• Tovuz, Şəmkir• Samux, Goranboy • Tət-tər, Göy-göl• Masallı, Cəliləbad• Biləsuvar, Lənkəran

AZƏRBAYCAN

• Rusiyanın Uzaq Şərq• Qərbi Sibir əyaləti• Krasnodar diyarı• Gürcüstan• Moldova, Ukrayna

MDB

• Danimarka, İngiltərə• Almaniya, Polşa• Norveç, Cerbiya• Xorvatiya, İtaliya

AVROPA ÖLKƏLƏRI

XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

• Konidilərin cücərməsi üçün havanın mülayin temperaturu- 12-16ºC

• Konidilərin cücərməsi üçün havanın optimal temperaturu- 10-12ºC

• Konidilər cücərmə qabiliyyətini itirir- 26ºC; +2ºC temperaturda

EKOLOGİYASI

• Xəstəliyin təsirindən bitkilərin məhsuldarlığı – 15-20% azalır

• 1000 ədəd toxumun kütləsi sağlamlara nisbətən 11-21% azdır

TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMİYYƏTİ

• Nəmləndirilmə ilə toxumları dərmanlamaq üçün: 80% TMTD i.t. (4 kq/t);

70% tiqam i.t. (3 kq/t);• 1 ton toxum 10 litr su ilə nəmləndirilir

• Xəstəlik görünən zaman kontakt fungisidlərlə dərmanlama: 1%-li bordo məhlulu (6-8 kq/ha mis üzrə), 60%-li arserid i.t. (2,5 kq/ha); 80%-li monika bordo (5 kq/ha); sistem fungisidlərlə dərmanlama 25% ridomil i.t. (1,2 kq/ha) İşçi məhlulun məsarifi 300-400 l/ha

MÜ

BA

RİZ

Ə T

ƏD

BİR

LƏ

Rİ

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi

şöbəsi, Hyphomycetes sinfi,

Hyphomycetales sırası, Dematiaceae

fəsiləsi, Botrytis cinsi

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Soğanın boz boğaz çürüməsi – Botrytis allii Munn.

Patogenin morfologiya və biologiyası.Patogen orqanizmlə əsasən baş və şalot soğan yoluxurlar. Xəstəlik adətən saxlama zamanı meydana çıxır, bəzən məhsul toplanışı dövrü da əmələ gələ bilir. Xəstəliyin xarakterik əlaməti soğanın kök boğazının yumşalması və seliklənməsidir.Belə yoluxan toxumlar boz xəzli örtüklə örtülür. Müəyyən vaxt keçdikdən sonra örtük səpələnir və onun üzərində kiçik qara sklerosiyalar əmələ gəlir, adətən bu sklerosiyalar birləşir və qara qətmək əmələ gətirir. Xəstəlik güclü inkişaf edən zaman örtük bütün soğanağı əhatə edir. Kəsik etdikdə yoluxmuş soğanağın toxuması bişmiş görkəm alır. Sirayətlənmiş soğanaqları tarlaya basdıran zaman solğun rəngli yarpaqlar əmələ gəlir, belə yarpaqlar isə tezliklə soluxur, çürüyür və quruyurlar. Rütubətli şəraitdə çiçəkdaşıyan və hamaşçiçəklər küllü miqdar boz kiflə örtülür, bunun nəticəsində zoğlar sınır, hamaşçiçəklər düşür, onlarda toxumlar yetişmir və ya tamamilə əmələ gəlmirlər.

• Baş və şalot soğan növlərinin məhsul toplanışı aramsız yağışlarla müşayət olunduqda xəstəliyin əlamətləri elə sahədə əmələ gəlir. Bununla yanaşı saxlama rejiminə düzgün əməl edilməyən anbarlarda geniş yayılmaqla və böyük iqtisadi zərərlə səciyyə olunur

Yayılması

• Göbələyin inkişafı üçün optimal temperatur 20ºC hesab edilsə də, 3-4ºC-də inkişaf edir və 00C-də dayanır

• Havanın nisbi rütubətinin 90% və daha artıq olması sirayətlənmənin gedişini sürətləndirir

Ekologiyası

• Saxlama üçün əlverişsiz şəraitdə kök boğazı xəstəliyinin təsirindən məhsulun 50%-ə qədəri çıxdaş edilir

Təsərrüfat əhəmiyyəti

• Tarlada bitki qalıqlarını dərinə çevirmək üçün şum aparılması

• Kök boğazı simptomları olan soğanaqların əkin qabağı çıxdaş edilməsi

• Nöbəli əkinə əməl edilməsi• Müxtəlif soğan əkinlərinin bir-birindən min metr

təcrid edilməsi vacibdir

Mübarizə tədbirləri

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi,

Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetes

sinfi, Ustilaginales sırası, Tilletiaceae

fəsiləsi, Urocystis cinsi

Bioloji qrupu:

Biotrof

Soğanın və sarımsağın sürməsi- Urocystis cepulae Frast.

Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəlik əsasən baş

soğan, az hallarda isə sarımsağı yoluxur. Əsasən toxumlardan yenicə

çıxmış cücərtilər sürmə ilə sirayətlənirlər. Yarpaqlarda əvvəlcə

məhdud qurğuşunu boz uzunsov zolaqlar formalaşır. Belə zolaqlar

adətən epidermisin altında yerləşir. Onlar sonra quruyur, epidermis

partlayır və uzunsov yarıqlardan qara səpgili kütlə çıxır.

Ən güclü yoluxma toxumun cücərməsindən birinci yarpağın əmələ

gəlməsinə qədər müşahidə edilir. Yarpaqların böyüməsi ilə eyni

zamanda spor zolaqları da uzanır və bir neçə santimetrə çatır.

Yarpağın təpə hissəsi cücərtilərdə əyilir və ölüşgəyir. Yoluxma əsas

etibarı ilə aprelin sonu mayın əvvəllərində kütləvi cücərtilərin əmələ

gəlməsi dövrü baş verir. Bəzən yaşlı bitkilər də sirayətlənirlər, belə

yoluxma soğanağın xarici pulcuqlarını əhatə edir. Xəstə bitkilər

adətən məhv olur, bəzən isə anormal inkişafda davam edirlər.

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi,

Basidiomycota şöbəsi, Urediniomycetes

sinfi, Uredinales sırası, Pucciniaceae

fəsiləsi, Puccinia cinsi

Bioloji qrupu:

Biotrof

Soğanın pası – Puccinia porri Wint., P.allii Rud.,

Melampsora allii – populina Kleb.

Patogenin morfologiya və biologiyası. Soğan bitkisində pas xəstəliyini törədən üç xəstəlik törədici təsvir edildiyindən yoluxmanın xarakteri də müxtəlifdir.

Puccinia porri göbələyi ilə bitkilər yoluxan zaman yarpaqlarda sarı həlqəvi və ya oval ləkələr formalaşır. Belə ləkələr şəffaf rəngli etsilərdən ibarət olmaqla ellipsoidal halqa şəklində yerləşirlər. Yarpaqlar quruyur və əmtəəlik keyfiyyətlərini itirirlər. Daha sonra onların üzərində qonur uredinosporlarla uredinoyastıcıqlar meydana çıxır, vegetasiyanın sonuna yaxın isə onları teliosporlarla telioyas-tıcıqlar əvəz edirlər.

Etsisporlar şaraoxşar, yüngülcə yumurtavari, kiçik ziyilcikli örtüklü olub, diametrləri 21-24 mkm-dir. Uredinosporlar qonur, elliptik, ölçüləri 28-32 x 21-28 mkm, örtüyü isə nadir qarşılaşan ziyilçiklidir. Teliosporlar qısa rəngsiz ayaqcıqda, bir-iki hüceyrəlidir. Birhüceyrəli teliosporlar armudaoxşar və ya elleptik, ölçüləri 25-38 x 18-21 mkm-dir. İkihüceyrəlilər–sancağaoxşar, ölçüləri 28-45 x 20-26 mkm-dir.

AZƏRBAYCAN

TÜRKİYƏ

MOLDOVA

UKRAYNA

RUSİYA

ORTA ASİYA

XƏSTƏLİYİN YAYILMASI

EKOLOGİYASI• Yüksək rütubət• Havanın orta

temperaturu- 24-28ºC

TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMİYYƏTİ• Yarpaqların vaxtından

əvvəl ölüşgəməsi• Plastik maddələrin az

toplanması• Soğanın əmtəəlik

qabiliyyətinin itirilməsi

MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ• Sahədən bitki

qalıqlarının toplayaraq məhv edilməsi

• Dərin şum aparmalı• Növbəli əkin

dövriyyəsi• 1%-li bordo məhlulu• 0,2%-li ridomil (1,2

kq/ha)• İşçi məhlulun məsarifi

300-400 l/ha

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic

fungi şöbəsi, Coelomycetes sinfi,

Melanconiales sırası, Melanconiaceae

fəsiləsi, Colletotrichum cinsi

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Soğanın antraknozu – Colletotrichum circinans (Berk.) Vogl.

Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə əsasən soğan

bitkiləri yoluxurlar. Yarpaq və toxum oxlarında qonur ləkələr əmələ

gəlir, rütubətli havada belə ləkələr konsentrik həlqələrlə düzülən

tünd yaşıl və ya qara yastıcıqlarla örtülür.

Bitkinin yoluxmuş səthində rast gəlinən tünd yaşıl yastıcıqlar

patogenin sporolojasından ibarətdir. Sporoloja əvvəlcə epidermisin

altına qoyulur, sonra onu cılız və lokal kiçik yastıcıqlar şəklində

toxumanın səthinə çıxır. Sporlarda çoxsaylı birhüceyrəli və ya

arakəsməli yuxarıya doğru nazilən, uzunluğu 315 mkm-ə qədər olan

tükcüklər (hiflər) var.

Konididaşıyanlar rəngsiz və ya solğun qonur, çox hüceyrəli düz,

ölçüləri 11,7-48 x 2.5-3 mkm-dir. Konidilər rəngsiz və ya yüngülcə

sarıtəhər, milşəkilli, zəif əyri və ya demək olar ki, düz, ucları itidir,

ölçüləri 14-30 x 3-6 mkm-dir.

AZƏRBAYCAN

GÜRCÜSTAN

MOLDOVA

BELORUS

UKRAYNA

RUSİYA

EKOLOGIYASI

• Xəstəliyin inkişafı üçün əlverişli şərait – 18-26ºC• Havanın rütubəti – 78- 90%

TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMİYYƏTİ

• Yarpaqlarda vaxtından əvvəl ölüşgəməsi• Soğanaqların əmtəəlik qabiliyyətinin itirilməsi

MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ

• 1%-li bordo məhlulu (6-8 kq/ha mis üzrə) • 60%-li arserid i.t. (2,5 kq/ha) • 80%-li monika bordo (5 kq/ha) • 25% ridomil i.t. (1,2 kq/ha) • İşçi məhlulun məsarifi 300-400 l/ha

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi,

Ascomycota şöbəsi, Euascomycetes

sinfi, Helotiales sırası, Sclerotiniaceae

fəsiləsi, Sclerotinia cinsi

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Soğan və sarımsaq diblərinin ağ çürüməsi – Sclerotium cepivorum Berk.

Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə soğan və

sarımsaq bitkiləri mülayim iqlimə malik rayonlarda, tarlada və

saxlama zamanı yoluxurlar. Tarlada yoluxma zamanı cavan bitki-

lərin yarpaqları saralır və ölüşgəyir. Ölüşgəmə yarpaqların ucundan

başlayır və aşağıya doğru gedir. Bitkilər tezliklə soluxur və məhv

olurlar. Cavan soğanaqların köklərin də və pulcuqlarında ağ xətli

mitsel və yarı sulu çürümə əmələ gəlir. Onun səthində isə belə to-

xumanın ölçülərinə oxşar qara sferik sklerosiyalar meydana çıxır.

Xəstəlik gec inkişaf edən zaman tarlada bitki yarpaqlarının

ölüşgəməsi nadir hallarda qeydə alınır və simptomlar məhsul

yığımı dövrü müşahidə olunur. Soğanağın dibində kiçik sklerosiyalı

ağ mitsel yaxşı görünür.

• Xəstəlik mülayim iqlim qurşağında yerləşən ölkələrdə daha geniş yayılmışdırYayılması

• Yüksək temperatur və torpağın aşağı rütubəti patogenin sklerosiyalarının həyatilik qabiliyyətini aşağı salır

• Temperatur 40ºC olduqda torpaqda göbələyin cücərən sklerosiyalarının 50%-i 39 saatdan sonra məhv olurlar

• 50ºC-də bu 2 saatdan sonra baş verir

Ekologiyası

• Xəstəliyin anbarda baş verməsi daha təhlükəli xarakterli olub, məhsulun əsas kütləsinin çürüməsi ilə nəticələnir

Təsərrüfat əhəmiyyəti

• Xəstəliklə mübarizədə yüksək aqrofon yaradılması vacibdir

• Saxlamaya qoymazdan əvvəl soğanaqların qurudulması və onların ciddi surətdə çeşidlənməsi əhəmiyyətlidir

• Saxlama anbarlarında saxlama rejiminə əməl edilməlidir

Mübarizə tədbirləri

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic

fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi,

Hyphomycetales sırası, Moniliaceae

fəsiləsi, Penicillium cinsi

Bioloji qrupu:

Saprotrof

Soğanaqların yaşıl kifəoxşar çürüməsi və ya pensilliyoz- Penicillium sp.

Patogenin morfologiya və biologiyası. Saxlama zamanı sarımsağın ən təhlükəli xəstəliklərindən biri olmaqla, əmtəəlik məhsulun keyfiyyətini pisləşdirir, tonlarla məhsul seçilə-seçilə çıxdaş edilir. Xəstəliyin ilkin dövrlərində sarımsağın ayrı-ayrı dişləri solğunlaşır, ölüşgəyir, toxumanın şirəli hissəsində şəffaf-sarı rəngli kiçik basıq ləkələr meydana çıxır. Belə sirayətlənmiş sarımsaq dişləri 7- 10 gün müddətində yumşalır, ləkələr əvvəlcə şəffaf, ağtə-hər, 3-5 gün ondan sonra isə yaşıl kifəoxşar örtüklə seçilir. Yuxarıda göstərilən yaşıl kifəbənzər örtük Penicillium göbələyinin mit-selindən və sporlarından ibarətdir. Bu zaman günlər keçdikcə xəs-təlik daha da daxili dişlərə doğru yayılır, daxili dişlər büzülür, qaralır və parçalanmağa başlayır. Quru pulcuqlar dişlərə sıx yapışmırlar. Quru pulcuqlar altında patogenin yaşıl və ya yaşıl-göy rəngli səpələnən spor kütləsi yığılır. Belə pulcuqlar kəsildikdə spor kütləsi havaya səpələnir. Yoluxmuş toxuma yumşaq kütləyə çevrildiyindən soğanağa əllə toxunduqda boş görünür.

YAYILMASI

• Becərilmə şəraiti, aqrotexniki fon və saxlama rejiminə düzgün əməl edilməyən istənilən ölkədə rast gəlinir

EKOLOGİYASI

• Sahədən topladıqdan sonra 25-35ºC temperaturda 7-10 gün saxlamaq

• Soğanaqları havanın 70-75% nisbi rütubətində saxlamaq• Soğanaqları 1-2ºC temperaturda saxlamaq• Ərzaqlıq sarımsağı -1-3ºC temperaturda saxlama

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic

fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi,

Hyphomycetales sırası, Dematiaceae

fəsiləsi, Alternaria cinsi

Sinonimi:

Macrosporium porri Ell., Alternaria allii

Nolia

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Məxməri ləkəlik və ya alternarioz – Alternaria porri (Ell.) Cif.

Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə mədəni soğanın bütün növləri yoluxur. Əvvəlcə xəstəlik çoxillik soğanda meydana çıxır, bundan 3-4 həftə sonra isə patogen baş soğanda müşahidə edilir.

Soğanaqları basırdıqdan 2-2,5 ay sonra bitkinin yarpaq və çiçəkdaşıyan zoğlarında xəstəliyin simptomları əmələ gəlir. Bu simptomlar yaxşı görünən konsentrik zonallıqla seçilən uzunsov yumurtayaoxşar məxməri ləkələrdən ibarətdir. Soğanın bir çox növlərində ləkələr iri, elliptik, məxməri rənglidir. Toxum oxlarında, toxumluq başcıqların altında həlqəvi, məxməri çalarlı tünd bənövşəyi ləkələr formalaşır. Belə ləkələrin ölçüsü 4-6 sm-ə qədər ola bilir. Xəstəliyi törədən göbələyin mitseli çoxhüceyrəli, cavan yaşda ağ, nisbətən sonra isə zeytuni-qonur rənglidir.

Konididaşıyanlar tək-tək və ya qrup halında, düz və ya əyri, arakəsməli, boz-qəhvəyi, ölçüləri 100-120 x 5-10 mkm-dir.