บททดลองเสนอ : การเขยนบทความวจยเพอสงคม(Proposal on the Writing of Socially-engaged

Research Article)กาญจนา แกวเทพ

สถาบนคลงสมองของชาตอารมภบท : กระบวนทศนใหมของวชาการเพอสงคม

ถงแมสถาบนอดมศกษาจะไดดำาเนนการใหบรการวชาการแกกลมคน ชมชน และสงคมในรปแบบตางๆ มาตงแตอดตจนถงปจจบน หากทวาแนวคดและวธการในการใหบรการนน สวนใหญยงมลกษณะเปน การไปให“ฝายเดยว เปนการสงเคราะห/ชวยเหลอ และมกเกดผลลพธเพยงชวครงชวคราว รวมทงสถานะของงานบรการวชาการนกยงไมถกจดวา เปน” “งานวชาการ ” (Scholarship) เมอเทยบกบงานสอน งานวจย งานเขยนตำารา ฯลฯ

ในชวงทศวรรษ 1980 ในแวดวงวชาการทางสากล ไดเกดกระแสแนวคดใหมในเรองบรการวชาการทมขอเสนอใหมทงดานแนวคด แนวทางปฏบต และการจดวางสถานะของงานบรการวชาการ ในดานแนวคดและแนวปฏบต กระบวนทศนใหมนเสนอใหใชงานบรการวชาการทมลกษณะ รวมมอกนแบบภาค “ ” (Collaboration & Partnership) ระหวาง

สถาบนอดมศกษาและชมชนตางๆ รวมทงไดมการปรบเปลยนทศนะเกยวกบสถานะของ งานบรการวชาการ วาเปนรปแบบหนงของ งาน“ ” “วชาการ ทมคณคา ความสำาคญ และมศกดศรเทยบเทากบงานวชาการ”ประเภทอนๆ ดงเชน ขอเสนอของ Ernest L. Boyer (1990) ในเอกสารชอ Scholarship Reconsidered ทไดจำาแนกงานวชาการในปจจบนวาม 4 ประเภท คอ

1. Scholarship of Discovery ไดแกงานวชาการในรปแบบของงานวจยทมการคนพบความรใหม

2.Scholarship of Integration เปนงานวชาการทเชอมโยงความรระหวางสาขาวชาการ หรอสรางสรรคประมวลความรใหมๆ จากขอมลเดมทมอย

3.Scholarship of Application ม ง เน นกา ร น ำา ว ช า ก า ร ไ ปประยกตใชเพอการแกไขปญหา งานวชาการประเภทนเทยบเคยงไดกบงานบรการวชาการเพอสงคม ซ งในปจจบนมกร จกก นในช อ Socially-engaged Scholarship (SeS)

4.Scholarship of Teaching งานวชาการของนกวชาการจะมความหมายกตอเมอมคนอน (คอนกเรยน) มาเขาใจ งานการเรยนการสอนจงจดเปนวชาการอกประเภทหนง

กระบวนทศนใหมทวาดวยสถานะ และแนวคด-แนวปฏบตแบบใหมของวชาการเพอสงคมไดแพรกระจายไปในแวดวงวชาการทวโลก รวมทงประเทศไทย ดงมประจกษพยานบางอยาง เชน การจดตงฝายวจยเพอทองถน (Community-based research - CBR) ขนในสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ในปพ.ศ. 2541 งานวจยประเภทนนาจะตรงกบประเภท Scholarship of Application ตามทศนะของ Boyer เนองจากมลกษณะเปนงานวจยทมงเนนเอาความรวชาการไปแกไขปญหาหรอพฒนาชมชน/ทองถน จนกระทงในปพ.ศ. 2556 กระบวนทศนใหมของงานวชาการเพอสงคมกไดมตำาแหนงแหงททแนนอนในวงวชาการไทย เมอมประกาศ ก.พ.อ. ฉบบท 9 ปพ.ศ. 2556 เรองหลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคลใหดำารงตำาแหนงฯ ซงเนอหาใจความหลกกคอ นกวชาการสามารถทจะนำาเอางานบรการวชาการเพอ

สงคมมายนขอตำาแหนงทางวชาการไดเชนเดยวกบงานวชาการแบบทวไป (ซงเปนประเภท Scholarship of Discovery ในทศนะของ Boyer)

อยางไรกตาม เนองจากแนวคดเร องวชาการเพอสงคม (จากนจะเรยกยอๆ วา SeS) เปนแนวคดใหม มวธปฏบตแบบใหมๆ ดงนน เพอจะใหเปนทรบรและเกดความเขาใจรวมกน จงตองมการขบเคลอนผานกลไกหลายๆ แบบ ในขนบของแวดวงวชาการ อยางนอยกมกลไกการขบเคลอนแบบ 3 ลอ กลาวคอ กลไกแรก คอ การจดเวทประชมสมมนาหรอฝกอบรมแนวคดใหมๆ กลไกทสอง คอ การจดเตรยมผทรงคณวฒทมความเขาใจในกระบวนทศนของ SeS ทจะเปนผพจารณาผลงานทขอตำาแหนง และกลไกทสาม คอ การเปดพนทเผยแพรตวอยางผลงานวชาการเพอสงคม ซงในธรรมเนยมปฏบตของแวดวงวชาการกคอ การจดทำาวารสารวชาการเพอสงคม ตวอยางเชน วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท ของ สกว. ท ไดเรมจดทำาตงแตปพ.ศ. 2552 มาจนถงปจจบน

สำาหรบเนอหาในขอเขยนชนนจะกลาวถงกลไกตวทสาม คอการจดทำาวารสารวชาการเพอสงคม โดยจะมองจากจดยนของนกวชาการททำางานวจยหรองานบรการวชาการเพอสงคมทคงจะมโจทยในทางปฏบตวา เมอตองการจะเขยนบทความวชาการเพอสงคมไปขอตำาแหนงทางวชาการ หรอเพอเผยแพรแลกเปลยนกบเพอนนกวชาการดวยกน จะตองมการเตรยมตวกอนอยางไร จะออกเรมตนทจดไหน ระหวางทางมอะไรบางทอาจทำาใหเดนหลงทาง หรอมกฎกตกามารยาทอะไรทจะชวยใหเราเกบสะสมคะแนนหรอในทางตรงขามคอตองเสยแตมไป เปนตน (โดยแผนทการเดนทางทงหมดนจะอยภายใตกรอบของประกาศ ก.พ.อ. ฉบบท 9 ป 2556 นนเอง)

สวนแหลงทมาของขอมลในขอเขยนชนน ผเขยนประมวลมาจากประสบการณตรงทหลากหลายของผเขยนทเขามาทำางานในฐานะวทยากร

ของสถาบนคลงสมองของชาต (ชวงปพ.ศ. 2557-2559) และในฐานะบรรณาธการวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท (สกว.) ระหวางปพ.ศ. 2558-2559 ตวอยางประสบการณดงกลาวกเชน

• การเรยนรเพอทำาความรจกและเขาใจกบแนวคดของ SeS จากการจดอบรมของสถาบนคลงสมองของชาตทมวทยากรซ งไดรวมในขบวนการขบเคลอนเรองวชาการเพอสงคมมาใหความร

• จากประสบการณการเปนบรรณาธการวารสารวจยฯ ทไดสมผสกบงานเขยนบทความวชาการเพอสงคมโดยตรง

• จากการประมวลขอคดเหนทผทรงคณวฒซงไดอานบทความเพอพจารณาตพมพ (peer review) และไดใหขอเสนอแนะตอนกวจยผเขยนบทความ

• จากการจดประชมผทรงคณวฒทเปนผอานบทความของวารสารฯ ในประเดนทเกยวกบเกณฑประเมนบทความวชาการเพอสงคม

• จากการสำารวจทศนะของผเขารบการอบรมเรองวชาการเพอสงคมจากสถาบนคลงสมองของชาต

เปนตนจะเขยนถงสงใด ควรรจกสงนนใหกระจาง

ดงทไดเกรนมาแลววา การเขยนนำาเสนอผลงานวชาการเพอสงคมนน จะมกรอบตามประกาศของ ก.พ.อ. ฉบบท 9 ป 2556 เปนแนวทาง ซงรายละเอยดของประกาศดงกลาวมดงน

จากกรอบทง 7 ขอนน ในทางปฏบตกยงตองการรายละเอยดวา แตละขอนนจะมวธการเขยนหรอนำาเสนออยางไร ซงการทจะปฏบตตามไดอยางถกแนวทางนน เรานาจะเขาใจ ทมาและทไป ของขอกำาหนดทง “ ” 7 ขอนน และเนองจากเกณฑทง 7 ขอ ของ ก.พ.อ. นมแนวคดเร องงานวชาการเพอสงคม (SeS) เปนฐานรากทางความคดอยเบองหลง ดงนน กอนทจะเขยนบทความวชาการเพอสงคม เรากนาจะทำาความรจกวาคณลกษณะเดนๆ ของงานวชาการเพอสงคมเปนอยางไร อนเปนไปตามหลกการทวา เมอจะเขยนถงสงใด กควรรจกสงนนใหกระจาง“ ”

สถาบนคล งสมองของชาต ได ทดลองราง ค ม อ“ /แนวทาง” (guideline) ของงานวชาการเพอสงคม โดยประมวลเนอหามาจากคำาบรรยายของวทยากร และขอซกถามของผเขารวมประชม/อบรม รายละเอยดของคมอแนวทางงานวชาการเพอสงคม มดงน (3 ก.พ. 2559)(ราง) Guideline งานวชาการเพอสงคม (งานวชาการเพอสงคม-SeS)

1. งานวชาการเพอสงคม (SeS) เปนประเภทหนงของงานวชาการ (Scholarship) ทมเปาหมายทชดเจนวา การสรางสรรคและการใชวชาความรนนจะดำาเนนไปเพอนำาไปสการแกไขปญหาของสงคม/ชมชน* หรอเพอพฒนาสงคม/ชมชนใหดขน โดยมการระบพนท/กลมเปาหมายทเปนรปธรรมทชดเจน

2. ในการนำาเอาวชาการไปใชประโยชนตอสงคมนน สามารถดำาเนนการผานภารกจทกดานของสถาบนการศกษา ทงการบรการวชาการ การวจย การเรยนการสอน การบำารงศลปวฒนธรรม ฯลฯ โดยมหลกการสำาคญวา การนำาไปใชนน จะเปนไปอยาง เปน และ ม หลกวชาการ“ ” “ ”สนบสนน

3. แนวคดงานวชาการเพอสงคม (SeS) เปนกระบวนทศนใหมทมขอแตกตางจากการใหบรการความรแบบเดมแกสงคม/ชมชน กลาวคอ ไมใชลกษณะการใหแบบสงเคราะหชมชน หากทวา เปนการทำางานรวมกนระหวางนกวชาการกบชมชน บนความสมพนธทเสมอภาค เคารพในศกดศรของแตละฝาย เชอมนในศกยภาพของกนและกน รวมทงตระหนกถงขอจำากดของทงสองฝาย ดงนน กระบวนการทใชในการทำางานจงเปนกระบวนการแบบมสวนรวมอยางแทจรง (Authentic Participation)

--------------------------------------------------------------------------------* คำาวา สงคม“ /ชมชน ใชในความหมายทกวางขวางทสด ตามเอกสาร”ของสถาบนคลงของชาต(KNIT) คอครอบคลมกลมตางๆในสงคม เชน ชมชนชนบท ชมชนเมอง ผประกอบการขนาดเลก กลาง ธรกจขนาดใหญทรบผดชอบตอสงคม องคกรภาครฐ องคกรไมแสวงหากำาไรตางๆ ฯลฯ

4. งานวชาการเพอสงคม (SeS) มตนทางทเร มจากสภาพการณทเปนปญหาจรงของชมชน และชมชนมความตองการแกไข และมปลายทางทไดสรางการเปลยนแปลงสภาพการณดงกลาวใหเกดขนจรง

5. จดเร มของกระบวนการทำางานจะเร มตนดวยการสำารวจปรบทชมชน ซงครอบคลมทกมตของชมชน (เชน เศรษฐกจ ความสมพนธทางสงคม กลมตางๆ วฒนธรรม ฯลฯ) และความเชอมโยงระหวางปรบทของชมชนกบประเดนปญหาทจะท ำางาน แนวทางในการสำารวจชมชนตองประกอบดวยสองดาน คอดานทชมชนมปญหา/ขาดแคลน และดานทนของชมชนอนเปนทรพยากรทงทจบตองไดและจบตองไมไดทชมชนมอย

6. การสำารวจชมชนทสำาคญจะตองประกอบไปดวยการวเคราะหผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder analysis) เพอวางแผนการทำางานวา จะบรหารจดการผมสวนไดสวนเสยแตละกลมอยางไร รวมทงวางแผนในอนาคตวา จะสงมอบภารกจการธำารงรกษาการดำาเนนงานใหแกคนกลมใด

7. ความรความเช ยวชาญของนกวชาการทจะน ำามาใชน นตองมลกษณะทถกตอง แมนยำา ไดมาตรฐานทางวชาการ สามารถปฏบตไดจรง และเปนความรทบรณาการใน 2 ระดบ คอการบรณาการแนวนอน ไดแกการบรณาการความรจากสาขาวชาตางๆ และการบรณาการแนวดง คอการบรณาการระหวางความรเชงวชาการกบภมปญญา/ประสบการณของชมชน (Co-creation of knowledge) และผลจากการทำางานนนจะสรางการเรยนรและความรใหมใหเกดขนทงจากฝายนกวชาการและชมชน

8. การออกแบบกจกรรมเพอดำาเนนการแกไขปญหาหรอการพฒนาชมชนนน ตองประกอบดวย 2 กระบวนการ คอกระบวนการทางวชาการ (เชน การทดลอง การเกบขอมล ฯลฯ) และกระบวนการทางสงคม (เชน การพฒนากลม การสรางความไววางใจกน ฯลฯ) และควรสรางสมดลระหวางสองกระบวนการน

9. ในการใชกระบวนการมสวนรวมในการทำางาน เชน การวจยแบบมสวนรวม การบรการวชาการแบบมสวนรวม การถายทอดเทคโนโลยแบบมสวนรวม การออกแบบผลตภณฑแบบมสวนรวม ฯลฯ ตองแสดงหลกฐานใหเหนอยางชดเจนวา มใครเขามามสวนรวม ในบทบาทอะไร ผานกจกรรมอะไร มเหตผล/แรงจงใจอะไร และเกดผลอะไร

10. การออกแบบก จกรรมท ใช แก ป ญหาหรอพฒนาช มชน (Activity design) ไมวาจะเปนกจกรรมการวจยหรอกจกรรมเพอการแกไขปญหา จะตองเกดจากการรวมคด รวมตดสนใจ รวมดำาเนนการ และรวมรบผ ดชอบในผลท เก ดข นระหวางน กวชาการและช มชน โดยคณลกษณะส ำาค ญของกจกรรมทออกแบบตองมล กษณะเหมาะสม (appropriate) และเดนตามจงหวะชวตของชมชน

11. กระบวนการทำางานรวมระหวางนกวชาการกบชมชนนน ตองมลกษณะทมงใหชมชนเกดความรสกเปนเจาของแบบเปนเจาภาพรวมกน (Co-Ownership) เปนเจาของขอมล เปนเจาของวธการแกปญหา ทงนเพอเปนหลกประกนวา ชมชนจะธำารงรกษาการทำางานนนใหยงยนตอไปในอนาคตเมอนกวชาการออกมาจากชมชน

12. จากการตงเปาหมายของงานวชาการเพอสงคม (SeS) วา ผลลพธทตองการคอการสรางการเปลยนแปลงใหเกดขนในชมชน โดยทการเปลยนแปลงนนตองสามารถแสดงดวยหลกฐานเชงประจกษทเปรยบเทยบสภาพการณกอนและหลงการทำางานใหเหนความแตกตางไดอยางชดเจน

13. ขอบเขตของการเปลยนแปลงทเกดขน ตองมผลลพธทเกดขนในหลากหลายมต ทงดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ฯลฯ และหลายระดบ ตงแตการเปลยนแปลงระดบตวบคคล (มความรมากขน เพมจตสาธารณะ

มความมนใจในตนเอง ฯลฯ) ระดบกลม ระดบองคกร/หนวยงาน ระดบสถาบนในชมชน

14. เปาหมายสงสดของงานวชาการเพอสงคม (SeS) คอ การคาดหวงวา การเปลยนแปลงท เก ดข นจะมความย งยนต อไปในอนาคต (Sustainability) โดยท ต องมการระบ หล กประก น กลไก ต วช ว ด แนวทางทจะสรางความยงยน เปนสวนหนงของการวางแผนการทำางานตงแตเรมตน

15. ตลอดทงกระบวนการทำางาน ตองมการตดตงกลไกการตดตาม (monitor) และการประเมนผล(evaluation) อยในทกขนตอนของการทำางาน รวมทงมการนำาผลจากการตดตามและการประเมนผลมาปรบเปลยนแผนงานและการทำางาน เนองจากลกษณะทสำาคญของงานวชาการเพอสงคม (SeS) คอตองมความยดหยน (Flexibility) ทตอบรบกบการเปล ยนแปลงของสภาพความเป นจรง ได อย างมประสทธผลและประสทธภาพคณคาและเปาหมายของการเขยนบทความวชาการเพอสงคม

หากเปรยบเทยบการทำางานวชาการโดยเฉพาะในรปแบบของการทำาวจยใหเปนเสมอนการเดนทางลองเรอตามสายนำา ณ จดเร มตนของการเดนทาง คอ ขนตนนำานน จะเปนขนตอนของการพฒนาโจทยการวจย การทบทวนวรรณกรรม การวางแผนออกแบบการวจย สวนขนกลางนำานน กคอขนตอนของการสรางเครองมอ เกบรวบรวมขอมล วเคราะห-สงเคราะห และในขนปลายนำา กคอขนตอนของการเขยนรายงานผลการวจย โดยทการเขยนบทความทสรปมาจากรายงานผลการวจยอกชนหนงขน นาจะอยในชวงสดสายปลายนำานน

ในกรณของงานวชาการทเปนงานวจยแบบทวไปนน ดเหมอนจะเปนทคนเคย และเปนธรรมเนยมปฏบตทจะมการเขยนสรปรายงานวจยออกมา

เปนบทความสนๆ เพอเผยแพรและตอยอดองคความรใหกวางขวางและลกซงตอไป หากแตถาเปนกรณของงานวจยแบบวชาการเพอสงคมทมเปาหมายของการนำาความรไปใชแกไขปญหาของชมชนและสงคมนน ชตณรงค ศรสถตยกล (2557) ไดตงคำาถามเพอการทบทวนวา จำาเปนหรอไมทงานวจย/วชาการเพอสงคมจะตองนำามาพสจนคณคาดวยการเขยนเปนบทความเผยแพรในแวดวงวชาการ ทงนเพราะงานวชาการประเภทนนาจะพสจนคณคาและประจกษไดจากความสามารถทไดสรางการเปลยนแปลงในพนทและพฒนาสงคมชมชนทองถนโดยไมตองตพมพไดหรอไม แถมเมอจะหาประเภทวารสารทรบตพมพงานวจยแบบวชาการเพอสงคม กดจะหาไดยากกวา (เพราะเปนกระแสทมาทหลง) โอกาสจะไดตพมพในวารสารวชาการทวไปกดจะมนอยกวา ฯลฯ อยางไรกตาม ชตณรงคกไดใหคำาตอบจากคำาถามของตนเองวา เขาเหนวา นกวชาการเพอสงคมควรจะเขยนบทความวจยประเภท SeS ไปเผยแพรตามวารสารวชาการตางๆ เนองจากจะสามารถสรางคณคาไดเพมพนนอกเหนอไปจากการใชประโยชนในพนท เชนใหประโยชนตอทมวจยเอง (มผลงานเปนทรจก) ตอสถาบนตนสงกด ตอแหลงเงนทน และเปนการขยายความรโดยไมปดกนทางวชาการ เปนโอกาสใหมการปรบใชกบพนทอนๆ ตามความเหมาะสม ดงนน ตวอยางความสำาเรจทเผยแพรซงเปนผลมาจากการใชปญญาและการปฏบตจรง จงเปรยบเสมอนตนทางแหงการเรยนร เพอคนหาความลกซงทางวชาการ และการปฏบตทเหมาะสมในระบบโลกทมความซบซอนและเปลยนแปลงไมหยดนง

และกอนทเราจะกาวตอไปในเรองการเขยนบทความวจยเพอสงคม หากเราใสเกยรถอยหลงมาตงคำาถามตงแตวา แลวตว“ งานวจยเพอสงคมเองเลา มคณคามากพอทจะนำาไปเขยนเผยแพรหรอไม ผทจะตอบ”

คำาถามนไดดทสดทานหนงคอ อนช อาภาภรม ผทำาหนาทเปนบรรณาธการวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท (สกว.) ทเปนวารสารสำาหรบเผยแพรงานวชาการเพอสงคมโดยเฉพาะ โดยรบผดชอบวารสารดงกลาวในชวงแรกมาตงแตปพ.ศ. 2552-2557 (รวม 6 ป) อนช (2556) ประมวลคณคาและความคมคาของงานวจยเพอสงคมเอาไวใน 3 แงมม คอ คณคาตอชมชน คณคาตอสถาบนการศกษา และคณคาตอองคความรเร องการพฒนา ดงน

(ก) คณคาตอชมชน 1. การวจยเพอการพฒนาเชงพนทชวยสะทอนความตองการ

ความกงวล และความหวงของชมชน และทำาใหส งเหลานปรากฏขนในสมการของการพฒนาชาต

2. การพฒนาเชงพนทชวยใหชมชนกาวสสงคมความรและเศรษฐกจสรางสรรคไดอยางไมแพเปรยบมากจนเกนไป เพราะการวจยเพอการพฒนาเชงพนทชวยใหชมชนเปนหนวยทสามารถสรางความรใหมไดโดยการสนบสนนจากภายนอก แกไขขอจำากดของภมปญญาทองถนทตองใชเวลายาวนานในการสงสม

(ข) ตอสถาบนการศกษา 3. การพฒนาเชงพนท ชวยทำาใหมหาวทยาลยปฏบตบทบาท

หนาทของตนไดบรบรณขน นนคอการใหบรการแกชมชน การเปนสำานกคด เปนตวเรงปฏกรยา เปนผสรางการเชอมตอเพอสรางการไหลของวตถ ขาวสารและพลงงานระหวางหนวยทเกยวของในการพฒนา ซงเคยเปนขอจำากดของชมชน

(ค) ตอการพฒนาองคความรเรองการพฒนาสงคม/ชมชน

4. การพฒนาเชงพนท คอ การพฒนาทถอมนษยเปนศนยกลาง (Human-centered development) ซงมการศกษาไวเปนอนมากวาคออะไร มหลกปฏบตและทฤษฎอะไร

5. การพฒนาเชงพนทนำาเอาสงแวดลอมหรอระบบนเวศเขามาคดเปนคาใชจายในกจกรรมทางเศรษฐกจดวย (ซงหมายความวา เปนการพฒนาทตระหนกถงปจจยดานสงแวดลอมอนเปนหวใจสำาคญของการพฒนาแบบยงยน)

6. การวจยเชงพนทใหความสำาคญแกทนอนนอกเหนอจากทนตวเงน ไดแก ทนสงคม ทนวฒนธรรม และทนมนษย เปนตน

จากคณคาและเปาหมายทงของตวงานวจยเพอสงคมและการเขยนงานวจยดงกลาวเพอเผยแพรไดแสดงใหเหนคณลกษณะเฉพาะตวของงานวชาการเพอสงคม โดยเฉพาะเมอเทยบเคยงกบงานวชาการแบบทวไปกคอ งานวชาการเพอสงคมนนจะมคณคาและเปาหมายตอคนหลายกลมทไดเขามามสวนรวมในฐานะผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder) เนองจากงานวจยเพ อสงคมนนจะมล กษณะเน นความรวมมอ (Collaboration) ระหวางคน/ภาคสวนตางๆ ในการประชมผทรงคณวฒททำาหนาทเปนผอานพจารณาการตพมพบทความของวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนทในวนท 17 กมภาพนธ 2559 ทประชมไดประมวลความเหนวา การเผยแพรงานวจยเพอสงคมนนนาจะมเปาหมายทหลากหลาย เชน

1. เพอนำาไปเปนหลกฐานสำาหรบขอตำาแหนงทางวชาการของนกวจย2. เพอเผยแพรความรใหมๆ ทไดจากการวจยแกแวดวงวชาการ3. เพอแลกเปลยนทศนะกบนกวชาการทมความสนใจในประเดน

เดยวกน4. เพอเผยแพรความสำาเรจของชมชนทศกษา เพอสรางความภาค

ภมใจและความมนใจแกชมชน

5. เพอเปนตนแบบสำาหรบการนำาไปประยกตใชหรอขยายผลในทอนๆ6. เพอเปนบทเรยน หรอแนวทางใหแกหนวยงานตางๆ ททำางานดาน

การสนบสนนชมชน7. เพอสรางความเขาใจทชดเจนใหมากขนส ำาหรบทมนกวจยเอง

(Self-clarification) เปนตนจากเปาหมายทหลากหลายดงกลาวทำาใหชองทางการเผยแพรความร

จากงานวจยเพอสงคมสามารถทำาไดแกคนหลายๆ กลม และสำาหรบเนอหาคว า มร ท จ ะถ กค ด เล อ กแ ละ อ อ ก แ บ บ (Message selection & design) สำาหรบคนแตละกลมนน กคงตองแตกตางกนไปดวย ตามหลก “One message does not fit for all” แมแตการเขยนบทความวจยเพอใหผทรงคณวฒพจารณาขอตำาแหนง กยงนาจะแตกตางจากการเขยนสรปการวจยเพอนำามาแลกเปลยนทศนะในหมเพอนนกวชาการดวยกน เปนตน

สำาหรบในทน จะขดวงการเขยนบทความวจยเพอสงคมเพอใชเผยแพรเฉพาะในแวดวงวชาการ และมเปาหมายทจะสรางมาตรฐานสำาหรบการเขยนงานวชาการซงเปนทยอมรบกนในหมนกวชาการ สำาหรบในขนบของวงวชาการนน การทบทความวจยชนหนงๆ จะมคณคาเปนทยอมรบกนนน กตองผานกระบวนการทมการรบรองมาตรฐาน เชน มการตพมพในวารสารวชาการทมผทรงคณวฒตรวจสอบ (peer review) มการนำาไปอางอง (citation) ฯลฯ ดงนน สำาหรบการจดทำาวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนทในชวงทสอง (นบจากปลายปพ.ศ. 2557-2559) ทางคณะผจดทำาไดมนโยบายทจะยกระดบมาตรฐานทางวชาการของวารสารฯ จงไดจดทำาเกณฑประเมนคณภาพของวารสารฯ เพอใหผทรงคณวฒใชประกอบการพจารณาบทความวจยเพอสงคมทสงมาตพมพ

เกณฑประเมนคณภาพบทความวจยเพอสงคมสำาหรบแนวคดทอยเบองหลงการจดทำาเกณฑประเมนคณภาพของ

บทความวจยเพอสงคมนน กเปนไปตามคณลกษณะของงานวชาการเพอสงคม กลาวคอ งานวชาการเพอสงคมนนมลกษณะ 2 ดาน ดานแรก คอ การนำาเอาความรเชงวชาการไปบรการสงคม (ดานนเนนหนก ผลผลต“ความร”-knowledge as product) และดานทสอง ในการบรการนน กเปนไปอยาง ม และ เปนวชาการ “ ” “ ” (ดานนเนนหนก กระบวนการให“บรการความร ” -knowledge as process) ดงนน เกณฑททางคณะผจดทำาวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนทในชวงท 2 ยกรางขนมาทดลองใชนน จงประกอบดวย 2 ดาน ดานแรก คอ คณภาพของงานเขยนตามเกณฑวชาการ และดานทสอง คอ คณภาพของงานเขยนตามเกณฑบรการเพอสงคม

กระบวนการจดทำาเกณฑในดานแรกนน ผเขยนในฐานะบรรณาธการไดจดประชมพดคยเพอขอคำาแนะนำาจากบรรณาธการวารสารวชาการในหลายๆสาขา ประกอบกบการพจารณาแบบประเมนคณภาพบทความของวารสารวชาการเหลานน และสงเคราะหเอาเกณฑทมกใชรวมกนในวารสารวชาการโดยทวไปมาทดลองใชกบวารสารฯ ฉบบน สวนเกณฑดานบรการเพอสงคมนน กไดใชกรอบของประกาศ ก.พ.อ. ฉบบท 9 ป 2556 เปนหลก และหลงจากทผเขยนไดยกรางเกณฑทง 2 ดานแลว ทางกองบรรณาธการของวารสารกไดประชมรวมกนเพอพจารณาปรบปรงแกไขเกณฑทงหมด และไดนำามาทดลองสำาหรบใหผทรงคณวฒใชพจารณาการประเมนคณภาพบทความตลอดชวงป พ.ศ. 2558-2559

รายละเอยดของแบบประเมนวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนททนำามาทดลองใชมดงน

(ก) คณภาพของงานเขยนตามเกณฑวชาการ

A. Originality - ความแปลกใหม รเรม สรางสรรค B. Consistency - ความสมำาเสมอ C. Quality of Writing - คณภาพของการเขยน

D. Quality of Argument - คณภาพของการใชเหตผลเชงวชาการ

E. Contribution - คณประโยชน F. Implication - การนำาไปประยกตใช(ข) คณภาพของงานเขยนตามเกณฑการบรการเพอสงคม 1. การระบสถานการณทเปนอยเดม 2. กระบวนการทใชในการเปลยนแปลงและการยอมรบของ

ชมชน 3. ความรหรอความเชยวชาญทนำามาใช 4. การระบสถานการณใหมทเปลยนแปลงไปจากเดม 5. ผลกระทบทเกดขนกบชมชน (ถาม) 6. แนวโนมของความยงยนของการเปลยนแปลง (ถาม)จากนจะไดกลาวถงรายละเอยดของเกณฑทเป นผลมาจากการ

ทดลองใชในระหวางชวงปพ.ศ. 2558-2559 รวมทงการประมวลความคดเหนของผทมสวนเกยวของกบการใชเกณฑประเมนดงกลาว เชน กองบรรณาธการวารสารฯ ผทรงคณวฒทอานพจารณาบทความ ผเขยนบทความมาลงวารสารฯ เปนตน

สำาหรบเนอหาทจะนำาเสนอตอไปน มใชขอสรปสดทายของเร องน ในทางตรงขาม เป นเพยง จดเร มต น“ /ทนตงต น เพ อการพจารณา” ไตรตรอง ศกษา และอภปรายกนตอไปมากกวาเกณฑประเมนคณภาพของงานเขยนตามเกณฑวชาการ

ทางวารสารฯ ไดทดลองใชเกณฑวชาการสำาหรบพจารณาคณภาพของบทความวจยเพอสงคมประกอบดวย 6 เกณฑ โดยมรายละเอยดดงน

A. Originality เกณฑเรองความแปลกใหม - รเรมสรางสรรคนดจะเปนเกณฑทมปญหาอยางมากสำาหรบงานวชาการเพอสงคม อนเนองมาจากธรรมชาตทไมลงตวกนระหวาง ความเปนวชาการ กบ ลกษณะ“ ” “ของงานวชาการเพอสงคม ในดานหนง ความเปนวชาการนน คอการเดน”ทางเขาไปในเขตแดนแหงความไมร เพอจะเรยนรสงแปลกๆ ใหมๆ ทไมเคยรจกมากอน ไมเคยคาดคดมากอน โดยเฉพาะงานวชาการในรปแบบของงานวจยนนเรยกรอง ขอคนพบใหม “ ” (New Finding) เปนผลลพธสดทาย แตในอกดานหนง จดตงตนของงานวชาการเพอสงคมนนจะถกกำาหนดใหตองเร มตนจากปญหาทยงแกไขไมไดของชมชน ซงปญหาของชมชนนน กมกจะเปนปญหาแบบเดมๆ เชน ยากจน หนสน ดนคณภาพไมด ผลตสนคาแลวหาตลาดไมได แหงแลง นำาทวม ขยะ ฯลฯ เชนนแลว งานวชาการเพอสงคมจะไปหาความแปลกใหมมาจากทไหนกนเลา

สำาหรบประเดนน หากเราตงโจทยเรองธรรมชาตทไมลงตวระหวางความเปนวชาการกบคณลกษณะของวชาการเพอสงคมดวยภาษาของ E. Boyer ทไดกลาวมาแลว เรากอาจจะถามวา ในขณะท SeS นนสงกดอยในหมวด Scholarship of Application ซงโดยความหมายแลว นาจะเปนการนำาเอา ความรทมอยแลว ไปประยกตใชแกปญหา แตทวา “ ”ผลลพธสดทายจากการประยกตใชนน นอกจากจะได ผลผลต “ ”(output) คอ ปญหาถกแกไขไดแลว กจะไมมโอกาสทจะเกด ผลลพธ“ ” “ ” (outcome) อยางอนๆตามมาเลยหรอ โดยเฉพาะผลลพธของ การเกด“ความรใหมๆ ทอาจจะตอยอดไปจากฐานความรเดม และหากคำาตอบมวา ”หนาตางแหงโอกาสนนไมไดปดตาย เกณฑเรอง originality กควรทจะ

ผนวกรวมอยเปนเกณฑหนงในการประเมนคณภาพทางวชาการของงานวชาการเพอสงคม

ประเดนเรอง originality น ดจะเปนปญหาระดบคอขาดบาดตายสำาหรบสาขาวชาประเภท สายแขง เชน สายวทยาศาสตร ซงเกณฑ “ ”originality ดจะเปนเกณฑทชวยใหทำาแตมไดสงสด ชตณรงค ศรสถตยกล (2557) บรรณาธการของ Walailak Journal of Science and Technology ไดนำาเสนอจดยนเรอง originality เอาไววา ไมวาจะเปนงานวชาการแบบทวไป หรอแบบเพอสงคม กลวนแลวตองการ ความ“ใหม เหมอนกน แตกอาจจะเปน ความใหมทไมเหมอนกน สำาหรบความ” “ ”ใหมของงาน SeS นน ชตณรงคเสนอวา ในแงประเดนแลว อาจจะไมมความแปลกใหม เพราะเปนโจทยเดมๆ ของชมชน แตหากจะเขยนบทความวจยประเภท SeS แลว อาจใช ตวเทคนคและเครองมอ “ ” (tool) ในการวจยนำามากอน แลวใช เนอหา “ - contents” ทองปรบทพนทเขาเสรมความใหมใหกบงาน เพราะงานวจยเชงพนทนนอาจไมไดเนนทการพฒนาเทคนคและเครองมอวจยใหม แตเปนการนำาเสนอเรองของการนำาไปใชในปรบท/ตวแปรทเปลยนไปตามพนท (ทอาจเรยกวา contextual innovation) เปนตน

จากการประมวลเนอหาของบทความทสงมาตพมพในวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนทในชวงปพ.ศ. 2557-2559 พบวา ม originality ในสไตลวชาการเพอสงคมดงน

1. ใหมดวยทฤษฎและการตงโจทยใหม ถงแมโจทยของชมชนจะเปนปญหาแบบเดม แตทวา เมอเปลยน เลนสทางวชาการ “ ” (Academic lens) เชน เปลยนทฤษฎทนำามาใชสองดโจทย กจะสงผลใหเกดการมองเหนเหลยมมมใหมของปญหาทไมเคยเหนมากอน ตวอยางเชน ปญหาเรองการจดตงธนาคารขาวนน ไดมการดำาเนนงานในแวดวงนกพฒนามา

เปนเวลานานแลว แตเมอนกวชาการสาขาการบรหารจดการและการบญช เชน อ.นวลละออง อรรถรงสรรค (2558) ไดนำาหลกวชาสมยใหมเกยวกบกระบวนการบรหารและการจดทำาบญช (PAMS - POSDCORB) ไปสองดโจทยของธนาคารขาวในพนทศกษา ประเดนปญหาททำาวจยกเกดแงมมใหมๆ ในหลายดาน เปนตน

2. ใหมดวยวธวทยา วธการวจย หรอวธออกแบบกจกรรม ตวอยางทนาประทบใจคองานวจยเพอสงคม ของ วรงศ นยวนจ (2558) ทนำาเอาทงวธการระบตำาแหนงบนภาพถายทางอากาศแบบมสวนรวม (Participatory mapping) โดยใหชาวบานเปนคนระบพนทนาของตนบนแผนทภาพถายทางอากาศ และโดยเฉพาะอยางยง ไดนำาเอาการใชเกมสวมบทบาทสมมต (Role-playing Game - RPG) ซงเดกๆ รจกกนดมาใชแกปญหาความขดแยงในเรองการใชนำาจากชลประทานระบบทอของกลมชาวบาน ซงนบวาเปนความแปลกใหมอยางยงทนำาเอาเกมยง RPG ทเคยใชเพอสรางความสนกสนาน มาใชในการสรางสำานกรวมเรองการบรหารจดการนำาได

3. ใหมดวยการสรางสรรคความรจากการผสมผสานสาขาวชาตางๆ เขาดวย ในทศนะของ E. Boyer ทไดกลาวมาแลว Scholarship of integration นบเปนประเภทหนงของ ความเปนวชาการ สำาหรบใน“ ”ประเทศไทย อาจรจกแนวคดนในชอ สหวทยาการ หรอ การบรณาการ“ ” “ระหวางสาขาวชาตางๆ จากประสบการณการวจยเพอสงคม ไดพบวา เมอ”นกวชาการถอเอาปญหาของชมชนเปนตวตง (Problem-based research) กมกจะพบวา ปญหาของชมชนมหลายแงมม มหลายขนตอน จงเรยกรองความรจากหลายสาขาวชาการ ดงประจกษพยานทวา นกวชาการทลงไปทำางานวจยเพอสงคมนน มกจะทำางานรวมกนเปนทมทประกอบดวยเพอนนกวชาการจากหลายๆ สาขาวชา ตวอยางเชน จากโจทย

วจยเรองการบรหารจดการทองเทยวโดยชมชน กอาจจะเรมตนจากนกวชาการสาขาการทองเทยว แตเมอสำารวจทรพยากรการทองเทยวกพบวา ตองปรบปรงภมทศนและอาคารบานเรอนโบราณ จงจำาเปนตองเชญชวนเพอนอาจารยในสาขาสถาปตยกรรมมาชวย และเมอจะพฒนาเมนอาหารทองถนสำาหรบนกทองเทยว กตองใชความรจากสาขาคหกรรมศาสตร รวมทงตองชวนอาจารยดานนเทศศาสตรมาชวยเรองการทำาสอประชาสมพนธ เปนตน

4. ใหมดวยกรอบความรทนำามาใชแกปญหา ตวอยางเชน งานวจยของ จารชา ยแสง และคณะ (2558) ทใชกรอบความรประสานกนระหวาง กระบวนการทางวทยาศาสตร กบ กระบวนทางสงคม ในงาน“ ” “ ”วจยทใชความรดานชววทยาในการเพาะเลยงสาหราย Spirulina sp. มาใชแกปญหาสงคมเรองนำาทงเนาเสยจากชมชนทมอาชพผลตเสนขนมจน ความใหมในลกษณะน คอนขางเปนเสนทางหลกของงานวจยเพอสงคมของวงวชาการไทย

5. ใหมในแงกลมตวอยาง ในขณะทงานวจยเชงประยกต (Applied research) อาจจะนำาเอาความรทคนพบจากงานวจยททำากบกลมตวอยางแรก มาทดลองประยกตกบกลมตวอยางใหมเพอตอบโจทยวา ความรเดมนนจะใชไดผลเหมอนเดมหรอไม หากแตงานวจยเพอสงคมนนไดกาวไปอกขนหนงเนองจากมกระบวนการทำางานแบบรวมมอ/มสวนรวมกบกลมตวอยางดวย ดงนน ในขณะทนำาความรมาประยกตใชกบ กลม“ตวอยางใหม นน ตวความรเดมเองกไดถกดดแปลงปรบปรงใหกลายเปน”นวตกรรม/เปนความรใหมไปพรอมๆ กน ในบทความทเกยวกบบญชครวเรอน ซงความรตงตนนนเปนการจดทำาในระดบครวเรอน โดยมเปาหมายเรองการรบรสถานะรายได-รายจายของครวเรอน จากความรตงตนดงกลาว นกวชาการสาขาการบญชไดนำาความรดงกลาวมาพฒนาใชกบกลม

เปาหมายหลายๆ กลม เชน กลมจดการปญหาขยะของชมชน กลมอาชพชางชมชน ฯลฯ และเมอเปลยนกลมเปาหมายใหม นกวจยกไดคนพบวา ไดชดความรใหมทเกยวของกบรปแบบของตวบญชทตองออกแบบใหมให“

ตอบเปาหมายใหม และยงตองตอบรบกบการใชงานของกลมตวอยางกลมใหมอกดวย ”

B. Consistency - ความสมำาเสมอ เนองจากงานเขยนทางวชาการเปนงานทมเปาหมายของการสรางความเขาใจรวมกนระหวางผเขยนกบผอานใหเกดขน และการทความเขาใจรวมดงกลาวนนจะเกดขนได ปจจยสำาคญประการหนงกคอ ตองมความสมำาเสมอในองคประกอบของงานเขยนนน เชน คำาทใช (term) ในการกลาวถงทกๆ คร ง เพราะหากมการเปลยนคำาทใช กหมายความวามการเปลยนแปลงเกดขน เชน ชอของคณะกรรมการชดตางๆ เปนตน

นอกเหนอจากความสมำาเสมอในระดบคำาทใชซงมองเหนไดโดยงายแลว ในระดบทลกซงมากขนคอ ความสมำาเสมอในระดบความหมาย เชน เมอนกวจยใชคำาวา รปแบบ ในทตางๆ ของบทความนน นกวจยใชใน“ ”ความหมายเดยวกนหรอเปลา (ดวยเหตน ในสวนประกอบของงานวจยจงตองมหวขอ นยามศพทปฏบตการ เพอตกลงความหมายของคำาทใชเอา“ ”ไวอยางแนนอน)

และอกแงมมหนงของความสมำาเสมอ กคอ การมจดยนทางทฤษฎ (Theoretical Standpoint) ทแนนอนตงแตตนจนจบ ไมแปรพกตร ทางทฤษฎระหวางกลางทาง เนองจากทฤษฎทางวชาการแตละทฤษฎ ลวนมขอตกลงเบองตน (basic assumption) แนวคดพนฐาน (basic concept) ทแตกตางกน หากเปลยนจดยนทางทฤษฎ กเทากบยกเครองงานวจยชนเดมไปเปนแบบใหมทงหมด

สำาหรบเรองความสมำาเสมอน ในงานวจยเพอสงคมอาจจะมปญหามากกวางานวจยแบบทวไป ทงนเพราะงานวจยเพอสงคมเนนการรวมมอกบคนหลายกลม มการทำากจกรรมแบบพเศษเพอการแกไขปญหาเพมเตมจากกจกรรมการวจย ฯลฯ ยงมความหลากหลายมากขน โอกาสทจะเกดความสบสนกยงจะเกดไดงาย เชน การมทมวจยหลายๆ แบบ เชนทมวจยนกวชาการ ทมวจยชาวบาน/ชมชน ดงนนการยดกมหลกการเรองความสมำาเสมอจงยงมความจำาเปนมากยงขน

C. Quality of Writing - คณภาพของการเขยน เกณฑนเก ยวของก บการใชภาษาโดยเฉพาะภาษาเขยนท เป น ส อกลาง“ ” (mediation) ในการถายทอดเนอหาสารจากผเขยนไปยงผอาน คณภาพของการเขยนนนอาจพจารณาไดจากตวชวดเหลาน

• คณภาพเชงภาษาศาสตร เชน การใชประโยคทไมซบซอน ไมเขยนใจความวกไปวนมา

• การใชภาษาทมความกระจางชดเจน เชน มประธานของประโยคทำาใหรวาใครเปนผกระทำา ในกรณของงานวจยเพอสงคมนน มกลมคนทเกยวของหลายกลม ทงนกวชาการ แกนนำาชมชน อสม. อบต. ฯลฯ จงตองระบวาใครเปนคนทำากจกรรมนน

• งายตอการอานทำาความเขาใจ เชนในหนงยอหนาอาจจะมหนงใจความเท าน น หรอใชเคร องมอทางภาษามาชวย เชน การอธบายกระบวนการ (procedure) อาจจะใช flow chart มาชวย เปนตน

• มลำาดบขนตอน ไมวกไปวนมา ตวอยางเชน การใชแนวคด SWOT Analysis กควรนำาเสนอขอมลเรยงตามลำาดบของ S-W-O-T เปนตน

ในการประชมของผทรงคณวฒ ไดมการเสนอวา วธการน ำาเสนอขอมลของงานวจยเพอสงคมนน อาจจะใชล ลาแบบ การเลาเร อง“ ” (Story telling) กลาวคอ นำาเสนอดวยองคประกอบตางๆ ของการเลา

เร อง คอ มตวละคร มฉาก (เวลา/สถานท) มการกระทำา (Action) ทตอเนองกนเปนลำาดบขนตอน มผลทเกดจากการกระทำา มปมขดแยงและการคลคลาย ฯลฯ อยางไรกตาม เนองจากงานวจยเพอสงคมเปนงานวชาการ ดงนน นอกจากจะใชเทคนคการเลาเรองเปนวธการนำาเสนอขอมลแลว ควรตองผสมผสานดวยการวเคราะห (analysis) ประกอบตามไปดวย การใชการเลาเร องนอาจจะใชกบงานวจยดานศลปะทท ำาออกมาเปนชนงาน/ผลงาน โดยมการเลากระบวนการเบองหลงการผลตผลงานดงกลาวนน

D. Quality of Argument - คณภาพของการใชเหตผลเชงวชาการเปนเกณฑสำาคญอกเกณฑหนงสำาหรบการพจารณาคณภาพของการเขยนบทความวจย เนองจากคำานยามของคำาวา การวจย นน ใน“ ”ความหมายหนง หมายถงวธการประเภทหนงในการแสวงหาความร/คำาตอบใหแกโจทยอนเปนปรศนา หากทวาวธการดงกลาวนนตองเปนวธการเฉพาะทเรยกวา วธการทางวทยาศาสตร “ ” (Scientific method) ซงเปนวธการทเกดจากการผสมผสานระหวางการใชเหตผล (Rationalism) เขากบการเกบรวบรวมขอมล/ขอเทจจรงเชงประจกษ (Empiricism) ดงนน การวดคณภาพของงานวจย สวนหนงจงอยทองคประกอบของวธการทงสอง คอ คณภาพของการใชเหตผล และคณภาพของการเกบรวบรวมขอเทจจรง

นอกจากนน คำาวา งานวจย ซงในภาษาองกฤษใชคำาทระบความ“ ”หมายเอาไวอยางชดเจนวา Research ซงหมายความวา การคนหาคำาตอบครงนของเรา เปนการแสวงหาครงใหมอกคร งหนง โดยตอยอดมาจาก ความรเดมทมผแสวงหามาแลว ไมวาจะตกผลกอยในรปแบบของ“ ”ทฤษฎ หรออยในงานวจยทเกยวของกตาม

ดงนน คณภาพเชงวชาการของงานวจยแตละชนจงอยทวา ในทกขนตอนของกระบวนการวจย นบตงแตข นการระบปญหา/ตงโจทย การกำาหนดตวแปรทสงสย การจดทำากรอบแนวคด การสรางเครองมอ ฯลฯ มการนำาเอาความรจากทฤษฎและงานวจยทเกยวของมาใชประโยชนทงในเชงปรมาณ (คอ อานทฤษฎหรองานวจยทเกยวของมากพอหรอไม) และในเชงคณภาพ (เชน ทฤษฎและงานวจยนนเกยวของจรงหรอเปลา ในแงไหน) หรอไมอยางไร และจะตองเขยนแสดงใหเหนอยางชดเจน

นอกจากนน ความรทไดจากการวจยยงมลกษณะทแตกตางจากความรทไดมาดวยวธการอนๆ กลาวคอ ไมเพยงแตจะบอกวา ไดความร“อะไรมาเทานน แตยงตองแสดง ” “วธวทยาวาไดความรมาไดดวยวธการอะไร ทงนเพราะ ” วธการแสวงหากเปนเหตผลรบประกนความนาเชอถอของตวความรจากงานวจยดวย ดวยเหตน แมจะเปนงานวจยเพอสงคม แตทวาความนาเชอถอของระเบยบวธวจยกยงไมใชขอยกเวน ดงนน การเขยนระบแตจำานวนกลมตวอยาง แตไมบอกจำานวนประชากรทงหมดจงยงไมมความหมายอะไร รวมทงเกณฑทใชในการคดเลอกกลมตวอยาง แมแตเรอง หนวยของการศกษา “ ” (unit of study) ผทรงคณวฒบางทานตงขอสงเกตวา งานวจยเพอสงคมนนมกจะมการปรบเปลยนหนวยของการศกษาไปในระหวางการดำาเนนงาน เชน อาจจะเรมตนทำางานกบคนกลมเลกๆ ตอมากเรมขยายผลจากกลมเดมออกไป และทายทสด อาจจะขนไปถงหนวยงานระดบนโยบาย ดงนนทกครงทมการเปลยนหนวยของการศกษา นกวจยควรจะตองระบใหชดเจน

คณภาพของการใชเหตผลเชงวชาการอกประเดนหนงคอ การใหคำาอธบาย เนองจากงานวชาการนนมคณลกษณะทแตกตางประการหนงจากงานปฏบตการ คอสามารถ อธบายได วา เพราะเหตใดจงทำาเชนนน ไมทำา“ ”เชนน หรอไมวาผลลพธจะสำาเรจหรอลมเหลวกตาม แตงานวชาการกตอง

ใหคำาอธบายไดวา นาจะเปนเพราะปจจยใดอยางมหลกวชาการสนบสนนพอสมควร

E. Contribution - คณประโยชน เพอเปนหลกประกนวา ความรทไดมาจากการลงแรงลงทรพยากรไปนนไดกอใหเกดประโยชนมากนอยเพยงใด ในแงมมไหน และตอใครบาง โดยสวนใหญในแบบประเมนคณภาพงานวชาการ จงมกจะมเกณฑเร อง คณประโยชน พวงตดอย“ ”ดวยเสมอ ในทนจะแบงประเภทของคณประโยชนโดยดกลมผรบผลประโยชนเปนเกณฑ ดงน

1. ประโยชนตอชมชน สำาหรบงานวจยเพอสงคมมกจะผานเกณฑนไดไมยากนก เพราะจดเรมตนของ SeS มกเรมมาจากความตองการทจะแกไขปญหาของชมชนอยแลว ผลประโยชนตอชมชนจงขนอยกบมตเชงปรมาณของประโยชนนน เชน แกปญหาไดมากนอยเพยงใด และมตเชงคณภาพของคณประโยชน เชน แกไขไดเพยงปญหาเฉพาะหนาระยะสน แตไมไดผลทยงยน เปนตน

2. ประโยชนตอระดบนโยบาย เปนคณประโยชนในระดบแนวดงทสงขนกวาระดบชมชน ซงครอบคลมเพยงหนวยยอยหนวยเดยว เพราะประโยชนตอระดบนโยบายนนจะแผรงสครอบคลมทกวางขวางขน การทจะมประโยชนในระดบนนน จะมความเปนไปไดสงหากมการเชญชวนผรบผดชอบระดบนโยบายใหเขามามสวนรวมในกระบวนการวจย

3. ประโยชนตอ Sectors ตางๆ เกณฑขอนน าจะเปนขอไดเปรยบของงานวจยเพอสงคม เนองจากงานวจยประเภทนเกดมาจากความรวมมอของเจาภาพหลายๆ ฝายทเรยกวา ผทมสวนเกยวของ“ /มสวนไดสวนเสย ” (Stakeholder) มใชมแตกลมชาวบานเทานน หากแตยงมครใ น โ ร ง เ ร ย น เ จ า อ า ว า ส

อสม. อบต. ชางพนบาน เทศบาล ปราชญชาวบาน เกษตรอำาเภอ ฯลฯ ดงนน กลมตางๆ ทกลาวมานจงสามารถนำาเอาผลงานวจยไปใชประโยชนได

4. ประโยชนตอแวดวงวชาการเอง สำาหรบการนำาความรทไดจากงานวจยไปใชประโยชนในแวดวงวชาการนน งานวจยเพอสงคมไดขยบขยายแนวคดนใหกวางขวางออกไป จากเดม เรามกระบกนวาความรใหมทเกดจากผลงานวจยนนจะไปชวยตอยอดองคความรท มอยในสาขาวชาเฉพาะทนกวจยสงกดเทานน แตหากเรายดหลก 3 ประการทไดกลาวมาแลวขางตน ประการแรก คอ การนำาความรเดมไปประยกตใช กถอเปน งา“นวชาการประเภทหนง คอ ” Scholarship of Application ประการทสอง การทำาวจยเพอสงคมมกเปนการทำางานรวมกนระหวางนกวชาการในหลายๆ สาขา ทำาใหความรใหมทไดผลตออกมานาจะมความเปนวชาการแบบ Scholarship of Integration และประการสดทาย คอ ในการนำาความรเดมไปประยกตใชกสามารถสราง ขอคนพบใหมๆ ใหเกดขนได“ ” ถ อเป น Scholarship of Discovery จากหล ก 3 ประการน การพจารณาประโยชนตอแวดวงวชาการกอาจจะขยายขอบเขตออกไป

หากทวา ในการยดหลกทง 3 ประการน ในการเขยนบทความวจยเพอสงคม นกวจยกตองเขยนแสดงหลกฐานตงแตขนตอนแรกของการตงโจทยวา ในประเดนทศกษานน นอกจากจะเปน ปญหาของชมชน แลว ใน“ ”เชงวชาการกยงม ชองวางของความร “ ” (Knowledge gap) อะไรบาง และในขอคนพบกตองแสดงหลกฐานวา นกวจยไดเตมเตมชองวางนนไปบางหรอไมอยางไร

สำาหรบการนำาเอาผลการวจยและกระบวนการวจยเพอสงคมไปใชประโยชนเชงวชาการ หากขยบขยายแนวคดเรอง Scholarship of Integration ของ Boyer ออกมาดในรายละเอยด ในแวดวงวชาการเพอสงคมไดนำาเสนอแนวคดใหมเรอง รวมดวยชวยกนสรางความร “ ”

(Co-creation of knowledge) ทอาจพจารณาการรวมคดรวมสรางความรทงดานแกนนอนและแกนตง ในดานแกนนอนกคอการทำางานรวมกนระหวางนกวชาการหลายๆ สาขาในแบบสหวทยาการ สวนในแกนตงกคอการประสานระหวางความรแบบใหมทเปนสากลเขากบภมปญญาดงเดมของชมชน ซงในชวงเวลาทผเขยนรบผดชอบเปนบรรณาธการวารสารฯ ฉบบน ไดพบประจกษพยานวา การรวมดวยชวยกนสรางความรในแกนตงนนมความเปนไปไดจรง เชน นกชววทยาจากมหาวทยาลยสามารถนำาเอาความรดานแพลงกตอนวทยาไปประสานกบภมปญญาของปราชญชาวบานทเกด เตบโต และอาศยอยรมสายนำามาตลอดชวตเพอหาตวชวดคณภาพของนำารวมกน อยางไรกตาม กระบวนการรวมดวยชวยกนสรางความรในแกนตงนกตองม กระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม “ ” (PAR) อยางแทจรง เปนตวเรงปฏกรยา (catalyst)

F. Implication - การนำาไปประยกตใช เปนเกณฑทเปนเสมอนกญแจดอกทสองทจะรบประกนวา คณประโยชนของผลและกระบวนการวจยทกลาวมาแลวจะสามารถสำาแดงอานภาพไดจรงเมอถงขนตอนของการนำาไปปฏบต การวดเรองการนำาไปประยกตใชนนจะใชคำาถามเชงประเมนคา เชน จะใชไดจรงหรอเปลา งายตอการนำาไปใชไหม คมคาตอการนำาไปใชหรอไม จะใชไดผลอยางยงยนหรอเปลา ฯลฯ เกณฑนจะมความสำาคญมากข นส ำาหรบงานวจยประเภทการถายทอดเทคโนโลย (Technology transfer) การพฒนาผลตภณฑ (Product development) ฯลฯ ซงมกจะมปญหาในขนตอนของการนำาไปใช เชน ซบซอนมากเกนไป ยงยากเวลาใช ผใชไมคนเคยกบวธการแบบใหม เปนการใชชวครงคราวไมยงยน ฯลฯ และวคซนปองกนอาการเหลานกคอกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (PAR) นนเอง ดวยเหตน ในเกณฑของงานวชาการเพอสงคมของ ก.พ.อ. จงไดระบเกณฑเรองการมสวนรวมและการรกษาความ

ยงยนของผลลพธทเกดขนเอาไวเพอขดเสนใตใหความสำาคญตอปจจยดงกลาวเกณฑประเมนคณภาพงานเขยนตามเกณฑบรการเพอสงคม

หากเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐานวชาการทไดกลาวมาแลว ผเขยนเขาใจวา โดยสวนใหญนกวชาการเรานาจะมความเขาใจเกณฑมาตรฐานวชาการทไดกลาวมาแลวไมมากกนอย แตสำาหรบเกณฑบรการเพอสงคมนนอาจจะเปนเร องแปลกใหมทตองการคำาอธบายในรายละเอยดมากขน เนองจากเกณฑบรการเพอสงคมนเปนภาคปฏบตการของงานบรการวชาการเพอสงคมทไดปรบเปลยนเปนกระบวนทศนใหมดงทไดกลาวมาแลว

กองบรรณาธการสารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนทชวงท 2 (พ.ศ. 2558-2559) ไดจดทำาเกณฑประเมนคณภาพงานเขยนตามเกณฑบรการเพอสงคมของวารสารโดยองและดดแปลงมาจากกรอบของ ก.พ.อ. ดงทไดกลาว จากนจะนำาเสนอขอคดเหนของผทรงคณวฒทไดมประสบการณการอานบทความทสงมาขอรบการตพมพจากวารสารตามเกณฑบรการเพอสงคมในแตละขอ ดงน

1. การระบสถานการณทเปนอยเดม เนองจากเปาหมายสงสดของงานวชาการเพอสงคม คอการสรางการเปลยนแปลง (Change)ใหเกดขนในทกภาคสวนทเขามาเกยวของ ดงนนจงตองออกแบบการวจย (research design) ให เป นแบบ Before - Treatment - After แลววดเปรยบเทยบ สภาพกอน“ -หลง ดวยเหตน จงจ ำาเปนตองระบ”สภาพการณทเปนอยเดมอยางชดเจนเพอนำามาเทยบเคยงกบสภาพการณหลงจากทเกดกระบวนการวจยแลว

(1.1) ทมาและความสำาคญของปญหา ในแบบแผนของการเขยนบทความวจยทวไปนน เนอหาในสวน

แรกนคอ ทมาและความสำาคญของปญหา ซงกลมผทรงคณวฒไดตงขอ“ ”

สงเกตวา ในขณะทงานวจยแบบวชาการนน มกจะระบความสำาคญของปญหา (Signification) อยท ตวประเดน “ ” (issue/topic) เชน ปญหาขยะ ปญหาพลงงาน ฯลฯ สวน พนททศกษา “ ” (area) นน จะเปนเพยงตวอยางของรปธรรมทจะมาเสรมประเดน หากทวาในกรณของงานวจยเพอสงคมนน ความสำาคญของ ประเดน และ พนทศกษา นนจะมนำาหนก“ ” “ ”ความสำาคญทใกลเคยงกน ทงนเพราะงานวจยเพอสงคมนนมลกษณะดงทไดกลาวมาแลว คอเปนงานรปธรรมเชงพนท (area-based) ดงนน ในการเขยนทมาและความสำาคญของปญหาทเปนสภาพการณกอนนน จะตองมรายละเอยดของพนททจะศกษาพอสมควร และตองแสดงใหเหนความเชอมโยงระหวาง ประเดน ใน พนททจะศกษา กลาวคอ จะพดถง“ ” “ ”ประเดนแบบทวๆ ไปไมได แตจะตองเปน ประเดนปญหาภายในปรบทของ“พนททศกษา”

นอกจากนน เมอมการสำารวจปรบทชมชนทมปญหาหลายดาน กมความจำาเปนทจะตองจดลำาดบความสำาคญของปญหา (prioritization) (โดยผานกระบวนการมสวนรวมของชมชน มใชจดโดยนกวจยฝายเดยว) และมการระบเกณฑทใชเลอก ตวอยางทดคอ งานวจยเร องการบรหารจดการนำาในชลประทานระบบทอ จ.อบลราชธาน ของ วรงศ นยวน จ (2558) ทไดกลาวมาแลว นกวจยไดพบวา เมอมการจดเวทระดมสมองเพอระบปญหาของการจดการนำานน วธการแกไขปญหาทดทสดคอการปรบเปลยนโครงสรางพนฐานของชลประทานระบบทอ แตทวา วธแกไขปญหาดงกลาวกเกนขดความสามารถของชมชน ชมชนจงเลอกปญหาเรองการบรหารจดการกลมทอยในวสยทชมชนพอจะจดการไดมาเปนโจทยการวจยเสยกอน

การระบความสำาคญของงานวจยนน อาจนำาเสนอใหสอดคลองกบเกณฑ Contribution ตามมาตรฐานวชาการทไดกลาวมาแลว กลาว

คอ แสดงใหเหนความสำาคญของงานวจยในหลายๆ ระดบ เชนในระดบแรก คอ สามารถแกไขปญหาของชมชนได ในระดบตอมาเปนความสำาคญเชงวชาการ คอการสรางความรใหมทใหคำาอธบายวาเพราะเหตใดจงสามารถแกไขปญหาได มการเพมพนหรอดดแปลงความรเกาใหกลายมาเปนความร ใหมอะไรบาง เปนตน

(1.2) ก า ร ส ำา ร ว จ ท น ช ม ช น (Community capital) เนองจากงานวจยเพอชมชนเปนงานทเนนการมเจาภาพรวมจากทกฝาย (Collaborative research) มใชเปนงานทนกวชาการเปนเจาภาพ แลวทำาอาหาร (ความร) เลยงชาวบานทมฐานะเปนแขกมารวมงาน และเมอทกฝายเปน เจาภาพ ทงนกวชาการและชาวบานตางกตองพกพา ทน“ ” “ ” ของตนเองมารวมงาน สำาหรบนกวชาการนนมองเหนไดงายวาจะมทนประเภทตางๆ เร มตงแตความร งบประมาณ อาคาร/สถานท เวลา ยานพาหนะ ฯลฯ เขามาในงานวจย แตสำาหรบฝายชาวบาน/ชมชนอาจจะมองเหนไดยากกวา ดงนน ในงานวจยเพอสงคมจงมเครองมอพเศษสำารวจขดคนแสวงหาทนของชาวบานทเรยกวา การสำารวจทนชมชน“ ”

ความแตกตางประการแรกระหวางงานวจยทวไปกบงานวจยเพอสงคมจงนาจะปรากฏใหเหนตงแตการเขยน ทมาและความสำาคญของ“ปญหาการวจย เพราะในขณะทงานวจยทวไปจะบรรยายแต สภาพปญหา” “ของชมชน นน การวจยเพอสงคมจะมมมมองชมชนแบบทวลกษณ” (duality) กลาวคอ มองทงสวนทชมชนหมด/ขาด/เปนปญหา และมองดานทชมชน มอย“ /เหลออย ทเรยกวา ทนชมชน ทการวจยเพอชมชน” “ ”จะตองสำารวจอยางคราวๆ ในเบองตน (แมวาจะยงไมครบถวนสมบรณกตาม)

สำาหรบทศนะใหมในการมองชมชนทงสองดานนกไดพฒนาแนวคดเร อง ทนชมชน ใหกวางขวางออกไป โดยหมายรวมตงแตทน“ ”

เศรษฐกจ ทนวฒนธรรม ทนสญลกษณ ทนสงคม รวมทงประสบการณความพยายามในการแกปญหาของชมชน การผนวกเอาทนชมชนเขามาเปนทรพยากรสวนหนงของกระบวนการวจยและกจกรรมการแกไขปญหานน จะสงผลสบเนองตามมาอกหลายประการ เชน การสรางความรสกวางานวจยนเปนของชมชนดวย (Sense of belonging) ความสามารถในการพงตนเองของชมชนเมอทมของนกวชาการถอนตวออกไปเพราะตระหนกวา ชมชนเรากมทน“ /หนาตกอยพอสมควร”

2. การมสวนรวมและการยอมรบของสงคม/ชมชนเปาหมาย ความหมายของเกณฑในขอ 2 น กคอการระบวาวธการวจยและกจกรรมตางๆ ทใชในการสรางการเปลยนแปลงนน นาจะตองเปน การวจยเชง“ปฏบต การแบบมสวนรวม ” (Participatory Action Research - PAR)

เปนทรบรกนวา ในงานวชาการประเภทการวจยนน ระเบยบวธวจยทใชนนจะเปนเครองรบประกนความนาเชอถอของผลการวจยทจะออกมา ดงนนจงตองมการใหรายละเอยดของวธวทยาการวจยทใช แตส ำาหรบการวจยเพอสงคมนน วธวทยาการวจยแบบ PAR จะมความสำาคญมากกวาการเปนเพยงหลกประกนความนาเชอถอเทานน

เรมตงแตความสำาคญในเชงปรชญา ธรรมชาต และคณลกษณะของกา รว จ ย เพ อส ง คมท ได กล า ว มา แล วว า ง านว จ ยป ร ะ เ ภท น เ ป น Collaborative research ดงนนกระบวนการมสวนรวมจงถอเปนองคประกอบหลกของงานวจยแบบนอยแลว หากกลาวในแงของการวจย อาจกลาวไดวา กระบวนการมสวนรวม นนถอเปน ตวแปรตน ทจะสง“ ” “ ”ผลถง ตวแปรตามอนๆ หมายความวา ปรมาณและคณภาพของ“ ”กระบวนการมสวนรวมจะเปนตวก ำาหนดผลผลต (output) ผลลพธ (outcome) ผ ล ก ร ะ ท บ (impact) แ ล ะ ค ว า ม ย ง ย น ข อ ง ก า ร

เปลยนแปลงทไดเกดขนตามมา รวมทงสามารถสราง สายสมพนธระหวาง“นกวจยกบชมชน ทโยงไปถงเรองการยอมรบของชมชน”

อนทจรง การวจยโดยทวไปกสามารถจะใช กระบวนการมสวนรวม“ ” เปนวธการวจยของตน หากทวาในการวจยเพอสงคมนน การมสวนรวมจะมสถานะพเศษ กลาวคอ ในการวจยโดยทวไป อาจใชกระบวนการมสวนรวมเป น เคร องมอในการเก บขอม ล แต ในงานวจ ย เพ อสงคมน น“ ” กระบวนการมสวนรวมจะมสถานะทเปน มากกวาเครองมอการเกบขอมล“ ” แตจะเปน ยาดำา“ /สวนผสมในทกขนตอน ของการวจย เร มตงแตขนตอน”การตดสนใจวาจะทำาวจยหรอไม ขนตงโจทย ขนสรางเคร องมอ ขนเกบขอมล ขนตอนการคดกจกรรมเพอแกไขปญหา ขนวเคราะห-สงเคราะห ขนตดตามประเมนผล ขนตอนการรบผลได-ผลเสยจากการวจย เปนตน และทสำาคญ PAR ใน SeS นนจะเปนสะพานทอดเชอมระหวางนกวชาการกบชมชนทงดานความรความเขาใจ และการยอมรบซงกนและกน

และเมอกระบวนการ PAR มสถานทสำาคญตอการวจยเพอสงคม กจำาเปนตองแสดงรายละเอยดเกยวกบกระบวนการ PAR ใหมากพอแกการทำาความเขาใจของผอาน ไมวาจะเปนรายละเอยดระดบแนวคด/ทฤษฎเร องการมสวนรวมทนำามาใช การมสวนรวมในการออกแบบงานวจยหรอการทำาก จกรรมเสร มอ นๆ และควรม ล กษณะแ สด ง ห ล กฐ า นท ช ด เ จน (evidence-based approach) เชน จำานวนคนทเขารวม บทบาททเขารวม ฯลฯ การใหรายละเอยดในเรองกระบวนการ PAR นจะมคณคาในขนตอนของการนำาการวจยไปใชประโยชน ซงนอกจากจะใชผลประโยชนจากผลการวจยแลว ยงใชประโยชนจากการเรยนรกระบวนการวจยแบบมสวนรวมไดอกดวย

3. กระบวนการททำาใหเกดการเปลยนแปลงทดขน เนองจากการสรางการเปลยนแปลงใหเกดขนในชมชนครงนกระทำาผานรปแบบการวจย

กระบวนการททำาใหเกดการเปลยนแปลงจงนาจะเกดมาจาก 2 กระบวนการ คอ

3.1 กระบวนการวจย อนประกอบดวยขนตอนตางๆ ของการวจย เชน ขนการสำารวจสถานการณทเปนอย การตงโจทยการวจย การทบทวนทฤษฎและงานวจยทเกยวของ การระบตวแปร การสรางกรอบแนวคด การออกแบบการวจย การสรางเคร องมอเพอเกบขอมล ฯลฯ โดยทกระบวนวจยทงหมดนตองดำาเนนไปตามหลกการในเกณฑขอ 2 คอ การมสวนรวมของกลมผมสวนไดสวนเสย

3.2 กระบวนการเสรมอนๆ ในคำาวา PAR จะมสวนประกอบคำาวา Action รวมอยดวย ซงมนยยะวา การวจยเพอสงคมนนจะไมเพยงศกษาวจยเพอ ทำาความเขาใจกบปญหาอยางจะแจง เทานน หากแตจะ“ ”ตอง ลงมอดำาเนนการเพอแกไขปญหานนดวย ดงนน นอกจากจะม“ ”กระบวนการวจยแลว กยงอาจจะตองมการดำาเนนกจกรรมอนๆ เพอการแกไขปญหา เชน การรางกฎระเบยบเพอการใชปาชมชนรวมกน เปนตน

และนอกจากกจกรรมเพอมงการแกไขปญหาแลว เนองจากการวจยเพอสงคมจะมการเปดโอกาสใหคนกลมตางๆ ทมสวนเกยวของเขามารวมงาน ไมวาจะในฐานะทมวจยชมชน รวมเกบขอมล รวมดำาเนนกจกรรม ฯลฯ แตทวากลมคนเหลานอาจจะยงมเงอนไขทไมพรอมสำาหรบการทำางาน เชน ไมเขาใจวาการวจยคออะไร นกภาพของพลงงานทดแทนไมออก ฯลฯ ดงนน จงตองมกจกรรมอกประเภทหนง คอ กจกรรมเสรมศกยภาพของผรวมงาน

แตไมวาจะเปนกจกรรมการวจย กจกรรมการแกไขปญหา หรอกจกรรมเสรมศกยภาพของทมงาน กจกรรมทกประเภทกตองเปนกจกรรมทม ทมา ทไป กลาวคอเปนกจกรรมทออกแบบมาจากขอมล“ ” /ขอเทจจรงจ า ก ก า ร ว เ ค ร า ะ ห -ส ง เ ค ร า ะ ห ท เ ร ย ก ว า “ Action based-on

research” ดงนนจงควรเขยนชแจงทมาทไปของกจกรรมแตละอยางดวย

4. ความรความเชยวชาญทใชทำาใหเกดการเปลยนแปลงขน ในการเขยนบทความงานวจยเพอสงคมในประเดนวาดวยความรความเชยวชาญททำาใหเกดการเปลยนแปลงน อาจจะมทงจดรวมและจดตางเมอเปรยบเทยบกบการเขยนแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของในงานวจยแบบทวไปใน 2 แงมม คอแหลงทมาของความร และสาขาวชา

สำาหรบแงมมแรก คอ แหลงทมาของความรนน หากเปนงานวจยเชงวชาการ แหลงทมาของความรก จะอยในโลกของวชาการ คอ ต ำารา หนงสอ วารสารวชาการ รายงานผลการวจย หองสมด ฯลฯ แตสำาหรบงานวจยเพอสงคมนนมเปาหมายเพอการรวมดวยชวยกนสรางความร โดยเฉพาะการประสานความรเชงวชาการเขากบความรทเปนภมปญญาและประสบการณของชมชน ดงนน แหลงทมาของความรความเชยวชาญอกแหลงหนงกคอ จากโลกประสบการณจรงของชมชนทนกวจยอาจจะใชเวทประชาคม เวทเสวนา การสมภาษณผร การสงเกตวธทำางานของชางชมชน ฯลฯ เปนอกแหลงความรได

ในแงมมทสอง คอ สาขาวชา โดยทวไปแลว นกวชาการสาขาตางๆ กจะนำาความรจากสาขาวชาทตนสงกดมาใชเปนโคมไฟสองทางงานวจยของตน เราอาจเรยกกระบวนการนำาความรความเชยวชาญเฉพาะสาขามาใชงานนวา กระบวนการทางวชาการ “ ” (เชน ถาเปนสาขาเคม กคอการอธบายผลการทดลองในหองปฏบตการ) แตเนองจากงานวจยเพอสงคมเนนการใชวธวทยา การมสวนรวม ดงนน จงตองมความรความเชยวชาญอกสวน“ ”หนงทวาดวยเรอง การมสวนรวม ไมวาจะเปนระดบแนวคดหรอแนวทาง“ ”ปฏบต ก ตาม เพ อระดมความรวมมอของคนกลมตางๆ ท เก ยวของ กระบวนการนำาความรความเชยวชาญเร องการมสวนรวมมาใชในการทำา

outputoutcom

e impact

คน

การกระทำาการรบรทศนคต

ความเขาใจ/ความรความมนใจ/ภาคภมใจแรงจงใจ

ความสามารถเกงขนดขน etc.

(1)

นกวจย

stakeholder

AnalysisChange

inSeS

(10) etc.(2) สงของ

(3) ปญหาบรรเทา

คลคลายแกไขได

.....

(4) กลมคนพลงความสามารถ

ความสมพนธ.....(5) กลไก

การจดการ

กลไก

กฎระเบยบ

รปแบบการบรหารจดการ

(6) ความหมายของคน/ของสงตางๆ

(7) บทบาทหนาท

(8) status passive active

(9) เปลยนโครงสรางของกลม/ชมชน

sustainability

วจยนอาจเรยกวา กระบวนการทางสงคม ทจะตองดำาเนนการควบคไป“ ”กบกระบวนการทางวชาการ เชน เร องการจดตงทมงานวจย การแบงบทบาทหนาท การประสานงานภายในกลม การวางแผนกจกรรม การตดตามประเมนผลรวมกน ฯลฯ

5. การคาดการณสงทจะตามมาหลงจากการเปลยนแปลงไดเกดขนแลว สำาหรบเกณฑขอนนาจะหมายความถง การเปลยนแปลง“ ” (change) ในมตตางๆ ทเปนสภาพการณหลงจากการดำาเนนการวจยทแตกตางไปจากสถานการณเดมทเปนอยกอนจะมการวจย

ผเขยนไดประมวลมตของการเปลยนแปลงทเกดขนจากบทความวจยของนกวชาการไทยททำางานวจยเพอสงคมทสงมาตพมพในวารสารฯ ทผเขยนรบผดชอบอย ซงแสดงใหเหนวา งานวจยเพอสงคมนนสามารถจะคาดการณไดวา จะสรางการเปลยนแปลงอะไรใหเกดขนไดบาง และขอนำาตวอยางของการเปลยนแปลงจากผลการวจยมาเสนอในทน เพอเปนแนวทางประกอบการเขยนบทความวจยเพอสงคม ดงน

5.1 การเปลยนแปลงตวคน เปนปรากฏการณทวไปวา ทกกลม ทกชมชน ทกองคกร ทกหนวยงานจะเขมแขงไดนน กเพราะม คนด ม“ความสามารถ ดงนนในการวดการเปลยนแปลงขนพนฐานทสด กคอวด”การเปลยนแปลงของตวบคคลทเขารวมงานวจย ไมวาจะเปนชาวบาน เจาหนาทจากหนวยงานทเกยวของ รวมทงตวนกวจยเอง

สวนมตการวดการเปลยนแปลงของบคคลนน กขนอยกบเปาหมายและวตถประสงคของแตละโครงการ หากกลาวโดยทวๆ ไป หลงจากผานประสบการณการทำาวจยมาแลว คนทเขามาอยในโครงการวจยกนาจะเปนคนทเกงขน (มความสามารถมากขน) ดขน (มจตสาธารณะ) มความรความเขาใจ ทศนคต และการกระทำาทดขน มการเปลยนแปลงบคลกภาพ เชน มความมนใจในตนเอง มความเชอมนและภาคภมใจในตนเอง เหนคณคาตนเอง เปนตน

5.2 การเปล ยนแปลงทเก ยวกบส งของ-วตถ เป นการเปลยนแปลงทมองเหนไดงายโดยเฉพาะในงานวจยประเภทสรางนวตกรรม เพมรายได แปรรปผลตภณฑ ผลตสงของ เปนตน

5.3 การเปลยนแปลงทเกยวกบปญหา หากเปนโครงการวจยทตงโจทยดวยปญหาของชมชน เชน การใชสารเคม การกำาจดขยะ ฯลฯ การเปลยนแปลงทอาจจะวดไดกคอ มตตางๆ ของตวปญหา เชน ปญหาแกไขได ปญหาบรรเทาลง ปญหาคลคลายไป เปนตน

5.4 การเปลยนแปลงเกยวกบกลมคน เปนการวดระดบทสงกวา ตวบคคล เพราะเมอคนมารวมกนเปนกลม จะมคณสมบตบาง“ ”ประการเพมขนมา เชน การจดโครงสรางของกลม การบรหารจดการกลม

ความสมพนธภายในกลม พลงของกลม ฯลฯ ซ งเปนมตทน กวจยจะสามารถวดการเปลยนแปลงได หากหนวยของการศกษา (unit of analysis) เปนระดบกลม เชน กลมวสาหกจชมชน กลมของอสม. เครอขายพลงงานทางเลอก ฯลฯ

5.5 การเปลยนแปลงกลไกการจดการ สำาหรบงานวจยทศกษาประเดนเรองการบรหารจดการกลมหรอหนวยงาน การบรหารจดการสมบต/ทรพยากรรวมของชมชน ฯลฯ ประเดนการเปลยนแปลงทอาจวดไดกคอ การมกฎระเบยบ การเปลยนแปลงรปแบบการบรหารจดการ การสรางกลไกใหมๆ เพอควบคมการดำาเนนงาน เปนตน

5.6 การเปลยนแปลงโครงสราง บทบาทหนาท สถานภาพ และความหมาย (Meaning) เปนมตการเปลยนแปลงในระดบทลกซงขน เชน การเปลยนแปลงโครงสรางของคณะกรรมการ การพฒนาบทบาทหนาทของหนวยงานรฐทองถน หรอการเปลยนแปลงความหมาย/ความสำาคญของกลมคนหรอสงของ (เชน การแปลงขยะใหกลายเปนทน) การเปลยนสถานะของกลม/หมบานทเคยรอแตความชวยเหลอจากภายนอก (passive) มาเปนชมชนทจดการแกไขปญหาดวยตนเอง (active) เปนตน

6. การประเมนผลลพธการเปลยนแปลงทเกดขน โดยธรรมชาตแลว สรรพสงทกอยางยอมเปลยนแปลงอยตลอดเวลาอยแลว ไมวาเราจะไปทำาอะไรหรอไมกตาม หรอแมแตเมอเราลงมอกระทำาการบางอยาง และไดเกดการเปลยนแปลงขนมา แตทวาการเปลยนแปลงนนกอาจจะไมใชการเปลยนแปลงทเราคาดหวงเอาไว เนองจากการวจยเพอสงคมเปน การ“สรางการเปลยนแปลงอยางมความตงใจและมการวางแผน ” (planned change) ดงนน หลงจากเกดการเปลยนแปลงขนมา จงตองมการประเมนผลลพธทเกดขน จากการประมวลบทเรยนทนกวจยเพอสงคมของ

ไทยไดสรางเกณฑวดประเมนผลลพธการเปลยนแปลงทเกดขน มตวอยางทจะนำาเสนอในทน ดงน

6.1 การประเมนการเปลยนแปลงในเชงปรมาณ เปนการวดปรมาณของสงทเปลยนแปลงไป เชน จาก ไมม ไปส ม “ ” “ ” (มรายไดเพมขน) จาก มนอย ไปส มมากขน หรอในทางกลบกน เชนหลงจากม“ ” “ ”งานวจยเร องการฟ นฟผกพนบาน กมปรมาณและประเภทของผกพนบานเพมมากขน

6.2 การประเมนการเปลยนแปลงในเชงคณภาพ เปนอกมตหนงของการประเมนผลลพธ เชน การทำาหนาทอยางมประสทธภาพมากขน เปนการเปลยนแปลงอยางมเสถยรภาพ อยางครอบคลมคนทกกลม อยางยงยน อยางมประสทธภาพ (เรว/สะดวก/ประหยด...)

6.3 การประเมนทศทางของการเปลยนแปลง (direction) ซงหมายถงแนวโนมของการเปลยนแปลงวาจะเปนไปในทางบวก (เชน ความสะอาดของแมนำา) เปนไปในทางลบ หรอมทศทางเปนกลางๆ

6.4 การประเมนประสทธผล (Effectiveness) เป นการประเมนผลลพธทเกดขนโดยเทยบเคยงกบเปาหมายทตงเอาไววา เขาเปา“หรอตอบโจทย หรอไม”

6.5 การประเมนผไดรบผล (Effect to whom) เปนอกมตหนงทใช กลมคนทได รบผล เปนเกณฑเพอตอบค ำาถามวา ผล“ ”ประโยชน (หรอในทางตรงกนขาม เปนผลเสย) ทเกดขนนน มคนกลมใดบางทไดรบผล เชน ตวนกวจย ชมชน กลมชาวบานบางกลม เฉพาะแกนนำา หนวยงานรฐทองถน สถาบนการศกษา แวดวงวชาการ เปนตน

6.6 การประเมน cost-effectiveness เปนการประเมนผลในเชงเศรษฐศาสตรเพอวดความคมคาโดยเปรยบเทยบระหวางตนทนทลงไป กบผลลพธทเกดขน

6.7 การประเมนตามลำาดบชนของผลลพธทเกดขน ในปจจบนไดเกดแนวคดใหมในการวดลำาดบชนของผลลพธทเกดขนตามชวงระยะเวลา (ระยะสน ระยะกลาง ระยะยาว) บวกผสมกบความตงใจของผดำาเนนการ (intention) ทำาใหแบงลำาดบชนของผลลพธออกไดเปน 3-4 ลำาดบชน

(i) ผลผลต (output) เปนผลทเกดขนจากความตงใจกำาหนดไวของนกวจย และเปนผลทเกดในระยะสน เชน ทางโครงการวจยตองการ/ตงเปาใหเกดการสรางเครอขาย หลงจากจบงานวจย กไดเครอขายเกดขน

(ii) ผลลพธ (outcome) เปนผลทเกดขนจากความตงใจกำาหนดไวของนกวจยเชนกน แตเปนผลทเกดสบเนองจากการเกดผลผลตในชวงระยะเวลาตอมา เชนหลงจากเกดเครอขาย ทางโครงการวจยคาดหวงใหเครอขายเร มมการดำาเนนงานบรหารจดการปาชมชนอยางมระบบ และมประสทธภาพ

(iii) ผลกระทบ (impact) เปนผลสบเนองจากผลผลตและผลลพธ และเปนผลททางโครงการวจยไมไดคาดหวงเอาไวกอน ดงนนจงอาจจะเปนไดทงผลกระทบในดานบวกหรอดานลบ เชน หลงจากมการจดตงธนาคารขยะในโรงเรยน และดำาเนนการไดอยางด แตกกลบสงผลกระทบใหเดกๆ มการสรางขยะมากขนเพอความเจรญเตบโตของธนาคารขยะ เปนตน

(iv) ความยงยน (sustainability) หมายถงอายทยนยาวของการเปลยนแปลงนน (ดรายละเอยดในตอนตอไป)

7. แนวทางการตดตามและธำารงรกษาพฒนาการทเกดขนใหคงอยตอไป อนหมายถงความยงยนของผลทเกดขน จากทประชมของกลมผทรงคณวฒทเคยใชเกณฑเร องความยงยนในการประเมนพจารณา

บทความของวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท ประเดนเร อง ความ“ยงยน นเปนอกประเดนหนงทมการอภปรายกนอยางพอสมควร ในดาน”หนง เกณฑเร อง ความยงยน นนถกหยบยกขนมาขดเสนใตใหความ“ ”สำาคญในงานวจยแบบ SeS กเพอหวงทจะปรบแกจดอบตนของการใชประโยชนจากงานวจยทเคยมมากอนทสามารถสรางการเปลยนแปลงไดเพยงชวคร งชวคราว แตในอกดานหนง ทประชมกมความเหนวา สภาพแวดลอมนนเปลยนแปลงไปอยตลอดเวลา ดงนน ผลลพธจากการเปลยนแปลงในวนน จงอาจจะไมเหมาะสมหรอใชการไมไดสำาหรบวนพรงน แลวเราจะคาดหวงใหผลลพธเดมคงอยไดอยางไร หรอเราจะใชอะไรเปนตวชวดความยงยนเพอสรางแนวทางการตดตามและการธำารงรกษาผลลพธของการเปลยนแปลงนน

ในทน ผเขยนจะขอประมวลบทเรยนเร องตวชวด ความยงยน ท“ ”ปรากฏในบทความวจยเพอสงคม เพอเปนเชอฟนใหผอานไดพจารณาและพฒนาเกณฑนตอไปในอนาคต ตวชวดความยงยนของงานวจยเพอสงคมมดงน

7.1 ตวบคคล ในการประเมนวดความเปลยนแปลงของวชาการเพอสงคม เกณฑเร องการเปลยนแปลงตวบคคลกไดรบการขดเสนใตใหความสำาคญมาแลว และในมตของความยงยน ตวบคคลกยงเปนตวชวดทมความสำาคญอนดบแรกเชนกน ทงนเพราะ คนเปนจดเร มตนของทก“อยาง ในแงทวา บรรดากจกรรม สภาพแวดลอม สงของทผลต ฯลฯ อาจ”จะตองสญหายหรอปรบเปลยนไปตามกาลเวลาและเงอนไขทเปลยนแปลงไป แตหากยงมตวบคคลท ทงเกงและทงด ดำารงอย กสามารถจะ“ ”สรางสรรคสงอนๆ ขนมาใหมได สธระ ประเสรฐสรรพ (2555) ใหขอสรปเกยวกบตวชวด ตวบคคล วา ความยงยนนนมไดมาจาก ความเกงของ“ ” “

คนทมความรเพมมากขน หรอสามารถแกปญหาทมอยไดเทานน หากทวาจะตองเปนคนทรวธการแสวงหาความรมาแกปญหาใหมๆ ไดตางหาก”

7.2 มกลม ในขณะทความสามารถของตวบคคลนนอาจจะเปนหลกประกนความยงยนในระดบ นวแตละนว แตการ มกลม จะเปน“ ” “ ”หลกประกนในระดบของ ก ำาป น เพราะการรวมเปนกลมจะท ำาใหม “ ”คณสมบตบางอยางเพมพนกวาระดบบคคล เลศชย ศรชย (2555) สรปบทเรยนในประเดนเรองความยงยนจากกรณศกษา 2 กรณทมความยงยนแตกตางกนวา หากคณลกษณะของกลมเปน กลมผลประโยชน มากกวา“ ”

กลมพฒนา “ ” (ซงความแตกตางอยทความสนใจในการแสวงหาความร สรางความร และใชความร) ความยงยนกจะไมเกดขน

7.3 มคณะกรรมการ คณะกรรมการอาจถอไดวาเปน กลม“ประเภทหนง หากแตเปนกลมทมความมนคงแขงแรงกวา เพราะม”โครงสรางภายในรองรบ มการจดแบงบทบาทหนาท มโครงสราง ระเบยบ กฎเกณฑ ตวบคคล และมการมอบหมายภารกจทจะบรรล ซ งเปนหลกประกนความยงยนในระดบทสงขน

7.4 การมแผนงาน โดยสวนใหญ แผนงานจะเปนผลผลตมาจากการทำางานของคณะกรรมการหรอคณะทำางาน แผนงานเปนสะพานทอดเชอมระหวาง แนวคด กบ การลงมอปฏบตงาน ซงเปนหลก“ ” “ ”ประกนวา จะมการดำาเนนการบางอยางเกดขนในอนาคต

7.5 การจดตงกองทน ตวชวดนเปนทนยมของชาวบานทมกจะจดตงกองทนขนมาเปนกลไกรบประกนวา กลมหรอองคกรจะตองมการทำางานตอไปในอนาคต ทงน เพราะกองทนมลกษณะของรปธรรมทจบตองได (มเงน) มลกษณะเปนทรพยากรทนำาไปดำาเนนการได

7.6 การมกจกรรมอยางตอเนอง ทงการทำาซำากจกรรมเดมอยางสมำาเสมอและการสรางสรรคกจกรรมใหมๆ ตวชวดนเทยบเคยงได

กบความยงยนของตนไมทเราจะทราบวา ยงคงยนตนอยางถาวร เมอเหนการผลดอกออกใบออกผลนนเอง เลศชาย ศรชย (2555) ตงขอสงเกตจากกรณศกษาทเปนจรงวา ประเภทของกจกรรมทเปนตวบงชความยงยนไดด คอ กจกรรมทเกยวของกบการเรยนรในระดบตางๆ เร มตงแตเรยนร กนเอง เรยนรจากเครอขาย เรยนรจากวทยากร เรยนรจากการไปดงาน ฯลฯ ทงน เพราะทรพยากรการสรางและการใชความรจะชวยใหมความสามารถในการปรบตวตอสภาพการณทเปลยนแปลงไปได

7.7 การขยายผล ซงอาจจะเปรยบเทยบกบการเตบโตของตนไมไดวา มการแตกกงกานสาขา หรอมการแตกกอหนอใหม ซงในความหมายแรก คอการขยบขยายกจการของกลมออกไป เชน งานวจยเร องชดกำาจดกาซไฮโดรเจนซลไฟดในกาซชวภาพ โดย เจษฎา มงฉาย (2558) ทชมชนทศกษาเร มตนตงแตการพฒนาการเลยงวว ตอดวยการผลตกาซชวภาพจากมลโคเพอการใชเอง ตามดวยการแกไขปญหากาซไขเนาทมในกาซชวภาพ โดยคดชดกำาจดกาซไขเนาทเปนอนตรายตอสขภาพเพอการใชเอง จนกระทงปจจบน นกวชาการไดรวมมอกบชมชนตงเปนวสาหกจเพอผลตชดกำาจดกาซไขเนาสำาหรบขาย

ในอกความหมายหนง การขยายผลอาจจะหมายถงการแตกหนอใหม คอการกอตงกลมใหมโดยมกลมเดมเปนพเลยงถายทอดประสบการณให การขยายผลในลกษณะนมประโยชนทงตอสมาชกในกลมใหมทจะไดมประสบการณโดยตรงในการบรหารจดการกลมและดำาเนนภารกจดวยตวเอง สวนกลมพเลยงนนกเปนการเพมขยายขดความสามารถของตนเองใหสงกวาเดม เพมขยายบทบาทใหมากขน (เลนบทบาทเปน change agent)

7.8 มตอนๆ นอกเหนอจากตวชวดทคอนขางเปนรปธรรมทกลาวมาทง 7 เกณฑนแลว ยงมขอเสนอตวชวดทมลกษณะนามธรรมทนา

สนใจจากงานศกษาของ เลศชาย ศรชย (2555) ทไดกลาวมาแลว จากการเปรยบเทยบกรณศกษา 2 กรณทมความยงยนของกลมแตกตางกน เลศชายระบวา มตวชวดบางตวทแสดงความแตกตางนน เชน รปแบบการทำางานทเนนการมสวนรวมในทกระดบ ซงกลมทมความยงยนจะปรากฏชดเจนกวา ขดความสามารถของกลมในการสรางเครอขายและประสานงานกบกลมผมสวนไดสวนเสยทหลากหลาย (เชน ไมเพยงแตสรางเครอขายกบเพอนไดเทานน แตสามารถทำางานกบภาครฐและภาคธรกจเอกชนไดดวย) รวมทงตวชวดเร องการเปนกลมทเปดตวตอภายนอกอยางรเทาทน เปนตน

หลมรองทตองระวงจากประสบการณของผเขยนในฐานะบรรณาธการวารสารทมนโยบาย

ทชดเจนในการตพมพเผยแพรบทความวจยเพอสงคมนน ผเขยนพบวา ปญหาทมกพบในการเขยนบทความวจยเพอสงคมเมอตองผานการพจารณาจากทงเกณฑมาตรฐานวชาการและเกณฑบรการเพอสงคมนน

บางปญหากเปนปญหารวมสำาหรบการเขยนบทความวจยทกประเภท แตบางปญหากเปนปญหาเฉพาะตวสำาหรบการเขยนงานวจยรบใชสงคม

และผทจะสะทอนปญหาการเขยนบทความวจยเพอสงคมไดดทสด กคอบรรดาผทรงคณวฒทท ำาหนาทอานพจารณาเพอตดสนการตพมพ (peer review) นนเอง ในทน จงจะขอประมวลขอวจารณ ขอคดเหนและขอเสนอแนะของผทรงคณวฒทมตอบทความวจยเพอสงคมทสงมาขอรบการตพมพในชวงปพ.ศ. 2558-2559 เพอเปนขอมลสำาหรบผทจะกาวเขามาเดนบนเสนทางของการเขยนบทความวจย SeS วามหลมรองทตองระวงตรงไหนบาง โดยแบงหวขอตามเกณฑ 2 เกณฑของวารสารเพอใหงายตอการทำาความเขาใจดงน(ก) คณภาพของงานเขยนตามเกณฑวชาการ

A. Originality ไมปรากฏความคดเหนหรอขอเสนอแนะจากผทรงคณวฒ ผ เขยนเขาใจวา เน องจากความเขาใจเก ยวก บเร อง originality สำาหรบงานวจยเพอสงคมนนยงไมตกผลกดพอทจะถกนำามาใชประเมนได

B. Consistency มแงมมของความไมสมำาเสมอปรากฏในหลายแบบ เชน

1) ชอเรองไมตรงกบเนอหาหรอประเดนของเรอง หรอบทคดยอภาษาไทยไมตรงกบภาษาองกฤษ

2) ขาดความชดเจนของ คำาศพทหลกๆ“ /คำาศพทสำาคญ ” (key terms) ทผเขยนนำามาใช (เชน คำาวา อาชพสรางสรรค) เนองจากผเขยนไมไดนยามศพทปฏบตการเอาไว (Operational definition)

3) ขาดความสมำาเสมอเกยวกบกลมผมสวนไดสวนเสย/กลมผทเกยวของ (stakeholder) เชน ในตอนเรมตน มการระบกลมผมสวนไดสวนเสยหลายกลม แตในเนอหาตอๆ มาจนถงตอนสดทายจะเหลอการ

ทำางานหรอการเกดการเปลยนแปลงกบกลมชาวบานเพยงกลมเดยว โดยหลกการทกลาวมาแลวขางตนวา งานวจยเพอสงคมนนมงหวงใหเกดการเปลยนแปลงกบคนทกๆกลมทเขามาเกยวของ โดยเฉพาะบรรดากลมสนบสนน (support group) จงตองวดการเปลยนแปลงใหเสมอตนเสมอปลายกบคนทกกลม

C. Quality of Writing เปนประเดนทมปญหาคอนขางมากจากทศนะของผทรงคณวฒ

1) การเขยนงานขาดความชดเจน ขาดการใหรายละเอยดทเปนรปธรรม (เชน วนทประชม จำานวนคน) โดยเฉพาะเวลามการจดกจกรรมอบรมใหความร ไมไดระบวา เปนความรเร องอะไร ทำาไมจงเปนความรเร องนนๆ มกใช คำาประเมนคา “ ” (เชน มาก นอย นาสนใจ ฯลฯ) โดยไมมขอมลเชงประจกษมาประกอบ

2) รปแบบการนำาเสนอขอมล ใชร ปแบบการเขยนเปนการรายงานการทำางานหรอทำากจกรรมโดยขาดการวเคราะห การนำาเสนอขอมลกระจดกระจาย ไมมการจดระบบขอมล หรอไมน ำาเสนอใหเปนระบบ (เชน ตอบตามโจทยการวจย หรออธบายความสมพนธตามกรอบแนวคด)

3) ปญหาเชงภาษาศาสตร เชน เขยนประโยคโดยไมระบ ประธานของประโยค ซ งในงานวจยเพ อสงคมจะเป นป ญหามาก“ ”

เนองจากม ผเลน “ ” (player) หลายตว ทงนกวชาการ แกนนำา กลมแมบ า น อสม. ฯลฯ หากขาดการระบประธาน จะมองไมเหนการมสวนรวมของผเลนแตละตว

- ขาดการระบชวงเวลาทเกดเหตการณ ซงผดหลกการของการเลาเรอง ทำาใหผอานเรยงลำาดบขนของกจกรรมไมได

- ใชภาษาพดมากเกนไป

4) รปแบบการนำาเสนอ ไมใชต วชวย/เคร องมอทางภาษา (Linguistic device) เชน Flowchart ตาราง ฯลฯ เคร องมอเหลานจะชวยผอานใหเกดความเขาใจไดงาย เชน Flowchart ใชไดดกบการอธบาย กระบวนการ “ ” (procedure) ผเขยนบางคนใชแตรปแบบการพรรณนาอยางเดยวซงยากตอการทำาความเขาใจในบางหวขอ

5) ปญหาเฉพาะสำาหรบนกวชาการสายวทยาศาสตร เนองจากงานวจยเพอสงคมมคณลกษณะเดนคอ มการใชกระบวนการคขนาน คอ กระบวนการทางวชาการควบคกบกระบวนการทางสงคม แตนกวชาการสาขาวทยาศาสตรมกจะถกฝกฝนมาใหเขยนรายงานแตกระบวนการทางวชาการ แตไมรวาจะเขยนรายงานกระบวนการทางสงคมอยางไร ทำาใหขาดความสมดลระหวาง 2 กระบวนการน

6) ปญหาการอางอง มปญหาตงแตวธการเขยนอางองไมถกต อ ง (ซ ง ต า ม ป ก ต ใ น ว า ร ส า รวชาการมกจะใหขอมลวธการเขยนอางองอยแลว) หรอการอางองไมครบถวน เชน มการอางถงในเนอหาบทความ แตไมปรากฏในรายชอเอกสารอางองทายบทความ ทำาใหผอานไปคนควาเพมเตมไมได

7) ปญหาเร องความสอดคลองตองกน (Relevancy) ม การนำาเสนอเนอหาทไมเกยวของมากเกนไป ในขณะทมเนอหาทเกยวของนอยไป หรอในบางกรณขาดหายไปเลย

D. Quality of Argument เ ป น ป ญ ห า ท เ ก ย ว ข อ ง ก บคณภาพทางวชาการของงานประเภท วจย ทขอวจารณกจะเปนไปตาม“ ”องคประกอบตางๆ ของการวจย คอ

1) การตงโจทย/ปญหาการวจยไมชดเจน ไมชวยใหผอานเขาใจวา นกวจยสงสยอะไร เพราะเหตใดจงมความสงสยเชนนน การตงโจทยขาดเปาหมายทชดเจน (Focus) หรอการไมชวยใหผอานเขาใจทมาและความ

สำาคญของปญหาทจะศกษา (ดหวขอ originality & signification ท ไดกลาวมาแลว)

2) การทบทวนเอกสาร/งานวจยทเกยวของมนอยไปหรอไมทนสมย ทำาใหงานศกษาขาดคณสมบตของการเปน งานวจย“ ” (Research) ซงเปนงานทตอยอดมาจากงานวจยชนอนๆ ในอดต และทำาใหดเหมอนวาการทำางานในขนตอนตอๆ มา เปนเพยงการใชสามญสำานก ใชประสบการณ แตขาดหลกวชาการรองรบ

3) การคดเลอกกลมตวอยาง (Sampling) ไมคอยระบจำานวน ไมคอยระบเกณฑทใช แมวางานวจยเพอสงคมจะคอนขางใชวธวทยาของการวจยเชงคณภาพ แตทวา การวจยเชงคณภาพเองกมหลกเกณฑในการคดเลอกกลมตวอยาง ซงมผลตอการคาดเดาขนาดของการเปลยนแปลงและกลมคนทเกดการเปลยนแปลงในลำาดบตอมา

4) สำาหรบงานวจยดานวทยาศาสตร ตองมความเขมงวดเร อง แหลงทเกบขอมล วธการเกบขอมล เพราะปจจยเหลานลวนมผลตอ“ ” “ ”

คณสมบตของขอมลทไดมา แมวาจะเปนงานวจยเพอสงคม ความเขมงวดเชงวชาการดงกลาวกยงตองคำานงถง

5) การใชเคร องมอการเกบขอมล โดยเฉพาะเคร องมอเชงปรมาณ เชน แบบสำารวจ แบบสอบถาม ฯลฯ ยงคงตองรกษามาตรฐานทางวชาการเอาไว เชน ตองวด validity reliability ตอง pretest เปนตน

6) มกขาดการแสดงวธการวเคราะห /สงเคราะหทงแบบเชงวชาการทวไป (เชนการวเคราะหสาเหต-ผลลพธ ) หรอการวเคราะห -สงเคราะหแบบการวจยเพอสงคม เชนการวเคราะหความเปลยนแปลง (change analysis)

7) การวด ความเปลยนแปลง “ ” (Change analysis) ซงเปนทาบงคบพนฐานของการวจยเพอสงคม ยงไมหนกแนน/นาเชอถอพอ อนอาจเนองมาจากหลายสาเหต เชน ไมมขอมลสถานการณกอนการวจย มแตขอมลหลงการวจย จงทำาใหสรปไมไดแนนอนวา การเปลยนแปลงทเกดข นมาจากต วแปรของการว จ ย หร อการ ไม ได ควบคม เกณฑ “ ” (categories) สำาหรบเปรยบเทยบสภาพกอนและหลงการวจย

8) มความลกลน/ขดแยงในการใชตรรกะ เชน เมอเวลาเขยนทมาของสถานการณ ระบวากลมตวอยางไมมปญหาดานทศนคต แตในขนตอนของการออกแบบกจกรรม มการสรางกจกรรมเพอการเปลยนแปลงทศนคตดวย เปนตน

9) การวดเร อง การมสวนรวม ซงเปนหวใจอกหองของการ“ ”วจยเพอสงคม โดยสวนใหญจะขาดตวชวด ขาดรายละเอยดรปธรรม ขาดการระบวา ใครมสวนรวมเร องอะไร ในขนตอนไหน และมหลายกรณทกลมเปาหมายมสถานะเปนเพยง กลมตวอยาง ซงยงไมเปนไปตามหลกการ“ ”ของ PAR ในการวจยเพอสงคม

10) ในหวขอการอภปรายผล ซงจะเปนอกขนตอนหนงทแสดงใหเหนความเขาใจทชดเจนของผวจย และเปนผลทสะสมมาตงแตขนตอนแรกของการตงโจทย เพราะหากเรมตน กลดกระดมผดตงแตเมดแรก กจะ“ ”สงผลมาถงขนสดทายน

ปญหาของการอภปรายผลเรมตงแตเนอหาในหวขอนเปนเพยง การทำาสรปการวจย การใหขอเสนอแนะกลายเปนเนอหาของขอคนพบ“ ”

จากงานวจย หรอประเดนทหยบยกมาอภปรายไมตรงกบขอคนพบ เปนตน

สำาหรบเกณฑขอ E. Contribution และ F. Implication นน ไมมขอวจารณเพมเตมจากผทรงคณวฒ อนอาจจะเนองจากงานวจยเพอสงคมนนมคณลกษณะ 2 ขอนผนวกรวมอยในเนอหาแลวเปนสวนใหญ(ข) คณภาพของงานเขยนตามเกณฑการบรการเพอสงคม1. การระบสภาพการณเดมกอนการวจย

1.1 การระบปญหาและการวเคราะหสาเหตของปญหาไมชดเจน ซงจะสงผลตอเนอหาสวนทจะตามมาอยางแนนอน หรอในกรณทชมชนมปญหาหลายดาน ควรแสดงกระบวนการจดลำาดบความสำาคญของปญหาอยางมสวนรวม

1.2 วธการใหขอมล หรอการเลาสภาพการณของปญหา ใชวธการพดเป นแนวคด (concept) แตขาดหลกฐานรปธรรมรองรบ (ไมใช evidence-based approach) ทำาใหไมแนใจวา ในพนทหรอในกรณทศกษา มปญหาทกลาวมาจากแนวคดทวๆ ไปจรงหรอเปลา หรอมลกษณะเฉพาะของปญหาอยางไร

1.3 ดงทกลาวมาขางตนแลววา วธการสำารวจชมชนของการวจยเพอสงคมนนจะแตกตางจากงานวจยโดยทวไป คอตองพจารณาชมชนในลกษณะทวลกษณ คอสำารวจทงดาน ปญหาของชมชน และทงสำารวจ“ ”

ทนดานตางๆ ของชมชน แตงานวจยเพอสงคมบางชนสำารวจแตดาน“ ”ปญหาเพยงดานเดยว ทำาใหภาพของชมชนกอนทำาวจยขาดหายไปครงหนง ไมสมบรณ2. กระบวนการทใชในการเปลยนแปลงและการยอมรบของชมชนเปาหมาย

2.1 ป ญหาการไมครบเคร อง เร องกระบวนการ เน องจากกระบวนการทนำามาใชในงานวจยนน ไมวาจะเปนกระบวนการวจย หรอกระบวนการแกไขปญหาของชมชน จะถกออกแบบมาเพอตอบโจทยของ

ชมชน หากทวาในบทความบางชน มการระบโจทยของการวจยหลายขอ แตเมอตรวจสอบกระบวนการทใชแลว พบวา ยงไมตอบโจทยทกขอ

2.2 ปญหาการใชแนวคดเร องกระบวนการ PAR มกมปญหาวา เนอหาของบทความยงไมสามารถแสดงไดวามการนำาแนวคด PAR มาใชอยางไร แมจะมการอางองวา งานวจยดงกลาวใช PAR แตกไมปรากฏหลกฐานเชงประจกษวา แนวคด PAR ถกนำามาใชในขนตอนตางๆ ของการวจยอยางไร

2.3 บทความวจยในสายวทยาศาสตร มกจะแสดงกระบวนการมสวนรวมของชมชนนอยเกนไป และไมครอบคลม

2.4 ในการใชแนวคด PAR ตามแบบของงานวจยเพอสงคมซงจะประกอบดวยกลมผมสวนไดสวนเสย/ผมสวนเกยวของหลายกลม (stakeholders) แตในบทความยงไมไดแสดงรายละเอยดวา stakeholders แตละกลมเขามามสวนรวมในขนตอนใด กจกรรมใด และสงผลอะไรใหเกดขนบาง

2.5 การออกแบบก จกรรม (activity design) โดยเฉพาะกจกรรมประเภทการฝกอบรมใหความรซ งมกเปนกจกรรมหลกของงานวจย SeS แตการนำาเสนอเรองกจกรรม มกไมคอยแสดง ทมา วาเหต“ ”ใดจงเลอกกจกรรมดงกลาว หรอเหตใดจงเลอกชดความรในเร องนนๆ และไมม ทไป วา การมความรนนทำาใหเกดผลอะไรกน“ ”3. ความรความเชยวชาญทนำามาใช

3.1 ปรมาณความรทนำามาใช ไมวาจะมาจากแหลงวชาการ (ผานการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ) หรอแหลงชดความรของชมชน (เชน ผานการจดเวทเสวนากบชมชน) ยงมอยนอย หรอไมครอบคลมโจทยการวจย

3.2 ประเภทของความรทนำามาใชยงไมครบถวน โดยเฉพาะความรทเปนแนวคดหลก เชน เร องการถายทอดเทคโนโลยแบบมสวนรวม การจดการสงแวดลอมในโรงเรยน เปนตน

3.3 จากการใหขอเสนอแนะดานวชาการของผทรงคณวฒ สะทอนวา นกวจยยงมฐานความรในประเดนทจะศกษาไมเพยงพอและไมครอบคลม สงผลใหแมงานวจยอาจจะดในแงกระบวนการทำางานกบชมชน แตความเชยวชาญในประเดนทางวชาการมนอยเกนไป อาจมผลถงความสำาเรจในการแกปญหาของชมชน และขาดโอกาสทจะสรางความรใหมๆ ทางวชาการ

3.4 ในบางสาขาวชา ความรท น ำามาใชยงไมมความชดเจนในเชงวชาการ ซงสะทอนออกมาในการคดเลอกแนวคดทฤษฎทน ำามาใช รวมทงปรมาณและคณภาพของงานวจยทเกยวของ

3.5 สำาหรบเฉพาะสายวทยาศาสตร มกจะมความรความเชยวชาญดานกระบวนการทางวทยาศาสตร (เชน การพฒนาการผลต) แตมกจะมจดออนของความรเรองกระบวนการทางสงคม (เชน การบรหารจดการกลม การตลาด)

3.6 ความรในเร องการถายทอดนวตกรรม ยงไมคอยมการแสดงการใชความรในเรองดงกลาวอยางชดเจน (เชน กลมทรบนวตกรรมจดอยในประเภทไหน) ไมคอยระบเปาหมายวาทำาเพออะไร หวงผลแคไหน ปละทำาอยางไร4. การระบสภาพการณใหมทเปลยนแปลงไปจากเดม

4.1 การนำาเสนอผลของการเปลยนแปลงซงเปนหวใจส ำาคญของ SeS มวธการเขยนแบบกวางๆ แบบรวมๆ เกนไป ขาดการใหน ำาหนก (weight) ห ร อ ส ด ส ว น เ ช น จ า ก ก ล ม ต ว อ ย า ง 20 ค น ม ค น ท เปลยนแปลงไปกคน และกคนทไมเปลยน การเขยนแบบรวมๆ ทำาใหการประเมนประสทธผลและประสทธภาพไมสมจรง

4.2 ขาดการตรวจสอบวา การเปลยนแปลงทเกดขนนนเปนไปตามเปาหมาย/วตถประสงคหรอเปลา หรอการกำาหนดกลมเปาหมายทตองการใหเกดการเปลยนแปลงเปนการตอบโจทยหรอเปลา5. ผลกระทบทเกดขนกบชมชน (ถาม)

5.1 การพดถงผลกระทบทเกดขน ยงขาดหลกฐาน/ขอมลรปธรรมมายนยน มลกษณะการพดไปตามหลกการ6. แนวโนมของความยงยนของการเปลยนแปลง (ถาม)

6.1 กจกรรมบางประเภท เชน การอบรมการใชนวตกรรม ตองมการตดตงกลไกการธำารงรกษาความยงยน เชน การสรางคมอแนะนำาการใชงานและการซอมบำารง เพอใหชมชนสามารถทำาซำาไดอก

6.2 ควรมการตรวจสอบวา นวตกรรมทสรางขนใหมสอดคลองกบปรบทและวถชวจของชมชนหรอไม

------------------------------------------------------เอกสารอางอง

1. เจษฎา มงฉาย .2558. “ชดกำาจดกาซไฮโดรเจนในกาซชวภาพ:กจการเพอสงคมสำาหรบเกษตรกรรายยอย ” วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 7(1) : 47-58.2. จารชา ยงแสง และคณะ .2558. “การสงเสรมการเรยนรในการใชประโยชนจากนำาทงโรงงานผลตเสนขนมจนของชมชนโพรงมะเดอ อำาเภอเมอง จงหวดนครปฐม ในการเพาะเลยงสาหรายสไปรไลนา Spirulina sp.” วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 7(4) : 6-15.3. ชตณรงค ศรสถตยกล 2557.“ลมมายาคต เพอการตพมพในวารสารนานาชาต ISI” วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 6(5) : 121-125.

4. นวลละออง อรรถรงสรรค 2558. “กระบวนการสรางเสรมการบรหารจดการธนาคารขาวและการลดตนทนในการผลตขาว กรณศกษา: บานหนปน ตำาบลเขวาใหญ อำาเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม”วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 7(4) : 16-33.5. เลศชาย ศรชย.2555. “ความยงยนของการเคลอนไหวแกปญหาในพนทกบการวจยเชงพนท”วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 4(4) : 107-121.6. วรงศ นยวนจ และคณะ .2558. “กระบวนการเรยนรรวมกนเพอพฒนากลมผใชนำาใหสามารถบรหารจดการนำาชลประทานระบบทอไดอยางมประสทธภาพ ตำาบลบงมะแลง อำาเภอสวางวระวงศ จงหวดอบลราชธาน ”วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 7(1) : 4-18.7. สธระ ประเสรฐสรรพ .2555. “ศลปและศาสตรของงานวจยเพอการพฒนาเชงพนท ” วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 5(5) : 124-129.8. อนช อาภาภรม.2556.บทบรรณาธการ วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 6(1) 9. Boyer,E.L.1990 .Scholarship Reconsidered :Priorities of the Professoriate. The Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching. Princeton: NJ.

ตพมพในวารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท ปท 8:2 (เมย.-มย.2559) สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)