y. doç. dr. vural seven · 2012-09-23 · í ô ì’lerin İkinci yarısına dayanan deniz...

Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 1

Deniz Ticareti Hukukundaki Değişikliklerin Reform Niteliği Taşıması

6102 s. Türk Ticaret Kanunu beşinci kitabı ile deniz ticareti alanında reform niteliğindeki değişiklikler kabul edilmiştir. Bu hükümler yeni dönemde Türk denizcilik sektörünün hukuki alt yapısını oluşturacaktır. Şunu da belirtmek gerekir ki, denizci bir ülke olan Türkiye’nin bu reformu oldukça geç kabul ettiği bir gerçektir.


1800’lerin İkinci Yarısına Dayanan Deniz Ticareti Hukukunun Güncellenmesi ve Uluslararası Deniz Hukuku İle Uyumlaştırılması İhtiyacı 01/01/1957’den itibaren uygulama alanı bulan ve Prof. Dr. Ernst Hirş tarafından hazırlanan 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nun dördüncü kitabı (m. 816-1262) “Deniz Ticareti”ne ayrılmıştır. Bu hükümlerin kaynağını 10/05/1897 yılında kabul edilen ve 01/01/1900 yılında yürürlüğe giren Alman Ticaret Kanunu (Handelsgesetzbuch) oluşturmaktadır. Alman Ticaret Kanunu’nda yer alan deniz ticaretine ilişkin hükümlerin büyük bir çoğunluğu da 1861 tarihli Alman Genel Ticaret Kanunnamesi’ne (Allgemeine Deutsche Handelsgesetzbuch) dayanmaktadır. Dolayısıyla 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nun omurgasını 19. yüzyıl ikinci yarısında hakim olan deniz ticareti öğretisi ve mahkeme kararları teşkil etmektedir.


1800’lerin İkinci Yarısına Dayanan Deniz Ticareti Hukukunun Güncellenmesi ve Uluslararası Deniz Hukuku İle Uyumlaştırılması İhtiyacı [2]

6762 s. Türk Ticaret Kanunu yürürlüğe girmeden önce, Türkiye deniz ticareti alanında bir çok uluslararası sözleşmeye taraf olmuş (örn. Konişmentolu Taşımalara Dair 1924 Brüksel Sözleşmesi, Çatmaya İlişkin 1910 Sözleşmesi gibi…) ve bunlar ile beraber, daha sonra kabul edilen 6762 s. Türk Ticaret Kanunu bağlayıcılık kazanmıştır. Söz konusu sözleşmeler aynı zamanda Almanya tarafından kaynak Alman Ticaret Kanunu aktarılmış ve bu haliyle Türk iç hukukuna da iktibas edilmiştir. Ancak Almanya’nın sözleşmelere koyduğu çekinceler sebebiyle, uluslararası sözleşmeler ile Alman Ticaret Kanunu’na aktarılan hükümler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Kaynak olarak Alman Ticaret Kanunu’nun seçilmesi sebebiyle de, uluslararası sözleşmeler ile Türk Ticaret Kanunu arasında uyumsuzluk meydana gelmiştir.


yTTK’nın Beşinci Kitabı Denizcilik Sektörünün İhtiyaçlarının Karşılanabilmesi ve Uluslararası Hukuk İle Uyum Sağlanabilmesi İçin Hazırlanmış ve Kanunlaşmıştır.

6102 s. Kanun’a kadar deniz ticareti alanında Türk Ticaret Kanunu içinde veya müstakil bir kanunlaştırma çalışması olarak, kapsamlı bir değişikliğe gidilmesi ihtiyacının bulunduğu şüphesizdir. Günümüz için 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nun deniz ticareti ilişkilerini tam ve yeterli olarak, uluslararası piyasayla uyumlu bir biçimde yönetmesi mümkün değildir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun beşinci kitabı bu ihtiyacın giderilmesi için kaleme alınmış ve kanun koyucu tarafından kabul edilmiştir.


Deniz Ticareti Kitabında Yapılan Değişikliklerin Sınıflandırılması Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan değişiklikleri üç grupta ele almak mümkündür:

1. TTK’da mevcut bazı kavram, kurum ve bunlara ilişkin hükümler revize edilmiştir.

2. Yeni ihtiyaçları karşılamak için modern kavram, kurum ve hükümler deniz ticareti kitabına eklenmiştir.

3. Uygulama alanı bulmayan bazı hükümler de kanundan tamamen çıkarılmıştır.


TTK Hükümlerinin Revizyonu Mevcut kavram ve kurumlarda revizyon yapılırken öncelikle bazı noktalarda eleştiri konusu olan sistematik sorunların giderilmeye çalışıldığı görülmektedir. Sistematik bakımından yapılan değişikliklerin yanında, Türk özel hukukunun yapı taşı sayılan Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu ve bu kanunlara hakim olan kuramlar ile deniz ticareti arasında uyum sağlanması amaçlanmıştır.


Uluslararası Sözleşmelerle Tam Uyum Sağlama İlkesine Dayanan Deniz Ticareti Reformu

Deniz ticareti alanındaki “reform” niteliğinde bulunan değişikliklerde temel amaç uluslararası sözleşmelerle uyum sağlanmasıdır. Uluslararası sözleşmeler ile Türk Ticaret Kanunu arasında “tam uyum” sağlanması ilke olarak kabul edilmiştir. İlgili hükümler incelendiğinde tam uyum ilkesine sıkı sıkıya bağlı kalındığı görülmektedir.


Eşya Taşıma Hukuku Deniz eşya taşıma hukukunda Türkiye’nin taraf olduğu 1924 Lahey Kuralları’nı değiştiren, 1968 Visby Kuralları ve 1979 Londra Protokolü yapılan (kısaca Lahey/Visby Kuralları) değişikliklerde esas alınmıştır. Ayrıca bu kaynak sözleşme metinlerinin tamamlayıcısı olarak (geniş bir uygulama alanına sahip olmasa da) 1978 Hamburg Kuralları seçilmiştir.


Yolcu Taşıma Hukuku Yolcu taşımaları hakkında ise 01/11/2002 tarihli (1974 tarihli Atina Sözleşmesi’nde önemli değişiklikler yapan) “Yolcuların ve Bagajların Deniz Yoluyla Taşınması Hakkında Atina Sözleşmesi” (kısaca 2002 Atina Sözleşmesi) hükümleri Türk Ticaret Kanunu’na yansıtılmıştır.


Gemi Alacaklısı Hakları

Gemi alacakları konusunda ise, 06/05/1993 tarihli “Gemiler Üzerindeki İmtiyazlar ve İpotekler Hakkında Uluslararası Sözleşme” hükümleri yTTK’ya alınmıştır.


Gemilerin İhtiyati Haczi Uygulama açısından büyük önem taşıyan gemilerin ihtiyati haczi konusundaki düzenlemelerin kaynağını ise, 1999 tarihli “Gemilerin İhtiyati Haczi Hakkında Uluslararası Sözleşme” oluşturmaktadır.


Donatanın Sorumluluğunun Sınırlandırılması

Donatanın sorumluluğunun sınırlandırılması konusunda ise, yeni bir uluslararası sözleşme Kanun’da yer almamaktadır. Çünkü uluslararası alanda geniş bir uygulama alanı bulan 1976 tarihli “Deniz Alacaklılarına Karşı Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkında Uluslararası Sözleşme” ve bunu tadil eden 1996 Protokolü (kısa Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi), 1992 tarihli “Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu İle İlgili Uluslararası Sözleşme” ve “Petrol Kirliliğinden Doğan Zararının Tazmini İçin Uluslararası Fonun Kurulması İle İlgili Uluslararası Sözleşme” (kısaca Fon Sözleşmesi) Türkiye açısından yürürlüktedir (Uygulama Kanunu m. 37). Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda sadece bu hükümlerin uygulanmasını sağlayacak atıf hükümlerine yer verilmiş ve ayrıca bu sözleşmelerin verdiği yetkiler çerçevesinde, bazı sözleşme hükümlerin de değişiklik yapılmıştır.


Kurtarma Kurtarma konusunda ise uluslararası alanda geniş bir uygulama alanı bulan 28/04/1989 tarihli “Denizde Kurtarma Hakkında Uluslararası Sözleşme” (kısaca 1989 Londra Kurtarma Sözleşmesi) hükümleri esas alınmıştır (m. 1298-1319).


Müşterek Avarya Müşterek Avarya konusunda ise, ayrı bir uluslararası sözleşme metni bulunmadığı için bu alandaki ihtiyacı karşılayan York-Anvers kuralları yeni Türk Ticaret Kanunu tarafından da kaynak olarak görülmüştür. Fakat 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nun aksine, yeni Kanun en yeni tarihli York-Anvers kurallarını kanunlaştırma yerine, bu konuda genel ve soyut bir kural koymayı uygun görmüştür. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 1273. maddesi uyarınca, müşterek avarya garamesi taraflarca başka bir husus kararlaştırılmış olmadıkça, Milletlerarası Denizcilik Komitesi tarafından hazırlanan ve Türkçe çevirisi yapılarak yayımlanan en son tarihli York-Anvers kuralını tabidir. Böylece en son tarihli York-Anvers kuralları usulüne uygun olarak Türkçeye çevrilip ilan edilmek suretiyle (yeni TTK m. 1273/2) müşterek avarya konusunda Türk hukuku için kaynak kurallar haline gelecektir.


Çatma Çatma konusunda ise, Türkiye’nin taraf olduğu 23/09/1910 tarihli “Denizde Çatmalara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Uluslararası Sözleşme” (kısaca 1910 Çatma Sözleşmesi) yürürlükte bulunmaktadır. Bu sözleşme hükümleri aynı zamanda Alman Ticaret Kanunu üzerinden 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’na geçmiştir. Alman Kanun Koyucusu’nun sözleşmeyi iç hukuk alırken meydana getirdiği değişiklikler, Türk Ticaret Kanunu’na da dolaylı olarak yansımıştır. Yeni Türk Ticaret Kanunu ile uluslararası sözleşmelerle tam uyum çerçevesinde, 6762 s. Türk Ticaret Kanunu döneminde ortaya çıkan çatma konusundaki söz konusu uyumsuzluklar ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır (m. 1286-1297).


Deniz Ticareti Reformunun Uluslararası Sözleşmelere Dayanmayan Hükümleri Uluslararası sözleşmelerin kaynaklığının dışında, 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nda yer almayan bazı kavram ve kurumlara yeni Türk Ticaret Kanunu’nda yer verilmiştir. Örneğin sistematik olarak deniz ticareti sözleşmeleri ele alınırken, “gemi kira sözleşmesi” ve “zaman çarteri sözleşmesi” müstakil bir sözleşme tipi olarak pozitif temele oturtulmuştur (m. 1119-1137). Uygulamada önem taşıyan bu sözleşme tiplerinin pozitif olarak düzenlenmesi son derece yerindedir.


Uygulama Kabiliyeti ve Anlamı Bulunmayan Hükümlerden Vazgeçilmesi Yukarıda belirttiğimiz gibi, yapılan değişikliklerin üçüncü grubunu ise eskimiş ve uygulama alanı bulmayan bazı hükümlerin kanundan tamamen çıkarılması oluşturmaktadır. Örneğin deniz ödüncüne ve (1940’ların INCOTERMS kataloğundan alınmış) SIF/FOB teslim şekillerine ilişkin hükümlere (6762 s. TTK m. 1133 vd.) yeni Türk Ticaret Kanunu’nda yer verilmemiştir. Teslim şekilleri konusunda, uluslararası satımlarda yaygın olarak kullanılan güncel INCOTERMS’lere taraflar aralarındaki sözleşmelerde atıfta bulunarak bunların uygulanmasını sağlayabilir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 19

Deniz Sigortaları Bütün bunların yanında denizcilik sektörü açısından büyük öneme sahip deniz sigortaları da yeni Türk Ticaret Kanunu’nda özel olarak düzenlenmemiştir. 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nun altıncı kitabı sigorta hukukuna ayrılırken, kara ve deniz sigortaları arasında ayrım yapılmış ve deniz sigortaları Kanun’un 1339 vd. maddelerinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Uygulamada deniz sigortaları için yeknesak kabul gören genel şartların kullanılması (enstitü klozları gibi) sebebiyle, bu alanda özel bir kanunlaştırma yapılmasından vazgeçilmiştir. Bu hususta da taraf iradelerine önem verilmiştir.


B. Bazı Hükümlerin Özel Değerlendirilmesi


Geminin Tanımında Deniz yerine, Su Kavramının (m. 931) Esas Alınmasının

Doğurduğu Sorunlar

6762 s. Türk Ticaret Kanunu gemiyi açıklarken, denizde hareket etme unsurunu ararken, yeni Türk Ticaret Kanunu m. 931/1’de deniz yerine, “su” terimi kullanılmıştır. Yapılan değişikliğin gerekçesine bakıldığında, iç sularda (örn. Van Gölü) yapılacak taşıma faaliyetleri hakkında da, Kanun’un uygulanması sağlanmış olacaktır. Ancak yeni 935. maddeye göre, aksini öngören “kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla” bu Kanun’un deniz ticaretiyle ilgili hükümleri sadece ticaret gemileri hakkında uygulanır. Deniz ticaretine ayrılan diğer hükümlerde, bazı kurumların ve dolayısıyla hükümlerin uygulanması “deniz” unsuruna bağlı bulunmaktadır. Örneğin navlun sözleşmesi denizde eşya taşıma unsuruna bağlanmaktadır (m. 1138) . Yine suda değil, denizde yolcu taşıma sözleşmesinden bahsedilmektedir. Aynı şekilde müşterek avaryada da deniz sergüzeşti esas alınmıştır (m. 1272). Diğer taraftan kurtarma faaliyeti tanımlanırken su aracından (m. 1298) ve denize elverişlilik tanımlanırken “yolculuğun yapılacağı su”dan (m. 932) söz edilmektedir. Bu hükümlerden de anlaşılacağı üzere, iç suda kullanılan gemiler sebebiyle ortaya çıkan hukuki ilişkilere hangi kuralların uygulanması gerektiğinin şu an için açık değildir; bu konu yoruma muhtaçtır. Ayrıaca bkz. Donatan Tanımı m. 1061 ve Donatma İştiraki Tanımı m. 1064.


Her Türlü Geminin Taşınır Eşya Niteliğine Özel Vurgu Yapılması (m. 936) Gemi türü ne olursa olsun taşınır eşyadır. Zaten bir taşıma aracının taşınır olmadığını düşünmek mümkün değildir. Ancak İİK m. 23 uyarınca gemi siciline kayıtlı gemilerin icra hukuku hükümlerinin uygulanmasında taşınmaz gibi değerlendirilmeleri, uygulamada bu tür gemilerin taşınmaz niteliğine sahip olduğu gibi yanlış bir kanaate ulaşmasına sebep vermiştir. m. 936’da her türlü duraksamayı gidermek adına, her türlü geminin bu Kanunun ve diğer kanunların uygulanmasında taşınır eşya olduğu hüküm altına alınmıştır. m. 937’de ise, gemiler hakkında kıyasen uygulanacak taşınmazlara ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Ayrıca Uygulama Kanunu m. 41 ile İİK m. 23, 26, 28, 29 ve 136’da gerekli değişiklikler yapılmış ve İİK’na 31/a, 144/a ve 153/a maddeleri eklenmiştir.


Gemi Siciline Kayıtlı

Gemiler Üzerindeki Mülkiyet Hakkının Devrinin Resmi Şekil Şartına ve Zilyetliğin Devrine Bağlanması (m. 1001)

6762 s. TTK m. 868’e göre sicile kayıtlı gemiler üzerindeki mülkiyet hakkının devri için tarafların anlaşmaları yeterlidir; zilyetliğin devrine dahi ihtiyaç yoktur. Buna karşılık m. 1001’e göre, mülkiyetin devri konusunda yapılacak sözleşmenin yazılı ve tarafların imzasının noter onaylı olması yahut bu sözleşmenin gemi sicil müdürlüğü önünde yapılması gerekmektedir. Ayrıca mülkiyetin devri için zilyetliğin devri de zorunlu görülmüştür.


Gemi İpoteği’nde Alacağın Muaccel

Olmasından Önce Alacaklı Lehine İhtiyati Haciz İmkanının Getirilmesi (m. 1030/2, a)

m. 1030/2, b. (a) uyarınca alacak hakkı muaccel olmadan önce ipoteğin sağladığı teminat tehlikeye girerse, alacaklının talebi üzerine geminin ihtiyati haczine olanak tanınmıştır. 6762 s. TTK’da bu yönde açık bir hüküm (eTTK m. 909/2) bulunmadığı için uygulamada tehlike altında bulunan alacaklıların başvuracağı geçici hukuki koruma yolu bulunmuyordu.


Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi

m. 1062/2 ve 1328’in açık atfıyla donatanın sorumluluğunun sınırlanması konusunda Türkiye’nin taraf olduğu 1996 Protokolü ile tadil edilmiş (Bkz. 2010/162 s. 05/02/2010 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı [RG, 13/03/2010, 27520]) 1976 Londra Sözleşmesi (kısaca 1996/LS) hükümleri m. 1328-1349 hükümleriyle birlikte uygulanacaktır. Bu Sözleşmede yer alan ve oldukça geniş kapsamlı düzenlenen deniz alacaklılarından (m. 2) ötürü gemi maliki sözleşmede yer alan sorumluluk sınırlarından faydalanabilir. Bu sözleşmelerin izin verdiği alanlarda yTTK m. 1328-1349’da tamamlayıcı hükümlere ve ayrıca değişikliklere yer verilmiştir.


LS’ye Göre Sınırlı Sorumluluk Sisteminin Benimsediği İlke: “Sınırlı Şahsi Sorumluluk”

6102 s. TTK ile birlikte donatanın sınırlı ayni sorumluluk sistemi tamamen kaldırılmıştır. Artık mahkemelerin gemi, navlun ve bunların surrogatlarından oluşan deniz serveti ile sınırlı sorumluluk sistemini uygulaması mümkün değildir. Alacaklılar kural olarak donatanın her türlü malvarlığı değerinden alacaklarına tahsil etme imkanı vardır.


Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkının Hukuki Niteliği ve Kullanılması (I) TTK m. 1062/2: Donatanın, Türkiye Cumhuriyetinin taraf

olduğu sorumluluğun sınırlandırılmasına ilişkin milletlerarası sözleşmelerden doğan sorumluluğunu sınırlandırma hakkı saklıdır”.

TTK m. 1328/1: Deniz alacaklarından doğan sorumluluk (...) 19/11/1979 tarihli Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlanması Hakkında Milletlerarası Sözleşme ile bu Sözleşmeyi değiştiren 2/5/1996 tarihli Protokol veya onun yerine geçmek üzere hazırlanarak Türkiye Cumhuriyeti tarafından kabul edilen milletlerarası sözleşmelere göre sınırlanabilir”.

Londra Söz. m. 1/1: Aşağıda açıklanan anlamda gemi malikleri ile yardımda bulunanlar, 2 inci maddede yazılı alacaklara karşı mesuliyetlerini işbu sözleşme hükümleri uyarınca sınırlayabilir”. Ayrıca bkz. m. 15/c. 1.


Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkının Hukuki Niteliği ve Kullanılması (II)

eTTK sisteminden farklı olarak, donatanın sorumluluğunun sınırlanabilmesi için bu hakkın donatan tarafından kullanılması gerekir. Bu hak kullanılmadığı sürece, mahkemenin Londra Sözleşmesi hükümlerine göre donatanın sorumluluğunu sınırlaması mümkün değildir.


Londra Sözleşmesi Hükümlerine Göre Fon Kurulmadığı Sürece, Donatan Deniz Alacaklılarına Karşı Bütün Malvarlığıyla, Ancak Belirli Bir Miktar İle Sorumludur. Donatan sınırlı sorumluluktan yararlanma hakkını kullandığında, sorumluluğu kural olarak Londra Sözleşmesi’nde belirtilen miktar ile sınırlanır. Bu sistemde, donatanın sınırlı şahsi sorumluluğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla deniz alacaklıları gemi başta olmak üzere, donatanın deniz ve kara servetine müracaat edebilir. Ancak usulüne uygun olarak Fon Kurulmuşsa, fon alacaklıları donatanın diğer malvarlığı değerleri üzerinde haklarını kullanamaz (Londra Söz. m. 13).


Fon Kurulmasında Görevli ve Yetkili Mahkeme m. 1348 (1) 1976 ve 1992 tarihli sözleşmeler uyarınca fon kurulması

konusunda görevli mahkeme, deniz ticareti işlerine bakmakla görevli asliye ticaret mahkemesi, bu mahkemenin bulunmadığı yerlerde bu işle görevlendirilmiş asliye ticaret mahkemesi, o da yoksa, fonun miktarına bakılmaksızın, bu işle görevlendirilmiş asliye hukuk mahkemesidir.

(2) 1976 ve 1992 tarihli sözleşmeler uyarınca fon kurulması konusunda, bir Türk Gemi Siciline kayıtlı olan gemilerde, o gemi sicilinin gözetimi altında tutulduğu mahkeme, sicile kayıtlı olmayan Türk gemilerinde malikin yerleşim yeri mahkemesi, yabancı gemilerde ise, deniz ticareti işlerine bakmakla görevli İstanbul Asliye Ticaret Mahkemesi yetkilidir.



Nitelikli Ağır Kusura Bağlı Olarak Sınırlı Sorumluluk İmkanının Kaybı Deniz alacağını doğuran zarar, kast veya

zarar verme bilinci ile işlenmiş pervasız bir davranıştan kaynaklanmış ise bu Sözleşme’de yer alan sınırlı sorumluluk sisteminden faydalanılamaz (LS m. 4).

Bu hükmün uygulanması açısından m. 1343’de özel hükümlere yer verilmiştir.



Diğer Deniz Alacaklarının Tabi Olduğu (Genel) Sınırlar

1976 LS m. 6’nin 1996 Protokolü ile tadil edilen şekline göre: Ölüm ve yaralanmadan kaynaklanan deniz alacakları hakkında 2000

tonu geçmeyen bir gemi için 2 milyon ÖÇH’lik sınır kabul edilmiştir. Bu tonu aşan gemiler için kademeli olarak sınır yükseltilmektedir.

Diğer zararlardan kaynaklanan deniz alacaları için ise 2000 tonu geçmeyen bir gemi için 1 milyon ÖÇH’lik sınır kabul edilmiştir. Bu deniz alacakları için de yukarıda olduğu gibi geminin tonuna bağlı olarak sınır kademeli olarak yükseltilmektedir.

m. 1332’ye göre 300 tonilatodan küçük gemiler için Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi m. 6/I, b. (b)’de yer alan sınır 83.500 ÖÇH olacaktır. Diğer hallerde bu gemiler için sözleşmede yer alan sorumluluk sınırları uygulanır.


Taşıyanın Eşyanın Geç Tesliminden Doğan Sorumluluğunun Özel Olarak Düzenlenmesi (m. 1178/2)

6762 s. TTK’da taşıyanın eşyanın geç tesliminden doğan sorumluluğu özel olarak düzenlenmemiştir ve bu konuda Borçlar Kanunu’nun genel hükümleri uygulama alanı bulmaktadır. yTTK’da ise geç teslimden doğan sorumluluk navlun sözleşmesinde taşıyanın sorumluluğunu düzenleyen m. 1178’in kapsamına alınmıştır. Ayrıca m. 1178/4’de taşıma süresi konusunda yedek hukuk kuralı getirilmiştir. Ayrıca bkz. Bildirimde bulunmamanın sonucu m. 1185/5 ve Tazminat Sınırı m. 1186/6


Zıya Karinesi (m. 1178/5) “Eşyanın zayi olmasına dayanarak tazminat isteminde bulunabilecek kişi, dördüncü fıkra uyarınca teslim süresinin dolmasından itibaren aralıksız altmış gün içinde teslim olunmayan eşyayı zayi olmuş sayabilir”.


Taşıyanın Eşyanın Zıya veya Hasarından Kaynaklanan Sorumluluğunun Üst Sınırı (m. 1186/1)

Eşyanın uğradığı veya eşyaya ilişkin her türlü zıya veya hasar nedeniyle taşıyan, her hâlde, hangi sınır daha yüksek ise o sınırın uygulanması kaydıyla, koli veya ünite başına

666,67 Özel Çekme Hakkına veya zıyaa ya da hasara uğrayan eşyanın gayri safî ağırlığının her bir kilogramı için

2 Özel Çekme Hakkını karşılayan tutarı aşan zarar için

sorumlu olmaz.

Eşyanın cinsi ve değeri, yüklemeden önce yükleten tarafından bildirilmiş ve denizde taşıma senedine (konişmento veya deniz yik senedi) yazılmış ise yukarıdaki sınır uygulanmaz.


Taşıyanın Geç Tesliminden Kaynaklanan Sorumluluğunun Üst Sınırı (m. 1186/6)

Taşıyanın eşyanın geç teslim edilmesinden doğan sorumluluğu, geç teslim edilen eşya için kararlaştırılan navlun miktarının 2,5 katı ile sınırlıdır. Bu miktar navlun sözleşmesinin tamamı için kararlaştırılan navlun miktarını aşamaz.


Nitelikli Ağır Kusura Bağlı Olarak Sınırlı Sorumluluktan Kurtulma İmkanının Kaybı (m. 1187)

Zararın doğumuna neden olan olay kast veya zarar verme bilinciyle işlenmiş pervasız bir davranıştan kaynaklanmış ise, taşıyan 1186. maddede yer alan sınırlı sorumluluk imkanından yararlanamaz.


Hak Düşürücü Süre (m. 1188, 1189) Eşyanın zıyaı veya hasarı ile geç tesliminden dolayı taşıyana

karşı her türlü tazminat istem hakkı, bir yıl içinde yargı yoluna başvurulmadığı takdirde düşer. Gerekçede de belirtildiği gibi bu hüküm uygulanırken, Yargıtay’ın 6762 s. TTK m. 1067 için getirdiği (özellikle icra takibinin de mahkemeye başvuru ifadesi kapsamında yer aldığı konusundaki) içtihatlar aynen geçerli olacaktır. Bu hükmün muhafazası mevcut Yargıtay uygulamasını değiştirme amacı gütmemektedir.

Uygulamada hak düşürücü süresinin kötüniyetli olarak alacaklıyı oyalayan davranışlar ile doldurulmasına tepki olarak aşağıdaki hüküm kabul edilmiştir: Tazminat isteminin muhatabı, zarar göreni dava açma süresini kaçırması sonucunu doğuracak şekilde oyalarsa, hak düşürücü sürenin geçmiş olduğu itirazından yararlanamaz (m. 1189/1). Bu durumda süre, zarar görenin bu durumu öğrendiği tarihte işlemeye başlar (m. 1189/2). Ayrıca bkz. 1238/4 son cümle.


Eşya Zararlarından Kaynaklanan Sözleşme Dışı Talep Haklarında, Taşıyanın (1) Sorumluluktan Kurtulması Halleri ile (2) Sorumluluk Sınırlarına İlişkin Hükümlerin Uygulanması (m. 1190).


Taşıyanın Adamlarının Eşya Zararlarından Kaynaklanan Sözleşme Dışı Talep Haklarında, Taşıyanın (1) Sorumluluktan Kurtulması Halleri ile (2) Sorumluluk Sınırlarına İlişkin Hükümlerinden Faydalanabilmesi (m. 1190/2). Taşıyanın adamının yukarıdaki imkandan yararlanabilmesi için

görev veya yetkisi sınırları içinde hareket ettiğini ispat etmesi gerekir. Buna göre taşıyanın adamı, zarara neden olan eylemin, görevi veya yetkisi vesilesiyle yapıldığını ispatlamalıdır.

Ancak taşıyanın adamının nitelikli ağır kusurunun bulunması, kendisinin sorumluluk sınırlarından yararlanmasına engel olur.

Taşıyan ile onun adamına yöneltilecek tazminat miktarlarının toplamı taşıyanın sınırlı sorumluluğunu (m. 1186) aşamaz (m. 1190/3).


Fiili Taşıyanın Sorumluluğu Fiilî taşıyan, taşıyandan farklı bir kişi olup, bir

geminin maliki, kiracısı veya işleteni olarak, taşımanın tamamını veya bir kısmını fiilen gerçekleştiren kişidir.

1191/2 «Bu Kanunun taşıyanın sorumluluğuna ilişkin olan tüm hükümleri, fiilî taşıyanın bizzat gerçekleştirdiği taşımadan sorumluluğu hakkında da geçerlidir».

1191/4 «Taşıyanın ve fiilî taşıyanın, aynı zarardan sorumlu oldukları takdirde ve ölçüde sorumlulukları müteselsildir».

Ayrıca bkz. m. 1179/2 ve 1185/6


Eşyaya İlişkin Konişmento Kayıtlarının İyiniyetli Hamillere Karşı Mutlak Karine

Teşkil Etmesi (Yazılı Beyan Sorumluluğu)

(m. 1239/3, c. 2)


Yükletenin Garantisi Karşılığında Temiz Konişmento Verilmesi Konusundaki

Anlaşmanın Üçüncü Kişileri (Gönderilen Dahil) Aldatma Amacı Taşımaması

Durumunda Geçerli Sayılması (m. 1241/3)


Gemi Alacakları Listesinin Yeniden Düzenlenmesi (m. 1320)

m. 1320’de yer alan gemi alacağı listesi 1993 Cenevre Sözleşmesi’ne uygun olarak düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile gemi alacağı listesi modern deniz ticareti hukuku alanındaki gelişmelere uygun olarak ve ayrıca sınırlı ayni sorumluluk sisteminin de terk edilmesi sebebiyle, 6762 s. TTK m. 1235’de yer alan listeye göre oldukça dar kapsamlı tutulmuştur. 6762 s. TTK m. 1235 uyarınca neredeyse geminin işletilmesiyle ilgili her türlü alacak hakkı gemi alacağı niteliğinde görülmüştür. Gemi alacağı listesinin bu denli geniş hazırlanması, gerçekten klasik anlamda gemi alacağı sayılması gereken alacakların sahip olduğu imtiyazların önemini azaltmıştır. m. 1320 ile ise gemi alacağı listesi amaca ve modern gelişmelere uygun olarak yeniden kaleme alınmıştır. Özellikle; gemide taşınan eşya, konteynerler ve yolcuların eşyalarına gelecek olan zıya veya hasarlar artık gemi alacaklısı hakkı ile korunmamaktadır (1320/1/e).


CEBRİ İCRAYA İLİŞKİN ÖZEL HÜKÜMLER (m. 1350-1400)

m. 1350-1400’de yer alan sekizinci kısım hükümleri ile deniz takip hukukunun temel esasları düzenlenmiştir. Bu kısımda gemilerin ihtiyati haczi, gemi rehninin paraya çevrilmesi ve gemilerin cebri icra işlemlerine ne şekilde konu olacağı (gemilerin haczi, satışı vb.) hakkında özel hükümler sevk edilmiştir. Dolayısıyla deniz hukukunun bir alt dalı olan deniz takip hukuku açısından bu kısım hükümleri özel hüküm niteliğinde olacak ve öncelikli olarak uygulanacaktır. Bu kısımda hüküm bulunmayan hallerde ise genel icra hukuku hükümleri (İİK) uygulama alanı bulacaktır (m. 1351).


UYGULANACAK HUKUK m. 1350 KURAL : Bir geminin ihtiyaten veya icraen haczi, cebrî icra yoluyla satışı ve mülkiyetin intikali de dâhil olmak üzere bu satışın sonuçları ve cebrî icraya ilişkin diğer bütün işlem ve tasarruflar, geminin bu işlem ve tasarrufların yapıldığı sırada bulunduğu ülkenin hukukuna tabidir.


Gemilerin İhtiyati Haczi (m. 1352-1376)

yTTK ile gemilerin konu olacağı her türlü geçici hukuki koruma kararı için m. 1352-1376’da düzenlenen gemilerin ihtiyati haczi kurumuna müracaat edilecektir. Burada yer alan gemilerin ihtiyati haczi kurumu alacak hakları yanından ayni haklar içinde (m. 1353/3) başvurulacak yegane geçici hukuki koruma yoludur. Gemiler üzerinde ihtiyati haciz dışında başka bir geçici koruma kararı alınamaz.


İhtiyati Hacze Konu Talep Hakkı: Deniz Alacağı (m. 1352)

Gemilerin ihtiyati haczi yoluyla takibi temin edilecek alacaklar m. 1352’de sınırlı sayıda olarak belirtilmiştir. Deniz alacağı olarak anılan bu talep haklarının dışında kalan şahsi veya ayni talep hakları için gemilerin ihtiyati haczi (veya başka bir geçici hukuki koruma yoluna başvurulması) mümkün değildir (m 1353). Şunu da belirtmek gerekir ki, deniz alacağı listesinde yer alan talep hakları gemilerin ihtiyati haczi konusunda oldukça geniş bir uygulama alanı sağlamaktadır. Bu hükümde deniz ticareti hukuku kaynaklı talep hakları ile bunların dışında kalanlar arasında denizcilik sektörünün ihtiyaç duyduğu haklı bir sınır çizilmiştir.


İHTİYATİ HACİZDE YETKİLİ MAHKEME (I)

Bu konuya ilişki düzenleme 1354 vd. maddelerinde yapılmıştır. Türk Bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı

sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı veya kızağa alındığı yer mahkemesi ya da aşağıda gösterilen mahkemeler tarafından verilebilir:

a) Bir Türk Gemi Siciline kayıtlı gemilerde, sicil yeri mahkemesi.

b) Sicile kayıtlı olmayan gemilerde malikin yerleşim yeri mahkemesi.

c) 941 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca tutulan özel sicile kayıtlı gemilerde kiracının yerleşim yeri mahkemesi.


İHTİYATİ HACİZDE YETKİLİ MAHKEME (II)

Türkiye’de yabancı bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı, sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı ya da kızağa alındığı yer mahkemesi tarafından verilir (m. 1355).

Bu madde Türk karasularından zararsız geçiş hakkını ve Türk boğazlarından uğraksız geçiş hakkını kullanan gemilerin zorunlu sebeplerle Türk Karasularında demirlediği durumlarda uygulanmaz. Örneğin boğazdan geçiş için sıra beklediği esnada gemi demir atmış olsa bile bu hüküm uygulama imkanı bulmaz.


İhtiyati Haciz Sebebi (m. 1353/4, 5) Deniz alacağının muaccel olması ihtiyati haciz

kararının alınması için yeterlidir (m. 1353/4).

Muaccel olmayan deniz alacakları için ancak İİK m. 257/2’de yer alan sebeplerin varlığı halinde ihtiyati haciz talep edilebilir.

Sonuç olarak ihtiyati haciz sebepleri konusunda m. 1353’de yer alan kurallar İİK ile uyumlu kılınmıştır.


Kural Olarak 10.000 ÖÇH MAKTU TEMİNAT ALINMASI m. 1363 uyarınca alacaklının ihtiyati haciz kararı talep

edebilmesi için 10.000 ÖÇH maktu teminat göstermesi zorunludur. Ayrıca daha sonra bu teminat miktarı kararı veren mahkeme tarafından yükseltilebilir veya azaltılabilir (m. 1363/2). Ancak ihtiyati haciz talebinde bulunurken alacaklının mahkemenin kararına bağlı olmaksızın 10.000 ÖÇH’lik teminat vermesi gerekir.

Diğer yandan gemi adamlarının talep hakları (m. 1320/ 1, b. a) açısından teminat yatırma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ayrıca m. 1363/3’ün açıklığı karşısından bu deniz alacakları için İİK m. 259 uyarınca da teminat talep edilemez.


Yetki Sözleşmesi ya da Tahkim Kaydı İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili Olan

Mahkemenin (m. 1354-1355) Yetkisini Kaldırmaz (m. 1356)

m. 1356’da yetki konusunda büyük önem taşıyan bir kurala yer verilmiştir. Buna göre taraflar arasında geçerli bir yetki veya tahkim anlaşması bulunsa veya esas hakkında yabancı bir hukuk yetkili olsa da (lex causae) l, m. 1354 ve 1355 uyarınca ihtiyati haciz konusunda yetkili bulunan mahkemeler bir deniz alacağı için ihtiyati haciz kararı vermeye yetkilidir. Dolayısıyla borçlu taraf yetki veya tahkim sözleşmesine dayanarak ya da esas hakkında yabancı bir hukukun uygulanacağını gerekçe göstererek ihtiyati hacze itiraz edemez; mahkeme bu hallerin varlığını gerekçe göstererek ihtiyati haciz kararı vermekten kaçınamaz.


İhtiyati Haciz Kararı Veren Mahkemenin Esas Hakkındaki Yetkisi (m. 1359)

İhtiyati haciz hakkında karar vermeye yetkili olan Türk mahkemeleri taraflar arasında yetki ve tahkim sözleşmesi bulunmadığı sürece, ihtiyati haczi tamamlamak üzere esas hakkında açılacak dava da yetkilidir.

Aynı esas ihtiyati haczi uygulayan icra dairesi açısından da geçerlidir. Tamamlayıcı merasimde takip yapılması durumunda, kararı uygulayan icra dairesinin de deniz alacağının takibi bakımından yetkilidir.


İhtiyati Hacizde İİK’dan Farklı Olarak İnfazı İsteme Süresi Üç İş Günüdür

İİK m. 261/1, «Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren on gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın infazını istemeye mecburdur. Aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.»

TTK m. 1364/1 «Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren üç iş günü içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki veya geminin bulunduğu yerdeki icra dairesinden kararın infazını istemek zorundadır. Aksi hâlde, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.»


İİK m. 264/1 ve 2’deki 7 günlük süre TTK m. 1376 ile 1 ay olarak düzenlenmiştir. TTK m. 1376 «İcra ve İflas Kanununun 264 üncü maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında öngörülen süreler, gemilerin ihtiyati haczinde bir ay olarak uygulanır.» İİK m. 264/1 «Dava açılmadan veya icra takibine başlanmadan evvel ihtiyati haciz yaptırmış olan alacaklı; haczin tatbikinden, haciz gıyabında yapılmışsa haciz zabıt varakasının kendisine tebliğinden itibaren yedi gün içinde ya takip talebinde (Haciz veya iflas) bulunmaya veya dava açmaya mecburdur. 2/İcra takibinde, borçlu ödeme emrine itiraz ederse bu itiraz hemen alacaklıya tebliğ olunur. Alacaklı, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde icra mahkemesinden itirazın kaldırılmasını istemeye veya mahkemede dava açmaya mecburdur. İcra mahkemesi, itirazın kaldırılması talebini reddederse alacaklının kararın tefhim veya tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde dava açması lazımdır.»


TTK m. 1377 1377- (1) Gemi üzerinde, kanun veya sözleşme uyarınca

doğan veya mahkemece tesciline karar verilen bütün rehin ve hapis hakları, teminat altına alınan alacaktan ayrı ve bağımsız olarak yargılama veya icra konusu yapılamaz.

(2) Birinci fıkrada belirtilen rehin ve hapis haklarının, rehnin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip konusu yapılabilmeleri için, hem alacağın hem de rehin veya hapis hakkının, ilam veya ilam niteliğindeki belgelerde veya gemi sicil müdürlüğünde düzenlenmiş gemi ipoteği sözleşmesinde tespit edilmiş olması şarttır.


TTK m. 1379 TTK m. 1379 «Gemi üzerinde kanuni bir rehin hakkına sahip olan alacaklılar, haciz yolu ile veya kambiyo senetleri hakkındaki özel usullere göre takip yapabilirler; bu takdirde kanuni rehin hakkından feragat etmiş olurlar.»


(INCOTERMS) TESLİM ŞEKİLLERİ

Satılan malların nerede ve hangi tarihte teslim edileceğini, taşıma masraflarının, nef’i ve hasarın kime ait olacağını, mal sigortalanacaksa kimin üstleneceğini, ihracat ve ithalat sırasındaki gümrükleme işlemleri, masrafları ve gerekli izinler ve masraflarının kim tarafından karşılanacağını belirleyen uluslararası düzeyde kabul görmüş, teslim şekilleridir.


2011 - INCOTERMS ULUSLARARASI TESLİM ŞEKİLLERİ (1)

Tüm Taşıma Türlerini Kapsayan Klozlar

EXW Ex Works Fabrikada Teslim

FCA Free Carrier Taşıma Vasıtasının Yanında Teslim

CPT Carriage Paid To ......... kadar Navlun Ödenmiş

CIP Carriage And Insurance Paid To..e. kadar Navlun ve Sigorta Ödenmiş

DAT Delivered At Terminal Terminalde Teslim

DAP Delivered At Place Belirlenen Noktada Teslim

DDP Delivered Duty Paid Gümrük Vergileri Ödenmiş Olarak teslim


2011 – INCOTERMS

ULUSLARARASI TESLİM ŞEKİLLERİ (2)

Sadece Deniz ve İç Su Yolunu Kapsayan Klozlar

FAS Free Alongside Ship Geminin yanında teslim

FOB Free On Board Gemiye Yükleyerek Teslim

CFR Cost And Freight Mal Bedeli ve Navlun Ödenmiş Olarak

CIF Cost, Insurence And Freight Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun Ödenmiş Olarak Teslim


DIŞ TİCARETTE ÖDEME ŞEKİLLERİ

Akreditif

Vesaik Mukabili Ödeme

Mal Mukabili Ödeme

Peşin Ödeme


AKREDİTİF Akreditifin açılması satış sözleşmesi ile kararlaştırılır. Bu satış sözleşmesinin hükümlerini yerine getirmek üzere ithalatçı (alıcı), kendi bankasına (amir banka) akreditif açma teklifinde bulunur. Akreditif bu banka tarafından açılarak ihracatçının (satıcı) ülkesindeki bir bankaya gönderilir. İhracatçının bankası akreditifin açıldığını ihracatçıya ihbar eder. Bunun üzerine ihracatçı malı yükler ve akreditif uyarınca ibraz etmesi gereken belgeleri de (vesaik) akreditife aracılık eden bankası aracığıyla, ithalatçının bankasına gönderir. İbraz ettiği belgelerin akreditif şartlarına uygun olması durumunda ihracatçıya ödeme bankaca yapılır. İthalatçının bankası mal bedelini ithalatçıdan tahsil ederek, malları gümrükten çekmesi için belgeleri teslim eder


VESAİK MUKABİLİ ÖDEME Tahsil, ihracatçının (satıcı) sattığı malların bedelini ithalatçıdan (alıcı) alabilmek için bir bankanın hizmetlerinden yararlanması demektir.

Vesaik mukabili ödeme şeklinde, ihracatçı malları yükledikten sonra, ülkesindeki bir banka veya ithalatçının ülkesinde bulunan temsilcisi aracılığıyla, sevk belgelerini ithalatçının ülkesindeki bankaya tahsil talimatı ekinde gönderir ve karşılığının ödenmesinden veya düzenlediği poliçenin ithalatçı tarafından kabulünden sonra ithalatçıya teslim edilmesini ister. İthalatçının bankası, ithalatçı ödemeyi yapmadan, poliçeli işlemlerde ise, poliçeyi kabul etmeden, malı gümrükten çekebilmesi için gerekli olan belgeleri (taşıma senedi vb) teslim etmez. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 66

Satıcı Mehmet ile Alıcı Hans arasındaki satış sözleşmesinde tarafların teslim şeklini CIF ve ödemenin de Akreditif ile yapılacağı konusunda anlaşmış oldukları

varsayıldığında ; Satım Sözleşmesi

Bakımından Sigorta Sözleşmesi

Bakımından


Taşıma Sözleşmesi Bakımından

Mehmet = Taşıtan (Gönderen)/Yükleten T Taşıma Şirketi = Taşıyan/Taşıyıcı

Banka = Gönderilen

Mehmet = Sigorta Ettiren Hans = Sigortalı

C Sigorta Şirketi =Sigortacı

Mehmet = Satıcı Hans = Alıcı

Satıcı Mehmet ile Alıcı Hans arasındaki satış sözleşmesinde tarafların teslim şeklini FOB ve ödemenin

de Vesaik Mukabili ile yapılacağı konusunda anlaşmış

oldukları varsayıldığında ; Satım Sözleşmesi

Bakımından Sigorta Sözleşmesi

Bakımından


Taşıma Sözleşmesi Bakımından

Hans = Taşıtan/Gönderen) Mehmet =Yükleten

T Taşıma Şirketi = Taşıyan/Taşıyıcı Banka = Gönderilen

Hans = Sigorta Ettiren Hans = Sigortalı

C Sigorta Şirketi =Sigortacı

Mehmet = Satıcı Hans = Alıcı

y. doç. dr. vural seven · 2012-09-23 · í ô ì’lerin İkinci yarısına dayanan deniz...

Documents