wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” mista ... david...

22
Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2204 Desemba 8 - 14, 2016 28 pes K1 tasol Wantok Gavman bai no inap senisim Maining Ekt James G. Kila i raitim PNG SEMBA ov Mains na Petrolium i amamas long toktok bilong Praim Min- ista, Peter O’Neill olsem dispela gavman nau bai no inap kamapim nupela senis long Maining Ekt na bai larim disisen i stap long arapela palamen. Praim Minista O’Neill i bin mekim dispela toktok long Mande, Desemba 5 taim em i opim namba 14 Main- ing na Petrolium Konperens long Sidni, Australia. Mista O’Neill i tokim moa long wan tausen ol lain i bung long dispela konferens olsem gavman bai toktok gut wantaim ol lain long maining indastri pastaim sapos wanem kain ol senis i laik kamap bihain. “Mi laik tokaut stret long hia olsem bai no gat senis i kamap long Maining Ekt bipo long 2017 Nesenel Ileksen,” Mista O’Neill i tok. “Em bai gutpela olsem nupela palamen i ken lukluk long wanem nupela senis we i laik kamap long bihain em nupela palamen bai luk- luk long en. Na mi laik tokaut klia olsem ol lain long maining indastri bai kisim tok save pastaim long wanem ol senis i laik kamap,” Mista O’Neill i tok. Presiden bilong PNGCMP, Gerea Aopi i tok olsem in- dastri bai wok klostu wan- taim gavman long lukim olsem PNG i bihainim ol intenesenel lo bilong main- ing we em i gutpela long PNG, na bai go wantaim wol klas indastri na bai i ken bringim invesmen i kam in- sait long kantri em olgeta stekholda na lokal komyu- niti i ken amamas long en. “Nau long dispela taim we i lukim PNG i go insait long hevi bilong ikonomi, em moabeta long go wan- taim wanem ol lo we i stap nau long bringim kam insait ol nupela invesmen long in- dastri,” Mista Aopi i tok. Em i tok olsem indastri bai wok klostu wantaim gavman olsem poroman long lukim olsem risos in- dastri tude i ken bringim nupela invesmen long kantri. Em i tok moa olsem semba bai wok klostu wan- taim gavman insait long pasin bilong wok-bung long lukluk long wanem ol hevi i bungim indastri olsem Maining Ekt, na senis long sait long takis em 2017 Ne- senel Baset i tokaut long en bai kamap. Mista Aopi i tok olsem in- dastri i wanbel long kain pasin bilong wok wantaim long lukim gutpela bilong tupela sait wantaim. “Wanem samting mipela i laikim em gutpela polisi na ol lo we i ken sapotim gro bilong ikonomi,” Mista Aopi i tok. PNGCMP i bilip olsem ste- bol o gutpela ran bilong gavman polisi na gutpela in- vesmen em gutpela long gro bilong PNG risos sekta. “Stabiliti long gavman na ol lo bilong maining nau i wok long karim kaikai, na dispela i lukim gutpela gro bilong PNG risos sekta long taim prais bilong ol ko- moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista Aopi tok. Presiden bilong PNGCMP, Mista Aopi, senia vais president Peter Aitsi na vais presiden Richard Kassman long Sidni kon- frens. Insait: Ileksen apdet na we bilong enrol - 13,14,15 na 16... Vota rejistresen stat long NCD- P2 Repsol sponsaim tupela wokmanmeri bilong Kumul Petroleum - P3 40 pesen oil na ges tasol ol i panim - P4 P’nyang LNG projek bai kirap long 2018-19 - P4

Upload: others

Post on 18-Jan-2021

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!Namba 2204 Desemba 8 - 14, 2016 28 pes K1 tasol

WantokGavman bai no inapsenisim Maining Ekt

James G. Kila i raitim

PNG SEMBA ov Mains naPetrolium i amamas longtoktok bilong Praim Min-ista, Peter O’Neill olsemdispela gavman nau bai noinap kamapim nupela senislong Maining Ekt na bailarim disisen i stap longarapela palamen.Praim Minista O’Neill i bin

mekim dispela toktok longMande, Desemba 5 taimem i opim namba 14 Main-ing na Petrolium Konperenslong Sidni, Australia.Mista O’Neill i tokim moa

long wan tausen ol lain ibung long dispela konferensolsem gavman bai toktokgut wantaim ol lain longmaining indastri pastaimsapos wanem kain ol senis ilaik kamap bihain.“Mi laik tokaut stret long

hia olsem bai no gat senis ikamap long Maining Ektbipo long 2017 NesenelIleksen,” Mista O’Neill i tok.“Em bai gutpela olsem

nupela palamen i ken lukluklong wanem nupela seniswe i laik kamap long bihainem nupela palamen bai luk-luk long en. Na mi laiktokaut klia olsem ol lainlong maining indastri baikisim tok save pastaim longwanem ol senis i laikkamap,” Mista O’Neill i tok.Presiden bilong PNGCMP,

Gerea Aopi i tok olsem in-dastri bai wok klostu wan-taim gavman long lukimolsem PNG i bihainim olintenesenel lo bilong main-

ing we em i gutpela longPNG, na bai go wantaim wolklas indastri na bai i kenbringim invesmen i kam in-sait long kantri em olgetastekholda na lokal komyu-niti i ken amamas long en.“Nau long dispela taim

we i lukim PNG i go insaitlong hevi bilong ikonomi,em moabeta long go wan-taim wanem ol lo we i stapnau long bringim kam insaitol nupela invesmen long in-

dastri,” Mista Aopi i tok.Em i tok olsem indastri

bai wok klostu wantaimgavman olsem poromanlong lukim olsem risos in-dastri tude i ken bringimnupela invesmen longkantri.Em i tok moa olsem

semba bai wok klostu wan-taim gavman insait longpasin bilong wok-bung longlukluk long wanem ol hevi ibungim indastri olsem

Maining Ekt, na senis longsait long takis em 2017 Ne-senel Baset i tokaut long enbai kamap.Mista Aopi i tok olsem in-

dastri i wanbel long kainpasin bilong wok wantaimlong lukim gutpela bilongtupela sait wantaim.“Wanem samting mipela

i laikim em gutpela polisi naol lo we i ken sapotim grobilong ikonomi,” Mista Aopii tok.PNGCMP i bilip olsem ste-

bol o gutpela ran bilonggavman polisi na gutpela in-vesmen em gutpela longgro bilong PNG risos sekta.“Stabiliti long gavman na

ol lo bilong maining nau iwok long karim kaikai, nadispela i lukim gutpela grobilong PNG risos sekta longtaim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namellong 2003-2012.” MistaAopi tok.

Presiden bilong PNGCMP, Mista Aopi, senia vais president Peter Aitsi na vais presiden Richard Kassman long Sidni kon-frens.

Insait:

Ileksenapdet na webilong enrol- 13,14,15 na 16...

Vota rejistresenstat long NCD- P2Repsol sponsaimtupela wokmanmeribilong Kumul Petroleum - P3

40 pesen oil na gestasol ol i panim -P4P’nyangLNG projekbai kiraplong 2018-19- P4

Page 2: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

P2 Wantok Desemba 8 - 14, 2016 nius

Vota rejistresin stat long NCDAja Potabe i raitim

ENROLMEN bilong ol elijibel votainsait long NCD i stat pinis taimPNG Electoral Commission(PNGEC) i mekim ol wok redi longranim Nesenel Ileksen long yia2017.

Dispela em i laspela vota enrol-men program bilong kantri taimPNG bai go insait long NesenelIleksen long Jun neks yia.

Ol arapela provins i mekim votaenrolmen na ilektoral rol apdetprogram pinis, na NCD i kamaplaspela provins long pinisim wokapdet bilong ilektoral rol.

Ol manmeri husat i abrusim 18yia krismas pinis na i stap long makbilong vot long Nesenel Ileksen imas putim nem bilong ol long dis-pela vota enrolmen fom long larimnem bilong ol i stap long IlektoralRol bilong 2017.

Stat long las wik Trinde, moalong 800 enrolmen ejen long NCDi bin statim wok bilong ol longkisim nem bilong ol manmerihusat inap long vot.

Ol dispela enrolmen ejen i bai goaut long 12-pela wod insait longPot Mosbi siti na apdetim NCDvotas rol insait long tupela wik.

Ol manmeri i stap long PotMosbi mas painim ol enrolmen timhusat i stap klostu long eria bilong

ol na i mas sekim na givim nem bi-long ol.

Olgeta enrolem ejen bilongtripela ilektoret insait long NCD –Moresby North East, MoresbyNorth West na Moresby South – ibin bung long Jack Pidik Park longlas wik Trinde moning long kisimtoktok i kam long IlektoralKomisin.

Mausman John Kalamoroh,husat i makim maus bilong Sif Ilek-

toral Komisina, Patalias Gamato, itok welkam long ol enrolmen ejen.

Mista Kalamoroh i tok welkamlong ol nupela enrolmen ejen, natokim ol long bihainim lo stret longmekim wok bilong PNGEC.

“Yupela i nau kamap wok man-meri bilong PNGEC, na mipela ilaikim yupela long mekim gut olwok bilong yupela,” Mista Kalam-oroh i tok.

Polye: Daunim K10, 000 nominesen fi

Aja Potabe i raitim

OPOSISEN Lida Don Polyei no wanbel long PNGElectoral Commission(PNGEC) i apim mani makbilong nominesen bilongol kendidet husat baisanap long 2017 NesenelIleksen.

Mista Polye i autim dis-pela toktok long Trindelong dispela wik long PotMosbi. Mista Polye i nowanbel long Gavman i laikyusim PNGEC na apimmani mak bilong nomine-sen fi.

Em i autim dispela tok-tok taim PNGEC i autimplen long sasim K10, 000long ol wan wan kendidethusat i laik sanap long ne-senel ileksen.

Mista Polye i tok dispelamani mak bai no inaphelpim planti ol manmerilong yusim demokratik

rait bilong ol long sanaplong Nesenel Ileksen.

“PNGEC i mas larim olmanmeri bilong dispelakantri i ran long ileksen.Em i rait bilong ol pipel bi-long dispela kantri longsanap long ileksen.

“Gavman na IlektoralKomisin i no ken pasim tokna kamapim ol lo long

stopim ol pipel bilongyumi long sanap long Ne-senel Ileksen.

“Sapos wanpela ai pasman, lek nogut, o wanpelayangpela man husta iabrusim 25 yia krismas, ilaik sanap long NesenelIleksen, larim ol i sanap.

“Bikpela samting ol i gatgutpela lidasip kwaliti. Ol i

laik sevim pipel nasevim kantri. Tasol mino wanbel long dispelapasin bilong PNGEClong apim nominesenfi.

“Dispela nupela plenbai kamapim plantihevi na birua bikos olmanmeri husat i laiksanap long ileksen,tasol i no gat mani longbaim K10, 000 nomine-sen fi, bai ol i tingtinglong bagarapim ilek-sen,” Mista Polye i tok.

PNGEC i bin tok olbai apim mani mak bi-

long nominesen fi i goantap long K10, 000.

Praim Minista PeterO’Neill i wanbel long dis-pela plen bilong PNGEC.

Mista O’Neill i bin tokdispela mani mak baihelpim ol wan wan na tru-pela kendidet tasol longsanap long ileksen.

Sekyuriti plen bilong NCDIlektoral apdet stap pinis

Aja Potabe i raitim

SEKYURITI plen bilong helpimol enrolmen ejen bilong PNGElectoral Commission (PNGEC)long National Capita District(NCD) i stap pinis, wanpelasenia wokman i tok.

Ileksen Menesa bilong NCD,Terence Hetinu, i tok NCD Ilek-toral Opis wantaim ol polis-man long Boroko i wokbungwantaim na i kirapim wanpelasekyuriti plen long bihainim.

Mista Hetinu i tok bosmanbilong polis long NCD, Super-intendent Ben Turi, i wanbellong dispela sekyuriti plen, enem i givim tok orait long olpolisman long Boroko polisstesin i ken helpim ol.

“Yupela ol enrolmen ejen baiwok aninit long sekyuriti bilongol polis manmeri. Ol polis bi-long yumi long Boroko baigivim sekyuriti na helpim yu-pela sapos birua o hevi i painimyupela,” Mista Hetinu i tok.

Em i tokim ol enrolmen ejen

bilong PNGEC, husat baimekim laspela wok apdet bi-long Ilektoral Rol bilong NCD,long mekim wok gut bikospolis bai stap stendbai longhelpim ol.

Long las wik Trinde, ol enrol-men ejen long NCD i statimwok apdet long tripela ilek-toret - Moresby North East,Moresby South na MoresbyNorth West – insait long NCD.

Moa long 800 enrolmen ejennau i wok long go raun insaitlong 12-pela wot long NCD naapdetim ilektoral rol longredim ol manmeri long Ne-senel Ileksen long 2017.

Mista Hetinu i tok NCD Ilek-toral Opis bai putim mobail fonnamba bilong ol wan wan timlida insait bilong ol enrolmenejen long CUG fon na netwokbilong PNGEC.

“Sapos wanpela hevi o biruai kamap, ol tim lida i ken kolimmipela long NCD Iektoral Opiso ol i ken kolim ol polisman natoksave long ol,” em i tok.

OPOSISEN Lida Don Polye i no wanbel.

Page 3: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

nius Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P3

Repsol sponsaim tupela wok manmeri bilong Kumul Petroleum

Aja Potabe i raitim

BIKPELA oil na ges kam-pani bilong Spain, RepsolSA, i sponsaim tupela wokmanmeri bilong Kumul Pe-troleum Holdings (KPH)Limited long go mekimfeta stadi.

Repsol i sponsaim EllionaMaso na Zechariah Yakap,husat i bin wok aninit longgreduet divelopmen pro-gram (GDP) long tupela yia.

Mis Maso em i jiologis,na Mista Yakap em ipetrolium enjinia. Tupelayangpela manmeri ya i wokwantaim KPH aninit longGDP.

Wantaim helpim bilongRepsol, Mista Yakap na MisMaso bai go stadi longmasta digri long Spain longJanueri 2017.

Repsol i bin kam insaitlong PNG long Me 2015taim ol i bin baim TalismanEnergy.

Long PNG, Repsol i gat 12oil na ges fil, na 10 laisenswantaim bikpela sais eriaWsten Papuan basin.

Repsol i gat ges fil longWesten Provins na dispelai lukim Repsol i kamap op-ereta bilong PDL10 Stanley

Gas Fil. Repsol i gat bikpela in-

tres long PRL 21 long Ketu/ Elevala Gas Fil.

Bihain long Repsol SA ibaim Talisman Energy bi-long Kenada long yia 2015,Eksploresen na ProdaksenMenesing Dairekta bilongRepsol, Luis Cabra, i binkam raun long PNG nabungim Praim MinistaPeter O’Neill.

Long dispela miting bi-long Mista Cabra wantaimPraim Minista O’Neill,

Mista Cabra i bin tok Rep-sol bai helpim ol wok man-meri long PNG oil na gesindastri long stadim mastadigiri long oil na ges ek-sploresen na prodaksenlong Madrid.

Mausman bilong Repsollong PNG, David Lester, itok Repsol nau i bihainimdispela tok promis bilongbikpela bosman bilong ol.

“Mipela nau i bihainimdispela tok promis bilongbosman bilong Repsol na ilaik salim ol wok manmeri i

go skul long Madrid longkisim moa save long oil nages indastri.

“Mipela i wanbel longlarim kampani i sponsaimol sumatin na ol wok man-meri PNG i go skul longMadrid long Spain.

“Save ol i kisim long hapbai helpim bihain taim bi-long oil na ges indastri longPNG, na mi amamas longlukim dispela tupela yang-pela wok manmeri bilongKPH i go skul long Spain,”Mista Lester i tok.

Mausman bilong Repsol, David Lester, Zechariah Yakap, Elliona Maso na Menesing Dairektabilong KPH, Wapu Sonk.

Sonk tok tenkyulong Repsol

Aja Potabe i raitim

MENESING Dairekta bilongKumul Petroleum Holdings,Wapu Sonk, i wanbel longRepsol SA i sponsaim tupelayangpela wok manmeri bi-long KPH long go stadi longMadrid, Spain.

Oil na ges kampani bilongSpain, Repsol SA, i bin spon-saim joilojis meri Elliona Masona petrolium ensiniaZechariah Yakap, i go skullong Spain long neks yia.

Mista Sonk i tok tenkyulong Repsol i sponsaim tupelawok manmeri bilong KPH i gostadi long kisim masta digirilong oil na ges eksploresen naprodaksen long Centro deFormacion de Repsol longSpain.

“Em i namba wan samtinglong salim ol yangpela wokmanmeri PNG i go skul longovasis long kisim save naranim dispela nesenel oilkampani (NOC) bilong yumi,”Mista Sonk i tok.

Em i tok ol i bihainim plenbilong KPH long salim ol wokmanmeri i go skul na kisimmoa save long oil na ges in-dastri.

“Kumul Petroleum Holdingsi laik strongim skul bilong oilna ges long PNG, na mipela i

kirapim pinis Kumul Petro-leum Academy long PotMosbi,” Mista Sonk i tok.

Em i tok Kumul TrainingAcademy i wok long skulim oloil na ges teknikel lain longkisim save long oil na ges in-dastri.

KPH i gat 16.57% patisipet-ing intres long PNG LNG Pro-jek na dispela i mekim KPH ikamap namba 3 bikpela joinvensa patna bilong PNG LNGProjek.

KPH em i nesenel oil kam-pani bilong PNG na gavman ikamapim wanpela lo longlarim KPH i bosim na ranim ol-geta oil na ges asset bilongkantri i stap long han bilongKPH.

Menesing Dairekta bilongKumul Petroleum Holdings,Wapu Sonk.

Boroko Maket Bois i gat asosiesenJosiah Ururu Kana i raitim

WANPELA gutpela de tru i binkamap long laip bilong ol asplesyut bilong Boroko Wod 5 eria bi-long Pot Mosbi NotIs ilektoret longNesenel Kepital Distrik long las wikTrinde 30 Novemba.

Long dispela de ol yut bilongBoroko Wod 5 i amamas longlukim lokal Memba bilong Pala-men, Labi Amaiu i lonsim wanpelaasosiesen bilong ol yut boi we i nogat wok mani tasol ol i save stapnating long Boroko eria. Dispelaasosiesen em ol i kolim long, BorokMaket Boi Asosiesen na ol i bin

lonsim long Apex Pak, klostu tasollong Boroko Tabari Bisnis Senta.

Long dispela taim tu em ReverenDavid Siga bilong Yunaitet Sios ibin stap long pre long nupelaasosiesen na tu Asisten NCD PolisSuprintenden, Opai i bin stap longwitnesim kamap bilong dispela nu-pela asosiesen bilong ol yut boi.

As tingting bilong dispela grupem long bungim ol lokal yut bilongWod 5 eria bilong Boroko insaitlong wok bilong kisim ol gavmansevis na sosel na ikonomik wok bi-long strongim ol yut na longrausim tingting bilong ol longmekim ol raskol pasin olsem long

bagarapim ol samting bilong olnarapela lain o pablik, pulim bekna sekim poket bilong ol pablikmanmeri, dring bia na smok nogut,na olgeta narapela kain pasin bi-long brukim lo.

Long taim bilong opim dispelaasosiesen, Mista Amaiu i mekimgutpela toktok bilong bringim krailong bel na tu long givim gutpelatingting long wanem samting olyangpela boi i mekim long tingtingbilong ol yet we bai dispela grup ibringim gutpela senis long laip bi-long ol.

“Mi save olsem laip long siti emi hat tru na planti taim sosaiti i

save tingting nogut long ol stritmangi na ol i save daunim ol nasakim ol i go long sait, olsem na oli save wokim ol pasin bilongbrukim lo long traim long helpimol yet. Planti taim ol proposol bi-long gavman i save pundaun,”Mista Amaiu tok.

“I no bin gat ol pletfom bilongwok kamap i bin stap bipo. Tasoltude mi sanap wantaim gutpelatingting na mi gat bikpela rispeklong wanem samting ol BorokoMaket Boi i mekim,” em i tok.

Mista Amaiu i tok moa olsem emi sori long ol na i tok olsem, em tui bin stap long Boroko long 1992

na em i save lukim wanem kainhevi na hatwok ol yut bilongBoroko i bin save gat bikos i no gatman i givim stia long ol, olsem li-daman bilong ol.

Em i tok olsem dispela de imakim wanpela impoten taim longlaip bilong ol Boroko yut na em baigivim 100 pesen sapot longkamapim na strongim yut bilongBoroko.

Bihain long ol toktok bilong en,Mista Amaiu i tokaut olsem em igivim tupela damp trak long olBoroko Maket Boi wantaimK30,000 long stat long mekim olwok bilong ol.

Page 4: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

P4 Wantok Desemba 8 - 14, 2016 nius

40 pesen oil na gestasol ol painimJames G. Kila i raitim

MAK OLSEM 40pesen bilong oil nages aninit long graunlong Papua Niuginitasol em ol i painimna moa i stap yet. Insait long dispela

mak we ol kampani ipainim, 15 pesentasol em ol i kisim naredim na ekspotim osalim, na 25 pesenem ol i no redim yetlong salim olsemkomesal prodak.Presiden bilong

PNG Semba ov Mainsna Petrolium, GereaAopi i tokaut long dis-pela wik Mande taimem i opim Namba 14PNG Maining naPetrolium Konferenslong Sidni, Australia.Mista Aopi i tokaut

olsem moa wok ek-sploresen i stap yet

long painim moa oilna ges risev o erialong PNG na dispelaem bikpela wok truna bai nidim planti olbikpela hevi masin.“Ol kampani no

save wanem hap longpainim oil na ges inapol i kisim olgeta datao infomesen wantaimmep bilong eria, olsempol bilong wok,nois insait long graunna ol arapela in-fomesin pastaim naubai drilling wok baikamap.“Olgeta dispela i

nidim bikpela inves-men. Bai i gat pretlong yusim manibikos ol i no kliatumas olsem i gat oilna ges i stap o nogut,na wanem wok ol iwokim em mas sapo-tim wok bilong drilimwel i mas kamap, na

dispela em hatpelawok tru,” Mista Aopi itokaut.Em i tokaut olsem

sapos nogat ek-sploresin drilling ikamap, bai ol kam-pani i no inap saveolsem ges na oil i stapaninit long graun onogat.Mista Aopi i tokaut

olsem long nau yetPNG i stap olsem gut-pela ples we ol kam-pani i go het longkarimaut ol wok ek-ploresin o wok paini-maut long oil na gesbikos mani ol i yusimem daunbilo, na i nobikpela mani tumasolsem pastaim long2014 bipo long oilprais i pundaun i godaunbilo tru.Em i tokaut olsem

nau long dispela taimwe oil prais i daun-

bilo, ol lain kampanihusat i laik wokim ek-ploresen o painimautples we oil n ages istap long en i maskarimaut gutpela olplen na bungim naredim gut ol in-fomesin bipo long ol istatim ekploresindrilling.Mista Aopi i tokaut

tu olsem PNG gav-man tu wantaim ol di-patmen i lukautim oilna ges i mas sapotimol nupela eksploresenkampani wantaim olteknikol infomesenna tu helpim long saitlong fainens long olkampani i ken kari-maut wok eksplore-sen na painimautstret sapos oil na gesi stap long wanemeria, na sapos ol i kendril o nogat.

Maining na petrolium invesmenstrongim PNG ikonomi

James G. Kila i raitim

MAINING na petroleumsekta invesmen long PNGlong dispela yia baibringim bai bringim moalong K19 bilien. Dispela isoim olsem maining napetroleum sekta i wokimdispela helpim tru i golong ekonomi bilong PNG.Presiden bilong PNG

Semba ov Mains naPetrolium,Gerea Aopi itokaut long dispela longMande taim em opimnamba 14 PNG Mainingna Petrolium Konferenslong Sidni, Australia.Mista Aopi i tokim moa

long wan tausen deleget ikamap long konferensmakim 16-pela kantriolsem maining napetrolium risos indastribai stap yet na go hetolsem baksait bun bilongPNG ikonomi long bringimplanti bilien Kina longsapotim baset bilong Gav-man. Dispela indastri tu save

givim planti tausen wok,trening, bisnis divelopmenna stretim sosel impru-vmen long sait long heltna edukesen.Em i tok long dispela

taim we ikonomi bilongPNG i wok long bungimhatpela mani hevi, bikpelasamting nau em long wasgut na lukautim ol bikpelaprojek i stap long kantri nawanem ol invesmen ol ibringim i kam long kantri.Mista Aopi i tok PNG

Treseri Dipatmen i tokautpinis olsem i gat nid longgo het long lukautim grobilong maining napetrolium sekta long PNGMista Aopi i tokaut

olsem maski namba bi-long maining na petroliumeksploresen wok longPNG i go daun bikos longhevi bilong wol maketprais, i gat gutpela sain tui stap kamapim gut golprodaksen long Lihir naSimberi gold main long NuAilan provins, na tu PNGLNG projek i kamap olsem

namba wan tru long kirapbilong en insait long wol.Em i tok aut tu long ol

spesel maining lis aplike-sen bilong Frieda Kopa naWafi-Golpu projek, wesapos tokorait i kamaplong ol bai lukim ol ijoinim Ok Tedi Mainingolsem wanpela nambawan kopa na gold produsalong wol.Em i tokaut olsem in-

dastri aninit long PNGSemba ov Mains naPetrolium bai go het yetlong sapotim gavmanwantaim ol lo bilong in-dastri long promotim grobilong indastri.Mista Aopi i tok olsem

indastri bai wok stronglong sapotim ol wok bi-long gavmkan longkamapim lo o lejislesenwe i wankain o bihainimintanesenel stendat we iken pulim invesmen i kamlong risos sekta na baisapotim ikonomik divel-opmen bilong PNG nahelpim ol stekholda insaitlong kantri.

P’nyang LNG projek baikirap long 2018-19James G. Kila i raitim

WOK konstraksen bilongP’nyang likwideit netsurelges (LNG) projek longWesten provins bai statlong 2018 o 2019.Tasol gavman i tok tok-

tok yet wantaim divelopa,ExxonMobil, long nupelaol wok plen na rot long ki-rapim projek long dispelages divelopmen.Tresera Patrick Pruaitch

i tokaut long dispela longMande long namba 14Maining na PetroliumKonperens long HiltonHotel long Sydney, Aus-tralia.Mista Pruaitch i wan-

taim lukluk bilong en longprojek pastaim, ating ol iinap long bihainim nara-pela rot sapos ol i saveolsem prais bilong ol nages wantaim pundaun,tasol abrus na ol i wan-taim bikpela baset sapot.Em i tokaut olsem ol

dinau PNG i bin kisim longyia 2014 na 2015 inaplong stap daunbilo, bikoslong dispela taim gavmani wok long bungim moadinau insait long 5-pelayia em i stap long pawa.

Mista Pruaitch i tok tuolsem ino bin laik longdinau na peim A$1.2bilien o samting olsem K3bilion long baim 10 pesensea long Oil Search kam-pani, sapos em i bin saveolsem prais bilong oil nages bai go daunbilo trulong dispela taim.“Nogat man i save

olsem prais bilong seawantaim Oil Search baipundaun long A$8.20long taim bilong baim i godaunbilo olsem A$7 longwan wan sea. Pastaimlong en sea prais i bin stap

antap moalong A$9,”Tresera Pru-aitch i tok.Tasol, Mista

Pruaitch i tok-save long ollain long kon-ferens olsemgavman i stapstrong yet na iken go hetlong wok bi-long en maskiolsem dispelakain samting ibin kamap.Mista Pru-

aitch i tokautlong ol lain long kon-perens olsem pablik manio fainens bilong PNG baistap strong yet,tasol in-sait long narapela 10-pelayia i kam ol mas taitimstrong rot long yusimmani gut.Em i tok long nau yet,

plen bilong gavman emlong pinisim wok long olpolisi bilong en inap longyia 2020 we bikpela luk-luk bilong gavman emlong kamapim baset we ibalens na tu, bai mas gatstrongpela kontrol longrot bilong yusim mani.

Tresera Patrick Pruaitch

ExxonMobil PNG patna wantaim RotaryAgainst Malaria

WANPELA wok pat-nasip i kamap namellong ExxonMobil PNGna Rotary AgainstMalaria long givim autmoa long 3,900 Insec-ticide Treated Mos-quito Nets(LLINs)insait long PNGLNG projek eria. ExxonMobil PNG i

putim mani K80,500,long ol bet net bai i golong ol provins bilongLNG olsem Hela, Galpna Sentral long ol hapwe malaria i wok long

bagarapim na kilim olpipel. “Olsem wanpela

bikpela emploia na in-vesta long Papua Ni-ugini, mipela i lukimwanem kain bagarapsik malaria i savekamapim. Mipela ilukim hevi long laip bi-long ol wokman nawokmeri bilongmipela na ol famili nakomyuniti bilong ol,”ExxonMobil PNGMenesing Dairekta,Andrew Barry i tok. “We bilong yusim ol

bet net i gat marasinem i gutpela we longstopim moskito longkaikaim ol manmerina pikinini. Mipela itingting olsem ol dis-pela bet net baihelpim long daunim olnamba bilong ol lain isave kisim sik malariana ol famili bai fri longsampela ol hevi we isave kam wantaim sikmalaria,” Mista Barryi tok. Rotary Against

Malaria Projek

Menesa, Tim Free-man i tok stat longtaim LLINs i bin kamaplong PNG long 2006,wok bilong sik malariai bin go daun moalong 70 pesen longplanti hap bilongkantri. “Long planti hap bi-

long hailans, malaria iluk olsem em i gopinis. Tasol yumi masgivim yet ol LLIN namalaria bai i no kenkam bek gen nakamapim hevi,” MistaTim i tok.

Palamen Memba bilong Pot Mosbi NotIs, Labi Amaiu wantaim Siaman bilong Boroko Maket BoiAsosiesen Inc. Robert Kimai i holim na soim setifiket bilong Asosiesen.

Poto: Josiah Ururu Kana.

Page 5: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P5heltnius

PIH Saveman NiusPh: 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

PIH Celebrates World AIDS Day 2016Hands Up for # HIVPrevention “ Count me In”

PIH Outreach Program to Alukuni Village.

The PIH Team of 5 were there from 10:00 AM to 5:00 PM , meeting more than 70 pa-tients and giving away free medicine. People from nearby villages also walked downto take benefit from this Outreach Program.

3rd December 2016, Saturday.

Girl Power towards the fight against AIDS – “ GENDER EQUALITY “

PIH also put its bestfoot forward by ac-tively participating inWorld AIDS Day – bothat the Jack Pidick Parkin association withNACS and also inde-pendently at the VisionCity mall where it dis-seminated informationabout AIDS in a fun andlight-hearted mannerby conducting a“Write the best origi-nal Slogan Contest”where 20 winnerswere given free T-Shirts.

Page 6: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

heltniusP6 Wantok Desemba 8 - 14, 2016

ExxonMobil PNG na PNG TribalFoundation helpim PMGHEXXONMOBIL PNG Limited naPNG Traibel Faundesen i helpimtupela bikpela haus sik longkantri, Pot Mosbi Jeneral Haus sikna Angau Memoriel Haus sik longLae, wantaim 4-pela 40 ft kontenai pulap wantaim ol medikal saplaina ikwipmen long pinis bilong lasmun.Wantaim helpim bilong meri bi-

long Praim Minista, Misis LyndaBabao O’Neill dispela tupela oge-naisesen i givim ol dispela kon-tena, tupela long wan wan haussik.Sif Ekseketiv Opisa bilong PMGH

na Angau Memorial Haus sik i binhelpim ol tupela ogenaisesen longsekim ol medikal saplai na ol ikwip-men we tupela lain i givim long olhaus sik.Tupela kontena i go pinis long

PMGH na Angau Memoriel Haussik bai kisim tupela bilong en tupastaim long dispela yia bai pinis.Ol dispela medikal saplai i bin kamlong Yunaitet Stet long oda bilongTraibel Faundesen long wok patnabilong ol, C.U.R.E.CEO bilong Pot Mosbi Jeneral

Haus sik, Grant Muddle na ol timbilong em i wok hat tru longsenisim ol sevis insait long bikpelahaus sik bilong kantri na ol dispelamedikal saplai i helpim em longdispela we.

Mista Muddle i tok, “Dispelahelpim bilong ExxonMobil na PNGTraible Faundesen i kam gut longdispela rot long helpimmipela wemipela sot long saplai.”Ol medikal saplai long Lae bai

helpim long wod bilong ol pikininiwantaim ol kain ikwipmen olseminkubeta o hot bet bilong ol bebi ikamap bipo long taim bilong olstret.CEO bilong Angau Haus sik Chris

Kenyhercz i tok, “Sapot we AngauHaus sik i kisim long ExxonMobilPnG na PNG Traibel Faundesen emi mipela i amamas long kisim.Mipela i save wok strong longhelpim ol pipel bilong Lae na olnarapela husat i kam long haussik.”EMPNG i putim mani long

bringim ol 4-pela medikal kontenai kam long PNG olsem long sapotbilong em long ol komyuniti longPNG i kisim gutpela helt ke. Andrew Barry, Menesing

Dairekta bilong EMPNG i tokEMPNG em i gat strongpela tingt-ing long investim mani long ol heltprojek we bai stap longpela taimlong helpim long hevi bilong heltlong PNG.“Ol kain patnasip olsem wan-

taim PNG Traibel Faundesen, Pro-jek C.U.R.E na ol haus sik baibringim gutpela divelopmen na

mipela i bilip olsem dispela wokPoroman bai go het yet longbringim senis long ol pipel,” MistaBarry i tok. Namba wan kain medikal kon-

tena olsem i bin go long Tari Haussik long 2015 na narapela bai i golong Daru Haus sik long dispelamun. Mani bilong baim ol dispela 4-

pela medikal kontena i bin kamaplong wanpela fanresing we i binkamap long Denver, Colorado long

2014. Ol i kolim Fes Ledi belokaikai we Misis Lynda BabaoO’Neill i bin toktok long 1,200 bis-nis na komyuniti lida.Wantaim wok bilong painim

mani, dispela i bin namba wantaim long wanpela meri bilongPNG Praim Minista i toktok longwanpela bikpela intenesenel bungkaikai olsem. GT Bustin, PNG Traibel Faunde-

sen Presiden i tok, “Antap longwok bilong helpim ol pipel, em i

bin wanpela bikpela step we olmeri long PNG i kisim na bai givimgutpela tingting long ol yangpelapikinini meri long PNG husat i gatol driman bilong ol yet.”“EMPNG i helpim mipela wan-

taim bikpela mani long bringim olsaplai i kam na tu long kain bikpelatiaim bilong kantri olsem em i binapim nem bilong ol meri long PNGtaim meri bilong Praim Minista ibin go toktok. Misis O’Neill i giivmwanpela pawa toktok stret longnaispela pipel bilong PNG na ol

Gary T Bustin, Presiden bilong PNG Tribal Faundesen (hankais) sanap wantaim CEO bilong Angau Memoriel Haussik na ol dokta.

Namba wan gret 8 sumatin greduet long Enequai ST. EDWARD Enequai PraimeriSkul long Kurumbukari insait longBundi LLG, Madang Provins i binlukim 13-pela Gret 8 sumatin i bingreduet long Trinde Novemba 13.Moa long 700 manmeri i bin

bung long Enequai Rilokesen skulgraun long witnesim dispela nam-bawan greduesen i bin kamapaninit long luksave bilong RamuNiCo Projek MOA.Dispelai skul i stap aninit long

komitmen bilong Ramu NiCo Pro-jek MOA we i tok olsem RamuNiCo i mas kamapim rilokesen plesbilong ol papagraun na tu wokimdispela skul. Na taim ol i kamapimdispela skul em lukim fes gre-duesin i bin kamap dispela yia.Ol lain wokman bilong Ramu

NiCo Komyuniti Afes long Madangna KBK Main, asples bisnisman, Ed-ward Kiza, KBK Ltd MenesingDarekta, John Opotio na ol lokollida i bin stap long amamasim gre-duesen.Ol lain husat i bin toktok long

greduesen i tok strong olsem PNGi nidim stret ol planti save man-meri na St Edward Praimeri skulem wanpela bilong ol skul we i ken

kamapim ol kain save man nameri.Ol ges spika i tok tu olsem ol

sumatin i mas lukautim ol yet gutlong ol kainkain pasin we baibagarapim skul bilong ol, na tok olpapa na mama i mas lukautim olpikinini bilong ol gut long haus

taim ol lusim skul. Ol i tok tu olsemgavman i mas givim olgeta sapotlong ol kain skul olsem St EdwardPraimeri i ken kamapim planti saveman na meri bilong kantri.Ol dispela 13-pela fes Gred 8

sumatin bai nau go long Gret 9sapos ol i bin wokim eksam bilong

ol gut. Narapela 15-pela element-tri sumatin tu i greduet long gret 2na bai go antap long Praimeri skullevel.Ramu NiCo-MCC i bin wokim dis-

pela skul na givim i go long lukau-tim bilong gavaman ananit longluksave bilong Ramu NiCo ProjekMOA.

Mista Edward Kiza wanpela bi-long ol lain husat i kamap long gre-duesen i tok strong olsem skulsave em Usino-Bundi distrik inidim stret edukesen olsem na emdonetim wanpela K3,000 i go longskul long ol i mas wokim skullaibreri.

15-pela Elementri sumatin na 13-pela Gret 8 sumatin wantaim ol ges, tisa, papa mama na ol famili memba i sanap long kisim piksa wantaim bihain longgreduesen.

Page 7: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

edukesen Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P7

Akiteksa, Divelopmen na

Stail?I GAT tingting i stap olsem i gat wanpela rot tasol

bilong kamapim divelopmen. Dispela tingting imekim na planti long yumi i tingting olsem olgetadivelopmen bilong gutpela sindaun i mas kam longausait.Kain ol tingting i rabisim ol gutpela save ol tum-

buna i bin kamapim. Sampela taim i go pinis yumibin stori long yam i gat wanem skul long yumi. Nauyumi laik stori long haus.Insait long Papua Niugini planti lain saveman bi-

long mekim haus i save aigris tru long ol stail hausbilong yumi long ol ples. Yupela ting dispela ol savei kam long wanem hap? Em ol save we i kamap longgraun bilong yumi yet long Papua Niugini.Sampela piksa bilong dispela ol haus i stap long

Mosbi. Tasol yumi mas lukim moa dispela kain olhaus long Mosbi na ol arapela hap long kantri.Wok divelopmen bilong yumi tude i laikim samt-

ing em i hariap na i no nidim planti mani longmekim. Dispela i min yumi mas rausim stail.Dispela kain tingting bai abrus tru long putim

sampela samting we i soim dispela em i ples bilongyumi. Yumi laik bihainim stail bilong ol arapela plesna yumi orait tasol long ol bokis haus antap, antaplong wanpela na narapela. Yumi bai bilasim ol sitina taun bilong yumi wantaim akiteksa bilong ol ara-pela ples. Bilong wanem na yumi stori long stail. Papua Ni-

ugini yumi pipel bilong stail, yumi lukim ol gadenbilong yumi, ol bilum bilong yumi, ol tokples bilongyumi, ol tumbuna singsing danisbilong yumi naplanti moa. Ol haus em i namba wanpela piksa wesapos ol arapela i lukim ol i save stret em ol pipelbilong dispela ples na ol i rispekim save we i kamlong graun bilong ol.Ol lain tumbuna i save go senis wantaim ol ara-

pela pipel long kisim save o risos we ol i sot long enna kam bungim wantaim save bilong ol long mekimkamap sampela bikpela samting na singsing danis,wokim stail haus em i sampela bilong ol. Tude yumikisim olgeta samting long ausait.Divelopmen em i mas stat wantaim driman bi-

long yumi yet. Dispela driman em i mas gat luksavelong wanem kain ol risos na save yumi gat long plesbilong yumi pastaim.Dispela ol haus we ol tumbuna i bin mekim i no

save kamap hariap tasol. Nogat. Ol i save traim,traim olgeta samting long bus bilong ol pastaim, naol i skelim tu dispela ol haus i gat wanem kain wokna bihain ol i mekim. Yumi mas sanap strong na no ken tingting long

mekim hariap wok o long kisim divelopmen longausait. Yumi mas soim olsem yumi pipel i kenkamapim divelopmen bilong yumi yet. Taim yumilukim ol stail haus long siti na long ol ples, yumi kenamamas olsem divelopmen bilong yumi em i gatlaip. Em i samting we i stat planti tausen yia i gopinis, na yumi laik givim long ol pikinini bilong yumisampela samting we ol i ken lukim na tok, ‘yes dis-pela em i Papua Niugini, dispela em i ples bilongmi’.

DIPATMEN bilong Imple-mentesen na Rurel Divelop-men (DIRD) i amamas longIalibu-Pangia Distrik long ol iyusim gut mani bilong DistrikSevis Impruvmen Program(DSIP) long kamapim gutpelalaip long ol pipel long ples.Insait long 4-pela yia bilong

dispela gavman, moa long K30milien DSIP mani I bin go longmekim wok projek long distrik. Ol opisa bilong DIRD i bin go

long sekim ol wok bilong SevisImpruvmen Program (SIP)long las mun. Ol opisa bilongdipatmen i lukim olsem distrikbilong Ialibu-Pangia i gat inap

save na samting long mekimwok i go het. Ol opisa i bin kamap long

distrik hetkwata na harim tok-tok bilong Deputi Distrik Ed-ministreta na Distrik ProjekKodineta, Michael Ariandoolsem edministresen bilongdistrik i kamapim pinis ol woklong edukesen, helt, woks,polis, komes, forestri, komyu-niti divelopmen na egrikalsasekta na i gat samting olsem300 pablik sevan i wok i staplong distrik.DIRD Senia Projek Opisa,

Prenella Anuk i bekim toktokbilong Mista Ariando olsem

distrik bilong ol i wokim pinisplanti wok bilong ol gavmansekta we ol i nidim long mekimdistrik i go het. Em i tok olsem gavman i laik

lukim olsem olgeta sekta i maswok wantaim long bringim olsevis i go long ol distrik. “Olgeta gavman fasiliti we

yupela i nidim long mekimwok gut olsem ol wokman nawokmeri na ol narapela gav-man sekta i stap pinis longhia,” Mis Anuk i tok.“Mipela i laik lukim olgeta

sekta i mas bihainim tingtingbilong gavman, wok bungwantaim long kirapim distrik

aninit long lukaut bilong Dis-trik Edministreta olsem Sif Ek-seketiv Opisa bilong DDA,” emi tok. Ol DIRD opisa i amamas long

lukim ol divelopmen we i woklong kamap nau long distrikwe distrik edministresen i sta-tim olsem ol rot wok, bris, skulinfrastraksa na wanpela waraprojek long olgeta LLG nau iwok long kamap. Ol opisa i lukim tu wok bi-

long kirapim Westen PasifikYunivesiti i wok long go hetwantaim sapot bilong SautenHailans Provinsal gavman. Mista Ariando i tok klia

olsem SHP gavman i mekim di-sisen pinis long mekim ol wokrere olsem long apgretimPaunda haidro plent na apim 3kilowatt i go long 12 kilowattna long kisim moa polisman nameri long helpim wantaim lona oda na long mekim komyu-niti i kamapim gutpela ples bi-long ol wokman na wokmeribilong narapela kantri longkam na stap, wok na stadi longnupela Westen Pasifik Yuni-vesiti.Em i tok olsem i gat planti

gutpela samting bai kamautlong bihain taim yunivesiti ikirap.

Ialibu/Pangia distriki mekimgutpelawok

Page 8: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

bisnislaipstalP8 Wantok Desemba 8 - 14, 2016

Putim manmeri gopas, i no maniWANPELA man longEnga Provins i lusimwok tisa na i statim bis-nis long Pot Mosbi. Bisnis bilong Jessy

Karato i no bikpela bis-nis na em i no kain olbisnis bilong mekimmoa mani. Mista Karato i statim

liklik bisnis bilongmekim ol printing, potokopi, skening, lamine-sen, bainding na intanetkefei sevis long sevim olmanmeri long setelmen. Mountain Printing &

Professional Services i

putim ol manmeri i gopas na em i laik sevim in-tres bilong ol manmeri istap long setelmen longMorata. Pastaim em i bin i sta-

tim liklik printing sevisbisnis bilong em longWaigani, klostu longWaigani TST. Tasol em i lusim

Waigani na nau em i op-eret long Morata 2maunten bas stop. Waigani em i bisnis

senta na em i stap longwanpela gutpela loke-sen we planti manmeri i

save raun. Tasol Mista Karato i

no pret long raskolpasin, sampela ol dis-tebens, ol birua na hevii save kamap long olsetelmen. As tingting bilong em i

statim liklik bisnis longsetelmen, em long givimsans long ol manmerilong kisim sevis longhaus dua stret. Dispela i tru bikos lik-

lik ples bilong em o stuabilong em i save op long8-kilok moning i go inap9-kilok nait.

“Mi laik bringim sevisi kam klostu long hausdua bilong ol manmeri,ol grasruts manmerilong Morata,” MistaKarato i tok. Long Tunde long las

wik Mista Karato i binkisim luksave long dis-pela sevis em i bin givimlong ol manmeri longMorata.Gavana bilong NCD,

Powes Parkop, i binmekim opisal openingbilong stua bilong em istap long Morata 2Maunten bas stop.

Gutpela sevis long haus duaGavana Parkop i binamamas long luksavelong dispela gutpelasevis Mista Karato igivim long komyuniti. Taim em i mekim

opisal opening bilongnupela taiping, printingna potokopi stua,Mista Parkop i tok em iamamas olsem ol pipelbilong em long Moratai ken kisim printing napotokopi sevis longhaus dua stret. “Mi amamas long

luksave olsem pasin bi-long ol manmeri bilongyumi long Morata baisenis. “Morata i ken kamap

wanpela ples insaitlong Pot Mosbi siti weyumi ken statim ol liklikbisnis na kamapim bis-nis i go bikpela,” Mista

Parkop i tok. Em i salensim ol

manmeri long lukautimdispela sevis long hausdua. “Bai yupela no moa

westim taim na westimmani long go raun longBoroko long mekimpotokopi na printing. “Olgeta samting i

stap long hia. MistaKarato i bringim olgetasevis i kam klostu longpipel. “Mi amamas long

lukim olsem yumi gatintanet kefei tu i stap. “Rispekim dispela

sevis, tok tenkyu longMista Karato, na yusimgut ol samting,” MistaParkop i tok. Moa long 100 man-

meri i bin stap longlukim dispela opisalopening. Ol local komyuniti bi-

long Morata 2 i binwanbel long lukimolsem Mista Karato i

bringim dispelasevis i kam klostulong helpim olpipel. Ol Enga na Mo-

robe komyuniti ibin amamas longdispela na i binbilas long mekimopisal opening. “Mi laik tok

tenkyu long olmanmeri longMorata, husat baikamap kastoma bi-long mi,” Mista

Karato i tok. Stua bilong ol i stap

long maus rot. Dispelaem long Morata 2maunten bas stop.Mista Karato i tok ol

bai givim sevis gutwantaim gutpela tingt-ing na bel isi bikos astingting bilong em i nolong mekim mani, emlaik sevim ol pipel. “Planti ol bisnis man-

meri bai no inap intreslong kam mekim bisnislong kain ples olsemMorata. Mipela i op-eret long hia bikosmipela i laik givim sevislong ol manmeri. “Ol manmeri i ken

sevim mani na sevimtaim, ol manmeri longMorata i no inap longgo long Boroko oWaigani long kisimprinting na potokopisevis,” Mista Karato itok.

Jessy Karato...mi amamas long Gavana Parkop i givim luksave long liklik bisnis mi mekim long sevim ol manmeri long Morata.

Jessy Karato

Taim Mista Karato i lusim tisingsevis long yia 2008, em i kam skulgen long International Training In-stitute (ITI) long Pot Mosbi Lusim wok em i wanpela bikpela

samting we planti manmeri i savepainim hat long mekim. Mista Karato i gat meri, pikinini

na famili long lukautim tasol em istrongim sait, na mekim bisnislong sait. Em i hat long lusim wok na sta-

tim liklik bisnis long kain plesolsem Pot Mosbi bikos olgetasamting em i mani tasol. Sapos yu no wok mani, laip bai

kamap hat, Mista Karato i tok. “Mi lusim wok tisa na mi bin sta-

tim dispela liklik bisnis long PotMosbi long yia 2008,” Mista Karatoi tok. Mista Karato i tok long dispela

taim (long yia 2008) planti ol

mameri i binmekim wankainbisnis long PotMosbi na Waiganieria.Dispela i mekim

pasin bilongkamapim kompe-tisen i strongtumas. Prais bilong

rentim opis speslong Pot Mosbi tui go antap na dis-pela i mekim laiplong mekim bisnislong Pot Mosbi ikamap hat tru. “Dispela i no stopim mi long

mekim mao yet. Mi lusim Waiganilong sevim moa mani na mi kamopim nupela stua long Morata 2,”Mista Karato i tok.

Em i tok em i bin wok hat trulong larim liklik bisnis bilong em igro i go bikpela, maski sampelataim laip i hat.Mista Karato i tok tenkyu long

NCD Gavana i givim bikpela luk-

save long liklik bisnis em i mekimlong Morata long sevim manmeri.“Mi amamas long Gavana nau i

luksave long liklik bisnis mi mekimlong hia na i mekim opisal open-ing.

“Dispela i strongim mi longmekim samting i kamap gut, namekim i go bikpela,” Mista Karatoi tok.Mista Karato i skul long Interna-

tional Training Institute (ITI).

Lusim wok tisana statim bisnis

Ol Silimuli singsing grup bilong Enga Provins (Wild West) i bilas na redi long tok welkam long NCD Gavana Powes Parkop,husat i bin mekim opisal opening bilong Mountain Printing & Professional Services long Morata 2 Maunten bas stop.

Ol poto: Nicky Bernard

Page 9: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

siosmeri Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P11

Susa daiosis i bringimtok amamas i kam

Veronica Hatutasii raitim

TAUNSVILLE KatolikDaiosis long Australiaem i susa daiosis bilongPot Mosbi Asdaiosis.

Long tok tenkyu sele-bresen long makim 50krismas bilong Pot MosbiAsdaiosis na tu, longwelkamim nupela Kar-dinel, Sir John KardinelRibat, i bin kamap long

Pot Mosbi long Novemba27, 7-pela delegesen i binmakim Taunsvil Daiosisna kam stap long selebre-sen.

Pater Mike Peters i bingo pas long delegesen ibin tok olsem susa daio-sis bilong Pot Mosbi As-daiosis, ol i amamas longkam na serim amamaswantaim ol brata na susalong Pot Mosbi Asdaiosis.

“Mipela i karim tok

amamas bilong TaunsvilDaiosis i kam long nupelaKardinel husat i olsemlait long mipela.

“Long Taunsvile daio-sis, mipela i wok long prelong susa Pot Mosbi As-daiosis. Mipela i serimamamas wantaim yupelalong nupela Kardinel, SirJohn Kardinel Ribat,”Pater Mike i bin tok.

Bisop bilong ol i bin daitripela krismas i go pinis,

na Pater Mike e mi wokolsem Edting DaiosisenEdministreta inap ol imakim nupela bisop.

“Mi kam wantaim olprea na amamas bilongol kongrigesen biolongsusa daiosis na mak bi-long amamas long yumipas olsem ol susa naolsem, Kardinel Ribat emi bilong mipela tu,” PaterMike i bin tok.Pater Mike Peters long taim bilong misa lotu long Jack Pidik Park.

Ol sios i mas netwok na wokbungVeronica Hatutasi i raitim

SALENS i go aut long ol Kristenlong netwok na wok bungwantaim long kamapim gut-pela sindaun nab el isi, yunitina kisim Tok bilong God i goaut.

Bisop bilong Pot Mosbi An-gliken Daiosis, Bisop DennyGuka i bin wokim dispela tok-tok long bikpela lotu KatolikSios long Mosbi i bin mekimlong amamasim 50 krismas natu, long welkamim nupela

Kardinel.Kardnel Ribat na Bisop

Denny i save wok bung guttru wantaim long sampela yiataim ol i go pas long PNGKaunsel bilong Sios (PNGCC),na ol i gat gutpela wok prennamel long ol.

Ol i gat save na wari longplanmti samting i karamapimsios na kantri, olsem olasailam sika long Manus na olarapela sosel isu long kantri.

Bisop Denny i tok em imakim ol 7-pela sios i memba

bilong PNGCC olsem An-gliken, Yunaitet, EvanjelikelLutersan Sios bilong PNG, Ka-tolik, Baptis Yunien naSalvesen Ami long tok ama-mas long nupela Kardinelhusat em i tok em i mak bi-long ekumenisim we tupela isanap wantaim na mekimwok.

Ekumenisim i min olsem olsios i bung na wok wantaimlong gutpela na wanbel pasin.

Em i tok God i luksave longwok bilong sios long PNG na

nupela Kardinel i no bilong olKatolik tasol, nogat. Em i bi-long olgeta sios long PNG.

Em i bin askim olgeta pipellong sanap na harim God itokim ol wanem samting.

Em i bin tok yumi masaskim yumi yet na mekimsamting long watpo taimkantri bilong yum i pulap longol neturel risos, tasol plantilain i nogat inap kaikai, warana ol klos.

Anglikan pater pre long PalamenFrieda Sila Kana i raitim

ANGLIKEN sios pater bilongKebara Peris long KokodaDineri, Pater Henry NewtonKiae em i gat bikpela amamaslong stap wantaim pre lain bi-long Bodi bilong Krais bilongKokoda na Agape Intedinomi-nesenl Ministri (A.I.M) PreKodineta bilong Palamen nagat sans long pre long Ne-senel Palamen inap long 7-pela de.

Pater Henry Newton wan-taim 7-pela memba bilong Ke-bara Peris wantaim Siamanbilong ol Martin Anisi i binharim singaut bilong God ikam long maus bilong PastoCaleb bilong Kokoda AIM,man i go pas long Bodi bilongKrais long Kokoda, longmakim Oro provins olsemnamba wan provins long gopre long Nesenel Palamen. Oli bin go wantaim grup we i gobek pinis long Popondettalong Mande dispela wik tasol.

Pater Henry em i brukimbanis we i save pasim ol wanwan lotu lain long stap ol yetna i no bung wantaim ol nara-pela lain husat i lotu longwankain God tasol.

“Dispela muv bilong Bodibilong Krais, em laik bringimol sol bilong ol man i kambung wantaim.

Bikpela problem long PNGem ol sios i save brukim ol solbilong God.

Olsem na long KokodaDineri mipela i kam long Bodibilong Krais muvmen longdaiosis bilong Popondeta longsoim olsem i no gat banis longbrukim lain bilong God,”Pater Henry i tok.

“Daiosisen Bisop i save longkam bilong mipela na Bisopbilong Pot Mosbi tu i savelong kam bilong mipela. Siosna gavman bai wok bungwantaim olsem na mipela

long Kokoda Dineri i kisim sin-gaut long kam long holim olpre miting insait long haus bi-long mekim disisen bilongPNG,” Pater Henry i tok.

Pater Henry i tok, NesenelPalamen em i bagarap pinislong sin pasin olsem namipela B.O.C nau i pre longlong Nesenel Palamen naGavman, ol memba bilongpalamen, Praim Minista, nanesen bilong PNG, Sios Min-istri, Sif Jastis, NEC bilongmekim lo, na long dispela ilek-sen long 2017 bai kamapimgutpela gavman.

“Mipela i pre long 8.9 mi-lien pipel bilong PNG na ol

sios ministri olsem na mipelai kam. God i givim mipela 14de long hia na mipela bai gobek tumora (Mande 5 Nov)”,Pater Henry i tok.

Taim ol i go bek, PaterHenry i tok, em i laik bilong li-dasip bilong sios na Bisop bi-long Kokoda na Pot Mosbisapos ol i laikim bai mipela ikam bek gen long Pot Mosbilong pre insait long NesenelPalamen.

“Mipela laik strongim olKristen bilong mipela long prelong kantri bilong yumi na baiyumi gat gutpela gavman long2017 ileksen,” Pater Henry itok.

Katim Fewel kek. L-R:Senia Pasto bilong AgapeIntedinominesen Sios naKodineta bilong BOC Pala-men Pre Grup, Pasto DanielHewali, Pater bilong An-gliken Sios long KebaraPeris, Kokoda, Henry New-ton Kiae na Pasto CalebSakiki, Siaman bilong BOClong Kokoda i redi longkatim fewel kek i kam long olfamili bilong A.I.M long Tau-rama Rot. Poto: FriedaSila Kana.

UN Anda Seketeri Jeneral luklukraun long Pot Mosbi

Frieda Sila Kana i raitim

YUNAITET Nesens (UN) Anda Seketeri Jeneral naDairekta bilong UN Wimen, Dokta Phumzile Mlambo-Ngcuka i bin stap long Pot Mosbi long helpim kem-pen bilong UNITE stat long las wik i kam inap dispelawik.

Wokabaut bilong Dokta Mlambo-Ngcuka i makim16 De bilong Ektivisim bilong daunim pasin bilongJenda Bes Vailens o pasin bilong man paitim nabagarapim meri. Papua Niugini i wanpela kantri weUN i bin makim long dispela Ekseketiv Dairekta bilongUN Wimen long kam namel long 1 Desemba i go 4Desemba.

Long Fonde 1 Desemba, Dokta Mlambo-Ngcuka ibin stap long wanpela UN Wimen Midia Awod naitlong Grand Papua Hotel long Pot Mosbi we em i bintok amamas long ol midia lain husat i bin kisim awotlong gutpela wok bilong ol long strongim awenes naripot long ol pasin bilong Vailens na HIV na AIDS.

Long Fraide 2 Desemba em i bin holim wanpelamidia konprens long Taurama Aquatic Senta longstrongim yet toktok bilong daunim vailens long olmeri na ol liklik pikinini meri na tu long strongim olmeri long sanap long ol yet.

Dokta Mlambo-Ngcuka i tokim ol lain midia olsemwok bilong midia em impoten long bringim dispelatoktok bilong Jenda Bes Vailens i go long olgeta hap.Em i tok tenkyu long gutpela wok bilong ol lain niusripota husat i bin kisim ol awot tasol em i tok olsemi gat bikpela wok i stap yet long dispela kantri, wepasin bilong lukdaun long ol meri olsem samting nat-ing, emi bikpela tru.

Em i tok ol nius ripota i mas mekim gutpela wokpainimaut long ol hait pasin bilong ol man na merihusat i save bagarapim na daunim ol meri na raitimol ripot i go long pablik bai save.

“Mipela long UN Wimen i stap hia long helpim yu-pela olsem na yupela i mas tokim mipela long wanemwe mipela i ken helpim yupela,” Dokta MlamboNgcuka i tok.

Em i tok long nius konprens olsem wanpela astingt-ing long em i go lukim ol gavman bilong PNG em longluksave long wanem we ol inap long painim na putimmani bilong daunim Vailens Egens Wimen.

“Em i taim nau long ol het ov institusen, munisipal-iti na ol narapela lida long toktok long wankain samt-ing tasol. Putim mani i go long hap we em bai helpiimtoksave bilong GBV na VAW long i go long pablik.

“Mipela long UN i lukim wanpela samting long ol-geta hap bilong wol olsem Jenda Bes Vailens naVaielns Egens Wimen em i stap long olgeta kantri. Nalong wol em ol risos bilong ol kantri em ol man ibosim. Ol man i no gat ekspiriens bilong pen we olmeri i save karim,” em i tok.

Page 10: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

P12 Desemba 8 - 14, 2016 Wantok komentri

KOMENTRI

EditorVeronica Hatutasi

Email: [email protected]

PNG i soim gen olsem yumiinap long lukautim wanpelawol spot kompetisen longkantri. Inap tupela wik, ol pipelbilong Pot Mosbi siti i binlukautim FIFA Anda 20 WimenWol Kap Soka Kompetisen.Yumi i amamas long dispelabikpela wol resis i kamap hia nai no gat hevi i bin kamap. Olpipel i stap isi na go lukim olgem namel long ol kantri natim bilong PNG tu. Tim bilong PNG i bin stap in-

sait long resis bikos yumi lukau-tim dispela bikpela pilai bilongFIFA. Tasol em i gutpela sans tulong ol pilaia bilong yumi i traimsave bilong ol long soka wan-taim ol biknem soka pilaia longwol. Em i sans long tim bilong PNG

i soim yumi ol asples tu olsem olinap long resis long kain bikpelapilai olsem.Bikpela tenk yu i go long gav-

man na Minista bilong Spotwantaim ol lain bilong soka longkempen long FIFA long bringimdispela bikpela resis bilong olmeri i kam long PNG. I tru bikpela mani na hatwok i

bin kamap long holim dispelaresis, tasol em i kamapim gut-pela salens na i soim olsem PNGinap kamapim ol wol spot kom-petisen.Dispela resis i wanpela gut-

pela wei bilong pinisim dispelayia 2016. Long begin bilong yia ikam inap long namel bilong en,sampela hevi i bin kamap na ibringim nem nogut na hevi longkantri. Tasol i gat ol gutpela samting

i bin kamap tu, na dispela

bikpela wol soka resis em i wan-pela bilong ol. Gutwan ol yangpela meri

PNG! Yupela i apim nem bilongPNG long wol soka.Yumi stap nau long mun De-

semba na ol pipel i wok longredi long Krismas.

Ol stua long ol siti i stat longputim ol Krismas bilas na salimol kain kain samting bilonggrisim ol manmeri na pikinini. Ol opis na bisnis tu i stat long

mekim ol program bilong Kris-mas na ol sios tu i kirapim tingt-ing bilong ol pipel long soim

pasin bilong marimari na givimpresen long ol tarangu, ol kal-abus na ol sikman.I gat kain kain gutpela pro-

gram bai kamap long ama-masim dispela bikpela de bilongyumi ol Kristen. Em i taim bilong lukim pes bi-

long Bikpela long laip bilong olbratasusa na ol manmerinabaut. Em i taim bilong lusim ting

long belhat na mipasin na pasinbilong paitim bros. Em i taim bi-long skelim yumi yet na wanemkain pasin yumi save soim olarapela.

Yumi soim tru pasin bilongbel isi na laikim ol arapela longol wok yumi mekim, o yumi tok-tok tasol long maus na i no bi-hainim tru long pasin bilongyumi. Ating sapos yumi skelim yumi

yet bai yumi luksave olsem yumisot na i paul nabaut long rot. Tasol sapos yumi putim spirit

bilong Krismas long hart bilongyumi bai yumi inap painim rotbilong stiaim gut laip bilongyumi. Yumi lukluk long dispela star

bilong Betlehem na bihainimem, ating bai yumi no inap paulna bam nabaut. Bai em i bringim yumi i go

long rait ples stret. Yumi yet iken skelim.

OL wok kamap bilong gav-man stat long 1993 i soimGavman i wok longkamapim pasin bilongpasim mani bilong strongimsindaun bilong ol manmeri.Dispela i lukim ol man-

meri i kisim nating taimnogut.Em i save pasim mani na

wetim taim bilong ileksennau bai em i yusim manilong kamapim ol projekolsem rot, haus sik, skul,maket, bris na ol arapelaprojek.Em i no tingting planti

sapos ol manmeri i kisimtaim long wanem tingtingbilong em long wet inapklostu ileksen taim bai emyusim mani long kamapimol projek.Kain wok olsem long ai bi-

long planti manmeri i griswok tasol, em i no soim tru-pela bel na laik bilong gav-man long helpim olmanmeri.Wanpela kain projek em

nau leit K113 milien tiusenfi fri (TFF) mani gavman i

givim i go aut long ol skul.Dispela i laspela bilong

K602 milien Gavman imakim long givim long olsku olsem TFF insait long2016 Baset.Ol skul i bin laikim tru dis-

pela mani long Tem Foatasol no gat na ol skul i paspinis na mani i go bihain tru.Narapela projek em K32

milien rot projek gavman ibin lonsim long las wik longsilim rot long Wabag i golong Kompiam Ambum longEnga provins.Ol manmeri i bin laikim

kain rot moa long 10-pelayia tasol maski olgeta yiagavman i givim bikpela

mani, K10 milien, long wanwan distrik aninit long dis-trik sevises impruvmen pro-gram (DSIP), nau memba ino mekim wanpela gutpelawok long dispela ol mani.Nau klostu ileksen i laik

kamap, ai bilong memba iop long wok em i masmekim.I gat save olsem em i stat

bilong moa ol kain toksavena lons long kamap long olmun i kam.Long taim gavman i pasim

mani na i no yusim longtaim stret we wok i maskamap, dispela i lukim em iyusim mani long ol arapelasamting. Planti bilong dis-pela ol arapela wok em bi-long helpim gavman na olmemba yet. I no long ol lik-lik manmeri.Em i yusim mani em i

holim long kamapim ol gia-man rot na bris.Kain ol rot we em i stre-

tim na silim long Gordon In-dastriel Senta long PotMosbi. Prais tru o mani mak bi-

long kamapim projek baistap long K1 milien o K2 mi-lien tasol gavman bai gia-man long surukim kos i goantap long K5 milien o K7milien.Em olsem kontrekta o

kampani i kisim trupela pena gavman opisa i kisim hapbilong dispela kos.Taim kain pasin i kamap,

wok bilong stretim ol ara-pela pablik infrastraksa nakamapim nupela infra-straksa i no inap kamap.Planti bilong dispela ol

mani i go long poket bilongdispela ol memba na ol gav-man opisa.Long dispela as Papua Ni-

ugini i no divelop gut nakamapim gutpela sindaunbilong ol manmeri.Nau em i gutpela taim

long ol manmeri i kisimtaim na glasim gut membabilong ol.Sapos em gris man tasol,

manmeri i no ken votim emlong makim ol pipel longPalamen.

Gavman pasim gutpela sindaun bilong manmeri

Jada 016!

Gutpela taim bilong skelim yumi yet

DinauMoni

LNG

FIFANikol

Ges

Rent

Diwai Eduke-sen

Pis

Oil

Bus

Hausik

Gol

Problem

Ho!Ho!Ho! PNG kam gut yah!!!

Page 11: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P13ileksenapdet

Ol apdet bilong Ileksen

Ilektoral Komisina i gat pawa

Aja Potabe i raitim

ILEKTORAL Komsina PataliasGamato tasol i gat pawa longstopim o larim ol man husati gat kriminal rekot longsanap long Nesenel Ileksenlong 2017. Rejistra bilong Politikel

Patis na Kendidet, DoktaAlphonse Gelu, i tok PNG i nogat wanpela lo i stopim olkendidet husat save brukim lobilong kantri, i gat nem no gutlong komyuniti, na i gat krim-inel rekot long sosaiti. “Nau yet i no gat wanpela

lo i stap long stopim ol dispelakain man husat i laik sanaplong 2017 Nesenel Ileksen. “Ilektoral Komisin tasol bai

gat pawa long mekim toktoklong dispela kain samting.

Mipela i no gatpawa bilong lo i nogivim tok oraitlong,” Dokta Gelu itok. Em i tok planti

manmeri na olkendidet husat ilaik sanap longileksen long neksyia i wok longsalim komplein ikam long opis bi-long em, tasol opisbilong em i no gatpawa long mekimdispela wok bilong stopim olman husat i gat nem no gut. “Pawa i stap wantaim Ilek-

toral Komisin. Tasol long saitbilong lo, i no gat wanpela loi stap long stopim ol kriminel

i sanap long Ileksen,” DoktaGelu i tok.Sapos wanpela lo bilong

stopim ol kriminel i stap, dis-pela lo bai stopim ol membahusat i bin brukim lo na sliplong kalabus long ol i no kensanap long ileksen.

PNGEC lukluk longsevim mani

PNG Ilektoral Komisin(PNGEC) i laik sevim sam-pela mani bihain long2017 Nesenel Ileksen, SifIlektoral Komisina PataliasGamato i tok. Mista Gamato i tok

PNGEC bai bihainim dis-pela pasin we ol i binmekim long taim bilongholim bai ileksen long SautBogenvil na long Samarai-Murua. Long ranim 2017 Ne-

senel Ileksen, Gavman ikatim na givim K400 mi-lien long PNGEC aninitlong 2017 Nesenel Baset.Dispela mani mak i

lukim 40 pesen inkris o i goantap long mani makPNGEC i bin kisim longranim 2012 nesenel ilek-sen.

Mista Gamato i tokK121 milien bilong dispelaK400 milien bai go longpolis sekyuriti operesen naK297 milien bai go longranim ileksen operesen. “Mipela i bin bihainim

strongpela polisi bilongyusim mani gut na mekimsamting stret. Bihain longdispela tupela ileksen,PNGEC i bin sevim sam-pela mani, na i no yusimmoa mani,” Mista Gamatoi tok.Em i salensim ol wok

manmeri bilong PNGEClong bihainim dispelapasin bilong bihainimbaset stret na sevim mani. Mista Gamato i tok

PNGEC i bin sevim K1.8 mi-lien long Saut Bogenvilbai-ileksen na K800,000long Samarai-Murua bai

ileksen.“Yumi (PNGEC) mas

kilim dai dispela pasin bi-long ol Ileksen Menesa ikisim ol sevis provaidalong laik bilong ol yet napinisim mani nating longsampela ol wok we PNGECi no nidim long en.“Olgeta provins bai gat

wan wan baset bilong ollong hamas mani ol i laikyusim long taim bilongilekse, tasol olgeta manibilong yusim bai stap longhan bilong PNGEC hetk-wata long Pot Mosbi,”Mista Gamato i tok. Tasol ol wan wan

provinsal ileksen menesabai kisim sampela manilong baim ol buk nastesineri, fiul bilong kar, namani bilong ranim opere-sen.

Soim stretpela pasin long ileksen taimAja Potabe i raitim

SIF Ilektoral Komisina Patal-ias Gamato i laikim olgetawok manmeri na opisal bi-long PNG Ilektoral Komisin(PNGEC) long soim stretpelapasin na mekim wok stretlong taim bilong NesenelIleksen long neks yia. Mista Gamato i les long

harim o lukim wanpela opisalo wok manmeri bilongPNGEC i kisim braiberi mani,mekim paul pilai na pasin ko-rapsen, na i les long lukim olopisal i kamapim hevi nabirua long taim bilong Ileksenlong 2017. “Mi les long lukim ol wok

manmeri bilong IlektoralKomisin i bikhet na mekimnabaut long taim bilong ilek-sen. Menesmen bilong miem i narapela kain na mi baino inap isi long ol opisalhusat i mekim paul pilai,” emi tok. Mista Gamato i givim dis-

pela strongpela tok lukautlong olgeta Provinsal IleksenMenesa na Asisten IleksenMenesa, na i laik skruim dis-pela toktok i go moa long olwok manmeri bilong IlektoralKomisin i stap long olgetaprovins na distrik.Bihain long pinis bilong

2017 Nesenel Ileksen, MistaGamato i laik lukim;

l ileksen i bihainim plenna baset mani na ol ikisim bek ol rit pepa in-sait long taim yet;

l ol Ileksen Menesa imenesim gut na bihainmani plen long yusimK297 milien baset;

l daunim mani mak bi-long ileksen operesenlong 40 pesen mak(K117 milien);

l mani mak bilong ol bilbilong ol sevis provaidai mas liklik long olgetaprovins;

l namba bilong ileksenpetisen i no ken goantap;

l ol meri mas vot na imas go long ol wanwan poling ples longvot; na

l ol manmeri husat i gatdisabiliti i mas vot.

Ol woklain bilong PNG Ilektoral Komisin

Gamato givim strongpela tok lukaut

Aja Potabe i raitim

SIF Ilektoral Komisina Patalias Gamato i givim wan-pela strongpela tok lukaut long ol wok manmeribilong PNG lektoral Komisin (PNGEC). Mista Gamato i tokim ol wok manmeri na opisal

bilong PNGEC long stopim pasin bilong kisimbraiberi, mekim pasin korapsen, mekim paul pilaina i no ken mekim pasin no gut we bai bagarapimnem bilong PNGEC. “Mi bai no inap isi long ol opisal husat i mekim

pasin no gut. Mi laikim ol opisal na wok manmeribilong PNGEC long bihainim dispel toktok namekim wok stret bikos mi bai no inap isi long ol,”Mista Gamato i tok. Mista Gamato i tok aninit long lukluk bilong em,

em i laikim ol wok manmeri na opisal long senisimpasin no gut bilong ol na stopim pasin bilongmekim paul pasin. “Bisnis bilong ranim ileksen aninit long lukluk bi-

long mi bai kamap narapela kain. Ol opisal bilongPNGEC i no ken apim mani mak bilong ol samting. “Mipela i laik daunim mani mak bilong ol sevis

PNGEC bai kisim, na dispel bai helpim mipela longsevim sampela mani. “Mi laik toksave gen long yupela ol Provinsal

Ileksen Menesa na ol Asisten leksen Menesa longtingting gut na traim long yusim mani gut, wemipela i ken sevim sampela mani. “Pasin bilong westim mani nating long ol liklik

sevis na sampela ol samting we i no nid long ilek-sen taim, i no ken kamap long dispela ileksen,”Mista Gamato i tok.Mista Gamato i tok bipo nem bilong PNGEC i

save bagarap taim ol manmeri i toktok long ileksenfrod o paul pilai, vailens o pasin bilong pait na ki-rapim hevi na birua, na intimidesen o pasin bilongtoktok strong na pretim ol manmeri.

ILEKTORAL Komsina Patalias Gamato.

Page 12: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

ileksenapdetP16 Wantok Desemba 8 - 14, 2016

Ol apdet bilong IleksenNCD kamap las provins long apdetim ilektoral rol

Aja Potabe i raitim

TRIPELA Ilektoret insaitlong Nesenel Kapitel Distrik(NCD) i kamap las ilektoretlong PNG long mekim wokbilong kamapim nupelavota enrolmen na apdetimilektoral rol.

Deleget bilong IlektoralKomisina, na Deputi Komisinabilong Koporet Sevises, JohnKalamoroh, i opim programbilong mekim wok apdet bilong ilektoral rol insait longMobi Saut, Mosbi Not Is naMosbi Not Wes.

Mista Kalamoroh i makimmaus bilong Sif IlektoralKomisina, Patalias Gamato,na i opim dispela wok longlas wik Trinde.

Wok apdet i stat long laswik Trinde na bai pinis bi-hain long 40 de, MistaKalamoroh i tok.

Moa long 800 manmeri ikamap enrolmen ejen bi-long PNG Ilektoral Komisin(PNGEC) na ol dispela lainbai go raun long wan wanples insait long tripela ilek-toret long Pot Mosbi sitilong kisim ol nem bilong olmanmeri husat inap longvot long nesenel ileksen.

“Yupela i makim mipela(PNGEC) na bai yupela i wokaninit long wan wan riten-ing opisa (RO).

“Wok long yumi long PotMosbi i stat nau (las wikTrinde), na namba bilong yu-pela ol enrolmen ejen longPot Mosbi em i planti tru.

“Namba i winim ol ara-pela provins. Mi laik salen-sim yupela long mekim wokstret. Sapos yupela i apimnamba bilong ol elijibelvota (o ol lain inap long vot)

i go antap, lo i stap longkotim yupela.

“Dispela kain paul pasin ino ken kamap,” MistaKalamoroh i tok.

Em i mekim dispela toktoklong asde long Jack PidikPark long Pot Mosbi.

Long sefti na sekyuriti, olpolis bilong NCD bai wok-bung wantaim PNGEC. Oltim lida bilong wan wangrup bai stap long CUGmobail fon na ol bai gatnamba bilong ol polis manna ol senia opisal bilongPNGEC het opis.

Ol enrolmen ejen bai

kisim yunifom siot bilong ollong dispela Fraide. Statlong Trinde long dispela wik,ol bai mekim ol awenes tok-tok long skulim ol manmerilong putim nem bilong ollong ilektoral rol.

“Sapos nem bilong yu i nostap long ilektoral rol, yu baino inap gat sans long vot longnesenel ileksen long neksyia,” Mista Kalamoroh i tok.

Mista Kalamoroh i toktenkyu long ol patna bilongPNGEC olsem gavman bi-long Australia, Amerika naNu Silan long givim moasapot long PNGEC. Ileksen petisen fi em K20, 000

Aja Potabe i raitim

OL kendidet husat i sanaplong 2017 Nesenel Ileksen,na i lus tasol ol i laik salensimwin bilong narapela kendidetlong Kot ov Dispiutet Ritens,i mas gat planti mani bikosmani mak bilong ileksen pe-tisen bai go antap moa.

Dispela em i toktok i kamlong PNG Ilektoral Komisin(PNGEC) bihain long ol igivim ol edvais toktok pinislong gavman long mekimsenis long lo bilong ileksen.

Sif Ilektoral KomisinaPatalias Gamato i tok Gav-

man i tokim PNGEC longmekim sampela senis long lobilong ileksen, na dispelasenis bai lukim mani mak bi-long ileksen petisen i goantap moa long K20, 000.

“Nau fi bilong ileksen pe-tisen em i sanap olsem K5,000 tasol stat long 2017 Ne-senel na Lokal Level GavmanIleksen, ol kendidet husat ilus na i laik go long kot i masgat K20, 000,” Mista Gam-ato i tok.

Mista Gamato i tokPNGEC i givim ol edvais longLejisletiv Kaunsil long mekimdispela senis long Ogenik Lo

bilong Nesenel na LokalLevel Gavman Ileksen.

“Aninit long dispela nu-pela lo, ol kendidet husat ilus long ileksen, na husat ilaik kisim kendidet husat iwin i go long kot, i mas gatK20, 000 long failim ileksenpetisen,” em i tok.

Mista Gamato i tokPNGEC i kisim tok orait pinislong Nesenel EkseketivKaunsil (NEC) long kamapimdispela senis long lo bilongileksen, na ol i wok longwokbung wantaim ol loyabilong gavman husat i saveraitim o senisim lo.

Gamato: Ileksen lojistiks nidim K127 milien

Aja Potabe i raitim

MANI mak we PNG IlektoralKomisin (PNGEC) i nidimlong karamapim baset bi-long lojistiks o ol samting bi-long ranim ileksen long neksyia, i sanap olsem K127 mi-lien, Sif Ilektoral Komisina,Patalias Gamato i tok.

Mista Gamato i tokPNGEC nau i wok longmekim plen bilong yusim olsamting olsem kar na ara-pela samting we ol bai nidimlong ranim 2017 Nesenel naLokal Level Gavman Ileksen.

Wantaim bikpela helpimbilong Dipatmen ov ForenAfes na Tred bilong Australiana Nu Silan, PNGEC i woklong redim ol samting olsemkar, balus, sekyuriti, kaikai,

haus bilong ol wok manmeribai slip, na arapela ol lojistiksamting long larim Nesenelna LLG ileksen long neks yiai kamap gut tru.

Mista Gamato i tok dis-pela nesenel lojistik plen baikamap olsem masta plenlong larim ol samting we olwok manmeri bilong PNGECbai nidim i stap redi tasollong mekim ileksen wok ikamap isi.

“Dispela plen i karamapimmani mak bilong transpot,ol ileksen samting olsembalot bokis na pepa, wePNGEC bai salim i go autlong olgeta provins, distrik,LLG na long wan wan plesbilong poling o ol ples we olmanmeri bai vot,” Mista iGamato tok.

Em i tok ol Ileksen Menesana Asisten Ileksen Menesa ibin lukim namba wan plen bi-long lojistik wok na ol i lukimna toktok long dispela longtaim bilong Rol Apdet woksoplong Mt Hagen long las mun.

Mista Gamato i tok taimol i pinisim dispela plen, embai givim tok orait long No-vemba 24 long larim PNGECi stat bihainim dispela plenlong mekim ol wok redi longranim ileksen.

“Taim mi givim tok oraitpinis, mipela (PNGEC) baiskelim ol infomesen wan-taim ol divelopmen patnana dona ejensi bilong mipelalong glasim na sekimwanem ol lojistik eria ol iken kam insait na givimhelpim,” em i tok.

Polis bai kisim K121 milien long ileksen sekyuriti

Aja Potabe i raitim

SIF Ilektoral Komisina Patalias Gamato i tokpolis bai kisim K121 milien aninit long ilek-sen baset bilong 2017 Nesnel na Lokal LevelGavman Ileksen.

Mista Gamato i tok polis bai mekim woksekyuriti long larim ol manmeri i vot gutaninit long demokretik wei.

“Ol polisman bai kisim K121 milien. Longdispela K400 milien gavman i bin skelim long2017 Nesnel Baset na givim long PNG Ilek-toral Komisin (PNGEC) long ranim 2017 Ne-senel Ileksen, K121 milien bai go long polissekyuriti operesen.

“K297 milien bai go long karamapim ol ilek-sen operesen. Dispela mani mak i lukim 40pesen bilong ileksen operesen baset i goantap.

“Long yia 2012 long taim bilong Nesenel

Ileksen, Nesenel Gavman i bin givim K180milien. Tasol long neks yia ileksen gavman igivim K297 milien, ol i apim K117 milienlong wankain mani mak ol i bin givim long2012,” Mista Gamato i tok.

Mista Gamato i tok ileksen baset bilong2017 nesenel ileksen bai sanap olsem:

Lojistiks – K127.30 milienFainens – K73.56 milienAwenes – K15.00 milienTrening bilong ol Ileksen Wok Manmeri –

K7.00 milienArapela Kost (Nupela Ligel Fi) – K11 milien“K60 milien bai go long sampela ol sevis

we PNGEC i kisim long dinau long 2012 Ne-senel Ileksen na 2013 LLG Ileksen.

“K43 milien bai go long ol ligel fi o maniwe PNGEC inap long givim long ol loya, naK17 milien bai go long arapela ol sevisprovaida,” Mista Gamato i tok.

Gavman kamapim tras akaun bilong 2017 ileksen

Aja Potabe i raitim

NESENEL Gavman wantaimsapot bilong Inta-DipatmenIleksen Komiti (IDEC) ikamapim wanpela nupelatras akaun bilong holim olmani na fan i kam insait PNGIlektoral Komisin long ranim2017 Nesenel Ileksen.

Sif Ilektoral Komisina,Patalias Gamato, i tok bipoPNGEC i save yusim integre-itet fainensel menesmen sis-tem (IFMS) long menesim ol

mani tasol dispela sistem isave salim ol mani wePNGEC i no yusim i go bekgen long Konsolideitet Reve-niu Fans (CRF) taim pablikakaun i pas.

“Wantaim dispela trasakaun, ol fan bilong PNGECbai stap yet na redi longyusim long mekim wok taimol i pasim pablik akaun.

“Dispela em i gutpelasamting bikos mipela baiinap long mekim wok taimgavman akaun i pas long

Disemba 2016 na Janueri2017 bikos sampela taimgavman akaun i save paslong namba wan an nambatu mun long nupela yia,”Mista Gamato i tok.

Antap long dispela trasakaun, IDEC i kamapim wan-pela Speselais Saplai na Ten-das Bod we i agt K1 milien.

Dispela i mekim isi longPNGEC i ken yusim moalong K500,000 long mekimol wok taim pablik akaun ipas.

Wanpela ilektorel opisa bilong Nesenel Kepital Distrik i wokimawenes toktok long Ela Bis bihain long Wokabaut bilong En-rolmen long Sande 27 Novemba, 2016. Poto: Nicky Bernard

Page 13: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

BIPO bipo tru, tupela marit i stoplong wanpela ples oi i kolim

Yarika. Tupela i stap i go na bihaintru tupela i karim wanpela pikininiman na wanpela pikinini meri.

Foapela i stop i go i go na wan-pela taim ol sampela lain man ikilim pik na mekim pati. Ol i salim

tok long olgeta manmeri i mas ikarim samting i go long pati. Orait,tupela papa na mama i harim pinisna i tok.

"Bai mitupela i go long tumora,tasol nau, mitupela i karim kaukauna brukim paiawut na pulimapimwara bilong tupeia pikinini na redilong haus."

Tupela i redim olgeta samtingpinis na ol i slip. Na long moningtaim tupela i kirap kukim kaikai istap na ol i tokim tupela pikinini bi-long tupela olsem. Yutupela i kenslip long wanpela nait tasol na yu-tupela i no ken mekim nois na tok-tok samting. Yutupela i mas pasimdua gut na slip i stap. Bai mitupelai kam bek tumora.

Orait, papamama i tokim tupela

pikinini bilong tupela pinis na tu-pela i rausim kaukau na i kirap golong pati.

Orait, tupela pikinini i no mekimwanpela nois o singaut samting.Nogat. Tupela i stap isi tasol. Na bi-hain i tudak, tupela i pasim duastrong tru. Na tupela i kukim kaikaiinsait long haus na i kaikai.

Tupela i kaikai pinis, orait, tupelai go slip long rum.

Long nait tru tupela i pilimgraun i guria na harim ol diwai ipundaun nabaut. Na tupela i pretnogut tru na tupela i no slip. Ai bi-long tupela i op tasol i stap inapbiknait tru na tupela i harim wan-pela stik i pairap na tupela i tingwanpeia man i kam.

Orait bihain liklik tupela i harimwanpela man toktok olsem, "tu-pela pikinini bilong mi, yutupela ino ken pret. Mi papa bilong yutu-pela mi kam na bai mi slip wan-taim yutupela."

Orait tupela pikinini i no tok namekim liklik nois samting. Tupela iholim pas gut tru na harim tasol i

stap. Bihain tru dispela man i kirapna i opim dua na i go insait. Em i goinsait na i tokim, tupela pikinini:"Mi tumbuna bilong papa namama bilong yutupela Yutupela ino ken pret long mi."

Em nau tupela pikinini i ting truna tupela i kam ausait long rum.Man ya em i no Iuk olsem man tru,Skin bilong em i gat nilnii na ikamap olsem pukpuk.

Man ya i tokim tupela olsem, mitumbuna bilong yutupela. Mi saveIukautim yutupela gut na nau mikam bilong soim pes bilong mi longyutupela. Nem bilong mi Waigima.Mi save slip antap long mauntenWarokari. Em i tokim tupela pinisna em i givim tupela gol ston longtupela na tok, dispela em bihain yuinap kamap maniman. Na yu inappainim planti kain kain samtinglong dispela tupela golston. Yutu-pela i ken tokim papa na mama bi-long yutupela na yupela i kenpainim planti go aninit long graunna long wara tu.

Orait, em i tok, nau em i tulait na

mi go long haus bilong mi. Taimem i go ausait klostu long dua,Waigima i tok, yutupela i ken kamwantaim mi na mi ken soim hausbilong mi long yutupela. Orait

tupela pikinini i kirap bihainimWaigima.

Ol i wokabaut i go antap longmaunten, na em i tokim tupelaem bai i go insait long dispelahul bilong ston. Na taim mi

hangre bai yutupela inap Iukimdispela kapiak i drai nating na lipbilong em i pundaun. Orait yu-tupela i mas kilim wanpela pikna kolim nem bilong mi na givimmi klostu long dispela kapiak.

Em bai mi inap kaikai nakapiak bai i kamap na stap gutna yupela inap stap gut tu.Sapos yupela i no givim kaikailong mi, mi inap bagarapim yu-pela i no inap painim gol tu. Baigol i lus pinis.

Em i tokim tupela olsem naem i Iaik i go insait. Nau em itanim tanim olsem snek. Taimem i go insait, graun i guria naston na graun i bruk nabaut.

Tupela pikinini i go bek tonghaus bilong tupela. Na ol i stap.Bihain papa na mama bilong tu-pela i kam, tupela i Iukimpikinini bilong tupela i stap.Papa bilong tupela i askim tu-pela. Husat i kam long nait? Emtumbuna bilong mitupela

Waigima i kam slip wantaim mitu-pela na mitupela i bringim em i goantap long maunten Warokari namitupela i kam bek. Tupela i tokimolgeta stori Waigima i bin tokimtupela long en.

Orait, nau papa na mama bilongtupela i harim na kisim stori bilongtupela pikinini pinis, na ol i kaikaipik na sampela ol kaikai em papana mama i karim i kam. OI i sin-daun i go na taim lip bilong kapiaki drai ol i save kisim na givimWaigima.

Ol i mekim olsem na i stap i go,na bihain tupela papa na mama idai na tupela pikinini tasoI i stap.

Tupela i marit na karim wanpelapikinini man. Tupela i kolim nembilong em Tiyani na em i wokimfamili i go na nau ol Iain Tiyan istap long dispela ples Yarika. Nanau ol i painim gol na wok long golna kisim planti mani long gol.

Na tu, ol lain man Tivani ol imekim olsem Waigima i bin tokimol long en. Nau tu, ol i kilim pikyet taim ol i lukim lip bilongkapiak i drai.

Nau ol Maun Aisa Main Kampanii kam na ol i kamapim bikpela woktru i kamap nau, nau mipela i woki stap yet i kam inap nau.

Joe Nandawa,Porgera/Enga

entatenmen Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P17

Ansa bilong Wod Pilai isu 2203

Ol wod lista:

KARAPELA

FIFTI

BIKRUM

ANKA

GREVI

KAKANG

LOKAP

MELEK

ORAIT

KOMPAS

PILO

SKELIM

TRESARI

YAMBO

ANIMAL

BAGARAP

ETPELA

GUTTAIM

HOLIDE

KAIS

LABULA

MALUMALU

PAKLAIN

NAINPELA

RONOWE

SINDAUN

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

STORI BILONG TUMBUNA

Watpo Porgera i gat gol

Page 14: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

P18 Wantok Desemba 8 - 14, 2016 wolniusnaabc

Caroline Tiriman i raitim

WANPELA lida bilong ol WesPapua komyuniti long Aus-tralia i laikim ol Pasifik Ailanpipel, na tu ol pipel bilongAustralia long joinim ol longselebretim Sampari Art Exhi-bition bilong soim kalsa bi-long Wes Papua long nambawan wik bilong Desemba.

Ronnie Kareni i mekimdispela askim taim ol i redilong opim dispela so longAustralian Catholic Univer-sity Art Gallery long Mel-bourne we bai stat longFraide namba 2 Desemba igo inap long namba 11 De-semba.

Bai gat ol kain samtingolsem, musik, ol peinting bi-long Wes Papua na ol nara-pela Melanesian kantriolsem Fiji, Nu Kaledonia,Solomon Ailan na Vanuatu.

Em i tok bai gat tu olkaikai em ol Melanesianpipel i save laikim.

Mista Kareni I tok, ol pipelbilong Wes Papua em ol iMelanesian pipel na dispelaAt so bai soim ol kalsa bilongMelanesia i wankain.

PNG i benefit gut long hostim FIFA U20 WWCCaroline Tiriman i raitim

BIKPELA pilai bilong FifaUnder 20 Women's WolKap long PNG i helplim guttru ol wok bilong soimPNG long ol narapelakantri long wol.

Sif Eksekyutiv Opisa bilong

PNG Tourism Promotion Au-thority, Jerry Agus i mekimdispela toktok taim KoreaDPR na France i redi longpilai long Gren Fainel longPot Mosbi las wik.

16 pela soka team bilongol kantri bilong Not na SautAmerika, Yurop, Esia, Afrika

na Pasifik i bin stap longdispela bikpela pilai we ibin stat long Novembanamba 13 na pinis long Desemba 03.

Long wik i go pinis Na-tional Geographic TravellersMagazine i bin makim PNGolsem wanpela long 21 ol

kantri long wol em ol turis imas go lukim.

Mista Agus I tok dispelabikpela pilai i soim Wololsem PNG em i stap longPasifik rijon na em i gat olkain kain gutpela samtingwe em i no stap long olnarapela kantri.

Wes Papua Fleg De selebresen long Pasifik

Ol memba bilong Solomon Ailan I sapotim ol Wes Papua i selebretim de bilong ol long Honiara.Caroline Tiriman i raitim

OL Wes Papua indipendenssapota long Papua provinsbilong Indonesia yet, longsampela Pasifik ailan kantriwantaim tu long Australiana wol i makim namba wantaim we ol pipel bilong WesPapua i apim Morning Starindipendens fleg bilong ol.

Em i bikpela de bilong olWes Papua pipel long wolwe ol i apim Morning Starfleg bilong ol na soim laik bi-long ol long kisim fridomlong lusim Indonesia.

Dispela i makim de weHolland i bin larim ol pipel

bilong Wes Papua long flaimMorning Star long redimlong kisim indipendens 55yia i go pinis.

Dispela plen bilong ol i binbagarap taim gavman bilongIndonesia i bin go na mekimol pipel i vot long wanem oli kolim nau olsem vot bilongfri sois long kamap olsemhap bilong Indonesia.

Tasol planti pipel bilongWes Papua i go het yet wan-taim pait bilong ol longlukautim ol yet.

Sampela Wes Papua sele-bresen tu ol i wokim longsampela hap long PNG,Solomon Ailan na Vanuatu.

Long Honiara tude, ollain bilong Solomon Ailanin Solidarity for WestPapua i apim Morning Starfleg tu bilong selebretimdispela de.

Long Vanuatu, PastorAllan Nafuki, Siaman bilongWes Papua Yunifi kesenKomiti i bin go pas long ser-emoni long Port Vila.

Long Melbourne, ol WesPapua komyuniti wantaimol sapota bilong ol bilongAustralia i bin bung longmakim dispela de we WesPapua ektivis, Ronny Karenii wanpela long ol we i gopas long en.

Wes PapuaAt so long

Melbourne

John Key em NewZealand Praim Ministabai risain klostu taim

JOHN Key, New Zealandpraim minista na lida bilongNesenel pati i mekim ol pipeli kirap nogut taim em i toklong risain long wik antap.

Mista Key i bin toktok in-sait long wanpela midia kon-frens long Wellington longdispela wik na toktok bihainlong em i tok save long kebi-net olsem em bai lusim siabilong Praim Minista.

Em bai lusim opis long 12Desemba taim ol Nesenelmemba bai holim wanpelaspesel miting long makimnupela lida.

Key i tok em bai makimdeputi praim minister, Bill Eng-lish, sapos em i putim em ikam olsem wanpela kendidetbilong Praim Minista.

English i bin lida long patisotpela taim pastaim long2002 ileksen we ol i bin lustasol bihain long dispela emi bin stap olsem wanpela gut-pela minista bilong fainens.

Planti pipel i save laikimJohn Key olsem em i wanpelagutpela praim minista longhistori bilong New Zealand.

Em i tok olsem disisen bi-long lusim sia bilong PraimMinista em i wanpela hat-pela disisen tru em i mekim,tasol em i tok, ino inap longem bai stap long pinisim dis-pela namba 4 taim bilong emi stap olsem Praim Minista.

Em i tok em i pilim olsemnau em i rait taim long em i go.

“Sampela taim yu masmekim ol hatpela disisen,”em i tok. Na em i tok moaolsem em i sans bilong olnupela man long kisim li-dasip bilong Nesenel Patilong namba 4 taim.

“Mi ting olsem wanpela aswe ol gavman i save pun-daun long namba 4 taim bi-long ol em long ol lida i nosave laik long lusim wok,bikos olgeta lain i save tok,

‘mi lukim dispela kain samt-ing pinis bipo’. Nau em isans long soim nupela samt-ing mipela i kamapim.

Em i sori long wanpelasamting tasol em long em ino bin inap long bringimPasifik Patnasip i go longnarapela sait, na tu em i nobin inap long senisim plak.

Em i tok olsem em i bin‘toktok longpela taim’ longsanap gen long namba 4taim, wantaim meri bilongem, Bronagh Key.

“Mi no pilim gutpela longlukluk i go daun long wan-pela kamera na i no tok tru.Long famili sait, mi no tingbai mi stap moa winim nara-pela ileksen,” em i tok.

Em i tok strong olsem Bron-agh Key i no bin makim taimbilong em long em i pinis longwok olsem Praim Minista.

“Meri bilong mi i bin winimmoa long 10-pela yia taimem yet i save stap sori longnait na nau em i rait taimlong mi kam bek long haus.”

Key i tok em bilip olsemmak bilong gutpela praimminista em long man husat iken kisim kantri i go longgutpela taim long taim em ikisim opis.

“Sampela taim bihain olnarapela lain bai i ken ske-lim sapos mi mekim gutpelawok o no gat,” em i tok.

“Mi bai tok tasol olsem mibin mekim olgeta samtinglong strong bilong mi na mino larim wanpela i stap beklong tenk.”

Em bai stap long palamenliklik taim moa long ol i noken holim wanpela bai ilek-sen, tasol em bai lusim siaolsem wanpela MP pastaimlong ileksen i kamap. Em itok em i lusim sia wantaimbilip olsem, ‘New Zealand ibin kisim gutpela sevis longgavman mi lida long en.”

Page 15: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P21bisnis

1 Tok i go pasOl fainensel maket i wok long mekim planti samting, pastaim long win bilong nupela US presiden Trumpwe ol fainensel maket i no bin ting bai kamap, maski ol i bin pret long dispela samting bai kamap; plantibilong ol i bin tingting olsem ol maket bai “tromoi hevi” long “Trump”. Long narapela sait, ol fainenselmaket i wok long mekim wok wantaim tingting bilong Federal Risev bai strongim ol maniteri polisi longDesemba, 2016. Dispela kain wok em bai kamap yet, na Federal Risev nau inap long putim aut wanpelakain strongpela han, biko slong ol kain divelopmen na fainensel maket prais. Long narapela sait, ol faine-nesel maket i bin wok long long ivaluetim ol divelopmen wantaim planti kain sain, wantaim wanpela wenau bai mipel ai toktok long en long hia; em Baltic Drai Indeks (BDI). Bihainim dispela samting, na wantaim dispela tingting, insait long dispela hap toktok ol dispela samtingbai mipela i toktok long ol:

wanpela tok klia bilong BDI bai kamap , •wanpela tok klia bilong wanem na BDI em impoten,•ol bai soim sampela nupela senis long ol prais bilong BDI, na •baik kamap wantaim sampela tingting p. •

2 Toktok klia bilong BDIAs tru bilong BDI em olsem, em i wanpela wei bilong soim mak bilong ikonomi bilong ol kost bilong kisimol risos bilong bus na graun, na em i save kam long Baltic eksens ples long London. Lukluk klostu moa,em long wan wan de bilong wok , wanpela lain sipbroka i save putim mak bilong kost bilong karim olkago i go long ol kain kain rot bilong solwara long wol. Ol i mekim planti kain senis long inapim ol nambawan namba mak long em bai kamap gutpela sain o mak bilong wanem kain kost ba kamap taim ol nupelasamting bilong salim i go long sip. 3 Bilong wanem na BDI em impotenPastaim long y slip, yu mas luksave olsem long siping maket BDI em i impoten bikos em I save makimobjektiv kwantitetiv mesa bilong balens. Long narapela sait, em i save balensim singaut bilong ol sipingfreit sevis, long karim ol nupela indastri samting i go. Sapos namba bilong ol nupela indastri komoditilong wol i go antap, orait ol narapela samting tu bai bihainim dispela mak, olsem kost bilong karim ol nu-pela samting bilong salim long sip bai i go antap. Tasol long sait bilong saplai, taim bilong wet longwokim sip i min olsem palnti taim, skel bilong siping sevis em i save stap long wanpela mak tasol. Em iminim olsem, wantaim ol narapela samting, sapos singaut bilong sevis i go antap, tasol saplai I stap longwankain mak tasol, bai prais bilong siping freit i go antap. Olsem na bikos BDI i save skelim ol dispelasenis bilong ol prais long siping sevis, em i save givim sampela piksa bilong wok bilong ol nupela samtingbilong bus na graun bilong salim i go long wol. Em olsem, BDI i save soim wok bilong globol ikonomi. 4 Ol senis nau i kamap Long mun Me 2008, BDI i kamapim wanpela mak antap tru, taim em i kisim 11,793 poin. Taim hevibilong fainens i go bikpela long wol, na kirap nogut BDI i pundaun; long Desemba 2008, BDI fallen pun-daun i go daun olgeta long 663 poin. Taim singaut bilong ol samting bilong baim i pundaun, taim bilongkarim ol samting i go i kam tu i go daun, na kost bilong siping to i pundaun. Bihain taim gutpela taim i kamap gen, na BDI i kirap gen na singaut bilong freit sevis i go antap gen, igo long mak we BDI i go antap bek long mak bilong 4661. Taslo BDI i rong long em i no holim stronglong dispela mak antap na em i salim ol samting long les pasin inap Februeri 2016, taim BDI i kisimmak daunbilo olgeta long 290. Long hia nau singaut bilong ol globol siping sevis i bin stap daunbilo longplanti hap. I no longtaim i go pinis, long Novemba 15 2016, BDI i kalap i go long moa long 1000, na dispela i traimlong soim olsem olsem ol globol wok long bihain nau bai stat long go antap, na olgeta samting bai kamapwankain. Sampela bilong ol dispela divelopmen i stap long piksa aninit.

Figure 1 5 Pinisim tokInsait long dispela hap toktok, mipela mekim tok klia long BDI, na tu long wanem as BDI em i impotenlong lukluk long en. Tasol, BDI em wanpela tasol bilong ol ikonomik indiketa, olsem na i no gat lain imas war long wanem we ol i yusim BDI. Tasol taim BDI i wok long go antap gen, i laik sapotim bikpelatingting long globol gro, na dispela tingting na i no narapela kain tingting moa bilong ‘Donald Trump tok-tok’, we i wok long sapotim ikwiti prais long dispela taim. Na tu, em i impoten long save olsem, bikpelatingting bilong prais, hap we i kamap bikos long ol senis i kamap long BDI nau, bai kisim traim long USFederal Risev, taim Fedieral Risev i putim aut ajenda bilong bilong strongim sampela mani polisi insaitlong 2017, na ol yia i kam. Ol dispela em sampela ol hevi we globol ikwiti maket i bungim, insait longtaim bilong ol bikpela senis i kamap long ol pipel long ol kantri olsem UK i bruk lusim EU, na Trump i winlong US presiden. Moa mak bilong ol senis i kamap wantaim ol senis bilong ol kantri na pipel bai kamapyet insait long dispela yia, na narapela yia i kam, long taim ol ileksen i kamap long ol kantri bilong Yurop.

Toktok bilong Baltic Drai Indeks

PNG tokim Russia long kam inves PNG i tokim Rasia long kam invesna mekim bisnis long kantri, Min-ista bilong Tred Komes na Indas-tri, Richard Maru, i tok.

Mista Maru i tok PNG naRussia wantaim i tupelamemba kantri bilong APEC, natupela kantri i laik opim tredna invesmen.

Russia na PNG i no save mekimbisnis o i no save kamapim tredna invesmen namel long tupelakantri.

Dispela bai kamap namba wantaim long tupela kantri i stat longmekim bisnis.

Mista Maru i mekim dispelatoktok long las wik long PotMosbi taim em i kambek longkantri bihain long em wantaimPraim Minista Peter O’Neill i bingo long bung bilong APEC longLima long Peru.

“Dispela em i sans bilong PNGlong kamapim nupela maketlong salim ol samting. Mipela i no

save mekim bisnis wantaim Rus-sia, na nau em i gutpela taimlong yumi stat mekim bisnis wan-taim ol,” Mista Maru i tok.

Mista Maru i tok PNG i ama-mas long opim dispela nupelamaket na stat mekim bisnis wan-taim Russia.

Mista Maru i bin bungim Min-ista bilong Tred na Komes bilongRussia long taim bilong APECbung long Lima wik i go pinis.

“Mitupela i bin bung longLima, na mi tokim em olsem PNGi redi long mekim bisnis wantaimRussia,” Mista Maru i tok.

Mista Maru i tok wanpela treddelegesen bilong Russia bai kamraun long kantri long pinis bilongmun Febuari long neks yia na olbai kam lukim ol sans bilongmekim bisnis long PNG.

“Ol investa na bisnis bilongRussia bai kam long hia, namipela i wok long mekim ol woklong larim dispela i kamap.

“Russia i laikim wanpela Mem-orandum ov Agrimen (MoA) longTred na Ikonomik Koperesen imas stap wanatim PNG.

“Bihain long en, dispela MoAbai inapim ol bisnis delegesenbi-long Russia long kam lukluk raunlong PNG.

“PNG nau i wetim Russia longkamapim dispela agrimen nagavman bai skelim na lukim dis-pela agrimen.

“Gavman bai sainim dispelaagrimen na kisim ol investa nabisnis manmeri bilong Russia ikam insait long pinis bilongmun Febuari neks yia ,” MistaMaru i tok.

Mista Maru i tok ol bai toktokwantaim Russia long stretim sko-lasip long ol sumatin bilong PNGlong go skul long Russia.

Mista Maru i tok ol bai tokautlong bihain taim long wanemkain ol bisnis Russia bai mekimwantaim PNG.

PNG bai salim tred delegesen long Nu Silan PNG bai salim wanpela tred nainvesmen delegesen i go daunlong Nu Silan long mun Jenuarineks yia.

Tred, Komes na Indastri Min-ista, Richard Maru, i tok dispelatred na invesmen delegesen baigo daun long Nu Silan long bungbilong invesmen rot so.

Mista Maru i bin toktok wan-taim ol opisal bilong Nu Silantaim ol i bin bung long APECbung long Lima long Peru tupelawiki go pinis.

“Mipela i amamas long lukimolsem Nu Silan i laik givim mipelasapot long larim mipela i salimsampela ol prodak bilong mipelalong maket long Nu Silan,” MistaMaru i tok.

Em i tok aninit long wanpelaspesel agrimen, Nu Silan bailarim PNG i salim sampela pro-dak i go long maket bilong ol, natu larim Nu Silan i bringim sam-pela investa i kam long PNG.

Mista Maru i tok ol i wok longstretim toktok long larim ol man-meri PNG i kisim visa long plesbalus long Nu Silan sapos ol i laikgo raun long mekim bisnis o raun

nating long malolo. “Ol gavman delegesen i wok

long toktok wantaim ol opisal bi-long Nu Silan long larim ol man-meri PNG na ol manmeri NuSilan i kisim visa on ples balus,”Mista Maru i tok.

Em i tok Nu Silan i wanbel longsoim ol faktori na sampela indas-tri bilong ol long ol bisnis delege-

sen bilong PNG. Ol kampani bilong lukautim

kakaruk long PNG bai go luklukraun long faktori bilong pekimkakaruk long Nu Silan.

“Baio sekyuriti bilong kakaruko poltri indastri long Nu Silan emi antap tru. PNG bai bihainim dis-pela sistem bilong Nu Silan,”Mista Maru i tok.

Minista bilong Tred, Komes na Indastri, Richard Maru.

Total statim envairomen stadi

OL opisal bilong Total SA bai golukluk raun long 43 ples insaitlong Petrolium Ritensen Laisens(PRL) 15 long Galp Provins.

Dispela raun bilong ol wokmanmeri bilong Total em longskelim ples na lukim ol samtingpastaim long ol bai mekim stadibilong envairomen.

Envairomen na Sosel Menesabilong Total, Jeremy Roeygens, itok i no gat wanpela ples we i gat

manmeri i stap klostu long pro-jek eria bilong ol.

Mista Roeygens i tok Total iwok long skelim gut ol envairon-men, ples we ol manmeri baistap long ne, ol wara na bus.

Ol i les long projek i bagarapimenvairomen, Mista Roeygens itok.

“Mipela i les long bagarapimsindaun bilong ol manmeri.Mipela i les long projek kamapim

birua na hevi long bus, graun nawara.

“Manmeri na bus, graun nawara em ol namba wan samtinglong laip bilong man. Mipela i laikstretim ol samting bilong en-vairomen, na larim ol i stap gut,”Mista Roeygens i tok.

Total em i kampani bilongFrans na em bai kamap operetablong namba tu LNG Projek longPNG, Papua LNG Projek.

Page 16: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

P22 Wantok Desemba 8 - 14, 2016 advetisman

Page 17: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

nrlnawolspot Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P23

Scott i toktok long kontrak bilong em

PROP bilong Kangaroo, MattScott, i stat toktok long kon-trak bilong em wantaim olNot Kwinslan Cowboys.

Not Kwinslan futbal bos,Peter Perr, i tok klia olsemem bai hat long ol bai sainimgen kontrak bilong ol NRLpilaia bikos ol i no save longsait bilong kisim pei.

Ko-kepten, Matt Scott naJohnathan Thurston, staptop long lista bilong ol

namba wan pilaia bilongCowboys mani mak long $5milien we tupela bai noinap stat insait long kontraklong 2017.

Parr i tokaut olsem Scott itoktok pinis wantaim olCowboys tasol em i askimlong stap isi na wet.

“Dispela em i wanpela hattaim , sapos yupela i traimlong toktok long kontrak.Em bai orait, tasol em i hat

liklik,” Parr i tok.“Mi ting olsem yupela i

lukluk long mekim nupelakontrak bai kisim planti taim.Bipo i bin isi liklik, tasol nauol i mas stap isis na wet.”

Ol Cowboy i lukluk go hetna toktok wantaim Scottt,husat i laik pilai narapela tu-pela sisen gen.

Neks yia em i namba 14sisen bilong em long pilaiwantaim ol Cowboy.

Matt Scott i stat toktok long kontrak bilong em wantaim ol Cowboys.

Kashima i pinisim ol nogut rot long win

KASHIMA Antlers i winimnamba 8 J1 Lig taitel bilongol wantaim namba wan kalabilong em na i kisim wan-pela ples long FIFA Klap WolKap Japan 2016.

Ol i isi tru kapap wina weAntlers i painim sampela rotlong wasim namba wan tai-tel bilong ol insait long 7-

pela yia.Antlers i daunim Urawa

Reds wantaim gol rul bihaintupela-lek sempion fainal oli bin pinisim wantaim 2-2.

Ol Red i stap top long dis-pela sisen we ol i bin kisim15 poin pas long ol Kashimana i stap pas, 1-0, bihainlong namba wan lek, tasol

2-1 win bilong ol Antlerslong bekim resis i givim oltaitel.

Kosa bilong ol Kasima,Masatada Ishii, i tok, “Mi iamamas long winim dispelasisen na dispela win i mekimna mipela i kisim ples longFIFA Klap Wol KapJapan2016 resis.

Kashima Antlers i amamas long ol i winim J1 Lig taitel.

Colin Lal i mekim gut long asples

FIJI, husat i lukautim Federe-sen Intenesenel BasketbalAsosiesen (FIBA) Anda 18Osenia Sempionsip i sainimnamba wan win bilong ollong de namba tu bilongresis egensim ol Tahiti.

Ol Fiji i stap pas yet taimresis i stat we ol i bin dau-nim ol wantaim 16 poin.Fainal skoa bilong ol i

sanap olsem 65-49.Pilaia bilong ol Fiji, Colin

Lal, em i pilaia husat i go pasna soim stail bilong em longol i kamap wina. Em i binkisim 21 poin, 6-pela bod,tupela helpim na em i binstilim bal 6-pela taim.

“Em i bikpela samting trulong pilai long asples pilaigraun na winim namba wan

gem. Mi hat long toktok bikosol bai i amamas. Mipela iwinim dispela pait, tasol paiti no pinis yet,” Lal i tok.

“Long winim dispela tona-men em i bilong winim golna kwalifai long 2017 Anda19 Wol Kap Sempionsip longEgypt na mipela i makim dis-pela nau na mipela i lukluklong winim dispela mak.”

Collin Aloysius Dhani Lal em i namba 6 we ol Fiji i pilai egensim ol Guam long 2016 FIBA Anda18 Osenia Sempionsip resis bilong ol man long Prelimineri Raun.

Australia na Nu Silan i amamas yet

NU SILAN i opim resis wan-taim namba wan kala we oli bin skoaim moa long 26poin insait long wanpelakwata long FIBA Anda 18 Os-enia Sempionsip 2016.

Ol i bin daunim ol Nu Kale-donia we ol i no bin kisimwanpela poin na ol Samoa

tu i painim hat long daunimol Nu Silan. Skoa namel longNu Silan na Samoa i sanapolsem 122-35.

Ol Guam i bin daunim olFiji long wankain taim na oli kisim moa strong bipo longsalensim ol Australia.

Ol Guam i salensim ol Aus-

tralia we ol i bin pilaiwankain, tasol ol bodi bilongol Australia i kamap bikpelana ol i no givim wanpelaspes long ol Guam longkisim sampela skoa.

Ol Australia i daunim olwantaim bikpela poin,117-41.

Ol Tahiti i bin pilai egensim ol Fiji long 2016 FIBA Anda 18 Osenia Sempionsip bilong ol man.

Rosberg na Mercedes

i kisim sempionsip tropiNICO Rosberg bilong Mer-cedes na ol Mercedes i kisimwol sempionsip tropi longFraide nait na ol Mercedestim bilong em i kisim silvawebilong 2016 yia prais bilongFIA long Vienna.

Rosberg i bin tokaut longde wan long em bai lusimFomula 1 kar resis. Em i bin

pinisim 9-pela Grands Prixlong ol 21 rut.

“Mi gat bikpela amamaslong kam long hia bikos emi kisim bikpela taim longwinim driman bilong mitaim mi liklik boi,” Rosbergi tok.

Papa bilong Rosberg,Keke, i bin win tu long wol

sempionsip long 1982.“Taim mi lukim dispel

tropi long namba wan taim,mi go na lukim papa bilongmi long givim em bikos em ibikpela samting ol em,” Ros-berg i tok.

Daniel Ricciardo i bin pin-isim namba 3 na kisim tropibilong em.

(L-R) Lewis Hamilton na Nico Rosberg bilong Mercedes, naDaniel Ricciardo i kisim 2016 FIA Prais bilong ol.

Page 18: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

ramunicoP24 Wantok Desemba 8 - 14, 2016

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

MINEREL Risos Atoroti (MRA) na KBK Ltd i givimstrongpela tok promis long ol papagraun bilongRamu Projek long Enequai, Madang provinsolsem tupela bai pinisim dispela building Projeklong St. Edward Enequai Praimeri Skul na neksyia 2017 bai ol tisa na sumatin i yusim.

Mineral Risos Atoroti (MRA) bin kisim dispelaK2.5 milien projek bilong 3-pela dabol klasrum,3-pela haus bilong tisa na wanpela dupleks hausbilong helt woka lain long Enekuwai Rilokeseneria. Nesenel Plening Dipatmen i bin givim dis-pela kontrak long MRA we MRA i givim i go longKBK Ltd, papagraun kampani bilong ol lain Bundiwe Ramu NiCo Main i sanap long en. Ol kapentanau i wok long ol dispela haus nau na longJanueri 2017 bai pinis.

Dispela K2.5 milien i karamapim tu narapela olhaus bilong tisa na klasrum long DaunagariPraimeri Skul we i stap long narapela rilokeseneria bilong Ramu NiCo. KBK Ltd bai wok bihainlong ol dispela haus taim Enequai haus i pinis.

MRA Lieson Opisa long Madang, Nick Waipukna KBK Ltd Jeneral Menesa, John Opotio i bintokim ol papamama, sumatin na ol pablik longEnequai long taim bilong greduesen bilong St Ed-ward Enequai Praimeri Skul olsem olgeta klasrumna haus bilong tisa bai pinis neks yia Janueri nabai redi long ol pikinini na tisa bai yusim.

Dispela 15-pela haus projek em MRA i bingivim las yia tasol mani sot na nau ol i givim genlong bai pinisim we Woks Dipatmen bilongMadang i kodenetim.

Mista Waipuk i tok MRA i amamas longkamapim kain projek aninit long luksave bilongRamu NiCo Projek MOA tasol i salenesim ol papa-mama na ol pipel long mas lukautim dispela kainprojek na moa bai kam.

“Na tu ol dispela klasrum mas noken empti.Salim moa pikinini kam long skul na olgeta klas-rum mas pulap. Kantri i nidim moa dokta, ailot,loya na kain kain save man meri,” Mista Waipuki salensim ol papagraun.

Mista John Opotio i tok ol kapenta i nau woklong ol dispela haus na next mun tasol bai ol hausi pinis.

“Ol papagraun i bin komplen olsem mipelakaikai mani na i no yusim gut. Dispela i no trubikos MRA i no bin givim mani. Nau bai mipelapinisim ol dispela haus na ol tisa na sumatin i kenyusim long kisim gutpela save,” Mista Opotio itok.

Kapenta na supavaisa bilong ol dispela haus,Akaka Waima i tok 40-pela kapenta na 10-pelasumatin long Bau Vokesenel Skul husait i lainimwok kapenta i nau wok long ol dispela haus nabai pinis klostu taim.

Tupela skul, St Edward Enequai Praimeri na

Daunagari Praimeri bai i benefit long dispela olhaus projek aninit long luksave bilong Ramu NiCoMOA we gaveman aninit long MRA i mas wokimol dispela klasrum bilong ol skul we papa graun iken benefit.

Mista Opotio, em yet pikinini Bundi i tok olsemedukesen bilong Usino-Bundi pikinini em im-poten na em olsem general menesa bilong KBKLtd husat i wok long ol haus bai wok hat stret napinisim ariap.

Het tisa bilong St. Edward Enequai Praimeriskul, Sima Junget i tok tenkyu tru i go long MRAna KBK Ltd long promisim olgeta lain olsem klas-rum bai pinis ariap. Long wankain taim longTrinde las wik, em askim Mista Opotio na MistaWaipuk long lonsim dispela projek we tupela ikatim ribbon.

St. Edward Enequwai Praimeri Skul na Dauna-gari Praimeri Skul em tupela i stap ananit longluksave bilong Ramu NiCo Projek MOA olsemwanpela komitmen long ol stekholda.

Bikpela graun breking seremoni i bin kamaplong Enequai Rilokesen eria long Fraide Epril 17,2009 long Ramu NiCo i ken stat long wokim olhaus bilong ol papagraun. Long March Tunde 8,2011, olgeta haus i bin pinis na kampani i bingivim ki bilong haus i go long gavman we bailukautim ol dispela samting olsem MOA i tok.

Taim ol haus i bin pinis, MRA i fandim dispelaol klasrum las yia aninit long luksave bilong RamuNiCo Projek MOA we tude ol pikinini bilongNokomboi, Maure, Pakaizi na Imuruba klen na olnarapela i kisim helpim long en tude.

Bipo Siaman na man i bin go pas long dispelaprojek, David Tigavi i bin tok long Fraide, Epril 17,2009 long graun breking seremoni bilongEnequwai Rilokesen olsem, “Yumi mas amamaslong ol kain divelopmen na senis insait long eriana asples bilong yumi na rispektim yumi yet longgutpela bilong tumora.”

Meri megistret na lida meri, Seta Tigavu imakim maus bilong ol mama Bundi long lasTrinde na tok, “Kain skul na divelopmen em maskamap strong na ol Bundi i mas wok long graunbilong ol yet na no ken kamap kagoboi bilong olnarapela lain.”

Lidaman bilong Bundi, bipo dokta na nau bis-nisman na papa bilong Tamane Guest Haus longMadang i tok,”knowledge o save, bisnis na manibai senisim Usino-Bundi na St. Edward EenequaiPraimeri skul bai kamapim planti save man.”

Pikinini Bundi na jeneral menesa bilong KBKLtd husait i wokim ol haus i tok,”Mi luksaveolsem dispela ol klasrum na haus bilong slip baibringim bikpela senis i kam long Bundi, na mi baiwok hat long pinisim ol klasrum hariap.”

Bisnisman Edward Kiza toktok wantaim Megistret meri bilong Enequai, Seta Tigavu. Ol Gret 8 sumatin redi long greduet.

Sampela bilong ol klasrum we KBK i wok long em nau. Ol KBK bikman husait i sindaun na harim toktok long taim bilong greduesin.

John Opotio long KBK Ltd na Nick Waipuk long MRA i lonsimprojek

MRA na KBK Ltd bai pinisim Enequai haus tisa projek klostu

Page 19: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P25spotnius

PNGOC i sapotim ol lain i stap long GPS Program

Ol lain husat i stap insait long GAPS Program.

PAPUA Niugini OlimpikKomiti (PNGOC) i sapotim11 lain husat i stap insaitlong GAPS Program longGold Coast, Australia.

Program em ol i ranimaninit long Griffith Yuni-veseti na Komonwel GemsFederesen i sapotim dispela.Program i lukluk long ol Os-enia Komonwel kantri na ilukluk long bikpela kalawantaim etlit na kosa husati stap insait long spot pro-gram sesen ol i bin mekimlong improvim save bilongol na wok long bikpela wokolsem helt na trening.

Papua Niugini OlimpikKomiti i tok gut bai long ol11 lain long las wiken taim oli lusim PNG long go longGriffith Yunivesiti, GoldCoast, long namba wansesen bilong ol tripela sesen

bai kamap. Dispela sesen baikamap insait long 18 munlong stat i go inap long GoldCoast Komonwel Gems.

Taim ol i tok gut bai longol 11 lain makim PNG,Deputi Seketeri Jenerel bi-long PNGOC, Andrew Lep-ani, i strongim ol lain baistap insait long programlong kamapim dispela pro-gram olsem wanpelabikpela sans long skul nalukluk long ol bai yusim dis-pela save long taim ol imekim wok bilong ol yet.

Namba wan sesen bilongdispela program i stat longMande, Desemba 5, i goinap long Desemba 9 nanamba tu sesen bai kamaplong namel bilong yia 2017na fainal sesen bai kamaplong stat bilong yia 2018.

Ol lain PNG husat i stap

insait long dispela programem ol etlit na kosa long bok-sen, etletik na nambisvolibal. Ol i lukluk longputim planti kala na kisimwanpela ples long Tim PNGlong go resis long Komon-wel Gems.

Na tu, ol i stap insait longdispela program em longkisim wanpela ples long TimPNG resis long Pasifik Mini-Gems bai kamap long De-semba 2017.

Gol medal wina long Nam-bil Valibal long 2015 PasifikGems, Moha Mae, i toktenkyu long dispela sans na itok, “Mi lukluk long stap in-sait long GAPS program na olsamting mipela bai lainimlong program bai helpimmipela long rot bilong mipelalong go long Gold CoastKomonwel Gems long 2018.”

Pasifik Women's Sport

Lidasip Program i statNAMBA wan PasifikWomen's Spot Lidasip Pro-gram i stat long Pot Mosbilong Mande, 5 Desemba, igo inap long 9 Desemba2016, long Holiday Inn.

Program i lukim 20 merilong olgeta hap bilong Pasi-fik i makim 6-pela spot na ikam long Papua Niugini.

Program i bringim ol merilida long spot seksen longPapua Niugini, Fiji, Samoa,Tonga, Vanuatu na Naurulong bung.

Ol 20 meri i makim 13spoting ogenaisesen i bunglong divelopim lidasip skil bi-long ol aninit long spot nagivim strongpela trening

long ol yangpela meri na olgel long ol komyuniti.

I gat 6-pela meri PNG istap insait long dispela li-dasip program we tripelameri husat i makim Ragbi Ligem Bertha Bade, Cathy Neapna Grace Wilson Michael.Lua Rikis i makim Netbal, Su-lueti Tarasomo i makimSpots Faundesen na SusanKomang i makim Keiket.

I gat 4-pela meri Fiji i stapinsait long lidasip programem Lavenia Yalovi i makimSoka, Maryann Moss imakim Etletiks Komisin,Mherina Ahmed i makimGymnastiks na Siteri Tadraui makim AFL.

Wankain tasol, 4-pelameri Samoa husat i makim4-pela spot em Filoi Enelikoi makim Ragbi Yunion, LepaFa'aiuaso i makim Ragbi Lig,Nyntee Sass i makim Seilingna Ruta Schwalger i makimNetbal.

Peti Tupouniua bilongTonga i makim Badmintonna Salote Sisifa i makim Net-bal, na Saria Stephens bilongVanuatu i makim Volibal naBrenda Ribauw bilongNauru i makim Etletiks.

Program i lukluk tu longpromotim na skruim nambabilong ol meri i go insait longlidasip wok long spot nalong ol narapela hap tu.

Seeto amamas long pilai bilong PNG

Paul Zuvani i raitim

WANPELA man husat i makim PNG long olwetlifting pilai bipo long Indipendens i tokem i amamas long mak we Papua Niuginipilai i go long em.

David Seeto, husat mama i karim em longRabaul, Is Nu Britan, tasol nau i stap longBrisben, Australia i mekim dispela tok taimem i kam long Mosbi long las wik.

Em i kam long wanpela indaksen o luksavePNG Olimpik Komiti (PNGOC) i givim long olpilaia olsem lejen husat i mekim nem bilongPapua Niugini long ol pilai bipo.

Ol foapela lain husat i kisim luksave wan-taim David em Nigel Cluer, Tumat Sogolik,Salitia Pipit na brata bilong David, JacksonSeeto.

Dispela luksave i namba tu taim PNGOC igivim kain awod olsem.

Namba wan taim kain luksave i kamap emlong taim PNGOC i givim long Sir John Ka-putin na Edward Laboran long 2011.

Wantok Niuspepa i bin toktok wantaimem taim em wantaim meri bilong em, Eliza-beth, i kam long wantok opis long las wikFraide.

“Mi amamas long mak Papua Niugini ipilai long em long wanem long bipo mipelai no planti lain i save go aut na pilai,” Seetoi tok.

Em i tok em i no gat wanpela save longwetlifting inap long Eric Evans bilong Hoskinsi go long Rabaul na soim ol olsem i wetliftingi wanpela spot na olsem ol bai tren olsemlong kamap long spot.

“Nau yu gat ol gutpela ples bilong tren naol gutpela kosa long skulim yupela. Long taimbilong mipela, no gat ol kain samting o man-meri olsem na mipela i save hatwok o tren bi-hainim wanem samting i stap long tingting.

“Nogat kosa na mi save lukluk longbikpela glas long tren,” em i tok.Seeto i save pilai long 56 kilo grem.Ol pilai na taim em i makim PNG em:

Britis Empaia Gems (Komenwel•Gems) long Perth, Westen Australialong 1962;Saut Pasifik Gems (Pasifik Gems),•Nu Kalendonia long 1966 we em iwinim silva medol bihain long bratabilong em Jackson i winim golmedol;Long Pot Mosbi Saut Pasifik Gems•(1969) em i winim gol medol;Long Tahiti Saut Pasifik Gems (1971)•em i winim gol medol na long Guam Saut Pasifik Gems (1975)•em i no winim wanpela medol.

David i go long Brisben, Australia long 1983wantaim famili bilong em. Jackson i stap yetlong Kimbe, Wes Nu Briten.

(Long lep han) Jackson na David Seeto wantaim ol medol bilong ol. Poto: InternetNatto i tokim FIFA

long mekim wok painimautPRESIDEN bilong HekariSoka Asosiesen, John KapiNatto, husat ol i bin rausimem pinis i tokim FIFA EtiksKomiti long mekim wokpainimaut long raun bilongmemba bilong PNGFA husatol i bin makim long pinis bi-long mun i go.

Kapi Natto, husat i stron-pela kendidet i resis longkisim sia bilong nau presi-den, David Chung, longPNGFA ileksen i tok strongolsem ol i bin kontrolim ol-geta samting long bungimbel hangere bilong wanpelaman tasol.

“Ol i bin ranim ileksenbikos ilekterol kod em ol ibin yusim olsem wanpelarisen long rausim membaasosiesen long taim bilongvot,” Kapi Natto i tok.

Bos bilong Hekari i tok, ino gat wanpela astingting istap long ol bai bungim Os-

enia Futbal Konfederetolsem dispela ogenaisesen istap aninit long Chungolsem em i presiden.

Em i tok, Chung bai asualong em bai mekim sampelatoktok taim ol i bringimsampela toktok bilongPNGFA i go long em.

“Mipela i nidim FIFA EtiksKomiti long kam na mekimwok painimaut long PNGFAna ilekterol kod bilongPNGFA ileksen bai kamaplong Desemba 28,” KapiNatto i tok.

Kapi Natto i tok strongolsem ilekterol kod vetingem ol i bin yusim olsem tullong rausim asosiesen nauedministresen i no sapotlong en.

Em i tok moa olsem i gatplanti asua i bin kamap longveting proses.

Natto i tok em i gat sapotlong 11 asosisesn olsem Lae,

Lahi, Mendi, Hekari, Wabag,Manus, Bougainville, Koupa,NCDPSSA, Madang na Tabu-bil inap long ol i bin rausimem long resis.

Kapi Nato i askim FIFAEtiks Komiti long mekimwok painimaut long dispelabipo long asembli longKimbe.

Presiden bilong Manus,Jack Changau, wantaimGeob Gairiki bilong Lae, An-drew Narik bilong LFA naFrancis Ank bilong Mendi iwanbel na tok strong tuolsem etik komiti i mas goinsait na lukim we PNGFA igat sampela toktok longbekim na em bai mekim olwankain samting long stre-tim ol dispela asua.

Changau i tok olsem ol ibin rausim tripela asosiesen,Hekari, Bougainville naKoupa em i de nogut bilongfutbal long kantri.

Page 20: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

P26 Wantok Desemba 8 - 14, 2016 spotsnius

PNG i kisim bikpela helpimPAPUA Niugini i kisimbikpela helpim ausait longpilai graun bikos long ol ilukautim 2016 FIFA Anda 20Wol Kap resis bilong ol merina medikal ligesi programem i bikpela samting moa.

FIFA i redim USD $250,000 fainensel sapot i go longPapua Niugini 2016 LokalOgenaising Komiti longgivim medikal sevis na sam-pela moa medikal ikwipmenlong stat bilong tonamen igo inap long pinis bilong en.

Aninit long fainenselsapot we FIFA i givim longen, ol i bin baim ambulenssevis, haus sik sevis na ol baistretim Imejensi Dipatmenbilongt Pot Mosbi JenerelHaus Sik.

Ol ikwipmen ol i bin yusimlong taim bilong tonamenem ol bai givim i go long ri-jonal futbal asosiesen na olpablik haus sik we sampelabai go long balus o bot na gobungim ol.

Dispela bai helpim ol long

mekim gut long medikal kebilong ol futbal pilaia na ol baigat namba wan medikal pilaigraun long Papua Niugini.

“Dispela ol ikwipmen i bi-long sevim laip na ol bai gatbikpela senis long ol komyu-niti insait long kantri. Mi gatbikpela amamas olsem fut-bal na dispela tonamen bailusim bikpela namba wansamting long Papua Niug-ini,” Presiden bilong PapuaNiugini Futbal Asosiesen,David Chung, i tok.

Korea DPR i winim driman bilong ol

Ol pilaia bilong Not Korea i amamas wantaim tropi bihain long ol i winim 2016 FIFA Anda 20Wol Kap resis bilong ol meri.NOT Korea i winim 2016FIFA Anda 20 Wol Kap resisbilong ol meri bihain long oli daunim ol Frans, 3-1, longfainal resis i bin kamap longNesenel Futbal Stediam longlas wik Sarere, Desemba 3.

“Mi gat bikpela amamaslong mipela i kamap wina,tasol mipela bai no inap stoplong hia. Mipela bai wok hatyet long winim sampela

moa taitel,” Kosa bilongKorea DPR, Hwang Yong-Bong i tok.

Ol Frans i opim skoa longfainal resis, tasol ol KoreaDPR i strongim banis bilongol na pilai strong long dau-nim ol Frans wantaim tupelapoin.

Ol Frans i putim wanpelagol pas i lukim olsem ol i kenapim tropi tasol namba wan

pilaia bilong Not Korea, LesBleuettes, i soim gut kala bi-long em long mekim NotKorea i kamap wina.

Kosa bilong Frans, GillesEyquem, i tok, “Bikpelasamting em mipela i bin pilaiegensim ol sampela strong-pela tim na dispela em ibikpela ekspiriens long oldispela pilaia husat ol i pilaiegensim ol senia tim.”

Tim Frans i go lukim Fisaman Ailan long taim bilong FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri.

Japan i pinis namba 3

JAPAN i daunim tripela taimwina bilong resis, USA, napinis namba 3 long 2016 FIFAAnda 20 resis bilong ol meri.

USA i gat liklik astingtinglong amamas wantaim kala

bilong ol long Papua Niugini.Bihain long ol i mekim

bikpela hat wok long kwali-fai long Grup C, ol i no binpilai gut long semi fainal weol Korea DPR i daunim ol.

Wankain taim, ol namba 3ples, Japan, i no pilim ama-mas taim ol Frans i daunimol long semi fainal, tasol ol istrong moa long kisimnamba 3 ples.

Jessie Scarpa bilong Yunaitet Stet i lukluk long danim Chika Hirao bilong Japan long fainalresis bilong kisim namba 3 ples long 2016 FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri.

PNG i kisim biknem

SIAMERI bilong FIFA Anda20 Wol Kap OgenaisingKomiti bilong ol meri namemba bilong FIFA Kaunsil,Sonia Bien Aime, FIFAMenesa bilong Wimen'sKompitisen, Rebecca Smithna CEO bilong Papua Niugini2016 Lokal Ogenaisin Komiti(LOC), Seamus Marten, i tokolsem risal bilong tonamen ikamap long Papua Niuginiem i namba wan.

Resis i pinis gut na dispelagutpela kala bilong lukautimpilai bai stap long Papua Ni-ugini.

Aime i tok tenkyu longgavman bilong Papua Niug-ini long sapotim futbal resisbilong ol meri long dispelanamba wan kantri.

“Mi tok tenkyu long gav-man bilong PNG i sapitimfutbal resis bilong ol meri natok tenkyu tu long LOC longhat wok na taim bilong ol.

“Ol pipel bilong PNG isoim yet olsem ol i gutpelalain long poroman wan-taim narapela pipel nagutpela lain tu long lukau-tim ol bikpela gem bikos milukim olsem dispela tona-men i stat gut na pinisgut,” Aime i tok.

Em i tok moa olsem,“Mipela i lukim planti olkempen i kamap long pilai

graun i strongim ol gel nameri long brukim ol banis nastopim vailens.

“Mi tok tru olsem dispelatonamen i givim strong longol wan wan gel husat i laikpilai futbal i ken go het napilai.

“Mipela i gat moa long1,000 pipel i kisim treninganinit long risal bilong dis-pela tonamen na nau ol iken painim wok. Dispela ilukim olsem planti pipel iwinim sampela gutpela maklong dispela tonamen.”

Long wankain taim, Re-becca Smith, i tok tu olsemtonamen i kamap long makgut tru.

Planti lain i soim amamasbilong ol long taim bilongresis na ol tim tu i soimnamba wan kala bilong olna dispela em i positiv ek-spiriens we ol opisal na pi-laia bilong ol narapela kantrii luksave long PNG.

“Ol hap bilong pilai tu ikamap namba wan na olsapota tu i stap baksait nasapotim olgeta tim. Dispelsai soim olsem PNG i gat gut-pela kala long lukautim moatonamen long bihain taim.

“PNG Futbal Stediam emol meri tasol i bin lukautimna dispela em i wanpelasamting mipela i no save

lukim long ol Wol Kap resisi save kamap bipo,” Smith itok.

Seamus Marten i tok moaolsem mipela i ken amamasbikos Pot Mosbi siti i sanappinis olsem futbal famili wePNG Futba Asosiesen i gopas long dispela resis.

“Mi gat bikpela amamaslong ol pipel bilong PNGsoim kala bilong Papua Ni-ugini na i gat bikpela rispeklong dispela tonamen.

“Mi ting olsem ol tim naopisal husat i kam long taimbilong resis i lusim sampelagutpela memori long kantrina tonamen.

“PNG i givim ol stediam igo long Futbal em i wanpelasamting i no save kamapbipo.

“I gat ol mini futbal pro-gram i kamap long olgetahap bilong kantri we ol i luk-luk long kamapim ol yang-pela gel long pilai futbal.

“Na tu, i gat planti FIFAprojek na ekademi baikamap we wanpela longKimbe em i bilong futbal bi-long ol meri.

“Mi ting olsem ol dispelasamting i kirapim tingtingbilong ol yangpela na ol ikisim moa strong long pilaifutbal long bihain taim,”Marten i tok.

FIFA na LOC i givim jenerel tingting bilong ol long taim bilong FIFA Anda 20 Wol Kap resis bilong ol meri long Stanley Hotel long Mande, Desemba 1.

Page 21: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

fifafainal Desemba 8 - 14, 2016 Wantok P27

Anda 20 FIFA Womens Fainal 2016Not Korea kisim Kap France kam namba 2, Japankam namba 3 na USA kam namba 4. Dispela emnamba 2 taim Not Korea i kisim Kap bilong FIFAAnda 20 bilong ol meri. Ol bin kisim Kap long 2006taim ol i pilai wantaim China long Russia.

France tim i stat long go insait long fainal bilong

FIFA Women Anda 20, ol i bin stap insait long fainallong 2008, 2014 na nau 2016 na ol i wok long kamapstrong moa yet. France nau bai lukautim FIFA Anda20 Women’s Wol Kap long 2018.

USA i stap insait long olgeta fainal taim FIFA Anda20 bilong ol meri stat long 2002. Ol i bin misim fainal

long 2010 na 2014 na kam bek gen long 2016 longPot Mosbi.

Japan tim em namba tu taim ol kamap namba 3ples. Ol i bin kam namba 3 ples long 2012 taim ol binlukautim dispela Anda 20 FIFA Wol Kap bilong ol merina dispela 2016 long Mosbi ol kam namba 3 gen.

LUKIM OL POTO BILONG 4-PELA TIM LONG FAINAL PILAI LONG NFS LONG MOSBI.Poto na Stori: Nicky Bernard

Page 22: Wantok · taim prais bilong ol ko-moditi i bin antap namel long 2003-2012.” Mista ... David Lester, i tok Repsol nau i bihainim dispela tok promis bilong bikpela bosman bilong ol

PAPUA Niugini i lukluk longlukautim 2028 KomonwelGems bihain long 2015 Pasi-fik Gems na 2016 FIFA Anda20 Wol Kap resis bilong ol imeri pinis long mak gut.

Gavana bilong NesenelKapitel Distrik, Powes Parkop,na Minista bilong Spot, Ne-senel Iven na APEC, JustinTkatchenko, i bin tokaut longdispela long Tunde long PNGFutbal Stediam.

Gavana Parkop i tok,taim i kamap klostu nau bi-long Komonwel Gems baikam long liklik ailan kantrilong Pasifik.

“Mipela i lukluk long bidlong 2028 Komonwel Gems,na sapos ol i no tok oraitlong mipela em mipela baibid long Yut Olimpik resis,”Parkop i tok.

Mipela i kamap bikpelasiti na i gat inap hap bilongresis we mipela bai staplong bikpela level wantaim

spot na ol narapela intene-senel iven.”

Em i tok, “Yumi bai noinap long grisim ol longgivim yumi 2018 KomonwelGems long lukautim, nogat.Mipela inap long lukautimbikos yumi bin lukautim2015 Pasifik Gems pinis nadispela em i wankain olsemKomonwel Gems we mipelabai lukautim gut tru.”

Long wankain taim, Min-ista Tkatchenko i strongimolsem ol trasti o ol lainhusat i save lukautim Ne-senel Futbal Stediam baiskruim na mekim stediam ikamap bikpela bipo 2017Ragbi Wol Kap resis baikamap long kantri.

“Ol lain husta i makimNesenel Futbal Stediam ibin toktok pinis wantaimRagbi Wol Kap long mekimpilai graun i kamap bikpelalong tupela sait.

“Mipela i lukim olsem

hangere bilong ol pipel longlukim pilai bai kamapbikpela na long dispela ast-ingting, mipela i bin toktoklong skruim sia i go antaplong 20,000. Ol bai skruim

5,000 moa sia bipo long Ok-toba bilong yia i kam,”Tkatchenko i tok.

Em i tok moa olsem ragbiem i nesenel spot bilongmipela na planti sapota bai

gat bel hevi bikos spes i lik-lik. Ol bai traim long kama-pim moa spes we ol pipelbai gat inap spes long lukimgem na sapot tim bilong ollong asples.

Namba 2204 Desemba 8 - 14, 2016

PNG i lukluk long lukautim2028 Komonwel Gems

Gavana bilong Nesenel Kapi-tel Distrik, Powes Parkop, naMinista bilong Spot, NesenelIven na APEC, Justin Tkat-chenko, i sanap wantaim longNesenel Futbal Stediam.