YDÜ I. ULUSLARARASI HADİS İHTİSAS SEMPOZYUMU

26-29 Nisan 2012 Lefkoşa

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

Editör

Yrd. Doç. Dr. Yusuf Suiçmez

YDÜ I. ULUSLARARASI HADİS İHTİSAS SEMPOZYUMU26-29 Nisan 2012

Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları

Tüm yayın haklan Yakın Doğu Üniversitesine aittir. Bu kitabın hiç bir bölümü, yazılı izin alınmaksızın hiç bir biçimde ve hiç bir yolla çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Kitapta ileri sürülen görüşler ve ger-çeklere ilişkin ifadeler tamamen yazara aittir ve bu kitapta yayımlanmış olması bu görüş ve ifadelerin Yakın Doğu Üniversitesi tarafından benimsendiği anlamına gelmez.

Birinci Baskı: 2014

Editör: Yrd. Doç. Dr. Yusuf Suiçmez

İsteme Adresi: Yakın Doğu Üniversitesi, Kitap Satış Birimi

Tlf: (392) 223 64 64/439

Faks: (392) 2235179

e-Posta: bookstore@neu.edu.tr

ISBN: 978-605-63846-3-9

YDU I. ULUSLARARASI HADiS t:BTiSAS SEMPOZY'l1MU26-29 Nisan 2012

miras1yla a~ina olmannZI saglayarak saghkh bir medeniyet ~asmda onemli bir rol -iistlenecektir.

Beni sab1rla dinlediginiz i~in te~ekkiir ediyorum ve saygtlaflml sunuyorum ...

iMAN VE HiKMET KA VRAMLARINI YEMEN'E NiSPET EDEN Riv A ~TiN KENT KfJL TURD VE ·

DiNDARLIK BAGLAMINDA GUNCEL DEGERi

Yard. Do~. Dr. Ay~e Esra ~AHYAR*

Hz. Peygamber, bugiinden geriye bakttgumzda kameri takvimle yakla~Ik

1450 sene evvel islam dinini teblig etmeye ba~lami~tl. Kendisine vahyedilenler, once kendi kabilesine sonra ~evre kabilelere daha sonra tiim Arap yanmadasma ve nihayet ula~abildigi her yere iletmesi gereken ilahi kaynakh bilgilerdi. Bu

nedenl_e .bu bilgiler oncelikle ilk muhataplann anlayabilecegi sadelikte, yalm ve net olmahyd1. Ote yandan bir ba~ka hakikat daha vard1 ki · o da, kendisinden sonra insanbga bir daha peygamber gonderilmeyecek olmas1ydt. Bu geryeklik,

sadece Kur'an'm degil, peygamberin diliyle ifade edilen hadislerin de bir yonden ilk dinleyicileri tarafmdan ani~Ilabilir, yorumlanabilir olmas1 gerektigi,

bir yandan da peygamberden sonra yiizyillar belki de bin Yillar boyu devam edecek olan ins.anhk tarihinde yol gosterici, ayd!nlatlci mesajlar ve bilgiler

i~ermesi zorunlulugunu ortaya ~t.karmakta idi. ~te bu noktada Hz. Peygamber,

ayaklm ge~mi~te dursa da ytizii sonraki yiizyillara yonelmi~ bir d~ sergilemi~tir. Nitekim "~l... 0-o u&-_,1 ~ •-/..;'' badisinde1121 bu hakikat olduk~a

belig bir bi9imde ifade edilmi~tir. DolaYISiyla hadislerin dili ve uslubu, ihtiva ettigi_kavram ve terimler ifade edildikleri giinii yans1tsa da, muhteva ve anlam .

baklmtndan sonraki yiizyillann batta bin Yillann insanlannm d~Gnce yapdarma, kavramlarma, soru ve sorunlarma terciiman olacak ozellikler ta~Imaktad1r.

Hadisler, tip ve astronomiden, biyoloji· ve genetige, teknolojik imkanlardan,

· Yard. Doy. Dr., Marmara Uoiversitesi tlahiyat Fakiiltesi, lstanbulffiirkiye 1121

Buhari, tlim 9; Tinnizi, ilim 7; lbn Mace, Mukaddime, 18.

sosyoloji ve psikolojiye kadar 90k geni~ bir yelpazede, her farkedi~imizde bizleri hayrete dti~tirecek derecede bugiiniin bilgisini hatta gelecegin tasvirini iyerebilir. Bu durumda bu yagda ve her yagda hadislerle m~gul olan ki~iler, manayt ve muhtevayt dondunnak yerine, giincelleme yabast i9inde olarak hadisin iyerdigi mesaj1 giine ta~tmayt ilm-i hadise kar~1 bory olarak gormelidir.

Bu tebligde, hadislerde geymi~in dili ve omekleri ile evrensel ilkeler anlattlabilecegini gosteren ~ok saytda omek arasmdan, bir tak:tm sosyolojik tespitler iyerdigini dti~dtigumiiz bir hadis iizerinde durulacaktrr. iman ve hikmet kavramlanru Yemen'e, kabahk ve kasveti Rebia ve Mudar bedevilerine nispet eden sozkonusu rivayet, bir yandan tarihsel bir vak:tayt aylklarken, bir yandan da nitelikli dindarlik ve kent kiiltiirii olgulan arasmdaki korelasyonu ortaya koyan evrensel bir ilkeye i~aret etmi~ goziikmektedir.

Silihati baknmndan degerlendirildiginde, muttefakun aleyh bir hadls oldugu gozillanektedir. (Buhari, Bed'ul-halk 15, Megazi 74; Muslim, iman 81-92) Sahabeden Ebu Mesud Ukbe b. Amr ve Ebu Hci.reyre'den nakledilmi§tir. 1122

Hadis bir rivayete gore Hayber ku~atmast esnasmda Resulullah'a gelen aralannda Ebu Musa el-E~'arl'nin de bulundugu elli ki~ilik Benu E§'ar heyeti

i~aret edilerek soylenmi~.1123 Bir diger rivayete gore Tebiik Gazvesi

esnasmda1124, bir rivayete gore ise Nasr siiresinin niiztiliiniin akabinde irad

edilmi~tir.1125 Hadisin birbirine ktyasla bir ta1am farklihklar iyeren metinleri olmakla birlikte a~ag-t yukart en kapsamh olarak ~u ifadelerle nakledildigini belirtebiliriz:

Jlli ···11 . • < o~ .t·. 4 ~\ \· _.tj '1 ' . - ~l ~hi:~''. j ,. ·· ~ : · ~,)'":!-~ .J"W ••• , f""""'.J •• .~. U.Y".).) U"' .~ c.,rl .J~ ~ • ~

u·~ di · .• ~.;; J,'.it ~llil J' 1 k. : 1ji}1 · ~ m, J:Jc.· ;··"'11 ~, ":Jl Ui. tA ·t;.j {t...J'it _;! ~ • • ;/ •. • _,...,. • . ~ ~ •. ~ • .J _,...w u. <:J • u • J

••• J . ~- • ·tl:.:~l\ ->-'" J .,.J <F. t) -

U22 .Sahihayn dt~mda: Tinnizi, Fiten 61, Menalob 71; Ahmed, Miisned (thk. $uayb' el-Amavut

vdg.), I-XLV, Miiessesetu'r-R.isale, 1421/2001, XII, 133,402, 473; Xlll, 66, 156; XIV, 440, 506; )rV, 163,303,551;JrV1, 127, 196,219,312,576,579; )(XJ,57. 1123

Buhari, Megazi, 74. 1124

Nevevi, $erhu Muslim, II, 32.

ms Ahmed, Milsned, Xlll, 156; Nesai, Sooen-i Kubra (thk. Hasan Abdiilmoo'im $ibli), I-XII,

Beyrut 1421/2001, X, 349.; Ebu Ya'lii, Musned (thk. Huseyn Selim Esed), I-Xlll, Dllll~k 1404/l984, X, 349; ibn Hibban, Sahib (thk. $uayb el-Amavud), I-~ Beyrut 1408/1988, )rVI,

287.

437

YDU I. ULUSLARARASI HAD iS 1B.TiSAS SEMPOZVUMU26-29 Nisan 2012

"Hz. Peygamber eliyle Yemen istikametini i~aret ederek, "iman Yemenlidir. 4te buradadtr. Dikkat edin, Kasvet ve kan kalplillk ise develerin kuyruklannm dibinde, ~eytamn · iki boynuzunun ~J.ktlgt yerde, Rebia ve Mudar' dadtr'' buyurdu.

Hadisin bazt tariklerinde "iman Y emenlidir" ciimlesine ilaveten:

~IA:JU.:..ll · ·~A:J:s.tll· •IA:J ~l.AJ~\ ~:ilil'"l ~ ·.-~t, t)Al-~ ~- _ . J ';) ~ . J ';) - u ~, . r..J.J r ~ ~ .

"Yemen halkl geldi. Onlar gonulleri en rakik insanlardtr. iman Yemenlidir, fi.J.a.h Yemenlidir, hikmet Yemenlidir" buyruldugu belirtilmi~tir.

Ba.ZI metinlerde ise ~~~ ~) ;.A "gonilleri en rakik insanlar" ibaresine ilaveten ~_,!; ~I} "kalpleri en yumu~ak insanlardrr" ciimlesi de yer alml~tir.

Hadisin i.kinci klsmJ. ile ilgili metin farkhbklanna gelince, bir yerde:

'''I J,\l . ·~· 11 · U&J1· Ja'-il ~~1 . ...! ~XJJ1· ' :;t\ . F • ~ .J y J ~- J . :t . . YF - J ~ J

"Ovfinme ve ki.bir deve ~obanlannda, si.ik:Unet ve vakar ise koyun yobanlanndadtr'' ciimlesi yer ahrken, bir b~ka yerde:

.. ,,. ~~ J,\l: 1~1 · ~w·•1 · • :,,,. '''' J,\l · U&J1 · - ·~.t, ~ •:H1-~JJJ -- • ~ ~ • .YJ~JF . ~ -- J~~ .. ...>'=J

"Kiifiir dogu ~~dadtr. SUkO.net koyun ~obanlannda, ovtinme ve riya yaygaract at ve deve ~obanlanndadtr." ciimlesi zikredilmi~tir.

Hadisin anlam1 ile iliili garibu'l-hadis lugatlerinde ve ~erhlerde ifade edilen hususlara baklldtgtnda, Resulullah'm TebUk gazvesinde Yemen'i i~aret ederek bu hadisi irad etmesinden bareketle, Yemen' den kasdedilenin Mekke ve Merline oldugu istikametinde degerlendirmeler gortilmektedir. Bu degerlendirmelerde Yemen bir bOlge adt degil bir yon olarak gortilm~~' "RUkn-i Yemani" terkibinden hareket edilerek bu sonuca vanlnu~nr. Bir diger degerlendirmeye gore Yemen ile, islam'm dogu~ yeri Mekke kastedilmi~tir. Zira Mekke Tihame topragtdtr, Tihame de Yemen topragtdtr. Bir diger yorum, Yemen'den kastedilenin Yemen astllt olan Ensari sahabiler oldugudur. Gerek Evs gerek . Hazrey kabileleri Yemen'den go~ ederek Medine'ye yerle~mi~

kabilelerdir. Bu nedenle Resulullah Ensar'm kokenlerine vurgu yaparak onlan medhetmi~tir. Hakim et-Tirmizi'ye gore imanm Yemen'e nispet edilme sebebi,_ ozellikle Uveys el-Kareni hakkmdadrr. Yemen hallai:un islamJ. silratle ·kabul

etmesi sebebiyle Resulullah onlan medhetrni~tir. 1126

lUG Nevevi, $erhu Muslim, II, 32-33; ibn Racer, Fethu'l-ban, VI, 352, 532, VTII, 99, Ayni, Umdetu'l-k.ful, XV, 191-192, XVI, 72; XVIII, 31-32, XX, 293.

Hadisin ikinci la.smmda yer alan, dogu .Arabistan'da ya~ayan, deve ve at yobanbgt ile ge9imini saglayan Rebia ve Mudar kabilelerinin, Yemen'e nispet edilenlerin aksine, katt kalpli, giiriiltiici.i ve kaba olduklanna dair ifadeler ise, bulunduklan bOlgede imani hasletlerin azllgt ve koti.ili.igi.in yaygmhgt . istikametinde degerlendirilmi~tir. Rivayetin bu la.sm.mda yer alan ~eytanm iki boynuzunun oldugu yer ibaresinin ise mecazi anlamda, kotiili.igi.in ya}'llchgt yer ~anas1 ta~Idtgt belirtilmi~tir. Hadist~ yer alan "karn" kelimesinin boynuz anlammm yamsrra "karin" yani dost anlamt olduguna dikkat 9ekenler de olmu~tur. Bu durumda "kama" kelimesi iki boynuz degil, ~eytarim iki yala.n dostu ai:llammda Rebia ve Mudar'm s1fatt olmaktadrr. 1127

Verilen ornekler ve soz edilen nitelik.ler bala.m.mdan hadis, ilk bakt~ta tarihi bir vala.aya i~aret etmi~ gozi.ikmektedir: Resulullah donemi itibanyla Arap topluluklannm islam'I benimseme si.ireci ve mi.isli.imanltklannm niteligi, hadisin ana konusudur. Rebia ve Mudar kabileleri, at ve deve yobanltgt orneklemeleri de bi.iti.ini.iyle tarihidir.

Tarihi bilgilere bala.ldigmda Yemen bolgesinin, MO 3500.)'lllanna kadar uzanan kokli.i bir medeniyet ve kiilti.iriin izlerini ta~tdtgtlli, siyasi, ekonomik ve ticari ili~kiler yoni.inden geli~mi~, pek 90k dini bi.inyesinde banndmp sanattan edebiyata, tnimariden mtihendislige bi.iyi.ik bir terakkinin be~igi oldugunu gori.iri.iZ. Bolgede yahudilik, hristiyanltk, aya ve.gi.ine~e tapma, putperestlik hatta Mecrisilik gibi ·pek 90k din varhgtm si.irdi.irmi.i~ti.ir. ~e~itli dinlerin bulundugu bolgede, dini ~uur ve kiilti.iri.in olduk9a yi.ikseldigi belirtilmi~tir. Bilhassa .Y ahudi

·ve Hristiyan din adamlan mukaddes kitaplardan peygemberin gelecegini haber veriyordu. Eski arap medeniyetinin mirasma sahip yerle~ik balk, her yonden islamiyeti kabul etmeye hazrr idi. Nitekim Hz. Peygamber doneminde hazen davet edildik9e bazen kendileri heyetler halinde gelerek mi.isli.iman olduklarmt bildirmi~l~rdi. 1128

· ·

Onlann Resulullah ile kar~tla~malannda ya~anan diyaloglar bilgili, kiilti.irli.i ve asil bir topluluk olduklarmt ortaya koymaktadrr. islamt benimseme si.ireyleri kolay oldugu gibi Hz. Peygamber'in vefattndan soma zuhur eden

1127 ibnu'l-Cevzi, Ke~fu'l-mii§kil, II, 200-202; Kurtubi, istiz.kfu', VIII, 499; Nevevi, ~erhu MUslim,

II, 23~; ibn Racer, Fethu'l-bfui, VI, 352; Ayru, Umdetii ' l-kfui, XV, 191; ibnti'l-Esir, en-Nihaye, .IV, 54. 1~28 Bkz. Fayda, Mustafa, islamiyetin Gtiney Arabistan'a Yayth~t, Ankara 1962; Agrraks:a,

Ahmet, Araplar ve Kurduklan Devletler (Y aymlanmam1~ fi:alt~ma).

439

YDiJ I. ULUSLARARASI HAD is tiiTtsAS SEMPOZYUMU26-29 Nisan 2012

"irtidad hareketleri iyinde de buyiik bir lasmmm yer almachgt gorulmektedir. Esvedu'l-Ansi ve Kays b. Meksuh el-Muradi'niil faaliyetlerine bolgedeki kabilelerden hiybiri topyektin destek vermemi~tir. Bilakis Becile, Himyer v~ Devs gibi bir yok kabile miirtedlerle sav~lannda Hz. Ebu Bekir'i desteklemi~tir.1129

Ote yandan islam'm geli~inden sonraki stirece balaldtgifida islam'm g\iylenmesi, yaytlmast, bir ~ehir devleti haline gelmesinde en etkin rollin y emeri asllll Ezd kabilesinin kollan olan Evs ve Hazrec'e ait oldugu gorulmektedir. Resulullah't Yesrib'e davet eden, burada peygambere ve muhacirlere verdikleri destekle tarihe geyen ve boylece siyasi, hukuki, askeri, sosyal bir yok alanda g\iylii ve geli~mi~ bir ~ehir devletinin, yeni achyla Medine'nin, tesisinde onemli rolleri olan bu iki kabile islam'I ve musliimanlan zafere ula~tmnalan sebebiyle tarihe Ensar olarak geymi~lerdi.

Resulullah sonras1 donemde ozellikle ilm-i hadisin ezberlenmesi, yaztlmast, tedvin ve tasnifi stirecinde Ebu Htireyre ed-Devsi ile ba~layan zincirin onemli bir halkasmm, dikkate deger bir ~ekilde hepsi Y emenli badisyilerden ol~an Hemmam, Marner, Abdtirrezzak kanahyla stirmesi de onem arz eder. Bu zincirin her bir halkasmda yazth eserlerin bulunmast, bu eserlerin Kutiib-i Sitte'nin ol~umuna katlalan ortadadrr. Tiim bu omekler yUksek bir medeniyet ve ktiltiirtin izlerini ~1yan Yemen topraklannda yeti~mi~ ki~i ve kabilelerin once Resulullah'm sonra da iimmetin takdirini kazanacak ~ekilde ince ve zarif olmanm yam sJia , samimi ve tiretken olduklanm, islam'm bir ktilttir ve medeniyete donu~mesine onemli derecede katlada bulunduklarmt gostermektedir.

6te yandan hadiste .tenkid edilen Rebia ve Mudar kabilelerine balaldtgifida, bu iki buyiik kabile Arap yanmadasmm dogu ve orta ke~imlerinde goyebe bir hayat ya~amakta idiler. Rebia'nm baz1 kollan (Bekr ve Abdulkays) h. 8. ytlmdan sonra islam' a girmi~lerdi. Mudar iyinden islam'a giren ilk kabile ise Miizeyneogullan idi. Mudar'm onemli bir losmt bedevi ah~kanliklanna ve kabile asabiyetine bagbligilli uzun stire korumu~ ve yerle~ik hayata geymekte zorlann:u~lardrr.1130 0 takdirde Hz. Peygamber'in bu hadisinde Rebia ve Mudar'a yaptigt gondermenin bazt bedevi topluluklar anlammda oldugi1llu ifade

1129 Bkz. Fayda, a.g.e.

1130 Bk. Aycan, irfan, "Rebia", DlA, XXXIV, 498-499; Kt19Uka~~~. Mustafa Sabri, ''Mudar", DiA,

XXX, 358-359.

etmek mtimkiindi.ir. N~tekit;n Kur'an-1 Kerim'de de 10 yerde Bedeviler ve tutumlanndan soz edildigini, gene! olarak krnarup ele~tirildiklerini goriiriiz.

· Ornegin Tevbe Suresinde Tebtik Gazvesine katllmamak iyin bahaneler ileri stiriDeleri anlanldlgt gibi yine aym surede "onlann kiifur ve nifatd:a c;ok ileri olduklan, Allah'tp. Resultine indirdiklerini tarumamaya daha yatkm olduklan, hayrr yolunda yaptlklan harcamayt angarya saydlklan ve miisltimanlann ba~ma kotti hailer gelmesini bekleyip durduklan" belirtilmektedir. 1131 Ahzab Suresinde

miisltimanlara kar~1 birle~en mtittefik giic;lerin Bedevi topluluklar vas1tas1yla miisliimanlar hakkmda istihbarat yapmayt hedeflemelerinden soz edildigini gori.iriiz.1132 Fetih Suresinde de yine bedevilerin kalplerinde olmayaru dill~riyle soyleyen1133

, Hudeybiye seferine katllmamak ic;in mazeretler beyan eden topluluklar olduklan aylklanmakta, Hucurat Suresinde imanlanrun kalplerine yerle~medigi izah edilmektedir. Keza Resulullah'1 evinin ontinde ytiksek sesle c;agtrmalanni konu edinen ayet, onlann kabahk ve gorgiisiizliiklerini ortaya koydugu gibi, akli melekelerini yeterince kullanmadlklanru da ac;Ikc;a ifade

etmi~tir.1134 Bununla birlikte Tevbe Suresinde yer alan ti<; ayette ise Bedevilerin ic;inden de samimi olarak Allah'a ve ahiret gtiniine inanan, haytr yolunda harcad1gtru· Allah'a yakm olmak ve peygamberin duaslDI almak iyin vesile sayan

kimseler oldugu, tevbe edenlerin bulundugu belirtilmi~tir.1135

Goc;ebe topluluklann Hz. Peygamber donemindeki dindarhklanmn niteligi bu ayetlerde gayet net bir biyimde dile getirilmi~tir. Bedevileri~,

ozellikle de hadiste ad1 gec;en Rebia ve Mudar'm, Resulullah'm vefanndan sonraki donemlerde sergiledikleri tavra, genel tutumlanna ve dindarhklannm niteligine baktlguruzda, hadiste ifade edilen gerc;egin zuhurunun devam ettigi goriili.ir. Peygamberlik iddiasmda bulunan Mtiseylime, Rebia'nm Beni Halife koluna mensup idi. Hz. Ebu Bekir doneminde irtidad edenler Bahreyn Rebiablan, Rebia'nm Taglib, Bekr ve Nemr kollar1 idi. -Sonraki donemlerde en dikkat c;ekici husus, Rebia'nm Harici mezhe_bini benimsemi~ olmastdrr. Bir c;ok Harici isyanma Rebia'run Bekr b. Vail kolu onderlik yapnu§tlr. Aym duru~

1131 Et-Tevbe, (9), 97, 98, 101.

1132 El-Ahzab, (33), 20

1133 El-Fetih, (48), 11, 16.

1134 . El-Hucurat, (49), 3, 14.

1135 Et-Tevbe, (9), 99, 102.

441

YD0 I. ULUSLARARASI HADiS iHTiSAS SEMPOZYUMU26-29 Nisan 2012

Mudar i9in de sozkonusudur. Mudar, Hulefa-i ~idin doneminde ilk islam

fetihlerinde gorev almaya ba~laiDl~, fetihlerle beraber yeni kurulan Basra, Kufe

ve KaJp.re'de Mudar adma mahalleler olu§mu~tu. Ancak §U var lei ozellikle Bas~ ve Kufe'de ilk Haricilerin ~ogu onlardan ylkml~tt. Gittikleri bOlgelere kabile·

ihtilaflanru da ta§Iyor, cahiliyeden beri siiregelen Rebia-Mudar rekabeti ve

c;:att§mas1 Emeviler doneminde biitiin §iddetiyle kendini gosteriyordu. Oyle ki Emevi devletinin sonunu da bu kabile yatl§malannm getirmi§ oldugu

soylenmi§tir.1136 Bu durumda kabilecilik ya da trk esash ve kabileler aras1 ya da

etnik c;:att§malarm hiikiim siirdtigu, yerle§ik bayattn ve buna paralel bir ktiltiir ve

medeniyetin tesis edilemedigi, ekonomik kaynaklann ve ticari ili§kilerin smrrh

oldugu topluluklarm islam dinini benimsemeleri balinde dabi din algdan ve

dindarbklannm niteligi, olsa olsa Harici anlayi§a benzer evsafta ytizeysel,

mtisamabadan uzak, hazen tek:firci, hazen miisliiman karu dokmekten

c;:ekinmeyecek, islam kar§1tlan ile i§birligine aytk, yogu kez gtiven telkin

etmekten uzak olabilmektedir. Bu dindarh.k alg~smda ibadete di1§ki1nli1k

kendisini gosterse de ozellikle manevi ve derU.ni boyut zaytf kalmakta, dii§tinsel

ve estetik alan geli§memektedir. Dolayts1yla fikri, mimari ve sanatsal eserlerde

dinin ifade edilebilmesini beklemek oldukya zordur. Buna kar§m, etnik

c;:att§malarm yer almadtg. aksine yok ktiltiirlii, karma bir yap1dan meydana gelen,

yiizytllara dayah kokli1 bir ktiltiirtin, bayattn her alanmda varhguu bissettiren

ytiksek bir medeniyetin oldu~, ekonomik kaynak:lann bol, ticari ili~kilerin

c;:e§itli oldugu topluluklarm islarm benimsemeleri balinde, din algisl, salt

yiizeysel bir ibadet bayatt olmaktan yOOp derfini bir mana kazanabilir. Bu

toplumlarda din; bukuk, sanat, mimari, edebiyat ve felsefede kendisini ifade

edebilir, bu alanlara niifuz edebilir. Dolaytstyla dindarltk ytizeysel 'degil,

kapsamb bir mana kazanrr. i§te dindarhg.n, yiizeysel olmaktan ~Iklp bu diizeyde

deriini anlam kazanacag. ktiltiir, bu vas1flara sahip "kent ktiltiirii"diir. Bir diger

deyi§le dinin, sanat, edebiyat, felsefe, hukuk ve mimaride, ~e§itli sosyal

yaptlarda etkisini ve izlerini gosterecegi alan kentlerdir.

Kent ile uygarhk arasmda yadsmamaz bir ili§ki vardrr. Bu ili§ki medine

ve medeniyet, city ve civilization vb. kelimeler arasmdaki ili§kide de kendisini

gosterir. Uygarhklar kentlerden kaynaklanrr. Kibarbk, gorgi1 ve nezaket, kent

insaruna ozgii nitelikler olarak bilinir. Ote yandan kentler insana siyasi bilin~

kazandrran, siyasal katthm.m aract ve ortaiDl olan yerlerdir.1137 Bu durum ister

1136 Bkz. Aycan, a.g.m; Kii~iika~~~. a.gm. 1137 Bkz. Kele~. Ru~en, Kent ve Kiiltiir Ozerine, Mii.lkiye, c. XXIX, sa. 246, s. 10.

istemez kent insamrun din alglSlna da etki edecektir. Kentli miisliimarun dini sosyal ve siyasi hayattan, hukuk ve estetikten, mimari ve edebiyattan bagunslZ algtlamast, bu alanlara dinin etkisini yansttmamast dii~iiniilemez.

Oysa krrsal!go'yebe hayat, sosyal ili~kiler, siyasi kanllmctllk, ekonomik ye~itlilik, yOk ldiltiirliiliik vb. ogelerden yoksun olmast dolay1Slyla din alglSl ve dindarhgm niifuz alaru balammdan kent hayatma layasla farkhhk gosterebilir.1138 Bu durumda sosyologlarm cemaat-cemiyet; mekanik dayaru~ma­organik dayam~ma; tabiat' kavimleri- kiiltiir kavimleri; etnik cemiyet- demotik cemiyet aynmlan ile ifade ettikleri topluluklardan ikincilerin dindarhklarmm nitelik balammdan daha zengin, etki alam balammdan daha yaygm olacagtru dii~iinmek miimkiindiir. Nitekim hadiste bir yandan "iman, hikmet ve fi.lah" kavramlan bir topluluga nispet edilirken, diger yandan "katl kalplilik" bir ba~ka deyi~le yiizeyde kalml~, derfmile~memi§ din alglSl bir ba§ka topluluga nispet edilmi~tir. Bu topluluklaidan biri yiiksek bir uygarhgm izlerini ta~tyan geli~mi~ bir topluluk iken, digeri goyebe ve etnik bir topluluktur. Zaman i9erisinde tarihsel rollerine baklldtgmda ise, biri irtidad ve Haricilikle tarihte yerini alml~, bir digeri Merline Devletinin tesisindeki rolii ve hadis ba~ta olmak iizere ulum-i islamiyyeye katlalan ile aruhr olmu~tur.

Ancak ~unu da belirtmek gerekmektedir ki, bedevilik, sadece larsal toplumlara ait bir ya~am tiirii olmaytp ~ehirlerde de varhgtru gosterir .. Ozellikle sanayile~me sonrast kentle~me ve giiniimiiz modem kentleri ile islam kiiltiiriiniin temel karakteristigini yansttan ~ehirlerin birbirinden 90k farkh oldugu a91khr. istanbul, istanbulluluk ve istanbul kiiltiirii kavramlarmm ge9mi~te ve bugiin ne anlam ifade ettigini hatrrlamak yeterlidir. Sosyologlar bu durumu

kentlile~emeden kentle~mek olarak ifade etmektedirler.1139 Oysa dindarhk hayatl iizerinde olumlu tesirleri bulunacagtru dii~iindii~iiz kent kiiltiirii, islam gelenegindeki ~ehirli miisliiman kiiltiiriidiir. islam gelenegindeki ~ehirli miisliiman, din anlayt~lDl hayatln her alarimda gormek ve gostermek isteyen, Miisliimanhgm emarelerini ya~amm tiim birimlerine yansttarak kaynagt.nl dinden alan bir kiiltiir ve medeniyet in~a eden bir dindarhk sergilemektedir. Nitekim, islam dininin ve d~'iincesinin ~ehirlerde geli~ip ~ehrin dilini kullandtgt bir hakikattir.

1138 Benzer degerlendirmeler is:in bk. Kurt, Abdurrahman, "Dindarlt~ Etkileyen Faktorler",

Uludag Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, c. xvm, sa. 2, 1999, s. 16. 1139

Benzer degerlendirmeler iyin bk. Kele~. ag.m, s. 12.

443

YDU I. ULUSLARARASI HADiS iHTiSAS SEMPOZYUMU26-29 Nisan 2012

Kent ktilti.irti ve dindar.bk kavramlan arasmdaki yakm ili~kiyi ortaya koydugunu varsaydlgtiDIZ "!man Yemenlidir, fikih Yemeolidir, hikmet . Yemeolidir" rivayeti de dindarltgtn salt bireysel ve ibadet hayabyla SI.Dlrlt

olmad1gtm da gosterir. iman, dindarbgm bireysel boyutu olmakla birlikte; fiklb, ­

tefekkfuii, yorum zengioligini, mii:samahaYJ ve hukuki kalkmrru~l~ dtizeyini ifade eder. Hikmet ise, dioin estetik ve zarif dokuou~larla, yava~ya ve sii.kfinetle yok yonlti olarak hayata ni1fuz etmesini temsil eder gibidir. Bu baglamda ifad; ettigimiz kent ktiltfuii ve dindarhk ili~kisinio, bir iki sene once basmda slkllkla

izledigimiz "kent dindarltgt" terimi ile bir ilgisi bulunmamaktad1r. Z~a, Mehmet Altan'm aym adla yaYJoladtgt eseriode kent dindarbgt "ki~inin dindarliguu

deklare etmeye ibtiyay hissetmeyecek kadar iyselle~tirdigi, kendiyle ozde~le~mi~ bir inancLD davraru~ biyimidir." Bu tarumlama ile hedeflenen, dinin

siyasile~tirilmemesi, siyasi manipi1lasyon aract haline getirilmemesidir.1140

Dolay1styla dindarltgm, modem kent kiiltfuiini1o temel beklentilerine uygun hale · getirilmesi idealize edilmektedir. Oysa bu tebligde, siyasi ve sosyal hayattan

uzak, tamamen bireyselle~tirilmi~ bir din anlay1~mdan degil, bilakis taribsel misyonuyla islam kentlerioin, bu kentlerin kiiltfuii ile yeti~mi~ bireylerio

dindarhklan ve din anlayt~lan vurgulanmaktadlf. Hadis-i ~erifte "Yemen" ile sembolize edilen bu ktiltiir, tarih i~tinde Medioe, Bagdad, Nisabur, DlDla~k ve

istanbul gibi ~ehirlerde kendisini gostermi~tir. Nitekim, islam literatfuiinde yok sa)'lda ~ehir tarihi eseri yaztlrru~ olmast da islam ki.iltiir ve medeniyet tarihinin

~ehirlerde vi1cut bulmasmdan dolaytdtr.

0 takdirde, Hz. Peygamber'in "Yemen, Mudar ve ·Rebia" omekleri ile

ifade ettigi dindarltk olgusuna dair hadisini.ll, ilk baki~ta tarihsel bir vaklay1 anlanyor gibi gozii.kse de, "kent ki.il ti.irti" ve "dindarhk" arasmdaki ili~kiye i~aret eden gi1ncel bir anlam ta~Idtgtm, islam kiiltiir ve medeniyetinio ~ehirlerde geli~ip ytikselecegine i~aret ettigini di1~i1nmek mlimki.indiir.

1140 Szokonusu ~ah~ma hakkmda bk. Ats1z, Hasan, "c;:agd~ Bir islam P~ojesi Olarak Kent Dindarhg1, Felsefi Bir Analiz", Cotemporary Perceptions of Islam in the Context of Science, Ethics and Art, International Symposium Samsun 26-28 November 2010.