olarak ibadet eder. Müminler marifette, yakinde, tevekkülde, 19 diyen -

- ahavi de kalp ile tasdik olarak ifade etmekte

.”20 Tâhâvi imani

Kevseri, a.g.e., 613; Maturidi, Kitabü’t-Tevhid, 373; Ebu Muin Nesefi, Bahrü’l-Kelam fi Akaid-i Ehlil- -1327, 3; Beyhaki, Durru’l-Münteged, Dâru’l-Affan, Kahire, h. 1424, 127; Ebu Hamid el-Gazâli, -u Ulumiddin, Daru’s-Selam, Kahire, h. 1424, 136.16 ne,Fakültesi Dergisi, XLIX/1, Ankara, 2008, 79.17 - el- - , (Terc.: Abdülvahap Öztürk),

-38.18 Ebu Hanife, a.g.e., 37-38.19 Ebu Hanife, a.g.e., 40-41.20 Ebu Ca’fer Tahâvî, Akâidü’t-Tahâvî -Humeyyis),

142 Fatma Pınar

ibarettir: “ ir. Ameller ise

birdir. Bir kulda tasdik ve ikrar bulunursa, onun gerçekten ‘Ben minim’ demesi

gerekmez.”21 Ömer Nesefi’ye göre bir insanda kalbi tasdik var ise o

ir. Yani her mümin her Müslüman da mümindir.

Her üç âlimin

sonuç artma ve

üstündürler.

2-Alla rihinde üzerinde en çok

edilen,22 Allah’a nispet edilen y23

ayetlerin incelenmesi ve

24

21 Ömer Nesefi, Akâidü’n-Nesefi -1966, 202.22 Fahreddîn er-Râzî,

23 -Cürcâni, Kitabu’t-Tarifât, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1998, 95.24

, V/5, Bursa, 1993, 68.


25

-

26 Yine kelâm

27

için geçerlidir.28

-29 Bu durum

30 Ehli Sünnet

31

25 bkz.: Seyyid Kutub, -Kur’an -1296; Ömer Nesefi, Metni Hakaiki Akaidi’l- -Nesefi, Nesefi Ömer, Sahafiye- Sabuni, a.g.e., El

, 26; a.y., er-Risaletü’t-Tedmuriyye, Camiatü’l- -521; Maturidi, Kitabü’t-Tevhid, s. 44- , s. 334; Fahreddin er-Razi, -Hüsna li’r-Razi, Mektebetü Ezheri’ -26 Gazzâlî, (Terc.: Mahmut Kaya), Hüseyin

27 Kitabü’t- Tahris, (Tahkik: Hüseyin Hansu, Terc.: Mehmet ul, 2014, 135; Abdullatif Harputi, Kelâm

Tarihi28

, II/2, 1987, 151.29 Seyyid Kutub,

30 H. Austryn Wolfson, Kelâm Felsefeleri,

31 -Fikri’l-Felsefi fi’l- kenderiye, 1965, 479.

144 Fatma Pınar

-

32 -33 ve “Muhalefetü’l-lil Havadis”34

itibariyle ünde

“O isimleriyle, zâti ve fili

, sun’ vb...”35 - zati ve

fat olarak

fiillerini ise fi

36

32 Ebu Hanife, a.g.e., 22.33 bkz.: Sabuni, a.g.e., 22; Kevseri, a.g.e., 190; Ebu Muin Nesefi, a.g.e., 10;

el-Fark Beyne’l-, Darü’l-Marife, Beyrut, 1987, 333; Âmidi, Ebkarü’l-Efkar fi Usulü’d-

Din, Darü’l- Nihayetü’l--Kelam, Mektebetü’s-Sekafet’üt Diniyye, Kahire, trs., 90;

Gazzali, -u Ulumiddin, Daru’s-Selam, Kahire, 2003, 125.34 bkz.: Ömer Nesefi, a.g.e., 114; Beyhaki, Dârü’l-Kütübi’l- Kitabü’t-Tevhid, Darü’l Cemiyeti Katr, Kahire, trs., 24- a.g.e., 103.34 Kutub, a.g.e., V, 3146.35 Ebu Hanife, a.g.e., 22.36 KelâmDüzgün), Ankara, 2012, 241.


- ekmektedir: “Allah her zaman s ldir. Allah her zaman ilmi ile âkudreti ile kadirmh yaratmadan önce de h ”37 Ona göre

”38 diyen

n kâfir -Mükevven

, üzerinde kelâm ekollerinin çok

i

39 -- girmeden

“

37 Ebu Hanife, a.g.e., 22-23.38 Ebu Hanife, a.g.e., 26.39 Nureddin es-Sâbûnî, Mâtürîdiyye Akaidi

146 Fatma Pınar

il, dudak) ve harflerle ” 40 diyen -

ihtiyaç duymaz. “Alla ”41

diyerek 42

Allah’ Onun bu

dile getirmektedir. Halku’l-Kur’an meselesi, Abbasilerde Me’mun,

en Mutezile,43

44 -

“ ta45

46

çekmektedir.

40 Ebu Hanife, a.g.e., 26.41 Ebu Hanife, a.g.e., 27.42 bkz.: Ömer Nesefi, a.g.e., 135; Sabuni, a.g.e., 32; Beyhaki, Kitabu Esma,237; Kevseri, a.g.e., el- a.g.e., 334; Teftazani, a.g.e., 26; Maturidi, a.g.e., a.g.e., 268; Gazzali, a.g.e., 128.43 -

44 Osman Karadeniz, “Halku’l-Kur’an,” KelâmAnkara, 2012, 389. 45 Nisa, 4/16.46 Ebu Hanife, a.g.e., s. 27-28.


Ebu Hanife h 47

48 Burada.

söylemektedir: “Eli kudretidir ya da nimetidir, denemez. Zira böyle söylenirse

49 Haberi ya,

da -

50 Se bu

Ebu Hanife dönmesi ifadeleri üzerinde durma

ve varittir.de aynen böyledir.” 51 - ve

mesafe itiba Ona göre

47 bkz.: Kevseri, a.g.e.,

Sistematik Kelâm

Ali Rabbanî Gülpâyigâni, , (Terc.: Sedat

Abdurrahman el-Humeyyis, , (Terc.: Ahmet ar, Akaid Risaleleri,

48 Ebu Hanife, a.g.e., 26-27.49 Ebu Hanife, a.g.e., 27.50 (Atatürk

Erzurum, 2007, 8.51 Ebu Hanife, a.g.e., 22-29.

148 Fatma Pınar

--

Nihayeti olmayan bir daimdir. Fani olmaz, son bulmaz. Sadece onun

idrak edemez. Mahlûklar ona benzemez. Hayat sahibidir, ölmez.”52

Tâhâvi burada

getirmektedir

getirmektedir:“Y

mâ .”53 -

görülmektedir. Tâhâvî de likte ezeli ve

: “O

ve

eyi .”54

52 Tahâvî, a.g.e., 20-21.53 Tahâvî, a.g.e., 27-28.54 Tahâvî, a.g.e., 29.


ve sem 55 üzerinde de

etmektedir.56

dile getirmektedir:

57 Tâhâvi burada h

dilemesi/iradesi hari“Allah-

onu ihtiva edemez”58 diyen

in

dile getirmektedir: r, kadirdir,

55 bkz.: Muhammed bin Salih el-

Fakültesi Dergisi, 13/2, 253; Beyhaki, Kitabu Esma, el- ,267; Teftazani, a.g.e., , 257; Âmidi, a.g.e.,

a.g.e., 180; Gazzali, a.g.e., 126. 56

Dergisi a.g.e., 163; Sabuni, a.g.e.,El- , 266; Beyhaki, a.g.e., 175; Kevseri, a.g.e.,

a.g.e., 336; Teftazani, a.g.e., 26; Maturidi, a.g.e., 286; Âmidi, a.g.e., 215; a.g.e., 238; Gazzali, a.g.e., 127.

56 -

57 Tahâvî, a.g.e., 34.58 Tahâvî, a.g.e., 34.

150 Fatma Pınar

59 Burada Nesefi’nin Allah

kudre

i,

âlemin meydana getiricisidir.”60 Nesefi, ilim, kudret, hayat, semi,

Nesefi de akaid metninde Ehli Sünnet çizgisini takip eden bir âlim olarak, isi

üzerinde durmakta ve “Allah kelam ile mütekellimdir. Kelam onun

emreder, nehy eder, haber verir”61 diyerekezeli bi

3-RuyetullahRu’yetullah

müminler .62

63 u’yetin mümkün lerdir. Bunlardan biri olan Mutezile,64

gözlerle 59 Nesefi, a.g.e., 202. 60 Nesefi, a.g.e., 203.61 Nesefi, a.g.e., 204.62 TDV Ansiklopedisi, 2008, 311. 63 Cemalettin Erdemci, 149.64 Binyamin Abrahamov,


“Gözler O’nu idrak edemez, O gözleri idrak eder.”65

ancak

66

- de akaid metninde âhirette gözle görülmesinin“Müminler cennette onu dünya gözleriyle göreceklerdir. Müminler,

angi bir mesafe de ol ”67

diyen -

--

-:

erine 68

ih hadisler yoluyla Resûlullah’t

.”69

65 En’am, 6/103.66

- Dini ergisi, VIII/24, 295; Muhammed Halil Herrâs, el-Akidetü’l-

2000, 82; Ömer Nesefi, a.g.e., 163; Sabuni, a.g.e., El- , 266; a.y., slamiyyin, 232; Kevseri, a.g.e., a.g.e., 336; Teftazani, a.g.e., 34; Maturidi, a.g.e., 77-78; Ebu Muin Nesefi, a.g.e., 15; Beyhaki, Durrü’l-Münteged, 92; Âmidi, a.g.e., 383; Gazzali, a.g.e., 125.67 Ebu Hanife, a.g.e., 37.68 -23.69 Tahâvî, a.g.e., 51.

152 Fatma Pınar

getirmektedir: “

70

zorunlu

Sonuç-

-âlimlerinde eserlerle, bir yandan

âlimleridir. Bu âlimler h

lerdir.

ru’yetullah (gözlerle görülmesi) gibi hususlarda birbirleri ile ve kendileri gibi olan

âlimleri

ve tereddüde nin iman etmede birbirlerinden üstün , sadece amellerde birbirlerinden üstün

hya aMutezile’nin aksine her üç Ehl-i Sünnet âlimi ilim, kudret, hayat,

n, ö rinde

70 Nesefi, a.g.e., 204.


KaynakçaABRAHAMOV, Abrahamov: (Terc.: Emine

ADIGÜZEL, Hanifi: ,

Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2007.Ebkarü’l-Efkar fi Usulu’d-Din, Darü’l-

,”Fakültesi Dergisi, VIII/1, Sivas 2004. (133-157).

Rahmet ve Gazap,”

2005. (42-61).ATAY, Hüseyin: ,” Ankara

XVIII/14, Ankara 1970. (71-81).

AYDIN, Mehmet: “Gazâli’nin Kurb Nazariyesinde ,” Ankara Üniversitesi

, XII, Ankara 1970. (307-314).

Deliller,”Kayseri 1986. (251-267).

BALJON J. M., -Biçimci Dili,” (Terc.: Mevlüt Erten), VIII/1, Sivas 2004. (293-317).

BALTACI, Burhan: “Yunus 10/26. Ayette Yer Alan ‘Ziyade’ kelimesin -i

,” VIII/24. (293-304).

“Allah,” Ankara , III/4, Ankara 1954. (3-32).

154 Fatma Pınar

,Dârü’l-Kütübi’l- 1984.

Kitabu’t-Tarifât, Daru’l-Fikr, Beyrut 1998.

- , (Terc.: Ömer

Ç,”

, II/2, 1987, (151-177).,”

Fakültesi Dergisi, VII/7, Bursa 1998. (151-179).

,” , V/5, Bursa1993. (68-88).

,” Dicle 2001. (29-45).

- el- - , (Terc.:

EL- Muhammed bin Salih: “Te,” Çukurova

XIII/2, Adana. (247-269)., De

2012.ESEN, Muammer: ,” Ankara

XLIX/1, Ankara 2008. (79-91).

-Hasan: el- -Diyâne, (Terc.:

Ebu Hamid: , (Terc.:

GAZZÂ , Ebu Hamid: -Din, Daru’s-Selam, Kahire 2003.

GÜNAY, Musa: ,”

, s (299-325).: Kelâm Tarihi, Ankara Okulu

HERRÂS, Muhammed Halil: el-Akidetü’l-, 2000.


, Hilafet Devleti Ya

Akidetü’t Tahaviye el-Muyessere,

Halku’l-Kur’an,” Kelâm, (Edit.: -390).

KILAVUZ, Ulvi Murat-Ahmet Saim:

KUTUB, Seyyid: -Kur’an -Beyrut 1972.

KUTUB, Seyyid:

Kitabü’t-Tevhid, Darü’l Cemiyeti Katr, Kahire, trs.

-Fikri’l-Felsefi fi’l- , II,

-Hanefi: Bahrü’l-Kelam fi Akaid-i Ehlil- , Matba -

, Ömer, Akâidü’n-Nesefi -il Akaidi Kesteli ile

ÖCAL, Mustafa: ,”

, XIII/2, Bursa 2004. (55-78).ÖZLER, Mevlüt: ,” Kelâm, (Edit.:

n Ali Düzgün), Ankara 2012. (219-261).PEKCAN, Ali:

,”Dergisi, s -43).

el-Bidaye fi Usuli’d-Din, Külliyyete bi 2011.

, Semerk2004.

Nihayeti’l- -Kelam,Mektebetü’s-Sekafet’üt Diniyye, Kahire, trs.

“Ehl-Ebu Hanife,” , s(46-67).

156 Fatma Pınar

-Akâid

TAHÂVÎ, Ebu Ca’fer, Akâidü’t-Tahâvîel-

Mahiyeti Problemleri”,Dergisi, VII/1, Urfa 2001. (51-75).

TÛSÎ, Nasîruddîn: , (Terc.: Anar

in ,”

Fakültesi Dergisi, I/ -158).WOLFSON, H. Austryn: Kelâm Felsefeleri,

için ,” , s -

228).”, Kelâm, (Edit.:

2012. (290-297).“Rüyetullah”, XXXV, TDV

Ansiklopedisi, 2008. (311-314).YILMAZ, Selahattin:

,” Cumhuriyet , VII/2, Sivas, 2003. (201-207).

Kelâm Ekoller ve Problemler, Yüzüncü


Edebiyat FakültesiTarih Bölümü

[email protected]

Özet

De-

t Meclisi’nde (TBMM)

Anahtar Kelimeler: Van Milletvekilleri, Van, TBMM, Millî Mücadele.

VAN DEPUTIES AND THEIR ACTIVITIES IN THE FIRST PARLIAMENT IN THE RECORDING JOURNALS OF THE

GRAND NATIONAL ASSEMBLY OF TURKEY (TBMM)

AbstractEnabling the success of the National Struggle and thus founding the

new Turkish State, the First Assembly was established in Ankara on 23 April

158


1920 and laid the foundations of this state. This assembly serviced between 1920 and 1923. In the Early Turkey Grand National Assembly based on electoral system of five members from each district, Van was represented with five deputies. Two deputies were deemed resigned upon their unpunctual attendance. The rest stood by Mustafa Kemal Pasha.

Showing reactions to occupations right after the Armistice of Mondros, Van people undertook important tasks in the fight against the Russian and Armenian activities. Loss of life and property was devastating in this fight. Many people were forced to migrate to different provinces, including families of some deputies. Van Deputies exerted intensive efforts in parliament for the reconstruction of the devastated Van. Primary efforts were for the repair of roads and bridges and improvement of agriculture, healthy and education.

Van deputies raised questions in TBMM, whether they are about Van or the whole country. Among the Van deputies, particularly Haydar (Vaner) Bey is a leading figure for his activities.

Keywords: Van, Van Deputies, TBMM, National Struggle.

1. Bu meclisler, Tanzimat’tan sonra eyalet yönetiminde Müslüman veya

la 2 -

3 yan bu

- -

tekrar

1 Kenan Olgun: “ 950’ye Genel Seçim ”, XXVII/79, Ankara

2011, s.1.2 Hikmet Çolak: “Türk Toplumunda Demokrasi Ve Yerel Yönetimlerin

Müzakereleri”, Ankara ÜniversiAtatürk Yolu Dergisi, Ankara Bahar 2012, s.413 Ahmet Ali Gazel: “

”, Selçuk Üniversitesi Tü


4. Müdafaa-i Hukuk Cemiye

Kuva- Millî5.

-6. Mustafa Kemal

-

7 temelleri v

8 Misâk-Millî’dir. Misâk-

9.Misâk-

4 Bülent Tanör: -1923), 1997, s.9.5

-19023)), (Ed.: Nur Özmel

s.288.6 Mücahit Özçelik: Türk Kamuoyunda Sakarya’dan Büyük Taarruz’a (Eylül 1921-s.1.7 Osman Akandere: “

”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2008/II, s.185.8 Mücahit Özçelik: “Faaliyetleri”, Turkish Studies9 Serdar Sakin: “Misâk- ”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

160 Ferit Yücebaş

10 Ben Meclis-

”11 diyerek milletvekillerinin

fevkalâde salâhiyete sahip bir meclis”12 13. Mustafa Kemal

- onra yeni bir meclisin

“MinberMeclis-meclis için çok önemli bir 14.

livalara, Müdafaa-i Hukuk Heyeti Merkeziyeleri’ne, Belediye 15

10 Mücahit. Özçelik: “ letvekilleri ve Faaliyetleri”… s.2487.11 Mustafa Kemal Atatürk: Nutuk (1919-1920) I, (Haz.: Zeynep Korkmaz),

12

lletin nazar-dikkatini celbetmek hususundaki vazifei millîye ve vataniyemizi de ifa ettik”

ZC),13 Hilmi Uran: -1950),

s.121.14 Tevfik Çavdar: Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950),

15


16.-

-i Mebusan’dan gelen 92 milletvekili; 2- Birisi Yunamilletvekili; 3-

17.-i Hukuk18 hareketinin yerel

yevmi mezkûrun mebrukiyetinden istifade ve bilûmun mebusini kiram

Atatürk: Nutuk (1919-1920) I, s.430-431. 16 TBMM ZC, Bi

rkiye Hükümetinin

erin .”

Bkz.:http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100307.pdf, s. 487. 24.11.201417 -1938] Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk

18 Müdafaa-

162 Ferit Yücebaş

selahiyet-i fevkalâdeye haiz

19

Türk Milletini temsilen Millî Mücadele’y

Meclis”; Türk milletinin millî ruhunu t -20

- ”21nun en i halka vermesiydi22. TBMM, bünyesinde

23

dönemin sonuna kadar mu 24.

Çevik: Millî Mücadele’de “Müdafaa-(1918-1923), k

19 Mustafa Budak: Misâk-

20 Türkler, XVI, (Ed.: Hasa21 “Hâkimiyet

idaBkz.:www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100085.pdf,22 Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosu,

23 Mustafa Budak: a.g.e., s.188.24 , Kültür


Mebusan Meclisi’nde yer alan Van Milletvekilleri Ankara’ya giderek

-i Mebusan üyelerinden Haydar (Vaner) Bey

seçimi Emin (Girdivan)

25. Ne var ki seçilen bu adaylardan Emin 26

-27.

1. 1. Emin (Girdivan) Bey

Bunun Van Salnâmesi 28.

29. Emin Bey, müstafi inde; Van’dan

25 Ahmet Demirel: Seçimler) -97.26 zakere Kanunu’nun üçüncü maddesinde bir milletvekilinin

Büyük Millet Meclisi

Heyeti Umumiye karariyle müstafi addolunurlar.”Bkz.:www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanun tbmmc00100018, pdf, 27 , Devre I, Van

28

Bey), Sicil No: 424.29 Devre I, Sicil No: 424.

164 Ferit Yücebaş

30 bahsederek vatanî

ine ve yerlerine

Mekesli Mutiullah Beyle

” 31

Tedkik- cümeni”ne, posta ve

takriri ise Dâhiliye Vekâleti’ne havale edildi32. Van Milletvekili Emin

Vilâyeti’nden gönderilen te 33.

r34.

-

Meclis-TBMM’nin birinci dönem

30 Devre I, Sicil No: 424.31 TBMM ZC32 TBMM ZC33 TBMM ZC34 Nilüfer Cevizliler: “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Van Milletvekilleri”, , (Ed.: Oktay Belli),


35

yiyerek geri Son derece fakir ve yorgun -

nüfuz için teklif ettik de

S :“Bu derece ulüvv-

- arz ile kabullerini teklif ederiz”36 Bu tepkiler neticesinde

ine emvali

”37

Valisi Kadri Bey 15 Eylül 1920’de meclise g“

38

35 , Devre I, Van MilletvekillerSicil No: 425.36 TBMM ZC37 TBMM ZC,38 TBMM ZC,

166 Ferit Yücebaş

39.

1921’de: “umaileyhin

edilmesini”40

41

-Müzakere Kanunu42

ri ise kanunun

39

40 TBMM ZC,41

Müzakere Kanununun Meclisçe kabulünde

Umumiye’ye arz edildi 5 Mart 1921” Bkz.: TBMM ZC, Birinci Devre, VIII, .

42 Nisab-

addolunurlar.” Bkz.: www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanun tbmmc00100018.pdf

“ -i intibahiyelerine azimet ve

tevfikan senede üç ay mezuniyet verilir…” Bkz.: www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanun tbmmc001000315.pdf.


-

43.

44

madde45 aynen kabul edildi46. Kars Milletvekili Cavid Bey, bu konuda

47. Bu yerlerin kariye olarak nahiyeye çevrilmesinin

48.

en ununla ilgili olarak Meclis’e: “Zabitai Saydiye

tirilmesi”49

-i intihabiyelerine

43 TBMM ZC, Birinci Dev44 TBMM ZC45

(BirinciMadde).Bkz.:http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100149.pdfTarihi: 26.11.2014.46 TBMM ZC,47 “B

ediliyor…” TBMM ZCs.117.48 TBMM ZC,49 TBMM ZC, -243.

168 Ferit Yücebaş

bu talepleri Divan-50

-i Vekile’ye gönderildi51.

Ungan

Rusça, Farsça ve Kürtçe 52.

dönem Van Milletvekili olarak seçil53

54 okunara

takrirde: “Maarif Vekilinin me

50 TBMM ZC51 TBMM ZC,52

(Haydari)), Sicil No: 426.53 i, Devre I, Sicil No: 426.54 “

dairesi

olunur.” Bkz.: TBMM ZC


”55 diyerek Maarif

Ha -

56 Nafia Vekâleti’ne havale olundu57. Muhacirlerin temettü vergisi58 59 ise Muvazene-i Maliye Encümeni’ne havale edildi60.

-kim olursa olsun t

61 Hasan -

62 daha sonra ise tasviben Dahiliye Vekâleti’ne gönderildi63.

î

Muradiye’nin Kürzot Kariyesi’nde metruk bulunan petrol madeninin

55 TBMM ZC,56 “

arz ve teklif eylerim.” Bkz.: TBMM ZC,57 TBMM ZC58

temettü vergisi tahakkuku aslisi sene-i haliye

tahsil olunur.Bkz.:http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc0010024.pdf, 27.11.2014.59 TBMM ZC,60 TBMM ZC61 TBMM ZC,62 TBMM ZC63 TBMM ZC, Birinci Devre, XXVIII, 7. Bir

170 Ferit Yücebaş

makinistlerin görevlendirilmesi teklifi Heyeti Vekile’ye havale 64.

65

yerlerine göç etmek zorunda kalan ve Van’a dönmek isteyen Van

verilmesi,66 bu 67

sevk edilmesine68 dair takririni69 Dâhiliye Vekâleti’ne havale ettirdi70.Bu teklif üzerine Dâhiliye Vekâleti mülteci ve muhacirlerin sevk ve

71

72.

“rin bir fonksiyonunun

73.

74. Ancak Van

64 TBMM ZC65

Muavenet-i içtimaiye bütçesinden yüz elli bin(Birinci Madde). Bkz.:http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001003.pdf Tarihi: 27.11.2014.66 TBMM ZC67 TBMM ZC, Biri68

vdi edildi. Bkz.: TBMM ZC69 TBMM ZC -217.70 TBMM ZC71 TBMM ZC72 TBMM ZC, Birinci Devre, IX,73 TBMM ZC74 TBMM ZC


75

Maliye Vekâleti’nden verilen tezkerede, Vezne-i Umumi’den yirmi bin lira

76.

i77 ile Van’da bir Leylî Mektep 78 Vilâyat-

Müstahlasa mültecilerinin askerlikten tecil edilmelerine dair teklifini ise Müdafaa-i Milliye Vekâleti’ne gönderdi79.

ekiz bin lira

80 kendisine iade olundu81

un teklifi,82 Lâyiha Encümeni’ne havale olundu83 84

kabul edilerek Heyeti Umumiye’ye havale edildi85.

Efend

75 TBMM ZC76 TBMM ZC -242.77 TBMM ZC78 TBMM ZC -196.79 TBMM ZC80 TBMM ZC,81 TBMM ZC, im, s.139.82 TBMM ZC83 TBMM ZC84 “

itolmayan vilâyet-

Bkz.: TBMM ZC, Birinci Devre, IX, 18.

85 TBMM ZC

172 Ferit Yücebaş

edilen

86. Bu konuyla ilgili olarak Muvazenei Maliye Encümeni

87

88.Cephe

89

90 Divan- di91.

92

koyunlar93

takrirleri Dâhiliye Vekâleti’ne,94

95. Muradiye

Encümeni’ne havale edildi96

97. Hasan

86 TBMM ZC87 TBMM ZC88 TBMM ZC89 -i intibahiyelerine azimet ve avdetleri için muayyen olan eyyam a

veya mezuniyetini tecavüz ettirenlerin fazla müddete ait tahsisatl

Bkz.:http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100315.pdf,27.11.2014.90 TBMM ZC91 TBMM ZC, Birinci Devre92 TBMM ZC93 TBMM ZC94 TBMM ZC95 TBMM ZC96 TBMM ZC, Birinci97 TBMM ZC


98

Ali Fethi Bey Van’a tayin edilen Vali Zühdü Bey’den habere istinaden

belirt 99.

100.

Tevfik Bey

Divan-sonra varisleri

101.

1.3.1. Tevfik Bey’in Meclisteki Faaliyetleri- 102 ve

Van Vilayeti’ni

103. Tevfik Bey, TBMM’de bir

98 “Van vilayetine tabi Timar nahiyesinde iki katil maddesinden maznun ve

kadar pençe-i kanuna

TBMM ZC, Birinci Devre, XXVI,

99 TBMM ZC, Birinci Devre, XXVII, 193. Bir100 , Devre I, Sicil No: 426.101

Bey, Sicil No: 430.102 , Devre I, Sicil No: 430.103 , Devre I, Sicil No: 430.

174 Ferit Yücebaş

Te104 okunarak kabul edildi. Tevfik Bey’in

müddet meclis

milletvekili Hasa

ilgili 105.

106.Tevfik Bey, ailesinin zor durumda o

Hicrette

104

-

TBMM ZC, Birinci Devre, VIII, 143.

105 TBMM ZC106 TBMM ZC,


ve azimet ve avdet dâhil olmamak üzere bir buçuk ay müddetle”107 izin

108.

1.4. Haydar (Vaner) Bey TBMM’nin ilk dönem Van Milletvekillerinden sonuncusu

H

etlerde

-Islavca),

109.

1.4.1. Haydar Bey’in Meclisteki Faaliyetleri

110. Haydar Bey, TBMM’de on

t 111

men’ine dair teklifleri Lâyiha Encümeni’ne havale olundu112. Haydar

ni

107 TBMM ZC108 , Devre I, Sicil No: 430.109 , Devre IBey, Sicil No: 427.110 , Devre I, Sicil No: 427.111 TBMM ZC112 TBMM ZC,

176 Ferit Yücebaş

113.

114 her hangi bir köyün nahi115.

Emval ve emlakinden o nispette hissesini alacak ve kendi nahiyesinin

116 bin ile ni

117 Dâhiliye Encümeni Reisi Haydar Bey, nahiyenin 118 Bunun

119.120

121

113 TBMM ZC ,7,8,9,10,11,12,13.114 TBMM ZC -36.115 TBMM ZC116 TBMM ZC,117 TBMM ZC,118 “

fiiliyedir. Bundan ya zarar tevellüd eder veya kâr veyahut menfaat tevellüd ttikten sonra encümen

ka Bkz.: TBMM ZC,119 TBMM ZC,120

tir. Bkz.: TBMM ZC121 TBMM ZC, -79.


122. Haydar Bey, Umumî Hükümet, memleketi

bütçe mevzuuba

eder ve-23’üncü maddelerinde123

abul 124 Haydar Bey, “

k. Herkesin ”125

Haydar Bey, Trabzon Milletvekili Hüsrev Bey, Kozan Milletvekili Fikret Bey, Erzurum Milletvekili Hüseyin Avni Bey ve Sivas Milletvekili Zülfü Bey dâva-

126.

“

122 TBMM ZC123

Umumî Müfett (22. Madde).

mevdudur.

Bkz.:http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc0010085.pdf, s.90- arihi: 28.11.2014.124 TBMM ZC125 TBMM ZC126 TBMM ZC,

178 Ferit Yücebaş

gönderilen 200 piyade ve 200 kuvayi milliyeci süvariye iltihak ve

gönderildim. Muvaffakiyetle döndüm.”127

TBMM’n

128.129.

2. SonuçMondros Mütare

Devletleri, Misâk-

nitelik kaza

-

Meclisi’nde yer alan Van Milletvekilleri Ankara’ya giderek

Van milletvekilleri ülke sorunl

127 , Devre I, Sicil No: 425.128 , Devre I, Sicil No: 427.129 , Devre I, Sicil No: 427.


Bey ve -i Mebusan

yerine getirdikleri söylenebilir.

3. Kaynakça

”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi,2008/II, s.185-241.

ATATÜRK, Mustafa Kemal: Nutuk (1919-1920), I, Millî E

BUDAK, Mustafa: Misâk-,

Meclisi’nde Van Milletvekilleri, ,

ÇAVDAR, Tevfik: Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950),

Millî Mücadele’de “Müdafaa-i Hukuk’tan Halk -1923),

K2002.

ÇOLAK, Hikmet: “Türk Toplumunda Demokrasi Ve Yerel

Yasama Müzakereleri”, Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi -55.

Döneminde Seçimler),

Parlamenter DeneSelçuk Üniversitesi Türkiyat

-294.

180 Ferit Yücebaş

-19023)),

KÜÇÜK, Mustafa: "Türkler,Ankara 2002.

OLGUN, Kenan:,

XXVII/79, Ankara 2011, s.1-36.Türk Kamuoyunda Sakarya’dan Büyük

Taarruz’a (Eylül 1921– n

Milletvekilleri ve Faaliyetleri”, Turkish Studies2012, s.2485-2500.

Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosu2012.

-Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi -

330.TANÖR, Bülent: -1923), Yenigün

-1938] Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk,

URAN, Hilmi: (1908-1950), (

,

.www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/Kanunlar_Kararlar

, Devre I, Sicil No: 425., Devre I, Sicil No: 426., Devre I, Sicil No: 427., Devre I, Sicil No: 429., Devre I, Sicil No: 430.


Kamu Yönetimi Bölümü[email protected]

Özet

Madenleröneml Önceleri zenginlik ve statü göstergesiyken ticarete konu olmal . Madenlerin bu özellikleri nin gelen

.

dir.

ekonomi ve madAnahtar Kelimeler:

AbstractMines have played an important role in the development of

civilizations since prehistoric times. Besides being wealth and statuteindication, their value has increased economically together with being subject to trade. Accordingly, mining profession has become an important branch and prevailed since the ancient times.

Coal has only been used for heating purposes for many years; its economical value has increased since it has been used in transportation and industry besides heating by the invention of the steam engine which enables the

182


Industrial Revolution. Despite the decrease in usage by the use of petrol and natural gas, today it continues to be one of the primary energy sources. In this study, development of coal mining in Turkey will be considered starting from the Ottoman period until today within the perspective of economy and mining policies.

Keywords: Coal, Coal mining, Mining policy.

GMadencilik yeryüzündeki en eski faaliyetlerden biridir. Tarih

teknikler ve gelenekler her

enler

Kömür, ilk olarak metal madenlerin

1

ayi Devrimi ile önem kazanm

ür, buhar makinesinin ,

ça el enerji belirleyici .

demir-.

Madencilik

1 Zeki Tez, Madencilik, Metalurji ve Mineralojinin Çileli Tarihi, Doruk


lerinden biri, gelebilecek siyasi

tehditleri önlemekti. Bunun için güçlü bir ordu ve donanmaya ve güçlü bir merkezi yönetim devletin yöneticilerinin ve k amak ve güçlü bir maliye ve hazineye sahip olmak .2 Devlet sahip oldu

öncelikle temel olarak ordunun ve

madenlerdeki üretimin süre

kadimden bu yana madencilikleula

3

Madencilik faal

ile ilgili düzenlemeler,

Nizamnamesi ile yeniden düzenlenmesi ve bu nizamname ile

2

-56.3 Mustafa Altunbay, “Klasik Türkler Ansiklopedisi -1485, s. 1468

184 İlke Örçen Yiğit

in 4 Bu dönemden sonra

en üretimde süreklil vergi

yabanmadencilikle ilgili bilgi birikiminden yoksunluk ve hukuki,

ri nedeniyle5

Hazine-i Hassa Dönemin

gelecek bir sanayinin olmam.6

7

terhis olup evlerine dönen askerlere memleketlerinde benzer bir

8 ilk kömür

4

7-155, s. 1385 Mehmet Boyartan, a.g.e. s. 139. 6

(1829-1920), International Journal of History -250, s. 226.7 Murat Kara, a.g.e., s. 225.8 s. 517http://journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/hukukmecmua/article/viewFile/5621/5157 2.2014)


.9

Havzada 1948’den önce de kömür üretimi

letmeler mevcuttur.

burada düzenli üretim yapmak üzere

dönemde önemli ida 10 1846 -i Amire’ye

-i Hassa kumpanyaya sermaye 1865 -i Amire

yönetiminde olan h11

, Feshane, Tüfenkhane, Baruthane ve .12

Hazine-

rede Havza ile ilgili hukuki

nedenlerinden biri olarak görülmektedir.

13

etmeleri isteniyordu, böylece14

9 Ahmet Ali Özeken, a.g.e, s. 517-518.10

Zonguldak Kent Tarihi Bienali 05, Zonguldak, 2006, s. 297-309, s.300.

11 Murat Kara, a.g.e., s. 227. 12 a.g.e, s. 303-304.13

-1948”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63-4, s.180- 204, s.18114 Maden Hukukunun Tekamülü” (1861-1906), Ankara Merkezi Dergisi, 29, Bahar 2011, s. 125-147, s. 128.


Bahriye Nezareti Dönemi1865-

’ye

,bulunduran Bahriye’ye

Bahriye Nezareti yönetimi döneminin en dikkat çekici y önetimidir. Maden-i

‘ ür Madeni Humayunu Nizamnamesi’düzenleme getirmekteydi

ve Nizamnamenin en dikkat çek

hükümleridir.15

-i

ocaklar madelanan ocaklar

16

bu dönemde de am

ocaklara , imtiyaz, ferman ve

15 Cevat Ülkekul, , s. 59.

www.kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=765.16 Murat Kara, a.g.e., s. 233.


spekülasyonla lik

Havzada yer-

ekleri yönünde hüküm

.17

-i Osmanisi,

kö

, daha az verimli ve daha maliyetli rezervinin

18

Nafia Nezareti ve Orman, Maden ve Ziraat Nezareti Dönemi

önce Ticaret ve Nafia Nezareti yönetimine ‘ -i Humayunu

Nezareti’ ‘ ’

li denilebilecek

-i Fahmiye Amele Kanunu ile

17 Nejat Tamzok, a.g.e., s. 181. 18 Murat Kaya, a.g.e., s. 240


19

Cumhuriyet Y

ni kurulan Türkiye

Türkiye Cumhuriyetinin ekonomik yönelimini ortaya koyacak olan genel kararlar Kongrede kabul edilen Misak-içerisinde

20

devlet ar için muafiyete tabi

21

Cumhuriyetin de

-çelik sanayinde

19 Nejat Tamzok, a.g.e., s. 18420 Gündüz Ökçün, - -Belgeler-Yorumlar21 Gündüz Ökçün, a.g.e., 408-409.


22 M gresi’nde k ilk kurum Sanayi ve Maadin

23

Dünya ülkelerini etkileyen

lunun maden arama faaliyetlerini 1935

rezervlerini belirlemekle görevliyken E

24

Etibank’.25

, ,

Üretimdeki dü

22

Türkiye 19. Ulusal Madencilik Kong -12Haziran 2005, s. 6.23 Türkiye’de Devlet

24 Nejat Tamzok, a.g.e., 2005, s. 6.25 Ayhan Kösebalaban, Türkiye Kömür Mahttp://www.emo.org.tr/ekler/b6c911e39782fc0_ek.pdf.


.

ydi, dende

un, kimi zaman

tir. 1939 -1944

, %32 msuzluklar da etkili olmakla

birlikte,

26

devletin madencilik sektöründeki Bu dönemde Türkiye’de

Raporunda endüstril

maden

sonuçla27

26

Kent Tarihi 05 Bienali Bildiriler , Zonguldak, 2006., s. 69-93, s. 76.

27 Nejat Tamzok, a.g.e., 2005, s. 7


ko 28 Bu önerilere uygun olarak birlikte Kanunundadüzenlemeler bu rapordaki düzenlemeleri onaylar niteliktedir. Yasala

olan

dön

1963

s

alacak yaAmerikan

bir maden kanunu

g 29

-

özellikle kömür ve linyit üretimin

28 Murat Turan, , s. 59. http://www.maden.org.tr/resimler/ekler/b4e2b9376139fa0_ek.pdf.29 Ahmet Kartalkanat,ve Türkiye Maden51-67, s. 57.


ci

devletin madencilik sektöründeki üretim30

, 24 Ocak K liberal

mesi

kçelerle ,

.31 Bu amaçla

elerini bünyesinde toplayan Türki

. Bünyesinde Ege Linyitleri ile Garp Linyitleri Müesseseleri bulunan Türkiye Kömür

U

özel sektöre devredilerek daha etkin ve üret

32

30 Ahmet Kartalkanat, a.g.e., s. 57-58. 31 Erol Çatma, “1990-

23-50, s. 25. 32 rme, , Edt.

-68, s. 60


nin Er ise;z yeri lerine

olarak 1990 hinde

made

33

lan üretim 2259 bin ton

TTK üretimi 1666 bin ton iken özel sektörün üretimi 511 bin ton 34

onu özel sektörce 35

36

nedenlerle üretim

üretyurtiçinde ü

37

33 Nejat Tamzok, a.g.e., 2005, s.11.34

2010, s. 43-44.35 Enerji Raporu 2013, Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Ankara, 2014, s. 43. 36 a.g.e, s. 44. 37 TMMOB, a.g.e. s. 24-25.


kömürü .38

, desteklenmesi ile

tir.ile birlikte

kazala de Madencilik

üretim yöntemleri, madencilik mesl

Madenler -39

Türkiye’de 1991-

40

göre ora 41

Bu durum madencilik sektöründe öncelikle teknik

38 Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, a.g.e, s. 47. 39

2012, https://www.google.com/url?q=http://www.kmo.org.tr/resimler/ekler/e1d33f9fe5bb902_ek.pdf%3Ftipi%3D2%26turu%3DH%26sube%3D1&sa=U&ved=0CAQQFjAAahUKEwiS9au3qfPGAhWIORQKHeXUDog&client=internal-uds-cse&usg=AFQjCNHPfmIq6DByncNqJMqhVaQ3xxvMOg.40

, TEPAV, Temmuz, 2010, s. 3. 41

2013, Ocak 2014, s. 6


, Türkiye’

Kömürrolü, madencilik faali

uzman göstergesidir. Bu

nedenlerle

r rezervinin verimli biçimde

Bu madencilik m olumlu

mO dönemde gerekli pacak güçte sermaye

devlet bu üretici rolü üstlenmeliydi. Bu süreçte demir-çelik

kömürün ekonomik n

-çelik

olan


Devletin vazgeçerek, Havza’da devlete ait ocaklar ce

syo-.

yasal , devletin denetim ve düzenleyici etkisi

Üretimin kk verimli olan ocaklara yönelinerek daha az

üzerinden tlendirmelerin, ocakta kat edilen mesafe ik olarak

Riskli

KaynaklarALTUNBAY, Mustafa, “Kl

Madencilik”, Türkler AnsiklopedisiAnkara, 2002, s.1464-1485.

ARSL

, TEPAV, Temmuz, 2010.

, Cilt 08, s. 137-155


ÇATMA Erol, “1990-Bir Deneme”, , Edt. Mehmet Torun,

-50.(2012), Türki

, TMMOB Web:

https://www.google.com/url?q=http://www.kmo.org.tr/resimler/ekler/e1d33f9fe5bb902_ek.pdf%3Ftipi%3D2%26turu%3DH%26sube%3D1&sa=U&ved=0CAQQFjAAahUKEwiS9au3qfPGAhWIORQKHeXUDog&client=internal-uds-cse&usg=AFQjCNHPfmIq6DByncNqJMqhVaQ3xxvMOg.

-1920), International Journal of History, Say1, s. 223-250.

KARTALKANAT, Ahmet, “Cumhuriyet Döneminde Jeoloji

-67.

Tekamülü” (1861-1906), Ankve Uygulama Merkezi Dergisi, 29, Bahar 2011, s. 125-147.

KÖSEBALABAN, Ayhan, (2005), Türkiye Kömür ,

Web:http://www.emo.org.tr/ekler/b6c911e39782fc0_ek.pdf.

MAKAL, Ahmet, “Zonguldak ve Türkiye Toplumsal Kent Tarihi

, Zonguldak, 2006, s. 69-93.

Zonguldak 05, Zonguldak, 2006, s. 297-

309.ÖKÇÜN, Gündüz, -

Haberler-Belgeler-Yorumlar1971.

Bir Deneme”, ,-4, 1944, s. 516-563.

,


TAMZOK, Nejat, , Türkiye 19. Ulusal Madencilik Kongresi ve

-12 Haziran 2005.----------------------: Çok

-1948”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63-4, 2008, s.180- 204.

TEZ, Zeki, Madencilik, Metalurji ve Mineralojinin Çileli Tarihi

TURAN, Murat, mi, Web: http://www.maden.org.tr/resimler/ekler/b4e2b9376139fa0_ek.pdf. Kaynaktan 05.04.2015

me”,

59-68.

, Ocak 2014.ÜLKEKUL, Cevat,

Nizamnamesi, Web: http://kentvedemiryolu.com/arama.php?ara=ta%C5%9Fk%C3%B6m%C3%BCr%C3%BC+havzas%C4%B1nda+bahriye+nezareti.

Ocak, 2010.Enerji Raporu 2013, Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, Ankara, 2014.


yÜzÜncÜ yil Ünİversİtesİ sosyal bİlİmler enstİtÜsÜ … · meselelerden biri de w p g...

Documents