yönetim nedir? yönetici kimdir?yuksekbilgili.com/wordpress/wp-content/uploads/2017/03/...yaŞar...
TRANSCRIPT
YAŞAR SUCU (PROF. DR.)
YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
1
İÇİNDEKİLER
YÖNETİM ............................................................................................................................. 2
1. YÖNETİM KAVRAMI ........................................................................................................... 3
2. ÖRGÜTLERDE YÖNETİMİN VE YÖNETİCİLERİN ÖNEMİ ...................................................... 5
3. YÖNETİMİN ÖZELLİKLERİ ................................................................................................... 8
4. YÖNETİM SÜRECİ FAALİYETLERİ ........................................................................................ 9
4.1. Planlama .................................................................................................................. 10
4.2. Örgütleme ............................................................................................................... 11
4.3. Yürütme ................................................................................................................... 11
4.4. Eşgüdümleme .......................................................................................................... 11
4.5. Denetleme ............................................................................................................... 11
5. YÖNETSEL ETKİNLİĞİ ETKİLEYEN UNSURLAR ................................................................... 12
6. YÖNETSEL HÜNERLER (YETENEKLER-BECERİLER) ............................................................ 13
6.1. Kavramsal Hünerler (Yetenekler-beceriler) ............................................................ 13
6.2. Beşerî Hünerler (Yetenekler-beceriler) ................................................................... 13
6.3. Teknik Hünerler (Yetenekler-beceriler) ................................................................... 14
7. YÖNETİCİ OLMANIN FAYDALARI VE ZORLUKLARI ........................................................... 14
8. YÖNETİCİLERİN NİTELİKSEL FARKLILIKLARI ...................................................................... 15
9. YÖNETİM VE YÖNETİCİ BİÇİMLERİ ................................................................................... 16
9.1. Düzeylerine göre yönetim ve yönetici türleri.......................................................... 16
9.2. Yönetim sürecini işleten gruplar açısından yönetim türleri .................................... 20
9.3. Güç sahipliğine, kullanımına ve karar oluşturma biçimine bağlı olarak yönetim
türleri ................................................................................................................................. 21
9.4. Siyasal anlamda yönetim türleri ................................................................................... 22
10. YÖNETİCİLERİN SAHİP OLMASI GEREKEN NİTELİKLER ................................................. 24
11. YÖNETİCİ YÖNETTİĞİ ÖRGÜTÜ İNCELERKEN VE YÖNETİRKEN ŞUNLARA DİKKAT
ETMELİDİR ............................................................................................................................... 25
12. YÖNETİCİLERİN ÖRGÜTLERDE OYNADIKLARI ROLLER ................................................. 26
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
2
YÖNETİM Yönetim örgütsel amaçların etkin ve verimli gerçekleştirilmesine yönelik olarak insanların ve
örgütsel kaynakların planlanması, örgütlenmesi, yönlendirilmesi, uyumlaştırılması ve
denetlenmesidir. Yönetim insanla ilgilidir ve insanlarla birlikte gerçekleştirilir. Gerçekleştirildiği
faaliyet alanının, örgütsel sistemin ve çevrenin özellikleri de en az yönetime taraf insanlar kadar
yönetimin nasıl gerçekleştirileceği konusunda önem taşımaktadır. Yönetim bilgi birikimini ve
deneyimi gerektirir. İnsanların en temel ve belirgin yetkinliği emeklerinin verimliliklerini
arttırmak için araçlar geliştirmeleri ve araçlar kullanmalarıdır. Yönetimin etkinliği de yönetim
işini gerçekleştirenlerin bu araçları bilmesi ve bu araçları maharetle, ustalıkla ve etkin bir şekilde
kullanabilmeleri ile ilgilidir. Yönetici, yönetim işini gerçekleştiren, örgütün içinde yer alan
insanlarla birlikte örgütün çevresiyle-çevresel unsurlarıyla ilişkilerini sağlıklı bir zeminde
gerçekleştiren ve örgütün kaynaklarını (bilgi, ileti, ham maddeler, yarı işlenmiş maddeler,
makinalar-araçlar-aletler-edevatlar, finansal sermaye, yetenekler, hünerler ve benzerleri)
kullanarak örgütsel amaçların gerçekleştirilmesinden sorumlu olan insandır.
Yönetim konusuyla ilgilenenlerin akıllarından çıkarmamaları gereken temel gerçek:
Yönetim = f (yönetici (ler), yönetilenler, amaçlar, faaliyetler ya da yerine getirilmeye çalışılan
işler, izlenilen ya da izlenilmiş stratejiler-politikalar, içinde etkinlikte bulunulan örgütsel
sistem, örgütsel performans ve öğrenme, ortam koşulları ve tüm yönleriyle, tüm bileşenleri ile
çevre)
İnsanların toplu halde yaşamaları, gereksinimlerini karşılayacak mal ve/veya hizmetleri
üretmelerini, bilinçli olmaları nedeniyle bu süreci olabildiğince etkili ya da etkin (doğru işleri
yapma) ve verimli (işlerin doğru yapma) bir şekilde gerçekleştirebilmek için uyumlu hareket eden
bir bütün oluşturmalarını, iş birliği ve iş bölümü yapmalarını, değişik bir anlatımla
örgütlenmelerini gerekli kılmıştır. Doğadan ve sahip olunan kaynaklardan en yüksek ölçüde fayda
sağlayabilme düşüncesinin ürünü olan çabalar, üretim sürecinde yer alan üretici güçlerin
gelişmesine, üretici güçlerin gelişmesi kendisine özgü üretim ilişkilerinin oluşmasına neden
olmuştur. Üretici güçler ile üretim ilişkileri gelişmişlik düzeyi temelinde toplumsal düzenlenişleri
üretim biçimleri oluşturmuştur.
Günümüzde düşünsel olarak “yöneticisiz yönetim” noktasına ulaşsak da, yaşamın içine
bakıldığında yer yüzündeki tüm örgütlerin henüz hem yöneten hem de aynı zamanda yönetilen
insanlardan oluştukları görülmektedir.
Yönetim, insanları ya da oluşturdukları örgütleri amaçlarına ulaştıracak ya da onları gerçek
kılacak faaliyetleri, etkin ve verimli şekilde gerçekleştirmek üzere kararlar oluşturmak bu
kararların uygulanmaya aktarılmasını sağlayacak faaliyetleri belirlemek, onları uyumlaştırmak ve
denetlemek-düzeltmek işi olarak, yöneticileri yönetici olmayanlardan ayırır.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
3
Yönetim konusunda yapılacak tartışmalarda insanlar, insanların gereksinimleri, bu
gereksinimlerin karşılanması gereği, üretim, üretimde kullanılan kaynaklar ve araçlar, bilinçli ve
akılcı çabalar, ussal ve yasal düzenlemeler, fiziksel ve düşünsel araçlar, ürünler, üretilen ürünlerin
kullanıma sunumu ve kullanım sürekliliği, tüketimi, tüketimin toplumsal ve bireysel yansımaları
önem taşımaktadır.
Aynı zamanda, aynı koşullarda, aynı faaliyet alanında (ürünler/pazarlar) faaliyette bulunan
örgütlerin performansları, başarı ya da başarısızlıkları yönetilme biçimleri, yönetim yeteneği ve
yönetsel beceri ile doğrudan ilişkilidir.
1. YÖNETİM KAVRAMI
Yönetim alanında kullanılan diğer kavramlarda olduğu gibi, yönetim kavramının
tanımlanmasında da bir karmaşa yaşanmaktadır. Örgütlerin nitel ve nicel yönden birbirlerinden
farklı olmaları, örgütlü yaşamın zorunlu bir gereği olan yönetim kavramı ile ilgili tartışmalarda
farklı tanımlamaların yapılmasına yol açmaktadır. Bu kavramı tanımlama çabası içinde olanların
düşünce yapıları, amaçları, bilgi düzeyleri, ilgilendikleri örgütler veya örgütsel düzeyler ve
beklentileri de işin içine katılınca konu içinden çıkılmaz bir niteliğe bürünmektedir. Kısaca,
araştırmacıların ilgili oldukları bilim dallarının farklı oluşu; inceledikleri toplumsal alanlardaki
oluşumlardaki farklılıklar, araştırmacıların benimsedikleri yaklaşım biçimlerinin farklı oluşu;
araştırmacıların amaçlarındaki farklılıklar, ilgilenilen kavramın çok genel, soyut ve ölçülemeyen
nitelikte olması nedeniyle, yönetim kavramı ilgili alanda çalışan bilim adamları tarafından bile
farklı şekillerde tanımlamaktadırlar.
Yönetim karar oluşturma, kararların uygulanmasını sağlama, uygulamaları ve sonuçları izleme,
öğrenme ve gerektiğinde düzeltme etkinliğidir. Yöneteni yönetilenden ayıran temel unsur karar
oluşturma ile ilgilidir. Yöneticiler önemli ya da kritik sorunları tanımlarlar, bilgi elde ederler ve
kullanırlar, en uygun eylem biçimlerini belirlerler ve bunlardan en uygun olanı seçerler.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
4
Bir örgütün bütün düzeylerinde temel unsur olan ve çok genel şekliyle ”başkaları ile birlikte veya
başkaları aracılığıyla iş görmek” anlamını yüklenmektedir. Genel şekliyle, yönetimin, başkaları
aracılığıyla bir amaca ulaşmak için girişilen işler ve faaliyetler toplamı veya çalışanların işbirliğini
sağlama ve onları bir amaca doğru yöneltme, yürütme faaliyet ve çabaları olarak tanımlanmakta
olduğu görülmektedir.
Bütünsel bir biçimde ele alındığında, yönetim, örgüt amaçlarının belirlenmesi, bu amaçların etkili
ve verimli olarak gerçekleştirilmesine ve kaynakların akılcı kullanımına yönelik olarak, planlama,
örgütleme, yürütme, eşgüdümlüme ve denetleme süreçlerine ilişkin yönetim biliminin
geliştirdiği kavram, ilke, teknik, yöntem, model ve kuramların sistemli, bilinçli bir biçimde ve
ustalıkla kullanılması ile ilgili faaliyetlerin tümüdür. Bazı örgütlerde ise profesyoneller tarafından
gerçekleştirilen bir meslektir.
Bu tanım, yaşamın her alanına uygulanabilir nitelik taşımaktadır. Bu tanımdan da görüleceği gibi
yönetim süreçsel bir faaliyettir. Amaçların belirlenmesi, planlama, örgütleme, yürütme,
uyumlaştırma ve denetim zaman zaman aşamalı çoğu zaman iç içe geçmiş süreçleri tanımlar.
Yönetim bir takım kavramların, ilkelerin, tekniklerin, yöntemlerin, modellerin ve kuramların
üzerine şekillenir, yönetim süreçlerinin etkinliği açısından yöneticiler bu araçlardan yararlanırlar,
bunlar sistemli bir bilgi birikiminin ürünüdür. Bu yönüyle de yönetim bilimsel bir faaliyettir.
Yönetsel süreçlerde yönetsel araçların kullanımı belirli bir mahareti, belirli bir ustalığı ve sistemli
bir uygulamayı gerektirmektedir. Bilinçli bir faaliyet ve çaba harcamadan ortaya çıkması olanaklı
olmayan bir takım arzulanan sonuçların, bilginin sistemli bir biçimde maharetle uygulanarak
yaratılması veya sezgi, muhakeme, deneyimle elde edilen ve yönetim biliminin geliştirdiği
araçların, bilinçli ve sistemli bir biçimde, maharetle uygulanarak, örgüt amaçlarının
gerçekleştirilmesine ilişkin bir faaliyet ve çaba yönetim sanatı olarak tanımlanmaktadır.
Yönetim gönüllü olarak amatörce gerçekleştirilebildiği gibi çıkar amaçlı kurum ve kuruluşlar söz
konusu olduğunda bazı insanların bilgi ve deneyim kazanarak, yönetme konusunda sistemli bilgi
birikimini ve uygulama deneyimini edinerek, yeteneklerini ve yetkinliklerini geliştirerek (ki
bunları edinebileceği kurumlar ve bu konuda sistemli olarak üretilmiş ve birikmiş, aktarılabilir ve
öğrenilebilir bilgi birikimi bulunmaktadır) çalışmak için kendini hazırladığı ve yaşamını sürdürmek
için gerçekleştirdiği iştir. Yöneticilik yapmanın yazılı ve yazılı olmayan gerekleri ve kuralları
bulunmaktadır. Yöneticilik toplumda saygınlığı olan bir uğraşıdır. Gelişmemiş coğrafyalarda bir
meslek niteliği taşımaması ve içerdiği keyfiyet yöneticiliğin meslek olma yolunda oldukça önemli
yol kaydettiği gerçeğini değiştirmemektedir.
Yönetim işi yöneticiler tarafından yerine getirilir. Dolayısı ile, yönetici kısaca yönetim işini yerine
getiren kişi olarak tanımlanabilir. Yönetim kavramında ki karmaşa, yönetici kavramı açısından da
geçerlidir. Yöneticiler karar oluşturma ve oluşturdukları kararları başkaları ile veya başkaları
aracılığıyla uygulamaya aktarma yönüyle yönetilenlerden ayrılırlar. Yöneticilerin tümü aynı rolü
oynamazlar, onlarda kendi aralarında sınıflandırılabilirler. Yöneticilerin büyük kısmı belirlenen
sürecin ve bu süreçte gerçekleştirilmesi gereken işlerin doğru bir biçimde yapılması ile ilgilidirler.
Bu alanda eğitim almış ve yetiştirilmişlerdir, örgütlerde ara kademe yönetici rolünü yüklenirler.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
5
Yöneticilerin diğer kısmı ise doğru işleri belirleyen ve bu işlerin doğru bir biçimde yapılabilmesi
için süreçleri tanımlayan, tanımladıkları işi doğru bir biçimde uygulamaya aktarma durumunda
olan insanlardan oluşmaktadır. Bu bir önceki yönetsel rolden farklıdır. Eğitim ve yetişmenin yanı
sıra gelişkin olmayı gerektirir ve bu yöneticiler örgütlerde üst düzey yönetim rolünü
gerçekleştirirler.
2. ÖRGÜTLERDE YÖNETİMİN VE YÖNETİCİLERİN ÖNEMİ
Toplumsal yaşam düzeyinin yüksekliği, sahip olunan kaynakların etkin bir biçimde
kullanılabilmesi ile doğrudan bağıntılıdır. Kaynakların etkin kullanılabilmesi, toplumsal dokuyu
oluşturan örgütlerin etkin kılınmaları ile sağlanabilirken, örgütsel etkinlikte, etkin bir yönetim ile
sağlanabilir. Etkin bir yönetim, yönetsel organların nitelikleriyle, değişik bir anlatımla, yöneticiler
veya yönetim takımının sahip olduğu nitelikler ile yakından ilgilidir. Yönetsel süreçlerde,
yöneticilerin veya yönetim takımının kendilerine özgü özellikleri ve bu özelliklerinden
kaynaklanan tutum ve davranışları oldukça önemlidir. Örgütsel etkinliğin sağlanması ile ilgili bir
koşul, örgütsel sistemin bileşenleri arasında iç uyumun sağlanmasıdır ki, yönetsel organın
özellikleriyle yakından ilgilidir ve bu koşul, amaç belirleme, öngörüde bulunma, planlama,
örgütleme, yürütme, eşgüdümleme, denetleme ve düzeltme zincirinden oluşan yönetim süreci
faaliyetlerinin etkin bir biçimde yürütülebilmesi için gereklidir.
Ekonomik gelişme ile birlikte yönetim faaliyetlerinin kapsamı da değişmektedir. Yönetim biçimi,
gelişme sürecinde yönetimi gerçekleştiren gruplar açısından ailesel yönetim, siyasal yönetim ve
profesyonel yönetim olarak üç grupta toplanmaktadır. Profesyonel yönetim, yönetim işinin
meslek haline gelmesi (ilgili alanda gelişmiş bilgi topluluğunun, uzmanlaşmış bir uygulamanın,
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
6
sosyal sorumluluğun, kendi kendini denetlemenin, toplumca kabul edilmenin gerçekleşmiş
olması) ile ilgilidir.
İşletmelerin büyümeleri sonucu, bu örgütlerde gerçekleştirilen faaliyetlerin kapsamı ve niteliği
değişmiştir. Bu durum, bu birimleri etkin şekilde yönetecek kişilere duyulan gereksinimi
arttırmış; bu gereksinimi karşılamak için yönetim alanında okullar açılmış ve bu amaca yönelik
olarak insanlar eğitilmiş; yönetim meslekleri yöneticilik olan insanlar tarafından
gerçekleştirilmeye başlanmıştır.
Örgütlerde, doğru işlerin ne olduğu, onların uygulamaya nasıl aktarılacağı ve işlerin doğru bir
biçimde yapılması yönetimin niteliği ile ilgilidir. Örgütsel sistemin vizyonunu, misyonunu,
stratejik amaçlarını, uzun veya kısa dönemli davranış biçimlerini, düzenleniş ve işleyişini,
denetlenmesini ve gerektiğinde değişimini yöneticiler belirlerler. Örgütlerin etkinliklerinin
istenilen biçimde gerçekleştirmesi, onların çevreye uyum sağlayabilmesi (aktif veya pasif),
çevrenin sunduğu fırsatlar ve olanaklardan yararlanabilmesi, çevresel tehlikelerden
sıyrılabilmesi, kaynaklarını etkin kullanabilmesi yönetsel organın yapısıyla ilgilidir. Örgütsel
sistemdeki ilişki ağı, büyük ölçüde onların eseridir. Onlar, içinde yer aldıkları veya parçası
oldukları, faaliyetlerini belirli şekillerde kısıtlayabilen bütünü farklılaştırabilme gücüne sahip olan
en önemli unsurdurlar. Fakat bu özgürlük, bir takım değişkenlerce sınırlandırılmaktadır. Farklı bir
anlatımla, yönetsel özgürlük-saf bir özgürlük değildir.
Karar oluşturma ve uygulamaya aktarma durumunda olan yöneticilerin bir takım değişkenlerin
baskısı altında olmadıklarını söyleyebilmek olanaklı değildir. Bu süreci sınırlayan önemli
kısıtlardan bazıları kendileri ile ilgilidir. Demografik özellikleri, entelektüel nitelikleri, değerleri,
yetenekleri, deneyimleri, belirsizlik ve karmaşıklığı değerlendirme biçimleri, gelişen sürece-
olaylara tepki geliştirebilme güçleri, kişisel değerleri, konuya duydukları ilgi ve beklentileri
bireysel kısıtlara karşılık gelmektedir. Örgütün kurumsallaşma düzeyi, düzenleniş ve işleyiş
biçimi, örgütün kültürü ve kurumsal normlar örgütsel kısıtları oluştururken; üst sistemlerin amaç
ve davranış sınırlamaları, dış çevresel unsurlar, sahipler ve endüstri dalına hakim davranış
biçimleri dışsal kısıtları oluşturmaktadır. Konunun uzmanlarca ele alınma biçimleri, konuyla ilgili
bilgi birikimi, zaman baskısı, geçmiş davranış biçimlerinin sonuçları-başarı düzeyi konuyla ilgili
özel kısıtlara karşılık gelmektedir.
Örgütsel sistemin etken değişkenleri ile gerçekleştireceği faaliyetleri belirleyen kararlar arasında
bir ara değişken olan yöneticiler, örgütlerde kararların oluşturulması ve uygulanması sürecinde,
çevreyi olduğu gibi değil de algıladıkları şekilde işleyeceklerdir. Dolayısıyla, yöneticilerin kişisel
özellikleri veya yönetsel organın oluşum biçimine göre; durumsal değişkenleri algılamaları,
işlemeleri, yorumlamaları, yönelimleri ve seçimleri farklı olabilecektir.
Yöneticiler, yönetimdeki becerileri ile örgütlerde etkinlik, verimlilik ve performansın önemli
belirleyicileridir. Örgütsel performans, klasik anlamda yöneticilerin örgütsel kaynakları
gereksinimleri karşılayacak ve amaçları başaracak etkinlik (amaçlara ulaşma derecesi) ve
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
7
verimlilikte (kaynakların üretken ve iyi kullanılması-en yüksek çıktı/girdi oranına ulaşmanın)
kullanmasının ölçütüdür.
1. Eğer yöneticiler, amaçları yanlış tanımlamışlarsa, kaynakların kullanımında yetersiz
kalmışlarsa ve uygulamada yanlışlar yapmışlarsa maliyeti yüksek ve düşük kaliteli ürünler
üreteceklerdir.
2. Eğer yöneticiler, amaçları yanlış tanımlamışlarsa ya da uygun amaçlar belirlememişlerse
fakat sahip oldukları kaynakları amaçlara doğru iyi yönelmişlerse ve doğru kullanmışlarsa
gereksinimlere karşılık vermeyen düşük maliyetli ve kaliteli ürünler üreteceklerdir.
3. Eğer yöneticiler gerçekleştirmek için doğru amaçlar seçmişlerse fakat amaçlara ulaşmak
için kaynakları doğru kullanamamışlarsa gereksinimlere karşılık verebilme niteliğinde
fakat maliyeti yüksek ürünler üreteceklerdir.
4. Eğer yöneticiler, gerçekleştirmek için uygun amaçlar belirledilerse ve kaynakları iyi bir
şekilde kullandı ise gereksinimlere karşılık gelen düşük maliyetli ve kaliteli ürünler
üreteceklerdir.
Yöneticiler, yönetimdeki performansları ile işletmenin yaşamını sürdürmesini, gelişmesini,
büyümesini, rekabet ortamında sürdürülebilir başarıya ulaşmasını olanaklı kılarlar. Bu noktada
örgütsel amaçlar ve hedeflerin paydaşların ve toplumun amaç ve hedefleriyle uyumlu-dengeli
kılınması ve bu temelde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Yönetimin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi içinde yaşanılan bütün içinde doğru işlerin
tanımlanmasını ve işlerin doğru bir biçimde yapılmasını sağlar, yönetimin etkin bir biçimde
gerçekleştirilmesi toplumsal gelişme ve refah düzeyinin yükselmesini sağlar, yönetimin etkin bir
biçimde gerçekleştirilmesi paydaşların ve çıkar gruplarının faaliyetlerini olumlu yönde etkiler,
yönetimin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi kaynakların amaca uygun etkin ve verimli bir
biçimde kullanılmasını sağlar, yönetim örgütlerde insanların ortak amaçlara yönelik istemli-
gönüllü davranışlar gerçekleştirmelerini sağlar, yönetimin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi bu
süreçte yer alan insanların ve yöneticilerin doyum sağlamasını sağlar.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
8
3. YÖNETİMİN ÖZELLİKLERİ
Yazında, oldukça geniş bir alana yayılmış bulunan yönetim konusundaki çalışmalar
incelendiğinde, yönetimin zamanla gelişen ve kendini yenileyen dinamik bir kavram olduğu
açıkça görülmektedir.
Yönetim, bilimsel bir olgudur. Bilimsel etkinliklerin tümünde olduğu gibi, olaylara
dayanmaktadır, mantıklıdır (belirli bir düşünme biçimini gerekli kılmaktadır), sistematiktir,
nesneldir, eleştiriye açıktır ve kendi kendini düzeltebilme özelliğine sahiptir, geneldir, tanımlayıcı
olduğu kadar açıklayıcı yönü bulunmaktadır, iletilebilmektedir, seçicidir ve sürekli gelişmektedir.
Yönetim, bilimsel yaklaşımlarda olduğu gibi açıkça tanımlanmış kavramlara, ilkelere, modellere
ve kuramlara sahiptir. Bilimsel yöntemi temel alır ve bu yöntemle bilgi elde eder. Yönetimde
kullanılan bilimsel teknikler bulunmaktadır. Bilimsel olduğu kadar, eldeki bilgilerin etkin bir
biçimde uygulanmaya aktarılması gereği söz konusudur. Uygulanma sürecinde, maharet ve
ustalık oldukça önem taşımaktadır. Bu yönüyle bir sanattır.
Yönetim dünyanın neresinde gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin insanlarla, bilinçle, tanımlanabilir
amaçlarla, oluşturulan kararlar, yetki ve sorumluluklarla, iletişim ve yönetsel süreçlerle ilgili
ortak birtakım özellikler taşımaktadır.
Evrensel özelliklerinden çok, içerisinde yaşanılan zaman ve koşullara göre özellikleri
belirtildiğinde, yönetim insanlar, amaçlar, düşünceler, nesneler, faaliyetler, birliktelikler ve
benzeri aşağıda belirtilen bir takım temel özelliklere sahiptir;
• Yöneten ve yönetilenlerin insan olması nedeniyle insana özgü bir nitelik taşımaktadır, iki
veya daha çok bireyin varlığını gerektirdiğinden grup niteliğini taşımaktadır,
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
9
• Örgütün ve örgütü oluşturan insanların ulaşmayı düşündükleri amaçların bulunması
nedeniyle amaçsal niteliği bulunmaktadır,
• Amaçları gerçekleştirmek için bir araya gelen insanların çaba birliği içinde bulunmaları
nedeniyle işbirliği niteliğine sahiptir,
• Etkinlik ve verimlilik artışının sağlanabilmesi için işbölümü ve uzmanlaşmaya
gidildiğinden, işbölümü ve uzmanlaşma niteliği taşımaktadır,
• İşbölümü yatay ve dikey boyutlarda gerçekleştirildiğinden, dikey işbölümüne karşılık
gelen bir basamaksal (hiyerarşik) nitelik içermektedir,
• Evrensel olarak yatay ve dikey boyutlara sahip olması nedeniyle evrensel bir nitelik
taşımaktadır. Dünyanın her yerinde, her tür ve büyüklükte örgütün, örgütsel düzeylerin
ve örgütsel çalışma alanlarının yönetime gereksinimi vardır.
• İnsanlarla ilgili konularda etkinlik ve verimliliğin sağlanabilmesi, yönetimin insana özel
bir önem vermesini gerektirmektedir bunun sağlanabilmesi için ise yönetimin
demokratik niteliklere sahip olması gerekmektedir,
• Yönetim sürecinin bir karar verme süreci olması ve kararların genellikle bireyler
tarafından verilmesi nedeniyle bireye özgü nitelikler taşımaktadır,
• Yönetsel işlevlerin ardışıklığı ve sürekliliği nedeniyle çok yönlü bir süreç niteliği
taşımaktadır,
• Örgütsel amaçların saptanması, amaçlara ulaştıracak akılcı yolun yolların bulunması,
bunun için gerekli düzenin oluşturulması, yönetime katılanların yaratıcı çaba
göstermelerini gerektirmektedir. Bu yönüyle yönetim yaratıcı niteliğe sahiptir,
• İç ve dış çevreyle etkileşim sürecinde çok çeşitli yönlerde bilgi akışının gerçekleştirilmesi
nedeniyle, haberleşme ağırlıklı bir süreç niteliğini taşımaktadır,
• Amaçların en kısa yoldan, en az kaynak kullanımıyla gerçekleştirilmesi veya eldeki
kaynaklarla olası en iyi sonuçların elde edilmesini hedeflemesi nedeniyle ussallığa dayalı
bir süreç niteliklidir,
• Amaçlara ulaşmak için yönetsel işlevlerin yerine getirilebilmesi sürecinde yönetsel
bilginin ustalıkla kullanılmasını gerektirdiğinden bir sanat olma niteliğini taşımaktadır.
Bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda yöneticilerin grup amaçlarının başarılmasında,
örgütsel sistemin düzenlenmesinde ve işleyişinde özellikle yapısal düzenlenişte, örgütün
çalışmasının düzenli ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesinde, kaynakların en uygun şekilde
kullanılmasında, maliyetlerin düşürülmesinde, değişim ve büyümenin gerçekleştirilmesinde,
yenilik yapılmasında, karlılığın arttırılmasında, sosyal fayda yaratmada, ülkenin kalkınmasında
özel rol yüklendikleri açıkça görülmektedir.
4. YÖNETİM SÜRECİ FAALİYETLERİ
Henri Fayol, yönetsel faaliyetlerini beş ayrı süreç olarak tanımlayan ilk yazardır. Fayol yönetim
süreci aşamalarını; İleriyi görmek, örgütlemek-organizasyon, yürütme-emir komuta,
eşgüdümleme-koordinasyon ve denetleme- kontrol olarak belirtmiştir. Daha sonra buna benzer
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
10
ya da oldukça farklı şekillerde tanımlanabilen yönetim süreci aşamalarına bazı yazarlarca karar
verme, planlama, yenilik yapma, temsil etme, kadrolama, haberleşme, önderlik, raporlama ve
bütçeleme ve benzeri kavramlar eklenmiştir.
Günümüzde yönetim süreçlerinin genelde planlama, örgütleme, yürütme, eşgüdümleme,
denetleme aşamaları şeklinde ele alınmış incelendiği görülmektedir. Son yıllarda pek çok
çalışmada eşgüdümleme aşaması ağırlıkla yürütme içinde değerlendirilmiştir.
4.1. Planlama
Planlama amaçlarının; bu amaçlara ulaşmak için uygulanacak en uygun davranış biçimlerinin; bu
davranış biçimlerinin gerçekleştirilebilmesine yönelik gerekli kaynakların nasıl yerleştirileceğinin
ve dağıtılacağının kararlaştırılması işlemidir. Çevrenin niteliklerine (devingenlik, karmaşıklık,
belirsizlik düzeyi) bağlı olarak planlama süresi ve içeriği değişmektedir. Belirlilik ortamında uzun
dönemli, ayrıntılı ve kesin görünümlü planlar yapılabilirken; kısmı belirsizlik ortamında bir takım
varsayımlara dayanarak senaryolar oluşturulmakta ve bu senaryolar çerçevesinde gelişmelere
bağlı uygulamaya aktarılacak durumsal planlar yapılmakta; belirsizlik ortamında ise amaçlar
genel olarak tanımlanmakta tepkisel davranılmakta ve eylem içinde yön-yol belirlenmektedir.
Klasik şekliyle planlama belirlilik ortamında yapılmaktadır dış ve iç çevresel analiz ve gelecek
öngörüleri temelinde amaçlar belirlenmekte, amaca ulaştıracak seçenekler saptanmakta, akılcı
temelde birtakım ölçütler ve kısıtlar kullanılarak seçenekler arasında değerleme yapılmakta, en
uygun davranış biçimi saptanmakta ve uygulamaya hazır hale getirilmektedir. Çağdaş şekliyle
planlama belirlilik koşullarında yukarıdaki gibi yapılmakla birlikte devingenlik, karmaşıklık ve
belirsizliğin yoğun yaşanması nedeniyle saptanan genel amaçlara uygun davranışların eylem
içinde belirlenmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
11
4.2. Örgütleme
Örgütsel amaçların ve bu amacı gerçekleştirmek üzere oluşturulan planların gerçekleştirilmesine
yönelik kaynakların elde edildiği, ussal ve yasal bir şekilde yerleşiminin yapıldığı, işlerin,
işlemlerin, işleyişin, ilişkilerin yapılandırıldığı, örgütsel davranış normlarının, kültürünün,
ikliminin, etik kodlarının oluşturulduğu, kadrolamanın gerçekleştirildiği bir süreç ve sonucu
örgütlemeye karşılık gelir. Amaçların ve planların niteliğine bağlı olarak mekanik bir örgüt ya da
organik bir örgüt yapısı oluşturulabilir. Bürokratik örgütler mekanik örgütlere yakın yapısal
formları tanımlarken şebeke örgütler, ad-hoc örgütler, sanal örgütler organik örgütlere yakın
yapısal formlara karşılık gelirler.
4.3. Yürütme
Örgütlenmiş kaynakların örgütsel amaç ve planların gerçekleştirmesi üzerine harekete
geçirilmesi; çalışanların yönlendirilmesi, güdülenmesi, aralarındaki çatışmaların çözümlenmesi,
takım halinde ve bağlılıkla çalışmalarının sağlanması sürecinde örgütsel sisteme ve örgütsel
yapılanışa uygun şekilde güç ve etkileme araçlarının kullanılmasıdır. Emirler, öneriler, katılımcı
yönetim anlayışı, dikey, yatay, çapraz iletişim kanallarının kullanıldığı bu süreç, tasarlanan
planların yaşanan gerçeklere uygun bir biçimde yaşama aktarıldığı bir yönetim aşamasıdır.
4.4. Eşgüdümleme
Süreç içinde örgütün çevresinde değişimler yaşanmaktadır, süreç içinde örgütün kendisi
değişmektedir, örgüt içi unsurlar ve örgütle çevresi arasında uyumun sürekli kılınması örgütsel
yaşamın etkin sürdürebilmesi açısından önemlidir.
4.5. Denetleme
Örgütün amaçlarını ve planlarını ne ölçüde gerçekleştirebileceğinin, gerçekleştirebildiğinin
belirlenerek düzeltici önlemlerin alınması; bireylerin, bölümlerin ve örgütün gözlenerek istenen
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
12
standartlara ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenmesi; performansı geliştirecek gerekli eylemlerin
gerçekleştirilmesi aşamasıdır.
5. YÖNETSEL ETKİNLİĞİ ETKİLEYEN UNSURLAR
Kısaca, toplumsal yaşam düzeyi, örgütsel etkinlikle, örgütsel etkinlik ise yönetim bilincinin
yüksekliği ve yönetsel etkinlik ile ilgilidir. Yönetimin etkinliği, bir takım bileşenlerin
fonksiyonudur. Bu bileşenler, yöneticiler, yönetilenler, amaçlar, yerine getirilmeye çalışılan iş,
içinde etkinlikte bulunulan örgütsel sistem ve ortam koşullarıdır. Bu ilişki şöyle formüle edilebilir.
Yönetim = f (yönetici (ler), yönetilenler, amaçlar, faaliyetler ya da yerine getirilmeye çalışılan
işler, izlenilen ya da izlenilmiş stratejiler-politikalar, içinde etkinlikte bulunulan örgütsel
sistem, örgütsel performans ve öğrenme, ortam koşulları ve tüm yönleriyle, tüm bileşenleri ile
çevre).
Yukarıdaki eşitlik içinde yer alan bileşenlerin niteliği yönetsel etkinlik arayışında önemli bir rol
oynamaktadır. Bu bileşenlerden yönetici (ler), yönetimin etkinliği açısından ayrıcalıklı öneme
sahiptir. Yöneticiler denklemin en aktif unsuru durumundadırlar ve bileşenler arasındaki ilişkileri
doğru bir şekilde oluşturma özelliğine sahiptirler.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
13
6. YÖNETSEL HÜNERLER (YETENEKLER-BECERİLER)
6.1. Kavramsal Hünerler (Yetenekler-beceriler)
Örgütler uluslararası çevre, ulusal çevre, sektör, ilgili çevre, paydaşlar ve benzeri unsurlardan
oluşan çok geniş bir çevrede faaliyette bulunurlar. Yöneticiler bu bütünü ve bütün içinde
işletmenin konumunu doğru değerlendirebilmelidir. Bu ise bütüncül bir bakış açısıyla içinde
bulunduğu durumu tanımlamalıdır, bütünü anlama, parçalar arasındaki ilişkileri tanımlama,
olaylar arasında bağlantı içinde bulunduğu koşulları okuma olanağı sağlar. Yönetici bu hünerini
kullanarak bütünün karmaşıklarını anlar, örgütün bütün içindeki konumunu tanımlar ve örgütün
amaçlarını, temel hedeflerine belirler.
Kavramsal beceri yöneticinin bütünü ve içindeki ilişkileri bu ilişkilerin yol açabileceği olumlu ve
olumsuz yönleri görme, gelişen olayları kavramasını sağlar. Yönetici olaylara kuş bakışı bakarak
bulanık ya da karmaşık çevrede karşılaştığı belirsizliği belirgin hale getirir; mevcut gelişmeleri
değerlendirerek ilişkilendirerek gelecekle ilgili doğru öngörülerde bulunur, parçalar arası
karşılıklı ilişkileri görür ve içinde bulunduğu bütüne açıklık kazandırır.
Yöneticilerin gelecekte olacaklara dair öngörüleri vizyon tanımlamasını buda örgütlerin başarılı
olmasını sağlar.
6.2. Beşerî Hünerler (Yetenekler-beceriler)
Yöneticiler örgüt içinde farklı amaçları farklı yönelimleri olan bölümlerin, birimlerin
yöneticilerini, üstlerini, astlarını, meslektaşlarını anlamak, onlarla birlikte çalışmak, iletişimli ve
iyi ilişkiler içinde olmak ve onlarla iyi geçinmek durumundadır. Yöneticinin insanlarla sosyal
ilişkileri, çalışanları işe yönelik yönlendirmesi ve motive edebilmesi onlarla iyi iletişim kurabilmesi
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
14
işin etkin ve verimli bir biçimde gerçekleştirilebilmesi açısından önemlidir. Başarılı yöneticiler
kendine tanıyan, kendine güvenen, insanlarla etkin iletişim kurabilen, birlikte çalışma yönü yani
sosyal becerileri geliş insanlardır. Yöneticilerin değerleri, kültürleri, bakış açıları, yaklaşımları,
algılama yetenekleri sosyal becerinin niteliğini belirleyici rol oynar. Her şeyden önce yöneticinin
kendine öz güveni tamdır, kendini iyi tanır, birlikte çalışma ve başarma yönü gelişmiştir bu tür
bir yönetici İnsanları cesaretlendirir, iş yapmaya yöneltir, takım oluşturur, onları amaca doğru
yönlendirir. Örgütlerin tüm yönetsel düzeylerinde beşerî ilişki kurma becerisi önemli olsa da üst
düzey yöneticilerinin daha çok çevreyle, çevresel gözlemlerle ilgili olması, alt düzeydeki
yöneticilerin de ağırlıkla işle işin gerekleriyle ilgili olması nedeniyle orta düzey yöneticileri
açısından daha önemlidir.
6.3. Teknik Hünerler (Yetenekler-beceriler)
Bir işin gereğince yerine getirilmesi için o işle ilgili bilgi sahibi olmanın yanı sıra işin yerine
getirilmesinde kullanılan araçlar, yöntemler ve teknikler hakkında da bilgi ve deneyim sahibi
olmak gerekmektedir ki bu teknik hünerlere ya da becerileri tanımlamaktadır. Teknik hüner ya
da beceri bir faaliyetin etkili bir şekilde gerçekleştirilebilmesi gerekli tüm bilgilere sahip olunması
ve ilgili araçların başarıyla kullanılmasıdır. Bir yöneticinin teknik beceriye sahip olması onun
gerçekleştirilen faaliyetlerin ya da işin gereklerini ve ayrıntılarını kolaylıkla yakalamasını ve
sürece kendi düşüncelerini katmasını sağlar.
7. YÖNETİCİ OLMANIN FAYDALARI VE ZORLUKLARI
Yöneticilerin gerçekleştirdiği iş örgütler ister kar amaçlı ister kar amaçsız olsun genellikle aynıdır,
yalnızca önceliklerde farklılaşma söz konusudur. Yöneticiler farklı çalışan grupları etkin bir
şekilde yönetmek için gerekli bilgi, yetenek, istek ve deneyime sahip olmalıdırlar, bu oldukça
zordur. Ayrıca bir yöneticinin başarısı başkalarının işe yönelik performanslarına bağlıdır.
Yönetici olmakla insanlar yeteneklerini gösterme ve başarıya ulaştıracak bir iş çevresi yaratma
fırsatı yakalarlar. Yöneticiler örgütte ve toplumda saygınlık ve statü elde ederler. Örgütlerin
çabalarına, yetenek ve kabiliyetlerine gereksinim duyması bir çok yöneticinin doyuma ulaşmasını
sağlar.
Günümüzde küresel örgütlerin sayılarındaki artış, faaliyet alanlarında verimlilik, kalite, hız,
esneklik ve yenilik ve müşterilerin güçlenmesi nedenleriyle sürdürülebilir rekabet üstünlüğünün
öneminin artması, etik standartların izlenmesi gerekliliği, güçlenen ve farklılaşan çalışanların
yönetimi, e-ticaret, ağlar ve bilgi teknolojilerinin kullanımının yaygınlaşması ve benzeri
gelişmeler nedeniyle yöneticilerin sorumlulukları artmıştır.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
15
Yöneticilerin çalışma saatleri uzundur, yoğun ve yorucu çaba gerektirir, aynı anda çok farklı
faaliyet alanları ile ilgilidirler, zamanının çoğunu kişilerarası ilişkilere, çevresel ilişkilere ve
gözlemlere dayanır.
8. YÖNETİCİLERİN NİTELİKSEL FARKLILIKLARI
Yönetim insanlar tarafından gerçekleştirilen faaliyetler bütünüdür. İnsanlar birtakım özellikleri
ile birbirlerinden ve her şeyden farklılaşırlar. Örneğin insanlar birbirlerinden fiziksel-biyolojik
özellikleri ile farklıdır, insanlar birbirlerinden psikoloji-sosyolojik özellikleri ile farklıdır, insanlar
bir bütündür, insan davranışları belirli amaçlara dayanır, insanlar yaratıcıdır, insanlar
oluşturdukları örgütler ve örgütler içindeki konumuyla farklıdır. Dolayısıyla insanlar nasıl
duygularıyla, düşünceleriyle, bilişsel özellikleri farklı ise yöneticilerde insan olarak benzer
yönleriyle bir birlerinden farklılaşırlar.
Yöneticilerin kendileri, benlikleri farklıdır; ailesi-ailesi ile olan ilişkileri farklıdır; yakın çevresi,
arkadaşları, dostları farklıdır. Sosyal çevresi-kültürel çevresi-politik çevresi farklıdır; iş çevresi
farklıdır; yaşadığı bütüne ait özellikler farklıdır. Bu konu “İNSAN, FARKLILIKLAR VE AYRIMCILIK”
başlıklı yazımda bu tartışıldığı için burada ayrıca tartışılmayacaktır.
Bireyler olarak farklılıklara sahip olan yöneticiler, yönetim işi, farklı özelliklere sahip kişilerden
oluşan bir yönetim takımı tarafından gerçekleştirildiğinde, farklılıklar ve farklılıkların yönetime
etkisi daha da karmaşık bir görünüm almaktadır. Çünkü, böyle bir grup içerisinde yöneticilerin
çevrelerini algılamaları, yorumlamaları ve yönelimleri kişisel özelliklerine bağlı olarak
benzerlikler ve farklılıklar gösterecektir.
Kısaca, yöneticilerin durumsal değişkenleri algılarındaki, yorumlamalarındaki ve seçimlerindeki
farklılıklar, şu özelliklerinin ürünü olabilmektedir:
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
16
Bireysel farklılıklar,
1. Bilgi kaynaklarındaki ve bilgi birikimlerindeki farklılıklar,
2. Sosyal beklentilerindeki farklılıklar,
3. Deneyimlerindeki farklılıklar,
4. Politik tutumlarındaki farklılıklar,
5. Örgüt içi (biçimsel) rollerindeki farklılıklar,
6. Uzmanlık alanlarındaki farklılıklar,
7. Felsefe ve çevreye karşı tutumlarındaki farklılıklar,
8. Kişiler arası yönelimlerindeki farklılıklar,
9. Zaman yönelimlerindeki farklılıklar,
10. Örgüt içindeki bölümlere verdikleri önemdeki farklılıklar,
11. Örgütün hedeflerine, Ar-Ge faaliyetlerine, örgütün güçlü ve zayıf yanlarına, örgütün
amaçları ve bunları gerçekleştirmede kullanılacak araçlara, örgütün etkinliğine, çevresel
boyutlara bakış açılarındaki farklılıklar,
Bunların yanı sıra, üst yönetim takımı üyeleri arasındaki kırgınlık, kızgınlık, öfke; onların gruplara
ayrılmaları veya koalisyonlara yönelmeleri ile aralarındaki anlaşma dereceleri; yöneticilerin
durumsal değişkenleri algılamalarında, değerlendirmelerinde, yorumlamalarında ve yönetsel
seçimlerinde farklılıklara neden olabilmektedir.
9. YÖNETİM VE YÖNETİCİ BİÇİMLERİ
9.1. Düzeylerine göre yönetim ve yönetici türleri
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
17
Örgütlerde yatay ve dikey işbölümü sonucu oluşan hiyerarşik bir yapı ve yönetsel düzeyler
bulunmaktadır. Bu temelde yöneticiler, örgütlerde ilk düzey yöneticileri, orta düzey yöneticileri
ve üst düzey yöneticileri olarak tanımlanan üç farklı düzeyde görev yaparlar. Bunların arasında
yönetsel kararlar almalarına ve oluşturmalarına karşın yönetim kuruluna yer verilmemektedir.
Yönetim Kuruluna kısaca değindikten sonra yönetsel düzeylere bağlı olarak farklılaşan
yöneticileri açıklayacağız.
Yönetim kurulu, genellikle hisse senedi sahiplerinin temsilcilerinden oluşur ve onlar adına
hareket eder. İşletmelerde en üst düzeyde yasal yetkili organ yönetim kurudur.
• Hisse senedi sahiplerince seçilen yönetim kurulu üyelerinin sorumlulukları arasında;
• Şirketin misyonunu oluşturmak veya yenilemek,
• Şirketin üst düzey yöneticilerini seçmek, daha ötesinde kimin üst yönetici olacağına
karar vermek,
• Üst düzey yöneticilerin alacakları ücret ve ikramiyeleri vb. hakları belirlemek,
• Hisse senedi sahiplerine ne kadar ve ne zaman kar payı ödeneceğini belirlemek,
• İşçi-yönetici ilişkileri, işletmenin ürün veya hizmet hattı, işverenin imtiyaz hakkı gibi
şirket politikaları oluşturmak bulunmaktadır.
Yönetim kurulunun başarısı, uygun sayıda (genellikle 8-12 yüksek derecede nitelikli) üyelerden
oluşmasına, üst düzey yöneticilerin hareketlerini dikkatle izlemelerine; dış çevredeki önemli
çıkar gruplarıyla kurdukları bağlantılara; uygun bir kompozisyona sahip olmalarına; çok iyi
tasarlanmış bir yapıda olmalarına; sık sık bir araya gelip örgütsel amaçların başarılma düzeylerini
tartışmalarına ve yöneticilere danışmanlık yapmalarına; şirketin etik kodlarını oluşturmalarına;
şirket stratejileri ile rekabet çevresi arasında uyumu gözden geçirmelerine; çevrelerine uygun
vizyon açıklayarak ve paylaşarak şirket misyonu oluşturmalarına; en az yılda bir kez üst yönetimin
performansını değerleyerek liderlik türü ile ilgili rehberlik sağlayabilmelerine ve üst yöneticilerin
hareketlerini ve stratejik değişiklikleri değerlemede bağımsız ve nesnel olabilmeleri ile ilgilidir
(Pearce ve Robinson, 1994, s.43-45).
Yönetim kurulları geçmişteki görünümlerinden hayli uzaklaşmışlardır. Yönetim kurulunun
çalışmaları ile tarihsel bir gelişim sürecine bakılacak olursa yönetim düzeyine katılım düzeylerinin
gittikçe arttığı görülecektir. Yönetim kurulu, yönetime katılım düzeyleri temelinde
• Neyin yapıldığını bilmeyen ve hiçbir derecede kararlara katılmayan,
• Üst yöneticilerin kararlarını uygulamalarına onay veren, yöneticilerin önerdiği eylem
kararlarını veto yetkisi taşıyan,
• Yöneticilerce dikkatine sunulan seçili konuları biçimsel olarak gözden geçiren,
• Yönetsel kararlara sınırlı ölçülerde katılan,
• Amaçlar, strateji, politikalar ve hedeflerle ilgili son kararları alan, sorular soran, öneren,
performansı izleyen aktif yönetim komitesi,
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
18
• Amaçların, stratejilerin, hedeflerin ve politikaların oluşturulmasını ve düzenlenmesini
yönlendiren, aktif stratejik komite rollerini oynadıkları görülmektedir (Wheelen ve
Hunter, 1992, s.32)
Örgütler içindeki düzeylere göre farklılaştırıldıklarında üst, orta ve ilk düzey yöneticiler şeklinde
üç temel yönetsel düzey bulunduğu görülmektedir. Koçel işletmelerde genelde kullanılan
yönetsel unvanların dilimizde tam karşılıkları olmamakla birlikte şunlar olduğunu belirtmektedir:
Manager- yönetici; executive: üst düzey yönetici; Chief Executive Officer: en üst düzey yönetici;
Chief Operating Officer: en üst düzey üretim yöneticisi; President: Başkan – Genel müdür; Vice-
President: Başkan yardımcısı – Genel Müdür yrd.; Executive Vice-President : En üst genel müdür
yrd.; Director: işlevsel bölümden sorumlu yönetici; Coordinator: koordinatör
1. Üst Düzey Yönetim: Örgütün amaçlarını, stratejilerini belirleyen ve onu denetleyen
az sayıda yöneticiden oluşur. Yönetim Kurulu, yönetim kurulu başkanı, genel müdür,
tepe yönetici bu grubu tanımlayan yönetsel başlıklardır. Yönetim kurulu, genellikle
hisse senedi sahiplerinin temsilcilerinden oluşur ve onlar adına hareket eder. Hisse
senedi sahiplerince seçilen yönetim kurulu üyelerinin sorumlulukları arasında;
a. Şirketin amaçlarını, misyonunu, hedeflerini oluşturmak veya yenilemek,
b. Belirlenen hedeflere ulaştıracak genel çerçevenin ve politikaların belirlenmesi,
c. Şirketin üst düzey yöneticilerini seçmek, daha ötesinde kimin üst yönetici
olacağına karar vermek,
d. Planların uygulamaya aktarılacağı örgütsel sistemi tasarlama buna yönelik
kaynak dağıtımı ve yerleşimini gerçekleştirmek
e. Örgütsel çalışmaları etkin bir biçimde yönlendirmek, liderlik yapmak, işlemleri,
süreci ve tüm performansı denetlemek
f. Üst düzey yöneticilerin alacakları ücret ve ikramiyeleri vb. hakları belirlemek,
g. Hisse senedi sahiplerine ne kadar ve ne zaman kar payı ödeneceğini belirlemek,
h. İşçi-yönetici ilişkileri, işletmenin ürün veya hizmet hattı, işverenin imtiyaz hakkı
gibi şirket politikaları oluşturmak bulunmaktadır.
Üst düzey yöneticiler, bir taraftan bölüm ve birimlerde gerçekleştirilen faaliyetlerin
diğer taraftan bölümler arası karşılıklı ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yerine
getirilmesinden sorumludur ve orta düzey yönetimi yönetir-yönlendirir. Örgütün
çevre ile ilişkilerini kuran, stratejilerini ve temel politikalarını belirleyen
yöneticilerdir. Çevreyi gözleyen, izleyen, gelişmeleri okuyan ve onlara uygun
kararları alan, orta düzeyde yer alan yöneticileri yöneten yöneticilerden oluşur.
2. Orta Düzey Yönetim: Orta düzey yönetim, birçok örgütte en büyük yönetici grubunu
oluştururlar. Fabrika müdürü, üretim müdürü, kısım ve bölüm başkanları bu gruba
giren yöneticilerdir. Üst yönetim tarafından belirlenen politikaları ve planları
uygulamakla, alt düzey yöneticilerin faaliyetlerini uyumlaştırmakla yükümlüdürler.
Bölüm ya da birim amaçlarının gerçekleştirilmesine yönelik olarak bölüm ya da birim
kaynaklarının en uygun bir şekilde kullanılmasından sorumludurlar, ilk düzeyde yer
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
19
alan yöneticileri ve varsa onları yöneten yöneticileri yönetirler. Bu düzeydeki
yöneticiler,
a. Üst yönetim tarafından belirlenen politikaları yorumlamak ve açıklık
kazandırmak
b. Kendi bölümünde belirlenen hedefler ve politikaların uygulanmasını sağlama
c. İlk düzey yöneticileri görevlendirme
d. Tüm faaliyetlerin planda belirlendiği şekilde gerçekleştirilmesini sağlama
e. Bölüm ya da birimdeki çalışanları yönlendirme, onlar arasındaki ilişkileri
geliştirme, onları motive etme ve amaca yönlendirme
f. Diğer bölümler ya da birimlerle ilişki ve uyum içinde olma
g. Bölüm ve birim faaliyetleri ile ilgili bilgileri toplama rapora dönüştürme ve
hazırladığı raporu üst yönetime sunma
h. Üst yönetime uygulamalar hakkında önerilerde bulunma gibi faaliyetleri
gerçekleştirirler.
3. İlk düzey yönetim: Çalışanların gün be gün çalışmalarından sorumludurlar,
çalışanların faaliyetlerini uyumlaştıran ve denetleyen yöneticilerdir. Amaçları
gerçekleştirmek için en alt düzeyde yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin istenildiği
şekilde yerine getirilmesini sağlamakla yükümlüdürler. Ustabaşı, şef, denetçi bu
gruba giren yöneticilerdir.
4. Takım liderleri ve yöneticileri. Bu yönetici türü işletmelerde özerk yada kısmen
bağımsız çalışabilen çalışma grupları oluşmasının ürünüdür. Tanımlamaya
çalışıldığında bu yöneticiler biçimsel yöneticilerin tanımlandığı gibi
tanımlanamamaktadır. Geleneksel yapılarda ilk düzey yöneticilerin yerine
oluşturulan işlevsel ve operasyonel gruplarda yer alırlar fakat hem görevleri hem de
iş yapma biçimleri onlardan farklıdır. Takım liderleri yönetmek ya da yönlendirmek
yerine takımın çalışmalarını-çabalarını tanımlanan amaçların gerçekleştirilmesine
yöneltirler. Takımın üyesi olmakla, takımı amaçlara doğru yönlendirmekle birlikte bir
problemi çözmek için bir araya gelen ve etkin çalışan takımın bir üyesidir ve takımın
performansından sorumlu değildir. Takım içinde görev yüklenirken diğer çalışma
grupları ve üst yöneticiler arasında bağlantı görevini yerine getirir. Takım üyeleri ve
takım yöneticinin teknik yetenekleri gelişmiş olup konularında uzmandırlar.
Yöneticilerin bulundukları düzey onlar tarafından yerine getirilen yönetim süreci faaliyetlerine
ayırdıkları zamanı da farklılaştırmaktadır.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
20
Günümüzdeki gelişmeler yönetsel hiyerarşilerde değişimi ve azalmayı kendisiyle birlikte
getirmektedir. Teknolojilerde gelişme ve rekabetin baskısı, çalışanların güçlendirilmesi, kendini
yöneten takımların oluşturulması örgütlerin bütün düzeylerinde değer yaratmayan faaliyetlerin
elenmesini gerektirmekte ve örgütleri küçülmeye zorlamaktadır. Bu nedenle orta kademe
yönetimin gittikçe azaldığı, ilk düzey yönetimde yer alanların doğrudan işle temas halinde olmak
durumunda kaldıkları söylenebilir.
9.2. Yönetim sürecini işleten gruplar açısından yönetim türleri
Yönetim sürecini işleten gruplar açısından değerlendirildiğinde örgütlerde ailesel yönetim,
siyasal yönetim ve profesyonel yönetim olarak isimlendirilen üç tür yönetimin bulunduğu
görülmektedir.
1. Ailesel Yönetim: Bir işletme yönetiminde, sahipliğin, temel politik karar organlarının
ve hiyerarşik yapının önemli bir kısmının belli bir ailenin üyelerinden oluşması
halinde ailesel yönetim söz konusudur. Bu yönetim şeklinin en önemli özelliği, üst
yönetim kademelerinin belirli aile bireylerine veya akrabalara açık olmasıdır. Bu tür
yönetime, ekonomik gelişme çabalarının başlangıcında geniş ölçüde
rastlanmaktadır. Ekonomik gelişme sürecine yeni giren ve eğitilmiş insan gücü kıt
olan toplumlarda, ekonomik gücü elinde tutan aile bireylerinin genellikle eğitim
görmüş olmaları nedeniyle bu tür yönetimin maliyeti düşük olabilmiş ve özellikle
küçük sanayi ile perakendecilik ve toptancılık gibi küçük ve basit organizasyonlarda
bu tür yönetim etkin olmuştur.
2. Siyasal Yönetim: İşletme sahipliğinin, temel politik karar organlarının ve önemli
yönetim kademelerinin belirli siyasal eğilim ve ilişkilere sahip kişiler tarafından
doldurulması durumunda ise, siyasal yönetimden söz etmek mümkündür. Bu
yönetim türünde, aile yönetiminde olduğu gibi, “yönetim” konusunda eğitilmiş
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
21
kişileri çalıştırma olanağı var olmakla beraber, siyasal düşünce ve amaçlar yönetim
kademelerine girişi etkilemektedir.
3. Profesyonel Yönetim: Temel politik karar organlarında ve hiyerarşik yapıdaki diğer
bütün kademelerde belirli bir aileye veya siyasal eğilime bağlılıktan çok uzmanlık ve
yetenek esasına göre seçilen kişiler tarafından doldurulması halinde profesyonel
yönetimden söz edilmektedir. Profesyonel yönetim, yönetim işinin bir meslek haline
gelmesi ile ilgilidir.
Ailesel yönetim, siyasal yönetim ve profesyonel yönetim olarak özetlediğimiz bu üç yönetim türü
birbirinden kesin sınırlarla ayrılmış değildir. Bunların üçü de bir arada bulunabilir; ama önemli
olan ekonomik gelişmeye paralel olarak bu türlerin etkinlik ve yaygınlık derecelerinin
değişmesidir. Bu değişim profesyonel yönetimin önem ve yaygınlığının artması yönünde
olmaktadır.
9.3. Güç sahipliğine, kullanımına ve karar oluşturma biçimine bağlı olarak
yönetim türleri
1 Otoriter Yönetim Biçimi: Bu yönetim biçiminde kararlar üst düzeyde yer alan yönetici
tarafından alınır, aktarılır ve herhangi bir tartışmaya izin vermeyecek şekilde yerine
getirilir. Örgütlerde yöneticinin ilgisinin üretim ve verimlilik üzerinde toplandığında
uygulanan yönetim biçimidir. Otoriter yöneticinin temel isteği üretimin aksamadan
gerçekleştirilmesi ve arttırılmasıdır. İnsanın yakından denetlenerek, katı, disipliner ve
otoriteye dayalı bir yönetim biçimiyle etkili ve verimli kılınabileceği düşüncesinden
hareket etmektedir. Bu düşünceden hareket ettikleri için de, otoriter yöneticiler, çok
disiplinli ve katı tutum içindedirler ve çalışma yaşamında hiç kimsenin görüş ve önerisini
almadan karar alırlar ve astlarından alınan kararlara mutlak itaat beklerler. Otoriter
yöneticiler sahip oldukları güç ve yetkilerini pozisyonlarından alırlar.
2 İnsancıl Yönetim Biçimi: Bu yönetim biçiminde, insan ve insan ilişkilerine önem verilir.
Örgütlerde yöneticinin ilgisi insan üzerinde odaklanmaktadır. Bu tür bir yönetim
anlayışında, insanların ve onlarla ilişkilerin olumlu ve yapıcı yönde geliştirilmesinin
onların doyum elde etmesini sağlayacağı ve böylelikle onları daha etkin ve verimli
kılacağı düşüncesi hakimdir.
3 Liberal Yönetim Biçimi: Bu yönetim biçimi "Bırakınız yapsınlar" görüşüne dayanan, esnek
ve yumuşak yönetim tarzı örgütte ne işe ne de iş görenlere fazla önem vermemektedir.
İnsanlara ne yapacakları açıklandığında insanların o işi yapabilecekleri varsayılmaktadır
bu nedenle de çalışana ne yapacağı bir kez söylendikten sonra işin yapılacağı şekli ve
süreci kendisine bırakılır.
4 Orta Yol Yönetim Biçimi: Bu yönetim biçimi adından da anlaşılabileceği gibi hem üretim
hem de insanla ilgilenmeyi, ilgiyi dengeli dağıtmayı hedeflemektedir. Bu yönetim
biçiminde yönetici çalışanlar üzerinde, üretimi gerçekleştirmek üzere normal bir baskı
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
22
ve denetim sistemi uygulamakta; çalışanları mutsuz kılacak ve morallerinin bozulmasına
yol açacak olumsuzluklardan kaçınmaktadır.
5 Demokratik Yönetim Biçimi: Bu yönetim biçimi, gerçek anlamda, ekip çalışmasını
öngören, tüm çalışanların yönetim sürecine katılmalarını öngören ve sağlayan bir
yönetim biçimidir. Demokratik yönetim biçiminde astların, üretim hedeflerine yönelik
olarak birbirleriyle işbirliği ve dayanışma halinde, olumlu ve yapıcı yönde etkileşimde
bulundukları görülür. Bu tip yönetim biçimini niteleyen karakter, ekip çalışması ve ekip
ruhudur. Demokratik-Katılmalı yönetim biçiminde insana ve göreve ya da işe verilen
önem en yüksek düzeydedir. Demokratik yönetimde yönetici daha çok temsilcidir.
9.4. Siyasal anlamda yönetim türleri
1. Anarşizm, yöneticisiz yönetim anlamına gelir -toplumsal otoritenin, tahakkümün, erkin
ve hiyerarşinin tüm biçimlerini bertaraf etmeyi savunan çeşitli politik felsefeleri ve
toplumsal hareketleri tanımlayan sosyal bir terimdir. Anarşizm, her koşulda her türlü
otoriteyi reddeden ve bunlar yerine toplumsal ilişkilere dayanan gönüllü etkileşim ve
özyönetimi savunur, özgürlük ve otonomi ile karakterize edilen bir toplumu arzular.
2. Aristokrasi- üstün özelliklere, niteliklere sahip olduğu düşünülen bir zümrenin devlet
iradesini elinde bulundurduğu, ekonomik, toplumsal ve siyasi gücün soylulardan oluşan
bu zümrenin elinde bulunduğu bir yönetim biçimidir.
3. Cumhuriyet- bu yönetim biçimi millet egemenliğine dayanan, egemenlik hakkının
halkta bulunduğu, halkın egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için
kullandığı, belli bir süre için ve belirli yetkilerle seçtiği, doğrudan ya da temsilcileri
aracılığıyla hükûmet başkanını ve hükümet edecekleri belirlediği, halk tarafından
seçilenlerin halktan aldıkları güç ve yetkileri tanımlanmış organlar aracılığıyla yönetime
aktardığı bir yönetim biçimidir.
4. Demokrasi- "halkın yönetimi" (veya çoğunluğun yönetimi); halkın kendi kendini
yönetmesi esasına dayanan bir sistemdir. "Tüm insanlar eşittir" fikrinden yola çıkarak,
yönetimin tüm insanların seçtiği biçimde oluşu ve böylece herkesin yönetimde olduğu
(yönetimde hak sahibi olduğu) yönetim şekli olarak tanımlanabilir. Demokrat (katılımcı)
rejimlerin temel özelliği ise halkın kendisi için iyi, doğru ve güzel olanlara karar vermesi,
sorunlarının çözümlerini kendisinin üretmesi, yönetimlerin de bu çözümlerin hayata
geçirilmesi için -varsa- engelleri ortadan kaldırmasıdır. Demokrasilerde, toplumun
sorunlarına karşı ürettiği çözümlerin yönetimlere iletilmesi için temsilcilerini
kullanması, bu rejimlerin belirgin özelliğidir.
5. Despotizm- ister bireysel ister sıkıca birbirine bağlı bir grup tarafından olsun mutlak
siyasi bir güç ile hükmeden tek bir idari otoriteye sahip bir yönetim biçimidir. Hukuk,
teamül/adet veya etkili muhalefet tarafından sınırlanmayan, bu yüzden de devlet
kudretinin/kuvvetinin ona sahip olanlarca istedikleri zaman diledikleri gibi
kullanılabileceği yönetim tarzına denir.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
23
6. Faşizm- Tüm yetkilerin tek partinin ve tek kişinin elinde toplandığı, her şeyin devlet için
yapıldığı düşüncesine dayalı genelde aşırı ve çarpıtılmış bir milliyetçiliğe dayanan bir
baskı düzeni kurmayı amaçlayan öğretiyi rehber alan baskıcı bir yönetim anlayışıdır.
7. Jüristokrasi- Yargı kurumundakilerin ya da yargı kurumunun başındakilerin yönetimi
olarak tanımlanmaktadır. Halkın ya da millet iradesinin göz ardı edildiği, yargı
kurumunun başındakilerin yorum kabiliyeti ön plana çıktıkları ve yargıçların yorumları
ile şekillenen kanunlar ile ülke yönetilmeye çalıştıkları, siyasal iktidarın işlevlerini
sınırladıkları ve gasp ettikleri bir yönetim biçimidir.
8. Meritokrasi- Yönetme erkinin hak edenlere verildiği, yönetimin yetenek ve bilgiye
dayalı olarak el değiştirdiği bir yönetim biçimidir. Yönetim iradesi, tamamen kişilerin
yönetim becerisine ve yönetime dair sahip oldukları bilgiye bağlıdır.
9. Meşrutiyet (parlamenter monarşi)- hükümdarın yetkilerinin anayasa ve halk oyuyla
seçilen meclis tarafından kısıtlandığı, hükümdarın ya da bir başbakanın başkanlığı
altında bir hükümetin ve yasaları yapan seçilmiş bir parlamentonun bulunduğu
yönetim biçimidir.
10. Monarşi- Kimseye hesap vermeyen tek kişinin egemenliğine dayalı bir yönetim
biçimidir. Tüm yetkiler ve güçler tek kişide toplanmıştır. Yönetime seçim dışı yöntemler
kullanılarak gelinir. Yetki, genellikle miras yoluyla mirasçısına geçer. Yasama, yürütme
ve yargı yetkileri tek bir kişinin elinde olduğu ve bu kişinin emirlerinin tartışılmaksızın
kabul edildiği bir yönetim şeklidir. Mutlak Monarşi ve meşruti monarşi- Bir kişinin
devlet başkanı olduğu kayıtsız şartsız egemenlik kurduğu, bütünü kendi aldığı kararlarla
yönettiği, bir yönetim biçimidir. Yönetici üzerinde hiçbir sınırlama yoktur, meclis
yoktur. Halkın yönetime katılımı yoktur. Yönetici bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde
bulundurmaktadır. Meşruti Monarşide ise kişinin yetkileri Anayasa ile sınırlanmıştır,
yöneten yetkilerini milletin temsilcilerinin oluşturduğu meclis ile birlikte Anayasa
çerçevesinde kullanır
11. Oligarşi- Bu yönetim biçiminde hâkimiyet ve yönetime katılma hakkı bir gruba,
zümreye, bir sınıfa veya küçük bir azınlığa aittir. Yöneticiler bu grup tarafından
belirlenir ve genellikle toplumsal, askeri, siyasi ve maddi bakımdan ülkenin ileri gelen
kişilerinden oluşur. Seçim doğrudan olduğu gibi seçim aracılığı ile de olabilir. Bu
yönetim sisteminde görüntüsel olarak Meclisin varlığı bile söz konusudur.
12. Otokrasi- yetkilerin tek elde toplandığı, tek bir bireyin yönetimidir. Monarşinin bir
çeşididir. Yönetici, bütün siyasî yetkileri tek başına elinde bulundurur. Fakat monarşinin
aksine yönetim miras yoluyla kalmamış kişi tarafından ele geçirilmiştir. Meclis bulunur
fakat yetki devlet başkanındadır. Bu yönetim biçiminin temel özelliği, yönetimlerin halk
adına karar vermesi, iyi, doğru ve güzel olanları dayatması, buna karşın halkın
sorunlarını çözümlemeyi de üstlenmesidir. yönetim biçimidir
13. Plütokrasi- "varlıklıların yönetimi" Zenginlik ve beraberinde gücü elinde bulunduran
belirli bir grubun yönetimde olmasını tanımlar. Ekonomik iktidarın siyasal yapıyla
doğrudan örtüşen egemenliği tarihte sıklıkla görünen ancak çoğu zaman diğer yönetim
sistemleriyle iç içe geçmiş olan bir yönetim şeklidir.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
24
14. Teknokrasi- tüm karar verme süreçlerinin mevcut olanakların en etkin ve verimli
kullanılmasına yönelik teknik uzmanların ellerinde olduğu bir yönetim şeklidir. Yönetim
teknokratlardan oluşan “uzmanlar kuruluna’’ devredilir, yönetim kademelerinde
sadece, bilgi, deneyim ve yetenek sahibi insanlar, bilim insanları, mühendisler ve
teknokratlar yer alır. Siyasi ve ekonomik kararlar ve uygulamalar bilime ve
rasyonalizme dayandırılır.
15. Teokrasi- dine dayalı, yönetme yetkisinin tanrıdan alındığına ve egemenliğin kaynağının
tanrı olduğu görüşünü kabul eden bir yönetim anlayışıdır. Yönetim dini otorite
organları siyasi otorite organları yerine yönetimi ellerinde tutar. Yapılan bütün işler
tanrı adınadır. O yüzden yöneticilerin yaptıkları halk tarafından tartışılamaz,
eleştirilemez ve değiştirilemez. Yöneticilerin seçiminde halkın ve demokratik kuralların
etkisi bulunmaz.
16. Totalitarizm- tüm yetkilerin merkezîleştirildiği, bireysel özgürlüklerin tamamen
kısıtlandığı, bireyin yaşamının tüm alanları devlet kontrolüne bırakıldığı, devlete itaatin
şart olduğu bir yönetim şeklidir. Totalitarizm tiranlık, diktatörlük ve otoriter
yönetimlerden çok farklı bir modeldir. Totalitarizm kendi anlayışına uygun bir insan
kurgular ve insanları bu kurguya uymaya zorlar, kendi insan kurgusuna uymayan kişileri
muhalif olup olmadıklarına kendileri aleyhinde söz söyleyip söylemediklerine bile
bakmadan yok etmeye çalışır.
10. YÖNETİCİLERİN SAHİP OLMASI GEREKEN NİTELİKLER
Yöneticiler veya belirli niteliklere sahip kişilerden oluşan yönetim takımının, durumsal
değişkenleri algısı, işlemesi, yorumlaması ve sonrasında yönetsel seçimi kişisel nitelikler
temelinde farklılıklar gösterecektir. Bu nedenle, örgütsel yapının oluşturulması ve yapının işleyişi
sürecinde, yöneticilerin kişisel nitelikleri ve sahip oldukları değerler oldukça önemlidir. Yalnız, bu
önem örgütün niceliğine ve niteliğine bağlı olarak farklılaşmaktadır.
Yönetimde; teknik beceri, iletişim becerisi, insan ilişkileri becerisi, çözümleme becerisi, karar
verme becerisi ve kavramsal beceri oldukça önemlidir. Örgütlerde çeşitli yönetsel düzeyler
bulunmaktadır ve örgütün çeşitli düzeylerinde gerekli olan yönetsel beceriler farklılaşmaktadır.
Örgütsel yapının oluşturulması sürecinde, örgütün nitelikleri ve niceliği temelinde, göreceli
belirleyiciliği olan yöneticilerin özellikleri ile ilgili olarak yazın tarandığında hem biyografik hem
de kişilikten kaynaklanan bir özellikler bileşiminden oluşan, altı temel niteliğe sahip olmaları
gerekmektedir:
1. Yöneticinin örgütü tanıma derecesi yüksek olmalıdır; bu yöneticinin, örgütün ürünleri,
pazarları, kullandıkları teknolojiler, çalışanlar, standart işlem yönleri, kültürü ve benzeri
özellikleri ile bilgisi ile ilgilidir.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
25
2. Yöneticinin sanayi deneyimi ve birikimi olmalıdır; bu yöneticinin, örgütün içinde yer
aldığı sektörün yapısı, rekabet koşulları, sağladığı veya sağlayabileceği fırsatlar,
demografik özellikleri, ülke ekonomisi içindeki yeri ve benzeri konulardaki bilgi birikimi
ve deneyimleri ile ilgilidir.
3. Yöneticinin işlevsel bilgi birikimi olmalıdır; bu yöneticinin, örgütün niteliği ve niceliğine
göre, göreceli öneme sahip çeşitli bölümlerin veya işlevsel birimlerin yapısı, aralarındaki
ilişkilerin şekli veya yönü hakkındaki bilgi birikimi ile ilgilidir.
4. Yöneticinin risk yüklenmeye karşı olan tutumu ve hareket biçimi uygun olmalıdır; bu
yöneticinin çevresel belirsizlik karşısındaki tutumu, risk yüklenmeye karşı tutumu, yeni
fırsatlar için arayı içinde olma derecesi, büyümeye karşı tutumu, yetki merkezileştirmeye
karşı olan tutumu, karar oluşturmada katılıma verdiği önem, harekete geçmeden önce
amaçları ve bunlara ulaştıracak yöntemleri belirlemeye karşı olan tutumu (Watson,
1983), planlama sürecinde karar alma şekli ( kararların anlık doyurucu nitelikte ve
sezgisel olarak gelişi güzel bir şekilde mi, yoksa uzun vadeli çıkar en çoklaması
amaçlanarak, uzun dönemli planlar oluşturacak şekilde bilimsel yöntemler kullanılarak
mı alındığı (Aldemir ve Barbato, 1985) ile ilgilidir.
5. Yöneticinin kişiler arası ilişkilerde olumluluk düzeyi yüksek olmalıdır; bu, yöneticinin,
örgüt içinde yer alan (her düzeyde yer alan) çalışanlar ile olan ilişkilerin, katı-mekanik
yönetsel ilişkiler ve bürokratik değerler temelinde mi, yoksa esnek-organik yönetsel
ilişkiler ve uzmanlık gücüne verilen önem temelinde mi gerçekleştirildiği, bu ilişkileri
sırasında onlara olan güven derecesi ile ilgilidir.
6. Yöneticinin, olayları yorumlama şekli ağırlıkla içselleştirilmiş olmalıdır; bu, yöneticinin
olayları kendine bağlı olarak mı yorumladığı, yoksa kendi dışından birtakım unsurlara
bağlı olarak mı yorumladığı ile ilgili olan, kendine ve kendi dışındaki şeylere eğilimi
(kişinin gerçekleştirdiği veya gerçekleştiremediği faaliyetleri kendi davranışı, kapasitesi,
tutumu vb. gibi şeylerle mi yoksa şans, talih, kader vb. gibi kendi dışındaki şeylerle mi
ilişkilendirdiği) ile ilgilidir.
11. YÖNETİCİ YÖNETTİĞİ ÖRGÜTÜ İNCELERKEN VE YÖNETİRKEN
ŞUNLARA DİKKAT ETMELİDİR
Yöneticiler zor kararlar alırlar, Yöneticilerin yükümlülükleri ve sorumlulukları vardır ve hesap
verirler, Yöneticiler rekabet halindeki amaçları dengelerler öncelikleri belirlerler, Yöneticiler
hem analitik hem de kavramsal düşünürler, Yöneticiler arabuluculuk görevini yaparlar.
Yöneticiler bunları yaparlarken şunlara dikkat etmelidirler.
1. Örgütün içinde yer aldığı zaman yer ve ortam koşullarına,
2. İncelenen örgütün dış dinamiklerine, dış dinamikleri arasındaki ilişkilere ve örgütle
bunlar arasındaki ilişkilere,
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
26
3. İncelenen örgütü oluşturan bileşenlere, bileşenlerin göreceli bağımsızlığına ve kısmi
hareket serbestisine sahip olduklarına, bu parçalar arasındaki bağıntılara ve etkileşim
biçimine (amaç ve değerler alt sistemine, araçlar ve teknojik sisteme, yapısal alt sisteme,
beşeri ve sosyal alt sisteme, yönetsel alt sisteme ve aralarındaki ilişkilere)
4. İncelenen örgütteki gelişme, büyüme ve entropi eğilimine,
5. Bilgi akışının, özellikle de örgütün eylemleri ve sonuçları ile geri bildirimin yaşamsal
gerekliliğine,
6. Örgütün aynı sonuçlara farklı şekilde ulaşabileceğine
12. YÖNETİCİLERİN ÖRGÜTLERDE OYNADIKLARI ROLLER
Yöneticiler, yönetim işini gerçekleştirirken insanlar arasındaki ilişkilerin yürütülmesine,
faaliyetlerle ilgili bil akışının sağlanmasına, işe-işlemlere-işleyişe-ilişkilere yönelik kararların
oluşturulmasına yönelik rolleri yerine getirir.
Bir başka tanımlamada yöneticilerin şu rolleri gerçekleştirdiği belirtilmektedir (R. E. Quinn, D.
Bright, S. R. Faerman, M. P. Thompson, M. R. McGrath; Become a Master Manager)
1. Mentor (koruyucu) rolü
2. Facilitatör (kolaylaştırıcı) rolü
3. Gözlemci rolü
4. Koordinatör rolü
5. Direktör rolü
6. Üretici rolü
7. Broker (aracı) rolü
8. İnnovatör (yenilikçi) rolü
Mentor (koruyucu) rolü: İlgili, dikkatli, kendini karşısındakinin yerine koyabilmeye yeteneği
gelişmiş, yardımsever, duyarlı, yaklaşılabilir, açık ve dostça yaklaşan, anlayışla yaklaşan, talepleri
destekleyen, karşısındakine değer veren yönetici türüdür. Kendini ve diğerlerini anlayabilme,
etkin iletişim kurabilme, astlarını geliştirme özelliklerine sahiptir. Bağlılık geliştirme, moral
arttırma ve insanları geliştirme yoluyla örgütsel etkinlik üzerinde olumlu etkilerde bulunur.
Facilitatör (kolaylaştırıcı) rolü: Dikkatini çalıştığı grup üzerinde yoğunlaştıran, toplu çabaları
destekleyen, işbirliği, uyum ve moral sağlayan, kişiler arası çatışmaları yöneten yönetici türüdür.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
27
Takım oluşturur, katılımcı karar alınmasını sağlar, toplantıların etkinliğini arttırır ve çatışmaları
yönetir. Katılımı sağlaması, açıklığı teşvik etmesi ve tartışmaları geliştirmesi yoluyla örgütsel
etkinlik üzerinde olumlu etkilerde bulunur.
Gözlemci rolü: Güvenli, bütünleştirici ve sürekli gelişimi destekleyen bir çalışma ortamı sağlayan,
dikkatini yapılan iş üzerinde yoğunlaştıran, birey-grup ve örgüt performansını gözleyen ve
yöneten yönetici türüdür. Profesyonel bakış açısına sahiptir, bireysel performansın nasıl,
nerelerde ve hangi zamanlarda gerçekleştirileceğini bilir, gözler, gerektiğinde geribildirimde
bulunur. Bilgi yönetimi ve belgeleme yoluyla örgütsel etkinlik üzerinde olumlu etkilerde bulunur.
Koordinatör rolü: Örgütsel bileşenleri birleştiren-uyumlaştıran, iş akışının düzenli bir şekilde
gerçekleştirilmesini sağlayan, ilişkilerin sürekli ve düzenli gerçekleştirilmesini güvenceye alan
yönetici rolüdür. Projeleri yönetme, iş tasarımını gerçekleştirme ve karşılıklı ilişkileri yönetme
konusunda gelişkindirler. Kararlılık sağlaması, denetimi gerçekleştirmesi ve süreklilik yoluyla
örgütsel etkinlik üzerinde olumlu etkilerde bulunur.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
28
Direktör rolü: Yönlendirici olup, amaç tanımlayan, amaçları gerçekleştirmeye yönelik uzun ve
kısa dönemli planlar yapan, amaçlara göre yönetim türü yaklaşımı benimseyen yönetici türüdür.
Vizyon oluşturma, amaç tanımlama ve planlar yapma, işi tasarlama ve örgütleme, etkili yetki
dağıtımını gerçekleştirme konularında etkindirler. Yönlendirme, amaçlara açıklık kazandırmak,
planlama yoluyla örgütsel etkinlik üzerinde olumlu etkilerde bulunur.
Üretici rolü: Üretkenliği destekleyen bir çalışma ortamının oluşmasına sağlayan, güdülenmiş,
yetişmiş ve katılımcı yönetici türüdür. Üretici yönetici rolünü oynayan yönetici astlarını
güçlendirir, güdüler ve işle ilgili kararlara katılımlarını, üretken bir şekilde çalışmalarını sağlar.
Üretkenlik artışı sağlamak ve tasarlamak yoluyla örgütsel etkinlik üzerinde olumlu etkilerde
bulunur.
Broker (aracı) rolü: Örgüt içi ve dışı bileşenler arasında bağlantıların kurulması, taraflar arasında
bağlantı ve anlaşma yapılması işlerini yapan yönetici türüdür. Taraflarla ilgili bilgi sahibi olma,
tarafları bir araya getirebilme veya bir işin gerçekleştirilmesi sürecinde taraflara iş yaptırabilme
görevini yerine getirir. Güç tabanı oluşturabilme ve sürdürebilme becerisine sahiptir. Dışsal
destek sağlamak, kaynak dağıtımını gerçekleştirmek ve büyümeyi teşvik etmek yoluyla örgütsel
etkinlik üzerinde olumlu etkilerde bulunur.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
29
İnnovatör (yenilikçi) rolü: Esnek ve risk yüklenmeyi olanaklı kılan bir çevre yaratan, değişen
koşullara uygun tepkilerin gösterilmesi konusunda çalışanların geliştirilmesini sağlayan yönetici
türüdür. Değişimle yaşayan, yaratıcı düşünen, değişim yaratan yönleri ile öne çıkar. Yenilik
yapılmasına kakışı, uyumu ve değişimi kolaylaştırması yoluyla örgütsel etkinlik üzerinde olumlu
etkilerde bulunur.
Bir başka çalışmada (Mintzberg) ise yönetsel roller üç üst başlıkta olmak üzere şöyle
sınıflandırılmıştır:
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
30
• Kişiler arası roller
o Temsilci:
o Liderlik ve mentorlük yapar.
o Bağlantı:
• Bilgisel roller
o Gözlemci:
o Bilgi dağıtıcı:
o Sözcü:
• Karar verme rolleri
o Girişimci:
o Karmaşayı ele alan:
o Kaynak dağıtıcı:
o Müzakereci:
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
31
a. Temsil rolü (Figurehead) : örgütün başarmayı arzuladığı misyonu temsil eder
örgütün misyonunu ve başarmak istediklerini sembolize eder. Rol seremoni ya
da törenlerde temsili niteliktedir.
b. Lider rolü (Leader) : çalışanların performanslarını yükseltmek için onları eğitir,
danışmanlık yapar, motive eder, cesaretlendirir ve gözlemler, onların çabalarını
örgütsel amaçları gerçekleştirmeye yöneltir.
c. Bağlantı rolü (Liaison) örgütün içindeki ve dışındaki bireylerin ve grupların
etkinliklerini uyumlaştırır ve birbiriyle bağdaştırır. Örgüt içinde farklı hiyerarşik
düzeylerdeki bilgileri toplar ve yararlı şekilde kullanır.
d. Gözleme rolü (Monitor): iç ve dış çevredeki bilgileri alır ve analiz eder
e. Dağıtım rolü (Disseminator) çalışanların tutum ve davranışlarını etkileyecek
bilgileri elde eder ve bunları gerekli kişilere ve birimlere ulaştırır
f. Sözcülük rolü (Spokesperson): bilgileri, örgütün iç ve dışındaki personeli olumlu
yönde etkileyecek şekilde kullanır ve uygun şekilde onlara bilgi aktarır. Örneğin
paydaşlara, ortaklara, hisse senedi sahiplerine gerekli bilgileri sunar, tüketicilere
etik ve sorumlu davranışlar hakkında açıklama yapar, kamuyu ve kurumları
yasalara ve sosyal sorumlulukların gereklerine uygun davrandığı konusunda ikna
eder.
g. Girişimci rolü (Entrepreneur): sürekli çevresinde yeni düşünceler arar,
kaynakların yönlendirileceği yatırım yapılacak yeni projeler ve programlara karar
verir
h. Karmaşayı giderme rolü (Disturbance handler): itfaiyenin görevini yüklenir,
işletme içinde ve paydaşlarıyla olan ilişkilerde istenmeyen, beklenmeyen
olayları ve krizleri yönetir.
i. Kaynak dağıtma rolü (Resource allocator): işlevler ve bölümler arasında kaynak
dağıtım kararını verir, çalışanlara yetki ve sorumluluklarını aktarır.
j. Müzakerecilik rolü (Negotiator): yönetici genelde çıkarları farklı taraflarla
muhataptır ve zamanının büyük kısmını görüşmelerle geçirir, örgütsel iç ve dış
taraflar arasında anlaşmaları sağlar.
Yöneticilerin örgütlerde oynadıkları rollerin önemi örgütün özelliklerine bağlı olarak farklılaşır,
örneğin örgütün büyüklüğüne göre incelediğimizde:
Küçük firmalarda sözcü rolü çok önemli iken, girişimci, temsilci ve lider rolleri önemli, dağıtımcı
rolünün önemi düşüktür; büyük firmalarda kaynak dağıtma rolü çok önemli, bağlantı rolü,
gözlemci, karmaşayı giderme, müzakereci rolü önemli, girişimci rolünün önemi düşüktür.
YAŞAR SUCU (PROF. DR.) YÖNETİM NEDİR? YÖNETİCİ KİMDİR?
32
Yönetici türlerinin hangi durumlarda etkin oldukları şekil aracılığıyla şöyle gösterilebilir:
Bu çalışma “Yönetim” konusu ile ilgili dersleri yürüttüğüm sürece, derslere hazırlanılması için
paylaşıldığından canlılığını koruyacak ve bu temelde sürekli kendini yenileyecektir. Bu haliyle,
yararlı olması dileğimle…