yabancilasma ve insanligin gelecegi(alan wood-ted grant)

8/7/2019 Yabancilasma Ve Insanligin Gelecegi(Alan Wood-ted Grant)

http://slidepdf.com/reader/full/yabancilasma-ve-insanligin-gelecegialan-wood-ted-grant 1/26

Alan Woods - Ted Grant

Akln syan

Marksist Felsefe ve Modern Bilim

19. YABANCILAMA ve NSANLIIN GELECE

Alan Woods - Ted Grant

Çkmaz Sokaktaki Kapitalizm

1948¶den 1973-74¶e kadar, benzeri asla görülmemi bir snai ve teknolojik deiimin havai fiek gösterisine tanklk ettik. Yine de kapitalist sistemin baarlar bugün kendi kartna dönüüyor.Bu satrlar yazlrken, Afrika, Asya ve Latin Amerika¶daki yüz milyonlarca isizi ve yar-isizihesaba katmasak bile yalnzca OECD¶nin ileri kapitalist ülkelerinde resmi olarak 22 milyon isizvar. Üstelik bu, geçmiteki geçici döngüsel isizlik gibi de deil. Bu isizlik, toplumunbarsaklarndaki kronik bir kemirici ülserdir. Korkutucu bir salgn gibi isizlik de, geçmitekendilerini güvende hisseden toplum kesimlerini bile vurmaktadr.

Bilim ve teknolojideki tüm ilerlemelere ramen toplum, kontrol edemedii güçlerin insafna terk edilmi durumdadr. 21. yüzyln eiinde insanlar gelecee artan bir kaygyla bakyorlar. Eskikesinliin yerini hiçbir eyin kesin olmay alm durumda. Genel rahatszlk ilkin ve her eyden

çok egemen snf ve gitgide sistemlerinin ciddi zorluklarla kar karya olduunun farknda olanbu egemenlerin stratejistlerini etkiliyor. Sistemin krizi kendi yansmasn ideolojinin krizindebuluyor, politik partilerde, resmi kiliselerde, ahlâkta, bilimde ve hatta bugünlerde felsefe diyegeçinen eyde bu kriz kendisini yanstyor.

Özel mülkiyet ve ulus devlet, toplumun geliimini snrlayan ve engelleyen iki deli gömleidir.Nesnel açdan, dünya sosyalizminin koullar onyllardr mevcut. Ne var ki, kapitalizmin temelçelikilerinin üstesinden gelmesine ksmen izin veren belirleyici faktör dünya ticaretiningeliimiydi. 1945¶ten sonra, Avrupa ve Japonya¶da devrimi bertaraf etme ve Sovyet Blounuzaptetme ihtiyacnn dayatt Amerika Birleik Devletleri¶nin dünya egemenlii, bu ülkeye,Bretton Woods anlamas ve GATT araclyla, dier kapitalist iktidarlar gümrük tarifelerini

düürmeye ve serbest ticari dolamn önündeki dier engelleri kaldrmaya zorlama frsatnvermiti.

Bu durum, özel mülkiyet ve ulus devletin dar snrlar içerisinde üretici güçlerin boulmasna yolaçan rekabetçi devalüasyon ve ticari savalar araclyla kendini da vuran ulusaldümanlklarn iddetlendii iki sava aras dönemin ekonomik kaosuyla tam bir çeliki içindeydi.Bunun bir sonucu olarak, iki dünya sava arasndaki dönem, 1939-45 yllarnn yeni emperyalistkatliamyla sonuçlanan bir bunalmlar, devrimler ve kar-devrimler dönemiydi.



Sava sonras dönemde, büyük ölçüde birleik bir dünya pazar yaratan dünya ticaretininentegrasyonu araclyla kapitalizm kendi sisteminin temel bunalmnn üstesinden gelmekteksmen baarl oldu. Bu durum, 1948-73 döneminde ekonomideki muazzam yükseliin temelöncülünü salad ki, bu da en azndan ileri kapitalist ülkelerin nüfusunun önemlice bir bölümünün yaam standartlarnn yükselmesine yol açt. Ölmekte olan bir adam da zaman zaman

ani enerjik hareketlerde bulunabilir, bu durum tam bir iyileme gibi görünür ama gerçekteyalnzca yeni ve ölümcül bir kötülemenin balangcdr.

Eer mevcut toplumsal düzen yklmazsa, kapitalist çökü çanda bile buna benzer dönemler yalnzca mümkün deil, kaçnlmaz olur. Ne var ki, krk yllk bir dönemde birkaç trilyon dolarlk bir meblaa ulaan ekonomik büyümenin muazzam havai fiek gösterisi, hiçbir ekildekapitalizmin tabiatn deitirmemi ya da onun içinde sakl bulunan çelikileri yok etmemitir.1948¶den 1973¶e dek süren uzun ekonomik büyüme dönemi artk bitti. Tam istihdam, yükselenyaam standartlar ve refah devleti geçmite kald. Büyümenin yerine artk ekonomik stagnasyon[tkanma], resesyon [durgunluk] ve üretici güçlerin kriziyle kar karyayz.

Sermaye sahipleri artk üretici faaliyete yatrm yapmakla ilgilenmiyorlar. Sony irketinin bakanolan merhum Akio Morita, 1980¶lerde, üretken sanayiden hizmetler alanna kayma eilimininkapitalist sistem için tad ölümcül tehlikeye defalarca dikkat çekmiti. 1950¶den bu yana,ABD¶de, tüm faaliyetlerin dörtte üçü hizmet sektörüne yönelirken, imalat faaliyetinin yars yok olmutur. Benzer bir eilim bugünlerde artk üçüncü snf bir kapitalist güce dönüen ngiltere¶dede mevcuttur. Director ¶daki bir makalede (ubat 1988) Morita unlar ifade ediyordu:

unu belirtmek isterim ki, olgunlaan bir ekonominin olgun bir ileri adm ya da tevik edilecek bir ey olmaktan çok uzak olan bu eilim ykc bir eilimdir. Çünkü uzun vadede, kendi imalatzeminini yitiren bir ekonomi, yaamsal merkezini de yitirmi olur. Hizmete dayanan bir ekonomi,kendisini sürükleyecek bir motora sahip deildir. Bu nedenle, imalattan, içilerin bilgisayarlarnbanda oturduu ve bütün gün bilgi alveriinde bulunduu yüksek teknolojili hizmetler limanna snmaya dönük memnuniyet, bütünüyle yanltr.

Çünkü, yeni bir ey yaratan yalnzca, hammaddeleri alan ve onlar yapldklar hammaddedendaha deerli bir ürün olarak ekillendiren imalattr. Bir ekonominin hizmet unsurlarnn yardmcve imalata baml unsurlar olduu apaçk görülecektir.

yaratmak ve toplumun zenginliini arttrmak yerine, büyük tekeller muazzam kaynaklar parapiyasalarndaki spekülasyonlara, yamalar örgütlemeye ve dier asalak faaliyet türlerineayryorlar. öyle diyor Morita:

adamlar döviz oyunlarna ilgi duyar oldular. Bunun üretken bir teebbüse yatrm yapma gereiolmakszn ksa yoldan kârlar getirdiini kefettiler. Hatta kimi snai firmalar FXimparatorluuna katldlar. Yaamlarn en son döviz kurlarn gösteren bir monitörün karsndakamburlaarak geçiren kimi insanlar bütünüyle kendilerine ait bir dünyada yayorlar. Hiçbir ballklar yok. Hiçbir ey üretmiyorlar. Hiçbir yeni fikir üretmiyorlar. Londra¶da, New York¶tave Tokyo¶da her gün 200 milyar dolarlk i yapyorlar. Bu, bir günde alnp satlan gerçek mallarn deerinden çok daha fazla poker fii demektir. Bu, makine dairesi suyla doluyor demektir.



Morita, dünya kapitalizminin durumunu batan bir gemide poker oynamakla karlatrarak usonuca çkyor:

Poker inatç, heyecan dolu bir oyundur, ancak poker masasnda kazananlar ve kaybedenler,geminin batmakta olduu ve kimsenin de bunun farknda olmad korkutucu gerçeini

karartamyorlar.Morita¶nn bu satrlar yazmasndan bu yana durum daha da kötületi. ³Türevlerdeki´ devasadünya pazar artk 25 trilyon Amerikan dolar gibi hayrete düürücü bir meblaa ulam vetamamyla kontrolden çkmtr. Muazzam ölçekte bir kumar demektir bu. Güney Denizi Balonubunun yannda devede kulaktr. Bu durum, 1929 tarznda yeni bir mali çöküle sonuçlanabilecek olan dünya kapitalizminin temelden çürük olduunu göstermektedir.

Çelikiler Sürüyor

1848¶de Marx ve Engels kapitalizmin bir dünya sistemi olarak gelieceini öngörmülerdi. Bu

durum 20. yüzylda neredeyse laboratuvarvari bir tarzda dorulanmtr. Dünya pazarnn eziciegemenlii çamzn en önemli olgusudur. Bir dünya ekonomisine, dünya politikasna, dünyadiplomasisine, dünya kültürüne, dünya savalarna sahibiz; geride braktmz yüzylda busavalardan ikisini yaadk, ikincisi insan uygarlnn n söndürme noktasna çok yaklat.Yine de ekonominin globallemesi sorunlarn azalmas anlamna deil, tersine çelikilerinmuazzam ölçüde younlamas anlamna geliyor.

20. yüzyln son on ylnda, modern bilimin tüm mucizelerine ramen, insanln üçte ikisibarbarlk snrnda yayor. shal ve kzamk gibi salgn hastalklar ylda yedi milyon çocuuöldürüyor. Oysa bunlar ucuz ve basit bir alamayla önlenebilir. Her yl 500.000 kadn gebelik srasndaki komplikasyonlardan dolay yaamn kaybediyor ve muhtemelen 200.000 kadn da

düük nedeniyle ölüyor. Eski sömürge ülkeler milli gelirlerinin yalnzca %4¶ünü salk harcamalarna ayryorlar, yani kii bana ortalama 41 dolar, bunu ileri kapitalist ülkelerdeki1900 dolarla karlatrn.

Birlemi Milletler raporuna göre, 2000 ylnda dünyada alt milyardan fazla insan yayor olacak.Bunlarn yars 20 ya altndadr. Oysa isizlikten, temel eitim ve salk hizmetiyoksunluundan, ar kalabalk ve kötü yaam koullarndan en çok ac çeken de onlardr. 6 ilâ11 ya aras tahmini 100 milyon çocuk okula gitmiyor. Bunlarn üçte ikisini kzlar oluturuyor.Yeri gelmiken UNICEF, ABD¶de bile çocuklarn %20¶sinin ulusal yoksulluk snrnn altndayaadn hesaplyor. Ne var ki, Üçüncü Dünya ülkelerindeki durum ürkütücü bir düzeyeulamtr. 100 milyon kadar çocuk sokaklarda yayor. Brezilya¶da bu sorun, polisin ve katil

çetelerin düzenledikleri kampanyalarla ³çözülüyor´, yoksul olma suçunu ilediklerinden ötürüçocuklar katlediliyor. Kolombiya¶da da umutsuz durumdaki insanlara kar benzer canavarlklar yaplyor. Sokaklarda yaayan çok sayda erkek, kadn ve çocuun öldürülüp, vücutlarnn tpörencileri tarafndan kadavra olarak incelenmek üzere Bogota Üniversitesine satldnn ortayaçkarlmasnn üzerinden çok süre geçmedi. Böyle hikâyeler tüm uygar insanlar dehete sürükler.Ama bu durum insanolunu yalnzca meta olarak gören bir toplumun ahlâknn en uç ifadesidir aslnda.



Geçtiimiz on ylda savalar nedeniyle, bir milyon çocuk öldürüldü, dört milyonu yaraland vebe milyon kadar da mültecileti ya da öksüz kald. Eski sömürge ülkelerin çounda, sk sk kölelikle e anlaml çocuk emei olgusuyla karlayoruz. Bat medyasndaki ikiyüzlü protestolar bu emein ürünlerinin Bat pazarlarna ulamasn ve ³saygdeer´ batl irketlerin sermayesininartn engellemiyor. En tipik örneklerden biri yakn zamanda yaynlanan, kibrit fabrikasnn

durumuydu, bu fabrikada çounluu kzlardan oluan çocuklar zehirli kimyasallarla haftada 6gün±60 saat çalyorlar, üstelik üç dolar karlnda. 15 Eylül 1993 tarihli The Economist ¶egönderilen bir mektupta unlara iaret ediliyordu: ³Ebeveynler çocuklarnn gelecei açsndaneitimin deerini gerçekten de kavryorlar, ancak genellikle yoksulluklar o denli umutsuz ölçüdeki, çalan çocuklarnn getirdii para olmakszn yapamamaktadrlar .´

Üçüncü dünyann bu öütücü yoksulluunun temel nedeni, ticari araçlarla kaynaklarnn iki misliyamalanmas ve büyük batl bankalara olan trilyonlarca dolar borcudur. Sadece bu borçlarnfaizlerini ödemek için bile, bu ülkeler kendi insanlarnn ihtiyac olan besin maddelerini ihraçetmek ve halkn salk ve eitiminden fedakârlkta bulunmak zorundalar. UNICEF¶e göre,üçüncü dünyada borç geri ödemeleri, gelirlerin dörtte bir orannda, salk harcamalarnn %50orannda ve eitim harcamalarnn da %25 orannda dümesine neden olmutur. Amazon yamur ormanlarnn yok edilmesine kar ikiyüzlü çlklara ramen, Brezilyal iktisatçlar, bununesasen, kullanlabilir hale getirilen topraklarda yetitirilen srlarn eti gibi tarmsal ihraçmallarnn fiyatlarn yükseltme ihtiyacnca güdülendiini kantladlar. Bu ihracat projelerininfinansman Dünya Bankas¶ndan ve dier uluslararas mali örgütlerden salanyor.

nsanlk kelimenin tam anlamyla bir yol ayrmnda durmaktadr. Bir yandan bu dünyada bir cennet ina etmenin her türlü potansiyeli mevcuttur. Öte yandan ise barbarlk unsurlar tümgezegeni yiyip yutmakla tehdit etmektedir. Hepsine ek olarak çevre tehdidiyle kar karyayz.Çlgnca kâr peinde koan büyük çokuluslu irketler gezegeni yok ediyorlar. Tropik yamur ormanlar ylda 46.700 kilometrekarelik bir hzla tahrip edilmektedir. Bu alan skoçya kadardr.nsanlar 65 milyon yl önce dinozorlarn neslinin tükenmesine neyin yol açt konusundaspekülasyonlar yapabilirler belki. Ama bugünkü felâketin nedeni hakknda hiçbir üphe yoktur:denetimsiz kâr peinde koma ve kapitalist üretim anarisi.

Sosyalizmle hiçbir ortak noktas olmayan bilimciler bile (eer bir anlna düünürsek, tamamenmantksal olarak), yegâne çözümün bir tür planl dünya ekonomisi olduu sonucuna çkmlardr.Ancak kapitalizm temelinde bu mümkün deildir. Krk bir ulus resmen ³Dünya KorumaStratejisi´ni onaylamtr. Fakat bir dünya sosyalist federasyonu olmadnda, bu yalnzca kâtüstünde kalan bir giriimdir. Belirleyici olan büyük tekellerin çkarlardr.

Oysa bu kaçnlmaz deildir. nsanln umutsuz durumuna dair Malthus¶la balayan tümkorkunç öngörülerin yanl olduu görülmütür. nsan geliiminin potansiyeli snrszdr.Açlktan ölümleri dünya yüzeyinden silip süpürmenin olanaklar bugün bile mevcuttur. BatAvrupa ve Birleik Devletler¶de tarmsal verimlilik öylesine yüksek düzeylere çkmtr ki,çiftçilere besin üretmemeleri için ödeme yaplmaktadr. Verimli topraklar ilenmeden öylecetutuluyor. Buday denize dökülüyor ya da yenilememesi için boyayla kartrlyor. Et, tereyave süt tozu dalar söz konusu. spanya¶da zeytin aaçlar bile bile köklerinden sökülüp atlyor.Ve dünyada kötü beslenen ya da gerçekten açlktan kvranan 450 milyon insan var.



Gelecek yüzyln balarndan itibaren Pasifik ülkeleri belki de dünya üretiminin yarsngerçekletirecekler. Dünya ekonomisi asln bulacak. Yüzyllar boyunca Avrupallar kendileriniyerkürenin merkezi olarak addettiler. Nesnel konuursak, bu yaklamn, dünyann evreninmerkezinde olduu eklindeki Ptolemaios düüncesinden daha fazla bir temeli yoktur. Daha1920¶lerde Troçki, dünya tarihinin arlk merkezinin Atlantik¶ten Pasifik¶e kayacan

öngörmütü. nsanlk tarihinin bir sonraki aamas yüz milyonlarca Asyalnn, bir SosyalistDünya Federasyonunun parças olarak, kendi potansiyellerinin farkna varmasna ahit olacak.

sizlik Krbac

Çalmak temel yaamsal faaliyetimizdir. En küçük yalarmzdan itibaren ona hazrlanrz.Aldmz eitim ona yöneliktir. Tüm yaammz onunla megul olarak geçiririz. Çalmak toplumun dayand temeldir. O olmakszn, ne besin olabilirdi, ne giyecek, ne barnak, ne okul,ne kültür, ne sanat ne de bilim. Kelimenin tam anlamyla çalmak yaamdr. Bir insann çalmahakkn reddetmek, onun yalnzca asgari yaam standard hakkn reddetmek deildir. Kiiyiinsani saygnlktan mahrum brakmak, onu uygar toplumdan söküp atmak, yaamn bo ve

anlamsz klmaktr. sizlik insanla kar ilenmi bir suçtur. Birleik Devletler ve dier ülkelerdeki yoksul mahallelerinde bir tür alt snfn oluumu modern toplumun mahkûm ediliidir.Aadaki satrlar, sermayenin en bilinçli stratejistlerinin Bat ülkelerindeki toplumsalparçalanma eiliminden duyduklar korkuyu aça vuruyor:

³Altyaps zayf kentlerde yoksul ve honutsuz insanlarn gittikçe artan saylarla younlamastehlikelerle doludur. Refah devletinin altnda yatan toplumsal dayanmann önümüzdeki yllardaparçalanmas ihtimalinin güçlü oluu hiç de bu tehlikelerin en önemsizi deildir. Yardma muhtaçinsanlar desteklemenin sürekli olarak artan maliyeti, ekonomik bir gerileme döneminde, baarlbireylerin sabrlarn snayacaktr... Ama gelecek yüzyln sorunudur bu.´

³Refah devleti yardm ödemelerini evrimci bir anlayla yapt. Alt snf kadnlar ±ister beyazolsun ister siyah± orta snf kadnlardan %60 orannda daha fazla çocuk yapyorlar. Ama buistatistik bile nüfus üzerindeki etkiyi yeterince göstermiyor. Alt snf kadnlar yalnzca daha çok çocua sahip olmakla kalmyor, ayn zamanda daha genç yata anne oluyorlar ve bu da alt snf nüfusunun zamanla geometrik bir artna yol açyor.´

Kendisini ³Marksizm öldü´ yanlsamasyla rahatlatan Rees-Mogg, yüz yl önceki Viktoryadönemi Malthusçularnn resmi görülerini hatrlatan aleni gerici politikalar dillendiriyor:

Bir i bulmak için refah devletine srnamayanlara %100 ve hatta daha fazla nakit vergi oranlaryükleyen sosyal hak programlarnn kötü özendiricilii, yoksullar yaamlarn heba etmeye

tevik ediyor. Birçok durumda, yiyecek karnelerinin, kira yardmlarnn, refah ödemelerinin, gelir yardmlarnn, ücretsiz tbbi bakm ve dier hizmetlerin toplam deeri, vasfsz bir ite çalmaklaelde edilen gelirin vergiden sonra kalan ksmn amaktadr. Ve refah haklar, tanm gerei, çok küçük bir günlük çabayla ya da hiçbir çaba göstermeksizin elde edilebiliyor. Geçiminizigarantilemek için, sabahlar kalkmak ve evi ile ii arasnda kouturan insan kalabalnakatlmak zorunda deilsiniz... Yasalarn gevek uygulan cehaleti, aylakl ve gayri meruluuçok daha çekici klyor. Hrsz ya da uyuturucu satcs olarak saatte yüz dolar kazanabilençocuklara, kitap okumay örenmenin ya da kendilerine ancak gelecekte daha iyi bir yaam



salayabilecek bir asgari ücretli ite çalmann güçlükleri, muhtemelen çok daha az cazipgelmektedir.[1]

Ayn kötümser beklenti hissi Atlantik¶in öbür tarafndaki sermaye stratejistleri arasnda dayaygnlayor. Mehur Amerikal yazar ve iktisatç John Kenneth Galbraith, Rees-Mogg¶un

tersine, politik bir liberaldir, ama yine de ayn sonuçlara çkmaktadr. Son kitabRza

Kültürü¶nde Amerikan toplumundaki snf ayrmlarndan yükselen patlayc toplumsal ihtilâflar hakknda katksz uyarlarda bulunuyor:

Yine de, honutluu derinden sarsan bir alt snf isyan olasl mevcuttur ve güçlenmektedir.Geçmite kimi patlamalar olmutu, özellikle 1960¶larn sonlarndaki büyük kent ayaklanmalar,ve imdi bunlarn yinelenmesine yol açabilecek birçok faktör mevcut.

Özellikle sükûnetin, önceki huzursuzlukla kyaslanmaya bal olduu açkla kavuturulmutur.Zamanla bu kyaslama yava yava yok olur ve yine zamanla göreli skntdan kurtulma vaatleride ±snf atlama± uçup gider. Bu, özellikle, yavalayan ya da küçülen bir ekonominin ve hattadaha çok uzayan bir resesyon ya da depresyonun sonucu olabilir. Detroit otomobil fabrikalarndave karoser atölyelerinde çalan içilerin ±Michigan ve Ontario¶nun komu tarm arazilerindengelen mülteciler ve ardndan Apalalardan gelen yoksul beyaz içiler± birbiri ard sra gelendalgalar yükseldi ve devam etti. Bunlarn yerini almak üzere güneyden gelenlerin çou bugünyöreye özgü bir isizlie saplanp kalmlardr. Eer bu durum bir gün iddetli bir tepkiyibesleyecek olursa buna hiç kimse armamal. Rahatszlk duyanlarn uysalca ve hattamemnuniyetle kendi kaderlerine raz olmalar, her zaman rahatln en yüksek ilkelerinden biriolagelmitir. Bu inanç bugün aniden ve artc bir biçimde boa çkabilir.[2]

Yabanclama

³Dünya birbirinden kopuk bireylerin bir toplam deildir; tüm bireyler bir ekilde birbirleriylebalantldr.´ (Aristoteles)

³H iç kimse kendinden menkul bir Ad a deildir; herkes K t ann bir parçasd r, bütünün bir parças; eer deniz bir parça topr a al p götürse, Avrupa eksilmi demektir, t pk sanki d al k bir burun eksilmi gibi, t pk sanki dostl ar nzn ya d a bizzat siz in bir M alikâneniz eksilmi gibi;her insann ölümü beni tüketir, çünkü ben insanoluna bal ym; ve o yüz den gönderme kimseyiçanl ar kimin için çal yor diye; onl ar senin için çal yor.´ (John Donne, Devotions upon Emergent Occasions, no. xvii.)

nsanolu kendisini saf hayvan doasndan, yani bilinçsiz doasndan ayrarak insan haline geldi.

En karmak hayvanlar bile, insanln çok çeitli koullarda ve iklimlerde, deniz altnda,göklerde ve hatta uzayda hayatta kalmasn ve gelimesini mümkün klan baarlaryla boyölçüemez. nsanolu kendisini kendi ³doal´, yani zoolojik durumunun öylesine üstüneçkarmtr ki, kendi çevresine benzersiz bir ölçüde hükmetmektedir. Yine de paradoksal olarak insanlar hâlâ kendi denetimlerinin dndaki kör güçlerin kontrolü altndadr. ³Piyasa ekonomisi´denen ey, insanlarn kendi yaamlarn ve kaderlerini denetlemedii, tersine tpk eskinin kaprislive açgözlü tanrlar gibi her eye mantkszca hükmeden görünmez güçlerin elinde oyuncak olduu öncülüne dayanr. Bu tanrlarn, kendi yaamlarn onlara hizmet etmeye adayan ulu



papazlar vardr. Karmak ayinleriyle bankalarda ve borsalarda otururlar ve ikin kârlar eldeederler. Ama tanrlar kzdklarnda papazlar tpk ürkek hayvan sürüleri gibi ve bir o kadar bilinçsizce panie kaplrlar.

Antik Romallar köleyi ³sesli alet´ (instrumentum vocale) olarak tanmlyorlard. Günümüzde

birçok içi bu tanmlamann kendilerine de uygulanabilecei hissine kaplabilir. Post-modern,sanayi sonras, Fordizm sonras bir dünyada yaadmz varsaylyor. Peki çalan insanlarnkoullar söz konusu olduunda deien nedir? Her yerde geçmiin kazanmlarna saldrlyor.Batda yaam standartlar halkn büyük çounluu açsndan kötülemektedir. Refah devletinintemeli oyuluyor ve tam istihdam artk geçmie gömülüyor.

Tüm ülkelerde toplum derin bir keyifsizlik duygusundan muztaribdir. Bu durum en tepedebalyor ve alta doru her düzeye yaylyor. Sürekli kitlesel isizliin besledii güvensizlik duygusu, igücünün daha önceleri kendilerinin bu durumdan bak olduuna inanan kesimlerinede ±doktorlar, öretmenler, hemireler, devlet memurlar, fabrika yöneticileri± yaylyor, hiçkimse güvencede deil. Orta snfn birikimleri, sahip olduklar evlerin deeri de ayn ekildedenetimsiz para piyasalar ve borsa hareketlerinin tehdidi altnda. Milyarlarca insann yaam,geçmiin tanrlarna neredeyse aklc dedirtecek kadar büyük bir kaprisle ileyen bu kör güçlerininsafna kalmtr.

On yllar önce, bilim ve teknolojinin ilerleyiinin insanln tüm sorunlarn çözecei büyük bir güvenle öngörülmütü. Gelecekte insanlar artk snf mücadelesiyle deil bo zaman sorunuylailgileneceklerdi. Bu öngörüler hiç de temelsiz deildi. tam anlamyla bilimsel açdan bakldnda,bir taraftan yeni teknolojinin uygulanmasyla salanan verimlilik art temelinde ürün miktar veyaam standartlar yükselirken dier taraftan da ezamanl olarak çalma sürelerinde genel bir indirime gidecek durumda olmamamz için hiçbir neden yoktur. Ama gerçek durum çok farkldr.

Marx uzun zaman önce, kapitalizmde makinelemenin ortaya çknn igününü ksaltmaktançok uzatma eiliminde olduunu açklamt. Tüm büyük kapitalist ülkelerde, içiler üzerindedaha az ücretle daha uzun çalmaya dönük acmasz bir bask görüyoruz. 24 Ekim 1994saysnda T ime Amerikan ekonomisinde kâr patlamasyla gelen keskin bir yükselii haber verdi:

Fakat içiler kendileri açsndan bu genilemenin bitkinlik anlamna gelmesinden yaknyorlar.Amerikan sanayisinin her tarafnda tüm irketler ABD igücünün suyunu azami ölçüde skmak için fazla mesaileri kullanyorlar: fabrikalardaki i haftas 4,6 saatlik fazla mesai de dahilortalama 42 saate yakn. Bir çalma ekonomisti ve Time yaz kurulu üyesi olan AudreyFreedman ³Amerikallar dünyada en fazla çalan insanlar´ gözleminde bulunuyor. Üç büyük otomobil üreticisi bu eilimi en uç noktaya götürüyor. Buradaki içiler ortalama olarak haftada10 saat fazla mesai yapyorlar ve ylda ortalama 6 kez cumartesileri sekiz saat çalyorlar.

Ayn makale birçok farkl sanayi kolunda çalan ve kronik fazla mesailerden yaknan hem beyazhem de mavi yakal saysz içi örnei aktarmaktadr:

New York City¶deki Nynex telefon irketinde çalan 44 yandaki Joseph Kelterborn, «üç kiininiini yapyorum» diyor. Fiber-optik alarn kurulduu ve bakmnn yapld bölümde çalyor ve bu bölümde çalanlarn says geçtiimiz yllarda 27 kiiden 20 kiiye indirilmi, bu daksmen, bir zamanlar üç farkl kii ±anahtarc, güççü ve testçi± tarafndan yaplan iin, imdi



onun yapt tayc anahtarclk iinde birletirilmesiyle salanm. Sonuç olarak, diyor Kelterborn, genellikle günde fazladan bir dört saat ve üç haftada bir de hafta sonlar çalyorum.«Eve gittiimde» diye yaknyor, «tüm zamanm bir du almakla, akam yemeiyle ve birazuykuyla geçiyor; sonra herey yeniden balyor ve batan sona aynen tekrarlanyor.»

Marx¶n iaret ettii gibi, kapitalizmde makinelerin artan kullanm bir ie sahip olanlar açsndandaha uzun çalma saatleri anlamna gelir. Bir önceki resesyon döneminden 1991 Martndanitibaren çklmasyla birlikte, ABD ekonomisi neredeyse alt milyon yeni i yaratmtr ama ikimilyon ii bir kenara terk ederek. Eer ABD irketleri geçmi genileme dönemlerindeki kadar içi istihdam etmi olsayd, i saysndaki art sekiz milyon ya da daha fazlas olacakt.

T ime¶daki makale öyle devam ediyor:

Aslnda ABD¶de bir tür iki katmanl toplum gelitiine dair birçok kant mevcut. irket kârlar veyönetici maalar hzla yükselirken, gerçek ücretler (yani enflasyondan arndrlm ücret) hiçartmyor. Nitekim hükümet, geçen yl ABD¶deki gerçek orta snf ev halk gelirinin 312$dütüünü ve bir milyon insann daha yoksullua sürüklendiini rapor etmitir; resmen yoksulolarak tanmlanan insanlarn tüm ABD nüfusuna oran, 1992¶de %14,8 iken %15,1¶e çkmtr.Sürekli olarak güç kazanan krk yllk ticari toparlanma düünüldüünde bu gelimeler artcdr.

Komünist M anifesto¶ da Marx ve Engels una iaret ediyorlard:

Yaygn makine kullanm ve ibölümü yüzünden, proleterin ii tüm bireysel karakterini vedolaysyla içi açsndan tüm cazibesini yitirir. çi makinenin bir eklentisi haline gelir ve ondanistenen tek ey, yalnzca en basit, en monoton ve en kolay edinilen hüner olur. Bu nedenle içininüretim maliyeti neredeyse tümüyle, hayatta kalmas ve soyunun çoalmas için ona gerekengeçim araçlaryla snrlanr. Ama bir metan ve dolaysyla emein fiyat onun üretim maliyetineeittir. Bu nedenle iin irençlii artt oranda ücret düer. Daha da kötüsü, makinelerinkullanm ve ibölümü artt ölçüde, ister çalma saatlerinin uzatlmasyla, ister belli bir zamansüresinde çekilip alnan i miktarnn artyla, isterse de makinelerin artan hzyla vb. olsun, iinarl da artar.[3]

Charles Chaplin¶in en ünlü filmlerinden biri olan Modern Z amanl ar da, 1930¶lu yllara ait büyük bir iletmede montaj hattndaki yaantnn canl bir tasvirini görürüz. Ayn monoton ilerin sonugelmez tekrarnn zihni devreden çkaran bktrc külfeti gerçekten de insan makinenin bir eklentisi, ³sesli bir alet´ durumuna getirir. ³Katlm´ hakkndaki tüm hayali sözlere ramenfabrikalarn büyük bölümünde artlar ayn kalmaya devam eder. Gerçekten de son yllarda içiler üzerindeki basklar sürekli artmaktadr. Hayat bir parça daha katlanlabilir klan küçük eyler bile insafszca yok edilmektedir. Sendikalarn gücünün geçmite kayda deer ilerlemeler salad Britanya¶da öle yemei saati büyük ölçüde tarih olmutur. ansölye Kohl Almaniçilerine hafta sonlar da çalmaya balamalar gerektiini bildiriyor. Tablo her yerde ayn.

Yeni teknoloji, sanayideki içilerin durumunu gelitirmekten ziyade, beyaz yakal içilerin yaamkoullarn kötületirmekte kullanlmaktadr. Bankalarn, hastanelerin, büyük bürolarn çoundaiçilerin konumu, büyük fabrikalardakine gittikçe daha çok benziyor. Ayn güvensizlik, sinir sistemi üzerinde ayn aralksz basklar, tbbi sorunlara, depresyona, evliliklerin parçalanmasnayol açan ayn stres...



Son yllarda bilimciler, robotlarla ve yapay zekâ sorunuyla ilikili olarak ³insan-makine´ fikrinegeri dönmülerdir. nsanlarn ustaca ina edilmi otomatlarn karsna dikildii T erminatör tipibirçok filmin de tanklk ettii gibi, bu fikir popüler hayallere bile nüfuz etmitir. Bu olgu bize,insanolunun kendi kaderinden sorumlu olmad hissinin ve insanlarn yaamna hükmedendenetimsiz güçlerden duyulan korkunun da iin içine dahil olmasyla toplumun genelleen

biçimde insanlk dna çknda karakterize olan bugünkü dönemin psikolojisi hakknda çok eyanlatyor. Oysa tersine, yapay zekâ oluturma çabas, gerçek anlamda aklc bir toplumda insangeliiminin hakikaten olaanüstü görünümlerinin önünü açabilecek olan robot biliminin daha dailerlediini gösterir.

nsan emeinin yerine gelimi makinelerin konuluu, çalma saatlerinde gerçekletirilecek genel bir indirim temelinde tarihteki en büyük kültürel devrimin anahtar olacaktr. Bununlabirlikte birtakm özel ilemler makinelerle daha verimli bir ekilde yaplabilir olsa da, insandüüncesinin bir makinede tam olarak üretilemeyeceinden üphe edilemez. Bu, herhangi bir mistik nedenden ya da bizi Yaratc¶nn sözümona benzersiz bir ürünü klan ³ölümsüz bir ruh´tandeil, en bata emek olmak üzere insanolunun dier tüm bedensel faaliyetlerinden ayrtedilemez olan düüncenin kendi tabiatndan ötürüdür.

Marx ve Yabanclama

Bir i sahibi olan talihlilerin onda dokuzu için bile i, anlamsz, ar ve skc bir angaryadr.Çalma saatleri kiinin yaamnn bir parças olarak düünülmez. Bir insan olarak sizinle hiçbir ilikileri yoktur. Emeinizin ürünü bir bakasna aittir, onun açsndan yalnzca bir ³üretimfaktörü´sünüzdür. Hayat iyerinden darya adm attnzda balar ve tekrar içeri girdiinizdesona erer. Bu olgu Marx tarafndan 1844 Ekonomik ve Felsefi Elyaz mal ar ¶nda açklanmt:

O takdirde emein yabanclamasn oluturan ey nedir?

lkin, emein içiye d sal olmas olgusu, yani emein onun özsel doasna ait olmamas; bunedenle çalmasnda kendisini dorulamaz tersine yadsr, honutluk deil mutsuzluk hisseder,fiziksel ve zihinsel enerjisini özgürce gelitirmez, tersine vücudunu küçük düürür ve aklnmahveder. çi bu nedenle kendisini yalnzca iinin dndayken hisseder ve iinin bandaykenkendisini kendi dnda hisseder. Çalmadnda evdeymi gibi hisseder ve çaltnda evdedeilmi gibi. Emei bu nedenle istemli deildir, mecburidir; z orunlu emektir . Srf kendine dsalihtiyaçlar tatmin etme ar acd r . Emein yabanc karakteri, hiçbir fiziksel ya da dier türdenzorlama olmadnda çalmaktan vebadan kaçlr gibi kaçlmas olgusuyla açkça ortaya çkar.

Dsal emek, insann kendisine yabanclat emek, bir özveri, bir küçük düme emeidir. Son

olarak emein içiler açsndan dsal karakteri, bu emein onun kendisinin deil bir bakasnnolmas olgusunda, emein ona ait olmamasnda, çalrken onun kendisine deil bir bakasna aitolmasnda ortaya çkar. Dinde insan imgeleminin, insan beyninin ve insan yüreinin öz etkinlii,nasl birey üzerinde ondan bamsz olarak, yani tanrsal ya da eytani yabanc bir faaliyet olarak etkili olursa, içinin faaliyeti de tpk öyle, kendi öz etkinlii deildir. Bir bakasna aittir; kendikiiliinin kaybolmasdr.[4]



Böylelikle, büyük çounluk için yaam esasen, birey açsndan fazla anlam olmayan bir faaliyetiçinde geçer; en iyi durumda katlanlabilir bir ey; en kötü durumdaysa canl bir ikencedir. Bir çocuu eitmek ya da hasta bir insan tedavi etmek gibi bir ii olanlar bile, pazar yasalar onlarokul snflarna ve hastane kouuna doru sürükledikçe, duyduklar tatminin uçup gittiinigörürler.

Toplumun bir kördüüme sapland duygusu ³alt snflar´la snrl deil. Egemen snfta dagelecee ilikin artan bir kötümserlik ve keyifsizlik duygusu mevcut. Geçmiin büyük fikirlerini,özgüveni ve iyimserlii aramak bouna. ³Serbest piyasa ekonomisi´nin farazi harikalarhakkndaki arkas kesilmeyen laflar, insanlar gerçek durumu ±milyonlarca isiz, yaamstandartlarna yönelik saldrlar, spekülasyonla elde edilen olaanüstü servetler, açgözlülük veyozlama± deerlendirmeye baladkça gittikçe bo bir lafa dönüüyor.

Burjuvazinin bizzat kendisi sözcüün felsefi deil de sözlük anlamnda en kaba ve en bayamateryalizm türünü uygularken, mevcut düzen savunucularnn, Marksizmi ³materyalizminden´dolay suçlamalar ironiktir. Çlgnca servet peinde koma, her eyin baat ilkesi olarak açgözlülüün yükselmesi, tüm kültürlerinin merkezindedir. Onlarn gerçek dini budur. Geçmite,görev, yurtseverlik, dürüst çalma vb. hakknda ikiyüzlü ahlâki vaazlarn ardnda saklayarak bugerçei mümkün olduunca gözlerden uzak tutmaya çaba gösterilirdi. Bugün her ey açktacereyan ediyor. Her ülkede ei benzeri görülmemi bir yozlama, dolandrclk, yalanclk,üçkâtçlk, hrszlk ±sradan suçlularn küçük hrszlklar deil, iadamlarnn, politikaclarn,polis eflerinin ve yargçlarn yürüttüü büyük çapta yamalar± salgn görüyoruz. Nedenolmasn ki? Zenginlemek görevimiz deil miydi?

Monetarizmin amentüsü, egoizm ve açgözlülüü bir ilke düzeyine yükseltiyor. Nasl yaparsanzyapn, kapabildiiniz kadar kapn, eytan geride kalan yakalayabilir! Kapitalizmin damtlmözü budur. Voodoo ekonomisinin diline tercüme edilmi orman yasas. En azndan basitlik gibibir erdemi var. Kapitalist sistemin ne olduu konusunda her eyi saknmakszn ve açkça dilegetiriyor.

Yine de ne bo bir felsefe! nsan hayatnn ne sefil bir kavran! Farknda olmasalar da gezegeninefendileri yalnzca birer köledirler, denetlemedikleri güçlerin kör hizmetçileri. Onlarn sistemüzerindeki gerçek hakimiyetleri, bir karnca yuvasndaki karncalardan daha fazla deil. Meseleu ki, kendilerine mevki, güç ve servet salayan bu durumdan tümüyle honutlar. Ve toplumdaradikal bir deiim gerçekletirmeye dönük tüm çabalara amanszca direniyorlar.

Eer insanlk tarihini kesen tek bir çizgi varsa, o da, insanlarn kendi yaamlar üzerinde denetimsalama, sözcüün gerçek anlamnda özgür olma mücadelesidir. Bilim ve teknolojinin tümilerlemeleri, insanlarn doa ve kendileri hakknda örendikleri her ey, içinde yaadmzkoullar üzerinde egemenlik kurma potansiyelinin bugün mevcut olduu anlamna gelir. Yine de20. yüzyln son on ylnda dünya tuhaf bir çlgnln pençesinde gibi görünüyor. nsanlar kendikaderleri üzerinde eskiye nazaran daha az denetime sahip olduklarn hissediyorlar. Ekonomi,çevre, soluduumuz hava, içtiimiz su, yediimiz yemek, hepsi tehdit altnda gözüküyor. Yitipgiden eski güven duygusudur. Yitip giden, tarihin bugünkünden daha iyi bir yere doru kesintisizbir ilerleyi arz ettii hissidir.



Bu koullar altnda, toplumun çeitli kesimleri uyuturucu ve alkol gibi maddelerde bir çk yoluaryorlar. Toplum akldna çkmsa insanlar teselli için yüzlerini akld yollara çevirirler.Marx¶n dedii gibi din bir afyondur ve zararl etkileri hiç de dier uyuturuculardan daha azdeildir. Dinî ve mistik fikirlerin bilim dünyasna bile nasl nüfuz ettiini gördük. Bu durumiçinden geçtiimiz dönemin karakterini yanstmaktadr.

Ahlâk

³Ahlâki taahhütlerinizi ve dini inancnz güçlendirmeye bakn. On Emri ve Kit ab- Muk addesi tekrar okuyun. ncil kötü bir tarih öretmeni deil, zor zamanlarda ayakta kalma rehberidir.´(Rees-Mogg)

³Kim Musa, sa ya da Muhammed¶e geri dönme derdinde deilse, kim eklektik sal at al arl a tatminolmuyorsa, ahlâkn toplumsal gelimenin bir ürünü olduunu; bu konuda deimez bir eyolmadn; toplumsal çkarlara hizmet ettiini; bu çkarlarn çelikili olduunu; ahlâkn dier tüm ideoloji biçimlerinden daha fazla bir snf karakterine sahip olduunu kabul etmek

zorundadr.´ (Troçki)

³Marksizm ahlâk reddeder!´ Aslnda salt Marksizmin ABC¶sinden bihaber oluu aça vuran butür ifadeleri ne kadar da çok duyduk. Doru, Marksizm tarih üstü bir ahlâkn varln reddeder.Ama insan davranlarn düzenleyen ahlâki kanunlarn bir tarihsel dönemden dierine esasl bir ekilde deitiini göstermek fazla çaba gerektirmez. Bir zamanlar sava esirlerini yemek ahlâkaaykr saylmazd. Daha sonralar yamyamlk tiksintiyle deerlendirildi, ama sava esirlerikölelere dönütürülebilirdi. Büyük Aristoteles bile kölelerin bir ruha sahip olmad ve bunedenle de tam olarak insan olmadklar düüncesi temelinde (ayn argüman kadnlar için dekullanlmt) kölelii hakl çkarmaya hazrd. Daha da sonralar, bir insann bir bakasna bir mülk parças olarak sahip olmas ahlâken yanl olarak deerlendirildi, fakat feodal lordlar için,

topraa zincirlenmi ve gerdek gecesinde gelini lorda sunmaya varncaya dek tamamenefendilerine tâbi klnm serflere sahip olmak tümüyle kabul edilebilir bir eydi.

Günümüzde tüm bunlar barbarca ve ahlâk d olarak görülüyor, ama bir insann kendisini, kendiemek-gücünü cannn istedii gibi kullanacak bir patrona parça parça satt ücretli emein kurumsallamas asla sorgulanmyor. Bu her eyden önce özgür emektir. Serf ve köleden farklolarak içi ve patron kendi özgür iradeleriyle bir uzlamaya varrlar. Hiç kimse içiyi belli bir patron için çalmaya zorlamaz. Eer bundan holanmyorsa ayrlabilir ve herhangi bir bakayerde i arayabilir. Dahas serbest piyasa ekonomisinde yasa herkes için ayndr. Fransz yazar Anatole France ³hem zenginleri hem de yoksullar köprü altlarnda uyumaktan, sokaklardadilenmekten ve ekmek çalmaktan men eden muhteem yasa eitlikçilii´nden bahseder.

Modern toplumda, sömürünün eski açk biçimleri yerine, insanlar arasndaki gerçek ilikinineyler arasndaki bir ilikiye dönütürüldüü ±küçük kât parçalarnn kendilerine sahip olanlarayaam ve ölüm gücü verdii, çirkin olan güzel, zayf olan güçlü, aptal olan zeki, ihtiyar gençkld± üstü örtük, ikiyüzlü bir sömürüyle kar karyayz.

Troçki, para ilikileri insanlarn zihnine o denli derinden ilemitir ki der, bir insann bilmem kaçmilyon dolar ³deerinde´ olduundan bahsederiz. Böylesi ifadelerin doru olarak kabul edilmesi



günümüz toplumunda mevcut yabanclama derecesinin bir ölçüsüdür. Parasal bir kriz srasndatelevizyonda birilerinin paradan sanki hastalktan kurtulan bir insanm gibi bahsetmesi(³pound/dolar/mark bugün biraz daha güçlüydü...´) kimseye artc gelmiyor. Nesneler veözellikle de para, vahilerin kendi totem ve fetilerine ilikin dini tavrlarn hatrlatan batl bir korkuyla kark bir saygyla ele alnrken, insanlar eyler olarak görülüyor. Bu met a fetiiz minin

nedeni K a

pit a

l ¶in birinci cildinde Marx tarafndan açklanmt.Mutlak bir ahlâk aray tümüyle beyhudedir. Burada deimez mantk yasalar da bize yineyardmc olamaz. Biçimsel mantk kendini doru ve yanl arasndaki deimez antitezedayandrr. Bir fikir ya dorudur ya yanl. Yine de doruluk, Alman airi Lessing¶in iaret ettiigibi, darphanede hazr baslan ve her koulda kullanlabilen damgal madeni paraya benzemez.Belli bir an ve koullar altnda doru olan, bir baka an ve farkl koullarda yanl haline gelir.Ayn ey ³iyi´ ve ³kötü´ gibi kavramlar için de geçerlidir. Bir toplumda ³iyi´ ve övülmeye deer olan ey bir baka toplumda tiksindiricidir. Üstelik belli bir toplumda bile iyi ve kötü kavramlarkoullara ve belli bir snfn çkarlarna göre sk sk deiir.

Eer neredeyse tüm toplumlarda tabu olarak görülen ensest ilikiyi bir tarafa brakrsak, ebedi veezeli ve mutlak görülebilecek çok az ahlâki yasak vardr. ³Çalmamalsn´ emri özel mülkiyetedayanmayan bir toplumda pek bir anlam tamaz. ³Zina yapmamalsn´ emri yalnzca erkeklerinözel mülkiyetin bizzat kendi oullarna miras kalacandan emin olmak istedikleri erkek egemenbir toplumda anlamldr. ³Öldürmemelisin´ emri her zaman o kadar çok erhle çevrelenmitir ki,dorudan doruya tümüyle farkl bir eye hatta tam tersine dönüür; örnein meru müdafaaolmad sürece öldürmemelisin, ya da baka bir kabile/ulus/din vs.den olmadkçaöldürmemelisin gibi.

Her savata bir ulusun ordular dier uluslarn ordularn katletmeye giderlerken papazlar tarafndan kutsanrlar. Öldürmemelisin eklindeki mutl ak ahlâki yasan, daha yakndanbakldnda, savaan devletlerin ekonomik, bölgesel, politik ya da stratejik çkarlaryla ilikiliolduu ortaya çkan kimi farkl mülahazalara bal olduu birden bire anlalr. Tüm buikiyüzlülük, büyük skoç air Robert Burns¶ün Ulusal Z afere ükretme Ü z erine adl iirindekibirkaç dizede gayet güzel ifade edilmitir:

Siz ikiyüzlüler! Sizin oyununuz bu mu?

nsanlar öldürmek ve Tanrya ükretmek?

Ayptan vazgeç! Gitme daha ileri:

Tanr kabul etmez senin cani teekkürlerini.

Sava yaamn (ve ölümün) bir gerçeidir. nsanlk tarihi boyunca birçok sava olmutur.Gerçekler ac verebilir ama yadsnamazlar. Dahas, uluslar arasndaki en önemli meselelerin tümüeninde sonunda savala bir çözüme balanmtr. Pasifizm hiçbir zaman hükümetlerin rabetettikleri bir doktrin olmamtr, hükümetin gerçek niyetleri konusunda herkesi kandrmak gibiözel bir amaca sahip küçük diplomasi deiiklikleri hariç. Yalan söylemek diplomatlar için her ankullanlmaya hazr bir stoktur. Onlara bu yüzden para verilir. ³Yalanc ahitlik yapmamalsn´emri onlarn defterinde yoktur. Kendi niyetleri hakknda düman aldatmak için elinden gelen her



eyi yapmayan bir ordu komutan kötü ya da aptal bir komutan olarak deerlendirilir. Ama bualanda yalan söylemek, övgüyü hak eden bir ey ±bir askeri hile± haline gelir. Dümana kendiplanlar hakknda gerçei anlatan bir general hain diye kuruna dizilir. Grevin ayrntlarnpatrona açk eden bir içi de kendi i arkadalarndan ayn muameleyi görür.

Bu birkaç örnekte bile gayet açktr ki, ahlâk tarih üstü bir soyutlama deil, tarihsel olarak evrimleen ve hatr saylr deiimlerden geçen bir eydir. Ortaçada Roma Katolik Kilisesitefecilii ölümcül bir günah olarak mahkûm etti. Bugünlerde Vatikan¶n kendi bankas var ve faizkarl borç para vererek hayli yüklü miktarda para kaldryor. Dier bir deyile ahlâk snfsalbir temele sahiptir. Egemen toplumsal snfn deerlerini, çkarlarn ve bak açsn yanstr.üphesiz, ahlâk eer yurttalarn büyük çounluu tarafndan kabul edilmezse zorunlu bir toplumsal kaynama düzeyini korumay beceremez. Bu nedenle de ihlal edilmeleri durumundatüm toplumsal yapy çökertecek mutlak ve sorgulanmaz dorulardan oluuyor görünmek zorundadr.

Hali vakti yerinde beyefendi ve hanmefendilerin, halk ahlâk, din, aile planlamas ve tutumluluk konusunda eitmelerinden daha tiksindirici çok az ey vardr. Bencil açgözlülükleri yöneticiler için yaplan muazzam ücret artlarnda aça çkan bu insanlar, içilere fedakârlk yapma gereiüzerine ders verirler. Zaten ikin olan banka hesaplarn daha da arttrmak için kendi ülkelerininpara piyasalarn kaosa sürüklemekte tereddüt etmeyen bu ayn spekülatörler bizlerevatanseverlik dersleri verirler. Afrika¶da, Asya¶da ve Latin Amerika¶da milyonlarca insannacmaszca suyunu skmaktan sorumlu olan bu ayn bankalar, çokuluslu irketler ve hükümetler,içi ve köylüler ne zaman kendi haklar için savamak üzere silaha sarlsalar dehete kaplarak ellerini kaldrrlar. Dünyaya barn gereklilii konusunda dersler verirler. Ama öldürücü silahstoklar için muazzam meblalar savurganca harcamaya devam etmeleri onlarn pasifizminin detamamyla izafi olduunu gözler önüne serer. iddet, ancak yoksul ve ezilen insanlar onabavurduunda bir suçtur. Tüm tarih, egemen snfn kendi iktidar ve ayrcalklarn gerekirse her zaman en vahi araçlarla savunacan göstermektedir.

Aile, Düzen, Özel Mülkiyet ve Din her zaman statükonun muhafazakâr savunucularnnbayraklarnda yazan sloganlar olmutur. Yine de bu sözümona çinenmez kurumlardan yalnzcabiri, özel mülkiyet, egemen snfn gerçek çkarn ifade eder. Din, Rees-Mogg¶un sözünüsaknmakszn iaret ettii gibi, yoksullar düzen içinde tutmann zorunlu bir silahdr. Üstsnflarn çou onun tek bir kelimesine bile inanmaz, ama Kiliseye giderler, tpk son modagiysileriyle caka satmak için operaya gittikleri gibi. Teolojiden anladklar, Wagner¶inNibelungl ar n Yüz üü çevriminden anladklar ey kadar kttr. Burjuvalar özel yaamlarnda³ölümsüz ahlâk yasalar´na pek az itibar ederler. talya, Fransa, spanya, Britanya, Belçika,Japonya ve Birleik Devletler¶de politik kurumlar sarsan skandal salgn aslnda buzdannyalnzca su üstündeki ksmdr. Ama yine de ³ebedi ahlâki dorular´ hakknda biteviye gevezelik etmeye devam ediyorlar ve naho bir kahkahayla kar karya kaldklarnda aryorlar.

Tüm bunlar ahlâkn var olmad anlamna m geliyor? Ya da Marksistlerin bir ahlâk olmadanlamna m? Hiç ilgisi yok. Ahlâk vardr ve toplumda gerekli bir rol oynar. Her toplumun, güçlübir ba hizmeti gören ve büyük çounluk tarafndan kabul edilip sayg duyulan etik bir kanunuvardr. Eninde sonunda mevcut ahlâk ve onu pratie geçirmeye çalan yasalara, alabildiine üstükapal olarak da olsa egemen snf ya da tabakann çkarlarn yanstan devletin tüm gücüyle arkaçklr. Mevcut sosyoekonomik düzen toplumu ileri tarken, egemen katmann deerleri, fikirleri



ve bak açs büyük çounluk tarafndan sorgusuz kabul edilir. Ahlâkn snfsal temeli Troçkitarafndan öyle açklanyordu:

Egemen snf kendi amaçlarn topluma dayatr ve toplumu kendi amaçlaryla çelien tüm araçlarahlâkd olarak deerlendirmeye altrr. Resmi ahlâkn ba ilevi budur. ³Mümkün olan en

yüksek mutluluk´ düüncesini çounluk için deil, küçük ve gittikçe küçülen bir aznlk içinhayata geçirmeye çalr. Böylesi bir rejim sadece güç kullanarak bir hafta bile ayakta kalamazd.Onun ahlâk çimentosuna ihtiyac vardr.[5]

Onu sorgulama cüreti gösteren birkaç kii münafk olarak damgalanr ve zulme urar. ³Ahlâksz´insanlar olarak görülürler; ahlâki bir baka sahip olmadklarndan deil, mevcut ahlâka denk dümediklerinden. Sokrates, baldran içmeye zorlanmasndan önce Atina gençlii üzerinde zararletkide bulunmakla suçlanmt. lk Hristiyanlar her türlü ahlâksz eylemle itham edilmilerdi,bunu yapan da, Kilisenin liderlerini soysuzlatrmak için bu yeni dini kabul etmenin daha iyiolacana karar vermeden önce onlara acmaszca zulmeden köleci devlet idi. Luther, OrtaçaKilisesinin yozlamasna saldrmaya baladnda eytan olarak damgalanmt.

Marksistlerin suçu, kapitalist toplumun toplumsal gelimenin gerekleriyle çatma içine girmiolduuna; insan ilerlemesinin önünde katlanlmaz bir engel haline geldiine; çelikiler içindebulunduuna; ekonomik, politik, kültürel ve ahlâki olarak iflâs ettiine; bu hasta sisteminsürmesinin gezegenin geleceini ciddi tehlikelere attna iaret etmeleridir. Toplumsal servetesahip olanlar ve hükmedenler açsndan bu fikirler ³kötü´dür. Bu çkmazdan bir çk yolubulmak için gerekli olan ey açsndansa bunlar doru, zorunlu ve iyidirler.

Kapitalizmin uzun süreli bunalmnn ahlâk ve kültür üzerinde çok olumsuz etkileri vardr.Toplumsal parçalanmann belirtileri her alanda açkça görülüyor. Burjuva aile parçalanyor, amaonun yerine konacak herhangi bir ey olmadnda bu durum milyonlarca yoksul aile açsndanyoksulluk ve aalanma kâbusuna yol açyor. Birleik Devletler¶in ve Avrupa¶nn çürümükentleri, isizlik ve mahrumiyet bataklaryla, uyuturucu, suç ve her çeit karabasann üremezeminidir.

Kapitalist toplumda insanlar vazgeçilebilir metalar olarak ele alnr. Satlamayan mallar çürüyünceye kadar atl kalr. Neden insanlarn bir fark olsun ki? Tek ey insan söz konusuolduunda durumun o kadar basit olmamasdr. Toplumsal sonuçlarndan duyduklar korkunedeniyle, çok sayda insan açlktan ölmeye terk edemezler. Böylece, kapitalizmin temelçelikisi gerei, burjuvazi isizlerden beslenmek yerine onlar beslemek zorunda kalr. Gerçektende anlamsz bir durum: insanlar çalmak, toplumsal zenginlie katkda bulunmak istiyorlar, ama³piyasa kanunlar´ tarafndan bunu yapmaktan alkonuluyorlar.

Bu, insanlarn nesnelere tâbi klnd insanlk d bir toplumdur. Bu insanlarn bir ksmnninsanlk d bir tarzda davranmasnda alacak bir ey var m? Boyal basn her gün toplumun enzayf, en savunmasz kesimlerine ±kadnlar, çocuklar, yal insanlar± yönelik korkunçsuiistimallerden oluan iddet hikâyeleriyle doludur. Toplumun ahlâki durumunun tam bir barometresidir bu. Büyük mülkiyete kar ilenen suçlar genellikle insanlara kar ilenensuçlardan çok daha enerjik bir biçimde polis takibine urasa da, kanunlar bazen bu suçlar dacezalandrr. Ama her halükârda suçun derin toplumsal kökleri mahkemelerin ve polisin gücünün



ötesindedir. sizlik her türden suçu beslemektedir. Ancak farkl ve çok daha derinden ileyenbaka etkenler de vardr.

Bencillik kültürü, açgözlülük ve bakalarnn aclarna kar vurdumduymazlk, özellikle Reaganve Thatcher tarafndan onay gördükleri ±her ne kadar ne ölçüde etkili olduklarn ölçmek çok

kolay olmasa da± son yirmi ylda üphesiz bir rol oynadlar. Bu, kapitalizmin, daha dorusutekellerin ve finans kapitalin gerçek yüzüdür: acmasz, kaba, açgözlü ve zalim. Bu, gençlik gücünü yeniden edinmeye çabalayan, bunama dönemindeki kapitalizmdir. Reel zenginlik üretimiyerine, finansal ve parasal spekülasyona öncelik tanyan asalak kapitalizmdir. ³Hizmeti´ sanayiyetercih etmektedir. Tüm toplumlar ve sanayileri acmaszca ykarak fabrikalar kapatmakta,madencilere ve metal içilerine hamburger dükkanlarnda i bulmalarn öütlemektedir. ³Ekmek yoksa pasta yesinler´ yaklamnn 20. yüzyldaki karldr bu.

Bu doktrin, canavarca toplumsal ve ekonomik sonuçlar tümüyle bir yana braklsa bile, toplumdokusuna ölümcül bir ahlâki zehir yayyor. Bir i bulma ihtimali bile olmayan insanlar, parakazanma ve para harcama eyleminin hayatta skntya girmeye deer yegâne faaliyet olarak sunulduu ³tüketim toplumunun´ gülünç manzarasyla kar karya kalmaktalar. Bu toplumunörnek modelleri, ³muvaffak olmak´ için her eyi yapmaya hazr olan türedi takm, çabuk zenginleen ayaktakmdr. Bu, ³hür teebbüs´ün, monetarist gericiliin gerçek yüzüdür; bu,ilkesiz bir maceracnn, bir dalaverecinin ve bir dolandrcnn, bir kara cahilin, pahal elbiseler içindeki bir zorbann, açgözlülük ve bencilliin canl örneinin yüzüdür. Bir yandan okullarn vehastanelerin kapatlmasn, emekli aylklarnn ve dier ³kâr getirmeyen´ harcama kalemlerininkstlanmasn alklayan bu insanlar, öte yandan toplumun yararna kullanlacak hiçbir eyüretmeksizin bir telefonla servet ediniyorlar.

nsanlarn ³doal olarak´ kendi çkarlarna göre hareket ettii sk sk öne sürülür. Hemenardndan dar görülü bir biçimde kiisel bencillik olarak yorumlanr bu. Bu tür bir yorum,açgözlülük ve kiisel çkar peinde komann ³bireysel özgürlük´ uygulamasna denk düenbüyük bir ahlâki ilke olarak savunulduu bugünkü sosyoekonomik sistemin savunucularnayakr. Eer durum bu olsayd, insan toplumu asla geliemezdi. ³Çkar´ (interest) sözcüününkendisi, ³itirak etmek´ anlamna gelen Latince ³inter-esse´ kelimesinden türer. Bir çocuunentelektüel ve ahlâki evriminin tüm temeli ³bencillikten´ uzaklamaya ve bakalarnnihtiyaçlarnn ve taleplerinin artan bir duyumsanna dönük bir harekettir. nsan toplumu,toplumsal üretim, ibirlii ve iletiim gereine dayanr.

Kapitalizmin çkmaz, insan kültürünü sözcüün en kötü anlamnda çocukvari ±bunakçaçürümülüün çocukluu± bir düzeye geriletmekle tehdit etmektedir. Uzak görüten, ahlâktan,felsefeden, ruhtan yoksun atomize olmu ben merkezci bir toplum, ³diten yoksun, gözdenyoksun, tattan yoksun, her eyden yoksun´ bir toplum.

Snrsz Olanaklar

Her toplumsal sistem kendisinin tarihsel gelimenin son dura olduunu hayal eder. Tüm öncekitarihin, bu özel üretim tarzna ve onu tamamlayan tüm yasal mülkiyet biçimlerine, ahlâki yasalara,din ve felsefeye yalnzca bir hazrlk olduu varsaylr. Yine de her toplumsal sistem yalnzca,insanlarn ihtiyaçlarn karlama ve onlara gelecek için umut verme yeteneinde olduunu



gösterdii sürece varolur. Bunu baaramad an, yalnzca ekonomik deil, ahlâki, kültürel vedier tüm açlardan geri dönüsüz bir çökü sürecine girer. Böyle bir toplum, savunucular aslakabul etmese bile artk ölüdür.

20. yüzyl kapanmaya yüz tutarken, kapitalist toplumda elle tutulur ve her yan saran bir bkknlk

ve tükenmilik duygusu hakim. Sanki bütün bir yaam tarz eski ve ypranm hale gelmitir. Budurum çeitli yazarlarn atfta bulunduu mal du siecle¶den* ibaret deildir. Bu, ³piyasaekonomisinin´ kendi snrlarna gelip dayandnn belirsiz bir farkna vardr. Yine de, verilibir toplum biçimi tahmin edilenden daha uzun süre ayakta kalsa da, bu, insanln geliiminin debenzer ekilde snrland anlamna gelmez. Tarih, bir sona ulam olmak ne kelime dahabalamamtr bile. Dünyann yan 5 milyar yl alarak, tarihi, 1 Oca dünyann balangc ve 31Aral da bugün olarak gösteren bir takvim olarak hayal edersek, her saniye 167 yl, her dakikada 10.000 yl temsil eder. Erken Kambriyen dönem bu durumda 18 Kasmda balar. nsan 31Aralkta akam 11:50¶de sahneye çkar. Tüm yazl insanlk tarihi, gece yarsndan önceki sonkrk saniyeye smaktadr bu durumda.

Ilya Prigogine bilgece una iaret ediyor: ³Etrafmzdaki dünyann bilimsel kavran daha yenibalyor .´ Bize çok yal görünen insan uygarl gerçekte çok gençtir. Aslnda, insanlarn kendiyaamlarn bilinçlice denetledikleri ve hayatta kalmak için hayvanca mücadele etmek yerinegerçekten insani bir varoluu yaama yeteneinde olduu bir toplum anlamnda gerçek uygarlk henüz balamad. Dorusu u ki, toplumun özel bir biçimi eskimi ve tükenmitir. Artk sunacak hiçbir eyi olmamasna ramen yaama dört elle sarlyor. Gelecee kötümser bakmak, boinançlar ve temelsiz kurtulu umutlar, tümüyle bu tür dönemlere özgüdür.

Roma Kulübü, 1972¶de, dünyann fosil yakt kaynaklarnn birkaç onyl içerisinde tükeneceiniöngören Gelimenin S nrl ar balkl kasvetli bir rapor yaynlad. Bu açklama, petrol fiyatlarnhzla yükselterek ve alternatif enerji kaynaklarna dönük çlgnca bir araya yol açarak bir paniikkrtt. Yirmi yldan uzun bir süre geçti, ne petrol ne de gaz ktl var, ve bugün daha az saydainsan cann alternatif araylaryla skyor. Bu miyopluk, ksa vadeli kâr arayyla güdülenkapitalizme özgüdür. Er ya da geç fosil yakt kaynaklarnn kuruyacan herkes biliyor. Ucuz vetemiz bir alternatif bulmak için uzun vadeli bir plan kesinlikle gerekli.

Doa harfi harfine snrsz bir potansiyel enerji kayna salar: güne, rüzgâr, deniz ve her eydenönce de içerisinde muazzam enerji barndran maddenin kendisi. Ancak alternatif yaktlarngelimesi büyük petrol tekellerinin çkarna deildir. Burada bir kez daha üretim araçlarnn özelmülkiyeti, insan geliiminin önüne dikilmi muazzam bir engel olarak davranr. Gezegeningelecei bir avuç insann zenginlemesi hedefine göre ikinci planda kalr.

Dünyann ivedi sorunlarnn çözümü ancak insanlarn bilinçli denetimi altndaki bir sosyoekonomik sistemde bulunabilir. Sorun, geliimin önünde özsel bir snr olmas sorunudeildir. Sorun, yaam ve kaynaklar çarçur eden, çevreyi yerle bir eden ve bilim ve teknolojipotansiyelinin tam olarak gelimesini engelleyen eskimi ve anarik bir üretim sistemi sorunudur.³Büyük bilim ve büyük i frsatlar arasnda zorunlu bir balant yok´ diye yazyor bir yorumcu,³genel görelilik teorisi hâlâ bir para makinesine dönütürülmeyi bekliyor .´ (The Economist , 25ubat 1995)



Yine de bugün bile, teknolojide sakl bulunan olanaklar nefes kesicidir. Teknolojik bulular gerçek bir kültürel devrime kaplar aralyor. nteraktif televizyon halihazrda hayata geçirilebilir bir öneridir. Televizyon programlarnn karmaklna aktif olarak katlma olanann, hangiprogramlar izlemek istediinize karar vermekten çok daha muazzam potansiyelleri vardr. Bu,geçmite ancak hayali kurulabilen bir eyin, yani toplumun ve ekonominin ileyiine demokratik

bir katlmn önünü açmaktadr.Kapitalizmin douu eski kilise temelli ilikilerin ykl ve ulus devletlerin douuylakarakterize olur. Bugün üretici güçlerin, bilim ve tekniin gelimesi ulus devletin kendisinigereksiz klyor. Marx¶n öngördüü gibi, en büyük ulus devlet bile dünya pazarna katlmak zorunda kalr. Eski ulusal tek yanllk olanakszlamtr.

Gelecee Dönü mü?

lk insanlar doaya çok yakndan balydlar. Bu ba, kent yaamnn gelimesiyle vekapitalizmde korkunç oranlara ulaan kent ve kr arasndaki bölünmeyle yava yava krlmt.

nsanolu ile doa arasndaki kopukluk doal olmayan bir yabanclama dünyas yaratmtr.Bunun daha da ileri bir davurumu kafa ve kol emeinin birbirinden tam olarak ayrlmas,bilginin modern papaz kastn ³aaç kesen baltaclardan ve su çeken suculardan´ ayran bu zararltoplumsal apart heid ¶dr.* Bu yalnzca insann doaya yabanclamas deildir. nsanln kendineyabanclamasdr. Doaya büsbütün bamllk koullarn parçalamak, salt hayvani bir doannüstüne çkmak, bilinç kazanmak; bunlar bizi insan olarak tanmlayan eylerdir. Ama bu kazanmayn zamanda bir kayptr da, ve üstelik zaman geçtikçe kendisini daha da iddetle hissettiren bir kayp. Süreç kendi kartna dönüme noktasna gelmitir. Kentler geniledikçe, kalabalklatkça,kirlendikçe, bir karabasan haline geliyorlar. Bugünkü gibi giderse, tek bana anghay kenti,birkaç onyl içinde Büyük Britanya¶dakinden daha fazla insan barndryor olacak. Milyonlarcainsan 21. yüzyln arifesinde, kötü konutlar, suç, uyuturucu ve genel bir insanlktan çkma

süreciyle kar karyadr.

Bu ³uygarln´ boucu, tek yanl, yapay doas, çok kötü koullarda olmayanlar için bilegittikçe bunaltc hale geliyor. nsanlarn rekabet ve çatmann katlanlmaz basncndan muaf olarak çok daha doal bir yaam sürebilecekleri, daha basit bir yaam tarzna duyduklar özlem,kendisini, genç insanlar arasnda görülen toplumdan ³çekilme´ eiliminde, kayp cenneti yenidenkefetme çabasnda da vuruyor. Ancak ilkel insanlarn yaam kimilerinin sand kadar ho vesakin deildi. ³Soylu vahiler´, Romantik yazarlarn gerçeklikle pek ilikisi olmayan bir kurgusuydu. lk atalarmz doaya çok yakndlar, çünkü doann kölesiydiler.

Ancak madalyonun bir de öteki yüzü var. Bu ³ilkel´ insanlar kâr, faiz ve rant olmakszn tümüyle

mutlu bir ekilde yaadlar. Kadnlar özel bir mülk olarak deerlendirilmiyor, toplulukta oldukçasaygn bir yer tutuyorlard. Para bilinmiyordu. Devasa ölçekli bürokrasisi ve silahl erkeklerin,askerlerin, polislerin, gardiyanlarn ve hakimlerin özel aygtlaryla devlet de öyle. lkel kabilekomünizminde bir bask aygt anlamnda devlet diye bir ey yoktu, yallar herkes tarafndansaylrd ve sözleri kanundu. Sonralar, kabile reisi topluluun gönüllü rzas sayesinde yöneticilik yapt. Bask gerekli deildi çünkü herkes ortak bir çkar paylayordu. birlii ve birlikteliinderin toplumsal balarnn temeliydi bu. Kabile bilgisi olarak sözlü gelenekte ³kanunlatrlan´,herkesçe bilinip evrensel olarak kabul edilen bir karlkl tanma ve görev duygusuyla taahhüt



altna alnan eski gens eflerinin saygnl hiçbir çada yöneticinin bilemeyecei bir saygnlkt.Bu sayg bir çocuun kendi ebeveynlerine kar duyduu hislere benzer olmal.

Sözümona aydnlanma çamzda, kendilerini eitimli kiiler olarak görmekten holananlar dadahil birçok kii, para, polisler, hapishaneler, ordular, tüccarlar, vergi toplayclar, hakimler ve

bapiskoposlar gibi zorunlu olgular olmakszn da insanlarn yaayabileceklerini inanlmazbulurlar. nanmay baarsalar bile, bunu ancak, ³ilkellerin´ bu kurumlar tarafndan insanlaihsan edilen nimetleri kavrama noktasna henüz ulamam olmalaryla açklarlar. Bu zihniyetteolmayan baz antropologlar bile, ilk insan topluluklarna tamamen yabanc olan ve insanlar dadahil her eyin satlk olduu ³uygar´ dünyann ürünü olan fahielik gibi kavramlar butoplumlara atfetmekten bak deiller.

Amazon¶da hâlâ ta devri koullarnda yaayan kabilelerin hayatn anlatan belgeselleri izleyenherkes, bu insanlarn doallndan ve kendiliindenliinden etkilenmemezlik edemez. Budoallk, kapitalizmin hayat kemekei onu bizden çekip almadan önce çocukluumuzdayaadklarmz anmsatr. Matta¶nn ncil¶inde sa unu der: ³Dönümediiniz, küçük bir çocuk gibi olmadnz sürece, cennet krallna girmeyeceksiniz.´ (18:3) Yetime sürecinde, asla tekrar sahip olamayacamz önemli bir eyi yitiririz. Safln yitip gidiidir bu, ve T ekvin kitabndainsann bilgiye ulamasyla özdeletirilir. Modern toplum ilkel kabile komünizmine, yetikin bir insann tekrar bir çocuk haline gelebilmesinden daha fazla geri dönemez.

Bir yetikinin çocuklua geri dönmek istemesi doal olmayan ve salksz bir davran saylr.³Çocuklama´ kelimesi bir hakaret olarak, yersiz bir cehaletle eanlaml olarak kullanlr. Her halükârda abes bir istektir, çünkü imkânszdr. Ancak cehaletin yan sra çocuk baka özellikler de sergiler: çou yetikine yabanc olan kendiliinden bir nee ve doallk. Ayn ey snfltoplumun çkagelmesinden ve tek yanl ve boucu ibölümünün insan doasn ters yüzetmesinden önceki ³ilkel´ insanlar için de geçerlidir. Hangi modern sanatç, Lascaux ve Altamiramaara sanatçlarnn çalmalar kadar doal bir güzellikte ve nefes kesici bir dolaymszlk içeren tablolar yapma yeteneindedir?

Mesele geçmie geri dönmek deil ileri gitmektir. lkel kabile komünizmine geri dönmek deil,gelecein sosyalist dünya topluluuna ilerlemektir. Yadsmann yadsnmas bugün bizi insangeliiminin balangç noktasna geri götürüyor, ama sadece görünüte. Gelecein sosyalizmikendisini geçmiin tüm olaanüstü keiflerine dayandracak ve bunlar insanln hizmetinekoacaktr. Hegel¶in dilini kullanrsak, ³özel olann zenginliiyle doldurulmu evrensellik´tir sözkonusu olan.

³Bir adam tekrar bir çocuk haline gelemez, aksi takdirde çocuksular´ diye yazar Marx. ³Peki,çocuun naifliinde ho bir eyler bulmaz ve onun gerçekliini daha üst bir düzeyde yenidenüretmeye gayret etmez mi? Her çan gerçek karakteri çocuun tabiatnda hayat bulmaz m?nsanln tarihsel çocukluu, asla geri dönülemeyecek bir aama olarak onun en güzel serpilipgelime dönemi, neden ölümsüz bir cazibeye sahip olmasn? Huysuz çocuklar ve erken gelimiçocuklar vardr. Eski halklarn birçou bu kategoriye girer. Yunanllar normal çocuklard.Onlarn sanatnn bizi cezbetmesi, bu sanatn üzerinde ekillendii gelimemi toplum aamasylaçeliki oluturmaz. Tersine onun sonucudur ve yine tersine, bu sanatn içinden çkt ±ve ancak onun içinden çkabilecei± olgunlamam toplumsal koullara asla geri dönülemeyeceigerçeine çözülmez bir biçimde smsk baldr .´[6]



Sosyalizm ve Estetik

Bugünkü toplumda mimarln sanatla ilikisi zayftr. nsanlar çirkin ortamlarda, kötü evlerde,gürültü ve hava kirliliiyle çevrili tklm tklm ehirlerde yaamaya almlardr. Haftasonlarnda, bazlar birkaç saatliine de olsa duvarlarda asl tablolar seyredebildikleri sanat

galerilerine ±monoton çirkinlik denizinde bu güzellik adalarna± gidiyorlar. Böylelikle güzellik yaamdan koparlp kutulanyor, ulalmaz bir hayal, dünyadan en uzak galaksiler kadar gerçeklikten uzaklam bir kurgu oluyor. Sanat gerçeklikten o denli uzaklamtr ki, birçok insan sanat ie yaramaz bir münasebetsizlik olarak deerlendiriyor. Orta snfn ayrcalkl tatlsolarak görülen sanata kar duyulan dümanlk, kafa ve kol emei arasndaki ar bölünmenin bir baka sonucudur. Barbarlk koullar barbarca tavrlar besliyor.

Bu her zaman böyle deildi. lk insan toplumlarnda, müzik, epik iir ve güzel konuma tüminsanlarn ortak mülküydü. Küçük bir aznln kültür tekeli, büyük çounluu yalnzcamülkiyetten deil ayn zamanda kendi zihin ve kiiliklerini özgürce gelitirme hakkndan damahrum eden snfl toplumun ürünüdür. Yine de eer yüzeyin biraz altna inecek olursak, büyük

bir örenme, yeni fikirleri deneme, daha geni ufuklara açlma arzusunu görürüz. ³Normal´koullar altnda derine bastrlan kitlelerin kültür açl her devrimde su yüzüne çkar.

Sözümona barbarca bir eylem olan 1917 Rus Devrimi gerçekte kültür, iir, sanat ve müziktebüyük bir yükseli dalgasnn hareket noktasyd. Bu çiçek daha sonralar Stalinist gericiliinzorbal altnda çinendi diye bu gerçek bir çrpda silinip atlamaz. 1931-37 spanyoldevriminde de benzer bir sanatsal Rönesans söz konusuydu: Lorca, Machado, Alberti vehepsinden önce de Miguel Hernandez¶in iirleri ilhamlarn mücadeleden alyordu ve sanat vekültürün olaanüstü dünyasna daha önce hiç ulaamam milyonlarca dinleyici tarafndankendinden geçerek dinleniyordu.

Bir devrimde, sradan insanlar kendilerini salt ³sesli aletler´ olarak deil, kendi kaderlerinidenetleme yeteneindeki insanlar olarak görmeye balarlar. Gerçek insanlkla birlikte, saygnlk da, bir kendine sayg ve onun zorunlu refakatçisi olan bakalarna sayg duygusu da çka gelir.1936¶da Barcelona lokantalarnda çalan garsonlar u ilân asmlard: ³Bir insan buradaçalmak zorunda diye bahi vererek onu aalamak zorunda deilsiniz.´ Kültürün douudur bu, bizzat yaamn bir parças olan gerçek insan kültürünün. Ayn olgu, insanlarn daha öncesahip olduklarn asla hayal bile etmedikleri nitelikler sergiledikleri her grevde embriyo halindegörülebilir. üphesiz hareket toplumun tam bir dönüümüne yol açmazsa, alkanlklarn veadetlerin ölü arl bir kez daha ar basar. Maddi koullar bilinci belirler. Fakat yüksek bir teknoloji ve kültür düzeyine dayanan sosyalist bir toplum insanlarn bak açlarn toptandönütürecektir.

Mantkçlar ve matematikçiler, hayran olduklar kusursuz simetri tarznn kendine özgü bir estetik deere sahip olduunu skça iddia ederler. Hatta bazlar, denklemler hakknda en önemli eyinonlarn bize gerçeklik konusunda bir eyler anlatp anlatmamas deil, estetik bakmdan hogörünüp görünmemesi olduunu iddia edecek kadar ileri giderler. Simetrinin güzel bir eyolabileceini hiç kimse reddetmiyor ama simetri vardr, simetri vardr. Klasik Atinallarn uyumlubinalar birçok insan tarafndan mimarlk tarihinin doruklarndan biri olarak deerlendirilir.Burada en doyurucu simetrilerden birinin, Öklid geometrisinin lineer denklemlerini hatrlatan bir



çevreyi mahvedip yeryüzü cennetinin var edilmesi gereken yerde bir cehennem yaratmasna karmücadele etme sorunudur. 20. yüzyln son on ylnda insanln karsna dikilen temel görevbudur.

³Düünenler´ ve ³Uygulayanlar´

³Nec manus, nisi intellectus, sibi permissus, multum valent.´ (Kendi bana brakldnda ne elinne de akln pek bir kymeti yoktur ±Francis Bacon.)

Bugünkü toplumda teori ve pratik arasndaki mutlak ayrlk son derece zararl bir hale gelmitir.Baz kozmologlar ve teorik fizikçiler tarafndan dolama sokulan birçok ³teorinin´ giderek dahafantastik bir karaktere bürünmesi üphesiz bu olgunun bir sonucudur. Kendi teorileri için somutbir kant sunma tahdidinden kurtulan ve görelilik teorisinin esrarl yorumlarna ve karmak denklemlerine gittikçe daha çok yaslanan bu tümüyle spekülatif düünü tarznn sonuçlargittikçe tuhaflayor.

Tüm eitim sistemini ve bunun dayand toplumun snfsal sistemini yeniden gözden geçirmeninzamandr. nsanl ³düünenler´ ve ³uygulayanlar´ olarak bölmenin geçerliliini, u ya da busoyut ahlâki yargdan yola çkarak deil, tam da kültür ve toplumun geliiminin önünde bir engelhaline gelmi olmasndan dolay yeniden ele almann zamandr. nsanln gelecekteki geliimieski kat bölümlenmelere dayandrlamaz. Yeni karmak teknoloji, çalmaya yaratc bir ekildeyaklama yeteneine sahip eitimli bir igücünü gerektiriyor. Bu talep, tam ortasndan snfsalapart heid ¶la bölünmü bir toplumda asla karlanamaz. Margaret Donaldson derin kavrayl bir pasajnda, bugün üniversitelerdeki canskc duruma iaret ediyor:

Üniversitelerimizin mühendislik bölümlerini ele alalm. Matematik ve fizik öretiyorlar veöretmek zorundalar da. Ama insanlara eya yapmay öretmiyorlar. Tek bir torna ya da freze

tezgah kullanmadan makine mühendisi olarak çkabilirsiniz. Bu araçlarn yalnzca teknisyenleregöre olduu düünülür. Dier taraftan bu teknisyenlerin çou için temel düzeyin ötesindekimatematik ve fizik, kolaylkla ulalamaz eylerdir.

ngiliz filozof ve eitimci Alfred North Whitehead bu durumla yakndan ilgilenmi ve T eknik Eitim ve Bunun Bilim ve Edebiyatl a likisi adl makalesinde öyle yazmt; ³öretirken,örencilerinizin de bir bedenleri olduunu unuttuunuz anda tökezlersiniz,´ ve eklemiti: ³nsanelinin mi insan beynini yaratt yoksa beynin mi eli yaratt tartmal bir sorundur. Amaüphesiz aralarndaki balant çok derin ve karlkldr.´

Donaldson hakl olarak una iaret ediyor: soyut düünce (o bunu ³cisimlememi düünce´

olarak adlandryor) yaamdan bir adm uzaklamay gerektirirken, en büyük sonuçlarna yine deuygulamayla ba kurduunda ulayor. Rönesansn tüm tarihi bu iddiann kantdr. Modernbilimin sahasnn o zamankine göre sonsuz ölçüde geni ve karmak olduu dorudur. Ama bugerçekten, bilimcilerin farkl disiplinlerden de bir eyler örenmesinin imkânsz olduu anlamnam gelir? Entelektüel apart heid ¶n bugünkü durumu, konunun gittikçe artan karmaklnn bir sonucu olmaktan ziyade, bugünkü toplumun yaplanma tarznn ve davranlarn, önyarglarn vebunlardan kaynaklanan maddi çkarlarn ve ne pahasna olursa olsun bu çkarlar korumaçabasnn bir ürünü deil midir?



Gericiler genetik determinizme zoraki atflarda bulunarak ilerin bugünkü gidiatn haklçkarmaya çalyorlar: Eer ³bizlerden´ bazlar zekiyse ve daha iyi ilere ve daha yüksek maalara sahipse, bu bir ans yldznda (siz ³doru genlerle´ diye anlayn) domuolmamzdandr. nsanln geri kalannn bu denli talihli olmamas gerçei onlarn genlerinde bir eylerin yanl olmasndan kaynaklanmal. Bu saçmal yantlayan Donaldson unlar yazyor:

nsan duyularnn snrlar ötesine geçmeyi ve orada baarl bir ekilde hareket etmeyi örenmeyeteneinde olanlar yalnzca çok azmz m? üpheliyim. Her birimizin u ya da bu kadar genetik olarak belirlenmi bir ³entelektüel potansiyele´ sahip olduumuzu ±ki bu durumda bireyler dierleriyle bu bakmdan kesinlikle farkllaacaktr± ileri sürmek bir anlam tayabilir olsa da,birçoumuzun ±ya da bu meselede her birimizin± neye yetenekli olduumuzun farkna varmanoktasna ulamay becerdiimizi varsaymak için herhangi bir sebep yok. Ve üst snrlarnkavramlaryla düünmenin büyük bir anlam olduu da, hiçbir ekilde kesin deil. JeromeBruner¶in iaret ettii gibi, akl araçlar gibi el araçlar da vardr ve her iki durumda da güçlü bir yeni aracn gelitirilmesi, kendisiyle birlikte, eski snrlamalar da artk geride brakma olanansalar. Benzer bir biçimde David Olson da unlar söylüyor: ³Zekâ, sahip olduumuz deimezbir ey deildir; bir teknolojiyi kullanmakla ilediimiz ya da yeni teknolojiler icat etmekleoluturduumuz bir eydir.´[8]

Büyük Sovyet eitimcisi Vigotski, öretmenlerin, çocuklarn örendikleri eyler üzerinde sk bir denetim kurmak zorunda olduklarna inanmamt. Piaget gibi o da, çocuklarn faaliyetinieitimin merkezi olarak deerlendirmiti. Vigotski, çocuklar, onlar için anlamsz gelen eylerimekanik olarak örenme ilemlerine maruz kaldklar sralara zincirlemektense, gerçek entelektüel geliim gereksinimini vurgulamt. Ne var ki bu, toplumsal bir bolukta düünülemez.Gerçek bir sosyalist toplumda eitim, bandan itibaren yaratc pratik faaliyete balanm olacak ve böylelikle kafa ve kol emei arasndaki boucu engel yklacaktr. Vigotski birçok açdankendi çann ötesindeydi. Onun eitim yöntemleri, meselâ çocuklarn birbirlerindenörenmelerine izin vermesi, büyük bir hayal gücüne sahip olduunu gösterir:

Vigotski, daha ileri bir çocuu daha az ilerlemi bir çocua yardm etmekte kullanmaysavunmutu. Bu yaklam uzunca bir süre Sovyetler Birlii¶ndeki eitlikçi Marksist eitimintemeli olarak kullanld. Sosyalist akl, geride hiçbir ey brakmakszn her bir çocuun okuldanalabildii kadarn alp çkt kapitalist akldan ziyade, tüm çocuklarn genel çkar için çaltbir akld. Daha zeki olan çocuklar, daha az zeki olanlara yardm etmekle topluma yardm ederler,çünkü daha az zeki olanlar topluma bir okuryazar olarak, cahil bir yetikininkinden daha fazlasnsunacaklardr. Vigotski bu davrann daha ileri çocuklar tarafndan yaplan zorunlu bir fedakârlk olmadn ileri sürdü. Onlar dier çocuklara yardm etmekle ve onlara açklamalarda bulunmakla,kendi örendiklerinin, daha üst bilisel biçimler altnda, çok daha açk bir kavrayna pekâlâulaabilirler. Ve bir konuyu bir bakasna öretmekle kendi örendiklerini pekitirirler.[9]

Demokratik sosyalist bir toplum, toplumun kültürel düzeyindeki genel art sayesinde kafa ve kolemei arasndaki farkll yok edebilecektir. Bu, aklc bir üretim plannn bir sonucu olarak igününün ksaltlmasna sk skya baldr. Eitim, örenmenin yaratc faaliyet ve oyunlabirlemesiyle dönütürülecektir. Her türlü yeni teknik gelime sonuna dek kullanlacaktr. Bugünyeni icat edilmi bir ey olmaktan ötesini pek ifade etmeyen sanal gerçeklik aletleri, yalnzcaüretim ve tasarm açsndan deil, eitim açsndan da muazzam potansiyellere sahiptir. Buyalnzca tarihi ve corafyay örenmekte deil, makine mühendisliini ya da müzik aletlerini



nasl yapp çalacaklarn örenmekte de çocuklarn hayal gücünü ve yaratcln tevik ederek,derslerin yaamla ban kuracaktr. Yaamsal ihtiyaçlarn giderilmesi için verilen utanç vericimücadeleden kurtulmak, kiiyi bir insan olarak gelitirecek kültür ve zamana ulamak; insantoplumunun tüm potansiyellerini gerçekletirebilecei temeller bunlardr.

nsanlk ve Evren³«Zaman nedir? imdiyi köpeklere ve maymunlara brak! nsann elinde Sonsuz var» dedi.´(Robert Browning, A Gr ammarian¶s Funer al .)

Sovyet ve Amerikan uzay programlarnn baarlar nelerin mümkün olabileceinin yalnzca bir ipucunu vermektedir. Ancak büyük güçlerin uzay programlar gerçekte Souk Sava srasndakisilahlanma yarnn bir yan ürünüydü. Sovyetler Birlii¶nin çöküünden bu yana, aya seyahatikolaylatracak bir uzay istasyonunu dünya yörüngesinde ina etmek halen mümkün olsa da, uzayyolculuu sorunu artk sahnenin merkezini igal etmiyor. Gelecekteki sosyalist dünyatopluluunda uzay yolculuu bilim-kurguya özgü bir ey olmaktan çkarak yaamn bir gerçei

haline gelecektir, tpk hava yolculuunun bugün yaygn oluu gibi. Güne sisteminin ve ardndanda dier galaksilerin aratrlmas, Amerika¶nn kefinin Avrupa¶ya getirdikleri gibi insanlktaayn tür bir meydan okuma ve uyarc unsur etkisi yaratacaktr.

Kendi güne sistemimizin snrlarnn ötesine uzun mesafeli uzay yolculuu olana sonsuza dek bilim-kurgu âleminde kalmayacak. Bundan sadece yüz yl önce, aya yolculuu bir tarafabrakalm, sesten daha hzl uçma düüncesi bile inanlrlk snrlarnn çok ötesindeymi gibigörünürdü. Genelde insan soyunun, özelde son 40 yln tarihi, yeterince zamana sahip olaninsanlarn çözemeyecei hiçbir büyük sorunun olmadn göstermektedir.

Yaklak dört milyar yl sonra güneimiz, helyum çekirdei yavaça küçüldükçe, boyutça

imeye balayacak. Günee yakn gezegenler hayal bile edilemez scaklklara maruz kalacak.Okyanuslar kaynarken ve atmosfer ortadan kalkarken, dünya üzerinde yaam imkânsz halegelecek. Yine de evrenin küçük bir köesinde yaamn sona ermesi tüm öykünün sonu deildir.Bizim yldzmz ölürken bile baka yldzlar douyor olacak. Görünür evrendeki milyarlarcagalaksi arasnda yaam olanann bulunduu bizimkine benzer muazzam sayda güneler vegezegenler vardr. Bunlarn birçounun bizler gibi düünen varlklar da dahil gelimi yaamformlarna ev sahiplii yapaca her tür kukunun ötesindedir. Canl organizmalarn oluumu içingereken karmak moleküller bizzat uzayda bile bulunmu olduundan, bugün bu önermedenüphe duyacak bilimci says çok azdr.

Do ann Diyalektii¶ne yazd Giriin sonunda Engels, yaamn geleceine ilikin ateli bir

iyimserlii dile getirir:

çinde maddenin hareket ettii ey, sonsuz bir döngü, yörüngesini ancak ±dünya ylmzn yeterlibir ölçüt olmad± zaman periyotlar içerisinde tamamlayan bir döngü, içinde en yüksek geliimzamannn, organik yaam zamannn ve dahas doann ve kendisinin bilincinde olan varlklarnyaam zamannn, yaam ve öz bilincin harekete geçtii uzayn snrll kadar dar bir döngüdür;ister güne ya da nebula duman olsun, ister tek bir hayvan ya da hayvan cinsi olsun, ister kimyasal birleme ya da ayrma olsun, maddenin her sonlu varolu tarznn e derecede geçici



olduu ve ebedi ve ezeli olarak deien ve hareket eden maddenin ve onun hareketine vedeiimine yön veren yasalardan baka hiçbir eyin ölümsüz olmad bir döngüdür.

Ancak bu döngü uzay ve zamanda ne kadar sk ve ne kadar aralksz tamamlanrsa tamamlansn;kaç milyon güne ve dünya douyor ya da ölüp gidiyor olursa olsun, bir güne sisteminde ve tek

bir gezegende organik yaam koullarnn gelimesinden önce ne kadar uzun bir süre geçersegeçsin; aralarndan düünme yeteneindeki bir beyne sahip hayvanlarn gelimesinden ve ksa bir süreliine yaam için uygun koullar bulmasndan ve ardndan da insafszca yok olmasndan öncene denli saysz organik varlk doar ve göçüp giderse gitsin ±maddenin tüm dönüümlerindeebedi ve ezeli olarak ayn kaldndan, niteliklerinin hiçbirinin kaybolmadndan ve bu nedenlede ayn demirden zorunlulukla, kendisinin dünyadaki en üst yaratsn, düünen akl yok edeceinden, baka bir yerlerde ve baka bir zamanda onu tekrar üretmek zorunda olduundankesinlikle eminiz.[10]

Ne var ki bugün bundan daha ileri gitmeye hakkmz var. Engels¶in ölümünden bu yana geçenyüz yl boyunca bilimin hayret verici ilerlemeleri, günein ölümünün mutlaka insan soyunun daölümü anlamna gelmeyeceini ifade etmektedir. Bugün imkânsz görünen hzlarda hareket edengüçlü uzaygemilerinin geliimi, güne sisteminin dier parçalarna ve nihayet dier galaksileregöçü içeren nihai bir serüvenin zeminini döeyebilir. Ik hznn yüzde birinde bile ±üphesizulalabilir bir hedef± birkaç yüzyl içinde yaanabilir gezegenlere ulamak mümkün olurdu.

Eer bu uzun bir süre olarak görülüyorsa, ilk insanlarn dünyay Afrika¶dan balayarak kolonihaline getirmesinin milyonlarca yl sürdüünü hatrlamalyz. Üstelik bu yolculuk, yol üstündekoloniler ve mola yerleri kurularak belki de tedricen gerçekleecek, tpk Pasifik Okyanusunuyüzyllar boyunca ada ada koloniletiren ilk Polinezyal yerleimciler gibi. Teknolojik sorunlar çok büyük olacaktr, fakat bu sorunlar çözmek için en azndan üç milyar ylmz var. H omosapiensin ancak yaklak 100.000 yldan beri varolduunu, uygarln da bu sürenin yalnzca son5000 ylnda varolduunu ve teknolojik ilerleme hznn giderek daha da artma eilimindeolduunu düündüümüzde, insanln geleceine dair kötümser sonuçlar çkarmann gereiyoktur ±sadece u koulla: u snf egemenliinin, barbarln u irenç yadigârnn, yerini,yerkürenin tüm kaynaklarn tek bir ortak hedef dorultusunda birletirecek bir ibirlii veplanlama sistemine brakmas kouluyla.

Engels sosyalizmi, insanln zorunluluklar âleminden özgürlükler âlemine sçray olarak tanmlamt. nsanln çounluunun, küçük düürücü varolma mücadelesinden kurtulmas veufuklarn çok daha üst bir düzeye geniletmesi ilk kez mümkün olacaktr. Hastalklarn, cehaletinve evsizliin yok edilmesi gibi tek bana önemli hedefler yalnzca bir balangç olacaktr. Bugünutanmazca yamalanan gezegenin tüm kaynaklarn birletirmekle insanlk gerçekten yldzlaraulaabilir.

Sonuncusu ±ama hiç de en önemsizi deil± insanlar nihayet kendilerinin, kendi yaamlarnn, kendi kaderlerinin, hatta kendi genetik malzemesinin efendisi haline gelecektir. Aristoteles,yaamn gereksinimleri karlandnda insanlarn felsefe yapmaya baladklarna iaret etmiti.Bu büyük düünür, kültürün geliiminin yaamn maddi koullarna sk skya bal olduunuanlamt. Gerçekten dikkate deer bir pasajda, insanlarn nasl yalnzca varolma gereksinmeleriiçin mücadele ihtiyacndan kurtulduklarnda felsefe yapmaya baladklarn, kendilerini bilgininpeinden komaya adadklarn gösterir:



Olaylarn gerçek seyri de bunu gösterir; çünkü felsefe ancak, zorunluluklar ve fiziksel ve zihinselyaam rahatl karlandnda ortaya çkar. Bu nedenle açktr ki, Bilgelik, kendisine yabanchiçbir çkarn peinden komaz; tpk bir bakas için deil de kendisi için varolan bir insanözgür olarak adlandrmamz gibi, bilimler arasnda da yalnzca felsefe özgürdür, çünkü yalnzca okendi amaçlarnn peinden koar.[11]

Bugüne dek tüm uygarlk tarihinde kültür küçük bir aznln tekelindeydi. Gerçek demokratik sosyalist bir toplumda, üretimin muazzam bir yükselii temelinde igününde genel bir indirimi veherkes için yükselen yaam standartlarn güvence altna almak mümkün olacaktr. Zorunluluunbasncndan kurtulan insanlar, yaamlarn kiiliklerinin, zekâlarnn ve bünyelerinin tam ve çok yönlü geliimine adayabilirler. Sanat, edebiyat, müzik, bilim ve felsefe, bugünkü partilipolitikann igal ettiine benzer bir konum igal edecektir.

Aklc, demokratik olarak ileyen planl bir ekonomi temelinde bilim ve tekniin muazzampotansiyelleri insanln hizmetine koulabilecektir. Son 100 ylda, düzelen beslenme ve tbbibakm birçok sanayilemi ülkede yaam süresini ikiye katlamtr. Yaam tarzndaki daha ilerigelimeler etkin yaam daha da uzatabilecektir. Yüz yl boyunca tümüyle etkin bir yaamsürmek olaanlaacaktr. Genetik mühendisliin doru bir ekilde kullanlmas bilimcilerin,yaam ³insanlarn doal ömrü´ olarak ele alnagelmi olann bile ötesine uzatmasn ve yalanmasürecine kar koymasn mümkün klabilir. nsanln geleceine ilikin olanaklar bizzat evrenkadar snrsz olacaktr.

Kör doa kuvvetleri tüm arlklaryla ekonomik ilikilerin içine çöreklenmitir, fakat insanekonomik yaamn sosyalist örgütlenmesiyle bunlar da oradan söküp atmaktadr. Bu, gelenekselaile yaamn da temelden yeniden ina etmeyi mümkün klar. Son olarak, bizzat insan tabiatbilinçdnn, doaya has olann, toprak altnda olann en derin ve en karanlk köelerinde sakldr.Aratrc düüncenin ve yaratc inisiyatifin en büyük çabalarnn da bu dorultuda olacakendiliinden açk deil midir? nsan soyu, Tanrnn, krallarn ve sermayenin önündesürünmekten, hemen ardndan kaltm ve kör cinsel seçilimin karanlk yasalarnn önündetevazuuyla boyun emek için vazgeçmi olmayacak! Özgürlemi insan, ölüm korkusunu,organizmann tehlikeye kar gösterecei daha aklc bir tepkiye indirgemek için, organlarnnçalmasn daha büyük bir dengeye ve dokularnn geliip ypranmasn da daha orantl bir dengeye kavuturmak isteyecektir. Hiç kuku yok ki, insanlarn ar anatomik ve fizyolojik uyumsuzluu, yani dokularnn ve organlarn ar orantsz geliimi ve ypranmas, yaamaiçgüdüsüne, akl karartan ve ölümden sonra yaam hakknda aptalca ve alçaltc fantezileribesleyen, skntl, hastalkl ve histerik bir ölüm korkusu biçimini vermektedir.

nsan, kendi duygularnn efendisi olmay, içgüdülerini bilinç düzeyine yükseltmeyi, onlarsaydamlatrmay, kendi iradesinin kablolarn bilinçaltnn gizli dehlizlerine ulatrmay veböylelikle de kendisini yeni bir düzleme yükseltmeyi, daha üstün bir sosyobiyolojik tip, ya daisterseniz üstün insan diyelim, yaratmay kendine hedef edinecektir.

Gelecein insannn öz-yönetiminin snrlarn ya da tekniinin ulaabilecei düzeyleri kestirmek zordur. Toplumsal yap ve ruhsal-fiziksel öz-eitim, bir ve ayn sürecin iki görünümü halinegelecektir. Tüm sanatlar; edebiyat, tiyatro, resim, müzik ve mimarlk, bu sürece estetik biçimler verecektir. Daha dorusu, Komünist insann öz-eitiminin ve kültürel yapsnn kabuu, çadasanatn tüm hayati unsurlarn en üst noktasna dek gelitirecektir. nsan karlatrlmaz ölçüde



daha güçlü, daha bilge ve daha incelikli olacak; vücudu daha uyumlu hale gelecek, hareketleridaha ritmik, sesi daha müzikal olacaktr. Yaam biçimleri dinamik olarak tiyatral hale gelecektir.Ortalama insan tipi, bir Aristoteles¶in, bir Goethe¶nin ya da bir Marx¶n düzeyine çkacaktr. Vebu da srasnn üstünde de yeni zirveler yükselecektir.[12]

[1] W. Rees-Mogg ve J. Davidson, age, s.294-5, 183 ve 273.

[2] J. K. Galbraith, The Culture of Contentment (Rza Kültürü), s.170-71.

[3] MESW , cilt 1, s.114-5. [Seçme Y aptl ar , cilt 1, s.139]

[4] MECW , cilt 4, s.274. [bkz. Marx, 1844 El Y az mal ar , Sol Y. Kasm 1993, s.143-144]

[5] Trotsky, Their Mor als and Ours, s.13. [Onl ar n Ahlâk ve Biz im Ahlâk mz , Yazn Y., Ekim1997, s.27-28]

* mal du siecle: asrn belâs.

* Apartheid: Güney Afrika¶daki beyazlarn rkç rejimine verilen ad.

[6] Marx, Grundrisse, s.111. [Grundrisse, cilt 1, Sol Y., Kasm 1999, s.47]

[7] J. Gleick, C haos, s.116-7. [K aos, s.138]

[8] M. Donaldson, C hildren¶s Minds, s.83 ve 85.

[9] P. Sutherland, Cognitive Development T od ay: Piaget and his Critics (Günümüz de Bilisel Geliim: Piaget ve Eletiricileri), s.45.

[10] Engels, The Dialectics of N ature, s.54. [Do ann Diyalektii, s.50-51]

[11] Aristoteles, Met aphysics, s.55. [Met afiz ik , s.84]

[12] Trotsky, Liter ature and Revolution, s.255-256. [Edebiyat ve Devrim, Kabalc Y., Eylül 1989,s.213-214

yabancilasma ve insanligin gelecegi(alan wood-ted grant)

Documents