Krytyka kulturalna

Warsztaty

recenzentów

Image: Salvatore Vuono / FreeDigitalPhotos.net

Krytyka kulturalna

• analiza i ocena wartości reprezentowanych przez dane dzieło kultury

• niezbędny element myślenia

• ustawiczne zadanie kulturowe

• cel pracy krytyka

Krytyka jest sądemNie znamy rzeczywistości samej w sobie. Prawda, dobro, piękno są dla nas nie rzeczami, ale zadaniami nad dopełnieniem których mamy pracowaćPrzyjąć świat za dany, przeszłość i dotychczasowe wyniki to wyrzec się przyszłości

Stanisław Brzozowski, Istota kultury, XIX w. krytyk kulturalny i pisarz

W kulturze rywalizują dwie sprzeczne ze sobą dążenia. Jedno polega na ujmowaniu rzeczywistości w określone kształty (formy, definicje, dzieła, teksty kultury).

Druga tendencja jest zaprzeczeniem pierwszej – to wymykanie się formom, to przeżywanie życia samego w sobie. To przeżywanie życia domaga się jednak jakiś ram i kształtów.

Witold Gombrowicz, Dzienniki

Sztuka powinna być „nie tylko dobra jako sztuka”, ale też „dobrze osadzona w życiu”.

Zanim „padniemy na kolana przed arcydziełem”, zastanówmy się „czy to aby arcydzieło”, „czy powinno nas oszałamiać”? Wobec sztuki często stajemy się zbyt nieśmiali i zakompleksieni

Witold Gombrowicz, Dzienniki

Pytania krytyka• Czy dane dzieło zbliża nas do

odkrycia prawdy o rzeczywistości? Czy wiemy coś więcej? Pytanie o prawdę

• Czemu służy? Co powoduje? Pytanie o dobro

• Jakich środków użyto? Jak dzieło zostało wykonane, skomponowane, napisane? Co w tym wyjątkowego? Pytanie o piękno

Krytyka – pytanie o wartości

• To, co cenne, godne pożądania, przedmiot troski, cel ludzkich dążeń, kryterium postępowania.

• Hierarchia wartości• Aksjologia – nauka o

wartościach• Logika, etyka, estetyka

Moda a krytyka kulturalna• Naśladowanie i identyfikacja• Styl, ubiór, sposób zachowania,

styl muzyczny, styl artystyczny, światopogląd

• Terminalność mody• Krytyka kulturalna – odkrywanie

wartości nieprzemijających i ocena aktualnych zjawisk

• Aktualność – element istoty dziennikarstwa

• Aspekty historyczny – ukazywanie powiązań z przeszłością

• Aspekt filozoficzny – zwracanie uwagi na samą wartość

Krytyk kulturalny a obowiązująca moda

• Nie kreujemy wartości (one są niezmienne)

• Możemy kreować modę• Popularyzacja

określonego sposobu ich przeżywania

Lektura dla krytyków kultury

Mieczysław Porębski, Krytycy i sztuka, Kraków 2004

Krytyka jest grą. Historia krytyków • Krytyk dokonuje wyboru –

wygrywa albo przegrywa, stąd krytyka jest grą. Odbiorca akceptuje lub odrzuca strategię krytyka

• Każda epoka ma własną krytykę– Średniowiecze – teolog (św.

Bernard)– Oświecenie – filozof (Diderot)– XIX w. – poeta (Apollinaire)– XX w. – krytyk dziennikarz,

odrębny gatunek dziennikarstwa– Współczesna krytyka

ekspertów

Rola i funkcja krytyków

• Krytyk powinien widzieć, słyszeć, czytać

• Krytyk powinien sprawiać, żeby widziano, słuchano, pisano; a więc: pokazywać, mówić i pisać. Zachęcanie odbiorcy

• Sprawiać by sprawiano, że się widzi, słucha, czyta. Budzenie odbiorcy do własnej krytyki, prowokowanie, nakłanianie do polemiki. Edukacja krytyczno-kulturalna

Recenzja – podstawowy gatunek krytyki kulturalnej• Recenzja naukowa – pisana

przed publikacją dzieła i ma decydujący wpływ na to, czy utwór zostanie przyjęty (np. jako praca dyplomowa)

• Recenzja artystyczna – ocena utworu literackiego, filmowego. Formy – od krótkiej notatki po rozbudowany esej

ABC dobrej krytyki• Szczerość krytyka zapewnia

wiarygodność, poczytność. Nie bać się własnych sądów. Mieć zaufanie do własnego myślenia

• Nie pisać pod publikę. Napiszemy źle, ośmieszymy się, stracimy czytelnika

• Wypowiadam to, co myślę i czuję – zgodność z własnymi odczuciami i przemyśleniami (fundament dobrej recenzji)

• Być wiernym wartościom, ale najpierw zdefiniować co dla mnie przedstawia wartość (dojrzałość)

Co krytyk-kulturalny musi umieć

• Wiedza o dziele, o którym piszę• Pogłębiona analiza i porównania.

Potem synteza. To podnosi wartość recenzji

• Co dane dzieło objawia o nas samych, o problemach, co wiemy więcej o świecie i ludziach, co odczuliśmy niezwykłego

• Wyraźne stanowisko – sąd• Nie wystarczy: „mnie się wydaje”,

„podoba mi się” – nieco akademickiej argumentacji, bo spotkamy się z ironią odbiorcy i zarzutem ignorancji - uzasadnienie sądu

• Odwołanie się do wartości, ale bez moralizatorstwa

Świadomość odbiorcy

• Do kogo piszemy• Piszę tak jakbym rozmawiał ze

swoim czytelnikiem siedząc na ławce

• Wyobrażam go sobie. Staram się dotrzeć do niego

• Przede wszystkim zachęcam do samodzielnego zapoznania się z dziełem

• Mogę zniechęcać do dzieła lub zalecać. Ale daje wolność wyboru mojemu odbiorcy

Warsztat recenzenta

• Zdobyć wiedzę – na temat reżysera, aktorów, pisarza. W tekście najciekawsze i najważniejsze wiadomości o nich. Porównania – Marek Kondrat gra tu inną rolę niż w…

• Ujawniam kulisy powstawania dzieła – współczesny odbiorca to lubi

• Ujawniam część fabuły. Zaciekawiam. Zachęcam do samodzielnego spotkania z dziełem. To nie streszczenie

• Rysuję problematykę• Dywaguję na temat języka,

inscenizacji• Odnoszę się do oryginału, jeśli jest

pierwowzór np. literacki dla filmu. Porównuje

Krytyk ogląda, słucha i czyta

• Nie dopuszczalne: pisać recenzję o czymś, czego się nie widziało, nie czytało, nie słyszało

• Nie odkładaj pisania na później (pierwsza wersja na gorąco np. po wyjściu z kina; pierwsze wrażenie)

• Rób notatki. Spisuj wyjątkowe sceny i dialogi.

• Pisz z humorem. Bez patosu• Unikaj banałów – „przepiękna

sceneria”, „wspaniały film, godny polecenia”, „totalna porażka”, „fantastyczna melodia”

• Nie bój się atakować dzieła. Nie atakuj na siłę

Młodzi i starzy krytycy

• Stara prasa – większa wiedza, mniej świeżości w ocenie, schemat, niezrozumienie współczesności

• Młoda prasa – często ignorancja: mylenie faktów i nazwisk, nieznajomość podstawowych terminów; buntownicze, ożywcze spojrzenie; szczerość

• Zacznij być krytykiem. Pisz recenzję. Próbuj publikować. Już od dzisiaj.

Film, książka, płyta muzyczna

• O czym chciałbym opowiedzieć innym? Do czego zachęcić?

• Co we współczesnej kulturze cenię najbardziej?

• Prezentacje studentów