YENİ YERLEŞME BÖLQELERİNİN SEÇİMİ-YOL VEALT YAPI PLANLAMA ESASLARI

Ahmet AÇLAR(Bonn)

G İR İ Ş :

Yeni yerleşme bölgelerinin seçimi, yol ve alt yapı plânlamasının teknik esas-ları hakkında, Bonn Üniversitesi Şehircilik Enstitüsü Direktörü O. Prof. EdmundGassner başkanlığında çoğunluğunu Enstitü elemanlarının teşkil ettiği bir komis-yon tarafından, Almanya için yönetmelik (RAST-E)1 teklifi hazırlanmıştır. Bu yö-netmeliğin takriben birer yıl ara ile yapılan ön baskılarından sonuncusu Ekim-1971 de yayınlanmıştır. Adı geçen yönetmeliğin tam çevirisine izin veri I ir ediğin-den bu yazıda ayrı bir bölümleme ile kısa bir tanıtımı yapılacaktır.

Önsözden sonra yönetmelik ile ilgili plânlamada göz önüne alınacak kanun,tüzük, din norm'ları sıra 'ile belirtilmekte ve aşağıdaki bölümlere geçilmektedir.

!. BAĞLANIM2 PLÂNLAMASI İÇİN PRENSİPLER 1.1.

DIŞA BAĞLANTİ

Bir şehrin yayılma bölgelerinin belli yönlere yöneltilmesi veya yen! yerleş-meye açılacak bölgeleri için dışa bağlantı önemli bir rol oynamaktadır. Muhak-kakki her şeyden evvel memleket, bölge ve mahall'in dışındaki diğer plânların he-defleri dikkate alınmalıdır. Yeni yerleşme yerinin yol ve elektrik şebekelerinebağlantısı, yalnız mevcut yol tesislerinin uygunluğu ile değil, su getirme, kanali-zasv-~<n ve drenaj şebekelerine ve bilhassada bu şebekelerin genişletilmesi imkân-larının varlığı ile birlikte düşünülmelidir.

Büyük iskân gelişimi düşünülen yeni imara açılan bölgelerin planlanacak yolağı, yer seçimini etkiler. Böyle durumlarda nerede elverişli yol bağlantısı imkân-ları mevcut veya plânlanabilirse bu sahalar orada öngörülmelidir.

Sonradan düzenlenecek trafik tesisleri bölgeyi rahatsız edebilir (Örneğin :hava alanları yakınındaki büyük ikâmet bölgesi elverişsizdir). Burada hava tra-fiği ve gürültü kanunları hükümlerine ve yapıların gürültüden korunmaları içinyükseklik sınırlarına dikkat edilmelidir. Ayrıca limanlar ve taşıt trafiği fazla

1— Rlehtlinîen für elle Anlage VOÎÎ Sfadîsfrassen, Teii : Erschiiessun§.2— Ersehifessung (Alm.) : Bağlanım (Bak: Harita kadastro Müh. Sa : 20-47)

21

caddeler gürültü, sarsıntı, toz ve zehirli gazlar yaymaları dolayısiyle komşu sa-halardan istifadeyi sınırlarlar. İnşai önleyici tedbirlerle (setsel ağaçlandırma,trafiğin sesten korunma duvarları içinde şevki, yeteri genişlikte koruyucu saha-lar) bu tesirler giderilebilirler.

Mevki seçiminde konum şartları yanında bölgenin jeolojik yapısı, yer altısuları, sel baskını oranları, heyelanlar, iklim karekteri, mevcut yapı durumları,imarın koordine edilme sorunu, tabii ve ziraî korunma, su toplama sahalarıvs. göz önünde bulundurulmalıdır.

Kara ve demir yollarının veya su üstü trafik tesislerinin istikbaldeki ihti-yaçlara yeterliği veya onarma tedbirlerine lüzumu olup olmadığı git, gel ulaşımıiçin yeni hatlar bağlanıp, bağlanmıyacağı plânlama başlangıcında kontrol edil-melidir. Hangi şartlar altında bölgeye su ve enerji temin edileceği ve çöplerinkolay ve devamlı nasıl ortadan kaldırılabileceği araştırılmalıdır. Plânlamanınarazi fiatlarına etkisi, dış ve iç bağlanım masraflarının ekonomik olup olmadığıve bu masrafların belediye ve inşaat sahiplerince karşılanıp karşılanamıyacağıdakontrol edilmelidir.

1.2. İÇ BAĞLANTI

Bir sahanın ulaşım ağının şekli, yapıların tertibi, alt yapı tesisleri talepleri,parsellemede yaya ulaşılacak uzaklıkların mümkün mertebe kısa olma bağıntıla-rı göz önüne alınarak planlanmalıdır. Motorlu taşıtlara ayrılan yollar çevreyirahatsız etme ve halkı tehlikeye sokma etkilerinden ötürü kısa olmalıdırlar. Bugörüşle merkezi donatımlar yakınında yoğun imar tertipleri ve ekseri başlan-gıçta aranan merkezi donatımların, umuma açık ulaşım durakları konumlarının,imarın ağırlık merkezinde bir araya toplanması gaye edinilmelidir.

Merkezi tesisler (Örneğin : İş yerleri parkları, ticarethaneler, misafirhane-ler, kiliseler, tiyatrolar, okullar, spor ve dinlenme sahaları) imkânlar oranındahem kendileri hemde gerekli açınım tesislerinin bir çok gayeleri için faydalıolacak şekilde düzenlenmelidir.

İlk okullar hizmet ettiği bölgede, merkezi ve tehlikesiz kolay ulaşılır, hasta-ne ve klinikler vb. gürültüden ırak yerlerde fakat uygun yollarla bağlanmış ol-malıdırlar.

Şehircilik ve trafik tekniği yönünden yaya ve araç trafiği birbirinden ayrılacaksa, emniyet sebeplerinden (az kullanılan yollardaki gece tehlikesi gibi) bü-tün durakların cadde ve servis yolları boyunca uzanan yaya yoiları ile erişilebilirolması gereklidir.

Yerleşmede nüfus yoğunluğuna göre trafik kaynak ve hedefleri farklı olur.Bu esnada umumi ve özel taşıt trafiğinin özellikle masraflarına itina gösterilme-lidir. Çünkü inşai faydalanma ne kadar yüksek tutulursa, ayni anda hizmet gü-cü uygun git-gel ulaşımı için araçlarda gerekli olurlar. Ayrık nizamlı ikâmetbanliyöleri genel yol ağına her zaman ekonomik bağlanamazlar, bu bakımdan bugibi yerlerde zaman kaybıyle erişilen ev, iş yerleri sayıları büyük tutulmalıdır.Duraklar merkezlerde otobüs tramvay için 500 m. tren için 800 m. ortalam'a

22

uzakhkta olmalıdırlar. Daha büyük uzaklıklarda ayrıca mahalli git - gel ulaşımıiçin araçlar lüzumludurlar, plânlamada önceden bu araçların güzergâhlarıda dik-kate alınmalıdır.

Şehircilik yönünden ölçülerin (evlerin, oturanların ve iş yerlerinin sayıları)büyüklüğü, bütün bağlantı tesislerinin ekonomik kurulma ve işlemesine uygunseçilmelidirler.

2. İNŞA! BÖLGELERİN YOL BAĞLANTISI2.1. Bu bölümde yolların kesin bir sınıflamasına imkân olmadığı vs. belir-

tiliyor ve fonksiyonlarına göre yollar aşağıdaki şekilde 2 gruba ayrılıyor (Ş : i).Özellikle şehirler arası ulaşıma hizmet eden yollar.—Otobanlar—Ekspres yollar—Ana trafik Caddesi—Trafik CaddesiÖzellikle arsaların bağlantısına hizmet eden yollar.—Toplayıcı Cadde—Servis (tali) yol—Konut, müstakil yaya ve bisiklet yolları ve yaya caddeleri.

2.2 YOL ve CADDE AĞININ DÜZENLENMESİKonut bölgelerinde yabancı trafik (uzak trafik) ile yol şebekesinin yüklen-

memesi gaye edinilmelidir.Diğer önemli bir noktada düğüm noktalarının3 maliyet ekonomisi, trafik gü-

veni ve gücü sorunlarına dikkat etmektir. Trafik şebekeleri servis ve toplamacaddelerinde açık görüşlü ve sola dönüşden kaçınılan düğüm noktalarının terti-bine elverişli pfânianmaîidsr. Trafiği az düğüm noktalarında üç kollu, çok düğümnoktalarında 4 kollu kavşaklar öngörülmeli ve 4 ten fazla kollu düğümlerdenmuhakkak kaçınılmalıdır.

Görüş oranı ve sapan araçların yavaş hareketleri sebebiyle en elverişli kav-şaklar dik açılıdırlar (a=:100G ). Zor durumlarda 130 G> a > 70 G olabilir. Sa-paklarda (4) soldaki aracın sağdakine yol vermesi ana yol trafik akışını'engel-lerse, soldakinin öncelik hakkı lüzumludur. Toplayıcı cadde üzerindeki sapaklaren az 60 m. aralıklı bulunmalıdırlar. Aksi durumlarda 4 kollu kavşakların plan-lanması gerekir.

Sık yerleşme bölgelerinde bir yaya yolunun yoğun trafiği olan bir cadde ilebirleşmesinde yaya ve taşıt trafiği için yüzeyler ayrılmalıdır.

Konut ve iş bölgelerinin belirli ayrılmalarında ulaşımın hızı sabah ve ak-şamları düşer. Bu hızı artırmak için maksimum trafik yükünü kaldıracak yolgenişliklerinin seçilmesi tavsiye edilir.

Bölgedeki servis _ yolu, toplayıcı ve ana caddelerin hizmet güçlerinin, bil-hassa düğüm noktalarında ahenkli olmasına dikkat etmeli ve bu husus araç bo-yut ve sayıları yönünden kontrol edilmelidir.

(3)Knoîen ponkîen (Alm) : Kavşaklar, düğüm noktaları.(4)Einmündung (Alm) : Sapak (öç kollu kavşak)

23

a) Raster (modüler) Âğ

Faydalan :

—Hsr türlü trafik için kısa yollar.—Düğümlerdeki yığılmalarda yeteri kadar yol verme imkânı

—Trafik nisbetlerinin aynı ölçüde dağıtım ve kullanılmasında dışa doğrudengeii trafik dağılımı

Sakıncaları :

—Trafik ihtiyaçlarının kaide olarak kontrolsuz dağılımı—Tek yönlü trafik tanzimi hariç güvensiz, kazaya elverişli düğüm noktaları

—Değişik şartlar altında uzak (bölgeler arası) ulaşım için yol sisteminingüçlüğü

Bazı yo! geçkileri uygun durumlarda belirlenirse, bu mahzurlardan kaçını-labilir.Parçalanmış Raster ağı buna bîr örnektir. Fakat yukarıdaki faydalar bunda azalıyor vecadde ağı iyi görüşlü olmuyor.

b) İç ri'ng ağı (innersrîngnetz)Faydaları :

—Konut bölgesi çekirdeğinin trafikten korunması—Konut bölgesinin çevre ile iyi bağlantısı—Servis yollarında transit ulaşım olmaması

Sakıncaları :

—Trafiği çok yüklü toplayıcı cadde dolayisîyle konut bölgesinin kesinayrılışı

—Aynı caddenin gürültü yükü—Merkezi tesislerin erişim alanı içinde çok yüklü düğüm noktaları—Toplayıcı cadde üzerinde yanyana sık düğüm noktaları.

c) DİŞ ring ağıFaydaları :

—Yaya ve vasıta trafiğinin birbirinden tamamen ayrılma imkânı—Birbirine bağlı yaya yolu ağı vasıtasiyle ring içinde merkezi tesislerinbağlantısı

Sakıncaları :

—Çevreye karşı inşaat bölgesinin fazla veya az izolasyonu—İç ulaştırmada uzun hareket hatları

26

d) ö (Kerpeten.) biçimli ağ «Zangen förmiges Nete»Faydaları :

—Yaya ve motorlu araç trafiğinin tam ayrılması

—Çevre erişim alanına büyük kavşaklardan kaçınarak yol ağı imkânı

—Hiç transit trafiği olmayan inşaat alanı

Sakıncaları :

—İç trafiğin ulaşım hatları çok uzun—Ana ve toplayıcı cadde kavşaklarının yüksek trafik yükü

Büyük inşaat alanlarında esas olarak ana cadde ile ikiden fazla kavşak bu-lunmalıdır.

Şekil 2 deki gibi çeşitli cadde ve yol ağları içinde aşağıdaki dört sokak tipibulunur (Ş : 3).

a) Çekiç (tek çık ışlı) yol ( 5 )

Doğrusal uzanan ve çok kısa ölçülendir'ümiyen bu sokaklar fayda çevreleri-ne oranla yerleşme bölgelerinde çok az yer kaplar ve sakin bir trafik konumusağlarlar. Cep (dönüş) yeri fazla masrafları fayda çevresini genişletmekle telâfiedilirler. Park etmiş araçlarla cep'in kapatılmasından kaçınmak için, başlan-gıçta cep etrafında şeritsel oto park yüzeyleri planlanmalıdır. Cepler çöp araba-larının dönme imkânlarına uygun şekiliendirilmelidir. Genel olarak uygun uzun-luğu, yaya yolları uzaklıkları, dışa giden konuk sayısı, gürültü, vb. faktörlerinegöre bulunabilir (Ş : 3 a).

b) Cep sokak (iki bağlantılı lop) (6)

İki uçtan ana caddeye bağlanmaları iyi bir boyutlandırmada, sakin bir tra-fik konumu verir. Her iki yanındaki yapıların şebekelere (su, elektrik, vb.) ölünoktasız (kötü su sirkülasyonu, gerilim düşüşü) irtibatını sağlar.

Erişim bölge'erinin oldukça girişimi ve yaya araç trafiğinin ihtiyacına uy-gun sapaklar tanzim edilememesi, çekiç sokaklar karşısındaki sakıncalarıdır(Ş : 3b) .

c)Çekiç, cep yol (Tek çıkışlı yolla kapalı lop) (7). Bu yollar erişim bölgelerinin sakıncalı girişikliğine rağmen trafik düzenleme tekniğinde sapaklarınsayısını azaltmak için kullanılırlar. Çekiç kolu uzunluğu en az 60 m. olmalıdır(Ş :3 c ) .

d)Rasîerağî yolları Erişim bölgeleri hiçbir durumda girişmezler. Uzuntertiplenirlerse hızlı ve kaza yüklü araç trafiğini tahrik ederler. Erişim bölgelerinde yabancı araç trafiğide diğer tiplere (a,b,c) ye göre fazla ve tehlike doğu-

(5)Stichstrasse (AIm.)#(6)Scheifenstrasse (Alm)(7)Bak! Dip not : ( 8 )

27

28

rucu olur. Tertip ve ekonomi sebeplerinden (örneğin : derin erişim bölgeleri),Konut yolları ve yaya caddeleri üzerinde yapıları bağlamak yerinde olur.

Servis yolları, yaya caddeleri ve konut yollarının planlanmasında, inşaat-işletme _ idare ücretlerinin ekonomik olması yanında, yapıların uygun güneş al-maları ve gürültü yüklerinin az olmasına dikkat edilmelidir (Ş : 3 d).

3. TRAFİK TESİSLERİMİN ÖLÇÜLEMDİRİLMESf İÇİN ANA ESASLAR3.1 Genel

Bu bölümde bir yolun gabarisi (vasıta gabarisi ile bunu yanlardan ve üstten saran ve sabit inşa edilen engellerden serbest tutulması gereken emniyethacminden teşekkül eder) diye tanımlanıp ayrıca ilgili şartnamelerle belirtilmektedir.

3.2 Motorlu araş cinslerinin saptanması

3.2.1 Akan (hareketli) trafik

İnşai bölgelerin trafik cinsinin büyüklüğü ve çeşitli vasıtalara dağılışı içinaşağıdaki faktörler bilhassa önemlidirler.

— Bölgenin konumu ve büyüklüğü— ı Git - gel ulaşımının ana yönleri, uzaklığı ve konumu—Bölgeye ait merkezi ve genel üst yapıların tertibi—Hafta sonu dinlenme trafiğinin ana yönlerinin uzaklık ve konumları—Ulaşım yolları şebekesi—Umuma açık banliyö ve özel durumlarda iş yeri ulaşım araçları trafiği—İnşai kullanmanın yöntem ve ölçüleri—Motorlaşma derecesi—Halkın sosyal yapısı

Teklifin ilgili bölümünde ayrıca : Büyük projelerde vasıta trafiğ inin duru.mu ve dağılışının tesbitinde ciddi araştırmalar tavsiye edilmekte ve yerleşmebölgesi vasıta trafiğinin tahmininde Almanya için 'ilk saptama değerleri verilmek-tedir.

3.2.2 Sükûnetteki (duran) trafik

Duran trafiğin yer ihtiyacı parsellerin inşai ve diğer kullanılmalarının yön-tem ve ölçülerine göre saptanır. Bu saptamada bölge konuklarının, ziyaretçilerinve müşterilerin ihtiyaçları rol oynar. İmar plânmda yeşil sahalar, geçici ve özeloto park yerlerinin uygun bir dağılımı, saptama neticelerine göre, dikkate alın-malıdır.

Teklif yönetmeliğin duran trafiğin yer ihtiyaçlarına a'it diğer bölümlerinde, ikâ-met - merkez - endüstri ve sanat bölgeleri için ihtiyacın saptama esasları belirtil-

(8) Sehbifenstiehsrasse (Alnı)

29

mekte ve ulaşım tesislerinin ahenkli hizmet gücü için, kavşakların genel trafikakışına topluca uygunluğunun, ışıklı sinyal tesislerinin lüzumlu olup olmadığınınaraştırılması, lüzumlu ise, ona göre plânlamada yer ayrılması tavsiye edilmekte-dir.

4. TRAFİK TESİSLERİ PROJESİ

4.1 Enine kesitlerin tertibi için genel hükümler

Bu bölümde toplayıcı ve servis yollarının, yanlarında otopark şeritleri, yeşilşeritler ve yaya, bisiklet yolları ile birlikte tertiplenmesi için çeşitli enine kesittip şekilleri gösterilmekte ve sınıflamaya göre her biri hakkında açıklamalardabulunmakta ve verilen tipleri RAST-(Q) ( 9 ) nun tamamlayıcısı olduğu belirtil-mekte ayrıca şu esaslara değinilmektedir.

Kurbalarda özel olarak yolların genişletilmesi, trafik şeritlerinin bordürlerle(yüksek, yol kenarı şeritsel otoparkı ve parsele vasıta giriş _ çıkış yerlerinde al-çak bordürlerle), yaya ve bisiklet yollarının yeşil şeritlerden çim taşları yerleş-tirilerek ayrılmaları - yeşil şeritlerin genişliklerinin trafik, aydınlatma cihazlarınıve al t yapı tesislerini İçine almalarına göre genişliklerinin saptanması esasları,şev ve istinat duvarlarının hareket halindeki trafik emniyet oranlarına engel ol-mamasına dikkat edilmesi, ağaçlandırma, v.b.

4.2 Toplayıcı caddeler

Dört izli toplayıcı caddeler, düğüm noktaları trafik akışına uygun ve eninekesit yükünün bir yönde 1000-1400 veya en az 800 vasıta/saatten fazla oldu-ğunda lüzumludurlar.

İkâmet bölgelerindeki toplayıcı caddelerde max. trafik yükü saatte (600-800)vasıtayı aşıyorsa, konut ile cadde arasında emniyetli ön bahçe mesafesi bırakıl-malıdır. Ayrıca bağlanım yol ağı toplayıcı caddeleri, fonksiyon ve konumlarınagöre az yüklü olsalarda, iki yanının inşaattan serbest tutulması ve yaya yolla-rının ayrı şevki salık verilir.

4.3 Servis yolları

Bu yollar, hareket kaynak veya hedefleri ile erişim çevresinde bulunan ula-şıma hizmet etmelidirler. Boyutlandırılmaları bölgenin înşai kullanılma yönte-mine, erişim çevresinin büyüklüğüne ve inşai kullanma ölçülerine bağlıdır.

Servis yolları hafif vasıta (ikâmet ve dinlenme bölgelerinde veya ağır vası-ta (endüstri bölgelerinde) trafiğine hizmet etmelerine göre farklılaşıriar. Umu-ma açık banliyö ulaşımına çok iyi bağlansalarda erişim çevrelerinde 750 konut-tan fazla plânlanmamalıdır. Bu kötü bağlantılarda 400 konuta indirilmelidir.

(9) RichtHnien für die Anlage von stadtsfrassen, Teiî: Querschnittsgestaltun9(Şehir cad. Herinin tesisi için yönetmelik, kısım : enine kesit teşkili)

30

Servis yollarının kıyılarında otopark şeritleri yapılırsa, genişlikleri 5,50 molmalı endüstriyel ulaşımada hizmet ederlerse iki izli toplayıcı caddeler bunla-rın yerlerine tercih edilmelidir.

Genel olarak trafik hızının azlığı dolayısı 1le yolun yatay kurbalarmda enine eğim azaltılabilir. Hatta geçgisinin doğrusal kısımlarında enine eğim sıfıralınabilir. Özel durumlarda düşey kurba yarıçapları kubbelerde 400 m, teknelerde 300 m ve dönüş yarıçapı 9 m alınabilirler.

4.4 İKÂMET YOLLARI - YAYA CADDELERİ VE MÜSTAKİLYAYA VE BİSİKLET YOLLARİ

Ulaşım sükûneti ve uygun tertipli ikâmet, dinlenme ve çarşı sahaları teminetmek için, konutlar, ticarethaneler, oyun ve spor tesisleri yaya caddeleri ve bubölümdeki diğer yollarla bağlanabilirler.

Gene! olarak konut yolları araç trafiğine kapalıdırlar. Ev girişi ve yol ara-sındaki max. uzaklık 100 m dir. Çevresindeki evlerin kat adetlerine göre şuyol uzunlukları tavsiye olunur.

Kat adedî 1-2 3 X 4

Yol uzunluğu m. 100 80 60

Diğer taraftan aksine durumlarda çok fazla bağlanım masrafları ortayaçıkacağından, ikâmet yolu arsa (parsel) derinliği yönünde evlere bağlanmalıdır.

Bu bölümde ayrıca ayrık ısıtmalı yerleşmelerde yakıt temini - vasıta yüküaz olursa vasıta trafiğ ine elveriş li konut yolları, itfaiye ihtiyaçları _ müstakilyaya ve bisiklet yolları, yaya merdivenleri boyutları - yürüyen merdivenlerincaiz yükleri (max. genişlik 0,5 m hız ve 30° eğim için 4000 kişi/saat) - kat alanıkat sayısı (bir parselde binanın kat alanları toplamının parsel alanına oranı) 0,6ya eşit veya büyükse toplayıcı ve servis caddeleri boyunca 3 m lik yaya yolu yer-leştirilmesi _ bisiklet yolları için tavsiyelerde bulunulmaktadır.

4.5 DÜĞÜM NOKTALAR! (Kavşak ve sapaklar)

Yönetmelikte iki izli caddelerin basit kavşaklarına değinilmekte ve (RAST-K) - (RAL - K) verilerine dikkat edilmesi salık verilmektedir (Ş : 4).

4.5.1. Tertip esasları

Düğüm noktcalannın plânlama verileri kısım (2.2) deki yol ağının düzenlemeraporlarından anlaşılırsada, aşağıdaki esaslar bunların ölçü ve tertibiyle ilgilidir.Tertipte şunlara dikkat edilmelidir.

Düğüm noktaları şoförler tarafından oldukça büyük uzaklıklardan tanınabil-meli ve imkânlar oranında yolun kubbe - tekne veya dar yatay kurbasında bulun-mamalıdır. Kavşak eğimi ön işaretler, ağaçlandırma özel aydınlatma, yol izleriningenişletilmeleri vasıtasıyla belirtilmelidir.

31

32

—Tüm trafik akışının iyi gözlenebilmesi için, düğüm noktaları havadan rahat görünmelidirler. Bekliyen taşıtlarla ana cadde trafik akışının teşkilettiklerikavşak veya sapak açısı <x (70G<a<130G ) arasında olmalıdır. Aksihaldeana caddedeki' vasıtalar «ölü görüş açısında» bulunurlar.

—Görüş alanları yeterince ölçülendirilmiş olmalıdırlar. Bu noktaların alanlarımın büyük olmaları şart değildir, ancak iyi ışıklandırılmalı, trafiğ'insevk veemniyeti için lüzumluysa röfüj ve özel işaretler tanzim edilmelidir.

—Şoförlerin yanlış ve tehlikeli hareketlerine sebebiyet vermemek için, bunoktalar kolay anlaşılır olmalı, geçiş üstünlüğüne haiz yönler çabuktanınabilme-lidir. İz çizgileri ve trafik işaretlerininde kolay anlaşılır olmasına dikkatedilmelidir. Mahalle yabancı trafiği yanlış yöne saptırmamak için, ana yön akımizlerisapış (akımdan çıkma) izleri üzerinde olmamalıdır.

—Transit akıma veya geçiş üstünlüğüne ait izler proje hızlarına uygun geç-gilendirilmeli ve eğim (boyuna) imkânlar oranında düşük tutulmalıdır.

Düğüm noktaları için plânlar 1 : 200, 1 : 500 ölçeklerinde tersim edilmeli-dirler. Bunlarda şu detaylar gösterilir.

Trafik akım şeritleri sınırları, yaya ve bisiklet yolları, sapış izleri, röfüjler,sinyal cihazları, telefon, gaz, v.b, hatlar, aplikasyon plân elemanları ve sınırlarıve komşu bulunan inşa edilm'iş kısımlara bağlantısı.

Teklif yönetmeliğin bundan sonraki bölümlerinde : düğüm noktalarında ya-ya ve bisiklet yollarının şevkine - plânlama elemanlarına vasıta trafiği iz genişlik-lerine a'it esaslara değinilmekte ve tali düğüm noktalarında sapış kurba yarıçap-ları, (et) açısına bağlı olarak tavsiye edilmektedir.

a G 75 100 125

R (m) 6,00 8,00 12,00

Bu yarı çaplarda sağa sapan veya giren ağır vasıtaların, gidiş - geliş trafikşeritlerini kullanmaları gereklidir. Bu sebeple esas olarak konuk bölgeleri içinuygundurlar. Ayrıca ağır vasıtaca her iki trafik şeridinin kullanılabilmesi için.durma yasağı sınırlı olarak temin edilmelidir.

Düğüm noktasından sık sık ağır vasıta geçecekse şlepkurba benzeri yarı çap-lar seçilmelidirler (Ş : S). Ş lep kurbalara iyi uyan bir kurba Ro : 8,00 m. önyay 2 Ro (m) ve son yay 3 Ro (m) olan üçlü sepet eğrisidir. Ön eğrinin merkezaçısı 17,5 g, son eğrinin 22,5 g, tır selp kurbaları aplikasyon tablolarına (Örne-ğin : Krenz/Osterloh) görede teşkil edebilirler.

Daha sonra yol trafik şeritlerinin genişliklerine - Düğüm noktaları ve civa-rında boyuna kesit görüş oranları - Ceplerin (dönüş yerleri) tesis esaslarına yerverilmektedir.

«RAST . K . Teli : Knotenpunkte (Düğüm noktaları,) 4

«RAL - K Rîchtlinien. für «İle Ânlage von Landsîrassen, Teri 119 : KnotenpunkteEyalet yollarının teşkili işin yönetmelik. Kısım : Düğüm noktaları

4.5.2 Duran trafik için tesisler.

Duran trafiğin yer ihtiyacı bölüm 3.2.2 de açıklanan genel temellere uygunolarak saptanmalı ve imar plânında otopark yerlerinin ölçülü bir dağılımınadikkat etmelidir.

Ş.5: Ağır vasıta trafiğinde kıyı bordürütanzimi

Ağır vasıtaların otopark ihtiyaçlarını karşılamak için, direkt yollar üzerinde vekullanma hedefleri yakınında imkânlar oranında sık yerler düzenlenmelidir.

34

Garajlar konutlardan uzakta bulunabilirler, bununla beraber bu uzaklık 200 molmalıdır.

İnşai arazide özel park yerleri bir yandan mümkün mertebe göze çarpmıya-cak tarzda düzenlenmeli (Örneğ in : ağaçlandırma veya hafif çukurlaştırma),diğer yandan araç parçalarının sökülüp çalınmasını tahrik etmemek için, yu-karıdan rahat görülebilir ve aydınlatılabilir olmalıdırlar.

Duran trafik için park yerlerinin bölümlenmesi boyuna, eğik veya dikey ya-p! İabilir(Ş , : 6 - 7 ) . 60° l ik enine bölümlemede arac ın park yerine giriş indebir izden daha geniş açıklığa ihtiyaç olduğundan, bu tip bölümlemeler yalnız tra-fiği az servis yolu ve otoparklarında kullanılmalıdırlar.

Nüfus yoğunluğu yüksek ikâmet bölgelerinde, özel otolar için park veya dur-ma yerleri caddelerde uzunluğuna şeritler şeklinde öngörülmelidir. Lüzumlu ol-duğunda diğer otopark sahaları cadde dışında inşa edilmelidir.

Özel oto garajları en az 3,00 m genişliğinde olurlar. Karşı karşıya duran ikiotopark şeridi ara mesafesi 8,00 m den az olmamalıdır. Bu uzaklık 7,00 m alı-nırsa otopark avlusunun arka sınırı bu geniş l ikte 2 m paralel kaydırılmalıdır(Ş : 8). Yer altı ve yer üstü oto garajlarında eğik bölümleme uygundur. Otoparkyerine giriş ve çıkış güçleşirse, daha geniş bölümlemeler yapılabilir.

2,3 m olarak verilen bir oto'luk genişlik, özel oto genişliklerinin istikbâlde1

büyüme eğilimi çevresinde veya başka şartlar için 2,50 m alınabilir.

4.6 Umuma açık trafik için tesisler

(Ş : 9) da bir otobüs durağının ölçüleri (RAST-Ö) yü temel alarak verı.-mîştir. Ayni şekilde gösterilen bekleyen yolcular için yaya yolu yüzeyi, bekleyenyolcu sayısı tahmin edilip (2 yolcu/m2) olarak saptanır. Hava tesislerine karşıkoruyucu durak _ kulübeleri, imkânlara göre bütün duraklarda inşa edilmelidir.

4.7 Parsel girişleri ve üzerinde vasıta trafiği olan ikâmet yollarıkavşakları

Arsa, garaj ve park yerleri giriş çıkışlarında bordürier 5 cm alçaltılmalidır.Aiçaltilan bordürier giriş genişliğinin yanlarında en az birer metre daha uzan-malıdır. Yaya yolu veya cadde eğimi % 8 olursa, bu uzatmalar 2 m olmalıdır.

Özel oto garajları gibi az kullanılan giriş- ç ık ış genişliklerine yuvarlakbordürier döşenirse, bordürlerin alçaltılmasmdan vaz geçilebilir.

Yaya yolu enine eğimi :5= % 6 olmalıdır. Bu eğim aşılırsa yol donduğundayayalar için kayma tehlikesi ortaya çıkar. Bu max. enine eğ im adı geçen girişve çıkışlarda uyulamıyorsa yaya yolunun yüksek kotlu kıyısı topyekün alçaltıI-malidır.

Yaya ve bisiklet yollarına ek olarak 50 veya 70 cm genişliğinde bolüm ayır-ma şeritleri varsa, bu genişlik eğimin azaltılması için kullanılabilir.

35

36

37

+ Her iki yanda 0,25 cm. Kanivo(Schrammbord) : 3,00 m.

— İki izli doğru geçkili giriş genişliği : 5,00 m.— En az iç kurba yarıçapı : 5,00 m.—■ Max in iş - ç ık ış eğ im i , : % 15—Münferit garajlarda (istisnaî olarak) : %20—Işık yüksekliği : 2,25 m.

Ağır vasıtalar için arsa girişler!

—• Alçaltılan bordürlerin toplam uzunluğu : 6,00 m.— Giriş genişliği : 5,00 m.— - En az iç kurbayarıçapı : 6,50 m.— Max iniş-çıkış eğimi : % 12

Çok az trafiğ i olan tali caddelerde (50 Konuta kadar) bordürler tüm cad-de boyunca alçaltılabilir ve özel bir tertibinden vazgeçilebilir.

Vasıta giren konuk yolu kavşakları

Bu kavşaklarda arsa girişleri için verilen ölçüler tam anlamıyle uygulan-malıdır. Alçaltılan bordürler burada yanlarda en az ikişer metre daha uzatıl-malıdırlar.

Yönetmelikte bundan sonra sanat yapıları (yayalar için üst geçitler), cad-de ve yolların ve diğer umumi yüzeylerin aydınlatılma esasları verilmektedir.

5. Alt yapı tesisleri

İnşai sahaların dışa ve içe alt yapılarının bağlanımı bu yönetmelikte önce-likle trafik tesislerinin plânlaması yönünden ele alınarak diğer esasları için ilgilitüzük, yönetmelik ve literatür salık veriliyor.

5.1 ŞEBEKE HATLARI

5.1.1 Hatların yerleştirilmesi ;

Alt yapılar (bilhassa kanalizasyon şebekesi), ekonomik ve hukuki sebepler-den imkânlara göre yol ağı ile bir arada bulunmalıdır. Kanalizasyon şebekesinindüzenlenmesinde topoğrafik durumdan dolayı trafik plânlaması için zorlayıcınoktalar ortaya çıkar. Bütün bölgede kanalizasyon şebekesinin aşırı derinliklereinmeden tabii eğimlerle drene edilmesine özel olarak dikkat edilmelidir.

RAST-O (Richtlimien för die Aniafe von Stadlstrassen, Teil : Âniagem cfesöffentlichen Personennahverkehrs)Şehir caddeleri tesisleri için yönetmelik, k«sım : umuma açık banliyö 'trafiğitesisleri. ' ■ ■ ■ ■

38

Bakım ve onarımlarının trafiği engellemeden yapılabilmesi için, alt yapılaryaya yolları ve refüjler altına yerleştirilmelidirler. Hafif trafik ve özel şartlaraltında tasarruf gayesiyle buna uyulmayabilir. Bu hatlar olanaklar oranındaonarımı, sökülüp tekrar kullanılması kolay olan (levha, tip taşlar, pişmiş top-rak v.b) gereçlerden kurulmalıdır.

Alt yapıların trafik şeridi altına yerleştirilmesi : zorunluysa, onlar şeridinkıyısında inşa edilmelidirler. Bu bilhassa kanalizasyon bacaları için zorunludur(Ş : 11).

Ş. 11: Yamaçta bir servis yolunda alt yapıların tatbiki(bir yanlı inşaat}

Bir çok durumlarda her zaman genişletme ve onarma işleri için açıian altyapıların, bilhassa düğüm noktalarında bir toplayıcı kanal içine yerleştirilipyerleştinlemiyecekleri araştırılmalıdır.

Konut ve yaya yollarının (kısım 4.4 le oranlı) imar plânlarında genişlikle-rinin tesbitinde, diğer şartlar yanında altlarına yerleştirilecek tesisatın yapı vesayısı temel teşkil eder. Bu sırada saptanan genişliğin yol genişliğine eşit olma-sına ihtiyaç yoktur (Ş : 12).

Bütün alt yapıların (elektrik, gaz, telefon, kanalizasyon, su, v.b) 3 m denaz geniş yollar altına yerleştirilmesi nadir olarak mümkündür. Bu sebeple aşa-ğıdaki tedbirlere rastlanır.

Alt yapıların ön bahçelere (özellikle genişletilen blok inşaatlarda) tapuyairtifak hakkı tescili ile yerleştirilmesi

Umuma açık yüzeylerin genişletilmesi (özellikle bitişik oturanlarca bakımıyapılan yeşil şeritler)

Çok istisnai durumlarda alt yapılar (bilhassa kanallar) irtifak hakkının ta-puya tescili gibi uygun hukuki tedbirlerle binaların altına yerleştirilebilir.

Grup inşaatların plânlanma ve hazırlanmasında bütün plânlar (üst yapı-yol ve alt yapı şebekesi) aynı anda bağımlı kararlaştırılmalıdır. Bu temelolarak

39

Ş.12: Bir konut yolunda alt yapıların tertibi.—Kanal ağı (ev bağlantıları dahil)—İçme suyu şebekesi (ev bağlantıları dahil)—Ana elektrik şebekesi (gerekirse ısıtma tesisi dahil)—Alt yapıların kesişen dağıtıcılarının ilerideki bağlantılar için rezervehatlarının inşaatı.—Yol şeritlerinin hazırlanması (temel ve kaplamasız temel üstü)

5.1.2 DRENAJ TESİSLERİ

Drenaj tesisleri için ayrılacak yüzey, drenaj sistemine (ayrık veya karışıksistem), boru çaplarına, kontrol bacalarının yer ihtiyacına ve yerleştirme derin-liklerine göre saptanır. Kanal baca çaplarına uyarak şeritsel yüzey genişliği enaz 1,20 m olmalıdır. Ayrıca plânlama ve uygulamada ağaç veya ağaççıkların ye-ter uzaklık ihtiva etmelerine ve temizlik, onarım araçlarının bacalar yanına ka-dar direkt varabilmelerine dikkat edilmelidir. İçine drenaj tesislerinin yerleşti-rileceği cadde ve yollar keskin virajlı olmamalıdırlar. Aksi halde çok fazla kont-rol bacası gereklidir.

40

üst yapı inşaatının başlangıcından evvel dış ve iç bağlantı tesislerinin (tüm altyöpı ve yollar) hazır olması esasını ortaya koyar ve şu tedbirleri içine alır :

Yamaçlarda yol veya caddelerin dere tarafına evler yerleştirilirse, derinlik-lerinin az olabilmesi için kanallarda aynı taraftan geçirilmelidirler (Ş : 11).

5.1.3 SU ŞEBEKELERİ

Su şebekleri yaya yollan içinde bulunmalıdırlar. En az 0,60 m genişlikii birarazi şeridine ihtiyaçları vardır (kademel'i hafriyatta ve özel durumlarda 0,50m. yeter). Yangın ve kapama muslukları iyi görünür, kolay erişilir olmalıdırlar.Örneğin : onlar otopark yerleri içine konmamalıdır. Üzerinde taşıt trafiği olmı-yan konut yolları kavşaklarında, her zaman yangın musluğu bulundurulur.

Çekiç (tek çıkışlı) yollarda su şebekesinde ölü noktalardan, tek yönlü na-kil yüzünden (basınç düşüklüğü, onarım güçlüğü) kaçınmalıdır. Gerekirse hat-tın son noktası ara yollar (örneğ in : ikâmet yolları veya umumi parklar) için-den ana hatta tekrar bağlanır.

Bu bölümde enerji ve telefon şebekesinede b'ir parça yer verilip şu bölümegeçiliyor.

5.2 ÇÖPLERİN KALDİRİLMASİ ve YOLLARIN TEMİZLENMESİ

Nüfus başına günde 5 - 8 İt. günlük çöp hesaplanmalıdır.

110 litrelik variller için toplanma yerleri öyle tertiplenmeliki, vasıta geçe-bilir yüzeylerle onlara çok kolay erişilsin. Düzenlemeye esas olarak varillerinözel dolaplar içine yerleştirilmesi tavsiye edilir. Büyük çöp varili İÇİP yer ihtiyacıtakriben 0,75 x 0,65 m2 dir. Bu sebeple tek sıra tertipte 1,00 m. İlk, iki sıratertipte 1,50 m. lik genişlik yeter. Çöp varilleri koyma yerlerine çöp arabalarıyanaşabilmeli, aksi halde bu uzaklık 15 m. yi aşmamalıdır. İkâmet bölgelerin-deki yaya yollarında koyma yerleri, caddelerin yakınında öngörülmelidir. Bu ara-da otopark tesisleri ile kombinasyon uygun olabilir. Çöpler büyük depolardatoplanacaksa, buralara araçlarla kolay ulaşılabilmelidir (alçak bordürler, yeterikadar araç manevra yeri, merdivensiz ulaşım).

Daha bağlantı tesislerinin planlanmasında yol temizliği ihtiyaçlarınınölçü-'endirilmesine dikkat edilmelidir. Her şeyden evvel makine ile temizlememetod-ları kolayca mümkün olmalıdır. Bordur yerleştirilmesinde dirseklerden,kama yüzeylerden kaçınmalıdır. Yaya yollarının dahi makinelerle temizlenebileceğidüşünülmelidir. Aydınlatma direkleri, trafik işaretleri, yol şidleri, v.b. şeyler ola-naklar oranında engel teşkil etmiyecek şekilde düzenlenmelidir.

Trafik yolları, otopark şeritleri ve yaya yolları az toz, kir tutacak ve yuta-cak şekilde kaplanmalıdır. İhtiyaca uygun şekilde yaya yollarında, bilhassa kav-şaklarda, duraklarda ve ticaret yerleri önünde iyi görünür çöp kutuları yerleşti-rilmelidir.

Çok kar yağan arazilerde, cadde kesitleri karların yan şeritler vasıtasıyleyüklenebileceği tarzda seçilmelidirler. Eğer bu mümkün olmazsa (örneğin : şe-hir içlerinde) kar drenaj kuyuları veya bacaları öngörülmelidir.

41