PROJEKT: „Ponadnarodowa mobilność uczniów i absolwentów oraz kadry kształcenia zawodowego” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt nr: 2017-1-PL01-KA102-037206

sfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój

Wykorzystanie agrotroniki w produkcji rolnej

i przetwórstwie spożywczym warunkiem rozwoju

obszarów wiejskich

Nutzung von Agrartronic in der landwirtschaftlichen Produktion und in des

Landwirtschaftsverarbeitung – eine Anforderung für die Entwicklung der ländlichen Gebiete

Pakiet edukacyjny

Materiały szkoleniowo – dydaktyczne

dla organizatorów i realizatorów szkoleń

Projekt zrealizowano we współpracy z:

DEULA Nienburg

DEULA Hildesheim

Brwinów – 2019

Część 5 z 8 – Produkcja rolna

2

3

Beneficjent:

Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej w Brwinowie

Dyrektor KCER – Ryszard Winter

EUROPEJSKI PARTNER ZAGRANICZNY:

DEULA Nienburg – Dyrektor – Bernd Antelmann

DEULA Hildesheim – Dyrektor – Klaus Schröter

Projekt nr 2017-1-PL01-KA102-037206

Wykorzystanie agrotroniki w produkcji rolnej

i przetwórstwie spożywczym warunkiem rozwoju

obszarów wiejskich

Szkolenie zostało zrealizowane w ramach projektu systemowego

„Ponadnarodowa mobilność uczniów i absolwentów oraz kadry kształcenia

zawodowego” realizowanego przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji

współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach środków Europejskiego

Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój

Publikacja została zrealizowana przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja

odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja

Programu – Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji nie ponoszą odpowiedzialności za jej

zawartość merytoryczną ani za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.

Zredagowano na podstawie nadesłanych materiałów od uczestników projektu, które

wypracowali podczas jego realizacji

PUBLIKACJA BEZPŁATNA

KRAJOWE CENTRUM EDUKACJI ROLNICZEJ w BRWINOWIE,

ul. Pszczelińska 99, 05-840 Brwinów

4

5

Uczestnicy z 4 grup szkoleniowych:

76 nauczycieli przedmiotów zawodowych szkół rolniczych

DEULA Hildesheim DEULA Nienburg DEULA Hildesheim DEULA Nienburg

02-13.07.2018 20.08-31.08.2018 08.07-19.07.2019 19.08-30.08.2019

1. Adach Jarosław 1. Joanna Andrzejewska 1. Dobkowski Krzysztof 1. Bajda Jarosław

2. Baran Maria 2. Grzegorz Garbino 2. Drechsler Marek 2. Benasiewicz Kornelia

3. Błaszczyk Agnieszka 3. Elżbieta Gut 3. Gdowska Elżbieta 3. Bonisławska Magdalena

4. Butajło Mirosław 4. Marek Haręzga 4. Gniot Tomasz 4. Buczkowska Sylwia

5. Cieplucha Agnieszka 5. Katarzyna Jadczak 5. Harasimiuk Przemysław 5. Cieślik Anna

6. Jabłoński Paweł 6. Dorota Jaśkowska 6. Kasprzyk Paweł 6. Dunat Iwona

7. Kiczka Lidia 7. Iwona Kwater 7. Kaźmierczak Sławomir 7. Mokos Marek

8. Konczak Bożena 8. Barbara Lewandowska 8. Kret Mirosław 8. Mróz Paulina

9. Kulgawczuk Olga 9. Maria Ola Malinowska 9. Machaj Paweł 9. Nogowska Lidia

10. Olszewska Renata 10. Jacek Malinowski 10. Michorzewski Paweł 10. Paniec Konrad

11. Piróg Monika 11. Tomasz Olczak 11. Milewicz Romuald 11. Pianko Marta

12. Roszkowska-Suszek

Zofia

12. Stanisław Otwinowski 12. Ostrowska - Henel

Justyna

12. Piotrowski Bartłomiej

13. Rychlik Renata 13. Janusz Owczarek 13. Rogala Krzysztof 13. Radzikowska Lidia

14. Sadoń Józefa 14. Anna Ulan 14. Siennicki Wiesław 14. Radzikowski Tomasz

15. Sasal Agnieszka 15. Barbara Walczuk 15. Święch Marek 15. Senator Marzena

16. Sławek Anna 16. Agnieszka Wiśniewska 16. Teper Elżbieta 16. Skwarło Kazimiera

17. Szymaniak Jan 17. Iwona Wójcik 17. Wachnienko Eugenia 17. Stankiewicz Andrzej

18. Ziębiński Mirosław 18. Jolanta Zebzda 18. Wszeborowska

Katarzyna

18. Sujecka Anna

19. Zimny Agnieszka 19. Monika Ziębińska 19. Zamkowska Emilia 19. Szymaniuk - Kruk

Małgorzata Dorota

6

7

Spis treści

Strona

I Wstęp 9

II Elektroniczne systemy rozpoznawania krów w oborze. Technologia

rozrodu bydła. 13

Załączniki 17

III Budowa anatomiczna racic. Zasady pielęgnacji racic. 56

Załączniki 58

IV Biogazownie jako przykład pozyskiwania energii odnawialnej 62

Załączniki 64

V Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie zbóż i

nasiennictwie. 68

Załączniki 71

VI Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie zbóż i

nasiennictwie.

Uprawa szparagów – porównanie metod i sposobów uprawy. 80

Załączniki 85

8

9

I. Wstęp

W okresie od 31.12. 2017 - 30.12.2019r. przez Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej

w Brwinowie był realizowany projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej 2017-1-

PL01-KA102-037206, którego tytuł to: „Wykorzystanie agrotroniki w produkcji rolnej

i przetwórstwie spożywczym warunkiem rozwoju obszarów wiejskich”. Partnerami

zagranicznymi były niemieckie ośrodki kształcenia i doskonalenia zawodowego. Szkolenia

zrealizowano zgodnie z założeniami projektu w następujących w terminach:

1 grupa - DEULA Hildesheim 02.07-13.07.2018 19 osób

2 grupa - DEULA Nienburg 20.08-31.08.2018 19 osób

3 grupa - DEULA Hildesheim 08.07-19.07.2019 19 osób

4 grupa - DEULA Nienburg 19.08-30.08.2019 19 osób

W projekcie finansowanym ze środków Wspólnot Europejskich w ramach Programu

POWER uczestniczyło 4 grupy po dziewiętnastu-dwudziestu nauczycieli przedmiotów

zawodowych (łącznie 76 uczestników). Projekt zakładał szkolenia dla 4 grup nauczycieli po 19

osób każda. Były to grupy osób o różnorodnych doświadczeniach zawodowych w różnych

branżach sektora rolniczego, co powodowało wysoki poziom zainteresowania zagadnieniami

z zakresu produkcji i przetwórstwa żywności, prezentowanymi przez specjalistów z branży.

Osoby będące po raz pierwszy w niemieckich zakładach pracy, świadczących różnorodne

usługi dla gospodarstw rolnych, interesowały się ich funkcjonowaniem, organizacją pracy.

Szczególne duże zainteresowanie uczestników dotyczyło gospodarstw rolnych, warunków ich

funkcjonowania, współpracy z instytucjami zewnętrznymi.

Nauczyciele uczestniczący w szkoleniach u partnerów zagranicznych – DEULA

Nienburg i DEULA Hildesheim, poznane zagadnienia będą wdrażać do własnej praktyki

edukacyjnej. Udział nauczycieli umożliwi już na etapie nauki zawodu eksponowanie istotnych

aspektów dotyczących możliwości wprowadzania innowacyjnych rozwiązań w procesach

technologicznych produkcji żywności na każdym jego etapie. Stanowić to będzie inspirację do

przekazywania nowych treści kształcenia podczas realizowanych szkoleń i zajęć

dydaktycznych. Jest to również impuls do podjęcia działań w gospodarstwach rolnych,

zakładach pracy (miejscach zatrudnienia uczniów) zmierzających do ograniczania zużycia

energii na każdym etapie produkcji żywności i minimalizacji kosztów produkcji.

Wysoki poziom bezrobocia w Polsce, a także zwiększający się na terenie Niemiec

i innych krajów europejskich, wymusza częstą zmianę miejsc pracy nie tylko w wymiarze

lokalnym, ale i europejskim. Obywatele Europy przemieszczają się w poszukiwaniu miejsc

10

zatrudnienia w różnych krajach. Wymaga to, aby również polscy uczniowie, przyszli

pracownicy europejskiego rynku pracy znali i przestrzegali przepisy dotyczące norm

w produkcji żywności obowiązujące w innych krajach, a zwłaszcza sąsiadów jakimi są

Niemcy. Problem ten ma charakter europejski. Wymiana poglądów, doświadczeń, dyskusje

dotyczące ujawnionych różnic i zbieżności potwierdziły obszary, które wymagają szczególnej

uwagi.

Założone cele projektu - w ocenie Partnerów i Beneficjenta - zostały osiągnięte.

Oznacza to, że uczestnicy poznali i opanowali informacje przekazywane podczas szkolenia.

Szkolenia obejmowały następujące zagadnienia merytoryczne:

Porównanie funkcjonowanie systemu kształcenia i doskonalenia zawodowego rolników

i pracowników sektora rolniczego i przetwórczego w Niemczech.

Możliwości odzyskiwania i pozyskiwania różnych rodzajów energii w procesach

przetwórczych i produkcyjnych (przetwórstwo odpadów, produkcja biomasy, energia

odnawialna).

Możliwości zastosowania rozwiązań z zakresu agrotroniki w produkcji rolniczej

i ogrodniczej

Określenie możliwości zastosowania innowacyjnych rozwiązań z zakresu agrotroniki

i modyfikowania procesów produkcji rolniczej

Określenie możliwości zastosowania agrotroniki w innowacyjnych rozwiązaniach na

każdym etapie produkcji żywności

Charakterystyka innowacyjnych technologie stosowane w przetwórstwie rolno –

spożywczym, z wykorzystaniem agrotroniki

Analiza nowych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych.

Ograniczanie nakładów energetycznych (i odzyskiwanie energii) w przetwórstwie

żywności.

Pracownicy niemieckich zakładów pracy, a także rolnicy - zweryfikowali swoje

dotychczasowe wyobrażenia o polskim pracowniku, jego umiejętnościach, rynku pracy,

edukacji. Nauczyciele podczas seminariów i szkoleń w niemieckich gospodarstwach rolnych,

zakładach pracy, poznali rzeczywiste warunki prowadzenia procesów pracy, wymagania

stanowisk pracy i występujące na nich zagrożenia, a także możliwości redukcji zużycia energii.

Ponadto poznali systemy prowadzenia szkoleń doskonalących dla rolników i pracowników

zatrudnionych w rolnictwie oraz uwarunkowania organizacyjne wynikające z rodzaju

prowadzonej działalności gospodarczej poszczególnych zakładów (gospodarstw rolnych)

o różnych kierunkach działalności. W trakcie seminariów z przedstawicielami różnych

11

instytucji funkcjonujących na niemieckim rynku pracy, a także rynku edukacyjnym, uczestnicy

szkoleń bezpośrednio wymieniali poglądy i wypracowywali wnioski z uwzględnieniem

własnych obserwacji i doświadczeń zawodowych dotyczących możliwości powstawania

nowych miejsc pracy, wykorzystania potencjału technicznego gospodarstw i ich wdrożenia

w warunkach polskich. Podczas realizacji programu szkolenia był on elastycznie

dostosowywany i uzupełniany o elementy merytoryczne wynikające z indywidualnych potrzeb

uczestników wymiany doświadczeń w poszczególnych grupach.

Partnerzy niemieccy chętnie współpracowali w realizacji takich przedsięwzięć,

ponieważ spełniały oczekiwania i życzenia uczestników wymiany doświadczeń. Oprócz

różnych gospodarstw rolnych, zakładów produkcyjnych i usługowych, uczestnicy poznali

również inne placówki kształcenia zawodowego i ustawicznego (szkołę rolniczą, centrum

kształcenia zawodowego), z którymi współpracują partnerzy niemieccy. Pozwoliło to

ukształtować obiektywny obraz stanowisk pracy, a także stanowisk dydaktycznych, na których

szkoleni są przyszli pracownicy oraz osoby odbywające dalsze kształcenie ustawiczne

z różnych branż.

Partnerzy niemieccy wykazali bardzo duże zaangażowanie w wypracowywany efekt

materialny, udostępniając uczestnikom wymiany wszystkie potrzebne materiały, a także

pozyskiwali je z innych instytucji, które odwiedzali uczestnicy szkolenia i od osób

prowadzących seminaria. Podczas seminariów omówiono różnice w wyposażeniu baz

dydaktycznych w Niemczech i Polsce, z uwzględnieniem pomocy dydaktycznych, jakimi

dysponują szkoły. Przedstawiono możliwości dalszej współpracy w zakresie doskonalenia

zawodowego nauczycieli oraz organizacji praktyk uczniowskich i staży, finansowanych ze

środków Unii Europejskiej. Partnerzy niemieccy umożliwili uczestnikom wymiany

doświadczeń zapoznanie się z kulturą oraz obiektami historycznymi w okolicach Hanoweru,

Nienburga, Hildesheim i innych okolic.

Wypracowany efekt materialny w postaci opracowania, z 4 grup nauczycieli,

uczestniczących w szkoleniach w 2018 i 2019 roku, stanowi dla uczestników istotną pomoc

dydaktyczną i egzemplifikującą nabyte doświadczenia podczas pobytu w niemieckich

ośrodkach kształcenia i doskonalenia zawodowego. Opracowanie to jest udostępniane również

wszystkim zainteresowanym uczestnikom podczas organizowanych i prowadzonych przez

uczestników projektu szkoleń i zajęć dydaktycznych. Elektroniczna forma opracowania efektu

materialnego umożliwia łatwą adaptację jego potrzebnych fragmentów do różnych form

prezentacji, w zależności od potrzeb prowadzącego zajęcia dydaktyczne lub szkolenie.

12

Opracowanie to jest ilustrowane dokumentacją fotograficzną obrazującą istotne

elementy opisywanych treści. Jest to istotnym walorem, szczególnie przydatnym podczas

prowadzonych zajęć dydaktycznych, umożliwiającym upoglądowienie prezentowanych treści.

Integralną częścią opracowania jest przygotowana prezentacja dotycząca projektu.

Podpisanie umowy z NA nastąpiło w sierpniu 2017r., co pozwoliło przygotować

realizację projektu na rok 2018 i 2019 u partnerów zagranicznych. Program szkolenia, jako

załącznik do umowy podpisano w dwóch językach: polskim i niemieckim, w trzech

egzemplarzach po jednym dla każdej ze stron umowy (beneficjent, instytucja przyjmująca

i uczestnik).

Uczestnicy po powrocie ze szkolenia potwierdzili całkowite wykorzystanie czasu

przeznaczonego na realizację programu. Każdy dzień pobytu był szczegółowo zaplanowany

i zgodnie z planem realizowany. Każdy uczestnik projektu otrzymał certyfikat od partnera

zagranicznego, potwierdzający udział w szkoleniu z zakresu tematu projektu w określonym

terminie w każdym z ośrodków, wystawiony w języku niemieckim. Uczestnicy spotkania

wysoko ocenili prezentowany program szkolenia oraz profesjonalizm pracowników

w omawianiu poszczególnych zagadnień.

Ponadto, Beneficjent projektu wystawił zaświadczenia uczestnikom projektu

potwierdzające udział w całym projekcie w terminie od 31.12. 2017 - 30.12.2019r.

Zaświadczenia te – oprócz wymaganych umową zapisów (w tym logo Programu PO WER) –

zawierają program merytoryczny szkolenia, nazwy instytucji współpracujących w realizacji

projektu w Polsce i w Niemczech.

Wszyscy uczestnicy otrzymali przygotowywany już dokument Europass Mobility,

potwierdzony przez Krajowe Centrum Europass.

13

II. Elektroniczne systemy rozpoznawania krów w oborze. Technologia rozrodu

bydła.

Program nauczania Przedmiotowy program nauczania dla zawodu technik rolnik

przeznaczony jest do kształcenia w pięcioletnim technikum

rolniczym oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych

w zakresie kwalifikacji ROL.04. i ROL.10.

Zawód Technik rolnik

Kwalifikacje wyodrębnione

w zawodzie

Prowadzenie produkcji rolniczej

ROL.10. Organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej

Nazwa przedmiotu Planowanie i nadzorowanie produkcji zwierzęcej

Efekty kształcenia z podstawy

programowej kształcenia

w zawodzie

ROL.04.5 12) wykonuje prace związane z żywieniem, rozrodem oraz

pielęgnacją zwierząt gospodarski

13) wykonuje prace związane z higieną zwierząt

gospodarskich i utrzymaniem pomieszczeń inwentarskich

14) prowadzi produkcję zwierzęcą zgodnie ze Zwykłą Dobrą

Praktyką Rolniczą i z zasadą wzajemnej zgodności

ROL.10.4.

1) określa funkcje oraz znaczenie narządów i układów

organizmu zwierząt gospodarskich

2) analizuje uwarunkowania produkcji zwierzęcej oraz

wymogi dobrostanu zwierząt gospodarskich

3) ustala rasy i typy użytkowe zwierząt gospodarskich do

określonych warunków gospodarstwa i technologii

produkcji

4) organizuje prace związane z rozrodem zwierząt

gospodarskich

6) określa dawki pokarmowe dla zwierząt gospodarskich

7) analizuje wpływ racjonalnego żywienia oraz warunków

zoohigienicznych na zdrowie zwierząt gospodarskich

8) projektuje prace związane z konserwowaniem

i przechowywaniem pasz

9) organizuje prace związane z przygotowaniem

i zadawaniem pasz

10) organizuje przechowywanie i sprzedaż produktów

zwierzęcych z zachowaniem norm jakości

i bezpieczeństwa żywności

11) prowadzi prace hodowlane w produkcji zwierzęcej

12) określa wpływ chowu i hodowli zwierząt na środowisko

13) organizuje produkcję zwierzęcą zgodnie ze Zwykłą

Dobrą Praktyką Rolniczą i z zasadą wzajemnej zgodności

14) planuje produkcję zwierzęcą w gospodarstwie rolnym

Zgodnie z zasadami rachunku ekonomicznego

15) nadzoruje realizację zadań wykonywanych w produkcji

zwierzęcej

16) korzysta z programów komputerowych wspomagających

organizację i nadzorowanie produkcji zwierzęcej

14

Efekty z Jednostek EFEKTÓW

KSZTAŁCENIA

BHP – ROL.10.1.

1).określa skutki oddziaływania czynników wpływających

negatywnie na organizm człowieka

2) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami

ergonomii oraz przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska

3).stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas

wykonywania zadań zawodowych

KPS – ROL.10.6

1).przestrzega zasad kultury i etyki podczas realizacji zadań

zawodowych

2).planuje wykonanie zadania

3).wykazuje się kreatywnością i otwartością na zmiany

4).stosuje techniki radzenia sobie ze stresem

5).aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe

6).stosuje zasady komunikacji interpersonalnej

7).stosuje metody i techniki rozwiązywania problemów

OMZ –ROL.10.7

1).organizuje pracę zespołu w celu wykonania

przydzielonych zadań

2).dobiera osoby do wykonania przydzielonych zadań

3).ocenia jakość wykonania przydzielonych zadań

4).wprowadza rozwiązania techniczne i organizacyjne

wpływające na poprawę warunków i jakość pracy

Miejsce zajęć Pracownia przedmiotowa z produkcji zwierzęcej lub zajęć

praktycznych.

Czas trwania 1 godzina - zainicjowanie projektu i uzgodnienie kontraktu

3 godziny - praca samodzielna grup projektowych

2 godziny - prezentacja i ocena zrealizowanych projektów

Klasa (klasy) III i IV technik rolnik

Formy organizacyjne zajęć Zajęcia prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych

form: zbiorowo podczas wprowadzenia do tematu zajęć,

indywidualnie oraz zespołowo podczas wykonywania

ćwiczeń i zadań oraz badania osiągnięć edukacyjnych

uczniów. Zajęcia zorganizowane w oddziałach klasowych

w systemie klasowo-lekcyjnym z możliwością wykonywania

pracy indywidualnej oraz w grupach kilkuosobowych

Typ lekcji ( zajęć praktycznych) Mieszana (w oparciu o poznane wcześniej technologie

rozrodu, opracowanie nowej technologii)

Temat Elektroniczne systemy rozpoznawania krów w oborze.

Technologia rozrodu bydła.

Liczba uczniów 20-24

Cel główny zajęć Zaplanować i zorganizować prace związane rozrodem bydła

z użyciem elektronicznych systemów rozpoznawania

zwierząt

15

Cele szczegółowe zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń (słuchacz) będzie umiał:

określić sposoby rozrodu bydła;

rozróżnić prace związane z rozrodem bydła;

planować prace związane z rozrodem bydła;

dobierać rasy i typy użytkowe bydła do technologii

produkcji;

planować proces rozrodu bydła;

stosować elektroniczne systemy rozpoznawania zwierząt

w oborze;

wyjaśnić pojęcia związane z rozrodem i inseminacją

bydła;

stosować elektroniczne sposoby rozpoznawania rui;

określić pożądane cechy użytkowe bydła;

prowadzić dokumentację dotyczącą rozrodu bydła;

rozpoznać objawy rui u krowy oraz opisać metody jej

wykrywania;

scharakteryzować przebieg ciąży u krowy;

rozpoznać objawy zbliżającego się porodu;

scharakteryzować przebieg porodu;

określić zasady postępowania z noworodkiem i krową po

porodzie;

określić rodzaje i sposób krycia u bydła;

określić optymalny moment unasienniania na podstawie

występujących objawów rui;

przygotować krowę do zabiegów inseminacyjnych

przestrzegać zasad inseminacji bydła;

wymienić i rozpoznać sprzęt do pobierania, badania;

konserwacji i przechowywania nasienia buhaja;

dobrać właściwe nasienie lub rozpłodnika;

korzystać z komputerowego systemu kojarzeń;

dobrać systemy zarządzania stadem bydła w Polsce

i Niemczech;

wykorzystywać programy komputerowe do wspomagania

procesów organizowania i nadzorowania prac w produkcji

zwierzęcej stosowane w Polsce i Niemczech;

porównać rozpłód bydła w Polsce i Niemczech.

Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów BHP,

współpraca w parach, poprawne wykonanie zadania z karty

pracy, aktywność, poprawne rozwiązanie testu.

Środki dydaktyczne Gotowe załączniki w formie tabel dla każdej grupy.

Materiały dydaktyczne w formie elektronicznej. Katalogi

buhajów. Dostęp do komputerów, Internetu i podanej

literatury w formie załączników

Metody nauczania Metoda:

zespół metod nauczania (metoda projektów i ćwiczenia

w grupach).

Formy pracy Praca w czasie zajęć odbywa się w grupach (grupy 4-6

osobowe)

Przebieg zajęć

16

Czynności wstępne: Na część wstępną nauczyciel poświęca 1 godz. lekcyjną.

Czynności organizacyjne 5 min sprawdzenie obecności.

W tym czasie wprowadza uczniów w tematykę projektu,

szczególnie podkreślając celowość realizacji takiego

projektu i jego praktyczna przydatność w zawodzie. Ustala

z nimi zasady pracy w tym projekcie. Aranżuje zadanie,

w wyniku, którego uczniowie podzielą się na grupy

projektowe. Modyfikuje wspólnie ustalone propozycje.

Część główna (zasadnicza) Omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych

i podanie celów zajęć wynikających z podstawy

programowej

Omówienie planu i przebiegu zajęć.

Wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia zajęć

Na początku tej części uczniowie pracują w grupach

samodzielnie. Korzystają z materiałów im udostępnionych.

Nauczyciel na bieżąco orientuje się, na jakim etapie pracy są

uczniowie. Po opracowaniu projektów w grupach

organizowana jest prezentacja. Jeżeli jest to możliwe na czas

prezentacji celowe jest zaproszenie na lekcję rolnika

specjalizującego się w chowie bydła mlecznego lub lekarza

weterynarii zajmującego się bydłem. Celowe jest również

włączenie go w ocenę części merytorycznej projektu. Ocena

prezentacji odbywa się z wykorzystaniem arkusza oceny

i jest kolegialna. Ocena ostateczna jest generowana z ocen

zaproponowanych przez: grupę, wybranego w głosowaniu

tajnym reprezentanta klasy, nauczyciela i ewentualnie

rolnika.

Czynności kończące

Pierwszym etapem czynności kończących jest ustalenie

ostatecznej oceny za wykonanie projektu. Drugi etap to

sprawdzian wiedzy i umiejętności z zakresu objętego

rezultatami projektu.

Ewaluacja Ewaluacja projektu będzie się koncentrowała na obserwacji

pracy uczniów realizujących projekt oraz na

przeprowadzeniu ankiety, która powinna odpowiedzieć na

pytania, na które nie udało się nauczycielowi uzyskać

odpowiedzi podczas obserwacji procesu pracy nad

projektem. Po zakończonym projekcie zostanie, więc

uczniom przedstawiony arkusz ewaluacyjny z następującymi

pytaniami:

Jakie nowe dla Ciebie umiejętności opanowałeś podczas

realizacji tego projektu?

Jakie konflikty najczęściej pojawiały się podczas pracy

w grupie?

Co utrudniało, a co przyśpieszało pracę nad

przygotowaniem projektu?

Co jeszcze chciałbyś powiedzieć po zakończonym

projekcie?

Prezentacja wykonanej pracy

przez uczniów

Prezentacja multimedialna

Sprawdzenie przez nauczyciela

opanowanych umiejętności

Poprawność wykonania zadania w formie tabel z użyciem

edytora tekstu. Sprawdzian wiedzy i umiejętności

17

Podsumowanie zajęć i ocena

uczniów przez nauczyciela

Czas 15 min Wystawienie ocen i ich uzasadnienie

Praca domowa Obserwacja rozrodu w stadzie bydła we własnym

gospodarstwie lub miejscu praktyk

Zakończenie zajęć Ocena i podziękowanie za aktywne uczestnictwo w zajęciach

Załączniki:

I. Kryteria oceniania podczas zajęć:

Przedmiot i kryteria oceny Grupa

I

Grupa

II

Grupa

III

Grupa

IV

Poprawność wykonania zadania przez poszczególne

grypy- wypełnienie tabel Od I do IV z użyciem edytora

tekstu, po jednej dla każdej grupy – 40 pkt

Wykonanie prezentacji multimedialnej –40 pkt w tym:

poprawność merytoryczna; estetyka i kompozycja;

przygotowanie prezentera; czas trwania; powołanie się na

źródła informacji.

Zaangażowanie ucznia na zajęciach Przestrzeganie

przepisów BHP współpraca w grupach – 10 pkt

Sprawdzian wiedzy i umiejętności – 10 pkt

Suma punktów 100

Ocena

Ocenianie: 100-91 punktów – celujący, 90-81 punktów – bardzo dobry, 80-75 punktów –

dobry, 74-50 punktów – dostateczny, 49-40 – dopuszczający, poniżej 39 i poniżej

– niedostateczny

II. Zadania dla grup

Zadania dla poszczególnych członków grup i poszczególnych zespołów zadaniowych;

Grupy zadaniowe zgodnie z ustaleniami umieszczonymi w tabeli zobowiązują się do

wykonania zadania.

Grupa I II III IV

Temat

zadania

Użytkowanie

rozpłodowe krów

i buhajów, cykl

płciowy, wskaźniki

płodności.

Elektroniczne

systemy

rozpoznawania

zwierząt

w oborze.

Elektroniczne

wykrywacze rui.

Ruja jej przebieg

oraz

wykrywalność.

Krycie

i inseminacja

krów.

Ciąża jej przebieg,

kontrola cielności.

Wykorzystanie

aparatu USG do

badania cielności.

Postępowanie

z krową i

cielęciem po

porodzie.

Użytkowanie

rozpłodowe

buhaja.

Pobieranie

i ocena nasienia.

Odczytywanie

wartości buhaja

z katalogów

i ich wybór.

Cele

zadania

Obliczenie

wskaźników

Poznanie

elektronicznych

Kontrola

cielności.

Znalezienie

w katalogu

18

płodności.

Ustalenie pojęć

i wieku dojrzałości

płciowej

i rozpłodowej i fazy

cyklu płciowego,

owulacji.

Ustalenie długości

okresów

międzywycielenioweg

o i międzyciążowego.

Zapoznanie ze

wskaźnikami

dotyczącymi

inseminacji.

Ustalenie przyczyny

niskiej płodności

krów.

systemów

rozpoznawania

zwierząt oborze.

Rozpoznawanie

objawów rui

wczesnej,

właściwej

i fazy porujowej

przy użyciu

elektronicznych

wykrywaczy rui.

Długość rui u

krowy i czas

wystąpienia

owulacji.

Ustalenie terminu

inseminacji po

porodzie, w czasie

rui.

Dobór terminu

i metod krycia,

ustalenie

optymalnego

terminu

unasieniania

krowy.

Ustalenie

czynności

związanych

z oceną stanu

ogólnego krowy

i przygotowanie

krowy do

inseminacji.

Zapoznanie

z metodami

wykrywania rui.

Obserwacja

zewnętrznych

objawów ciąży

Kontrola

przebiegu ciąży i

postępowanie

z krową cielną.

Ustalenie terminu

zasuszenia krowy.

Przygotowanie

krowy

i porodówki do

porodu.

Przygotowanie

sprzętu i narzędzi

wykorzystywanyc

h podczas

udzielania

bezkrwawej

pomocy

porodowej.

Obserwacja

porodu i pomoc

przy porodzie.

Postępowanie

z krową

i cielęciem po

porodzie.

symbolu

oznaczającego

poprawę

wydajności

mleka, symbolu

i nazwy rasy

oraz numeru

identyfikacyjneg

o buhaja.

Odczytanie

z katalogu daty

urodzenia,

hodowcy lub

producenta

nasienia i kraju

pochodzenia

oraz

cech, które

poprawia

wybrany buhaj.

Ustalenie ceny

i wartości

nasienia.

Zapoznanie

z nowoczesnymi

biotechnikami

stosowanymi

w rozrodzie

bydła.

Systemy

zarządzania

stadem bydła.

Czas

i termin

wykonani

a zadania

Prace przygotowujące

do prezentacji należy

zakończyć do dn.

………………………

..

Prace

przygotowujące

do prezentacji

należy zakończyć

do dn.

…………………

…

Prace

przygotowujące

do prezentacji

należy zakończyć

do dn.

…………………

…

Prace

przygotowujące

do prezentacji

należy

zakończyć do

dn.

………………

…

Termin

i czas

prezentacj

i

Należy wpisać

konkretną datę i czas

trwania prezentacji – 8

minut

Należy wpisać

konkretną datę i

czas trwania

prezentacji – 8

minut

Należy wpisać

konkretną datę i

czas trwania

prezentacji – 8

minut

Należy wpisać

konkretną datę i

czas trwania

prezentacji – 8

minut

Skład Skład zespołu: Skład zespołu: Skład zespołu: Skład zespołu:

19

zespołu

podpisy

i data

………………………

...

………………………

...

………………………

...

……………………...

…

Podpisy

Dnia

…………………

…

…………………

…

…………………

…

…………………

…

Podpisy

Dnia

…………………

…

…………………

…

…………………

…

…………………

…

Podpisy

Dnia

………………

………………

………………

………………

Podpisy

Dnia

Nauczyciel zobowiązuje się do przeprowadzenia konsultacji przynajmniej trzy razy w trakcie

pracy nad opracowaniem zadania

Data i podpis nauczyciela:

Grupa I.

Tabela 1. Użytkowanie rozpłodowe krów i buhajów, cykl płciowy, wskaźniki płodności

Lp. Wyszczególnienie Odpowiedzi

1. Płodność- definicja

2. Wiek dojrzałości płciowej krów

i buhajów

3. Pojęcie dojrzałości rozpłodowej

(hodowlanej)

4. Wiek dojrzałości rozpłodowej

(hodowlanej)

5. Cykl płciowy i jego długość

6. Owulacja i jej termin

7. Okres międzywycieleniowy i jego

długość

8. Okres międzyciążowy i jego

długość

9. Okres usługi (okres unasieniania)

10. Wskaźnik zapładnialności

11. Wskaźnik niepowtarzalności

12. Wskaźnik inseminacji

13. Indeks unasienień

14. Przyczyny niskiej płodności krów

15. Wystąpienie pierwszej rui po

porodzie

20

Grupa II.

Tabela 2. Ruja jej przebieg oraz wykrywalność. Krycie i inseminacja krów.

Lp. Wyszczególnienie Odpowiedzi

1. Elektroniczne systemy

rozpoznawania zwierząt w oborze

2. Elektroniczne metody wykrywania

rui

3. Objawy rui wczesnej - okres

przedrujowy

4. Objawy rui właściwej

5. Objawy fazy porcjowej

6. Długość rui u krowy i czas

wystąpienia owulacji

7. Ustalenie terminu inseminacji po

porodzie, w czasie rui

8. Dobór terminu i metod krycia

9. Optymalny termin unasieniania

w czasie rui

10. Długość cyklu płciowego

(rujowego)

10. Inseminacja i reinseminacja krowy

po porodzie

11. Czynności związane z oceną stanu

ogólnego krowy

12. Czynności związane

z przygotowaniem krowy do

inseminacji

13. Metody krycia i inseminacji

Grupa III

Tabela 4.Ciąża jej przebieg, kontrola cielności, postępowanie z krową i cielęciem po porodzie

Lp. Wyszczególnienie Odpowiedzi

1. Kontrola cielności

2. Obserwacja zewnętrznych objawów

ciąży

3. Aparaty USG do badania cielności.

4. Kontrola przebiegu ciąży

5. Postępowanie z krową cielną

6. Ustalenie terminu zasuszenia krowy

21

7. Przygotowanie krowy do porodu

8. Przygotowanie porodówki do

porodu

9. Sprzęt i narzędzia wykorzystywane

podczas udzielania bezkrwawej

pomocy porodowej

10. Poród i pomoc przy porodzie

11. Postępowanie z krową po porodzie

12. Postępowanie z cielęciem po

porodzie

Grupa IV.

Tabela 4. Programy komputerowe stosowane w doborze bydła do kojarzeń i krzyżowań.

Dane buhaja odczytane z katalogu buhajów w języku polskim i niemieckim.

LP Wyszczególnienie Odpowiedzi

1. Nazwa katalogu

2. Symbol i nazwa rasy

3. Nazwa buhaja

4. Numer identyfikacyjny

(rejestracyjny) buhaja

5. Data urodzenia buhaja

6. Hodowca lub producent nasienia

7. Kraj pochodzenia

8. Cechy, które poprawia wybrany

buhaj odczytane z katalogu

9. Cena i wartość nasienia

10. Nowoczesne biotechniki stosowane

w rozrodzie bydła

11. Programy komputerowe

umożliwiające prawidłowy dobór

bydła do kojarzeń

12. Systemy zarządzania stadem bydła

22

III. Sprawdzian opanowanych umiejętności (Test na zaliczenie)

Przedmiot: Planowanie i nadzorowanie produkcji zwierzęcej

Test zawiera 10 pytań wielokrotnego wyboru, tylko jedna odpowiedź jest poprawna.

Do arkusza dołączona jest karta odpowiedzi.

Rozwiązania zaznaczaj na karcie odpowiedzi długopisem lub piórem.

Dla każdego zadania podane są cztery możliwe odpowiedzi: A, B, C, D.

Wybierz właściwa odpowiedź i zamaluj kratkę z odpowiadającą jej literą.

Za każde poprawnie rozwiązane zadanie uzyskasz 1 punkt.

Jeśli się pomylisz i błędnie zaznaczysz odpowiedz, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź

prawdziwą.

Sprawdź czy wybrałeś wszystkie odpowiedzi, podpisałeś kartę.

Czas 15 minut.

1. Numer buhaja i numer ejakulatu w czasie inseminacji zapisujemy w

A. notesie oborowym.

B. karcie jałówki, krowy.

C. książce wykrywania rui.

D. wykazie krów ocenianych.

2. Nasienie buhaja ze słomki należy deponować w

A. rogu macicy.

B. szyjce macicy.

C. trzonie macicy.

D. przedsionku pochwy.

3. Do inseminacji zgłasza się krowy w

A. w trzeciej rui po wycieleniu.

B. w drugiej rui po wycieleniu.

C. wykazujące słabe objawy rui.

D. w pierwszej rui po wycieleniu.

4. Owulacja jest to

A. powstanie komórek rozrodczych w jajnikach.

B. przenikanie plemników do komórki jajowej.

C. pęknięcie dojrzałego pęcherzyka jajowego.

D. połączenie się plemnika z komórką jajową.

23

5. Na ile tygodni przed spodziewanym ocieleniem należy zasuszyć krowę?

A. 10-12 tygodni.

B. 13-14 tygodni.

C. 3-4 tygodnie.

D. 6-8 tygodni.

6. Cykl płciowy u krów wynosi

A. 48 godzin.

B. 24 godziny.

C. 21 dni.

D. 3 dni.

7. Okres międzyciążowy u krowy trwa od

A. wycielenia do następnego wycielenia.

B. zacielenia do następnego zacielenia.

C. zasuszenia do wycielenia.

D. wycielenia do zacielenia.

8. Krowę po wycieleniu powtórnie kryje się lub inseminuje po

A. 40-50 dniach.

B. 7-10 dniach.

C. 20 dniach.

D. 80 dniach.

9. Rano w oborze zaobserwowano początek rui u krowy, w związku z tym unasiennia się ją

A. wieczorem następnego dnia.

B. w południe następnego dnia.

C. w południe tego samego dnia.

D. wieczorem w dniu zauważenia rui.

10. Pierwszym symptomem ciąży jest

A. brak objawów rui w ciągu 3-4 tygodni.

B. spokojne zachowanie.

C. zwiększenie apetytu.

D. spadek mleczności.

Odpowiedzi

C

D

B

C

D

C

D

A

D

A

24

IV. Materiały informacyjne dla ucznia/nauczyciela do wykorzystania przy opracowaniu

projektu i prezentacji na temat „Rozród bydła”

Podstawowe pojęcia z rozrodu zwierząt gospodarskich

Wiek dojrzałości płciowej – zdolność organizmu do wytwarzania gamet zdolnych do

zapłodnienia. W przypadku samic dochodzi do powstawania komórki jajowej, a u samców do

produkcji dojrzałych plemników.

Wiek dojrzałości rozpłodowej lub hodowlanej – dojrzałość fizjologiczna oraz psychiczna

do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa bez szkody dla organizmu.

Cykl płciowy – oznacza pojedynczy okres aktywności jajników przebiegający pod wpływem

działania odpowiednich hormonów. Długość procesu owulacyjnego jest różna u różnych

gatunków zwierząt. Czas pomiędzy kolejnymi owulacjami nazywa się cyklem płciowym.

Owulacja – proces uwalniania gamet z pęcherzyka jajnikowego.

Ruja – faza cyklu płciowego, kiedy samica wykazuje gotowość do krycia.

Optymalny czas krycia lub unasieniania – okres, kiedy krycie lub unasiennianie wykazuje

największą skuteczność zapłodnienia.

Ciąża – proces fizjologiczny u samic ssaków przebiegający od momentu zapłodnienia do

porodu.

Położenie płodu – stosunek osi długiej ciała płodu do długiej osi ciała matki. Jeśli obie osie

są zgodne, mówimy o położeniu podłużnym lub prostym. Odchyleniem jest położenie

poprzeczne lub pionowe.

Ułożenie płodu – stosunek głowy lub kończyn płodu do jego tułowia. Szczególną rolę

odgrywa w czasie porodu, kiedy zwierzę zmienia pozycję wskutek skurczów porodowych.

Postawa płodu – stosunek grzbietu płodu do grzbietu matki. Jeśli grzbiet płodu skierowany

jest do grzbietu matki, mówimy o postawie górnej. Jeśli płód grzbietem skierowany jest do

brzucha matki, jest to postawa dolna. Zwrócenie grzbietu płodu do boków matki – postawa

prawo- lub lewoboczna.

Błony płodowe – otoczki jajowe służące początkowo do pobierania substancji odżywczych

z wydzieliny macicy, a w późniejszych etapach do utrzymywania kontaktu prze naczynia

włosowate z łożyskiem matczynym i wymianą substancji między matką i rozwijającym się

płodem, gromadzą jego produkty przemiany materii. Wyróżniamy trzy podstawowe błony

płodowe: kosmówkę, owodnię i omocznię.

Poród – etap kończący ciążę, mający na celu wydalenie płodu i łożyska z macicy.

Siara – wydzielina gruczołu mlekowego matki produkowana w końcowym etapie ciąży,

pobierana przez młode przez pierwsze dni po porodzie. W porównaniu z właściwym składem

mleka zawiera dużo więcej białek, w tym gotowych przeciwciał zapewniających potomstwu

odporność na niektóre patogeny przez pierwsze tygodnie życia.

Rozród zwierząt gospodarskich jest podstawowym warunkiem zachowania gatunku, gdyż

w jego wyniku otrzymuje się potomstwo od sztuk dorosłych. Podstawowym czynnikiem

kształtującym prawidłowe odnawianie gatunku jest płodność, a więc zdolność do wydawania

potomstwa. Do czynników wpływających na płodność, oprócz cech dziedzicznych należą:

żywienie, warunki zoohigieny i sposób użytkowania.

Wskaźniki płodności

Płodność – jest to zdolność do wydawania na świat potomstwa. W hodowli do rozrodu

przeznacza się zwierzęta płodne, ale i te, które przekazują pozytywne cechy produkcyjne.

Odsetek samic rodzących (wskaźnik ocieleń) - stosunek krów rodzących wśród wszystkich

unasienianych w oborze. Należy dążyć do wskaźnika powyżej 90 procent.

25

Okres międzywycieleniowy (okres między porodami) - winien oscylować koło 365 dni

(jedno cielę w roku)

Okres międzyciążowy (odstęp czasu między ocieleniem i następującym po nim

zacieleniem) - powinien się mieścić między 60 a 90 dniami

Okres usługi (okres unasieniania) - czas od pierwszego unasieniania do momentu

zapłodnienia krowy. Jest to ważny wskaźnik do oceny skuteczności zabiegów inseminacji.

Idealnie, jeśli wynosi 21 dni, dobrze jeśli 42 dni (dwa cykle rujowe).

Wskaźnik zapładnialności - odsetek zapłodnień po pierwszym unasienianiu. Jest to

wskaźnik najbardziej miarodajny dla oceny skuteczności zabiegów unasieniania.

Wskaźnik niepowtarzalności - procentowy udział krów, które w przeciągu 60 dni po

pierwszym unasienianiu nie powtórzyły rui i nie zostały zgłoszone do ponownego

unasieniania. Jest to wskaźnik najbardziej rozpowszechniony do oceny skuteczności sztucznej

inseminacji w stacjach unasieniania. Jest jednak obarczony błędem sięgającym 20 procent.

Wskaźnik inseminacji – jest to stosunek liczby wszystkich zabiegów do liczby

unasiennionych krów. Przy unasienianiu krów za dobry uważa się wskaźnik poniżej 1,6.

Indeks unasienień – jest to liczba unasienień przypadających na jedno zapłodnienie.

W stadzie z dobrą płodnością indeks wynosi 1-1,6.

Dojrzałość płciowa i rozpłodowa

U zwierząt rozróżnia się dojrzałość płciową (fizjologiczną), która wiąże się ze zdolnością

wytwarzania przez zwierzę komórek jajowych w pęcherzykach jajnikowych oraz tak zwaną

dojrzałość rozpłodową, która jest określana, jako zdolność do wydania potomstwa bez

wyrządzenia szkody dla własnego organizmu. Dojrzałość rozpłodowa jest określana dla

każdego gatunku i rasy na podstawie wieku i masy ciała.

Jałówki dojrzałość rozpłodową osiągają w wieku 15-16 miesięcy u ras szybko

dojrzewających, natomiast u ras wolno dojrzewających w wieku 18 miesięcy. Jałówki

26

kierowane do krycia powinny osiągnąć masę ok. 60-70% sztuki dorosłej, charakterystycznej

dla danej rasy. Należy pamiętać, aby jałowice zakończyły okres wzrostu szkieletu, ponieważ

zapłodnienie powoduje zahamowanie wzrostu. Dlatego w stadzie łatwo rozpoznać sztuki zbyt

wcześnie pokryte, bo są niższe od pozostałych. Przy zachowaniu optymalnych warunków

prawidłowej płodności krowy cielą się raz w roku, dając z reguły jedno cielę, ciąże bliźniacze

zdarzają się bardzo rzadko, statystycznie raz na 50 wycieleń. Od krowy w ciągu życia

uzyskuje się od 4 do 6 cieląt, chociaż czasami nawet 10 i więcej - uzależnione jest to od

stopnia brakowania.

Cykl płciowy, ruja, jej przebieg i wykrywalność

Cykl płciowy jest to okres między jedną a następną owulacją

Okres pomiędzy następującymi po sobie rujami nazywa się okresem międzyrujowym,

czyli cyklem płciowym i u bydła trwa przeciętnie 21 dni, (3 tygodnie) z niewielkimi

odchyleniami, od 18 do 25 dni i występuje okresowo przez cały rok.

Ruja (zewnętrzne objawy popędu płciowego) nazywamy taki stan organizmu samicy,

w którym jest ona zdolna do zapłodnienia.

Ruja, zwana u krów latowaniem się, trwa od 12 do 36 godz. (przeciętnie 18 godz.), lecz

obserwuje się pewne różnice związane z wiekiem- u krów starszych najczęściej jest nieco

dłuższa (trwa od 16 do 24 godz.) niż u jałówek (8-16 godz.). Najodpowiedniejszym

terminem krycia lub unasieniania jest druga połowa i koniec rui. Konieczna jest zatem

wnikliwa obserwacja krów żeby nie przeoczyć pierwszych objawów rui.

Okres rui właściwej poprzedzony jest przez trwający od kilku do kilkunastu godzin okres

przedrujowy.

Okres poprzedzający ruję właściwą- okres przedrujowy:

wzmożoną pobudliwość i niepokój,

próby wspinania się na inne krowy,

obskakiwanie innych zwierząt,

lizanie innych krów i porykiwanie,

zmniejszenie apetytu,

spadek produkcji mleka,

zewnętrzne narządy rodne – srom jest nabrzmiały, zaczerwieniony, gorący i wilgotny,

częstsze ryczenie

śluz wypływający z dróg rodnych jest skąpy przeźroczysty, przypominający białko jaja

kurzego.

Okres rui właściwej:

odruch tolerancji – krowa w rui pozwala się obskakiwać,

niepokój, wzmożona ruchliwość, częste wstawanie,

śluz obfity i przeźroczysty

wyginanie grzbietu.

lizanie innych krów

obskakiwaniem innych krów,

wyciekiem ze sromu obfitego, ciągliwego i przejrzystego śluzu rujowego na ogonie

i zadzie,

silnym zaczerwienieniem i obrzękiem warg sromowych,

wzmożoną pobudliwością, szukaniem kontaktu z innymi krowami,

27

zmniejszeniem apetytu i produkcji mleka,

podwyższeniem o ok. 0,5°C temperatury ciała.

Objawy fazy porujowej

zwierzę nie poddaje się obskakiwaniu,

zanikają wszystkie objawy pobudzenia,

śluz skąpy, lepki, gumowaty, mętny śluzu z domieszką krwi

mocno zmierzwione włosy u nasady ogona

28

29

Metody wykrywania rui

Obserwacja krów:

najlepiej na okólniku albo podczas przepędów, rano i wieczorem przed i po doju,

2-3 razy dziennie, co najmniej przez 20 minut, bowiem tylko wtedy jest szansa

zauważenia 60-90 % krów będących w rui.

u krów najczęściej ruja zaczyna się w nocy, w związku z tym zaleca się obserwować

zwierzęta po godzinie 21 i wczesnym rankiem.

Znakowanie krów. Zastosowanie buhaja próbnika:

„z ręki” (doprowadzanie),

buhaj ze znacznikiem.

Inne metody:

wymaz pochwowy,

podometr,

oporność śluzu pochwowego,

pomiar temperatury,

test progesteronowy.

Elektroniczne zintegrowane systemy wspomagania wykrywania rui (wykorzystujące):

elektroniczny kalendarz rujowy,

pomiar aktywności ruchowej,

temperatura mleka jego ilość i jakość,

pobranie paszy.

Najpowszechniejszym sposobem wykrywania rui jest stała obserwacja zwierząt w ciągu

dnia.

Krycie i inseminacja krów

Najskuteczniejszym terminem krycia lub unasienniania jest druga połowa rui, czyli

okres między 10 a 18 godziną po zaobserwowaniu pierwszych objawów rui.

Po upływie 12-18 godz. od ich zauważenia trzeba unasienić krowy, a po 10-12 godz. –

jałówki. Optymalny moment unasieniania młodszych jałówek przypada około 2 godz.

wcześniej niż starszych.

Zdecydowana większość krów (70-80%) zaczyna latowanie się w nocy, należy więc je

unasienić do godz. 18.00, krowy latujące się od rana – unasienić późnym wieczorem, a

latujące się od popołudnia -następnego dnia rano. W tym czasie komórka jajowa znajduje się już w jajowodzie, gdzie może nastąpić jej

zapłodnienie przez plemnik. Następnie po około 12 godzinach, gdy objawy rui po pierwszym

kryciu nie ustępują, należy powtórzyć krycie.

Zbyt wczesne lub zbyt późne pokrycie krowy może być powodem jej niezapłodnienia

Po inseminacji lub kryciu należy nadal uważnie obserwować krowy, co umożliwi szybkie

wykrycie krów niezacielonych lub krów, u których doszło do zamarcia zarodków przed

wykształceniem się łożyska lub płodu.

30

Tabela. Praktyczne wskazówki dotyczące unasieniania krów

Krowy dorosłe mogą być ponownie zacielone, gdy drogi rodne po przebytym porodzie

wrócą do normy, co zwykle następuje po 3 – 4 tygodniach od porodu.

Nie należy zgłaszać do inseminacji krów

w pierwszej rui po wycieleniu;

w słabej kondycji;

nie wykazujących objawów rui;

z chorymi narządami rozrodczymi;

nie leczonych po trzykrotnym unasienianiu;

jałówek, które nie osiągnęły 360-380 kg masy ciała (3/5 dorosłej krowy, lub 2/4 – 3/4

dorosłej krowy.

Rozród bydła można przeprowadzić dwoma metodami:

Krycie naturalne polega na łączeniu krowy i buhaja, który oddaje nasienie bezpośrednio do

pochwy samicy. Najczęściej jest stosowane przy rozpłodzie bydła mięsnego, utrzymywanego

w stadzie. Zależnie od sposobu zorganizowania krycia możemy wyróżnić:

krycie dozorowane (z ręki) polega na doprowadzaniu buhaja do krowy będącej

w okresie rui lub odwrotnie, kopulacja odbywa się pod nadzorem i kontrolą człowieka;

krycie haremowe (grupowe) buhaj przebywa stale lub okresowo w stadzie 25-30 krów,

przy tym sposobie buhaj jest bardziej eksploatowany, ponieważ może obskakiwać

kilkakrotnie jedną krowę; stosując tę metodę, znamy buhaja kryjącego samicę;

krycie wolne stosowane jest w dużych stadach stale przebywających na pastwiskach,

przeznacza się tu również jednego buhaja na ok. 30 krów, jednak wadą tej metody jest

nieznajomość ojcostwa rodzonych cieląt;

Krycie sztuczne (inseminacja) - jest zabiegiem polegającym na wprowadzeniu do dróg

rodnych samicy nasienia pobranego wcześniej od samca. Metody sztuczne można

przeprowadzić z użyciem nasienia mrożonego lub świeżego, oraz transfer zarodków

(najczęściej stosowany w przypadku bydła).

31

Rysunek. Metody krycia

Błędy w wyborze buhaja

używanie buhajów nieznanego pochodzenia tzw. „dzikich”,

kojarzenie w pokrewieństwie,

zła interpretacja wartości hodowlanej zamieszczonej w katalogu buhajów.

Jak skutecznie zacielić krowy i jałówki?

JAŁÓWKI

Przynajmniej na miesiąc przed zabiegiem należy zapewnić jałówkom jak najlepsze,

bezstresowe warunki. Jałówki powinny znajdować się w łatwych do zarządzania grupach.

Nadmierna ilość jałówek w grupie to stres dla poszczególnych zwierząt. Należy ułożyć

stabilną dietę, która doprowadzi do poprawy kondycji zwierząt. Nie należy zmieniać dawki

żywieniowej na miesiąc przed i po zabiegu. Istotne są częste obserwacje zwierząt, szczególnie

pomiędzy porami karmienia oraz wieczorami. Należy odnotowywać występowanie rui.

W okresie krycia należy wnikliwie obserwować zwierzęta i zapewnić im dobrą opiekę.

Preferowane są krycia z naturalnych rui, szczególnie przy użyciu nasienia seksowanego (to

nasienie z ponad 90 % pewnością uzyskania potomstwa żeńskiego). Przy tym nasieniu nie jest

wskazane synchronizowanie rui.

Wykrywanie rui ma decydujące znaczenie, dlatego też powinno się obserwować

zwierzęta tak często, jak to możliwe, szczególnie wieczorami.

KROWY

Krowy o wysokiej produkcji, a znajdujące się w ujemnym bilansie energetycznym oraz

tracące na wadze, mają małe szanse na zacielenie. Niski wskaźnik zacielenia wykazują krowy

z brudnymi drogami rodnymi, które cierpią lub cierpiały na zapalenie wymion w ostatnim

okresie oraz krowy z problemami racic. Takie zwierzęta należy wnikliwie ocenić przed

podjęciem decyzji o inseminacji. Należy obserwować je tak często jak to możliwe,

szczególnie poza porami udoju i karmienia. Należy odnotowywać zauważone ruje. Jeżeli nie

ma pewności czy krowa jest w rui, nie należy wykonywać zabiegu nasieniem seksowanym.

32

Inseminacja, czyli sztuczne unasienianie zwierząt

Postępowanie przed kryciem krowy:

Sprawdzenie tożsamości krowy;

Sprawdzenie w dokumentacji daty ostatniej rui i ocielenia;

Zebranie informacji o ewentualnych schorzeniach narządów rodnych krowy oraz

przebiegu ostatniego porodu. Ciężki poród, zatrzymanie łożyska, zapalenie dróg rodnych

obniżają szansę skutecznego zapłonienia;

Ocena stanu ogólnego i zachowania krowy;

Oględziny sromu i dróg rodnych samicy;

Ocena śluzu rujowego;

Oględziny błony śluzowej przedsionka pochwy;

Obmycie ciepłą wodą z mydłem i dokładne osuszenie okolic sromu, zadu oraz ogona.

Krowy i jałówki powinny być unieruchomione w trakcie zabiegu, by nie mogły poruszać się

do przodu, do tyłu i na boki.

Bardzo ważne jest właściwe miejsce, w którym wykonuje się zabieg.

Trzymanie zwierząt „w pułapce” za bramką lub wykonanie zabiegu w hali udojowej nie daje

satysfakcjonujących wyników.

Należy spokojnie przyprowadzić zwierzęta na miejsce zabiegu parami lub w małych

grupkach.

Zwierzęta odizolowane będą przestraszone.

Schemat sztucznego unasieniania krowy

Unieruchomienie zwierzęcia

Założyć plastikową rękawicę

Opróżnić odbytnicę

Oczyszczenie dróg sromowych

Rozchylenie warg sromowych

Wprowadzanie pistoletu inseminacyjnego

Uchwycenie szyjki macicy

Pokonanie pierścieni Burdiego

Deponowanie nasienia

Sprawdzić pistolet inseminacyjny

Inseminacja, czyli sztuczne unasienianie zwierząt, eliminuje bezpośredni kontakt samca

z samicą. Rolę pośrednika przejął tu człowiek, który pobiera nasienie od rozpłodników,

33

ocenia je, konserwuje, przewozi w miejsce pobytu samicy i we właściwym czasie wprowadza

je do jej narządu rodnego. Inseminacja u bydła polega na wprowadzaniu porcji nasienia za

pomocą pistoletu inseminacyjnego. Pistolet wsuwa się przez pochwę do szyjki macicy, którą

ustala się ręką wprowadzoną do prostnicy, a więc przez jej ścianę. Ta metoda umożliwia

jednocześnie przeprowadzenie badania ginekologicznego jeszcze przed wprowadzeniem

pipety

inseminacyjnej do przewodu szyjki macicy.

Usługi inseminacyjne świadczone są rolnikom przez punkty unasieniania zwierząt,

podlegające bezpośrednio stacji hodowli i unasieniania zwierząt, która zaopatruje je

w nasienie, sprzęt inseminacyjny, środki dezynfekcyjne i odzież ochronną oraz nadzoruje,

rozlicza z wykonanych zadań i udziela fachowych instrukcji.

Ważne jest, aby rolnik zgłaszający samice do zabiegu unasienienia podał wyczerpujące

informacje, które pozwolą inseminatorowi ustalić dokładny plan pracy na najbliższe godziny

i ułożyć trasę w sposób zapewniający wykonanie zabiegów w najkorzystniejszym okresie rui

u każdej samicy. Należy informować, czy latuje się krowa, czy jałówka, podać czas

zauważenia pierwszych objawów rui, powiedzieć, który raz będzie unasieniana, oraz określić,

jakiej rasy buhajem ma być unasieniona. Inseminator dysponuje zawsze nasieniem kilku

buhajów przynajmniej dwóch ras, odpowiednich dla danego rejonu kraju.

Po każdym zabiegu wykonanym po raz pierwszy inseminator wystawia zaświadczenie

o unasienianiu, które jest jednocześnie dokumentem hodowlanym i finansowym,

potwierdzającym pobranie opłaty. Przy powtórnym zabiegu, (jeśli jest przed upływem 60 dni)

inseminator dokonuje wpisu w kolejnej rubryce zaświadczenia oraz wypisuje na swoje

potrzeby zaświadczenie o powtórnym unasienianiu, lecz nie pobiera opłaty. W razie trzeciego

nieskutecznego zabiegu inseminator ma obowiązek zgłosić tę samicę (na specjalnym druku)

do najbliższej lecznicy dla zwierząt (leczenie jest bezpłatne). Następne zabiegi unasieniania

można wykonywać dopiero po wydaniu przez lekarza weterynarii orzeczenia, że leczona

samica kwalifikuje się do rozrodu.

Zalety sztucznego unasieniania

1. Zwiększenie postępu hodowlanego

Uzyskanie dużej liczb potomstwa po najwartościowszych buhajach

Ułatwienie doboru par do kojarzeń

Konserwowane nasienia zachowuje zdolność zapłodnienia nawet po latach

przechowywania

2. Zdrowotne

Możliwość kontroli jakości nasienia

Zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych droga płciową

Zapładnialność jest większa niż w kryciu naturalnym

możliwość wcześniejszego przebadania w laboratorium, co może zapobiegać

rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą płciową

3. Ekonomiczne

Większa efektywność dużo potomstwa po jednym buhaju

Możliwość transportu na dalekie odległości

Koszt zakupu nasienie niższy niż kupno reproduktora

Mniej reproduktorów – stanowiska te mogą zajmować krowy

34

Skuteczność unasieniania.

Zdrowia i kondycji krowy (jałówki)

Rozpoznania objawów i powiadomienia inseminatora

Terminowości wykonania zabiegu

Prawidłowego wykonania zabiegu

Jakości nasienia

Właściwej opieki – żywienia

Przyczyny niskiej płodności krów

Środowisko:

Żywienie

Organizacja

Pora roku

Choroby:

Zakaźne

Inne

Zaburzenia hormonalne

Wpływy genetyczne

Inne

Objawy i przebieg ciąży.

Czas trwania: przeciętnie 285 dni (około 9 miesięcy), od 277 do 290 dni,

Przy płodach męskich przeciętnie jeden dzień dłużej

U pierwiastek o jeden dzień krótsza

Ciąże bliźniacze są krótsze

W klimacie wysokogórskim ciąża trwa krócej

Objawy ciąży

Brak rui w ciągu 3-4 tygodni po pokryciu

Badanie USG (w 21 dniu ciąży)

Test progesteronowy (w 21 dniu ciąży)

Badanie rektalne (po 6 tygodniu ciąży)

Badanie przez „oszturchiwanie” (w 7 mies. ciąży)

Asymetryczne powiększenie brzucha (prawej strony) począwszy od 6 miesiąca cielności

Ruchy płodu wyczuwalne przy doju lub po napojeniu krowy zimną wodą

Stopniowy spadek mleczności poczynając od 5 miesiąca

Stosunkowo szybki wzrost masy ciała krowy w pierwszej połowie cielności

Wyraźne zmiany w zachowaniu się zwierzęcia (krowy i jałówki cielne są spokojniejsze).

Wzrost procentu tłuszczu w mleku.

80%

20%

35

Rozpoznawanie ciąży

U wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich pierwszym objawem wskazującym na ciążę

jest niewystępowanie kolejnej rui. Zdarza się jednak, że niektóre samice latują się mimo

ciąży. Z różnych przyczyn może też zdarzyć się brak rui u samic nie ciężarnych.

W praktyce znaczenie mają 2 metody rozpoznawania ciąży u bydła, a mianowicie badanie

rektalne i badanie ultrasonograficzne (USG), natomiast metody hormonalne (progesteron,

siarczan estronu, PAG) nie znalazły szerszego zastosowania.

Przyjmuje się, że przy badaniu rektalnym ciąża powinna być rozpoznana przez lekarza

weterynarii w 8-9 tygodniu po unasienianiu, a przez specjalistę z zakresu rozrodu – w 6

tygodniu. Wyróżnia się objawy dowodzące ciąży (pęcherz owodniowy i błony płodowe od 35

dnia po unasienianiu, części płodu od 65 dnia, łożyska od 70 dnia) i wskazujące na ciążę (nie

wystąpienie rui, obecność ciałka żółtego na jajniku, asymetria rogu, fluktuacja, ścienienie

ściany macicy). Pewne rozpoznanie ciąży jest możliwe tylko na podstawie objawów jej

dowodzących. W ostatnich latach coraz większe zastosowanie w rozpoznawaniu ciąży u

bydła znajduje badanie USG. Umożliwia ono pewne rozpoznanie ciąży od około 30 dnia po

unasienianiu. Duże znaczenie mają tu, jakość aparatury i doświadczenie badającego.

Badaniem USG można stwierdzić płyn w macicy od 20 dnia po unasienianiu, zarodek od ok.

28 dnia, uderzenia serca od ok. 30 dnia, łożyska od ok. 35 dnia i kostnienie szkieletu od ok.

45 dnia. Badaniem USG można określić płeć płodu (od 100 dnia po unasienianiu – moszna

lub zawiązek gruczołu mlekowego).

Wczesne rozpoznawanie ciąży związane jest z mniejszą dokładnością. Wykazano, że przy

rozpoznawaniu ciąży 29-30 dnia po unasienianiu nie rozpoznano ciąży u 10 % cielnych krów,

natomiast błędnie rozpoznano ciążę u nie cielnych krów w 4 % przypadków. Przy badaniu

wykonywanym 37/38 dnia po unasienianiu odsetki te wynosiły odpowiednio 0 i 1%.

Następstwem błędnego rozpoznania ciąży może być podanie prostaglandyny F2α lub

unasienianie, co prowadzi do ronienia. Przy sprzedaży nie cielnej krowy, jako cielnej

dochodzi z reguły do reklamacji ze strony kupującego, z kolei krowa cielna może zostać

wybrakowana. Przyczynami nie rozpoznania ciąży u cielnych krów mogą być błędy przy

badaniu: nie omacanie obu rogów na całej długości), błędne dane o terminie inseminacji,

stadium opuszczenia płodu do jamy brzusznej (5-6 miesiąc), ropny wypływ z pochwy

(powiększenie macicy brane jest za ropomacicze).

Przyczynami błędnego rozpoznania ciąży u zwierząt nie cielnych jest pomylenie macicy

z wypełnionym pęcherzem moczowym, uznanie patologicznej zawartości macicy

(ropomacicze, mukometra) za ciążę, uznanie grzbietowego worka ślepego żwacza za część

płodu. U części krów, pomimo prawidłowego rozpoznania ciąży, dochodzi do wystąpienia rui

lub braku porodu. Przyczynami mogą być przy badaniu USG obumarcie i resorpcja zarodków

miedzy 20 a 40 dniem po unasienianiu (12-16 %), a przy badaniu rektalnym resorpcja płodów

lub niezauważone ronienie (4-14 %).

Duże nadzieje, jeśli chodzi o rozpoznawanie ciąży, wiązano z oznaczaniem poziomu

progesteronu w krwi, a szczególnie w mleku (ze względu na łatwość pobierania prób).

Obszerne badania wykazały jednak, że metodą ta można stosunkowo pewnie wykluczyć ciążę

(niski poziom progesteronu 20-21 dnia po unasienianiu), ale potwierdzenie ciąży obarczone

jest dużym błędem (ok. 20%). Błąd ten może być spowodowany obumieraniem zarodków,

przedłużeniem fazy lutealnej cyklu lub błędami technicznymi przy pobieraniu, opisywaniu

i przesyłaniu próbek mleka. Rozpoznawanie ciąży u bydła możliwe jest również na podstawie

oznaczania siarczanu estronu w krwi lub mleku, począwszy od 120 dnia ciąży. Hormon ten

produkowany jest w łożysku. Dokładność tej metody wynosi ok. 90 %. Przyczyną błędów

mogą być torbiele jajnikowe lub ruja u nie cielnych krów (wysoki poziom estrogenów), małe

płody oraz stany zapalne gruczołu mlekowego (niski poziom estrogenów u krów cielnych).

Możliwe jest również rozpoznawanie ciąży oznaczaniem estrogenów (estradiolu 17-α lub

36

estrogenów

całkowitych w kale bydła). W ostatnich latach wprowadzono do rozpoznawania ciąży

oznaczanie glikoprotein związanych z ciążą (pregnancy associated glycoproteins = PAG). Są

one produkowane przez łożysko i można je wykryć w krwi obwodowej od 3 tygodnia ciąży.

Metoda ta pozwala na rozpoznanie ciąży z dokładnością ok. 95 %, ale obarczona jest dużym

odsetkiem błędu jeśli chodzi o krowy nie cielne (ok. 25 %).

Poród i jego przebieg.

Zbliżający się poród można rozpoznać, obserwując takie objawy jak:

nabrzmienie wymienia, nabranie przez nie objętości,

wyciek siary ze strzyków,

zapadnięcie okolicy krzyżowo-lędźwiowej z obu stron nasady ogona,

niepokój zwierzęcia (przydeptywanie, częste oddawanie moczu, porykiwanie),

częste kładzenie się i wstawanie,

srom staje się przekrwiony i nabrzmiały,

tuż przed porodem z otwartej szpary sromowej wycieka obficie śluz,

rozluźnienie wiązadeł miednicy mięśni brzucha i więzadła macicy.

Teoretycznie można wyróżnić trzy etapy porodu, jednak w praktyce często fazy te

przeplatają się ze sobą, a czas ich trwania nie jest jednoznaczny.

Etap 1:

rozluźnienie i rozwieranie szyjki macicy,

płód układa się w prezentacji do porodu,

zaczynają się skurcze macicy,

kosmówko-omocznia osiąga światło pochwy.

Etap 2:

wzrost intensywności częstotliwości skurczów macicy,

płód dociera do kanału rodnego,

37

rozpoczynają się skurcze tłoczni brzusznej,

owodnia osiąga światło pochwy,

zaczyna się wypieranie płodu.

Etap 3:

krążenie łożyskowe zostaje zahamowane,

dochodzi do odklejenia łożyska,

wciąż kurcząca się macica i tłocznia brzuszna wypiera łożyska.

Rozwierania się szyjki macicy i rozluźnienie więzadeł łonowych - faza ta trwa 6-12 godzin,

krowy są niespokojne, skurcze w miarę zbliżania się porodu są coraz częstsze.

Wypieranie płodu - rozpoczyna się z chwilą wydalenia pęcherza płodowego. Faza ta trwa od

0,5 godziny do nawet 3 godzin, w tym okresie silne skurcze macicy oraz mięśni brzucha

sprzyjają wyparciu pęcherza błon porodowych. Przy główkowym położeniu płodu z pochwy

wysuwają się najpierw przednie nogi, na których położona jest głowa, przy położeniu

pośladkowym najpierw wysuwają się tylne nogi. W tym etapie można na pojawiające się nogi

zakładać linki porodowe i pomóc krowie, pociągając cielę razem z skurczem krowy. Nie

można używać nadmiernej siły, aby nie uszkodzić dróg rodnych krowy.

Wypieranie łożyska oraz pozostałości błon płodowych - ostatni etap porodu. Łożysko

powinno odejść w ciągu 6 godzin, po tym czasie należy wezwać lekarza weterynarii, aby je

usunął, ponieważ zalegające łożysko może wywołać ostrą infekcję.

Po porodzie powinno się podać krowie pójło z ciepłej wody i zapewnić spokój.

38

Sprzęt i narzędzia wykorzystywane podczas udzielania bezkrwawej pomocy porodowej

Poród stanowi normalny proces fizjologiczny kończący ciążę. Personel udzielający pomocy

powinien być wyposażony w czystą odzież i odkazić ręce.

W przypadku porodów u zwierząt gospodarskich, przebiegających bez komplikacji,

podstawowy sprzęt ogranicza się do:

czystych rękawic gumowych,

wiadra lub miski z czystą wodą, mydła oraz czystej ściereczki do obmycia okolicy zadu,

by nie zanieczyścić zewnętrznych narządów i dróg rodnych samicy i rąk obsługującego,

linek lub łańcuszków porodowych, poddanych wcześniej odkażaniu,

kleszczy lub sterylnej nici do podwiązania pępowiny,

nożyczek do przecięcia pępowiny,

gruszki do udrożnienia dróg oddechowych noworodka,

czystego ręcznika do wytarcia noworodka.

Podczas porodu nie wolno przedwcześnie pociągać płodu ani otwierać pęcherzy płodowych.

Dopuszczalne jest jedynie pociąganie za symetrycznie wystające z dróg rodnych kończyny.

W przypadku nieprawidłowej prezentacji płodu należy skontaktować się z lekarzem

weterynarii, (jeśli nie został wcześniej powiadomiony), który przeprowadzi prawidłowo

repozycję lub podejmie decyzję o cesarskim cięciu. W przypadku wielu ras bydła mięsnego,

większość cieląt rodzi się poprzez zaplanowany zabieg chirurgiczny.

Niektóre problemy z rozwiązaniem ciąży mogą wynikać z niedoborów związków

mineralnych (np. wapnia, magnezu), zaburzeń hormonalnych (np. niedoboru oksytocyny),

nieprawidłowości fizjologicznych lub anatomicznych, dlatego zawsze wcześniej należy

uprzedzić lekarza weterynarii o spodziewanym porodzie. Będzie miał możliwość szybszego

zareagowania, podania potrzebnych leków lub przygotowania zabiegu.

39

W trakcie i po porodzie istotne jest zachowanie higieny także ze względu na stan zdrowia

matki. Infekcje mogące powodować późniejsze zaburzenia rozrodu (np. poporodowe

endometritis) dostają się drogą wstępującą przez otwarte drogi rodne. Ponieważ w okresie

poporodowym szyjka macicy ulega zamknięciu, tworzy się idealne środowisko do rozwoju

bakterii. W nieleczonych stanach może dochodzić do zahamowania laktacji, uogólnionej

toksemii, a nawet padnięć. Wszelkie zatrzymania łożyska, zaburzenia okresu poporodowego

należy zgłaszać lekarzowi weterynarii.

40

Pomoc przy wycieleniu krów

Poród jest normalną, fizjologiczną funkcją organizmu samicy i w zasadzie powinien

odbywać się bez pomocy człowieka. Gorliwość, a często nadgorliwość hodowcy w udzielaniu

pomocy, powinna się przejawić wcześniej – w przygotowywaniu samic do porodu. Na

przykład zapewnienie samicom ciężarnym dostatecznej ilości ruchu na świeżym powietrzu

wzmacnia mięśnie na tyle, że stają się one dość silne, aby wypchnąć płód z dróg rodnych.

Jeśli są przy tym prawidłowo żywione (nie zapasione), a w ostatniej fazie ciąży karmione

dietetycznie paszami lekko strawnymi podawanymi w postaci półpłynnej lub płynnej

wystarczy na czas porodu zapewnić im czyste, zaciszne miejsce i spokój.

Obserwacje wykazały, że u krów, które cieliły się bez ingerencji człowieka, chociaż trwało to

czasem nieco dłużej, na ogół nie występowały powikłania poporodowe, a błony płodowe były

wypierane samodzielnie po około 4 godzinach, co w dużej mierze wpływało pozytywnie na

wysokość laktacji. Jeśli badanie rektalne wykaże nieprawidłowe położenie płodu, należy

pośpieszyć rodzącej samicy z pomocą. Powinien to jednak zrobić lekarz weterynarii lub

w ostateczności osoba obeznana z fizjologią porodu. Zarówno przy badaniu, jak i przy

udzielaniu pomocy należy skrupulatnie przestrzegać zasad higieny, a więc krótko przyciąć

paznokcie, dokładnie umyć i odkazić ręce, powlec je środkiem osłaniającym oraz używać

wyłącznie sprzętu sterylnego, tj. odkażonego przez wygotowanie. Przy nieprawidłowym

przebiegu porodu może zajść konieczność przeprowadzenia badania wewnętrznego lub

przemieszczenia płodu czy jego części.

Obowiązuje wtedy bezwzględnie zasada: ingerować można nie wcześniej niż po

rozwarciu szyjki macicznej, na początku okresu wypierania płodu po pęknięciu pęcherza

płodowego.

Przy położeniu główkowym cielęcia należy spokojnie obserwować poród, a interweniować

dopiero w razie braku postępu w porodzie lub wystąpienia komplikacji. Szybciej musimy

przyjść na pomoc przy porodzie pośladkowym. Przy takim ułożeniu płodu cielę może swoim

ciężarem docisnąć sznur pępowiny do ściany macicy i odciąć sobie dopływ tlenu. Cielę

próbuje wtedy oddychać samo, zanim jego główka znajdzie się na zewnątrz, dochodzi

wówczas do uduszenia. Wtedy interwencja człowieka jest niezbędna,

a użytecznym narzędziem staje się wycielacz.

Należy postępować zgodnie z fizjologią porodu - ciągnąć za raciczki cielęcia tylko w czasie

skurczów. Najbardziej efektywne jest wyciąganie naprzemienne, raz za jedną, raz za drugą

nóżkę. Najpierw ciągniemy wzdłuż linii kręgosłupa, po pojawieniu się główki (lub zadu)

ciągniemy lekko w dół. Zawsze trzeba pamiętać o ochronie krocza krowy, gdy ukaże się

główka, należy równomiernie naciskać na krocze, spychając je na główkę cielęcia. Cielę

należy wyciągać z wyczuciem, ponieważ nadużywanie siły i ciągnięcie poza skurczami

porodowymi może doprowadzić do wypadnięcia macicy, pęknięcia krocza lub uszkodzenia

oseska.

Pierwsza pomoc dla cielęcia

uniesienie cielęcia za tylne kończyny do góry – powoduje samoistne wypływanie wód

płodowych oraz, na skutek przekrwienia mózgowia, pobudza ośrodek oddechowy

gdy występują słabe oznaki oddychania, należy energicznie, ale z wyczuciem, uderzyć

cielę dłonią po pysku, by pobudzić system nerwowy

pobudzenie ośrodka oddychania, np. przez chluśnięcie zimną wodą na głowę i klatkę

piersiową, a następnie szybkie osuszenie cielęcia słomą

kilkukrotne uderzenia płaską dłonią po bokach klatki piersiowej

stosowanie sztucznego oddychania: kładziemy cielę na grzbiecie, chwytamy za kończyny

przednie powyżej pęciny i ruchem półkolistym podciągamy je aż do szyi, następnie

41

podobnym ruchem cofamy je aż do klatki piersiowej, zginając je w ostatniej fazie

w stawie nadgarstkowym i przyciskamy do klatki piersiowej; należy powtarzać to przez

kilka minut w tempie ok. 25 ruchów na minutę

zastosowanie środków farmakologicznych, które mają na celu pobudzenie ośrodka

oddychania

Pierwsza pomoc dla krowy

Krowa po ocieleniu powinna zostać napojona czystą, letnią wodą i pójłem

obserwacja wydalanego łożyska: powinno zostać wydalone w całości w ciągu 12 godzin po

porodzie, jeśli to nie nastąpi, należy wezwać lekarza weterynarii

po porodzie występuje czasem sytuacja, gdy krowa nie jest w stanie wstać. Warto wtedy

dysponować urządzeniem, które pomaga krowie podnieść się na tylne kończyny.

Zabezpieczone gumą ramiona podnośnika pozwalają dopasować urządzenie do szerokości

zadu krowy. Urządzenie występuje w dwóch rozmiarach: dla krów mlecznych (01-1050) oraz

dla krów mięsnych (01-1051).

Użytkowanie rozpłodowe buhaja

Jądra zaczynają produkować plemniki w wielu ok. 6 miesięcy (dojrzałość płciowa),

natomiast użytkowanie rozpłodowe powinno się rozpocząć w wieku 13-19 miesięcy -

uzależnione jest to od rasy. W specjalnych wychowalniach dla buhajów nasienie zaczyna się

pobierać już w wieku ok. 10 miesięcy w celu określenia przydatności rozpłodowej i szybkiej

eliminacji z hodowli sztuk o wątpliwej przydatności. Buhaje muszą być utrzymywane w

bardzo dobrej kondycji, powinny mieć możliwość ruchu na świeżym powietrzu, co zapobiega

otłuszczeniu i pozwala utrzymać w dobrym stanie racice. Buhaje wykorzystuje się do krycia

naturalnego i w zależności od sposobu krycia przeznacza się jednego osobnika na 20-100

sztuk krów lub do eksploatacji w stacjach unasienniania, gdzie pobiera się od nich nasienie 2-

3 razy w tygodniu, ocenia, konserwuje i przechowuje. Dzięki tej eksploatacji w ciągu roku

nasieniem od jednego buhaja jest pokrywanych ok. 2000 sztuk krów.

42

Metody konfekcjonowania nasienia

ampułki

kulki

słomki

W Polsce główną metodą jest zamrażanie nasienia w słomkach (13,3 dł., 2 mm średnicy,

o pojemności 0,25ml). Zamrożone nasienie przechowuje się w ciekłym azocie w temperaturze

-196°C i razie potrzeby rozmrażać w temperaturze 35 °C.

Na słomce powinny znajdować się następujące informacje: nazwa buhaja, nr identyfikacyjny,

rasę, numer nasienia i symbol stacji unasienienia.

Nowoczesne biotechniki stosowane w rozrodzie bydła

1. Sztuczne unasiennianie

2. Superowulacja i przenoszenie zarodków

3. Synchronizacja rui i wycieleń

4. Zapłodnienie in vitro

5. Seksowanie nasienia

6. Klonowanie

7. Antykoncepcja

Sztuczne unasiennianie już omówione

Superowulacja i przenoszenie zarodków MOET (Multiple Ovulation and Embryo

Transfer)

Technika ta polega na wywołaniu metodami hormonalnymi superowulacji, czyli zwiększeniu

liczby owulujących komórek w jednym cyklu pęcherzyków jajnikowych. Krowa następnie

jest unasienniana i po kilku dniach z jej dróg rodnych wypłukiwane są komórki jajowe

Zarodki można zamrozić i przechowywać w ciekłym azocie. Często przenoszone są do

macicy innych mniej wartościowych krów, które są wykorzystywane jako matki zastępcze.

43

Główne etapy przenoszenia zarodków:

Synchronizacja cykli u dawczyni i biorczyni

Wywołanie superowulacji u dawczyń zarodków

Zapłodnienie dawczyń

Pozyskanie zarodków z dróg rodnych dawczyń

Ocena jakości, przemywanie zarodków

Przechowywanie (kriokonserwacja)

Transfer zarodków świeżych/ mrożonych do macicy biorczyni

Krowa może wyprodukować rocznie 20 nadających się do transferu zarodków 4

superowulacje (co 3 miesiące) x 5 zarodków Przy założeniu 8 letniego użytkowania krowy możemy uzyskać 100 cieląt. 20 zarodków

rocznie x 8 lat x 60% skuteczności. W naturalnych warunkach ta sama krowa mogłaby urodzić 8 cieląt.

Transfer zarodków, który w Polsce nie znalazł jeszcze szerszego zastosowania. Metoda ta

wymaga krowy dawczyni zarodków, którą poddaje się sztucznej inseminacji oraz krowy

surogatki, mającej donosić ciążę i urodzić cielę. Poprzez zastosowanie farmakologicznej

stymulacji hormonalnej w organizmie dawcy wywołuje się superowulację, czyli

wytworzenie większej liczby komórek jajowych. Następnie w rui przeprowadza się

unasiennianie według standardowych procedur. Po około tygodniu od zabiegu przy użyciu

specjalnego cewnika wypłukuje się zarodki, które nie miały jeszcze możliwości

zagnieżdżenia się w macicy. Po ich pozyskaniu (możliwe jest uzyskanie 10–20)

przeprowadza się selekcję, m.in. odrzucone zostają martwe sztuki. Jednocześnie

z zastosowaniem odpowiednich preparatów przygotowuje się organizm surogatki do

przyjęcia zarodka i dalszego przebiegu ciąży. Ważne, aby krowy biorczynie były również

w okresie 6–7 dnia po rui. Na jajniku istnieje wówczas ciałko żółte, które produkuje

progesteron odpowiedzialny za podtrzymanie ciąży. Jednorazwo transfer obejmuje 3–4

zarodki dla jednej surogatki. Stosowanie mniejszej liczby może być nieefektywne.

Przy braku matek zastępczych możliwe jest zamrażanie zarodków (wykorzystywane też do

tworzenia swoistej rezerwy lub banku dla wyjątkowo cennych zwierząt lub gatunków

zagrożonych). Transfer zarodków umożliwia uzyskanie w tym samym czasie licznego

potomstwa o pożądanych cechach występujących u krowy dawczyni i wybranego ojca.

zmniejszeniem pracochłonności,

ograniczeniem chorób,

ograniczeniem liczby czynnych buhajów,

ograniczeniem kosztów chowu bydła.

Synchronizacja rui u krów

Synchronizacja rui jest to sterowanie cyklem płciowym krowy przez wykorzystanie technik

hormonalnych w stadzie, umożliwia:

Metoda ta służy poprawie organizacji pracy w dużych stadach, gdzie przyczyną niepowodzeń

w rozrodzie jest słaba wykrywalność rui.

Krowy o synchronizowanych rujach inseminuje się w określonym momencie nie patrząc na

objawy rui

Metodę synchronizacji rui można być stosowana w połączeniu z superowulacją

i przenoszeniu zarodków

Synchronizację rui (wycieleń)

44

Wywołanie superowulacji

Antykoncepcja

Zapłodnienie in vitro

Metoda ta polega na dokonaniu zapłodnienia poza organizmem i przenoszeniu

zapłodnionego zarodka do dróg rodnych krowy

Metoda ta jest stosowana u wysokowydajnych krów, które mają problemy z rozrodem.

Pozwala ona zwiększyć ich możliwości rozrodcze

Seksowanie gamet i zarodków

Metoda ta polega na rozdzieleniu plemników posiadających chromosomy X (decydujących

o płci żeńskiej) od plemników z chromosomem Y

Nasienie seksowane daje około 90% pewności urodzenia cieląt o płci żeńskiej

Unasiennianie tym nasieniem daje niższy odsetek zacielonych krów po pierwszym zabiegu

niż unasiennianie nasieniem normalnym

Stosowane bywa w wysokoprodukcyjnych stadach

Segregacja plemników – różnice dotyczące chromosomu X i Y.

cięższe o 4% plemniki X (cytometr przepływowy)

różnice w ładunkach

w szybkości poruszania się (Y)

barwienie fluoroscencyjne

Segregacja zarodków:

różnica w poziomie metabolizmu (wyższy u X)

serologiczna

cytometryczna

PCR

Selekcja genomowa bydła

Film „Selekcja genomowa bydła” na stronie internetowej Mazowieckie Centrum

Hodowli i Rozrodu Zwierząt

45

Prawidłowy dobór buhajów do kojarzeń polega na:

Określeniu celu prac hodowlanych i nadaniu im właściwych priorytetów – mniej celów

gwarantuje łatwiejsze uzyskanie wyższego postępu hodowlanego.

Analizie rodowodu krów i interesujących nas buhajów w celu wykluczenia kojarzeń

krewniaczych.

Sposoby realizacji nakreślonych celów hodowlanych:

Stado krów traktujemy, jako wyrównaną grupę, u której chcemy poprawić wybrane cechy

np. wydajność białka i budowę wymion,

Stado krów dzielimy na kilka grup zbliżonych do siebie pod względem genetycznym

i produkcyjnym. W każdej grupie poprawiamy wybrane cechy.

Dobór indywidualnego kojarzenia do każdej krowy.

46

Klonowanie

Rozmnażanie bezpłciowe, które efektem jest uzyskanie identycznego genetycznie potomstwa

Metody:

bisekcja zarodków w fazie moruli lub blastocysty

dezagregacja blastomerów

transplantacja jąder komórkowych do enukleowanych oocytów.

Systemy zarzadzania stadem mlecznym SOL

Program do zarządzania stadem stworzony przez PFHBiPM dla hodowców bydła mlecznego

pełniący rolę elektronicznego notesu oborowego. Działa na każdym urządzeniu z dostępem

do Internetu. Ma budowę modułową – hodowca otrzymuje moduł bazowy, który może

rozszerzyć o moduły dodatkowe

Zynchronizowany Symlek

pomaga w łączeniu informacji z systemów działających w stadzie

SOL jest połączony z SYMLEKiem tj. dane z OWUB są na bieżąco przekazywane do

programu (wyniki próbnych dojów, pokrycia, wycielenia)

W SOL widoczne są również wartości hodowlane i rodowód

SOL pomaga hodowcy w automatycznym przesyłaniu zgłoszeń do ARiMR oraz pomaga

w zbieraniu informacji o mleku z systemów zainstalowanych w oborze (hala udojowa)

Model Bazowy

wyniki oceny wartości użytkowej bydła

zdarzenia związane z rozrodem (ruje, pokrycia, zasuszenia, wycielenia,)

ubycia, przybycia do stada

tworzenie własnych zestawień

analizy (mleko, rozród, brakowanie)

ocena kondycji bcs

prowadzenie dokumentacji (wz,)

znajdują się wszystkie informacje, które zawarte są w tradycyjnej karcie jałówki – krowy

kalendarz

automatyczne naliczanie terminów (np: zaznaczając cielność aplikacja zaczyna odliczać

termin zasuszenia, termin rozpoczynający wycielenie oraz termin wycielenia.)

przypominanie o pracach na dziś za pomocą sms

Dodatkowe moduły programu

Moduł ZDROWIE

Moduł INSEMINATOR

Moduł ZGŁOSZENIA DO ARiMR

Programy doboru par do kojarzeń bydła DoKo

Największa zaleta tego programu to możliwość wykorzystania wszystkich informacji,

które od lat są gromadzone w systemie informatycznym SYMLEK. Chodzi o cala bazę

rodowodu krów i jałówek objętych oceną użytkowości oraz o informacje o ich wartościach

hodowlanych dotyczących cech produkcyjnych, oceny typu, budowy, oraz innych cech

podlegających ocenie.

47

MATESEL II

Inne programy

48

Inne programy komputerowe służące do zarządzania stada

Działalność MASTERRIND w zakresie hodowli i rozrodu bydła

MASTERRIND regularnie organizuje konkursy młodych hodowców w celu zaoferowania

zainteresowanym i zainteresowanym młodym ludziom spotykania się i wymiany z tymi

samymi zainteresowaniami w dziedzinie hodowli bydła.

Prowadzi sklep rolniczy - Agrarshop MASTERRIND oferujący szeroką gamę produktów do

pielęgnacji, odzieży ochronnej i innych artykułów związanych z rolnictwem.

Na rynku bydła MASTERRIND GmbH jest liderem europejskim w branży hodowlanej,

dzięki zastosowaniu doskonałej genetyki i planowaniu hodowli strategicznej. Firma może

polegać na wysokiej, jakości bydła w stadach firm członkowskich. Handel żywymi

zwierzętami jest kwestią zaufania i opiera się na przejrzystości i uczciwości między

zaangażowanymi partnerami rynkowymi.

Wykonuje usługi doradcze i inseminacyjne, stada Pro-Fit stanowią jedynie część ich

różnorodnej oferty. MASTERRIND jest do Państwa dyspozycji, jako solidny partner we

wszystkich aspektach hodowli bydła.

Adres - MASTERRIND Osterkrug 20, 27283 Verden, Germany.

49

Wnętrze obory własność MASTERIND

50

51

Poidło dla bydła

Igloo dla cieląt

52

Urządzenie do czyszczenia skóry

Zgarniacz do obornika

53

Cielętnik

Czytniki dla bydła

54

Czytniki do identyfikacji elektronicznej zwierząt

55

(Bibliografia)

1) Praca zbiorowa: Prowadzenie produkcji zwierzęcej. Cz. 1 i 2 WSiP, 2017.

2) Nałęcz-Tarwacka T., Produkcja zwierzęca, Cz. 2, Bydło i trzoda chlewna, Wydawnictwo

Hortpress, Warszawa 2014.

3) Biesiada-Drzazga B., Jeleń B., Krzęcio E., Młynek K., Niedziółka R., Produkcja

zwierzęca, cz. 2, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2010.

4) Marciniak-Kulka E., Produkcja zwierzęca, cz. 1, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2007.

5) Przespolewska H, Barszcz K., Anatomia i fizjologia zwierząt Wydawnictwo: PWRiL

2015

6) Katalogi Buhajów Konrad i Masterrind.

Strony internetowe www:

1) masterrind.com

2) stadoonline.pl

3) mchirz.pl

4) phkonrad.pl/

56

III. Budowa anatomiczna racic. Zasady pielęgnacji racic.

Przedmiot Organizowanie produkcji w gospodarstwie rolnym

Miejsce Pracowania produkcji rolniczej

Czas trwania 135 min

Zawód Technik hodowca koni

Efekty kształcenia z podstawy

programowej kształcenia

w zawodzie (kwalifikacje, PKZ)

ROL.06.3.

9) charakteryzuje budowę organizmów zwierząt

gospodarskich

rozróżnia poszczególne części budowy anatomicznej

zwierząt gospodarskich (bydła, trzody chlewnej, owiec,

kóz)

opisuje budowę anatomiczną poszczególnych układów

w organizmach zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec,

kóz)

opisuje funkcje poszczególnych narządów i układów

zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz)

opisuje procesy zachodzące w poszczególnych układach

zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz)

wyjaśnia czynniki zakłócające prawidłowy przebieg

procesów życiowych w organizmach zwierząt (bydła,

trzody chlewnej, owiec, kóz)

Efekty kształcenia wspólne dla

wszystkich zawodów ROL.06.1 Bezpieczeństwo i higiena

5) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami

ergonomii oraz przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska

7) stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas

wykonywania zadań zawodowych

8) udziela pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia

zdrowotnego

ROL.06.9 Kompetencje personalne i społeczne

1) przestrzega zasad kultury i etyki

3) wykazuje się kreatywnością i otwartością

5) aktualizuje nową poznaną wiedzę

8) współpracuje w zespole

ROL.06.10 Organizacja pracy małych zespołów

1) planuje pracę zespołu w celu wykonania przydzielonych

zadań

2) dobiera osoby do wykonania przydzielonych zadań

3) dokonuje prostych modernizacji stanowiska pracy

Liczba uczniów 20

Temat Budowa anatomiczna racic. Zasady pielęgnacji.

Cel główny lekcji.

Nabycie umiejętności rozpoznawania wad budowy racicy

oraz zasad pielęgnacji.

Cele szczegółowe zajęć

Uszczegółowione efekty

Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:

57

kształcenia przygotować stanowisko pracy,

przeprowadzić ocenę budowy anatomicznej racicy

zastosować zasady korekty racic

dobrać odpowiednie narzędzia do korekcji racic

zastosować zasadę pielęgnacji racic

zastosować opatrunek na racicę

posprzątać stanowisko pracy

Wymagania i kryteria oceny Aktywność, poprawne wykonanie zadania, zaangażowanie

oraz przestrzeganie przepisów BHP.

Środki dydaktyczne Plansza budowy anatomicznej racicy, , schemat korekcji

racic, środki do pielęgnacji racic, narzędzia do korekcji racic,

racica.

Metody nauczania Instruktaż słowny, ćwiczenia praktyczne pod okiem kowala,

dyskusja

Forma pracy Praca indywidualna, grupowa

Przebieg zajęć

Czynności wstępne Czynności organizacyjne- 10 minut

- przywitanie uczniów

- sprawdzenie obecności

- przygotowanie uczniów do zajęć

Część główna: Instruktaż wstępny-5 minut

omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych i podanie

celów zajęć wynikających z podstawy programowej,

omówienie planu i przebiegu zajęć:

prezentacja budowy anatomicznej racicy (w trakcie

pokazu dyskusja na temat będący przedmiotem lekcji-

10 minut

omówienie zasad korekcji racic- 10 minut

wykonywanie przez uczniów notatek dotyczących

tematu- 15 minut

praktyczny pokaz korekcji racic na modelach- 20 minut

wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia

zajęć,- 5 minut

wyjaśnienie przepisów BHP i uświadomienie zagrożeń

w trakcie zajęć praktycznych.

Ćwiczenia

Uczniowie pracują według

schematu

Praca w czterech grupach po 5 osób.-40 minut

-zaplanować zabiegi korekcji racic

-określenie czynności jakie musi wykonać przy korekcji

racic

wykonać korekcję racic

założyć opatrunek na racice

określić objawy najgroźniejszych chorób

Prezentacja wykonanej pracy przez

uczniów

Czas dla każdego zespołu: 5 minut

uczniowie prezentują wykonaną korekcję racic

nauczyciel uzupełnia informacje podane przez uczniów

i ewentualnie koryguje błędy.

58

Sprawdzenie przez nauczyciela

opanowanych umiejętności Czas 5min Nauczyciel zadaje pytania sprawdzające.

Podsumowanie zajęć i ocena

uczniów przez nauczyciela samoocena uczniów według przyjętych kryteriów,

wspólne ustalenie ocen za wykonane ćwiczenia

(uzasadnienie oceny),

podanie tematu następnych zajęć i przydzielenie uczniom

ćwiczeń do wykonania.

Praca domowa Opracuj model budowy anatomicznej racicy.

Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywne

uczestnictwo w zajęciach

Załączniki:

I. Kryteria oceniania podczas zajęć:

Za każde kryterium można przydzielić 1 lub 2 punkty

Kryteria oceny grupa grupa I grupa II grupa III grupa IV

Poprawne wykonanie zadania wg karty pracy

BHP-przestrzeganie przepisów

Współpraca w parach

Zaangażowanie ucznia na zajęciach

Sformułowane wnioski

Suma punktów

Ocena

Ocenianie:10 punktów – celujący, 9 punktów - bardzo dobry, 8 punktów –dobry ,

7/6 punktów – dostateczny, 5/4 dopuszczający, poniżej 4 - niedostateczny

59

II. Materiały informacyjne dla ucznia/nauczyciela

Budowa anatomiczna racicy.

Racice u bydła stanowią twory pochodzenia skórnego tj. róg racicowy, tworzywo racicowe

i pochodne warstwy podskórnej. Racice są odpowiedzialne za ochronę obwodowych odcinków

palca: kość racicową, staw racicowy, ścięgna mięśni prostownika palców wspólnego i zginacza

palcowego głębokiego, trzeszczkę i kaletkę racicową.

W budowie racicy bydła można wyróżnić następujące okolice: obwódkę, koronę, ścianę,

podeszwę i opuszkę „piętkę”. Puszka racicowa stanowi zewnętrzną rogową warstwę racicy

i jest ona zbudowana z trzech warstw: zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej. Część

zewnętrzna puszki racicowej jest wytworem tworzywa obwódki, warstwa środkowa jest

wytworzona przez tworzywo korony, zaś warstwa wewnętrzna - tworzywo ściany.

Prawidłowo zbudowane i utrzymane racice charakteryzują się dobrze wykształconą opuszką,

silną i nieco wklęsłą podeszwą oraz gładkim rogiem. Racice kończyn tylnych są dłuższe

i węższe w porównaniu z racicami kończyn przednich.

W trakcie życia zwierzęcia róg racic systematycznie narasta i równocześnie jest on ścierany.

U bydła wolno żyjącego tempo narastania rogu racicowego zostało w procesie ewolucyjnym

dostosowane do szybkości jego ścierania. U bydła udomowionego zarówno tempo narastania,

jak i ścierania rogu racicowego jest modyfikowane przez czynniki środowiskowe.

Na szybkość narastania rogu racicowego mają wpływ następujące czynniki:

• obciążenie kończyn;

• przekrwienie tworzywa racicowego;

• pokrycie zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze i mineralne;

• wydajność mleczna;

• pielęgnacja i schorzenia racic.

Szybkość ścierania się rogu racicowego zależy od:

• twardości rogu;

• rodzaju podłoża;

• ilości ruchu wykonywanego przez zwierzę.

Korekcja racic.

Pielęgnacja racic decyduje o zdrowiu narządu ruchu i całego organizmu bydła, u którego 80%

kulawizn wywołują schorzenia w obrębie palców. Stąd ta okolica jest najczęstszy miejscem

interwencji lekarsko weterynaryjnej. Pod pojęciem pielęgnacji racic rozumieć należy dbałość

o właściwe warunki środowiskowe i higieniczne obór, a zwłaszcza stan i właściwości

materiałowe oraz strukturę powierzchni podłoży stanowisk dla bydła. Najważniejszym

elementem tych działań jest jednak korekcja racic, czyli przywrócenie palcom właściwych

warunków oparcia poprzez odpowiednie skrócenie nadmiernie wyrastającego rogu puszki

racicowej. Wyrośnięte racice doprowadzają do załamania osi palcowej. Naturalną

konsekwencją tego stanu rzeczy staje się przeciążenie miejsca do tego nieprzystosowanego,

a mianowicie opuszki („piętki”), która cechuje się miękkim rogiem. Wskutek złego ukrwienia

tworzywo dodatkowo zaczyna produkować róg złej jakości. Sprzyja to rozwojowi

aseptycznych (wysięk), infekcyjnych oraz nekrotycznych procesów w obrębie tworzywa.

Załamanie osi implikuje także wzrost napięcia ścięgien zginaczy palcy, torebki stawu

racicowego, co może skutkować zapaleniem kości oraz stawu racicznego. Trzecią

konsekwencją nadmiernie wyrośniętego rogu racicowego jest ból związany z wzrostem

60

naprężenia tkanek, uciskiem zbierającego się między kością a puszką wysięku zapalnego.

Zwierzęta tracą apetyt, nie rozwijają się należycie, obniża się produkcja mleka.

Celem korekcji racic jest przywrócenie im prawidłowego kształtu, a tym samym

właściwego rozłożenia sił w palcach (warunki stato-dynamiczne). Ta czynność musi być

poprzedzona analizą postawy i kształtu puszki racicowej. Przykładowo, nie można

naturalnie ostrokończystej racicy przekształcić w tępokończystą. Nie wolno też zdejmować

tej samej ilości rogu z całej podeszwy. Najszybciej bowiem róg wyrasta na ścianie

przedniej i tam jest go najwięcej, najwolniej za to rośnie na piętkach. Odpowiednią grubość

rogu zdejmuje się od strony podeszwowej ze ściany i podeszwy. Wyjątkowo przy bardzo

wyrośniętych racicach obcina się od strony zewnętrznej czubek racicy tak by cięcie było

przedłużeniem ściany w odcinku bliższym. Skracanie racic można podzielić na 3 etapy. 1.

zestruganie nożem kopytowym kruchego rogu podeszwowego, co pokaże na ile trzeba

skrócić ścianę; 2. obcięcie nożycami, obcęgami lub tasakiem ściany od strony

podeszwowej; 3 wyrównanie tarnikiem

Po właściwie wykonanej korekcji przywrócony zostaje przebieg prosty osi palca, a kąt

ścienno - podeszwowy zwiększa się. W ten sposób przenosimy na powrót nacisk na twardą

i grubą podeszwę, odciążając podatny i cienki róg opuszki. Obie racice po skróceniu winny

mieć jednakową długość i przypominać kopyto. Powierzchnia podeszwowa k. racicowej

zostaje ustawiona równolegle do podłoża.

61

(Bibliografia)

1) „Chów bydła mięsnego”, Praca zbiorowa pod redakcją H. Grodzkiego, Poznań 2009;

Fotografia: Top Agrar, „Profesjonalna pielęgnacja racic”.

2) K. Ratajczakna podstawie:

3) R. Badura, A. Buczek, St. Lachowicz, A. Modrakowski: Choroby narządu ruchu (rozdział

w „Choroby Bydła” – H. Janowski, K. Markiewicz, S. Tarczyński)

4) W. Empel: Higiena i choroby narządów ruchu bydła

5) Kamiński: Materiały do ćwiczeń z techniki operacyjnej bydła

6) K. Ratajczak: Badania nad możliwością wyłuszczenia trzeciego członu palca bydła

z zachowaniem rogowej puszki racicowej

7) K. Ratajczak, W. Szymonis-Szymanowski, J. Siembieda: Znieczulenie międzypalcowe

bydła w praktyce chirurgicznej

8) K. Ratajczak: Badania nad mechanizmem powstawania przerostu skóry szpary racicowej

9) W. Szymonis-Szymanowski, K. Ratajczak, J. Siembieda: Wpływ osteopatii przerostowej

kości racicowej na obraz choroby wrzodu podeszwy buhajów

62

IV. Biogazownie jako przykład pozyskiwania energii odnawialnej

Przedmiot Prowadzenie produkcji rolniczej

Miejsce Pracownia przedmiotowa rolnicza

Czas trwania 45 minut

Klasa (klasy) I, II i III

Zawód (zawody) technik mechanizacji rolnictwa, technik rolnik, technik

agrobiznesu

Efekty kształcenia z podstawy

programowej kształcenia

w zawodzie

ROL.04.6. Obsługa środków technicznych stosowanych

w rolnictwie

5) obsługuje urządzenia i systemy energetyki odnawialnej

w gospodarstwie

Liczba uczniów 24

Temat Biogazownie jako przykład pozyskiwania energii

odnawialnej

Cel główny zajęć Nabycie/opanowanie przez uczniów zagadnień z zakresu

biogazowni

Cele szczegółowe zajęć

Uszczegółowione efekty

kształcenia

Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:

wyjaśnić pojęcie biogaz,

wymienić rodzaje biogazu w zależności od miejsca

powstawania,

wyjaśnić pojęcie biogazowni,

wymienić, co wchodzi w skład biogazowni,

podać surowce wykorzystywane do produkcji biogazu,

wyjaśnić, jak powstaje energia elektryczna i ciepło

w biogazowniach,

wytłumaczyć pojęcie biogaz rolniczy,

omówić zasadę działania biogazowni rolniczej,

wymienić zalety stosowania biogazowni.

Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów

BHP, współpraca w parach, poprawne wykonanie zadania

z karty pracy, aktywność

Środki dydaktyczne podręcznik

prezentacja multimedialna

plansza dydaktyczna ze schematem działania biogazowni

karta pracy

zdjęcia biogazowni

Metody nauczania mapa mentalna

opis aktywny

praca w parach

dyskusja „burza mózgów”

Formy pracy praca w grupach

praca z całą klasą

Przebieg zajęć

Czynności wstępne: Czynności organizacyjne - 5min

sprawdzenie obecności

przygotowanie uczniów do zajęć

Część główna Instruktaż wstępny – 10 min

omówienie tematyki zajęć,

63

wprowadzenie pojęcia biogaz i podanie rodzaje biogazu

w zależności od miejsca jego powstawania,

na podstawie informacji znalezionych w podręczniku

oraz stronach internetowych uczniowie odpowiadają na

pytanie co to są biogazownie, jak są zbudowane oraz

jakie surowce wykorzystywane są do produkcji biogazu,

wyjaśnienie jak powstaje energia elektryczna i ciepło

w biogazowniach (rozmowa z uczniami),

na podstawie podręcznika i stron internetowych

uczniowie wyjaśniają pojęcie biogazu rolniczego,

biogazowni rolniczej oraz omawiają jej działanie,

przedstawienie zalet biogazowni rolniczej – metoda

„burza mózgów”,

przedstawienie i omówienie zdjęć biogazowni,

zapisanie wyników analizy na tablicy,

uzupełnienie kart pracy w parach przez uczniów.

Prezentacja wykonanej pracy

przez uczniów

Czas dla każdego zespołu: 10 minut

zaprezentowanie uzupełnionych kart pracy

uzupełnianie informacji przez nauczyciela

Sprawdzenie przez nauczyciela

opanowanych umiejętności obserwacja przebiegu zajęć

ocena efektu końcowego – wypełnienie karty pracy

Podsumowanie zajęć i ocena

uczniów przez nauczyciela

Czas - 15min

samoocena uczniów wg. zaprezentowanych kart pracy na

tle całej klasy

wystawienie ocen z pracy na lekcji przez nauczyciela

Praca domowa Opisz co dzieje się z odpadami powstającymi w biogazowni

Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywne

uczestnictwo w zajęciach

Załączniki:

III. Kryteria oceniania podczas zajęć:

Za każde kryterium można przydzielić 1 lub 2 punkty

Kryteria oceny grupa I grupa II grupa III

Poprawne wykonanie zadania

BHP - przestrzeganie przepisów dotyczących

ergonomii i higieny pracy

Współpraca w grupie

Zaangażowanie ucznia na zajęciach

Kultura słowa i poprawność wypowiedzi

Suma punktów

Ocena

Ocenianie: 10 punktów – celujący, 9 punktów - bardzo dobry, 8 punktów – dobry,

7/6 punktów – dostateczny, 5/4 dopuszczający, poniżej 4 - niedostateczny

64

IV. Materiały informacyjne dla ucznia/nauczyciela

KARTA PRACY

Imię i nazwisko ________________________________________________ Klasa ________

1. Podaj definicję biogazu.

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

2. Wymień rodzaje biogazu w zależności od miejsca powstawania.

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

3. Podaj możliwe zastosowania biogazu.

a. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

b. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

c. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

d. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

4. Przedstaw etapy pozyskiwania energii w biogazowni.

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

65

5. Wyjaśnij pojęcia:

a. biogaz rolniczy - ___________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

b. biogazownie rolnicze - ______________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

6. Jakie są zalety biogazowni rolniczych?

a. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

b. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

c. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

d. _________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

7. Jaka jest rola biogazowni, jakie części można wyróżnić w budowie biogazowni oraz jakie

surowce używa się do produkcji biogazu?

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

66

ZDJĘCIA BIOGAZOWNI

67

68

V. Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie zbóż

i nasiennictwie.

Przedmiot Organizacja produkcji roślinnej

Miejsce Pracownia techniki rolniczej. Zajęcia poprzedzone są

wycieczką do gospodarstwa rolnego ew. zakładu przerobu

nasion lub przedsiębiorstwa nasiennego.

Czas trwania 120 minut

Klasa (klasy) III

Zawód (zawody) Technik rolnik. ROL.04

Efekty kształcenia z podstawy

programowej kształcenia

w zawodzie

ROL.04.3.

4) przygotowuje materiał siewny do siewu

7) dobiera metody i środki stosowane w ochronie roślin

8) obsługuje maszyny i urządzenia stosowane w produkcji

roślinnej

9) prowadzi uprawę roślin zgodnie ze Zwykłą Dobrą

Praktyką Rolniczą, z zasadą wzajemnej zgodności oraz

rachunkiem ekonomicznym

Efekty z Jednostek EFEKTÓW

KSZTAŁCENIA

ROL.04.3.4

1) charakteryzuje czynniki określające jakość materiału

siewnego

2) określa zabiegi technologiczne czyszczenia i sortowania

nasion

3) ocenia jakość materiału siewnego

4) dobiera technologie do czyszczenia i sortowania materiału

siewnego;

ROL.04.3.8.

1) określa zakres obsługi na podstawie dokumentacji

technicznej

2) dobiera materiały eksploatacyjne do środków

technicznych

3) zestawia agregaty maszynowe z uwzględnieniem bilansu

mocy

4) dobiera parametry pracy maszyn i urządzeń

5) reguluje parametry pracy maszyn i urządzeń

ROL.04.1. BHP 5) organizuje stanowisko pracy zgodnie z obowiązującymi

wymaganiami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i

higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska

6) stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas

wykonywania zadań zawodowych

ROL.04.9. KPS 1) przestrzega zasad kultury i etyki podczas realizacji zadań

zawodowych

2) planuje wykonanie zadania

3) wykazuje się kreatywnością i otwartością na zmiany

4) stosuje techniki radzenia sobie ze stresem

5) aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe

6) stosuje zasady komunikacji interpersonalne

7) stosuje metody i techniki rozwiązywania problemów

69

8) współpracuje w zespole.

Liczba uczniów 10 do 15

Temat Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie

zbóż i nasiennictwie.

Cel główny zajęć Poznanie przez uczniów technologii przygotowania nasion

zbóż do siewu, przerobu i magazynowania.

Cele szczegółowe zajęć

Uszczegółowione efekty

kształcenia

Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:

scharakteryzować pracę maszyn używanych

w przechowalnictwie zbóż i w procesach przygotowania

nasion dla nasiennictwa i przetwórstwa oraz określić

efekty ich pracy

porównać różne metody przygotowania zbóż do

przechowywania tj. procesów: czyszczenia, dosuszania,

sortowania, transportu, standaryzacji, magazynowania

dobrać zestawy maszyn i urządzeń dla różnych wielkości

gospodarstw (parametry techniczne, technologiczna

i ekonomiczne)

przeanalizować efektywność maszyn stosowanych przy

obróbce magazynowej zbóż (parametry techniczne,

technologiczna i ekonomiczne)

uwzględnić analizę ekonomiczną w procesach

magazynowania zbóż oraz ich przygotowaniu dla celów

nasienniczo – przetwórczych.

Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów

BHP, współpraca w grupach, aktywność.

Środki dydaktyczne Próbki nasion zbóż, fotografie, opisy maszyn stosowanych

w magazynowaniu nasion zbóż , instrukcje i schematy

techniczne i technologiczne maszyn. Pokaz pracy, regulacji,

efektów działania czyszczalni do zbóż, suszarni,

sortowników, przenośników zbożowych (wycieczka do

gospodarstwa rolnego lub zakładu magazynującego zboże

(elewatorów zbożowych).

Metody nauczania Pokaz z omówieniem, ćwiczenia w grupach.

Formy pracy Wycieczka. Zajęcia w pracowni – praca w grupach.

Przebieg zajęć

Czynności wstępne: Czynności organizacyjne 5 min.

sprawdzenie obecności

przygotowanie uczniów do zajęć -

przygotowanie środków dydaktycznych: - tablic; -

schematów; -fotografii /-slajdów; instrukcji obsługi

i konserwacji maszyn; - próbek nasion.

Część główna Instruktaż wstępny 10 min.

omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych

i podanie celów zajęć wynikających z podstawy

programowej

omówienie planu i przebiegu zajęć

wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia

zajęć

wyjaśnienie przepisów BHP i uświadomienie zagrożeń

w trakcie zajęć praktycznych

70

Część główna 45 min:

omówienie konieczności stosowania zabiegów

przygotowania nasion zbóż do przechowywania

i przerobu

omówienie schematów technologicznych: - czyszczalni

zbożowej (wialni), różnych typów suszarni do zbóż,

gniotownika, stołu sortowniczego, maszyn workujących,

przenośników i transporterów zbożowych, silosów,

magazynów

uczniowie zapoznając się ze schematami maszyn.

Określają samodzielnie zamierzone efekty pracy maszyn,

możliwości regulacji – doboru parametrów roboczych,

przydatności w konkretnych warunkach gospodarstwa

rolnego (specjalizacja, wielkość, poziom ekonomiczny,

poziom technologiczny).

Ćwiczenia

Praca w grupach 5 osobowych – 20 min

uczniowie w zespołach ustalają:

wymagania stawiane ziarnu do przechowywania , siewu,

konieczność zastosowania konkretnych maszyn do

uzyskania poprawy parametrów zbóż

wymagane parametry/nastawy pracy maszyn,

kolejność maszyn możliwych do zastosowanych

w ciągach technologicznych

sporządzają schemat urządzeń w procesie przygotowania

nasion zbóż do siewu

Prezentacja wykonanej pracy

przez uczniów

Czas dla każdego zespołu: 5 minut

uczniowie mają zaprezentować sporządzone schematy

technologiczne i uzasadnić zastosowane kryteria doboru

maszyn

uzupełnianie informacji przez nauczyciela, korekta

Sprawdzenie przez nauczyciela

opanowanych umiejętności

Czas 15 minut

obserwacja przebiegu zajęć,

zaangażowanie poszczególnych uczniów,

ocena efektu końcowego, kart pracy,

sprawdzian wiedzy i umiejętności

Podsumowanie zajęć i ocena

uczniów przez nauczyciela

Czas 15min

samoocena uczniów według przyjętych kryteriów

wystawienie ocen i ich podsumowanie

Praca domowa brak

Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywność na

zajęciach, uporządkowanie fotografii, instrukcji, tablic

poglądowych.

71

Załączniki:

I. Karta pracy grupy

1) Wskaż prawidłowe parametry dla przechowywania zboża:

wilgotność, - temperaturę, - cechy organoleptyczne.

2) Czyszczalnia do zbóż. Podaj możliwości regulacji pracy.

3) Tryjer. Opisz zasadę działania.

4) Sposoby transportu zboża w magazynach. Typy przenośników.

5) Zalety stołu sortowniczego do zboża

6) Wymagania stawiane ziarnu siewnemu kierowanemu do zaprawiania.

7) Metody konserwacji zboża.

8) Czym spowodowane jest samonagrzewanie się zboża podczas magazynowania.

II. Kryteria oceniania podczas zajęć: Za każde kryterium można przydzielić 1 lub 2 punkty

Kryteria oceny grupa I grupa II grupa III grupa IV grupa V

Poprawne wykonanie zadania

Pomysłowość i innowacyjność

w wykonaniu zadania

Współpraca w grupach

Zaangażowanie ucznia na zajęciach

BHP - przestrzeganie przepisów

Suma punktów

Ocena

Ocenianie:10 punktów – celujący, 9 punktów - bardzo dobry, 8 punktów – dobry,

7/6 punktów – dostateczny, 5/4 dopuszczający, poniżej 4 - niedostateczny

III. Materiały informacyjne dla uczniów i nauczyciela

Zboże dobrze przechowane

Aby mieć możliwość sprzedaży zboża w najdogodniejszym terminie lub jeśli zebrane

ziarno ma stanowić zapas na paszę, nie można zapomnieć o jego odpowiednim

konserwowaniu i przechowywaniu.

Niezależnie od tego, czy zebrane ziarno ma być zużyte we własnym gospodarstwie, czy

sprzedane musi spełniać określone wymagania jakościowe. Powinno być zdrowe, dojrzałe,

dobrze wykształcone, o swoistym kolorze i zapachu, bez stęchlizny, fermentacji, pleśni i oznak

zjełczenia. Nie może być również porażone szkodnikami zbożowymi. Ziarno powinno mieć

72

wilgotność poniżej 14,5 proc., wskaźnik zanieczyszczeń do 6 proc. i temperaturę poniżej 18 st.

C. Aby sprostać wymaganiom jakościowym, muszą być przestrzegane rygory technologiczne

zarówno w procesie produkcji, jak i w przechowalnictwie.

Czyszczenie i konserwacja

Czyszczenie wstępne jest podstawowym zabiegiem po zbiorze kombajnowym,

ponieważ ziarno zawiera zazwyczaj wiele zanieczyszczeń. Cząstki słomy, plewy, zielone

części i nasiona chwastów są często wilgotniejsze niż ziarno, dlatego poprzez ich oddzielenie

możemy obniżyć wilgotność zboża nawet o 2–3 proc. Poza tym zanieczyszczenia mogą

powodować zapychanie urządzeń suszących i transportujących. Czyszczenie ziarna możemy

przeprowadzić w prostych czyszczalniach sitowo-pneumatycznych o niskim zużyciu energii.

Czyszczenie dokładne wykonywane jest po wysuszeniu ziarna za pomocą czyszczalni i wialni.

Ziarno o wyższej wilgotności musi być odpowiednio zabezpieczone – zakonserwowane.

Konserwacją ziarna nazywane są zabiegi i czynności, które przy wykorzystaniu procesów

fizycznych, biologicznych lub chemicznych nadają ziarnu tzw. trwałość magazynowania.

Umożliwia to przechowywanie ziarna bez strat dłużej niż miesiąc, bez dodatkowych zabiegów.

Najbardziej uniwersalnymi metodami do bezpiecznego przechowywania ziarna są: suszenie

i chłodzenie. Pozostałe jak: zakiszanie, samo konserwacja, zadawanie środków konserwujących

stosowane są wyłącznie w celu zabezpieczenia ziarna przeznaczonego na paszę.

Suszenie

Jest to proces energochłonny. W suszarkach starego typu wartość jednostkowego

zużycia ciepła waha się od 4 do 10 tys. kJ/kg odprowadzonej wody. W suszarkach z pełną

kontrolą i automatyką prowadzenia procesu suszenia, zużycie ciepła można zmniejszyć mniej

więcej do 3 tys. kJ/kg odprowadzonej wody. Ze względów ekonomicznych, zebrany z pola

materiał suszony bywa często w suszarniach, których piec grzewczy nie ma wymiennika ciepła.

Utrudniona lub niemożliwa jest wówczas kontrola i rejestracja czynnika suszącego. Brak

wymiennika ciepła powoduje skażenie suszonych nasion substancjami o działaniu mutagennym

i rakotwórczym. Dlatego do suszenia ziarna stosować należy jedynie suszarnie spełniające

zaostrzone rygory technologiczne tj. ustabilizowaną temperaturę, równomierność suszenia,

brak dostępu spalin. Ze względu na cechy budowy wyróżnia się suszarki komorowe, tunelowe,

kolumnowe, taśmowe i bębnowe, a w zależności od wewnętrznej zabudowy – daszkowe

i żaluzjowe. Ze względu na sposób przemieszczania suszonego materiału urządzenia te

dzielimy na: grawitacyjne, pneumatyczne, fluidyzacyjne i z przemieszczeniem mechanicznym.

Zwykle stosuje się suszarki z konwekcyjnym procesem suszenia, rzadziej z fluidyzacyjnym.

Najczęściej stosowane w Polsce to: suszarki komorowe o zabudowie daszkowej i metalowe

silosy cylindryczne.

W większych gospodarstwach zazwyczaj stosowane są suszarki o pracy ciągłej, kolumnowe

o zabudowie daszkowej. Urządzenia te mają prostą budowę i są łatwe w obsłudze. Minus –

wrażliwość na zanieczyszczenia ziarna przez pozostałości słomiaste. Suszenie termiczne jest

energochłonne, wymaga inwestycji finansowych i profesjonalnej obsługi. Proces suszenia

wiąże się z nagrzewaniem, które wymaga spalania paliw płynnych lub gazowych, które

ostatnio można zastąpić spalaniem biomasy (słoma, zrębki, itp.). Użycie pieca opalanego np.

słomą i wymiennika ciepła w procesie suszenia wymaga wcześniejszego przygotowania

instalacji suszarniczej i zmagazynowania odpowiedniej masy słomy dla zapewnienia ciągłej

pracy suszarni. Jak wynika z badań IBMER, stosowanie takiego pieca to oszczędność ok. 50

proc. kosztów suszenia w porównaniu do suszarni zasilanej ciepłem ze spalania oleju

opałowego. Główną przyczyną wprowadzania suszarni zasilanych biomasą są trudności

techniczne związane z konstrukcją nagrzewnicy – chodzi m.in. o zapewnienie wysokiej

odporności na korozję związaną ze szkodliwym działaniem związków chloru i siarki

uwalnianych w procesie spalania oraz z popiołem.

73

Za pomocą mechanicznej wentylacji (przetłaczanie powietrza przez nieruchomą warstwę

ziarna) można podsuszyć lub schłodzić ziarno o wilgotności do 22 proc. Ze względu na niskie

koszty inwestycji i mniejsze zużycie energii metoda ta jest najbardziej przydatna

w gospodarstwach rolnych, w których przerzuca się zboże ręcznie. Najprostsze są tutaj suszarki

podłogowo-kanałowe. Często wystarczy kupić wentylator, bo kanały rozprowadzające

powietrze można wykonać we własnym zakresie.

Przechowywanie

Jako magazyny ziarna stosowane są pojedyncze silosy, baterie silosów i zaadaptowane

powierzchnie płaskie. Magazyny składające się z 2–4 silosów może obsługiwać jeden zestaw

urządzeń, służących do załadunku i rozładunku ziarna oraz konserwacji, co powoduje lepsze

ich wykorzystanie.

Obecnie najczęściej instaluje się silosy z dnem płaskim, wyposażone w mechaniczne

urządzenia do rozładunku. Zazwyczaj mają podłogę szczelinową lub sitową. Silosy wyposaża

się w dodatkowe elementy konstrukcyjne, jak: dach z wywietrznikami, klapy rewizyjne,

wyładowcze, drabiny, pomosty, kominki przewietrzające. Załadunek odbywa się od góry,

wyładunek natomiast za pośrednictwem przenośników wybierakowych, obiegowych,

ślimakowych. O sposobie wyładunku decyduje konstrukcja dna silosu, tj. czy jest płaskie, czy

lejowe. W silosach o dnie lejowym wyładunek odbywa się grawitacyjnie, po otwarciu zasuwy.

W wypadku zawieszenia się ziarna stosowane są centralne wygarniacze ślimakowe.

Bezpieczne składowanie ziarna w silosie lub innym magazynie zależy m.in. od wilgotności

i temperatury powietrza i stopienia uszkodzenia ziarna. Po zainstalowaniu odpowiedniego

wentylatora, urządzenia rozprowadzające powietrze, umożliwiają mechaniczną wentylację

ziarna, stwarzając warunki do stosowania nowoczesnych metod konserwacji

i przechowywania. Bardzo ważne jest dostosowanie sprężu i wydatku wentylatora do gatunku

przechowywanego ziarna i rodzaju magazynu. Ilość powietrza niezbędnego do ochłodzenia np.

1 m3 ziarna o 5–7 st. C wynosi ok. 1000 m3 – w okresie pierwszych przymrozków jesiennych,

gdy różnica temperatury powietrza i ziarna składowanego przekracza 20 st. C. Dosuszenie

(poprzez wietrzenie przy wymuszonym przepływie powietrza) zależy nie tylko od wilgotności

względnej powietrza i jego temperatury, ale również od natężenia przepływu powietrza,

wysokości warstwy, wilgotności i temperatury ziarna. W czasie złych warunków

atmosferycznych, gdy wilgotność powietrza jest tak duża, że przewietrzane ziarno uległoby

zawilgoceniu, należy powietrze podgrzewać.

Popularne m.in. silosy zbożowe BIN (ładowność 10–500 ton) są przeznaczone do konserwacji

i przechowywania ziarna zbóż w gospodarstwach rodzinnych, farmerskich, młynach,

kaszarniach i itp. Umożliwiają konserwacje ziarna przez wietrzenie powietrzem

atmosferycznym (podsuszenie i ochłodzenie, a następnie stworzenia odpowiednich warunków

podczas przechowywania).Jak wynika z badań przeprowadzonych przez IBMER, ziarno

przechowywane w silosach BIN miało zdolność kiełkowania odpowiadającą normom dla

ziarna siewnego i spełniało wszystkie wymagania jakościowe określone dla ziarna

przeznaczonego na paszę.

Do przechowywania ziarna (suchego) po zbiorze kombajnowym można też wykorzystać jako

magazyn garaż, stodołę czy szopę (należy jednak stworzyć w nich odpowiednie warunki, które

pozwolą na przechowanie ziarna bez strat i utrzymanie odpowiedniej jakości). Wiele firm

oferuje gotowe rozwiązania techniczne ułatwiające zaadaptowanie powierzchni płaskich na

magazyny, jak np. szybko demontowane przegrody i system przenośników z koszami

zasypowymi. Można również samemu zbudować przegrody, ścianki czy kanały wentylacyjne.

Ważna jest izolacja podłóg, którą wykonamy też samodzielnie. Należy zamontować instalację

do aktywnej wentylacji ziarna. System ten można używać tylko do przewietrzania pryzmy.

Ziarno wilgotne wymaga dosuszenia w suszarni. Obniżenie temperatury ziarna po zbiorze

74

powoduje wielokrotne zmniejszenie wydzielania ciepła, które prowadzi do wyhamowania

zmian mikrobiologicznych.

Współczesne przechowalnictwo ziarna zbóż

We współczesnym magazynie rolniczym do przechowywania surowców zbieranych

kombajnem należy uwzględniać specyfikę biologicznie czynnych surowców. Musi być on

także przystosowany do prowadzenia w nim procesów technologicznych, np. dosuszania.

Wyniki prac związanych z monitorowaniem produkcji i handlu zbóż pod względem skażenia

mikrobiologicznego zwróciły uwagę na wymagania jakościowe. Rezultatem tych działań jest

opracowanie i uchwalenie norm prawnych UE, które określają dopuszczalne granice skażenia

produktów spożywczych. Z dniem l lipca 2006 r. weszły w życie przepisy nakładające

obowiązek badania skupowanego zboża na zawartość mikotoksyn. Dopuszczalna zawartość

mikotoksyn jest określona w rozporządzeniu Komisji (WE) 856/2005 z 6 czerwca 2005 r.

Zgodnie z tym rozporządzeniem, od roku gospodarczego 2006/2007 na zapasy interwencyjne

nie mogą być przeznaczone zboża, które nie spełniają norm dotyczących zawartości substancji

skażających określonych w prawodawstwie wspólnotowym. Jednocześnie w myśl

rozporządzenia Komisji nr 466/2005 państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane

do kontroli stosowanych środków zapobiegawczych w celu uniknięcia skażenia mikotoksynami

ziarna zbóż.

Wpływ zbioru zbóż na jakość ziarna Zbiór zboża kombajnem odbywa się, gdy jest ono w pełni dojrzałe, tzn. gdy ziarno jest

doschnięte. Jest to korzystne ze względów technologicznych, ale także ziarno jest podatne na

uszkodzenia w wyniku działania zespołu młócącego kombajnu. Na jakość zbioru może

niekorzystnie wpływać jego opóźnienie, gdyż może nastąpić łamanie kłosów, osypywanie się

ziarna oraz zmiana jego wilgotności. Z badań wynika, że żniwa należy prowadzić, gdy

wilgotność ziarna wynosi 14-18%.

Ziarno zbóż, niezależnie od pogody, dojrzewa w ciągu około trzech tygodni. W tym czasie

zachodzą w nim procesy biochemiczne, głównie przemiana cukrów w skrobię przy

jednoczesnym ubytku wody. Przy zbiorze kombajnem możliwe jest opóźnienie żniw i zbiór,

gdy jest ono w pełni dojrzałe (wilgotność ziarna 14-20%), dzięki czemu uzyskuje się ziarno

bardziej dojrzałe i suche, i nie ponosi się większych strat z powodu jego obsypywania się.

Obecnie uważa się, że najmniejsze straty z tego powodu ponosi się, gdy ziarno ma wilgotność

18%. Pod określeniem wilgotność ziarna rozumie się średnią wilgotność zebranej masy ziarna.

Wilgotność poszczególnych ziaren przy zbiorze kombajnem zbożowym różni się istotnie od

średniej wilgotności, co może mieć duży wpływ na trwałość i jakość ziarna podczas jego

przechowywania. Niejednokrotnie stwierdzano, że bezpośrednio po zbiorze średnia wilgotność

ziarna wynosi 15%, natomiast wilgotność poszczególnych ziaren wahała się od 10 do 50%.

Może to być przyczyną samo zagrzewania się ziarna nawet przy średniej jego wilgotności

uważanej za bezpieczną. Ziarno zebrane kombajnem ma także stosunkowo wysoką

temperaturę, wynoszącą często 25-30°C. Zebrane ziarno o wilgotności większej niż 18%

najczęściej nie jest w kombajnie dostatecznie oczyszczone i zawiera zielone części roślin,

słomę oraz nasiona chwastów. Zanieczyszczenia te charakteryzują się wyższą wilgotnością niż

ziarno, co zmniejsza jego sypkość i porowatość, a tym samym pogarsza jego zdolność do

przechowywania. Należy zaznaczyć, że każdy proces – od zbioru, przez transport do

czyszczenia – wpływa na zmianę wilgotności ziarna. Ważne jest więc kontrolowanie tych

zmian przy realizacji kolejnych etapów cyklu przechowalniczego.

75

Przygotowanie ziarna do przechowywania Zbiór kombajnem nie gwarantuje niskiego poziomu zanieczyszczenia ziarna, natomiast

wysoki poziom wpływa m.in. na nadmierne zanieczyszczenie urządzeń transportowych

(przenośników) czy komory suszarni. Obniża także efektywność procesu suszenia oraz

podwyższa jego koszt (suszenie niepotrzebnej masy). W procesach czyszczenia wykorzystuje

się wiele fizycznych cech ziarna, różniących je od zanieczyszczeń: różnice geometryczne,

aerodynamiczne, gęstość, właściwości powierzchni, właściwości elektrostatyczne czy barwa.

Do najczęściej spotykanych zespołów roboczych czyszczalni należą: sita, separatory

(rozdzielacze) pneumatyczne i tryjery. W separatorach pneumatycznych wykorzystano różnicę

między właściwościami aerodynamicznymi i gęstością ziarna a zanieczyszczeniami.

Urządzenia te mogą być stosowane do różnych gatunków ziarna i nasion po odpowiednim

wyregulowaniu parametrów strugi powietrza. Aby uzyskać wymaganą czystość ziarna, stosuje

się maszyny czyszczące wykorzystujące wiele cech fizycznych różniących ziarno od

zanieczyszczeń. Połączenie układu separatora pneumatycznego z zespołem sit i tryjerem

tworzy czyszczalnię złożoną, dzięki której uzyskuje się ziarno wysokiej czystości,

w dostateczny sposób przygotowane do przechowywania.

Jeśli zostanie przekroczona graniczna zawartość wody w ziarnie, należy ją obniżyć aż do

osiągnięcia bezpiecznej wilgotności (dla ziarna zbóż 13-14%). Powszechnie stosowanym

sposobem obniżenia wilgotności ziarna jest suszenie. Rozpowszechniły się dwa sposoby

suszenia nisko- i wysokotemperaturowe. Często stosowane przez rolników tzw. przesuszenie

ziarna wpływa na zwiększenie kosztów suszenia. Tak prowadzony proces nie zapewnia

utrzymania małej wilgotności z uwagi na tzw. wilgotność równowagową. W dużych

gospodarstwach farmerskich najczęściej stosowane są suszarki o pracy ciągłej.

Najpopularniejsze są suszarki kolumnowe o zabudowie daszkowej. Wyróżniają się prostą

konstrukcją i są łatwe w obsłudze. Urządzenia te są jednak wrażliwe na zanieczyszczenia

ziarna, zwłaszcza pozostałości słomiaste powodujące nierównomierny przepływ ziarna.

Suszenie termiczne jest metodą energochłonną, wymagającą kapitałochłonnych inwestycji oraz

odpowiednio wykwalifikowanej obsługi. Wiele krajowych firm proponuje suszarki termiczne

umożliwiające suszenie wieloma metodami, co umożliwia nabywcy wybór urządzenia

o najlepszych parametrach (rys. 1).

Proces suszenia jest bardzo energochłonny (dla ziarna kukurydzy to ok. 40% całkowitych

kosztów jej uprawy). Dlatego dokładne wyznaczenie wilgotności ziarna podczas suszenia jest

warunkiem prawidłowego przeprowadzenia tego procesu.

Prawidłowe wysuszenie i schłodzenie ziarna nie zapewnia jeszcze długiego okresu

przechowywania, bez zmian jakościowych ziarna. Ma na to wpływ zmienność warunków

atmosferycznych podczas składowania ziarna w silosie lub magazynie płaskim. W wyniku

zmian temperatury na zewnątrz magazynu może dochodzić do znacznego niekontrolowanego

wzrostu temperatury ziarna w części składowanego ziarna. Takie lokalne zmiany temperatury

wywołują powolny ruch powietrza w przestrzeniach między ziarnami – powietrze

z cieplejszych warstw ziarna przemieszcza się w kierunku warstw chłodniejszych. Powietrze to

niesie ze sobą wilgoć, którą oddaje chłodniejszemu ziarnu. W nawilżanych w ten sposób

warstwach ziarna uaktywnia się procesy życiowe, może także wystąpić rozwój pleśni.

Zjawisko to – niezauważone w porę – prowadzi do zepsucia ziarna lub obniżenia jego jakości.

Inną przyczyną zawilgocenia i doprowadzenia do spleśnienia ziarna może być zawilgocenie

przestrzeni pod perforowaną podłogą, na której leży ziarno. Zawilgocenie to może być

spowodowane zaciekaniem wody lub złą izolacją podłoża.

Ruch powietrza w ziarnie, wywołany dużymi różnicami temperatury w składowanym ziarnie,

może w znaczny sposób przyczynić się do lokalnego wzrostu wilgotności. Powstawanie

różnicy temperatury ogranicza aktywna wentylacja. Głównym parametrem procesu aktywnej

wentylacji jest wartość natężenia przepływu powietrza, która powinna być dobrana do

wilgotności ziarna i czasu wentylacji. Niejednokrotnie w praktyce zboże jest przewietrzane

76

powietrzem atmosferycznym przy użyciu zwykłych wentylatorów. W przypadku

nieumiejętnego prowadzenia tego procesu, jeśli chce się uzyskać wyższą wilgotność

równowagową, istnieje ryzyko nawilżenia ziarna. Najlepsze warunki do chłodzenia ziarna

(prowadzenia aktywnej wentylacji) powietrzem atmosferycznym są we wrześniu

i październiku. Latem chłodzenie jest możliwe tylko nocą. Silosy zbożowe należy

systematycznie kontrolować, zwłaszcza gdy na zewnątrz panuje wysoka temperatura.

Chłodzenie ściśle zależy od wilgotności względnej i temperatury powietrza otaczającego

ziarno. W określonych warunkach otoczenia wilgotność ziarna maleje do tzw. Wilgotności

równowagowej (tab.). Przytoczone w niej dane wskazują, że w sprzyjających warunkach

pogodowych można osiągnąć wilgotność ziarna 13-14% podczas przedmuchiwania go

powietrzem atmosferycznym, ale jednocześnie ziarno może zostać za bardzo nawilżone, gdy

wilgotność względna powietrza przekracza 65%.

Przechowywanie ziarna Na ogół jako magazyny ziarna wykorzystywane są pojedyncze silosy lub baterie

składające się z kilku, a nawet kilkunastu silosów. Odpowiednio wyposażone silosy

umożliwiają: pełną mechanizację prac załadowczo-rozładunkowych, konserwację

zgromadzonego w nich ziarna przez wymuszoną (mechaniczną) wentylację, co umożliwia

stosowanie nowoczesnych metod konserwacji i przechowywania. Silosy instalowane są w tzw.

baterie silosów w układzie rzędowym lub w gniazdowym i w zależności od rozwiązań

konstrukcyjnych oraz wyposażenia, można w nich:

magazynować suche ziarno i okresowo je przewietrzać,

schładzać ziarno suche lub prawie suche – do temp. 5-10°C,

suszyć ziarno wilgotne (podstawowe zboża o wilgotności 19-20%) w warstwie do ok. 3 m,

suszyć ziarno mokre (o wilgotności do 22%) w warstwie poniżej 1 m i przy odpowiedniej

wilgotności względnej powietrza.

Konsekwencją aktywności biologicznej i enzymatycznej gromadzonych surowców może być

ubytek masy ziarna, spadek zdolności kiełkowania, obniżenie jakości, przegrzanie, rozkład

glutenu, gnicie, pleśnienie, rozwój szkodników, powstawanie zapachu magazynowego oraz

aktywizacja procesów fermentacyjnych.

Główne czynniki warunkujące bezpieczne składowanie ziarna to jego wilgotność i temperatura,

sposób kontaktu z powietrzem oraz stopień uszkodzenia. Już w początkowym okresie

magazynowania obniżenie temperatury ziarna po zbiorze w silosie powoduje wielokrotne

zmniejszenie wydzielania ciepła. W konsekwencji obniżenie ilości uwalnianej energii z ziarna

powoduje wyhamowanie zmian mikrobiologicznych. Procesy zachodzące w składowanym

ziarnie pokazano na rys. 2.

Wzrost wilgotności i temperatury ziarna intensyfikuje proces oddychania i uwalniania energii,

która powoduje dodatkowy wzrost temperatury ziarna i stwarza tym samym dogodne warunki

do rozwoju mikroorganizmów i szkodników. Na przykład jeśli przyjąć za podstawę oddychanie

ziarna o wilgotności 15% i o temp. 20°C, to proces oddychania ziarna o wilgotności 16% jest

większy 10 razy, 18% – 60 razy, 20% – 120 razy, a 30% – 400 razy większy. Szczególnie

podatne na działanie mikroorganizmów są ziarna z naruszoną tkanką okrywającą, popękane

i połamane. Uszkodzenia takie mogą powstawać podczas grawitacyjnego rozładunku, gdy

wysokość spadania ziarna jest wyższa niż 6 m. Zarodniki grzybów znajdują dogodne warunki

rozwoju także w ziarnach zanieczyszczonych glebą, kurzem, kawałkami roślin, chwastami

i słomą. Ziarno może ulegać skażeniu głównie przez dwa zasadnicze typy grzybów: polowe

i magazynowe. Grzyby polowe rozwijają się na ziarnie podczas jego normalnej wegetacji.

Największe zagrożenie stanowią grzyby rodzaju Aspergillus i Penicillium, nazywane

magazynowymi, rozwijające się wskutek niewłaściwie przechowywanego ziarna. Wytwarzają

one niebezpieczne produkty przemiany materii – mikotoksyny, które mogą powodować

uszkodzenie wątroby, nerek i centralnego układu nerwowego zarówno u zwierząt, jak i u ludzi.

77

Ich działanie jest toksyczne, a najczęściej występującą postacią jest aflatoksyna tworzona przez

grzyb pleśniowy Aspergillus flavus. Na rys. 3 pokazano wykres stref rozwoju tych grzybów

pleśniowych w zależności od temperatury i wilgotności względnej powietrza w odniesieniu do

wilgotności ziarna.

Zagrożenie mikotoksynami można zmniejszyć zapobiegając porażeniu zbóż w czasie wegetacji

grzybami z rodzaju Fusarium. We wszystkich zbożach stwierdza się obecność mikotoksyn

Fusarium w ilości 200-300 ppb. Jest to poziom normalny. Jednak w sprzyjających warunkach

do ich rozwoju może on wynosić aż 2-4 ppm i wówczas jest niebezpieczny. Opisane zarodniki

grzybów kiełkują, gdy wilgotność ziarna przekracza 15%, wytwarzają grzybnię, która żywi się

składnikami ziarna. Wzrost grzybni powoduje wzrost wilgotności i temperatury, co sprzyja

dalszemu rozwojowi kolonii grzybów. W miejscach intensywnego rozwoju grzybni najczęściej

występuje samozagrzewanie oraz zbrylanie się ziarna. Zdarza się także, że ziarno ulega

zagrzaniu przy wilgotności poniżej 15%. Jest ono inicjowane przez owady (wołki, żuki),

a nawet przez roztocza. Lokalne nagromadzenie owadów powoduje miejscowy wzrost

temperatury i wilgotności. Aktywność grzybów i sprzyjające warunki, w których gwałtownie

rozmnażają się owady, mogą powodować tworzenie się „ognisk zagrzania”, ich temperatura

zazwyczaj nie przekracza 43°C (rys. 4).

Ogniska zagrzania ziarna początkowo są trudne do wykrycia, ponieważ mogą być niewielkie

i oddalone od kontrolnych czujników temperatury, coraz częściej stosowanych w magazynach

silosowych. W przypadku zauważenia takich miejsc można je traktować fumigantami (jeżeli

wykryto insekty), przemieścić ziarno w celu przemieszania lub najlepiej, przeczyścić

i podsuszyć. Samozagrzewanie powoduje nieodwracalne pogorszenie jakości i duże ubytki

suchej substancji ziarna, a niekiedy jego całkowitą dyskwalifikację. Ziarno opanowane przez

pleśń nabiera przykrego, pleśniowego zapachu. W tej postaci nie nadaje się na cele siewne,

gdyż zostaje zniszczona jego zdolność kiełkowania. Nie nadaje się również na cele

technologiczne (spożywcze, paszowe), gdyż mąka z takiego ziarna będzie gorzka na skutek

rozkładów tłuszczów przez pleśnie oraz ulegnie w niej rozkładowi gluten i skrobia. Praktycznie

nie ma możliwości usunięcia mikotoksyn z zanieczyszczonych nimi zbóż i pasz.

Ziarno przeznaczone do długotrwałego przechowywania podlega wielostronnym i wzajemnie

ze sobą powiązanym zagrożeniom zewnętrznym (wynikającym np. ze zmian klimatycznych)

oraz wewnętrznym (wynikającym z uszkodzenia okrywy, poziomu wilgotności czy

zanieczyszczeń). Współczesne badania mają na celu określenie ich wzajemnych relacji w celu

zminimalizowania niekorzystnych zmian jakościowych ziarna, a także ograniczenia kosztów

związanych z realizacją poszczególnych procesów technologicznych. Wynikiem tych prac jest

wprowadzanie na rynek nowych rozwiązań technicznych, zwłaszcza systemów kontroli

i sterowania procesami aktywnej wentylacji czy schładzania ziarna. Rosnące wymagania

jakościowe stawiane przetworzonym produktom spożywczym powodują, że coraz

powszechniej podczas całego okresu przechowywania jest kontrolowana jakość ziarna.

Niejednokrotnie przy zakupie surowca jest więc wymagany dostęp do dokumentów

zawierających informacje o zmianach warunków przechowywania ziarna w silosach czy

przeprowadzonych zabiegach konserwacyjnych suszenia, aktywnej wentylacji, schłodzenia.

Dr inż. L. Janowicz – Instytut Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa,

Warszawa, artykuł opublikowany w 2007 roku w miesięczniku Przemysł Spożywczy nr 7

Jak to działa? Kompleks magazynowo-suszarniany i systemy transportu pionowego

i poziomego ziarna Feerum S.A.

youtube.com/watch?v=7DH33EQoYMo

78

Ferrum S.A. czyszczalnia

youtube.com/watch?v=omAQ86xxD20

(Bibliografia)

1) Roman Jurga: Przetwórstwo zbóż – podręcznik dla technikum, Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne (1983-1997)

2) Chotkowski J.: Produkcja roślinna – technologia przechowalnictwa zbóż, ziemniaków

i pasz. Fundacja „Rozwój SGGW” Warszawa, 1994.

3) Szyszło J.: Techniki i technologie w przechowalnictwie zbóż, IBMER, Warszawa. 2002

79

80

VI. Uprawa szparagów – porównanie metod i sposobów uprawy.

Przedmiot Organizacja produkcji roślinnej

Miejsce Pracownia warzywnictwa. Zajęcia poprzedzone są

wycieczką do gospodarstwa rolnego ewentualnie producenta

szparagów.

Czas trwania 3 x 45 minut

Klasa (klasy) III BS – 1 stopnia lub III technikum ogrodniczego

Zawód (zawody) Technik ogrodnik lub ogrodnik OGR.02

Efekty kształcenia z podstawy

programowej kształcenia

w zawodzie

OGR.02.4.

2) charakteryzuje wpływ czynników uprawowych na wzrost

i rozwój warzyw

3) dobiera gatunki warzyw do warunków klimatyczno-

glebowych i ekonomicznych danego regionu

OGR.02.1.

7) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami

ergonomii oraz przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska

OGR.02.9.

9) współpracuje w zespole

Efekty z Jednostek EFEKTÓW

KSZTAŁCENIA

OGR.02.4.2

1) wymienia czynniki klimatyczne wpływające na wzrost

i rozwój warzyw

2) wymienia czynniki glebowe wpływające na wzrost

i rozwój warzyw

3) określa wpływ ukształtowania terenu na wzrost i rozwój

roślin warzywnych

OGR.02.4.3.

1) dobiera rośliny warzywne do warunków klimatyczno-

glebowych gospodarstwa

2) dobiera rośliny warzywne do warunków ekonomicznych

gospodarstwa

OGR.02.1.7 BHP 1) opisuje zasady ergonomicznej organizacji pracy

i stanowisk pracy

ROL.04.9. KPS 1) pracuje w zespole, ponosząc odpowiedzialność za

wspólnie realizowane zadania

2) przestrzega podziału ról, zadań i odpowiedzialności

w zespole

3) angażuje się w realizację wspólnych działań zespołu

4) modyfikuje sposób zachowania, uwzględniając

stanowisko wypracowane wspólnie z innymi członkami

zespołu

Liczba uczniów 10 do 15

Temat Uprawa szparagów – porównanie metod i sposobów

uprawy.

Cel główny zajęć 1. Opanowanie wiedzy o metodach i sposobach uprawy

81

szparagów jako warzywa wieloletniego.

2. Nabycie i ćwiczenie umiejętności intelektualnych -

rozwiązywania problemów uprawowych na podstawie

faktów i przykładowych upraw szparagów w Polsce

i Niemczech.

Cele szczegółowe zajęć

Uszczegółowione efekty

kształcenia

Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:

rozróżnić dwa typy szparagów i dwie metody uprawy

szparagów (białe na usypanych wałach i zielone

w uprawie na płask)

ustalić etapy prac na plantacji szparagów bielonych na

postawie zestawu ilustracji.

dokonać analizy sposobów rozmnażania szparagów dla

założenia opłacalnej plantacji uprawowej.

ustalić zabiegi agrotechniczne konieczne do wykonania

przed założeniem plantacji

wymienić zabiegi uprawowe, wykonywane w sezonie

wegetacyjnym w uprawie szparaga.

dobrać zabiegi uprawowe, wykonywane w sezonie

wegetacyjnym w uprawie szparaga, na określonej

plantacji.

Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów

BHP, współpraca w grupach, aktywność.

Środki dydaktyczne Film „Wszystko o uprawie szparaga” z cyklu Uprawiamy

biznes część 1/2 we fragmentach , jako wprowadzenie do

tematu

Komplet ilustracji z etapów prac w czasie wegetacji

szparagów, zaczerpnięte z różnych stron internetowych.

Metody nauczania 1. Wykład wprowadzający/ film pogadanka

2. Metoda sytuacyjna

3. Dyskusja dydaktyczna

4. Pokaz z omówieniem

5. Ćwiczenia w grupach

6. Ocenianie kształtujące

Formy pracy Zajęcia w pracowni – praca w grupach. Praca zespołowa-

ćwiczenie 2-4 osób w zależności od liczby uczniów w klasie

Przebieg zajęć

Czynności wstępne: Czynności organizacyjne 5 min.

sprawdzenie obecności

sprawdzenie przygotowania uczniów do zajęć -

przygotowanie środków dydaktycznych: - tablic; -

schematów; -fotografii /-slajdów; instrukcji obsługi.

Część główna Instruktaż wstępny 10 min.

omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych

i podanie celów zajęć wynikających z podstawy

programowej

82

omówienie planu i przebiegu zajęć

wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia

zajęć

wyjaśnienie przepisów BHP i uświadomienie zagrożeń

w trakcie zajęć praktycznych

Wprowadzenie do tematu:

Na zajęciach poświęconych ogólnej charakterystyce warzyw

wieloletnich poznaliśmy już szparagi, znamy dwie jego

odmiany (jakie ? białe i zielone?) i wiemy jakie prace trzeba

wykonać przygotowując się do założenia plantacji (jak

zwalczyć chwasty wieloletnie?)

Szparag lekarski (Asparagus officinalis) z rodziny Liliowate/

Liliaceae to roślina ozdobna, lecznicza i popularne warzywo

cenione za swoje walory smakowe.

Dzisiaj poznamy dalsze szczegóły i wymagania uprawowe

Część główna 45 min:

Jakie działania trzeba podjąć przed założeniem uprawy?

Jakie wymagania uprawowe mają szparagi?

Jakie sposoby rozmnażania stosowane są w przypadku

szparagów, który lepszy i dlaczego?

Jakie są najważniejsze zabiegi uprawowe i w jakiej

kolejności je wykonujemy?

Co dają szparagi, czy warto je uprawiać? Jeść? I dlaczego?

Zobaczmy fragment filmu ze strony: https://www.

youtube.com/watch?v=6F20gbWHnxU

Wszystko o uprawie szparaga z cyklu Uprawiamy biznes/

od momentu 5.52 min do 12.40 min

I. Jakie warunki glebowe, klimatyczne polecane są dla

uprawy szparaga?

Gleba głęboko uprawiona, piaszczysta, bez kamieni,

chwastów wieloletnich, zwapnowana aby uzyskać pH 6-7,

koniecznie nawieziona obornikiem 60-100 t/ha, oczywiście

tych zabiegów nie można wykonać w tym samym czasie, pH

podnieść już pod wcześniejsze uprawy.

Uprawa na wałach –bielone popularniejsze na zachodzie,

zielone popularniejsze w Polsce.

Z folią biało-czarną można lepiej organizować zbiór, lub bez

folii, 2x dziennie zbiór.

Z informacji, które uzyskaliśmy w odwiedzanym na

seminarium gospodarstwie ogrodniczym p. Thiermann

w Dolnej Saksonii :

Szparagi zaczynają rosnąć gdy gleba ma temp. 12 °C, przy

temp. ok 16°C rosną 10-14 cm na dzień. Przykrywanie folią

pozwala wcześniej rozpocząć zbiór i uzyskać lepszą cenę.

Tak jak słyszeliście na filmie zbierane są do 24 czerwca

Jak zbierane są szparagi, jakie sprzedawane?

Wycinane specjalnym nożem z ziemi, schładzane wodą,

83

przycinane i sortowane w 0,5 kg paczki, najdrożej

sprzedawane są grube, jędrne, białe ze zwięzłą główką

A z co z zabarwionymi, krzywymi, krótszymi – poza

wyborem na zupy, sosy, do przetwórstwa.

II. Jak zakłada się plantację szparagów?

Pierwsza metoda wspominana na filmie to:

- z rozsady, uzyskanej z wysiewu nasion pod osłonami do

doniczek lub pierścieni, gdy siewka ma 15 cm wysokości,

kilkanaście korzeni i kilka pąków można ją sadzić na

miejsce stałe, co zazwyczaj najlepiej zrobić w kwietniu,

Kto zapamiętał rozstawy? 160-200 X 40 X 30, tak aby

przykryć 16-18 cm ziemi

- druga metoda z podziału starych karp, koniecznie

z osobników męskich. Szparag jest rośliną

rozdzielnopłciową, spotykamy osobniki męskie i żeńskie

z czerwonymi jagodami, ale wyższe plony, grubsze

wypustki pozyskuje się z osobników męskich, co przy

prowadzeniu plantacji przez 13-14 lat przełoży się na

większe zyski.

Ćwiczenia

Praca w grupach 5 osobowych – 20 min

uczniowie w zespołach ustalają:

- etapy i zabiegi uprawowe na plantacjach szparagów

porządkując w zespołach otrzymany zestaw zdjęć:

Proszę ustalić kolejność wykonywanych prac w uprawie

szparagów i nazwać je zapisując w zeszycie / ćwiczenia ok

20 min.

Prezentacja wykonanej pracy

przez uczniów

Czas dla każdego zespołu: 4-5 x 5 minut

uczniowie mają zaprezentować sporządzone schematy

technologiczne i uzasadnić zastosowane kryteria doboru

maszyn, zabiegów

Spodziewane wyniki:

przygotowanie starych karp do podziału,

dzielenie karp

sadzenie karp na nowej plantacji

formowanie wałów

zabezpieczanie i przyśpieszanie zbiorów przy zakładaniu

folii dwustronnej.

zbiór/do 24 czerwca

sortowanie

produkt do sprzedaży w pierwszym wyborze-0,5 kg

pęczek , grubych, białych, zwięzłych szparagów.

rozrost gałęziaków/ po 24 czerwca

jesienny wygląd plantacji szparagów

przygotowanie plantacji do zimowania/mulczowanie

ściętymi gałęziakami.

Grupa, która najszybciej i poprawnie wykonała zadanie

odczytuje efekty pracy, pozostali sprawdzają i nanoszą

ewentualne poprawki / propozycja nagrodzenia ocenami.

84

uzupełnianie informacji przez nauczyciela, korekta

Sprawdzenie przez nauczyciela

opanowanych umiejętności

Czas 15 minut

obserwacja przebiegu zajęć,

zaangażowanie poszczególnych uczniów,

ocena efektu końcowego, kart pracy,

sprawdzian wiedzy i umiejętności

1. Jakie dwa typy i metody uprawy szparagów poznaliśmy?

2. W jaki sposób rozmnaża się szparagi dla założenia nowej

plantacji?

3. Jakie zabiegi trzeba zaplanować przed założeniem

plantacji?

4. Jakie ważne zabiegi zostały pominięte na zdjęciach?/

5. Nawożenie , co 3-4 lata nawożenie obornikiem w dawce

30-40 t/ ha, co roku nawożenie mineralne wg zaleceń

nawozowych

Podsumowanie zajęć i ocena

uczniów przez nauczyciela

Czas 15min

samoocena uczniów według przyjętych kryteriów

wystawienie ocen i ich podsumowanie

Praca domowa brak

Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywność na

zajęciach, uporządkowanie fotografii, instrukcji, tablic

poglądowych.

85

Załącznik

Zdjęcia do wykorzystania podczas zajęć

86

87

88

89

90