Warszawskie rady seniorów - raport

dr Paweł Kubicki

Zakład Gerontologii Społecznej

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Spis treści

Spis treści................................................................................................................................................2

Wstęp.....................................................................................................................................................3

Metodologia badań................................................................................................................................4

Uwarunkowania prawne, strategiczne i demograficzne ........................................................................5

Warszawskie rady seniorów – wyniki badań........................................................................................15

Warszawskie rady seniorów – projekt.................................................................................................24

Podsumowanie ....................................................................................................................................29

Bibliografia...........................................................................................................................................30

Załączniki..............................................................................................................................................33

2

WstępZgodnie z najnowszymi danymi statystycznymi (US 2010) na koniec 2009 roku w Warszawie mieszkało 356959 osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowiło jedną piątą (20,8%) mieszkańców Warszawy. Liczba ta, biorąc pod uwagę trendy demograficzne (GUS 2009) w przeciągu najbliższych lat ulegnie jeszcze zwiększeniu. Nie ulega także wątpliwości, że samorządy będą w niedalekiej przyszłości konfrontowane z potrzebą zajęcia stanowiska wobec takiego przekształcenia struktury wydatków i inwestycji, by w większym niż obecnie stopniu zaspokajać oczekiwania coraz liczniejszej grupy coraz starszych mieszkańców.

Ewentualna zmiana akcentów w lokalnej polityce wymaga społecznej dyskusji, analiz i czasu. Istotnym elementem takiej dyskusji powinno być współdziałanie organów i instytucji samorządowych z mieszkańcami w kształtowaniu ich warunków bytu i realizacji indywidualnych, specyficznych dla wieku potrzeb, a nie wyręczanie samych mieszkańców i ich rodzin oraz innych członków gospodarstwa domowego w działaniach służących zaspokojeniu potrzeb. By to osiągnąć niezbędne jest istnienie mechanizmów ułatwiających partycypację społeczną i aktywne uczestnictwo seniorów w życiu miasta, tak by osoby starsze były podmiotami, a nie tylko biernymi odbiorcami działań realizowanych w ramach lokalnej polityce społecznej.

Jednym z rozwiązań ułatwiających dialog mieszkańców z władzami i aktywizację społeczną osób starszych mogą być rady seniorów. Idea powołania takich Rad jest zgodna zarówno z celem głównym, jak i strategicznymi Społecznej Strategii Warszawy. Powstanie takich Rad zostało wprost zaproponowane w obszarze II – Wizerunek, Cel 2. Rzecznictwo dla seniorów roboczej wersji programu „Warszawa Przyjazna Seniorom”, mogłoby też ułatwić realizację celów z obszaru III – Aktywność i IV – Senior w środowisku lokalnym.

Celem niniejszego opracowania, powstałego na zlecenie Biura Polityki Społecznej Urzędu m. st. Warszawy, jest odpowiedź na pytanie, czy istnienie takiej rady (na poziomie miasta), lub rad (na poziomie dzielnic) przyniosłoby istotne korzyści osobom starszym? Jeśli tak, to jakie powinny być zasady powoływania i funkcjonowania takiej Rady/Rad? By zrealizować tak postawiony cel spytano się co o ich utworzeniu sądzą osoby bezpośrednio zainteresowane, czyli starsi mieszkańcy Warszawy, jak i zbadano, jak funkcjonują takie rady w innych miastach Polski. Punktem wyjścia do przeprowadzonych badań była krótka analiza sytuacji demograficznej stolicy oraz dokumentów strategicznych wyższego rzędu dotyczących poruszanej problematyki. Dodatkowo do raportu dołączono w wersji elektronicznej na płycie CD wybrane dokumenty, w tym uchwały i zarządzenia o powołaniu rad w innych miastach Polski, dane statystyczne i opracowania naukowe.

3

Metodologia badań

Zgodnie z założeniami badawczymi głównym celem badania było określenie zasad powoływania i funkcjonowania Rady Seniorów w Warszawie. Podstawowe pytania badawcze koncentrowały się na formalnych zasadach funkcjonowania Rady (minimalny wiek członków, liczba członków, sposób wybierania, zasady obradowania, itp.) oraz jej zakresie działania (obszar tematyczny, zasady współpracy z urzędnikami samorządowymi, kompetencje, itp.).

Ustalony w drodze dyskusji z Biurem Polityki Społecznej zakres badania rozpoczynał etap przygotowawczy polegający na analizie materiałów zastanych na temat sytuacji społeczno-demograficznej Warszawy, zasad powoływania rad seniorów w innych polskich miastach oraz krajowych i lokalnych programów działania na rzecz osób starszych. Pozwoliło to nakreślić kontekst funkcjonowania oraz określić potencjalnych beneficjentów i aktywnych uczestników rad seniorów.

Wywiady indywidualne z przedstawicielami rad seniorów oraz władz lokalnych z Poznania i Gdańska, opinie ekspertów specjalizujących się w tematyce seniorskiej oraz analiza doświadczeń warszawskiej Rady seniorów, która powstała na terenie Białołęki w marcu 2009 roku miały na celu pogłębienie tematu oraz zebranie informacji dotyczących potencjalnych barier ograniczających efektywność działania rad.

Wywiady z przedstawicielami dwóch miejskich komisji dialogu ds. UTW i osób starszych, otwarty dla publiczności panel dyskusyjny oraz krótka ankieta wysłana do przedstawicieli instytucji oraz osób starszych na poziomie miasta i dzielnic1 pozwoliły na bezpośrednie poznanie opinii warszawskich organizacji pozarządowych i starszych warszawiaków.

Przeprowadzona analiza zebranych danych posłużyły do przygotowania modelu funkcjonowania Rad seniorów na terenie Warszawy oraz zaproponowania priorytetów działania. Model ten był dodatkowo konsultowany w gronie ekspertów oraz liderów organizacji seniorskich współpracujących z Zakładem Gerontologii Społecznej Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, co zostało uwzględnione we wnioskach końcowych.

1W załącznikach do raportu znajduje się kopia zapytania wysłanego do poszczególnych komisji dialogu społecznego, krótkie podsumowanie debaty oraz zapytanie o preferowany wariant powołania Rady. Kwestie poruszane w piśmie do komisji dialogu stanowiły również podstawę wywiadów indywidualnych. W przypadku rozmów z mieszkańcami Poznania i Gdańska pytania koncentrowały się na doświadczeniach z funkcjonowania tamtejszych Rad i ewentualnych barierach ograniczających efektywność działania.

4

Uwarunkowania prawne, strategiczne i demograficzne Ramy prawneRady seniorów w Polsce powoływane są na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym2. W przypadku powoływania ich przez radę miasta, tak jak to miało miejsce w Poznaniu, podstawę stanowi art 18 ust. 1 (uchwała nr XXIV/228/V/2007), w przypadku powoływania Rady przez prezydenta - taką drogę powołania rady wybrał Gdańsk i Wrocław3 - jest to art. 30 ust. 1 (Zarządzenie Nr 1348/07; Zarządzenie 7043/09). W maju 2009 z inicjatywy parlamentarnego Zespołu ds. osób starszych powstała uchwała Senatu RP w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy zmieniającej ustawę o samorządzie gminnym (patrz uzasadnienie do uchwały w załączniku), którego celem była modyfikacja artykułu 5b4. Pierwotnie dotyczył on możliwości powołania młodzieżowej rady gminy mającej charakter konsultacyjny. Celem zmian było dopisanie możliwości powołania w analogiczny sposób rady seniorów, jednak projekt ten dotychczas nie został poddany pod głosowanie.

Potencjalne zmiany co do umocowania prawnego i trybu powoływania rad seniorów wnosi ustawa z dnia 22 stycznia 2010r. O zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw. W odniesieniu do omawianej problematyki istotnym elementem jest dodanie w art. 4 ust. 1 do sfery zadań publicznych działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym oraz możliwość powołania Rady Działalności Pożytku Publicznego na poziomie regionalnym i lokalnym. Zakres działania takich rad, choć oczywiście znacznie szerszy, pokrywa się w znacznym stopniu z działalnością rad seniorów, tym samym stawiając pod znakiem zapytania sensowność ich powoływania.

„Radę taką może utworzyć organ wykonawczy (starosta, wójt, burmistrz, prezydent) na wniosek organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w art 3 ust 3, a w jej skład wchodzą przedstawiciele organu stanowiącego (rady miasta), przedstawiciele organu wykonawczego (urzędu miejskiego); przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, prowadzących działalność na terenie gminy, 2(Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568, z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203, Nr 167, poz. 1759, z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457, z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337, z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218, z 2008 r. Nr 180, poz. 1111, Nr 223, poz. 1458, z 2009 r. Nr 52, poz. 420, Nr 157, poz. 1241, z 2010 r. Nr 28, poz. 142)

3W przypadku Wrocławia w zarządzeniu dodatkowo powołano się na art. 5 ust. 1 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn.zm.), art. 15 ust. 1 pkt 4 i 6, art. 17 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728, z późn.zm.3), art. 13 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn.zm.) 4Na tej podstawie funkcjonuje między innymi powołana w 2009 r. Młodzieżowa Rada Warszawy (www.mrm.waw.pl, dostęp 25.07.2010)

5

stanowiących co najmniej połowę członków. Do zadań Rady Działalności Pożytku Publicznego należy:

1. opiniowanie projektów strategii rozwoju odpowiednio powiatów lub gmin;

2. opiniowanie projektów uchwał i aktów prawa miejscowego dotyczących sfery zadań publicznych, o której mowa w art. 4 (tym samym działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym, podkreślenie - PK), oraz współpracy z organizacjami pozarządowymi i podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, w tym programów współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3;

3. wyrażanie opinii w sprawach dotyczących funkcjonowania organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3;

4. udzielanie pomocy i wyrażanie opinii w przypadku sporów między organami administracji publicznej a organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3;

5. wyrażanie opinii w sprawach dotyczących zadań publicznych, w tym zlecania tych zadań do realizacji przez organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, oraz w sprawach rekomendowanych standardów realizacji zadań publicznych”5.

W przypadku Warszawy najbliższym odpowiednikiem istniejących w innych miastach rad seniorów oraz ewentualnych nowo powoływanych rad działalności pożytku publicznego są komisje dialogu społecznego, których zasady powoływania i funkcjonowania reguluje Program współpracy m. st. Warszawy w 2010 roku z organizacjami pozarządowymi (uchwała nr LXIII/1956/2009). Zgodnie z programem (§ 21) stworzenie komisji miejskiej może zainicjować minimum dziesięć organizacji, które wyrażą chęć współpracy w danym obszarze. W przypadku osób starszych są to działające przy Biurze Polityki Społecznej komisje dialogu społecznego: ds. osób starszych i kombatantów oraz ds. uniwersytetów trzeciego wieku. Od roku 2010 istnieje też możliwość powołania dzielnicowej komisji (§ 22). Stworzenie takiej komisji może zainicjować minimum 5 organizacji, które wyrażą chęć współpracy na terenie danej dzielnicy. Warto podkreślić jednak podstawową różnicę między komisjami a radami seniorów, jaką jest ograniczenie członkostwa tylko do przedstawicieli organizacji pozarządowych.

Od marca 2009 r. przy wsparciu Centrum Aktywności Seniora miejscowego ośrodka pomocy społecznej działa także Białołęcka Rada Seniorów. Jednak trudno tu mówić o reprezentatywności lokalnego środowiska osób starszych, bowiem delegatów do rady skierowało 5 kół (po 2 osoby) Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów skupiających członków dzielnicy Białołęka (łącznie członkowie PZERiL to 10 z 12 członków), oraz Koło Diabetyków (jedna osoba) i Centrum Aktywności Seniora przy Ośrodku Pomocy Społecznej (jedna osoba niezrzeszona). Co więcej, rada ta nie uzyskała wsparcia władz

5Omówienie zasad działania Rad za serwisem NGO.pl (http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosc/dzialaj/530686.html, dostęp 23.07.2010)

6

dzielnicy, czyli nie spełnia swojej podstawowej funkcji, jaką jest dialog z władzami i konsultowanie proponowanych inicjatyw.

W przypadku rozwiązań zastosowanych w Warszawie dodatkowym czynnikiem, który musi być wzięty pod uwagę, jest podział stolicy kraju na dzielnice wynikający z ustawy z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 2002 r. Nr 41, poz. 361, Nr 127, poz. 1087, z 2006 r. Nr 249, poz. 1826 i poz. 1828, z 2009 r. Nr 95, poz. 787). Jedna rada miejska pozwoliłaby wprawdzie koordynować działania na poziomie całego miasta, jednak choćby ze względu na liczbę mieszkańców Warszawy i jej obszar byłaby oddalona od problemów życia codziennego osób starszych. Stąd konieczność odpowiedzi na pytanie, co jest priorytetem działania takiej rady i na jakim szczeblu ją powołać.Strategie i programy działania

Idea powoływania na terenie rad seniorów jest pomysłem, który krąży w środowisku ekspertów zajmujących się gerontologią oraz przedstawicieli organizacji działających na rzecz seniorów już od pewnego czasu, o czym świadczy między innymi wspominany w poprzednim podrozdziale projekt zmiany ustawy o samorządzie gminnym przygotowany przez parlamentarny Zespół ds. osób starszych. O planach wprowadzenia rad na poziomie gmin mówi się wprost w ramach działania 2.5.5. Rozwój usług dla ludzi starszych w programie Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010: „Planowana jest również zmiana regulacji dotyczących samorządu terytorialnego i wprowadzenie na poziomie gmin rad seniorskich (podkreślenie - PK) zapewni większy udział organizacji seniorskich w kształtowaniu polityk lokalnych” (MPiPS 2008, s. 37-38).

Powołanie rad seniorów było jednym z postulatów płynących z XIII Warszawskiego Forum Polityki Społecznej z 2009 r. poświęconego sytuacji starszych mieszkańców Warszawy. Powstanie takich Rad zostało także wprost zaproponowane w obszarze II – Wizerunek, Cel 2. Rzecznictwo dla seniorów roboczej wersji programu „Warszawa Przyjazna Seniorom”, mogłoby też ułatwić realizację celów z obszaru III – Aktywność i IV – Senior w środowisku lokalnym tegoż programu.

Istnienie Rad jest również zgodne zarówno z celem głównym, jak i strategicznymi Społecznej Strategii Warszawy (2008, s. 57-58), której ideą przewodnią jest wybór drogi rozwoju Warszawy wykorzystującej potencjał społeczny miasta, dającej ludziom perspektywę dobrego życia i samorealizacji. Drogę równego dostępu do możliwości, partnerstwa i aktywności społecznej. Drogę, która umiejętnie łączy przestrzenie wielkomiejskiej atrakcyjności z klimatem bycia „u siebie”. Drogę przeciwdziałania wszelkim formom wykluczenia. Sprawnie działające rady mogłyby także usprawnić realizację celów strategicznych zaproponowanych przy okazji powstawania Strategii przez zespół roboczy ds. seniorów (Szatur-Jaworska 2008a i 2008b), w tym w szczególności celu pierwszego „wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i aktywności rodzinnej” i piątego „poprawa społecznego obrazu starości”, a w jego ramach punktu 5.2

7

„wspieranie działań na rzecz zwiększenia uczestnictwa osób starszych w życiu społecznym/obywatelskim.”

W wielu dokumentach międzynarodowych również poruszany jest problem uczestnictwa osób starszych w życiu publicznym. O konieczności wspierania aktywności społecznej i obywatelskiej ludzi starszych mówi opracowanie Światowej Organizacji Zdrowia o warunkach kształtowania miast przyjaznych ludziom w każdym wieku (WHO 2007). Ostatnim elementem partycypacji społecznej (w ramach trajektorii informacje – konsultacje – dialog - partnerstwo) według Rady Europy jest budowa partnerstwa, definiowanego jako podział obowiązków i odpowiedzialności pomiędzy przedstawicieli władzy i organizacji społecznych (Council of Europe 2009)6. Choć żaden z tych dokumentów nie postuluje tworzenia rad seniorów, wskazuje jednak na pewną potrzebę zaangażowania mieszkańców w proces tworzenia lokalnej polityki. Pytaniem otwartym pozostaje natomiast, czy narzędziem takiej aktywizacji mają być w Warszawie właśnie rady seniorów, czy też proces ten może bazować na innych rozwiązaniach, co zostanie szerzej omówione przy okazji prezentacji wyników badań.Diagnoza społeczno-demograficzna WarszawyIstotnym elementem planowania i podejmowania decyzji jest wskazanie potencjalnych beneficjentów oraz osób, których dane działania mogą dotyczyć. Zgodnie z danymi warszawskiego urzędu statystycznego (US 2009) w Warszawie mieszka (stan na 31 XII 2008 7) 1.709.781 osób. W tym w wieku biologicznej starości powyżej 65 roku życia 293883, czyli 17,1% całej populacji, a w wieku nieprodukcyjnym 60/65 lat - będącym ustawową granicą przejścia na emeryturę – 351474, co daje 20,5%. Można więc przyjąć, że potencjalnie zainteresowani istnieniem rad seniora stanowią przynajmniej jedną piątą populacji Warszawy. Jeśli przesunąć tą granicę, tak by obejmowała także osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia, które zbliżają się do okresu starości odsetek ten wzrasta dwukrotnie do 39,2% (671943 os.).

Odsetki osób starszych, jak i struktura wieku znacznie różnią się pomiędzy poszczególnymi dzielnicami (patrz tabela 1). Oznacza to, że wszelkie działania na rzecz osób starszych, w tym ewentualne decyzje o powołaniu rady seniorów oraz ustalenie programu działania powinny uwzględniać lokalną specyfikę dzielnic (choćby ich wielkość, bowiem najludniejszy Mokotów ma ponad dziesięć razy więcej mieszkańców, niż Wilanów czy Wesoła) i być dostosowane do wynikającej z wieku nieco odmiennej struktury potrzeb.

Warto również podkreślić fakt, że liczba potencjalnych beneficjentów będzie się w ciągu najbliższych lat jedynie zwiększać, co ma związek z demograficznym starzeniem się Warszawy (patrz wykres 1).6Patrz też (OGUT 2007)7Wprawdzie istnieją wstępne dane na temat ludności Warszawy na konie roku 2009, jednak nie są one dostępne w rozbiciu na poszczególne dzielnice i grupy wiekowe, stąd konieczność posługiwania się Panoramą dzielnic Warszawy za rok 2008.

8

Tabela 1. Liczba mieszkańców Warszawy powyżej 50 roku życia w podziale na dzielnice

Lp. DZIELNICA Ogółem

W tym: w wieku 50 lat i więcej

Z tego w wieku

50-64 65-79 80 lat i więcej

1. Bemowo 110960 41164 29497 9315 23522. Białołęka 85972 19081 14327 3519 12353. Bielany 134167 56665 30390 20466 58094. Mokotów 225914 98709 49590 35801 133185. Ochota 89661 37252 16930 14535 57876. Praga Płd. 183125 74855 43087 24013 77557. Praga Pn. 72058 26496 16191 7639 26668. Rembertów 23144 7972 5009 2145 8189. Śródmieście 129142 58894 27716 20515 10663

10. Targówek 122922 48301 28139 16717 344511. Ursus 49567 16299 9092 5779 142812. Ursynów 147676 52327 39181 10456 269013. Wawer 68815 25242 14195 8191 285614. Wesoła 22314 6667 4329 1855 48315. Wilanów 17806 6487 3982 1899 60616. Włochy 39651 14949 7973 5178 179817. Wola 138444 59479 28944 22371 816418. Żoliborz 48443 21104 9488 8739 2877

RAZEM 1709781 671943 378060 219133 74750* Źródło: (US 2009, stan na 31 XII 2008 r.)

Wykres 1. Prognoza ludności Warszawy na lata 2010 – 2030.

Źródło: Urząd Miasta 2007 …, str. 15 na podstawie danych z Rocznika Statystycznego Warszawy 2006.

9

W przypadku dzielnic będących umownymi „sypialniami” Warszawy, takich jak np. Wilanów działalność na rzecz tej grupy wiekowej nie jest też z całą pewnością priorytetem, w przeciwieństwie do „najstarszych” dzielnic takich, jak Mokotów, czy Śródmieście, gdzie znaczną grupę stanowią seniorzy powyżej 80 roku życia wymagający najbardziej wszechstronnego wsparcia, w tym w zakresie usług opiekuńczych. Jeszcze inaczej wygląda sytuacja na terenie Ursynowa i Bemowa, gdzie na emeryturę przechodzi właśnie pokolenie, które wprowadzało się do osiedli wybudowanych w latach 70-tych, co z kolei zwiększy w tych dzielnicach zapotrzebowanie na ofertę klubów seniora i dziennych domów pomocy społeczne8.

O ile w Warszawie mieszka liczna grupa osób starszych, o tyle znacznie mniejszą grupę stanowią seniorzy aktywni społecznie i angażujący się w działania na rzecz społeczności lokalnej, którzy mogliby pełnić rolę liderów i członków takich rad. W miarę aktualnych danych statystycznych mierzących na poziomie kraju9 aktywne uczestnictwo w życiu publicznym, objawiające się takimi zachowaniami jak przynależność do organizacji pozarządowych, udział w wyborach czy działalność na rzecz innych dostarczają między innymi badania Diagnozy Społecznej (Czapiński, Panek 2009, s. 257-280).

Zgodnie z wynikami osoby starsze nie różnią się w sposób istotny od ogółu populacji jeśli chodzi o dbanie o dobro wspólne mierzone syntetycznym wskaźnikiem uwzględniającym odpowiedzi na takie pytania, jak stosunek do osób unikających płacenia podatków, czy pobierających niesłusznie zasiłek dla bezrobotnych. Jednak osoby w wieku powyżej 65 lat rzadziej od innych należą do organizacji pozarządowych, czy angażują się w działania na rzecz innych. Jedynie 10,9% osób powyżej 65 roku życia i 16,7% w wieku 60-64 lat (przy średniej dla ogółu 15,6%) zadeklarowało, że w ciągu ostatnich dwóch lat zdarzyło się im zaangażować się w działania na rzecz społeczności lokalnej (gminy, osiedla, miejscowości, w najbliższym sąsiedztwie). Co piąta osoba starsza w wieku 60-64 lata (21,5%) i 15,2% powyżej 65 roku życia (ogółem 19,5%) było w ciągu roku na jakimś zebraniu publicznym, ale jedynie 5,4% osób w wieku 60-64 i 3,7% w wieku powyżej 65 lat (ogółem 5,11%) wzięło aktywny udział w jego przygotowaniu10. Wyjątkiem jest udział w wyborach, bowiem odsetek głosujących osób starszych znacząco nie odbiega od innych grup wiekowych, znacznie natomiast przewyższa frekwencję wśród osób wieku do 24 lat. Dane o niskiej aktywności społecznej Polaków, w tym także seniorów potwierdzają także coroczne wyniki badań nad wolontariatem stowarzyszenia Klon/Jawor11. Najważniejszym czynnikiem istotnie pozytywnie wpływającym na aktywność społeczną obywatelską jest w tym wypadku wykształcenie wyższe.

8Patrz też (Błędowski, Kubicki 2009).9Niestety nie ma tak dokładnych i aktualnych danych na poziomie miasta, ale odsetki te nie powinny znacznie odbiegać od siebie.10Źródło: tablice wynikowe dla Diagnozy Społecznej 2009 s. 64 i 70.11 Patrz strona poświęcona wolontariatowi http://www.civicpedia.ngo.pl/x/322225 (dostęp 17.07.2010). Zgodnie z otrzymanymi od stowarzyszenia danymi liczba starszych wolontariuszy, w tym także osób jednorazowo, bądź okazyjnie pracujących społecznie nie przekracza 5%.

10

Osoby starsze w porównaniu do ogółu populacji cechuje też niższy poziom kapitału społecznego definiowanego między innymi liczbą przyjaciół, czy możliwością skorzystania z czyjejś pomocy w razie potrzeby (patrz też Kubicki, Olcoń-Kubicka 2010). Wszystko to sprawia, że przynajmniej w początkowym okresie liczba osób starszych zaangażowanych bezpośrednio lub pośrednio w działalność takiej Rady byłaby niewielka, a aktywizacja zazwyczaj biernych członków społeczności lokalnej powinna stanowić jeden z priorytetów jej działalności.

Interesujące na tym tle są wyniki badania zrealizowanego na terenie Polski przez Forum 50+ w ramach międzynarodowego projektu Włączwiek12, którego jednym z partnerów jest m. st. Warszawa. Zgodnie ze wstępnym podsumowaniem kilkunastu spotkań zrealizowanych z seniorami i lokalnymi decydentami w kilku miastach Polski zdecydowana większość seniorów chciałaby mieć wpływ na kształtowanie lokalnej polityki społecznej, jednak prawie nikt tego nie robi. Pytani dlaczego tak się dzieje, odpowiedzieli, że nikt ich o to nie poprosił, władze nie są zainteresowane ich zdaniem, czy też nie dotarli do odpowiednich informacji. Oczywiście nie oznacza to, że wystarczy zapytać seniorów, by uzyskać masowy wzrost aktywności społecznej i zbudować społeczeństwo obywatelskie, ale warto się o to postarać i co ważne zrobić to przy pomocy odpowiednich narzędzi, np. opracowanego przez Age Platform i przetłumaczonego na polski specjalnego poradnika (Age Platform 2007). Większość decydentów była też zdania, że w ich gminie przydałoby się specjalne ciało doradcze złożone między innymi z seniorów. Oraz pozytywnie wypowiadało się o potrzebie słuchania i angażowania w działalność publiczną starszych mieszkańców gminy.

Kolejnym ważnym czynnikiem, decydującym o sukcesie ewentualnych rad seniorów, są organizacje pozarządowe działające na rzecz osób starszych. Pełnią one naturalną rolę rzeczników interesów tej grupy mieszkańców Warszawy, jak i partnerów tworzących i wspierających rady seniorów. Warszawa pozytywnie wyróżnia się na tle innych regionów kraju pod względem liczby organizacji pozarządowych, które stanowią 10% wszystkich NGO w kraju (Klon/Jawor 2009). Dokładniejszych danych na temat stolicy dostarcza przygotowany na zlecenie miasta raport na temat kondycji warszawskiego sektora pozarządowego w 2008 roku (CKS, Klon/Jawor 2009).

Zgodnie z danymi rejestru REGON pod koniec III kwartału 2008 r. W Warszawie zarejestrowanych było 7396 organizacji, w tym 2785 fundacji i 4611 stowarzyszeń, z czego około 25% prawdopodobnie nie jest aktywnych, co daje szacunkową liczbę 5500 funkcjonujących podmiotów. Z czego 30% warszawskich organizacji koncentruje się tylko na działalności lokalnej (ulicy, osiedlu, bądź dzielnicy), a około dwóch trzecich na terenie całej Warszawy. Warto zwrócić uwagę, że 4,2% spośród organizacji jako jedno z pól swojej działalności wskazało animowanie działań wspólnot lokalnych, działania sąsiedzkie i samopoc sąsiedzką. Część z nich współpracuje już w tym zakresie z samorządem lokalnym, co

12Strona polskiej części projektu dostępna jest w serwisie Forum50+ http://www.forum.senior.info.pl/a/ projekty / wlaczwiek/0 , o projekcie patrz też Age Platform http://www.age-platform.eu/en/action-name-02 (dostęp 25.07.2010).

11

szerzej zostało omówione w dalszej części tekstu, można też przypuszczać, że zakres tej współpracy, jak i liczba zaangażowanych podmiotów może ulec zwiększeniu.

Przytaczane w raporcie statystyki wskazują także na ograniczony zakres współpracy trzeciego sektora z samorządem, w szczególności na poziomie dzielnic. Co druga organizacja (51,8%) nie utrzymuje żadnych kontaktów z urzędami na poziomie dzielnicy, a dwie na pięć (38,5%) na poziomie miasta. Jedynie w przypadku około jednej piątej organizacji kontakty te są regularne (CKS, Klon/Jawor 2009, s. 40). Autorzy raportu podkreślają jednak, że zmiany związane z delegowaniem części zadań publicznych do dzielnic powinny zwiększyć liczbę kontaktów z samorządem dzielnicowym.

„Wśród organizacji, które utrzymują kontakty (częste lub co pewien czas) z przedstawicielami władz m. st. Warszawy lub urzędami dzielnic, najczęstsze formy współpracy to: uzgadnianie wzajemnych przedsięwzięć, w tym prowadzenie wspólnych programów, akcji, imprez (47,4%), wymiana informacji (45%), przekazywanie organizacjom środków finansowych na ich działalność (40,8%). Niemal co trzecia organizacja utrzymuje nieformalne kontakty z pracownikami urzędu, zaś 31,6% członków organizacji uczestniczy w pracach komisji i grup roboczych. Nieco mniej liczna grupa organizacji bierze udział (26,5%) w opracowywaniu ważnych dla funkcjonowania samorządu warszawskiego dokumentów, takich jak: roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi, lokalne strategie rozwoju, programy rozwiązywania problemów społecznych itp. Co piąta organizacja zgłasza samorządowcom własne propozycje uchwał, rozwiązań służących poprawie sytuacji w dziedzinie, którą się zajmuje. 17,7% organizacji zwraca uwagę na współpracę pozafinansową: oddelegowanie pracowników samorządowych, użyczanie sprzętu, nieodpłatne korzystanie z sal urzędu, użytkowanie lokali na preferencyjnych zasadach, promocję organizacji na zewnątrz. Samorząd kontraktuje usługi niemal 10,2% organizacji. Zdecydowanie najrzadziej praktykowane jest użyczanie zasobów organizacji instytucjom samorządowym” (CKS, Klon/Jawor 2009, s. 41).

Nie można określić precyzyjnie, ile ze stowarzyszeń i fundacji działa na rzecz osób starszych. Bezpośrednio taką działalność, tzn. pomoc osobom starszym w ramach obszaru usługi socjalne i pomoc społeczna wskazało 5,7% podmiotów. Przyjmując te szacunki za punkt wyjścia daje to liczbę około trzystu aktywnie działających organizacji. Jeśliby odjąć od tej liczby te, dla których pomoc osobom starszym stanowi margines działalności, jak i takie, które nie utrzymują kontaktów z władzami lokalnymi otrzymujemy przedział od kilkudziesięciu do dwustu kilkudziesięciu podmiotów.

Niestety praktyka współpracy miasta z trzecim sektorem pokazuje, że bardziej prawdopodobna jest ta dolna granica. W składzie komisji dialogu społecznego ds. osób starszych widnieje czternaście organizacji pozarządowych, w komisji ds. UTW dwadzieścia, w tym jedna z nich przynależy do obu komisji. Razem daje to liczbę trzydziestu trzech organizacji pozarządowych, które w roku 2010 skorzystały z możliwości współpracy z miastem w ramach komisji dedykowanych potrzebom osobom starszym. Jeśli poszerzyć tę

12

listę o organizacje działające w innych komisjach, składające oferty w konkursach organizowanych przez miasto lub dzielnice, czy też wliczyć te organizacje, które są znane ze swojej działalności, autorowi raportu ich liczba wprawdzie wzrośnie, ale nie przekroczy setki. Co więcej organizacje, w tym w szczególności te działające na rzecz osób starszych (na co wskazują doświadczenia autora raportu) posiadają ograniczone zasoby i rzadko kiedy dysponują rozbudowanym zapleczem biurowym i kadrowym13, co wiąże się przede wszystkim z ograniczonymi możliwościami zdobycia środków na pokrycie kosztów stałych.

Siłą Warszawy jest natomiast istnienie dużych organizacji pozarządowych nakierowanych na wspieranie sektora pozarządowego oraz podmiotów nastawionych na animowanie działań wspólnot lokalnych, które mogą służyć wsparciem i doradztwem przy tworzeniu rad seniora na poziomie lokalnym. Instytucją, która jest w stanie służyć takim kompleksowym wsparciem jest Stołeczne Centrum Współpracy Obywatelskiej zarządzane przez Stowarzyszenie BORIS i dofinansowane ze środków m. st. Warszawy14. Przygotowało ono między innymi raport omawiający dobre praktyki inicjatyw partnerskich na terenie Warszawy (Stołeczne Centrum 2009). Od marca 2010 roku działa także „Akademia inicjatyw sąsiedzkich” realizowana przez Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL, również dofinansowana ze środków miasta15. Korzystnym czynnikiem jest również rozbudowany system współpracy miasta z organizacjami pozarządowymi, między innymi w ramach będącego organem opiniująco-doradczym Forum Dialogu Społecznego16. Można zatem powiedzieć, że choć organizacje trzeciego sektora działające na rzecz osób starszych, w tym te bezpośrednio prowadzone przez seniorów, nie należą do najsilniejszych, mogą przynajmniej liczyć na wsparcie eksperckie i merytoryczne, co wprawdzie nie rozwiązuje problemów finansowych, ale ułatwia planowanie i realizację działań.

Na zakończenie analiz społeczno-demograficznych warto przyjrzeć się bliżej statystykom dotyczącym wieku radnych zarządzających Warszawą, którzy mogliby być – w zależności od przyjętych regulacji - zarówno potencjalnymi członkami rady seniorów, bądź też ekspertami wspierającymi ich funkcjonowanie. Należy jednocześnie zaznaczyć, że dane te już za pół roku, wraz z nowymi wyborami samorządowymi, stracą na aktualności. Jednak nie należy się spodziewać drastycznych zmian w proporcji pomiędzy młodszymi i starszymi

13Zgodnie z danymi 68% warszawskich organizacji nie dysponuje żadnym majątkiem, 71,6% nie dysponuje rezerwami finansowymi, a dla dwóch trzecich podstawowym problemem jest zdobywanie funduszy (CKS i Klon/Jawor 2009, s. 34-36). Jeśli odsetki te odniesiemy do liczby organizacji działających na rzecz osób starszych pozostanie kilkadziesiąt podmiotów dysponujących jakąkolwiek bazą instytucjonalną, z czego znaczna część to Uniwersytety Trzeciego Wieku, które prowadzą ograniczoną działalność dla niewielkiej liczby, zazwyczaj lepiej wykształconych seniorów. Trudno więc mówić o jakiejś reprezentatywności interesów i potrzeb osób starszych.14Strona Centrum z danymi kontaktowymi i opisem działań dostępna jest pod adresem: http://www.centrumwspolpracy . org.pl (dostęp 25.07.2010)15Patrz strona projektu http://www.inicjatywysasiedzkie.pl oraz blog http://www.inicjatywysasiedzkie.blogspot . com (dostęp 25.07.2010). Strona zawiera na razie niewiele danych, ale autorki projektu obiecują dynamiczną rozbudowę po okresie wakacyjnym.16Serwis poświęcony współpracy Warszawy z organizacjami pozarządowymi dostepny jest pod adresem www.um.warszawa.pl/ngo (dostęp 25.07.2010)

13

radnymi stąd też główne wnioski wyprowadzone na podstawie analiz powinny mieć również zastosowanie również po wyborach.

Na koniec 2008r. (US 2009) Rada Warszawy liczyła 60 osób, a łącznie we wszystkich radach dzielnicowych zasiadało 407 radnych, co łącznie daje 467 ludzi. Wśród tej grupy były 94 osoby powyżej 60 roku życia (6 os. w radzie miasta i 88 w radach dzielnicowych co stanowi odpowiednio 20,1% ogółu radnych, 10% na poziomie miasta i 21,6% w dzielnicach). Najstarszymi radnymi mogły się pochwalić Włochy i Żoliborz, gdzie osoby powyżej sześćdziesiątego roku życia stanowiły ponad dwie piąte rady (po 9 z 21 radnych). Osoby te, ze względu na swoją wiedzę i doświadczenie dotyczące zasad funkcjonowania samorządu mogłyby stanowić istotne wsparcie dla rad seniorów. W szczególności, jeśliby przyjąć model tworzenia nie jednej rady miejskiej, ale poszczególnych rad dzielnicowych.

Podsumowując całe rozważania można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że choć liczba potencjalnych beneficjentów działalności rad seniorów to kilkaset tysięcy osób, to liczba tych, którzy mogą już teraz aktywnie włączyć się w działalność jest minimalna. Jednocześnie biorąc pod uwagę zaplecze organizacyjne warszawskich organizacji pozarządowych działających na rzecz osób starszych wydaje się mało realne, by były one w stanie samodzielnie powołać rady seniorów i wziąć na siebie wszelkie koszty związane z ich funkcjonowaniem. Stąd wszelkie decyzje dotyczące powołania takich rad powinny uwzględniać zaangażowanie się władz lokalnych, przynajmniej w wymiarze organizacyjnym. Należałoby również rozważyć wykorzystanie wiedzy i doświadczenia seniorów już zaangażowanych w działalność samorządową i będących radnymi, w szczególności w przypadku powoływania takich rad na poziomie dzielnicy.

14

Warszawskie rady seniorów – wyniki badań

Przeprowadzone w ramach projektu badania miały w swoim założeniu pozwolić odpowiedzieć czy i ewentualnie w jaki sposób utworzyć w Warszawie rady seniorów. Pierwszym pytaniem, jakie postawiono respondentom było to, czy warto powoływać rady seniora. Odpowiedzi badanych można podzielić na trzy podstawowe typy: 1) zdecydowanych przeciwników, którzy stanowili najmniejszą część badanych; 2) umiarkowanych zwolenników, którzy wskazywali dodatkowe warunki, które musiałyby być spełnione, by takie rady miały sens; 3) jednoznacznych zwolenników rad.

Przeciwnicy rad, składający się głównie z ludzi młodszych oraz osób już działających w różnego rodzaju organizacjach argumentowali, że powołanie rady nie wpłynie na podstawowy problem, jakim jest słaby przepływ informacji pomiędzy organizacjami, mieszkańcami a samorządem oraz niewystarczająco efektywne działanie już istniejących instytucji. Dlatego też zamiast tworzyć nowe ciało, należałoby usprawnić te już stworzone, w tym przede wszystkim rozbudować system wymiany informacji, tak by różnego rodzaju instytucje i organizacje wiedziały o sobie nawzajem, jak też – a może nawet przede wszystkim – by informacja o działaniach miasta i trzeciego sektora docierała do osób starszych. Przedstawiciel centrum komunikacji społecznej zwrócił również uwagę, że organizacje nie wykorzystują już istniejącej możliwości, jaką jest powołanie dzielnicowej rady dialogu społecznego, która mogłaby spełniać z powodzeniem funkcję rady seniorów. Niewielka grupa seniorów i urzędników wątpiła również w możliwość sprawnego funkcjonowania takiej rady złożonej z osób starszych, proponując zamiast niej rozbudowanie konsultacji społecznych z seniorami, by lepiej poznać ich opinię. Natomiast opracowywaniem pomysłów osób starszych i ich ewentualnym wdrażaniem mieliby się zająć urzędnicy miejscy skupieni np. wokół powołanego w tym celu pełnomocnika prezydenta ds. osób starszych.

Umiarkowani zwolennicy rad wyrażali najczęściej niewiarę w możliwości skutecznego działania rady obawiając się przede wszystkim, że będzie to ciało o charakterze „dekoracyjnym”, bez realnego wpływu na decyzje władz miasta czy dzielnicy. Podkreślali też ryzyko uzależnienia politycznego i tego, że w efekcie rada będzie doskonałą wymówką do realizowania polityki partyjnej „w imieniu” osób starszych. Stąd między innymi zdecydowane odrzucenie pomysłu, by ciało takie powołać przy prezydencie miasta przy pomocy rozporządzenia i duży nacisk na konieczność wyboru członków rady bezpośrednio przez seniorów i umiejscowienie rady niejako „na zewnątrz” struktur samorządowych.

Co ciekawe, wśród głosów osób starszych można było znaleźć odwrotną opinię, według której brak realnego wpływu na działania władz wynika właśnie ze zbyt dużego „oddalenia” od władz, a członkowie takiej rady seniorów by być skuteczni, powinni bardzo ściśle współpracować z samorządem, uczestnicząc w spotkaniach rady miasta i dzielnicy, konsultując wszystkie projekty dotyczące osób starszych, a w składzie rady seniorów

15

powinno się znaleźć miejsce dla przedstawicieli rady miasta/dzielnicy i prezydenta/burmistrza.

Część badanych zwracała także uwagę, że w imię podniesienia skuteczności działań należałoby znaleźć i zapisać w uchwale, bądź rozporządzeniu powołującym radę, takie rozwiązanie, które „wymusza” na władzach samorządowych „poważne podejście” do postulatów rady seniorów, choć nie potrafili dokładnie określić, na czym miałoby ono polegać. Eksperci podkreślali natomiast, że idealna rada powinna być nie tylko konsultantem, ale także partnerem miasta, a co za tym idzie, przejąć część obowiązków i odpowiedzialności, ale tym samym również władzy decyzyjnej.

Grupa zdecydowanych zwolenników powołania rady seniorów swoją postawę argumentowała przede wszystkim tym, że każda inicjatywa na rzecz osób starszych zmierzająca do podniesienia aktywności społecznej seniorów i poprawienia jakości życia jest cenna i nawet, jeśli nie będzie funkcjonować idealnie, to i tak warto ją zrealizować.

Kolejnym kluczowym punktem rozważań było wskazanie na obszar terytorialny działania rady seniorów oraz tryb jej powołania. Wstępne dyskusje wskazały na występowanie trzech modelowych rozwiązań: (1) powołania rady jedynie na poziomie miasta, (2) powołanie jedynie rad dzielnicowych, bądź (3) jednoczesne powołanie rad dzielnicowych i miejskich. Władze samorządowe mogły natomiast pełnić rolę inicjatora i głównego organizatora, bądź też jedynie ciała wspierającego osoby starsze.

Największe grono zwolenników zyskała propozycja powołania jedynie rad dzielnicowych, znaczną grupę stanowili także respondenci wybierający opcję powołania zarówno rad dzielnicowych, jak i miejskiej składającej się z przedstawicieli poszczególnych dzielnic. Zdecydowanie najmniejsze poparcie zdobyło powołanie rady jedynie na poziomie miasta.

Niewielką grupą, głównie najstarszych seniorów stanowili zwolennicy centralnego planowania, zakładający że miasto powinno pełnić główną rolę sprawczą przy powoływaniu rad, jak też nadzorować ich funkcjonowanie. Pomysł ten spotkał się ze zdecydowaną krytyką grupy składającej się przede wszystkim z osób młodszych i liderów organizacji pozarządowych, którzy to zaproponowali całkowicie odmienne rozwiązanie. Zakładali oni oddanie pełnej inicjatywy osobom starszym i organizacjom pozarządowym, które powinny same chcieć powołania takich rad i się zorganizować, korzystając jedynie z niewielkiego wsparcia urzędników. W ich mniemaniu rady takie powinny powstać maksymalnie blisko mieszkańców, czyli przede wszystkim na poziomie dzielnicy. Bowiem jedynie inicjatywy oddolne dają nadzieję na sprawne działanie rady oraz osobiste zaangażowanie samych osób starszych. Część z badanych postulowała też przeprowadzenie pilotażu w wybranych dzielnicach, by móc zweryfikować w praktyce sam pomysł istnienia rad seniorów, jak i konkretne rozwiązania dotyczące ich funkcjonowania.

Wypowiedzi ekspertów, jak też przeprowadzone wcześniej w raporcie analizy potencjału społeczno-demograficznego wskazują, że optymalny byłby model pośredni, ze

16

wskazaniem na oddanie inicjatywy bezpośrednio osobom starszym oraz zaangażowanie maksymalnie dużej liczby seniorów już na etapie powstawania rad, co byłoby trudne do zrealizowania bez wsparcia władz dzielnicy i jasnej deklaracji poparcia dla całej inicjatywy. Stad punktem wyjścia byłaby oddolna inicjatywa seniorów wsparta przez władze na etapie tworzenia zasad funkcjonowania rady i wybierania jej członków. Opracowywanie formuły działania takiej rady, jak i wybór jej członków mogłoby pełnić jednocześnie funkcję aktywizującą lokalną społeczność i być dobrym wstępem do zwiększenia poziomu partycypacji społecznej osób starszych (Age 2007; Council 2009; OGUT 2007).

Rozmówcy zapytani o wybór pomiędzy uchwałą rady miasta/dzielnicy a powołaniem rady rozporządzeniem prezydenta/burmistrza, zdecydowanie wskazali to pierwsze rozwiązanie. Eksperci podkreślili również, że dyskusja na radzie pomiędzy ugrupowaniem rządzącym, a opozycją choć ryzykowna pozwoliłaby na wypracowanie wspólnego stanowiska i ułatwiłaby współpracę pomiędzy radą seniorów a radą miasta/dzielnicy w przyszłości. O tym, że powołanie takiej rady może podlegać grze politycznej, świadczy między innymi przypadek Wrocławia, gdzie początkowa inicjatywa powołania takiej rady w drodze uchwały opozycyjnej Platformy Obywatelskiej została storpedowana w trakcie debaty, a rada seniorów została ostatecznie powołana rozporządzeniem prezydenta miasta17.

Jeden z obszarów dyskusji, który wzbudził najwięcej kontrowersji, dotyczył kryteriów wyboru członków rady seniorów. Respondenci podzielili się na trzy zbliżone do siebie grupy. Pierwsza z nich proponowała nie wprowadzać żadnych limitów poza obowiązkiem działalności na rzecz osób starszych. Część seniorów opowiedziała się za wprowadzeniem granicy wieku na poziomie 50 lat i więcej. Istniała także grupa respondentów, która proponowała ustalić przedział wiekowy nieco wyżej na granicy 60 lat. Kilka osób chciało nawet podwyższenie wieku do 70 lat, a kilka zamiast wprowadzać dolny limit sugerowało wprowadzenie granicy maksymalnej na poziomie 70 bądź 80 lat, chcąc wykluczyć z rady najstarszych seniorów.

Eksperci i specjaliści proponowali ustalenie granicy na wieku 60 lat, ewentualnie ze względu na niewielką aktywność zawodową starszych Polaków, w tym w szczególności kobiet, które często przechodzą na emeryturę we wcześniejszym okresie obniżyć ją do pięćdziesiątego roku życia. Dodatkowym argumentem za ewentualnym obniżeniem wieku jest niewielka aktywność społeczna seniorów, jak też zły stan zdrowia części z nich. Stąd obniżenie granicy do 50-tego roku życia w istotny sposób zwiększa liczbę potencjalnych radnych. Przedział wiekowy powyżej 70-tego roku życia uznano w warunkach polskich za nierealny, a wprowadzenie wieku maksymalnego za niezgodny z ideą rad i dyskryminujący.

Badani zapytani o to, czy członkami rady powinni być jedynie przedstawiciele grup seniorów, czy też dopuścić do uczestnictwa w pracach rady osoby rekomendowane przez radę miasta/dzielnicy (ew. samych radnych) i prezydenta/burmistrza w przeważającej

17Patrz projekt PO http://www.dolnoslaski.platforma.org/files/files/1/33861/Wroclawska_Rada_Seniorow _2009.doc (dostęp 25.07.2010) oraz dyskusja w trakcie drugiego czytania projektu uchwały na radzie miasta http://www.wroclaw.pl/m118084/p118098.aspx (dostęp 25.07.2010).

17

większości opowiedzieli się za radą złożoną i wybieraną przez samych seniorów. Przy czym część badanych proponowała zachowanie rozwiązań istniejących w komisjach dialogu społecznego, czyli wybór członków spomiędzy przedstawicieli organizacji pozarządowych, a część proponowała także dopuszczenie możliwości uczestnictwa w radzie poszczególnych jednostek, jak też przedstawicieli seniorów z klubów seniora, domów pomocy społecznej czy dziennych domów pomocy społecznej. W przypadku ograniczenia się do reprezentantów organizacji obowiązującą zasadą był jeden przedstawiciel danej organizacji. Nierozstrzygniętym problemem pozostał wybór osób nie będących reprezentantami konkretnych stowarzyszeń. Pewnym rozwiązaniem mogłaby być formuła zebrań wyborczych, gdzie wybierano by w głosowaniu członków rady, jednak wydaje się, że szczegóły powinny być ustalane lokalnie w chwili tworzenia się danej rady.

Całkiem spora grupa badanych wskazała jednak, że preferowanym rozwiązaniem byłoby powołanie ciał kolegialnych. O korzyściach płynących z posiadania w ramach rady przedstawicieli samorządu mówili także eksperci oraz badani z Gdańska i Poznania. Poza lepszą współpracą chodziło przede wszystkim o codzienny dostęp do rady i przepływ informacji, bowiem urzędnik będący członkiem rady jest uchwytny pod mailem i telefonem każdego dnia, gdy społeczni członkowie będący przedstawicielami organizacji seniorskich i seniorów mogą nie być dostępni pomiędzy zebraniami, czy dyżurami. Urzędnicy samorządowi znają też procedury obowiązujące w urzędzie i lepiej znają jego strukturę, co jest przydatne w praktyce. Stąd postulowany mieszany skład rady seniorów, w którym to reprezentanci seniorów mają liczebną przewagę. Przy czym, by zminimalizować obawy oraz opór osób starszych wybór członków rady seniorów przez przedstawicieli samorządu powinny regulować jasne kryteria, a wybrani powinni specjalizować się w tematyce osób starszych. W oparciu o doświadczenia praktyczne respondenci z Gdańska zaproponowali, by przewodniczącym takiej rady uczynić przedstawiciela seniorów, natomiast sekretarzem członka wybranego przez samorząd lokalny.

Jeśli chodzi o liczebność rady seniorów większość badanych była jednomyślna i proponowała ustalenie składu na poziomie kilkunastu osób, przy czym dokładna liczebność zależałaby od lokalnej specyfiki. Przykładem może być tutaj rada Poznania, w której skład wchodzi dziewięciu seniorów wybranych przez przedstawicieli organizacji pozarządowych, które działają na rzecz środowiska osób starszych, rad osiedli i klubów seniora, trzech przedstawicieli Rady Miasta oraz trzech przedstawicieli Prezydenta Miasta Poznania. Jedynie kilka osób proponowało, by taka rada składała się z kilku osób i miała przede wszystkim charakter ekspercki, część badanych sugerowała również by liczyła ona 20-30 osób.

Eksperci, jak i część seniorów w trakcie dyskusji zaproponowało ustalenie dodatkowych - poza wiekiem kryteriów - formalnych niezbędnych do tego, by zostać kandydatem, a później członkiem rady seniorów. Przede wszystkim podkreślano konieczność posiadania wiedzy na temat problemów osób starszych oraz doświadczenia pracy na rzecz seniorów, także w ramach działalności niesformalizowanej, tak by do rady nie trafiały osoby przypadkowe, kompletnie nie znające się na temacie. Sensownym rozwiązaniem wydaje się

18

również krótkie szkolenie wprowadzające członków rady w specyfikę funkcjonowania samorządu terytorialnego, podstawowe regulacje prawne na temat trzeciego sektora, ale też zasady animacji działań lokalnych i pracy w grupie. Szkolenia takie są standardowym działaniem w przypadku powoływania rad młodzieżowych, a w Warszawie mogłoby je przykładowo przeprowadzić wspominane już Stołeczne Centrum Współpracy Obywatelskiej.

Zgodnie z opinią badanych rada seniorów powinna być ciałem o charakterze opiniująco-doradczym, do którego poszczególne jednostki samorządowe obowiązkowo przekazują do konsultacji projekty dotyczące osób starszych i które ma prawo do zgłaszania wniosków i własnych inicjatyw. Niektórzy jednak postulowali, by rada seniorów mogła nie tylko opiniować pewne pomysły, ale też podejmować samodzielnie decyzje. Takie przekazanie uprawnień służyłoby budowie partnerstwa i skuteczniejszej aktywizacji osób starszych.

W trakcie dyskusji z ekspertami na temat tego, co mogłoby być takim obszarem ustalono, że rada seniorów mogłaby decydować o podziale środków na projekty dotyczące osób starszych w trybie ubiegania się o tzw. małe granty do kwoty 10000 zł. Procedura formalna byłaby identyczna, jak w przypadku wszystkich pozostałych projektów18, z dwoma wyjątkami. Po pierwsze, to nie odpowiedni Urząd m. st. Warszawy lub wydział dla dzielnicy decydowałby o zleceniu zadania publicznego, ale w ramach pewnego ustalonego limitu wydatków rada seniorów, bądź jej wydzielona część19. Dodatkowo rada przyjmowałaby też pomysły na projekty zgłaszane przez osoby fizyczne i po ich analizie pośredniczyłaby w kontakcie pomiędzy seniorem, a organizacją pozarządową mogącą zrealizować dany projekt. Chodziłoby przede wszystkim o ominięcie w początkowej fazie projektu procedur formalnych, które utrudniają aktywizację społeczną osób starszych mających ciekawe pomysły, ale nie będących członkami organizacji pozarządowych i nie potrafiących napisać projektu spełniającego kryteria formalne. Idea ta powiela pomysł realizowany przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” w ramach projektu „Seniorzy w akcji”20. W przypadku sukcesów w podziale środków, w dalszej kolejności można pomyśleć o przekazaniu radzie kolejnych zadań.

Wszyscy rozmówcy podkreślali, że bardzo istotnym warunkiem sprawnego funkcjonowania rady jest jej pełna przejrzystość oraz rozbudowana działalność informacyjna i regularny kontakt ze starszymi mieszkańcami Warszawy. Słaba wymiana informacji pomiędzy miastem, trzecim sektorem i mieszkańcami jest zresztą bolączką Warszawy, problem ten był kilkukrotnie zgłaszany w trakcie zorganizowanej przez IPiSS miejskiej debaty, a poprawa tego stanu rzeczy może stanowić jeden z celów powstającej rady.

Badani nie byli zgodni co do częstotliwości spotkań rady, część z nich postulowała obowiązkowe spotkania minimum raz w miesiącu, gdy niektórzy szacowali że wystarczającym okresem będzie jedno spotkanie minimum raz na kwartał. Wydaje się 18Patrz serwis m.st. Warszawy http://www.um.warszawa.pl/ngo/index.php?id=1023 (dostęp 25.07.2010).19W przypadku braku kworum, np. w okresie wakacyjnym decyzja ta byłaby podejmowana normalnym trybem bez udziału rady.20Patrz strona projektu: http://www.seniorzywakcji.pl (dostęp 25.07.2010).

19

jednak, że dla sprawnego funkcjonowania rady spotkania te powinny odbywać się w trybie miesięcznym, gdyż dłuższe przerwy uniemożliwiają w zasadzie jakąkolwiek szybką reakcję na aktualne problemy. Dodatkowo rada powinna wyznaczyć dyżury swoich przedstawicieli, na których zajmowaliby się sprawami bieżącymi i spotykali z mieszkańcami Warszawy. Dyżury takie powinny odbywać się według rozmówców opowiadających się za kwartalnymi spotkaniami rady przynajmniej raz w miesiącu, bądź też w przypadku zwolenników częstszych spotkań minimum raz na tydzień lub dwa tygodnie. Miejsce na spotkania rady i dyżury powinny zapewnić odpowiednie władze, o ile rada nie dysponuje własnym zapleczem lokalowym.

Niezależnie od spotkań całej rady i dyżurów jej przedstawicieli w celu usprawnienia przepływu informacji powinna ona dysponować na bieżąco aktualizowaną stroną internetową oraz numerem telefonu, faksu i maila zapewnianych w razie potrzeby przez samorząd lokalny. Sekretarz rady, bądź inna wyznaczona osoba powinna przy tym regularnie odpowiadać na maile nie wymagające opinii całej rady, jak też odpowiadać na pytania telefoniczne. Dlatego też pojawił się postulat, by taką osobą był urzędnik, który mógłby zajmować się obsługą w ramach swoich obowiązków służbowych. Oczywiście rada mogłaby wyznaczyć do tego inną osobę, bądź rozbudować system dyżurów.

Eksperci pytani o możliwości zaangażowania większej liczby mieszkańców w działalność rady zaproponowali, by poza normalnym członkostwem w radzie istniała opcja bycia jej sympatykiem/członkiem wspierającym, współpracującym przy realizacji jej zadań. Przykładem takiego rozwiązania jest rada seniorów Devonu w Wielkiej Brytanii21, która udostępnia na swoich stronach internetowych specjalny formularz członkowski, który można też wydrukować i wysłać normalną pocztą. Poza danymi kontaktowymi, w tym telefonem i mailem każda z osób zaznacza, w jakim zakresie chciałaby być zaangażowana w działalność rady. Zaczynając od otrzymywania informacji o działaniach rady i lokalnych usługach dla seniorów, poprzez branie udziału w konsultacjach społecznych, uczestnictwa w spotkaniach, pomaganie w prowadzeniu biura i funkcjonowaniu rady, aż do zaoferowania swojego czasu i usług w formie wybranej przez seniora (z zostawieniem miejsca na opisanie pomysłu na pomoc radzie). Taka baza danych, z wyraźnym podziałem komu i jakie informacje należy dostarczyć i na jaką pomoc można liczyć mogłaby być istotnym ułatwieniem dla rady, jak i wszelkich lokalnych działań skierowanych do osób starszych.

O tym, że pomysł otwarcia się na sympatyków rady może zakończyć się dużym sukcesem mogą świadczyć wyniki zrealizowanej na potrzeby projektu ankiety, w której to dwóch na pięciu seniorów wyraziło chęć aktywnego udziału w radzie. Co warto podkreślić prawie połowa z nich nie należy obecnie do żadnej organizacji pozarządowej. Być może, na co pośrednio wskazują wyniki projektu Włączwiek, wystarczy poprosić o pomoc i jednocześnie dowartościować takie osoby, by metodą „małych kroków” stopniowo zaczęły się angażować i integrować społecznie.

21Patrz strona http://www.seniorcouncildevon.org.uk (dostęp 25.07.2010)

20

Zakres i program działania rad seniorówKwestia tego, czym miałaby się zająć nowo powołana rada seniorów nie była często poruszana w dyskusji, a jeśli już to najczęściej opierała się na ogólnych stwierdzeniach, że rada powinna zajmować się problemami seniorów i musi mieć program działania na dany rok, uzależniony od lokalnej specyfiki i problemów osób starszych oraz mieć możliwość działania ad hoc w przypadku nagłych sytuacji.

Wśród działań poruszanych w wywiadach i dyskusji wskazywano na konieczność współpracy z radą miasta, lub dzielnicy i stałą obecność podczas jej posiedzeń. Bardzo ważny był kontakt z mieszkańcami i bycie rzecznikiem ich interesów, co wymagałoby wprowadzenia regularnych dyżurów członków rady. Istotnym elementem była tez pełna przejrzystość tego, czym rada się zajmuje i jakie podejmuje decyzje, co wymaga jakiejś formy wymiany informacji, choćby poprzez stronę internetową.

Jednym z priorytetowych zadań rady, biorąc pod uwagę niskie wskaźniki aktywności społecznej i bierność osób starszych, byłaby aktywizacja społeczna seniorów i zaangażowanie ich w działania rady np. w formie konsultacji rozsyłanych drogą pocztową i mailową, czy organizowania otwartych dyskusji. Zwiększenie liczby aktywnych współpracowników i sympatyków rady mogłoby znacznie wzmocnić jej znaczenie i efektywność działania, a co za tym idzie pozwolić na realizację kolejnych celów.

Pewną wskazówką, co do priorytetów warszawskich seniorów, są obszary wskazywane przez respondentów, przy okazji tworzenia programu „Warszawa przyjazna seniorom”, były to: niewystarczające emerytury osób starszych, a tym samym brak pieniędzy na realizację własnych potrzeb i zachcianek; służba zdrowia, w tym przede wszystkim długi czas oczekiwania na wizytę u specjalisty; bariery architektoniczne i komunikacyjne utrudniające wyjście z domu i poruszanie się po mieście – strome schody, brak podjazdów i wind, niewystarczająca liczba niskopodłogowych autobusów i tramwajów (Błędowski, Kubicki 2009). Warto również zacytować opracowanie przygotowane przez Światową Organizację Zdrowia na temat miast przyjaznych ludziom w każdym wieku (WHO 2007), w którym wydzielono osiem tematów badawczych, podzielonych na trzy obszary:

1. mieszkalnictwo, transport publiczny i przestrzeń publiczna (parki, kina, teatr, itp.) tworzące fizyczne otoczenie seniora.

2. uczestnictwo społeczne (to jak seniorzy angażują się w życie miasta), szacunek i integracja społeczna (to jak są odbierani przez innych), aktywność obywatelska i zatrudnienie (możliwości pracy wolontaryjnej i zawodowej) tworzące otoczenie społeczne seniora.

3. komunikacja i informacja oraz wsparcie środowiskowe i służba zdrowia to elementy wpływające na życie osób starszych i tworzące uwarunkowania funkcjonowania osób starszych.

21

Ukrytym zjawiskiem, o którym rzadko się mówi, a które zgodnie ze statystykami jest powszechne i jako takie powinno znaleźć się także w obszarze zainteresowań rady, jest także przemoc wobec seniorów Problematyka ta doczekała się w ostatnim czasie kilku opracowań, które przybliżają to zjawisko, bądź w szerszym kontekście przemocy w rodzinie (OBOP 2007), bądź poświęconych wyłącznie temu tematowi (Durda 2006; Halicka i inni 2009; PAN 2009a; PAN 2009b; Tobiasz-Adamczyk 2009), a we Wrocławiu od 2009 roku w ramach Centrum Informacji i Rozwoju Społecznego prowadzona jest kampania przeciwdziałania przemocy wobec osób starszych22.

Dla porównania w uchwale powołującej poznańską radę seniorów wpisano następujące obszary działania: 1) zapobieganie i przełamywanie marginalizacji seniorów; 2)wspieranie aktywności ludzi starszych; 3) mieszkalnictwo dla seniorów; 4) profilaktyka i promocja zdrowia seniorów; 5) przełamywanie stereotypów na temat seniorów i starości oraz budowanie ich autorytetu; 6)rozwój form wypoczynku, dostęp do edukacji i kultury.

Natomiast w Gdańsku zakres zadań obejmuje: 1) inicjowanie przedsięwzięć zmierzających do integracji społecznej osób starszych oraz do pełnego zaspokojenia potrzeb tej grupy społecznej, 2) podejmowanie działań zmierzających do wykorzystania potencjału i czasu ludzi starszych na rzecz inicjatyw środowiskowych, w szczególności w zakresie kultury, sportu i edukacji, 3) opiniowanie lokalnych rozwiązań prawnych dotyczących sytuacji osób starszych lub mogących mieć na nią wpływ oraz spraw przedłożonych Radzie do zaopiniowania przez Prezydenta Miasta Gdańska, 4) doradztwo w zakresie spraw osób starszych, w szczególności w zakresie zabezpieczenia społecznego, opieki zdrowotnej, pomocy socjalnej i usług opiekuńczych, 5) współpraca z organizacjami i instytucjami, które zajmują się problemami osób starszych, 6) uczestnictwo przedstawicieli Rady w sesjach Rady Miasta Gdańska, 7) przedstawianie Prezydentowi Miasta Gdańska rocznych sprawozdań z działalności Rady.

Próbując podsumować te rozważania można wskazać kilka punktów wspólnych, które mogą stanowić zakres działania rad seniorów. Pierwszym obszarem są z całą pewnością działania na rzecz integracji społecznej osób starszych, w tym także walka z wykluczeniem społecznym, ubóstwem i przemocą wobec seniorów. Drugim jest współpraca z samorządem lokalnym, w tym uczestnictwo w zebraniach rady, opiniowanie lokalnych rozwiązań i doradztwo, a także partycypacja w procesie decyzyjnym. Trzeci to wymiana informacji i doświadczeń oraz współpraca pomiędzy radą, organizacjami pozarządowymi, obywatelami i innymi podmiotami. Wprawdzie pośrednio mieści się to w punkcie pierwszym, czyli działaniami na rzecz aktywizacji, jednak ze względu na swoją specyfikę, jak i istotność tematyki zostało wydzielone jako odrębny obszar.

Do programu na pierwszy rok działalności rady, jako jeden z pierwszych punktów można wpisać przeprowadzenie konsultacji społecznych na temat lokalnych problemów

22Strona projektu dostępna jest pod adresem: http://www.cirs.wroclaw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=288:przemoc-wobec-osob-starszych&catid=8:kampanie&Itemid=8 (dostęp 17.07.2010)

22

osób starszych. Do ich organizacji można wykorzystać poradnik przetłumaczony w ramach omawianego już wcześniej projektu Włączwiek. Konsultacje takie pozwoliłyby nie tylko poznać lepiej problemy seniorów, ale także zintegrować środowisko. W przypadku rady na szczeblu miejskim istotne byłyby działania na rzecz uchwalenia i późniejszej realizacji projektu „Warszawa przyjazna seniorom”, zaś na szczeblu dzielnicowym powstanie takiego wieloletniego programu działania na rzecz osób starszych na poziomie dzielnicy. Pozostałe aktywności powinny wynikać już bezpośrednio z konsultacji i wypowiedzi osób starszych. Jednym z pierwszych kroków powinno też być utworzenie strony, lub podstrony internetowej informującej o działalności rady, w tym pełnych danych kontaktowych (adres, godziny dyżurów, faks, telefon i mail).

23

Warszawskie rady seniorów – projekt

Zrealizowane badania pozwalają jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy starsi mieszkańcy stolicy chcieliby powołania rad seniorów. Zdecydowana większość respondentów uważa, że jest to dobry pomysł. Wielu z nich podkreśla jednak, że muszą być spełnione odpowiednie warunki, jak też wyraża obawy, czy ciało takie nie będzie pełniło jedynie funkcji „dekoracyjnej”, służącej bardziej celom propagandowym i pokazaniu, że władze Warszawy myślą o osobach starszych, niż działaniom praktycznym. Dlatego też tak istotne jest wskazanie odpowiedniego modelu funkcjonowania rady seniorów na terenie Warszawy, czemu ma służyć niniejszy podrozdział podsumowujący w syntetyczny sposób wyniki analiz i badań empirycznych.

Poziom działania i sposób powstawania rad

Rady seniorów powinny być powoływane na poziomie dzielnicy, by być bliżej mieszkańców i ich problemów. Pomysł powołania jedynie rady miejskiej, bez jej odpowiedników na poziomie dzielnic został w toku analiz i dyskusji zdecydowanie odrzucony.

Wskazane jest natomiast istnienie jakiegoś forum wymiany doświadczeń pomiędzy radami poszczególnych dzielnic. Dopuszczalnym wariantem jest istnienie rady miejskiej składającej się z przedstawicieli poszczególnych dzielnic, bądź organizowania cyklicznych spotkań przez jeden z urzędów miejskich np. Centrum Komunikacji Społecznej na kształt Forum Dialogu Społecznego czy też Biuro Polityki Społecznej.

Inicjatywa powołania rady powinna należeć do seniorów i organizacji pozarządowych. To one mają rozpocząć działania zmierzające do powołania takich rad na poziomie dzielnicy i wstępnie porozumieć się z władzami. Obowiązkiem władz jest natomiast pomoc organizacyjna w powołaniu i funkcjonowaniu rady. Trudno przy tym jednoznacznie określić zakres takiej pomocy, bowiem uzależnione jest to od lokalnych zasobów i potrzeb osób starszych.

Ramy prawne i członkostwo

Dyskusja na temat tego, w jaki sposób miałyby funkcjonować rady seniorów oraz kto mógłby być ich członkiem, należała do najbardziej burzliwych, zabrakło też jednoznacznego rozstrzygnięcia stąd poniżej zostaną przedstawione dwa warianty powołania tego typu rady wraz z ich zaletami i wadami.

Pierwsze z rozwiązań można nazwać radą organizacji seniorskich, bądź dzielnicową komisją dialogu społecznego ds. osób starszych. Jego zwolennikami są między innymi przedstawiciele Centrum Komunikacji Społecznej m. st. Warszawy i niektórzy przedstawiciele

24

organizacji pozarządowych, w tym przede wszystkim uniwersytetów trzeciego wieku. Sposób powoływania i funkcjonowania takich rad bazuje na programie współpracy miasta z organizacjami pozarządowymi (uchwała nr LXIII/1956/2009), a jej członkami mogą być przedstawiciele trzeciego sektora działający na rzecz seniorów. Kryterium minimalnego wieku członka rady w tym wypadku nie istnieje, liczy się natomiast przynależność organizacyjna. Każda z lokalnie działających organizacji może zgłosić akces do tak powoływanej rady, przy czym zgodnie z § 22 programu jej inicjatorami musi być przynajmniej pięć organizacji pozarządowych.

Największą zaletą takiego rozwiązania jest jego prostota oraz fakt, że tego typu rady mogłyby powstać w sposób prawie natychmiastowy, tuż po wyrażeniu zainteresowania przez lokalne organizacje, bowiem istnieją gotowe regulacje prawne pozwalające na ich zakładanie. Jednocześnie przejmują one wszelkie wady istniejących komisji dialogu społecznego, co ogranicza efektywność ich działania. Przede wszystkim chodzi o wykluczenie z czynnego uczestnictwa w radzie osób niezrzeszonych, które stanowią ogromną większość osób starszych oraz przedstawicieli instytucji nie będących organizacjami pozarządowymi, jak domy pomocy społecznej, dzienne domy pomocy społecznej, ośrodki pomocy społecznej oraz kluby seniora nie mające odrębnej formy prawnej.

Drugą ważną wadą jest niewielki wpływ na podejmowanie decyzji, bowiem rada/komisja może tylko zgłaszać pewne inicjatywy i je konsultować, nie ma natomiast żadnej władzy wykonawczej, zakresu odpowiedzialności, ani realnego wpływu na decyzje władz dzielnicy, czy miasta23. Zgodnie z modelem partycypacji społecznej zaproponowanym przez Radę Europy (Council of Europe 2009) jest to przede wszystkim wymiana informacji, ewentualnie konsultacje nie ma natomiast mowy o dialogu, czy też prawdziwym partnerstwie. Dlatego też rozwiązanie to rekomenduję jako przejściowe, tam gdzie niewielka liczba aktywnych organizacji i osób starszych, bądź brak przychylności władz lokalnych uniemożliwia powołanie rad seniorów drugiego typu. Jednak w przypadku dużej mobilizacji społeczności lokalnej oraz wsparciu władz polecam próbę stworzenia rady będącej prawdziwym partnerem, a nie tylko konsultantem samorządu.

Drugie z rozwiązań to rada ds. osób starszych posiadająca realny wpływ na lokalną politykę społeczną24 i powoływana w drodze uchwały rady dzielnicy. Jej członkami byliby

23Choć jej realne znaczenie może być znacznie większe i jest uzależnione od aktywności jej członków i siły stanowiących ją organizacji. Przy odpowiednim składzie komisji jej głos, choć formalnie tylko doradczy mógłby być traktowany jako wykładnia do dalszych działań miasta. W przypadku mało aktywnej komisji, złożonej z niewielkich organizacji nawet rozbudowane kompetencje formalne nie przełożyłyby się na realny wpływ.24 Co ideologicznie zbliżone jest do postulatów władz brytyjskich planujących przekazanie władzy wykonawczej „w ręce ludzi”. Patrz „Building the Big Society” (http://www.cabinetoffice.gov.uk/media/407789/building-big-society.pdf, dostęp 25.07.2010) Warto jednak zwrócić uwagę, że jest to na razie przede wszystkim idea, która nawet w społeczeństwie o znacznie wyższym poziomie aktywności społecznej będzie trudna do wdrożenia, o czym świadczą niektóre sceptyczne komentarze (np. http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/ andreas-whittam-smith/ andreas-whittam-smith-the-big-society-agenda-is-more-speculative-than- convincing-1946263.html oraz http://www.i-volunteer.org.uk/jamiet/big-society-agenda-still-has-a-big-way-to-

25

zarówno przedstawiciele seniorów, w tym organizacji pozarządowych działających na rzecz osób starszych stanowiący obowiązkowo większość rady, jak też przedstawiciele rady dzielnicy i burmistrza. Swoim składem przypominałaby więc istniejącą poznańską radę seniorów, bądź planowane rady działalności pożytku publicznego. Taki połączony skład miałby w założeniu wpływać na lepszą komunikację i współpracę pomiędzy radą seniorów a radą dzielnicy i jej władzami. Członkami takiej rady mogłyby być osoby powyżej pięćdziesiątego ewentualnie sześćdziesiątego roku życia. Obniżenie kryterium wieku do pięćdziesięciu lat miałoby na celu poszerzenie liczby potencjalnych współpracowników i członków rady, co mogłoby usprawnić jej działanie, w szczególności w mniejszych dzielnicach. Rada poza funkcją opiniująco-doradczą decydowałaby o podziale środków w ramach małych grantów do 10 tys. zł.

Dokładny sposób powoływania członków powinien być ustalany wspólnie z seniorami na etapie jej powstawania i wymagałby zastosowania oddzielnych procedur dla kandydatów seniorów i członków zgłaszanych przez samorząd. W przypadku członków wskazywanych przez osoby starsze jedną z możliwych propozycji jest zgłaszanie się kandydatów, którzy po spełnieniu wymogów formalnych (wiek i ewentualnie doświadczenie pracy z osobami starszymi) byliby wpisywani na listę wyborczą. Ich wybór następowałby na zebraniu wyborczym bezpośrednio przez obecne na spotkaniu osoby starsze, bądź pośrednio przez delegatów zgłoszonych wcześniej przez instytucje działające na rzecz osób starszych na terenie dzielnicy25. Kandydaci zgłaszani bezpośrednio przez radę dzielnicy i burmistrza mogliby wchodzić do rady seniorów automatycznie, choć lepszym rozwiązaniem, byłaby np. konieczność uzyskania w trakcie wyborów przynajmniej pięćdziesięciu procent poparcia wyborców, co uwiarygodniałoby ich obecność w radzie.

Na następnej stronie w skróconej formie znajduje się proponowana procedura powoływania i funkcjonowania rad seniorów krok po kroku.

go/ dostęp 25.07.201) . W przypadku artykułu dostępnego w serwisie i-volunteer warto również zapoznać się z dyskusją pod tekstem.25Kształt takiej listy również powinien być przedmiotem dyskusji, jednak powinna ona z całą pewnością obejmować także te podmioty, które nie są organizacjami pozarządowymi i nie mają oddzielnej osobowości prawnej, ale skupiają liczne grono osób starszych, np. Dzienne domy pomocy społecznej.

26

Tabela 2. Powstawanie rad seniorów

1 Inicjatywa zgłoszona przez grupę seniorów/organizacji seniorskich władzom dzielnicy

Rekomendacja: minimum pięć różnych instytucji zgłaszających (nie muszą być to same organizacje pozarządowe, mogą też być instytucje samorządowe np OPS lub DPS), lub grupa seniorów, która zebrała sto podpisów mieszkańców dzielnicy powyżej 50 roku życia.

2 Pozytywna reakcja władz i chęć współdziałania w celu powołania rad seniorów

Rekomendacja: burmistrz akceptuje pomysł i wyznacza osobę odpowiedzialną ze strony dzielnicy za koordynację prac przygotowawczych zwołując zebranie robocze przedstawicieli dzielnicy i grupy inicjatywnej

3 Wspólna organizacja spotkań z mieszkańcami dzielnicy na temat zasad powoływania i funkcjonowania rad

Rekomendacja: organizacja minimum jednego otwartego spotkania (patrz AGE 2007), na które zostaną zaproszone instytucje działające na rzecz osób starszych na terenie dzielnicy oraz mieszkańcy i na którym zostaną omówione zasady powoływania Rady seniorów.

4 Wybór jednego z dwóch rozwiązań – dzielnicowej komisji dialogu społecznego ds. osób starszych (DKDS) złożonej z przedstawicieli organizacji działających na rzecz seniorów, bądź rady ds. osób starszych złożonej z przedstawicieli organizacji seniorskich, lokalnych liderów oraz przedstawicieli rady dzielnicy i burmistrz powyżej 50/60 roku życia

Rekomendacja: w przypadku dużego poparcia władz, organizacji i społeczności lokalnej lepiej spróbować powołać radę seniorów, w przypadku niewielkiej aktywności mieszkańców i ewentualnych problemów wynikłych w trakcie dyskusji lepiej ograniczyć się do powołania Dzielnicowej Komisji Dialogu Społecznego ds. osób starszych jako formy pilotażu. W przypadku chęci powołania rady powinien zostać powołany oficjalnie Komitet Organizacyjny (składający się z przedstawicieli samorządu i grupy inicjatywnej), do którego zgłaszane będą kandydatury na członków Rady.

5 A. Powołanie DKDS i wybór członków B. Powołanie Rady ds. seniorów i wybór członków

Dalsze procedury zgodnie z miejskim programem współpracy z organizacjami pozarządowymi

Rekomendacja: skład rady powinien zostać wyłoniony na zebraniu wyborczym spośród osób wcześniej zgłoszonych i spełniających kryteria formalne (wiek 50+ i doświadczenie – minimum trzyletnia działalność na rzecz osób starszych). W przypadku rad mieszanych, składających się z przedstawicieli seniorów, władz i rady dzielnicy w celu usprawnienia współpracy najlepiej powoływać taką radę tuż po wyborach samorządowych, tak by kadencje rady seniorów i dzielnicy były zbieżne.

6 Wybór przewodniczącego, podział funkcji i ustalenie regulaminu

Rekomendacja (wariant B): regulamin może być wzorowany na regulaminach funkcjonowania rad w innych miastach Polski dostępnych jako załączniki do wersji elektronicznej raportu. Przewodniczącym powinien zostać powszechnie akceptowany lider dużej lokalnej organizacji, a we władzach znaleźć się jeden przedstawiciel samorządu.

7 Powstanie strony internetowej i kanałów komunikacji

Rekomendacja: Poza stroną internetową (ew. podstroną na stronie dzielnicy) rada powinna rozsyłać drogą mailową podstawowe informacje o swoich działaniach do działających na terenie dzielnicy instytucji z prośbą o wydrukowanie i wywieszenie w miejscach dostępnych dla osób starszych.

27

8 Ustalenie programu działania na najbliższy okres w porozumieniu z mieszkańcami dzielnicy

Rekomendacja: Zorganizowanie minimum jednego otwartego spotkania inicjującego działalność DKDS/Rady na którym zostaną omówione podstawowe zasady działania oraz przeprowadzona dyskusja na temat lokalnych problemów osób starszych.

9 Ustalenie zasad współpracy na poziomie miasta, a w przypadku istnienia kilku rad dzielnicowych powstanie forum wymiany doświadczeń, np. w postaci miejskiej rady seniorów

Rekomendacja: władze miasta powinny wyznaczyć osobę, która byłaby łącznikiem pomiędzy radami dzielnicowymi a miastem i służyłaby pomocą grupom chcącym powołać takie rady w swojej dzielnicy (np. W ramach Biura Polityki Społecznej). W przypadku powołania takich rad w więcej niż połowie dzielnic można zastanowić się nad powołaniem Rady miasta, bądź ustaleniem cyklicznych spotkań informacyjnych służących wymianie doświadczeń.

10 Bieżąca działalność rady, w tym budowa bazy danych sympatyków/członków wspierających

Rekomendacja: Rada powinna starać się zaangażować w swoją działalność starszych mieszkańców dzielnicy np. Poprzez budowanie bazy sympatyków, konsultacje społeczne, czy rozdzielanie małych grantów na działania lokalne.

11 Okresowa ewaluacja dokonań i konsultacje społeczne

Rekomendacja: Rada powinna przygotowywać doroczny raport podsumowujący jej działalność, udostępnić go do wiadomości publicznej i przedyskutować go na jednym ze swoich zebrań.

12 Przygotowanie kolejnych wyborów do rady i ewentualnych rekomendacji dotyczących zmian jej funkcjonowania w następnej kadencji

Rekomendacja: Rada powinna przygotować sprawozdanie końcowe podsumowujące jej działalność i zawierające plan działania na przyszłość i przygotować kolejne wybory.

28

Podsumowanie

Zrealizowane w ramach Zakładu Gerontologii Społecznej Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych badanie pokazało, że osoby starsze widzą potrzebę powołania rad seniorów. Wskazało również preferencje osób starszych, co do zasad ich funkcjonowania.

Większość seniorów chciałaby wziąć sprawy w swoje ręce i zajmować się tematami im bliskimi, związanymi z ich życiem codziennym i najbliższym otoczeniem. Dlatego też tak silne przekonanie, że rady powinny stanowić inicjatywę oddolną samych seniorów i być powoływane przede wszystkim na poziomie dzielnicy.

Pewnym problemem w działalności rad jest ograniczone zaufanie, jakim cieszą się wśród osób starszych przedstawiciele władz samorządowych i urzędnicy, stąd między innymi postulat, by członkami rady byli jedynie seniorzy i przedstawiciele organizacji seniorskich. Jednak, by działalność rady miała sens musi istnieć współpraca między samorządem i obywatelami i to już od momentu powzięcia idei o jej powołaniu. Choćby dlatego, że samorząd może pomóc rozwiązać jedną z największych barier utrudniających powołanie rady, jakim jest brak odpowiedniego zaplecza w postaci lokalu, telefonu i środków na pokrycie kosztów stałych funkcjonowania. Bez współpracy nie ma również co liczyć na realizację postulatów osób starszych, jak i realny wpływ na życie publiczne.

Drugim kluczowym problemem jest niewielka aktywność społeczna seniorów, jak i niewiara części osób starszych, że powołanie takiej rady cokolwiek zmieni. Stąd bardzo istotnym elementem jest zdobycie w pierwszej fazie funkcjonowania rady dużego społecznego poparcia, jak i zajęcie się rzeczywistymi problemami mieszkańców dzielnicy, co jest możliwe jedynie poprzez przeprowadzenie konsultacji społecznych oraz przyciągnięcie szerokiego grona sympatyków wspierających działania rady.

Dobór kompetentnych i cieszących się autorytetem w środowisku lokalnym członków rady seniorów, współpraca z samorządem lokalnym i gronem członków wspierających, jak też przejrzystość działań rady i regularny kontakt z mieszkańcami to czynniki decydujące o jej potencjalnym sukcesie. Wydaje się, że choć są to warunki trudne do spełnienia, to nie są one nierealne. Potencjalne koszty, zakładając pracę społeczną członków rady, nie są bardzo wysokie, a dodatkowo mogą być sfinansowane z różnego rodzaju grantów, w tym także funduszy unijnych przeznaczonych na integrację społeczną. Natomiast potencjalne korzyści dla mieszkańców, ale i także dla polityków, którzy chcieliby pomóc swoim wyborcom są dosyć znaczące. Dlatego też wsparcie dla tworzących się dzielnicowych rad seniorów, wszędzie tam gdzie seniorzy wykażą chęć i gotowość ich powołania jest działaniem wskazanym i rekomendowanym.

29

Bibliografia

Age Platform (2007). Zestaw narzędzi do organizacji spotkań z bezradnymi starszymi

osobami: słuchanie ich opinii i promowanie ich udziału w procesie formułowania

zasad polityki. (http://www.age-platform.eu/images/stories/EN/Toolkit/81600 _

Final_Older _People_s_Workshop_Toolkit-POL.doc , dostęp 25.07.2010)

Błędowski P., Kubicki P. (2009) Warszawa przyjazna seniorom – lata 2010 – 2015. Raport

pomocniczy, Warszawa: IPiSS. Raport z badań przygotowany na zlecenie Biura Polityki

Społecznej m.st. Warszawy.

Centrum Komunikacji Społecznej, Stowarzyszenie Klon/Jawor (2009). Warszawski sektor

pozarządowy 2008. Warszawa.

Council of Europe (2009). Code of good practice for civil participation in the decision-making

process. Adopted by the conference of INGOs at its meeting on 1st october 2009.

Czapiński J., Panek T. (red.) (2009). Diagnoza Społeczna 2009. Warunki i jakość życia

Polaków. Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.

Durda R. (2006). Krzywdzeni na starość. Analiza danych telefonu „Niebieskiej linii”. Niebieska

linia nr 6/2006.

GUS (2009). Prognoza ludności na lata 2008-2035. Warszawa.

Halicka M., Halicki J., Sidorczuk A. (red.) Człowiek dorosły i starszy w sytuacji przemocy.

Białystok: Uniwersytet w Białymstoku.

Klon/Jawor (2009) Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania

2008. Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor.

Kubicki P., Olcoń-Kubicka M. (2010). Osamotnienie osób starszych w Polsce w świetle badań

empirycznych”, Studia Humanistyczne (w druku).

MPiPS (2008) Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010

(http://www.mps.gov.pl/_download.php?f=userfiles%2FFile%2FDepartament +

Pomocy +Spolecznej%2FProgramy%2Fprogram_zabezpieczenie_spoleczne_2008-

2010.pdf, dostęp 28.06.09).

OBOP (2007) Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i

świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie.

30

OGUT (2007). The Public Participation Manual. Shaping the future together. ÖGUT-News

01/2007. Vienna: Austrian Society for Environment and Technology (ÖGUT).

Polska Akademia Nauk (2009a) Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i

niepełnosprawnych. Część 1 Raport z badania ogólnopolskiego. Warszawa: Instytut

Psychologii..

Polska Akademia Nauk (2009b) Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i

niepełnosprawnych. Część 2 Raport z badania profesjonalistów. Warszawa: Instytut

Psychologii.

Społeczna Strategia Warszawy. Społeczna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2020 (2008) Praca zbiorowa (http://www.strategia.waw.pl/img/stuff/SSW_uchwalona_1427_uch_zal1.pdf, dostęp 28.06.09).

Stołeczne Centrum Współpracy Obywatelskiej (2009). Dobre praktyki inicjatyw partnerskich na terenie Miasta Stołecznego Warszawy – raport z badań. Warszawa.

Szatur-Jaworska B (red.) (2008a) Cele Strategiczne i cele operacyjne miejskiej polityki społecznej wobec seniorów (http://www.strategia.waw.pl/pdf/081118_Cele%20i%20kierunki_seniorzy.pdf dostęp 28.06.09)

Szatur-Jaworska B. (red.) (2008b) Wstępna diagnoza sytuacji seniorów w Warszawie

(http://www.strategia.waw.pl/pdf/SENIORZY_DIAGNOZA.pdf, dostęp 28.06.09).

Urząd Miasta st. Warszawy (2007) Warszawski Program Profilaktyki i Promocji Zdrowia na

lata 2008-2011 (http://www.zdrowa.warszawa.pl/pliki/Warszawski%20Program

%20Profilaktyki.pdf, dostęp 28.06.2009).

Urząd Statystyczny w Warszawie (2010). Przegląd statystyczny Warszawy 1/2010. Warszawa.

Urząd Statystyczny w Warszawie (2009) Panorama dzielnic Warszawy w 2008 roku.

Warszawa.

World Health Organization (2007) Global age-friendly cities: a guide.

Wybrane akty prawne:

Uchwała nr XXIV/228/V/2007 rady miasta Poznania z dnia 25 października 2007 roku w sprawie

powołania Miejskiej Rady Seniorów. Poznań.

Uchwała nr LXIII/1956/2009 rady miasta stołecznego warszawy z dnia 8 października 2009 r. w

sprawie przyjęcia programu współpracy m.st. warszawy w 2010 roku z organizacjami

pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003

r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

31

Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 maja 2009 r. w sprawie wniesienia do Sejmu

projektu ustawy zmieniającej ustawę o samorzadzie gminnym.

Zarządzenie Nr 1348/07 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 10 października 2007 r. w sprawie

powołania Gdańskiej Rady Seniorów i nadania jej regulaminu. Gdańsk.

Zarządzenie nr 7043/09 prezydenta Wrocławia z dnia 29 lipca 2009 r. w sprawie powołania

Wrocławskiej Rady do spraw Seniorów. Wrocław.

32

Załączniki

Komisje dialogu społecznego - zapytanieSzanowni Państwo w związku z przygotowywanym przez Zakład Gerontologii Społecznej IPiSS na zlecenie Urzędu Miasta projektem powołania w Warszawie Rad Seniorów zgłaszamy się do Państwa z prośbą o wyrażenie swojej opinii co do pomysłu powołania takiej Rady. W szczególności interesuje nas Państwa opinia na poniższe kwestie:

Sensowność powołania Rady

Czy Państwa zdaniem powołanie takiego ciała ma sens i może pozytywnie wpłynąć na życie seniorów w Warszawie, czy też nie ma takiej potrzeby? Jakie warunki powinny być spełnione, by zagwarantować sprawne działanie takiej Rady?

Obszar działania

Czy powinna zostać powołana jedna rada miejska dla całej Warszawy, czy też rady należałoby powołać na poziomie dzielnic?

Formalne zasady funkcjonowania Rady

Jaki powinien być minimalny wiek członków i ich liczba? Jak należałoby wybrać członków (konkurs na członka Rady oceniany przez specjalną komisję, głosowanie delegatów, inne) Jaka powinna być częstotliwość spotkań i zasady obradowania?

Zakres i sposób działania Rady

Czy Rada powinna być głównie ciałem konsultacyjno-opiniującym różne działania miasta, czy też samodzielnie inicjować działania i pracować na rzecz ich realizacji? Jakie są kluczowe obszary, którymi powinna zajmować się taka Rada?

Kontakty z mieszkańcami

Jakie powinny być formy współpracy i komunikacji z mieszkańcami? Czy np. Rada powinna mieć własną stronę internetową, czy też wystarczy zamieszczanie informacji na stronach miejskich, co z dyżurami dla mieszkańców i ewentualnym udziałem seniorów w obradach Rady?

Z poważaniem,dr Paweł Kubicki33

Zaproszenie na debatęInstytut Pracy i Spraw Socjalnych oraz

Biuro Polityki Społecznej Urzędu m. st. Warszawy

zapraszają do uczestnictwa w debacie na temat:

„Warszawa miastem przyjaznym seniorom?”

29 czerwca 2010 (wtorek), godz. 11.30

Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat, ul. Nowy Świat 63, Warszawa

Gwałtowne zmiany demograficzne są wyzwaniem dla całej Unii Europejskiej, w tym i Polski. Rosnąca

oczekiwana długość życia przy równocześnie spadającej stopie urodzin nieuchronnie prowadzi do starzenia się

społeczeństwa, co szczególnie wyraźnie widać w dużych miastach. Zmiany te wymagają zdecydowanych działań

władz miasta, organizacji pozarządowych, jak i samych seniorów. Debata będzie koncentrować się w

szczególności na dwóch zagadnieniach: powołaniu warszawskich rad seniorów oraz przeprowadzeniu badań

dotyczących starszych mieszkańców Warszawy, czyli tzw. bilansu seniora. Wstęp wolny, serdecznie zapraszamy

osoby starsze (do sali na piętrze prowadzą schody).

Program spotkania

1. 11:00 – 11:30 Rejestracja

2. 11:30 – 11:40 Powitanie gości

3. 11:40 – 12:00 „Warszawskie Rady Seniorów – niezbędny element czy zbędny

dodatek?”, dr Paweł Kubicki, IPiSS

4. 12:00 – 12:15 „Co miasto wie o swoich seniorach? – o pomyśle bilansu

warszawskich seniorów?”, Joanna Mielczarek, Komisja

Dialogu Społecznego ds. Osób Starszych i Kombatantów

5. 12:15 – 12:30 „Integracja społeczna osób starszych – doświadczenia

międzynarodowe”, Halina Potocka, Age Platform i Forum

50+ Seniorzy XXI wieku

6. 12:30 – 13:00 Panel ekspercki z udziałem dr hab. Piotra Błędowskiego,

Polskie Towarzystwo Gerontologiczne; Roberta Kadeja,

Biuro Polityki Społecznej Urzędu m. st. Warszawy; Pawła Kubickiego;

Joanny Mielczarek; Haliny Potockiej; Joanny Tokarz, Krytyka

Polityczna

7. 13:00 – 14:00 Dyskusja

34

Podsumowanie debaty i ankietaSzanowni Państwo Biuro Polityki Społecznej Urzędu m.st. Warszawy wraz z Instytutem Pracy i

Spraw Socjalnych przeprowadza konsultacje społeczne dotyczące powołania Rad seniorów.

Powołanie Rad seniorów stanowi jedno z działań w opracowywanym programie „Warszawa przyjazna

seniorom”.

Serdecznie zapraszamy do wypełnienia ankiety dotyczącej opinii w sprawie powołania w

Warszawie Rad seniorów. Państwa stanowisko jakie uzyskamy poprzez wypełnione ankiety będzie

stanowiło ważny głos w dyskusji i zostanie zamieszczone w końcowym opracowaniu, które będzie

podstawą do dalszych działań na rzecz warszawskich seniorów.

Dotychczas uzyskane opinie na temat utworzenia Rad zakładają:

• Wzmocnienie już istniejących instytucji, zamiast powoływania Rad,

• Utworzenie Rad seniorów na poziomie dzielnic,

• Utworzenie jednej Rady seniorów o charakterze eksperckim na szczeblu miejskim.

Zwolennicy pierwszego wariantu zakładają, że nie ma potrzeby powoływania kolejnego ciała,

zamiast tego lepiej wzmocnić już istniejące, w tym przede wszystkim komisje dialogu społecznego.

Wadą takiego rozwiązania jest ograniczenie przedstawicieli osób starszych do seniorów działających

w organizacjach pozarządowych, co może utrudniać aktywizację seniorów niezrzeszonych w żadnych

organizacjach.

Zwolennicy drugiego wariantu twierdzą, że Rady takie mogłyby usprawnić komunikację

pomiędzy władzami dzielnicy oraz mieszkańcami. Podkreślają, że tylko poziom lokalny jest

wystarczająco bliski życiu codziennemu osób starszych i ich problemów. Wadą takiego rozwiązania

jest brak wpływu na decyzje podejmowane na szczeblu miejskim.

Osoby wskazujące na trzeci wariant podkreślały sprawność funkcjonowania tego typu ciała

oraz bliskość do władz miasta i radnych, a tym samym możliwość wywierania stałego nacisku na

władze. Krytycy takiego rozwiązania mówią o zbytnim oddaleniu od osób starszych i braku wpływu na

drobne, ale istotne dla życia codziennego sprawy.

Dodatkowym aspektem dyskusji jest powoływanie tego typu Rad z inicjatywy oddolnej

samych osób starszych. W tym przypadku władze powinny stworzyć jedynie warunki do ich

funkcjonowania np. zapewnienie zaplecza biurowego, czy też wyznaczenia spośród swojego grona

osób odpowiadających za współpracę i koordynację działań Rady.

35

Zapraszamy do wypełnienia anonimowej ankiety. Prosimy o udzielenie odpowiedzi w

terminie do 22 lipca i wysłanie na adres mailowy: p.kubicki@gerontologia.eu lub

rkadej@um.warszawa.pl, ewentualnie pocztowy (Paweł Kubicki, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, ul.

J. Bellottiego 3 B, 01-022 Warszawa) oraz przesłanie tego zapytania do osób potencjalne

zainteresowanych.

1. Opinia na temat powołania Rad seniorów

a. Jestem przeciw

b. Jestem za Radami na poziomie dzielnic

c. Jestem za Radą na poziomie miasta

d. Jestem za powołaniem zarówno Rad dzielnicowych, jak i miejskiej

e. Inne, jakie……………………………………………

2. Minimalny wiek członków Rady

a. Nie powinno być żadnych ograniczeń, poza działalnością na rzecz osób starszych

b. Minimum 50 lat

c. Minimum 60 lat

d. Inny, jaki …….

3. Skład Rady

a. Tylko przedstawiciele organizacji seniorskich/seniorów

b. Ciało kolegialne wybierane spośród osób wskazanych przez radnych, władze miasta i organizacje

seniorskie/seniorów

c. Inny, jaki …………………………………………

4. Proszę wskazać preferowany sposób powołania Rad seniorów (przedstawiony na następnej

stronie) i w kilku zdaniach uzasadnić swoją decyzję:

a. Wariant 1

b. Wariant 2

c. Wariant 3

d. Wariant 4

Uzasadnienie:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………...............

...................................................................................................................................................................

36

Wariant 1. Dzielnicowe Rady seniorów – inicjatywa oddolna

Władze miasta nie podejmują żadnych działań na rzecz powołania Rad seniorów. Ich ewentualne

powstanie zależy jedynie od inicjatywy samych osób starszych i organizacji pozarządowych, które

mogą zainicjować powstanie takiej Rady (lub Komisji Dialogu Społecznego) na poziomie dzielnicy.

Wariant 2. Miejska Rada seniorów

Miasto powołuje złożoną z ekspertów miejską Radę seniorów przy prezydencie m. st. Warszawy. Jest

to ciało o charakterze przede wszystkim konsultacyjnym, które blisko współpracuje z władzami

miasta i opiniuje decyzje dotyczące osób starszych. Jednocześnie Rada taka służy pomocą przy

ewentualnym powstawaniu Rad dzielnicowych.

Wariant 3. Dzielnicowe Rady seniorów – pilotaż

Władze miasta we współpracy z przedstawicielami zainteresowanych władz dzielnicowych inspirują

powstanie takich Rad w 2-3 dzielnicach Warszawy oraz wspierają i monitorują jej działalność w

okresie jednego roku. Po tym czasie opracowują wnioski pozwalające jednoznacznie odpowiedzieć,

czy inicjować powstawanie takich Rad w kolejnych dzielnicach i co ewentualnie zmienić w sposobie

ich funkcjonowania.

Wariant 4. Rady seniorów – działania odgórne

Władze miasta przygotowują regulacje dotyczące zasad powoływania i funkcjonowania Rad seniorów

oraz przeprowadzają proces ich powołania zarówno na poziomie dzielnicy (we współpracy z

władzami dzielnic), jak i na poziomie miasta. Jednocześnie wspierają ich funkcjonowanie służąc

wsparciem merytorycznym i zapleczem biurowym.

Inne uwagi i komentarze na temat powstania Rad seniorów:…………………………………....................……....

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………...............................................…

37

Stopka informacyjna:

1. Płeć:

Kobieta

Mężczyzna

2. Wiek:

Poniżej 50 lat

50-60 lat

61-70 lat

Powyżej 70 lat

3. Dzielnica zamieszkania m.st. Warszawy: ……………….…………..

4. Czy Pani/Pan wyraża chęć aktywnego udziału w Radzie seniorów:

Tak

Nie

5. Czy Jest Pan/Pani członkiem jakiejś organizacji seniorskiej:

Tak, ............................................................................................................................................

Nie

dr Paweł Kubicki

Zakład Gerontologii Społecznej IPiSS

38

Zbiorcze wyniki ankietŁącznie ankietę wypełniły 273 osoby. W wielu przypadkach respondenci nie wypełnili

wszystkich pól, stąd braki odpowiedzi. Należy podkreślić, że ankieta nie ma charakteru

reprezentatywnego, a odpowiedzi udzielili przede wszystkim seniorzy aktywni społecznie.

Pokazuje jednak sposób myślenia osób starszych oraz preferowane kierunki działań.

1. Opinia na temat powołania Rad seniorówa. Jestem przeciw – 37 osóbb. Jestem za Radami na poziomie dzielnic – 112 osóbc. Jestem za Radą na poziomie miasta – 36 osóbd. Jestem za powołaniem zarówno Rad dzielnicowych, jak i miejskiej – 84 osobye. Inne, jakie – 4 osoby

2. Minimalny wiek członków Radya. Nie powinno być żadnych ograniczeń, poza działalnością na rzecz osób starszych – 67 osóbb. Minimum 50 lat – 84 osobyc. Minimum 60 lat – 75 osóbd. Inny, jaki – 13 osób, w tym 4 proponowało wiek minimum 70 lat

3. Skład Radya. Tylko przedstawiciele organizacji seniorskich/seniorów – 126 osóbb. Ciało kolegialne wybierane spośród osób wskazanych przez radnych, władze miasta i organizacje seniorskie/seniorów – 88 osóbc. Inny, jaki – 7 osób

4. Proszę wskazać preferowany sposób powołania Rad seniorów (przedstawiony na następnej stronie) i w kilku zdaniach uzasadnić swoją decyzję:a. Wariant 1 – 97 osóbb. Wariant 2 – 37 osóbc. Wariant 3 – 51 osóbd. Wariant 4 – 43 osoby

Stopka informacyjna

1. Płeć:

Kobieta – 195 wskazań

Mężczyzna – 78 wskazań

2. Wiek:

Poniżej 50 lat – 22 osoby

50-60 lat – 68 osób

61-70 lat – 97 osób

Powyżej 70 lat – 84 osoby

39

3. Dzielnica zamieszkania m.st. Warszawy: Bemowo – 1 osoba; Bielany 50 osób; Mokotów – 22 osoby; Ochota – 5 osób; Praga Płd. - 6 osoby; Praga Płn. - 16 osób; Rembertów – 1 osoba; Śródmieście – 2 osoby; Targówek – 27 osób; Ursynów – 44 osoby; Wawer – 1 osoba; Wilanów – 18 osoby; Wola - 51 osób; Żoliborz – 8 osób

4. Czy Pani/Pan wyraża chęć aktywnego udziału w Radzie seniorów:

Tak – 119 osób

Nie – 143 osoby

5. Czy Jest Pan/Pani członkiem jakiejś organizacji seniorskiej:

Tak – 91 osób

Nie – 179 osób

40

Uzasadnienie Uchwały Senatu w sprawie projektu ustawy zmieniającej ustawę o samorzadzie gminnymWzrost udziału osób starszych w całej populacji (w 2030 r. co trzeci Polak będzie miał ponad 50 lat) wymaga znalezienia najlepszych sposobów wykorzystania potencjału wiedzy, doświadczenia i energii seniorów. Mimo wysiłków rządu zmierzających do przywrócenia osób w wieku emerytalnym na rynek pracy, mobilizującego systemu emerytalnego, nowych instrumentów rynku pracy, programu kształcenia ustawicznego itd., wciąż brakuje bodźców do zapewnienia odpowiedniego poziomu uczestnictwa seniorów w życiu społecznym. Nic bowiem nie zapewni lepiej realizacji aspiracji i praw osób starszych jak partycypacja w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą. Zapadają one najczęściej na poziomie samorządu gminnego.

W obrębie wspólnot gminnych działa bardzo wiele organizacji skupiających seniorów lub działających na ich rzecz. Z inicjatywy tych stowarzyszeń oraz woli władz niektórych – na ogół dużych - gmin powstało w kraju już kilkanaście rad seniorów. Są one reprezentacją środowiska seniorów społeczności lokalnych i jako organ doradczy zyskują wpływ na politykę lokalną, podejmują też ważne inicjatywy pozwalające wykorzystać rosnący potencjał intelektualny seniorów. Dzięki tym radom ożywia się działalność organizacji seniorskich, powstają też nowe. To ważne, bo zaangażowanie społeczne osób starszych w Polsce jest dwu-trzykrotnie niższe niż w społeczeństwach zachodnioeuropejskich.

Niestety funkcjonujące już rady seniorów to wciąż nieliczne przykłady ożywienia środowisk seniorskich i docenienia roli osób starszych w swoich miejscowościach. Intencją ustawy jest upowszechnienie tej formy reprezentacji społecznej i partycypacji seniorów w życiu wspólnot samorządowych. Jest to konieczne, jeśli mamy zamiar budować społeczeństwo przyjazne dla wszystkich pokoleń, bez dyskryminacji, z nastawieniem na uczestnictwo i rozwój społeczeństwa obywatelskiego.

Inicjatywa powołania rady seniorów leżałaby po stronie organizacji obywatelskich działających w środowisku osób starszych lub działających na ich rzecz. Zakres uprawnień i sposób funkcjonowania rady określałaby swobodnie rada gminy, biorąc pod uwagę głosy środowiska seniorskiego oraz dobro wspólnoty. Gminna rada seniorów stałaby się miejscem dialogu miedzypokoleniowego, ośrodkiem wpływu ludzi trzeciej generacji na sprawy, które ich najbardziej dotyczą.

Należy podkreślić, że z inicjatywą tej nowelizacji wystapił Parlamentarny Zespół ds. Osób Starszych, po konsultacji z przedstawicielami funkcjonujących rad seniorów.

Przedmiot projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

41

Spis dokumentów dołączonych do raportu na płycie CD1. Age Platform (Zestaw narzędzi do organizacji spotkań z bezradnymi starszymi

osobami: słuchanie ich opinii i promowanie ich udziału w procesie formułowania zasad polityki)

2. Council of Europe (Code of good practice for civil participation in the decision-making process)

3. Gdansk – zarzadzenie (zarządzenie powołujące gdańską radę seniorów)4. Global_age_friendly_cities (WHO - Global age-friendly cities: a guide)5. panorama_dzielnic_warszawy_2008 (dane statystyczne warszawskiego urzędu

statystycznego na temat dzielnic Warszawy)6. participationmanual (The Public Participation Manual. Shaping the future together.

ÖGUT-News 01/2007)7. Poznan – program (program działań na rzecz seniorów miasta Poznania na lata 2007

– 2010)8. projekt ustawy (Uchwała Senatu w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy

zmieniającej ustawę o samorzadzie gminnym)9. Poznan – uchwala (uchwała powołująca poznańską radę seniorów)10. warszawski sektor_pozarzadowy_2008 (dane na temat warszawskich organizacji

pozarządowych)11. Wroclaw – regulamin (regulamin wrocławskiej rady seniorów)12. Wroclaw – zarzadzenie (zarządzenie powołujące wrocławską radę seniorów)13. panorama_dzielnic_warszawy_2008

42