wantok · 2016. 7. 7. · dai na inta-ejensi komiti i bung na givim ripot bilong ol i go long...
TRANSCRIPT
-
Namba 2109 Februeri 12 - 18, 2015 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Wantok
INSAIT
Dipatmen bilong HaiaEdukesen
Rises Saiensna TeknolojiTok save insait -
Singautlong gav-man dau-
nim inkamtakis- p3
P8,9 na 20
Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabus
Wantok Niuspepa i tok sori trulong paulim taitel bilong Hon-orabel Spika bilong Palamenbilong Papua Niugini, naMemba bilong Finschhafen,Theodore Zurenuoc MP, laswik long fran pes pointaolsem, ‘Sif Seketeri bilongPalamen’. Mipela salim toksori long Opis bilong Spikalong dispela asua.
Esther Bralyn WaniUPNG sumatin i raitim
KATOLIK Bisop Konprens (CBC)wantaim ol Sios Lida Kaunsil bilong
PNG Sios Patnasip Program i nowanbel long dispela lo bilong kilimol kalabus.Ol sios lida i mekim dispela toktok
bihain long Seketeri bilong Dipatmen
ov Jastis na Atoni-Jenerel DoktaLawrence Kalinoe i tok kebinet i tokorait long kamapim inta-ejensi komitilong gohet long dispela lo.Kot i salim 13 kalabusman long dai
na ol i wet i stap nau long gavman ikilim ol.
I go moa long pes 2...
Wewak Daiosisi gat nupelabisop - P12
Mipela Sot liklik: Spika bi-long palamen, HonTheodore Zurenoc wan-taim ol wokman bilong emi redi long go insait longsemba long opim nam-bawan sindaun bilong2015 palamen sesen.Spika i sot long ol Klak bi-long palamen long wanem,klak bilong palamen i staplong kot, namba tu bilongem i bin dai long pinis bi-long las yia. Nau em yang-pela ekting klak i sindaunlong lukautim dispelasesen bilong 2015. L-R Lalai Vali (Sergent-at-arms), Palamen SpikaTheo Zurenouc, BasilKambuliagen (ekting fesklak) na Kala Aufa (ektingklak). Poto NickyBernard.
-
P2 Wantok Februeri 12 - 18, 2015 nius
Dokta Kalinoe i tok sampela lain i binegensim lo bilong kilim man i dai bikos emi pasin bilong ol enimal na i no Kristenpasin. Tasol em i tok gavman i save olsemtaim ol i yusim dispela lo bai ol sitisen bi-long PNG i no inap brukim ol lo we ol inapdai long han bilong gavman.CBC na ol Sios Lida Kaunsil bilong PNG
Sios Patnasip Program i tok dispela pasini egensim Baibel na lo bilong Kristen. Ol itok moa olsem Baibel i tok tambu long kilimman i dai na gavman o judiseri i no gat raitlong kilim man i dai, God tasol i ken mekim
olsem bikos em yet i givim laip. Ol i tok moa olsem Olpela Testamen em
i toktok long pasin bilong bekim, tasol longNupela Testamen Jisas i tok ‘laikim biruabilong yu na pre long husat i mekim nogutlong yu.’CBC i tok moa olsem long ol narapela
kantri we ol i save kilim ol kalabus, nambabilong ol lain i brukim lo i no save go daun.Ol i tok PNG bai wankain tasol olsem na oli laik ol kot i salim ol i go kalabus inap ol idai na ol i mas mekim bikpela wok tru taimol i stap long kalabus.
Deputi Siaman bilong ol sios na Asbisopbilong Pot Mosbi, John Ribat i makim mausbilong Katolik Sios na ol sios i tok husat baikilim ol dispela 13 man i wetim long dai. Emi askim sapos ol man long PNG yet o olman bilong narapela kantri i mekim dispelawok bikos long pasin bilong PNG longbekim birua. Em I tok laip bilong ol famili nahusat i go pas long kilim ol kalabus bai i noinap seif.Ol sios i save olsem gavman i bin
kamapim dispela lo long 2013 we AtoniJenerel na Jastis Minista, Kerenga Kua i
bin tok save. Tasol ol sios i tok i gat ol nara-pela wei long stretim dispela hevi. Ol i tokyumi kolim yumi yet Kristen kantri tasolyumi laik brukim lo bilong Kristen.I gat 13 kalabusman i wet i stap nau long
dai na inta-ejensi komiti i bung na givimripot bilong ol i go long Palamen.Ol memba bilong dispela komiti em, Di-
patmen ov Jastis na Atoni Jenerel, Korek-senel Sevis, Polis, Helt, KomyunitiDivelopmen, Nesenel Plening na Monitor-ing, na Nesenel Judiseri Staf Sevis.
Ol sios i egensim lo bilong kilim ol kalabusI kam long pes 1...
Vot i no gat bilip i ken kamapStanley Nondol i raitim
VOT i no gat bilip i no kamap yettaim Palamen i bung long Tundetasol em i ken kamap yet. Oposisen i tok maski em i no gat
inap namba long rausim gavman,graun wok i kamap yet long traimtestim strong bilong O’Neill gav-man.Oposisen Lida, Don Polye i tok,
ol nisupepa ripot olsem em i laikkamapim vot i no gat bilip longO’Neill gavman long dispela wik ino tru. Tasol em i tok em i mekimwok bilong em long traim testimgavman aninit long lo.
Mista Polye i tok maski em i nogat inap namba, em bai traim tes-tim O’Neill long flo bilong Palamenna lo i tok orait long dispela i kenkamap.Rot bilong kamapim vot i no gat
bilip em long kisim siknetsa bilongol memba long mak bilong 20 nabai i givim wan mun notis longspika bilong Palamen. Na ol i mas makim long notis
pepa husat bai kamap kendidet bi-long Praim Minista.Oposisen i gat 7-pela memba
nau. Gavana bilong Ora, GarryJuffa i joinim ol long dispela wik
Tunde na kisim namba go antaplong 8.Mista Polye i tok em i gat 21
memba pinis long sait bilong em nadispela em inap namba long givimnotis long spika na i ken traimkamapim vot i no gat bilip taimPalamen i bung long namba tu taimlong mun Mas.Long nau yet, Oposisen i no
givim notis pepa long Palamen naem bai hat long Oposisen traimlong kamapim vot bikos spika baino inap larim dispela i kamap aninitlong lo.Praim Minista, Peter O’Neill i tok
taim bilong kamapim vot i no gatbilip em i pinis. Tasol Oposisen i toki gat sampela hap bilong lo i stapwe ol i ken yusim long kamapim nai tok taim i no pinis na ol i wok yetlong traim namba gem.Ol toktok kam aut long gavman
olsem posisen bilong NesenelAlaiens Pati long kolisin gavman ino strong tumas. Oposisen i lukluk long wok bung
wantaim Nesenel Alaiens Pati longkamapim nupela gavman na longdispela wik i lukim papa bilong NAPati, Sir Michael Somare i no wan-bel long sampela rot gavman imenesim kantri.
Oposisen Lida, Don Polye.
PNG i no gat gutpela rekot bilong ol sitisen: BasilStanley Nondol i raitim
DEPUTI Oposisen lida, Sam Basil itok bikpela namba bilong PNG si-tisen i no gat rekot long sistem bi-long gavman long soim olsem ol isitisen bilong kantri aninit long lo.Em i tok gavman i save toktok nat-ing na mekim plen na yusim manilong ol divelopmen program.Mista Basil i tok long helpim ol si-
tisen long luksave olsem ol i si-tisen, wok bilong Nesenel IDprogram em i namba wan na olgetai mas sapotim long projek i pinishariap na olgeta sitisen i mas gatID kat.Em i tok taim olgeta sitisen i gat
ID kat, bai mekim wok bilong In-tenel Reveniu Komisin (IRC) i isilong kisim inkam takis long ol wok-man.Mista Basil i mekim dispela tok-
tok long Palamen asde long sapo-tim wok bilong Dipatmen bilongNesenel Plening long NID na sapo-tim Gavana Garry Juffa long dau-nim inkam takis long kantri.Mista Basil i tok, bikos kantri i no
gat gutpela data beis na rekot sis-tem, em i hat long IRC na ol ejensilong kisim takis bilong wokman natu ol bisnis haus.Em i tok planti ol bisnis na kam-
pani i no baim takis gut tasol em ihat long gavman i luksave bikos ino gat gutpela rekot na data beislong painim aut.Ol bisnis olsem PMV, stua bisnis
na sampela i no save baim inkamtakis long gavman. Mista Basil i tokplanti ol stua bisnis i no save baimtakis gut.“Em i hat long save hamas mani
PMV na stua bisnis i mekim bikos
no gat wanpela sistem i stap longluksave hamas mani ol i kisim longbisnis. Taim ol i go putim mani longbenk tasol i gat rekot na gavman isave askim ol long baimtakis.”Mista Basil i tok.Mista Basil i singaut tu long gav-
man i apim pe bilong ol woklainlong IRC, kastom na ol ejensi bi-long gavman i save kisim takis. Emi tok mekim olsem bai daunimbraiberi pasin we sampela taim olwokman i kisim braiberi mani na ino kisim takis long ol kampani.
Em i tok gavman tu i mas putimstrongpela lo long mekim save longhusat wokman i kisim braiberi manilong ol kampani long abrusiminkam takis bilong gavman.Praim Minista Peter O’Neill i tok
planti kampani i no save baim takis
na i hat long painim aut bikos ol ino gat takis fail namba long IRC.Em i tok gavman IPA, IRC na
benk bai wok bung long painim authusat kampani i no gat takis faillong IRC bai benk i no inap larim oli opim akaun.
OL lain Katolik Profesenel Sosaiti memba i toktok long ol niuslain long sanap bilong ol long det penelti.Poto: Nicky Bernard
-
Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P3nius
Singaut longgavman dauniminkam takis
Stanley Nondol i raitim
GAVANA bilong Oro, Garry Juffa i singaut long gavmani daunim inkam takis bilong ol wokman meri longkantri. Na em i askim wanem taim bai Minista bilongTresari Patrick Pruaitch i givim ripot bilong Takis RiviuKomiti i go aut long pablik.Gavana Juff i mekim dispela singaut long Palamen na i
tok gavman i kisim bikpela mani long takis long pe bilong olwok lain na planti manmeri i kisim taim bikos bikpela manii go long takis long gavman.Wan wan wokman na meri long kantri i save baim 35
pesen long pe bilong ol i go long gavman olsem takis aninitlong takis lo.Gavana Juffa i bin toktok wantaim Intenel Reveniu
Komisin (IRC) na i painim aut olsem IRC i mekimrikomendesen o askim gavman long daunim inkam takistasol opis bilong Tresari i pasim dispela. Na em i askim Min-ista bilong Tresari, Patrick Pruaitch long tok klia.Mista Juffa i tok IRC i askim Tresari dipatmen long dau-
nim inkam takis long 35 pesen kam daun long 20 pesen.Em i tok politiks long opis bilong Minista bilong Tresari ipasim dispela long karim kaikai.Minista bilong Tresari, Patrick Pruaitch i tok em i no save
long dispela pepa we IRC i salim kam long opis bilong emlong daunim inkam takis.Mista Pruaitch i tok em bai painim aut long dispela na tok
save bihain.Em i tok ripot bilong Takis Rivui Komiti i pinis tasol em bai
painim aut sapos ol i pinis na i redi long em bai givim i golong Palamen.Mista Pruaitch i tok inkam takis em wanpela bilong ol poin
we Takis Rivui Komiti bin wok long en na pablik bai savetaim em i givim ripot long Palamen.Long wankain taim, Praim Minista Peter O’Neill i tok PNG
i gat liklik klostu long 200,000 wok fos long kisim gavmantakis na dispela namba i no bikpela.Em i tok long 2014, IRC bin mekim K600 milien long
inkam takis na sapotim gavman long 2015 baset. MistaO’Neill i tok i gat nid long kantri bai wok strong long apimnamba bilong wok fos long gavman i ken kisim inap takislong ranim kantri.Mista O’Neill i tok tenk yu long IRC na Kastom long gut-
pela wok long 2014 we lukim gavman i kisim bikpela takis.
Gavana bilong Oro, Garry Juffa
DET PENELTI: Asbisopbilong Pot Mosbi Kato-lik Asdaiosis, JohnRibat na Jenerel Seke-teri bilong KatolikBisops Konprens, PaterVictor Roche SVD i tok-tok long det penelti emKatolik Sios i egensim.Poto: Esther Wani
-
P4 Wantok Februeri 12 - 18, 2015 nius
Oposisen egensimTelikom baim EMTVOposisen lida, Don Polye i egen-sim Telikom PNG i baim EMTVna em i singaut long gavmanlong givim EMTV go bek longmama kampani bilong en.Telikom PNG, i tokaut long las
wik olsem em i baim EMTV longmani inap long mak bilong K27 mi-lien.Tasol Mista Polye i tok EMTV em
wanpela nius kampani i save givimsevis bilong infomesen long pablik
na taim gavman i tekova bai i nostret bikos nius i ken kamap wan-sait na bai gavman i kontrolim.Mista Polye i tok nius kampani i
mas stap independen na gavman ino ken baim na kontrolim.Em i singaut long gavman long
givim EMTV go bek long kampanibilong Fiji na nius na infomesen iken ran fri we gavman o wanpelaman i no inap kontrolim.Mista Polye i tok wok bilong gav-
man em long givim sapot longsevis olsem gutpela pawa saplai,transpot infrastraksa na ol arapelasevis bilong pablik.Em i tok pablik praivet patnasip
em i wanpela gutpela rot bilongsapotim ol bisnis na i no long baimbisnis bilong pablik na ranim.Oposisen lida i tok polisi bilong
oposisen em long sapotim praivetbisnis na i no long gavman baibaim bisnis na mekim planti bisnis.
BSP pasim rurel brens long MadangBIKPELA Komesel benk longkantri, Bank South Pacific (BSP) itokaut olsem em i pasim 8-pelabrens insait long las 12-pela munbikos planti raskol pasin i kamap.BSP rurel brens long Zenag,
Okapa, Kerevat, Banz, Tambul naMinj i pas long liklik taim na brenslong Tambul i pas olgeta. BSP i binpasin pinis Gumini na Laigaimbrens long 2013.BSP i tok las wik em i pasim
Walium brens long Madangprovins bikos raskol pasin bilongbrukim benk na stil i bin kamap.BSP i tok em i no gutpela pasin
long kamapim raskol long ol rurel
brens bikos benking sevis embikpela samting long ol pipel longrurel eria long mekim laip bilong oli kamap isi. BSP i tok benk i saveyusim ki kad na ilektronik namobail benking trenseksen na iputim liklik mani long benk long olrurel brens long ol kastoma i kenrausim.Benk i tok sapos i no gat rurel
brens bai ol pipel i go longpela roti go long taun long yusim benkingsevis na ol bai baim bikpela manilong PMV. BSP i tok em i promotim rurel
benking na fainensel inklusensevis i go long planti manmeri long
rurel eria. Benk i laik planti pipellong ples i yusim benk sevis longstap insait long fomal sekta bilongol bisnis. Tasol ol liklik lain tasol ikamapim raskol pasin na bagara-pim gutpela sevis bilong benk.BSP i tok ol lida na pipel long ol
komyuniti i mas kamap papa bi-long benk na wok wantaim ol polisna ol sios na lukautim ol benk longol rurel brens long kantri.BSP i tok ol wokman bilong benk
na propeti em bikpela samting longolgeta brens long kantri. Na saposol pipel i laik kisim sevis orait ol imas ples lukautim ol sevis bilongbenk.
Gren Sif Somare warilong ol Air Niugini pailot
lusim wokGREN Sif Sir Michael Somare,Gavana bilong Is Sepik i binmekim singaut i go long Minista bi-long Stet Enteprais, Ben Micahlong dispela wik, long em i masstretim hevi bilong ol nesenel pailotbilong Air Niugini lusim wok. Ol nesenel pailot bilong Air Niug-
ini i bin kros long menesen irausim 20 pesen bilong pe bilongol na ol i les long wok long dispelawik. Gren Sif, Sir Michael i bin sin-
gaut long Minista na tu Gavmanlong putim olgeta ripot bilong oditna fainens bilong olgeta stet en-teprais long Palamen miting. “Mi bin mekim tok promis long
2002 ileksen olsem, olgeta profe-senal Papua Niugini husat i holimwok long kampani i mas kisimwankain pe olsem ol ekspetriet bi-long narapela kantri. Namba wanlain tru husat i mas kisim samting ikam long dispela tok promis em olpailot na ol i bin wok long kisimwankain pe olsem ol narapelapailot long ol bikpela airlain longwol,” Sir Michael i tok. “Pastaim CEO bilong Air Niugini
na pastaim siaman i save gut trulong disisen mi bin mekim. Mipelai mekim disisen long apim pe bi-long ol nesenel pailot wankainolsem ol narapela pailot. Em i binwanpela hatpela disisen bilongNesenel Ekseketiv Kaunsil wemipela i bin givim tok orait longen,” em i tok.Sir Michael i tok, nau Air Niugini
i bungim bikpela hevi tru na dis-
pela pasin i bagarapim tru olnamba wan profesenal pipel bilongairlain i mas gat moa stori bihainlong dispela na i no toktok bilongkatim 20 pesen pe tasol. Em i tok, Gavman i mas kamaut
klia na tok save long ol pipel bilongPapua Niugini long ol kampani bi-long gavman olsem Air Niugini,Telikom PNG, PNG Pawa na PosPNG ii stap olsem wanem nau. Em i tok, Minista i mas tok stret
long wanem kain hevi Air Niuginiwok long bungim. Em i singaut tulong CEO bilong Stet On En-teprais, Wasantha Kumarasiri longem i mas kam insait hariap na stre-tim dispela hevi bikos Air Niuginibai lusim moa long ol pailot weAirlain i bin putim bikpela manilong trenim ol pinis. Em i luk olsem ol hevi nau i stap
long taim bilong gavman aninitlong Sir Mekere Morauta na taimdispela Minista i bin stap olsemPablik Enteprais Minista. “Minista i mas no ken haitim tok
tru bilong ol Stet on enteprais nagivim baksait. Ating em i laik haitimtingting baksait bilong salim ol dis-pela kampani bilong gavman ah?” “Mista Micah, olsem Minista i
lukautim ol kampani bilong gav-man i mas tok klia long ol pipel bi-long Papua Niugini long wanem asna gavman i wok long yusimtumas Falcon Jet na hamas dinaugavman nau i gat wantaim Air Ni-ugini long 2013 i kam,” Sir Michaeli tok.
Oposisen lida, Don Polye.
Ol skul i no ken sasim projek fit: KumanStanley Nondol i raitim
EDUKESEN Minista Nick Kuman imekim tok save gen long olgetaskul insait long kantri i no kensasim projek fi na ol arapela fi bikosgavman i givim inap mani pinis longranim ol skul.Minista Kuman i mekim dispela
tok klia aste long namba wan sin-daun bilong Palamen long 2014.Em i tok gavman i givim moa longK3 bilien insait long 3-pela yia longol skul na ol skul i mas menesim
mani gut na i mas i gat inap manilong statim skul.Mista Kuman i mekim dispela
toktok taim memba bilong Lae,Loujaya Kouja i askim em long tokklia long projek fi bikos planti toktoki kamap long projek fi namel long olskul, pablik, gavman na ol papa-mama.Mista Kuman i tok gavman i
givim inap mani long fri edukesenlong las yia na antap long en olwan wan open memba i sapotim olskul long DSIP mani long wokim
klasrum, haus bilong ol tisa na olarapela helpim. Em i tok ol skul i mas gat inap
mani long benk akaun bilong skullong statim skul yia na i no kenkisim projek fi long statim skul.Minista Kuman wantaim Seketeri
bilong Edukesen, Dokta MichaelTapo i tokaut long pablik pinisolsem bai no gat projek fi long dis-pela yia. Tasol ripot i kamap olsemsampela skul insait long kantri iwok long sasim ol projek fi na i tokol i sot long mani long statim skul
bikos ol i no save kisim fri eduke-sen mani hariap.Mista Kuaman Nesenel Eduke-
sen Bot i mekim dissent long lasyia na dipatmen i salim toksave golong olgeta provinsal edukesen bodlong olgeta hetmasta, skul bod imas bihainim disisen bilong NEBna noken sasim projek fi na tu olnarapela fi long papamana.Mista Kuman i tok edukesen bi-
long pikini em fri. Gavman i giviminap mani long ol skul pinis na inogat nid long ol sasim ol fi gen
long papamama.Longwankain taim Mista Kuman i
givim tok lukaut long ol skul bot, hettisa na skul bot olsem edukesen di-patmen bai givim mekim savesapos ol i sasim ol fi long ol papa-mama.MISTA Kuman tokim palamen
olsem dipatmen i kamapim 4-pelakol senta bilong wanwan rijon longol pablik i ken kolim na putim kom-plen sapos ol i lukim wanpela skuli sasim projeki fin a ol arapela filong papa mama.
MEKIM KLIA: SPOTS na Ivents Minista, Justin Tkatchenko, i mekim klia olsem hap graun long Koki, klostu long KokiMaket i bilong ol Wanigela pipel. Wanpela kontrakta i bin tok hap graun i bilong em na olsem Minista i mekim klia. Olbai yusim hap graun olsem spot o pilai graun na baksait long en, ol bai wokim pis maket. Poto: Nicky Bernard
-
edukesennius Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P5
12- pela sumatin bai go longPailot skul long Philipins
Joylyne Karato UPNGsumatin i raitim
12- pela sumatin bilongPapua Niguini bai lusimkantri tumara na go longwanpela pailot skul.Long tok gutbai seremoni
long las Sande ol i bin sainimwanpela kontrak wantaim in-strukta bilong Aero Equipt Avi-ation (AEA) long ai bilong papana mama bilong ol.Dispela kontrak ol i sainim i
gat ol gaidlain we ol sumatinbai stap aninit long dispelapailot skul long taim ol staplong skul, na long kamapimrilesensip wantaim ol papa namama na tu, husat man i spon-saim ol long dispela skul.Dispela kontrak bai helpim
ol long bihainim gutpela pasinna kamapim gutpela na heltilaip stail na positive o gutpelatingting long ranim balus taim
ol i pinisim trening bilong ol.Instrakta bilong (AEA)
Kepten Bruce Paki i tokim olsumatin long mekim papa namama bilong ol long amamas,na tu apim nem bilongkantri.Olsem na i mas gat gut-pela pasin na tu tras i masstap.Kepten Paki i tok olsem
sapos ol i gat tras wantaimgutpela pasin,em bai kamapimbikpela netwok we ol bai gatluksave long ol bikpela olaviesen kampani na gol o tagetbilong ol bai karem kaikai.“ As tingting na driman bilong
yupela i no long kamap kome-sel pailot tasol, long kisim gut-pela mak long ranim balus longol narapela kantri, statim baluskampani,bilong ol yet longPNG na tu long statim pailottrening skul bilong yumi yetlong kantri.”Kepten Paki i tok.Makim maus bilong Philip-
ins Embaseda long PNG,BienaEjano Pohani i tokim olsumatin long rausim tingting bi-long tingim bek ples na papana mama taim ol i stap longskul na kamap ol bes pailottaim ol kam bek long PNG.Em tu i tok tenkyu long
Kepten Paki long opim dua bi-long ol sumatin long go kisimtrening long kamap pailot weem i stat bilong ol PNGsumatin long kisim trening.“Nau mi lukim olsem dispela
kontak tu ol sainim i nupela.Pastaim ol sumatin i no savemekim kain agrimen olsemnau ol mekim wantaim papa namama.”Mis Pohani i tok.Kepten Clarke Piokole, Sinia
Pailot bilong Air Niguini istrongim ol sumatin na tok ol imas amamas taim ol i staplong skul. Na I stadi stronglong kamapim driman bilongol.
Yangpela meri baiskul pailot
Joylyne Karato UPNG sumatin i raitim
NAMEL long ol 12-pela sumatin husatbai lusim PNG tumora long pailot skullong Philippines I gat wanpela yangpelameri husat i gat 18-pela krismas.Brenda Yangen bilong Wabag i pin-
isim gred 12 long Gerehu Sekenderiskul las yia i gat sans long go long dis-pela pailot trening long kantri Phillip-ines.Mis Yangen i tok em i gat bikpela
amamas long wanem, ol man i save itok olsem ol meri i no inap long kalapantap long diwai, tasol long dispela wokolsem pailot, eMis Yangen i ting olsembai kisim save na tingting na i soimstrong long mekim wok.“Taim mi stap long skul,mi save putim
bilip bilong mi long kamap pailot tasoltaim mi kamap bikpela mi save lustingting na ting olsem em i hat longpainim wanpela pailot skul. Na tu longhevi long sait bilong skul fi.”Mis Yangen i tok.
Em tu i tok tenkyu long Papa namama long ol i gat gutpela tingting longsapotim em long skul fi bilong em longkamapin tru driman bilong em.Papa bilong Brenda em Provinsel
Polis Komanda bilong Hela provinsMark Daniel Yangen i tok em i amamasstret olsem namba wan pikinini meri bi-long em i kisim sans long go long pailottrening.Em i tok em i sapos long pinisim wan-
pla lo kos long dispela yia, tasol em itok long lusim long stretim skul fi bilongpikinini bilong em.Em i stongim pikinini meri bilong em
na tok olsem maski ol man i tok baksaitolsem em i no inap long mekim, tasololsem papa em i tok em i nap longkamap gutpela pailot long kantri.Kepten Bruce Paki i tok em i amamas
tu long kisim wanpela meri sumatin wei gat stongpela tingting long daunim olhevi long laip bilong em na go skul longkamap pailot.
Embeseda i salensimol Yunitek sumatinEMBESEDA bilong Yu-naited Stets ov Amerika(U.S.), Walter North i tokimol namba wan yia sumatinlong Yuniversiti ovTeknoloji (Yunitek) longwok hat long mekim gutlong kantri.Mista North i toktok long
ol sumatin, ol wok man nameri, na ol poro long IsTaraka Kempas long Lae,Fonde, Februeri 6. Em ibin lukluk raun long skulwantaim Vais Sensela bi-long Yunitek, Profesa Al-bert Shram.“Mi salensim yupela
long yusim ol samting yu-pela lainim olsem kompaslong makim rot we yu kenlukim wok i gohet nahelpim mipela long wokimsiti antap long maunten.Yu gat pawa longkamapim senis long wolwe mipela i laik lukim,”Mista North i tok.Em i tok moa long toktok
bilong Presiden Obamahusat i tok Pasifik Senseritaim em i stap lida longU.S. em i laik bildimstrongpela historik porolong Pasifik rijon na go hetlong ol komitmen bilong
em long ol Pasifik Ailan.Mista North i tok moa
olsem PNG na U.S i laik‘painim amamas’ tasollong kamapim dispelaPNG i mas lukluk long olsitisen i skul na kisimsave, na mekim wok.Em i tokim ol sumatin
olsem Presiden John F.Kennedy i tokim ol pipel bi-long Amerika olsem‘noken askim wanemkantri bilong yu bai wokimlong yu, tasol wanem yuken wokim long kantri bi-long yu’.
Stanely Nondol i raitim
OPOSISEN i askim Praim Minista, PeterO’Neill long tok klia long pablik hamasprofit PNG i kisim long LNG ges kantri isalim pinis. Deputi Oposisen lida, Sam Basil i tok
kantri i salim moa long 60 kago bilong ges igo aut long wol maket pinis na em i askimMista O’Neill long tok klia long Palamenhamas winmani i kam bek long kantri nahusat tru i bosim ol dispela winmani.Praim Minista Peter O’Neill i bekim na tok
dispela winmani bilong LNG i stap yet ausaitlong kantri na benk i givim tok orait pinislong ExxonMobil PNG bai kisim mani i kaminsait.Mista Basil i askim dispela bihain long
Mista O’Neill i bekim askim bilong Gavanabilong Westen provins Ati Wobiro. Em I binaskim gavman long tok klia long ol sevis bi-long LNG ges long givim pawa saplai longMosbi siti.
ExxonMobil PNG i bin tokaut las wikolsem PNG i salim 65 kago bilong LNG gesi go aut long wol maket pinis. Taim kantri isalim namba wan ges long mun Me las yia,ripot i tok wan wan sipmen i mekim moalong K120 milien. Long dispela taim, praisbilong oil long wol maket bin stap gut, olsemUS$ 100 long wan wan barel.Tasol bihain long 4 o 5-pela mun, prais i
pundaun kam daun long US$ 50 dola longwanpela barel. Na em i tru olsem ExxonMobil PNG na
gavman i no tok klia long hamas mani LNGprojek i mekim long 65 kago i go aut longwol maket.Mista Wobiro askim Praim Minista O’Neill
long tok klia wanem sevis ol pipel bilongWesten bai kisim long LNG ges bikos gav-man i sainim agrimen long yusim LNG geslong givim pawa saplai long Hela na PotMosbi.Mista O’Neill i tok gavman wantaim
ExxonMobil PNG i sainim agrimen longgivim pawa saplai long mak bilong 25megawat long Mosbi siti long daunim hevibilong pawa siti i wok long bungim nau.Toktok bilong pawa i kirapim Oposisen, na
deputi lida, Sam Basil i askim Mista O’Neilllong tok klia long tupela jenereta we gavmani yusim moa long K100 milien long baim istap long wanem hap.Mista O’Neill i tok wanpela bilong dispela
jenereta i stap long Kanudi pawa stesenlong Mosbi. Ol stretim na i wok long givimsaplai long Mosbi. Na narapela em stap longLae na ol wokman i wok long stretim pas-taim na bai ol i yusim long apim pawa saplailong Lae.Mista O’Neill i tok klia olsem tupela
jenereta gavman i baim em i no seken henjenereta olsem Oposisen i tok. Em i tokimMista Basil long go long Kanudi na Lae nalukim long ai bilong em na i no ken toktoknating.
No gat tok klia long hamas mani PNG kisim long LNG
Deputi Oposisen lida, Sam Basil
Embeseda bilong Yunaited Stets ov Amerika (U.S.), Walter North i toktok wantaim ol sumatin bilongYunivesti of Teknoloji long taim em go raun na bungim ol.
-
P6 Wantok Februeri 12 - 18, 2015 nius
PNG-NlD projek trenim midia na divelopmen patnaFrieda Sila Kana i raitim
NESENEL STATISTIK OPIS(NSO) wantaim Sivel RejistriOpis long Pot Mosbi las wikFraide i bin holim wanpelatrening bilong ol Midia o niuslain long opis bilong NSO longPot Mosbi.Trening ya em i bilong lainim ol
long wanem samting bai kamapnau wantaim nupela PNG Ne-senel Aidentiti na Ilektronik IDProjek.Em i gutpela sistem bilong
bring helpim long ol pipel olsemna wokabaut bilong ol tim bai ol-geta taim i stap long nius midialong ol komyuniti bai save.I bin gat ol nius man na meri na
tu ol divelopmen patna olsemUNICEF na Wol Visen na ol nara-pela i bin stap long dispela tren-ing.Man i go pas long dispela pro-
jek olsem projek menesa bilongNesenel Aidentiti Projek, KoraNou i bin givim tok welkam na toksave long tripela bikpela lainhusat i stap baksait long NID pro-jek, em Nesenel Statistisen naProjek Dairekta, Roko Koloma,PNG NID-PNG Sivel na Aidentiti
Rejistra, Dickson Diragi na ProjekMenesa bilong Huawei Technol-ogy (PNG) Input-Huawei (PNG),Raymond Anthony. Bihain dispela tok save trening
em ol nius lain na ol projek patnai bin gat sans long lukim ol mobailkit bilong NID rejistra i wok ausaittasol long NSO opis. Ol lain husati pulimapim ol nem pepa i bin gostret na wokim rejista bilong ol.
“Insait long Hed ov EjensiSemina long Febuari 5, PraimMinista Peter O’Neill i tokaut longbikpela wok bilong NesenelAidentiti (NID) projek long go het.Long ol 40 yia i go pinis ol gav-
man bilong yumi i no bin inaplong givim trupela namba bilongol pipel i stap long wan wan wod,LLG na kantri. Olsem gavman ino gat wanpela samting longsoim. Nau dispela gavman i kamap
wantaim PNG-NID long mekim isilong luksave long husat i sitisenbilong dispela kantri na tu saposyu em husat tru na yu kam longwe stret,” Mista Koloma i tok.Dispela program em bai
bringim gutpela sevis long divel-opmen i go long ol pipel bikos ollain bilong mekim plening bilong
mani bilong divelopmen bai isave hamas mani ol bai putim igo long wanwan ilektoret na LLG,bihainim namba bilong ol pipel bi-long ol. Em i wanpela gutpela samting
tru long helpim ol pipel long rurelples i stap longwe long taun. Olsem na tok i go long olgeta
pipel olsem yu mas rejista long yuken i gat wanpela Bon dei seti-fiket long yu ken kisim IlektronikID bilong yu long kisim ol sevisnau i stap. Olgeta lain husat i kamap 18
krismas na i go antap bai kisimwanpela ilektronik aidentifikesenkat we ol i ken yusim long olgetahap ol i go. Em bai mekim isi longopim akaun long benk, bai yu nomoa nidim pas i kam long li-daman bilong komyuniti o pris opastor o wanpela lo man. Em bai helpim long kisim draiva
laisens, paspot bilong go ovasis,kisim helpim long haus sik, skulna planti moa gutpela samting baiyu kisim taim yu gat EID bilongyu. Narapela bikpela samting em
yu ken go long ileksen longmakim man yu laikim long em baimakim yu long haus palamen.
I no gat moa pasin paol baikamap we narapela man baikisim ples bilong yu long vot. Embai mekim isi tru long iletorelkomisen long save long hamaspipel i winim 18 krismas longwanpela wod o LLG long ol bai iken kisim gut namba bilong votna long kaunim tu. “Dispela projek bai mekim luk-
save long ol ples lain long kisimol wankain sevis olsem long oltaun na siti.” Mista Koloma i tok. NID Projek bai stat long wok bi-
hain long tupela wik. Namba wanples bilong stat na traim dispelaprojek bai kamap insait long Ial-ibu/Pangia long ilektorret bilongPraim Minista Peter O’Neill. Bihain bai em i go moa long
narapela ol hap bilong SautenHailans wantaim 50 tim long goaut. Narapela ol provins bai statwantaim em long Milen Bei, Sen-tral, Niu Ailan na Manus provins.Bai i gat 400 fil opisa i go aut
long olgeta hap bilong kantri longol bus, ailan, na ol taun long re-jista long olgeta lain na givim autbon de setifiket. Ol namba bilongtim bai i go antap long 600 olgetalong mekim wok i go yet. Nesenel Plening, Monitaring na
Implementesen Dipatmen isainim pinis ol MOU wantaim Ile-
torel Komisen na ol Sios longmekim dispela projek. Midia naol niuslain i gat bikpela wok longmekim na dispela projek bilongNesenel Aidentiti rolaut baikamap gut. I gat bikpela nid long pablisiti
olsem ol pipel long rurel eria nalong taun tu i mas klia gut longdispela projek na wanbel longkam insait na rejista. Olsem na bai i gat ol toksave
olgeta taim long midia na niuslong soim wanem mak nau dis-pela projek i stap long en.“Sefti bilong ol Mobail Tim na ol
ikwipmen em i stap long han bi-long ol lida bilong ples na ol pipel.Ol bai no gat ol sekyuriti pesoneli go wantaim ol bikos bai bikpelamani tumas long kisim ol wan-taim.” Project Menesa bilongNID, Kora Nou i tok. Olgeta yia long mun Jun Ne-
senel Statistik Opis i save givimripot long Nesenel Palamen longnamba bilong ol pipel. Ol lida i mas helpim ol pipel bi-
long ol long go na rejista. Olgetawan wan tim bai i gat namba longopis bilong NSO bai bihainim ollong wanem hap ples ol i staplong en, long taim ol i go long sta-tim program bilong rejista.
Skul stat taim givim hevi long Modilon trefikJames G. Kilai raitim
I GAT wanpela bikpela rottasol i go insait longMadang taun ol i kolimModilon Rot.Stat long dispela wik
Mande taim ol skul sumatini go bek long skul bikpelahevi tru i kamap long ronbilong trefik long ol kar i goinsait long Madang taun. Longpela lain kar I ron isi
isi tru stat long ModilonHausik i go olgeta longHandy Mart maunten bikoslong pedestrien krosing tu istap long Modilon Hausik.Dispela hevi bilong
pedestrian krosing i staplong hapsait bilong rot naol sumatin i save kalapimrot long go long skul. Ol
sumatin bilong Luteran Depraimeri skul na tu LuteranSkul ov Nesing, UPNGopen kempus na tu Kolesov Distens Education(CODE). Ol wokman meribilong Modilon Hausik tu isave yusim krosing na tu ollain bilong kisim marasinna dispela i save stopimron bilong kar na lain i savego longpela truMadang i save bungim
hevi blong trefik olgetamoning stat long 7-kilok igo olsem 9-kilok stat longMande i go Fraide.Pablik long Madang i
wok long toktok plantiolsem Madang provinsalgavman na ol lida longprovins i mas tingting naulong putim mani longwokim narapela rot i go
olsem long taun o mekimModilon rot i go bikpela. Rot pastaim sampela
mauswara lida bilong Madangprovins i toktok long en em bairon long DCA o Madang ples-
balus i I go olsem longKerema Kompaun na DiwainWod Yunivesiti i go bungimNabasa rot. Dispela toktok ikamap bipo tasol i go waranating bikos nogat mani na tu
nogat gutpela lida longMadang i long strongim toklong rot i ken kamap.Narapela skul krosing tu i
stap long Holi Spirit klostulong Modilon soping senta na
dispela tu i save kisim hat taimlong ol kar bikos ol bai stop nawetim ol sumatin i wokabaut igo hapsait long rot na go longskul.
Longpela lain kar long Modilon rot long moning bikos ol sumatin yusim pedestrian krosing. Poto: James G. Kila
NCD Kontrakta pasim geit bilong FINCORP
LONG Trinde aste, ol NCD kontrakta ibin go long Edukesen opis long FIN-CORP haus long Waigani na pasimget. Ol kontrakta husat i wok long singaut
long pe bilong ol long wokim ol skul in-frastraksa haus. Ol i pasim bikpela geitlong 2 klok apinun na singaut longSeketeri bilong Edukesen, MichaelTapo long kam lukim ol na tok savelong wanem samting i holim bek ol peibilong ol.Ol i bin wok long stap ausait long
opis klostu wanpela mun olsem na ol isingaut long Mista Tapo long kam nalukim ol stret na tok save long ol. Tasolol dispela kontrakta i bin go nabauttaim ol polis i bin kamap wantaimSeketeri long em i laik wokim sampela
narapela wok bilong em. Planti ol wok-man meri long opis i bin lusim opis nai go pinis. Ol NCD kontrakta i bin tok ol i wet
inap tupela yia nau na ol i no kisim peibilong wok bilong ol yet. Sampela laini bin yusim ol samting na mani bilongol yet long wokim ol dispela klasrum.Na sampela i tok ol meri na pikinini iranawe na lusim ol bikos long dispela. Ol tu i painim hat long baim skul
samting bilong ol pikinini bilong ol naubikos long ol i no gat mani. Ol i no inaplong baim ol narapela sevis bilong ol tulong ol narapela lain i givim sevis longol.Ol i tok olsem ol i laikim Praim Min-
ista na NEC mas lukluk long dispelahevi na stretim hariap.
Ol kontrakta pasim geitna sanap ausait. Ol i tokim wantok nius olsem ating neks wik bai ol i kam boltim olgeit.
-
Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P7PIH heltnius
PIH Saveman NiusPIH Saveman Nius“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”
Ph: 323 4400 Textline 7155 8866 Website: www.pih.com.pg
Lukautim gut ol meri long dispela Valentine wikTaim yumi selebretim Valentinede long dispela wik, ating em igutpela moa long yumi toktoklong ol lewa bilong ol meri bilongyumi. Lewa bilong ol meri i staphelti o no gat? Yu bai kirap no gut long harim
olsem Kardiovaskula disis (CVD) –o hat atek na hap i dai – em i wan-pela bikpela sik i save kilim ol merilong olgeta hap bilong wol. Em iwinim namba bilong ol meri i savedai long sik kensa, tubekulosis,HIV/AIDS, na malaria bungim wan-taim. “Planti meri tru na ol dokta bilong
ol i no save olsem sik long lewa emi namba wan sik i save kilim ol meri.Sik bilong lewa long ol meri i nosave kamap long wankain weiolsem ol man. Ol dispela tok tru i sut long tupela
giaman tingting long ol meri na oldokta bilong ol, na sampela taim ikamapim bagarap: 1. Ol meri i nosave kisim sik bilong lewa, na, 2.Taim ol i kisim sik bilong lewa, em isave wok wankain olsem sik longlewa taim ol man i save kisim .“Trupela tok em i no olsem. Sik
bilong lewa em i bikpela long olmeri, tasol, taim ol meri i kisim siklong lewa em i save wok narakainliklik long hao em i save kisim olman”. Na bikos long dispela giaman
tingting, planti dai i save kamap longol meri long CVD we yumi inap longpasim. Trupela namba bilong ol daiwe yumi inap long pasim bai hatlong yumi painim, bikos dispela baigat ol sik olsem ol meri i komplenlong bros i pen na ol ER i salim ol igo bek long ples wantaim ol mak bi-long sik ol i ting i narapela sik, we ino bikpela, kain olsem hat ben open long as bilong bel. Tasol samting mipela i save em
sik bilong lewa o hap i dai i savekamapim 8.6 milien dai long ol meriolgeta yia. Em i wanpela hap bilongtripela long olgeta meri i dai longwol. Dispela namba i winim nambabilong populesen bilong dispelakantri. Olsem na:3.4 milien meri dai wantaim sik we
blut i no ron gut long lewa3 milien meri dai long taim ol i hap
i dai Narapela 2.2 milien meri save dai
long sik bilong lewa i no wok gut,presa long blut na lewa i no wokgut, na sik lewa i solap, Ol meri husat i stap long ol kantri
we i no gat gutpela divelopmen nagutpela sevis - na ol
i kisim CVD bai i dai yet tasol olmeri kisim wankain sik na ol i staplong wanpela kantri
we i gat olgeta sevis na i gatmani em bai ol i no inap dai.
Em i no sik bilong ol man tasol Ol meri husat i stap long ol kantri
we i no gat gutpela divelopmen namani i save kisim moa bagarap na isave dai, winim ol man.Namba bilong ol meri husat i gat
daiabitis i save dai long CVD i winimnamba bilong ol man husat i gatwankain sik. Planti taim yangpela meri husat i
kisim hat atek bai i ken dai tasolman husat i gat wankain krismas nai kisim hat atek bai i no inap dai. Ol meri bai kisim moa bagarap
taim ol i kisim hat atekBihain tasol long hat atek, ol meri
bai kisim taim nogut moa long olman
Ol hevi ken kamapOl hevi bai kamap long sik bilonglewa na hat atek long meri na manem i wankain. Tasol, DoktaSharma long PIH i tok moa olsem,“Hevi long ol meri i painim wantaimsik long lewa bikos long ol rop bi-long blut em i liklik na bilong olman em i bikpela”.Ol samting olsem krismas na storibilong famili i gutpela long savelong en, tasol i gat luksave olsem,planti dai kamap long CVD em ikamap long ol pasin no gut olsemsmuk, planti gris long bodi, kaikai ino gut, blut presa i go antap, bodipat tumas, o i gat daiabitis. Wanpela meri husat i pat tumas,
maski em i save wokabaut gut, em igivim moa hevi long bodi i ken kisimsik long lewa 2.48 taim, winim merii no gat bikpela hevi long bodi. Ol meri husat i no save mekim
bikpela wok o mekim strongpelawok aninit long wanpela aua tasol
long wan wan wik i gat 1.48 taimlong kamapim sik bilong lewa, moalong ol meri i save mekim strong-pela wok winim 3 aua long wanpelawik. Ol meri husat i save smuk bai
inap kisim hat atek hariap. Ol ismukim moa sigaret em i putim ollong moa heviSapos yu stap klostu tumas long
narapela lain i smuk em bai yu kenkisim sik long lewa na dai na 15pesen bilong ol lain i dai long sekenhen smuk em ol meri. Ol meri wantaim hai blut presa i
gat 3.5 taim moa long ol rop bilongblut i go long lewa bai blok (CHD)winim ol meri husat blut presa bi-long ol i orait. Dokta Sharma bilong PIH i tok
olsem “Nau em i no moa sik bilongol lapun meri bikos laip stail i senis,smuk, hevi bilong wok wantaim olnarapela hevi long laip i savekamapim dispela sik.”
Ol mak Taim hat atek i kamap, em i no
wankain long ol meri na ol man.I no olgeta taim ol meri bai kisim
wankain sain bilong hat atek olsemol man, kain olsem strongpela penlong bros we i save ron i go daun bi-hainim lephan. Ol dispela mak bi-long hat atek i ken kamap long olmeri, tasol planti i save pilim pen“isi” tasol na ol inap long paol. Dispela sikspela mak
bilong hat atek i bikpela long ol meri:
Bros pen na i no pilim gut. “Penlong bros em i wanpela klia sain bi-long hat atek, tasol sampela meribai pilim narapela kain long ol mani save pilim. Sampela taim bai ol ipilim olsem bel i tait, na pen baikamap long narapela hap long brosi no long sait tasol. Bai pilim “no guttru” long taim hat atek i kam,” doktabilong lewa,” Rita Redberg, MD,dairekta bilong Wimen’s Cardiovas-cular Sevis long Yunivesiti bilongCalifornia, San Francisco i tok.
Pen long han bilong yu, baksait,nek, o wisket. Dispela kain pen isave kamap long ol meri moa longol man. Ol meri inap long paol bikos
ol bai ting olsem pen bai i stap longlephan na i no long baksait o longwisket bilong ol. Pen i ken stat isitru na bihain bai go bikpela o no gatem bai kam strong tru na bihain emi go daun isi, isi pastaim long embai kam strong olgeta. Sapos yuslip, dispela pen i ken kirapim yu.Olgeta taim yu pilim wanpela kainpen long bodi bilong yu we em i nowankain olsem narapela taim ikamap, em yu mas toksave longdokta bilong yu hariap o go longwanpela helt senta, klinik o haus sik.“Ol mak o pen i kamap long wan-pela hap bilong bodi bilong yu i stapantap long namel bilong bodi bilongyu, em yu mas lukim dokta o heltwoklain long haus sik hariap,” doktabilong lewa, Cardiologist C. NoelBairey Merz, MD, dairekta bilongB a r b r aStreisand Women’s Heart Centerlong Cedars-Sinai Medical Sentalong Los Angeles i tok.
Bel pen. “Sampela taim ol pipelbai paol long pen bilong hat atek naol i ting em i bel pen nating, o brospen, strongpela kus, o sua long bel.Narapela taim, ol meri i save pilimstrongpela pen long as bilong bel napilim olsem wanpela bikpela elepeni sindaun antap long bel bilong em,”cardiologist Nieca Goldberg, MD,medikal dairekta bilong Joan H.Tisch Senta bilong Women’s Heltlong NYU Langone Medikal Sentalong Niu York i tok.
Sotwin, bel tanim tanim, o ai raunliklik. Sapos yu pilim sotwin nating,em i ken kamap long taim yu laikkisim hat atek, em sapos yu pilim olnarapela kain pen tu. “Yu ken pilimolsem yu bin ron strong longpela rotstret, tasol yu no bin ran liklik,” Gold-berg i tok.Tuhat o swet, swet o tuhat nat-
ing hariap em i save kamap bikpelalong ol meri husat i laik kisimhat atek. Em bai kamap olsem taimyu pilim tait long wok nay u swet i noolsem yu swet long taim yu pilaispot o stap ausait long san. “Yu masgo sekap” sapos yu no lukim swet otuhat olsem, i no gat narapela as bi-long dispela, olsem pilim hot nating,
Bairey Merz i tok.
Strongpela Sik long LewaStrongpela sik long lewa na skin
hot i save kamap planti long PNGna em i save kamapim vavular siklong hat wantaim ol yangpela pipel.Sapos wanpela sik bilong pikinini obikpela lain i kamap na ol i no kisimmarasin em i ken go na kamapimsik long arere bilong lewa na mekimhat i no wok gut na pamim blut nawin i go long kru na bodi. Dispelabai mekim hat bai stop na man i kendai tu. Ol yangpela meri planti taimi no save mekim eksesais o strong-pela wok, ol i save pilim skin les nalek i solap tasol ol i no save olsemas bilong dispela em bikos i gat hevilong hat o lewa bilong ol. Sik long lewa em i bikpela long
Papua New Guinea bikos long olkain hevi olsem Daibitis o tumassuga long blut, Haipetensen oblut presa i go antap, bodi pattumas na kaikai planti gris kaikaina i no save mekim eksesais ostrongpela wok.
Em i gutpela long ol meri i massave long wanem kain hevi ol i kenbungim na wanem kain sain bilongsik long lewa. Gutnius em i olsemtaim PNG i kisim namba wan level3 Hat senta long Febuari 2015 longnupela PIH, i gat planti masin bi-long sekap na kisim marasin ohelpim i kam pinis winim taim bipo.Dispela hat senta i stap long helpimolgeta lain long sekap hariap nakisim marasin long stopim bikpelasik na dai. I gat wanpela hat sejeri tim bai
stap sambai olgeta taim na ol i kenyusim dispela hat operesen tietalong wokim hat wok eni taim insaitlong wanpela yia. Dispela cath-lab nau i stap pinis
na ol i ken wokim liklik wok bilongstretim ol rop bilong blut i blok nalong stretim ol pam bilong hat nastretim. Yu ken askim long dispelataim yu salim teks i kam long 7155-8866 o salim [email protected]. Mipela i staplong Facebook long websitewww.pih.com.pg
-
heltniusP10 Wantok Februeri 12 - 18, 2015
PNG painim rot bilong daunim sik malaria MOSES Laman, wanpela risets dokta bi-long Papua Niugini i pinisim wanpela wokpainim aut long marasin bilong kilim bi-natang bilong malaria pinis. Em i binmekim skul bilong em long PhD long Yu-nivesiti bilong Westen Australia, aninitlong Australia Awod skolasip.Dokta Laman i traim pinis dispela nupela
marasin we i winim ol sampela olpelamarasin bilong malaria we ol binatang i savelong ol pinis na i save abrusim.Dokta Laman, i go pas long raitim wanpela
stadi we ol i bin pablisim insait long biknemjenol PLoS Medicine. Stadi i bin givim olbikpela tingting long traim wanpela nupelamarasin bilong malaria.
Binatang bilong malaria i bin kamapimbanis long em yet na klorakwin marasin i nomoa save kilim i dai, inap planti yia nau. Olman i wok long resis long painim ol nupelawei bilong kilim dispela sik malaria. Ol kainkain marasin i bung na yusim nemartemisinin em ol i kisim long wanpela diwai,wantaim ol narapela marasin i save woklongpela taim long kilim sik olsem piper-aquine o lumefantrine, i luk olsem ol bungwantaim i ken wok tasol i no olgeta taim tru.Dokta Laman i tok long PNG na long planti
narapela kantri, i gat kain kain malaria i stap,olsem na em i givim moa hetpen long painimrait marasin o wei bilong tritim malaria. Wan-pela hap binatang nogut tru inap kilim manem falciparum na narapela we em i nostrongpela tumas em vivax. Tupela wantaimi save birua long ol pikinini.Dokta Laman wantaim supevaisa bilong
em, Profesa Tim Davis na ol wanwok bilongem, i pasim tingting long traim strong bilongnupela marasin ol i kolim, artemether-lume-fantrine, abrusim narapela olpela marasinartemisinin-naphthoquine.Ol i makim 250 pikinini long krismas bi-
long ol namel long 6 mun i go long 5 yiahusat i gat fiva o skin hat ol i kisim long ol sikmalaria tasol i no sik bikpela tumas. Hap namba bilong ol pikinini em ol i givim
ol artemisinin-naphthoquine, tasol ol lain bi-long risets i no bihainim toktok bilong lain iwokim marasin long givim olgeta long wan-pela de tasol. Ol i senisim na givim marasinyia isi, isi insait long tripela de bihainim tokstia bilong Wol Helt Ogenaisesen (WHO) naol i was gut long lukim senis long helt bilongol pikinini na sikspela mun bihain ol i sekim olgen. Ol i painimaut olsem artemisinin-naphtho-
quine em i seif long kisim insait long 3-pela
de na tu em i winim wok bilong narapelamarasin, artemether-lumefantrine long dau-nim vivax malaria. Olgeta pikinini i kisim artemisinin-naphtho-
quine i kamap fri olgeta bihain long ol i kisimdispela marasin. Ol dokta i painimaut tuolsem artemether-lumefantrine em i gutpela
long daunim strongpela binatang falciparummalaria we i save kilim man.Dokta Laman i kisim helpim long Australia
Awards skolasip na wok bilong traim olmarasin em i wokim wantaim mani i kamlong NHMRC projek gren.
Helt woka laikim moa Raikos pikinini long kisim CHW treningJAMES G. KILA i raitim
OL Papa mama bilong olsumatin bilong Raikosdistrik husat i pinisim gret12 las yia na yia bipo imas tingting long putimpikinini bilong ol longKomyuniti Helt Woka(CHW) trening longhelpim helt sevis insaitlong distrik.Nesing Opisa wantaim
Ramu NiCo Menesmen(MCC), Paul Konare imekim dispela toktok nagivim salens bihain longem i luksave olsemRaikos i gat bikpela nid trui stap long ol komyunitihelt woka (CHW)long dis-trik.Las wik i go pinis Mista
Konare i bringim foapelasumatin bilong Raikos i golong Gaubin CHW treningsenta bilong EvanjelikolLutheran Sios long KarkarAilan. Tasol em i tok moasumatin bilong Raikoshusat i pinisim gret 12 imas givim bel na tingtingnau long helpim helt sevislong distrik bilong ol. Dis-pela em bikos helt sevis ipundaun stret long distrikbikos nogat ol CHW i woklong ol ol eid pos insaitlong distrikMista Konare i tokolsem nau yet 8-pela eidpos long Raikos distriklong Yaganon wod i nogat ol komyuniti helt woka(CHW) bikos ol olpela laineid pos odeli (APO)em
gavman i kisim ol longwok long 1970s na 1980si lapun pinis na nogat laini senisim ples bilong ol, naol eid pos i stap nating.Dispela nesing opisa
wantaim Ramu NiCo isave mekim planti gutpelawok long sevim ol man-meri na pikinini longBasamuk eria long taimbilong hevi bilong sik.Em i sevim planti ol
mama i bungim hevi longkarim pikinini na tu i savego aut long givim marasinna helpim long ol plesarere long Basamuk eriana wok bilong em i smattru.Mista Konare i bin wok
pastaim long Ganglauklinik klostu longBasamuk na i hatwoklong kamapim wok-bungwantaim Gaubin CHWtrening skul long kisim olsumatin bilong Basamukeria long go skul long hap.Em i redim rot tu long
Ganglau klinik long givimsampela kain helpimolsem nupela ples-slip igo long Gaubin CHW skulwe ol sumatin bilongRaikos bai i go stap longen.Em i tok ol wok redi i go
het bringim ol samtinglong wokim nupela domi-tori long Gaubin yusim olsamting we Ganglau kliniki bin kisim olsem doneseni kam long Ramu NiCoMenesmen (MCC) longBasamuk. Nesing opisa Paul Konare givim ol buk long helt aweanes long Basamuk eria long Madang.
Dokta Moses Laman wantaim atometik masin bilong sekim blut long lukim malaria binatang.
-
merinius Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P11
Ol meri Ramu projek kisim trak long ADBJames G. Kila i raitim
OL MERI insait longRamu NiCo Projek erialong Usino-Bundi naRaikos distrik longMadang provins i ama-mas tru nau long ranlong PMV trak bilong olyet long wokim ol egro-bisnis.Ol meri i amamas long
Krismas na Nu Yia taim,long ran long kar bilong olyet i go kam long Madangtaun long salim kaikai nabaim samting.Wanpela dairekta bi-
long Kurumbukari LenonaKampani (Lanco), BonnyYombai i givim tok ama-mas long Gavman naMineral Risos Atoriti(MRA) long luksave longnid bilong ol meri long olmaining na petrolium pro-jek komyuniti long bringimkain gutpela helpim olsemlong rurel eria.Mista Yombai i amamas
olsem dispela trak ol lainmeri bilong KurumbukariWimen grup i kisim ihelpim ol rurel mama longples long go salim kaikailong taun na tu helpim ollong ol arapela wok. Longbipo i no gat kain helpim osevis olsem i save go longol mama long Kurum-bukari, tasol taim RamuNiCo Projek i kam, em ibringim kain luksave i golong ol liklik lain olsem olmama long ples.
Dispela helpim bilonggavman aninit long MRA ikam aninit long NesenelGavman Asistens Skim oli kolim Smol Gren Projek. Foapela mama grup in-
sait long Ramu Projekeria long las yia i binkisim helpim long WolBenk program, Wol BenkMaining Sekta Insti-tusenel StrenteningTeknikol Asistens Projek2.Ol mama insait long
Ramu Projek eria i bingivim 4-pela aplikesen naolgeta 4-pela wantaim baikisim helpim. Bilongwanem ol i bin kisimhelpim bilong Ramu NiCo(MCC) Jenda opisa,Agatha Yombai na tupelalain i stretim ol pepa wokem agrikalsa sastenabilitiopisa Allan Wahwah naBisnis Divelopmen Opisa,
Brodney Seip.Planti ol mama bilong
KBK na Maigari i amamastru bikos dispela em inamba wan taim tru bi-long wanpela bikpelaogenaisesin olsem WolBenk i luksave na helpimol mama long eria bilongol. Deputi Siaman bilong
KBK Lenona Asosesin(LOA), Diri Movikai i tokKurumbukari na sampelaples long Usino eria i binstap long bikpela bus nano gat divelopmen longen stret, inap Ramu NiCo(MCC) i bin kam nakamapim divelopmen.Taim MCC i kam, kainkain helpim i go insaitlong Usino-Bundi eria nadispela em wanpela longol kain nupela divelopmeno helpim i go long olwimen grup.
Yut, Meri na Famili
Pastor BarbaraLunge
Yumi olgeta i pikininiman bilong God.
YUPELA i kamap pikinini man bilong God taim yu-pela i bilip long Krais Jisas na yumi gat nem longkisim olgeta samting God i gat. Planti bilong yupela i kisim baptais pinis insait
long Krais na yupela i putim Krais olsem klos bi-long yupela. Nau i no gat ol Juda o Grik, i no gatman i stap wokman nating o i stap fri, i no gat manna meri , bilong yupela olgeta i stap wan insait longKrais Jisas. Na sapos yupela i bilong Krais, yupela i kamap
sit bilong Abraham, na yupela i gat rait long kisimolgeta samting i kam long God, olsem tok promisbilong en i tok. (Galesia 3:26-28)Nau bikos yupela i stap pikinini man bilong God,
em i salim Spirit bilong Pikinini Man bilong em ikam insait long lewa bilong yupela na yupela i kraiAba, Papa! Olsem na yupela i no moa stap olsemwokboi nating tasol pikinini man bilong en, na yu-pela i gat olgeta samting God i gat insait long laipbilong yupela wantaim Krais. Galesia 4:6-7Long graun em yumi gat man na meri tasol long
heven na long ai bilong God em yumi olgeta ipikinini man tasol. Sapos yu wanpela meri nau yuting olsem yu no inap long mekim samting longhelpim yu yet em yu mas senisim tingting bilongyu nau. Kirap long wanem hap yu stap aninit longhevi bilong ol man i lukdaun long yu o rabisim yuna holim pas long tok promis bilong God em i givimlong yu. Dispela kain tok olsem mi autim longantap.Kolim nem bilong Jisas na brukim strong bilong
satan i wok long daunim yu na givim tingting no gutlong yu olsem yu no inap long kamap fri. Yu nomoa stap wokmeri nating bilong satan o wanpelaman bilong graun. Mi bin stap wankain olsem yu taim man i bin
lusim mi. Tasol nau taim mi pas wantaim JisasKrais na luksave long rait bilong mi olsem wanpelapikinini man i save gat rait long kisim ol samting bi-long papa bilong en, mi kamap fri. Toksave: Sapos yu wanpela mama i gat wari,
tingting planti, o bel hevi yu ken raitim paslong dispela adres na fon namba. BarbaraLunge, ROGIM, P.O. Box 3063. Boroko. NCD.PNG, o ring long 70995378 o salim email long:
Trak bilong ol meri long KBK eria long Ramu nikel projek i wokim wok bilong ol mama.
TUPELA yangpela sumatin bilong Yuni-vesiti bilong Papua Niugini (UPNG) husat isave go pas long ol lidasip wok bilong TheVoice Inc. PNG i bin go long wanpela mit-ing bilong ol wantaim Oaktree FoundationAustralia long senisim save bilong ol yutnamel long tupela ogenaisesen bilong olyangpela long taim bilong Nesenel Kon-prens bilong ol long Melbourne Austalia. Tupela sumatin Sebangas Siming na
Jerome Sesega i bin go wantaim wanpelawok man bilong The Voice Inc. long las wik.Oaktree Faundesen i holim Nesenel Kon-prens bilong ol long 5 Februeri. Tripela lainbai bung wantaim ol yut i kam long olgetahap bilong Australia na i bung long Mel-bourne. “Olgeta volantia bilong Oaktree i kam
long olgeta hap bilong kantri bai bung longVictoria long lainim samting long wanpelanarapela na harim ol lain i gat moa savelong wan wan wok i ken toktok longwanem kain save ol i gat. Em bai senisimtingting bilong ol yangpela tru,” Maddi Gin-nivan – Dairekta bilong Yut Eksens Oak-tree i tok. Sebangaz Siming na Jerome Sesega
nau i save wok wantaim The Voice Inc’s Li-dasip Divelopmen Program long UPNG.Tupela bai ranim sampela sesen long tok-tok bilong lidasip na tu long sosol laip bi-long yangpela man na meri long PNG nawanem kain ol hevi ol i save bungim. Sebangaz Siming i gat 20 krismas na
em wokim las yia sumatin long skul bilongBenk na Fainens long UPNG na em i savewok strong long ol program bilong TheVoice Inc. Em i Kodineta bilong Senta bi-long Lidasip long Yunivesiti bilong PapuaNiugini. Em i laik long lainim ol strateji bi-long kempein long ol wanlain bilong Aus-tralia taim em i go long Oaktree NesenelKonprens long Victoria.
The Voice Inc. na Oaktree Faundesen Senisim Yut
-
siosniusP12 Wantok Februari 12 - 18, 2015
Wewak Daiosis i gat nupela bisopOL Katolik pipel long WewakDaiosis long Is Sepik Provins iamamas long kisim nius olsemPater Jozef Roszynski baikamap nupela bisop na hetmanlong daiosis bilong ol.Hetman bilong Katolik Sios long
wol, Pop Francis I makim PaterJozef olsem nupela bisop bilongWewak Daiosis long kisim ples bi-long pastaim bisop bilong WewakDaiosis husat i bin dai tupela yia igo pinis long yia 2013.Bisop Jozef i wanpela Divain
Wod Misinari (SVD) pater na em Ibilong kantri Polan long Yurop.Mama i karim em long Ogas 18,
1962 long ples Nidzica long daiosisbilong Warmia, Polan.Taim em i autim dispela nius long
ol Katolik pipel long PNG, maus-man bilong Pop long PNG naSolomon Ailan i beis long Mosbi emNunsio Asbisop Michael W Banachi tok Pop Francis i makim PaterJozef olsem bisop bilong WewakDaiosis long las Fraide belotaimlong Vatiken, Rom.Nunsio Michael i tok em i ama-
mas long nius na em I welkamimnupela bisop long joinim ol Katolikbisop na em bai wok wantaim olbisop long Konprens bilong PNGna Solomon Ailan.
“Yumi helpim em long pre na Bik-man I ken strongim em long mekimgut wok na lukautim sios bilong em,na sevim em gut,” NUnsio AsbisopMichael i tok.Bisop Jozef i bin pinisim skul
pater long meja semineri bilong olSVD long Pieniezno na I bin kamappater long mun Epril 1989. Long 1991, ol I bin salim em I
kam mekim wok misineri longWewak Daiosis. Bihain em I kamap pater, em i bin
wok long sampela pastorel naakademik wok olsem go pas longperis ministry long Pieniezno,Polan long 1989-1991, skulim tokInglis long Ireland long 1991-92,misineri long Wewak Daiosis long1992-2014, Vais pasto long Kun-jingini long 1992-93, stadi longDWU- Melanesien Kalsa naDiploma long Humen RisosMenesmen long 1993-94, Pastolong Warabung long 1994-2000,Kaunseling kos long DWU long1996-97, Pasto long Wirui long1997-2000Memeba bilong SVDProvinsel Kaunsel long PNG, Pastolong Wewak distrik long 2002-2014, Supiria bilong ol SVD long
Wewak long 2005-2008, temporeriProvinsel supiria bilong ol SVDlong PNG 2009-2010, memba bi-long ol Komisin long Apostolik Ed-minstreta long menesmen bilongfainens na pastorel kea longWewak Daiosis taim pastaim bisopI dai.Long mun Mas 2014, bosman bi-
long ol SVD kongrikesen long wol,Pater Heinz Kuluke i bin makim emMisin Seketeri bilong PNG SVDProvins. Nau em i stap long Wirui na em i
wok olsem Distrik Supiria long olSVD lain i wok long hap. Em i helpim wantaim pastorel
wok long ol peris long WewakDaiosis i gat ol pater long en.Ol pipel long Wewak Daiosis i
amamas long pater Jozef husat iwok longpela taim long hap na wokgut wantaim ol.Em i bin wok aninit long tripela
bisop long Wewak Daiosis.Em long Bisop Leo Arkfeld, Bisop
Raymong Kaliz na Bisop AnthonyCrapp.
Pop i makim Jozef Roszynsk long kamap nupela bisop bilong Wewak Daio-sis. Poto: SVD kongrikesen
Lotu bilong tupela man Hanuabada i daiSape Metta i raitim
HEVI bilong buai ben o tambu ikamapim pinis 12-pela dai longMosbi.Tupela i bilong bikples Hanu-
abada, klostu long Mosbi siti emleit Nicholas Goru Rarua husat igat 37 krismas na Toka GaudiToka husat i gat 33 krismas .Dispela tupela man i bin dai bi-
hain long polis i bin go insait longples na pait wantaim ol asplesman na meri long buai maketlong Hanuabada yet.Toktok long dai bilong tupela
man ya i no kamap klia tumas napolis wantaim ol lidaman na merilong ples i wanbel long wokbungna mekim wok painim aut longhusat tru i kamapim dispela birualong tupela man.Papa bilong leit Toka, Gaudi
Toka i tok hevi i kamap pinis wepikinini bilong emi lusim laip bi-long em na em i pilim bikpela belpen tru long dispela.Tasol olsem wanpela strong-
pela bilipman long sait bilong
lotu, em i tok “maski sapos husattru i pulim katres na kamapim dailong pikinini bilong mi, mi lusimrong bilong dispela ol man”,Mista Toka i tokBodi bilong tupela man em ol
famili, wantok na wanpisin i binrausim long Funerel Hom nakarim i go bek long ples longSande wik i go pinis. Na ol iholim pablik memoriel lotu longLahara Yunaitet Sios.Bihain ol bodi i ovanait na long
Mande dispela wik, ol i bringim igo na planim long ples matmatlong Badihagwa.Sif Seketeri bilong gavman, Sir
Manasupe Zurenuoc i bin tokstrong olsem opis bilong em baigivim ful sapot i go long mekimwok painim aut na bringim husattru i kamapim dispela hevi i golong han bilong lo.Em i tok bihain long ol wok
painim aut i pinis, gavman bailukluk long mekim sampelapeimen i go long famili bilong tu-pela man.
Wanpela Yunaitet sios lida i go pas long pablik memoriel sevis bilong leit Nicholas Goru Rarua na Toka Gaudi Tokalong bikples Hanuabada long Nesenel Kapitel Distrik long Sande wik i go pinis. Poto: Sape Metta
Fioo pipel tingim wok bilong Gutnius Paulus Tali i raitim
STAT bilong Luteran Sios i kiraplong Sattelberg eria , MorobeProvins, na i go inapim ol Hailansprovins we bikpela Kristen sios isanap nau. Wanpela lain husat i bin go pas
long autim Gutnius bilong BikpelaJisas Krais, em ol papa tumbunabilong ples Fioo insait long Fin-schhafen, Morobe Provins.Ol i bin pas wantaim ol misineri
na kisim Gutnius i go long olhaiden.Tupela wik i go pinis, ol Kristen
memba bilong ples Fioo i tingimbikpela wok ol tumbuna papa i binmekim long autim Gutnius wantaimol misineri i go long ol haiden na
mekim ol i kamap Kristen. TrinitiLuteran Sios bilong ples Fioo i binsingautim olgeta pikinini Fioo i staplong olgeta hap bilong PNG longbung na amamasim wok Gutniuslong rot bilong givim tenksgivingofa. Moa long 1,000 manmeri pikinini
i bin bung long dispela amamas delong bungim mani, singsing, givimkaikai i go i kam, lotu wantaim natingim gutpela pasin God i mekiminsait long wok bilong Krais longmekim olgeta lain manmeri i stapwanbel wantaim God. Gutnius tasol em i kamapim wan-
bel namel long God na man. Wanpela pikinini bilong ples Fioo
em Lengkepe Zongoreng, DeputyPrinsipel Akademik long Balob Tisa
Kolis Lae,husat i mekim sampelatok bilong strongim ol Kristen longdispela bikpela de. Mista Zongoreng i tok dispela em
wanpela gutpela pasin TrinitiLuteran Sios long Fioo ples imekim long luksave long ol olpelawokmanmeri na ol misineri husat ibin autim Gutnius na ol i dai. Dispela bung tu i opim rot long ol
Fioo pikinini i ken bung na luksavelong ol yet na strongim Kristen bilipbilong ol. Mista Zongoreng i tokaut long bel
hevi bilong ol planti Kristen membana ol lida long olgeta level bilongsios long pasin i stap long AmpoLuteran het opis. Bel hevi bilong ol em long pasin
bilong toktok na stretim ol sios
memba taim ol i go long het opislong kisim helpim long mekim woksios i go i kam. Bikpela hevi em olsem, ol Kristen
memba i lusim ples na go long hetopis long kisim helpim, tasol ol i nosave kisim helpim hariap.Dispela i save westim taim na
mani long wokabaut bilong ol na imekim na wok bilong Gutnius isave pundaun.Tasol Mista Zongoreng i tok dis-
pela i no ken kamapim hevi longwok sios.Em i tok sios i mas save olsem
wok sios i gat hevi bilong en olsemna pasin bilong wok bung i masstap namel long olgeta Kristen nahet opis long wok sios i mas go yet,maski wanem kain hevi i kamap. Dispela bung tu i kamapim pasin
bilong prea long wok sios i kenkamap gutpela. Ol Kristen i bin pre long helpim ol
misineri i stap long wok wantaimLuteran sios na prea i sut long sinot30 bai kamap long Heldsbach in-sait long Finschhafen long yia2016.ELCPNG Kate Distrik bai hos-
tim. Wanpela singaut Mista Zon-goreng i mekim i go long olgetapikinini bilong Fioo i stap long ol-geta hap bilong Papua Niuginiolsem ol i mas salim helpim manilong kirapim Triniti Luteran hauslotu long stretim na joinim haus lotui go bikpela. Em i tok, long pasin bilong givim
samting i go long God bai strongimsios i sanap strong long graun.
-
Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P13komentri
Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa
KOMENTRI
EditorVeronica Hatutasi
I no gat gutpela as long muvimvot i no gat bilip long gavman
Palamen i sindaun longnamba wan kibung bi-long 2015 long dispelawik. I gat planti bikpela samt-ing i stap long ol memba i maspaitim toktok na givim tokorait o nogat long en. Ol i maslukluk long lo i givim tok oraitlong kilim ol kalabus husat iwet i stap long dai.I mas gat moa toktok long ol
asailam sika long Manus husat ikisim tok orait long sindaun hialong Papua Niugini. I gat ripot bi-long polis modenaisesen pro-gram, i gat ripot bilong wokpainimaut long Edukesen empalamenteri komiti i bin go paslong en.
Dispela ripot i redi nau longgivim i go long Palamen. Na wanwan memba tu i gat ol hevi bi-long ilektoret em ol bai bringim igo long Palamen.Tasol nius bilong dispela wik i
toktok long Oposisen bai yusimdispela bung bilong Palamenlong putim vot i no gat bilip longgavman bilong Praim MinistaPeter O’Neill. Ol tokwin i raun nabaut olsem
planti memba bai kalap i go bungwantaim Oposisen na bai ol imuvim vot i no gat bilip long gav-man. Dispela em i politiks bilongPapua Niugini we Oposisen baimekim planti nois, tasol i no gatinap memba i sapotim ol. I gat belhevi i bin kamap long
taim lida bilong Oposisen i senisolsem na ol i mas soim ol pipelbilong PNG olsem ol i stapstrong na inap wok bung.Wok bilong Oposisen em long
putim was long gavman nasalensim gavman sapos gavmani kamapim sampela asua. Opo-sisen i mas toktok long taim olhevi i kamap long kantri. No kenpasim maus tasol na larim i go. I bin gat planti bikpela hevi bi-
long lo na oda i bin kamap namellong mun Desemba las yia naFebrueri long dispela yia. Opo-sisen i bin opim maus na tingtingbilong en tu long ol dispela hevi onogat? I mas gat gutpela na strong-
pela lida husat i no pret longopim maus na salensim gavmano husat lain i laik bagarapimkantri.Watpo bai PNG i senisim gav-
man nau? Wanem gutpela as bi-long muvim vot i no gat bilip? Naol pipel bilong kantri bai sapotimOposisen sapos i gat vot bilongno gat bilip i kamap? Dispela emsampela askim i stap longtinging bilong ol pipel long taimol i harim tokwin bilong vot i nogat bilip. Taim i sot nau bikos i gat tu-
pela yia tasol i stap bipo long ne-senel ileksen i kamap, olsem nawatpo senisim gavman nau. Mobeta Oposisen i pasim tok
na yusim dispela tupela yia longredi long winim ileksen na ol iken kamapim gavman. Kisim vot
bilong pipel long kamapim gav-man. PNG i bin senisim lo bilong
muvim ol vot i no gat bilip kostuklostu bikos dispela pasin i savekamapim planti hevi tru longkantri. Gavman i no sindaun gutlong mekim wok na ol investa nanarapela kantri i no gat biliptumas long PNG. Tude i gatbikpela wok i kamap long olgetahap bilong kantri. Sampela divelopmen i
kamapim gutpela senis. Sam-pela i no karim kaikai yet, tasol igat gutpela bilong en bai kamap.I gat planti salens tu i kamaplong dispela taim. Sapos Oposisen i pairap bai
gavman i luksave olsem i gatman i putim was na salensim emsapos em i popaia liklik.Mak bilong trupela lida em
long kamap wokman bilongpipel. Harim krai bilong pipel nahelpim long painim gupela rot bi-long stretim. Dispela pasin bilongpaitim bros na tingting tasol longapim nem na kisim pawa, bai ino inap helpim ol liklik manmeribilong PNG. Ol politisen i mas luksave long
dispela na no ken westim taimbilong Palamen long muvim vot ino gat bilip sapos i no gat gut-pela as bilong kamapim dispelavot.
Kisim sapot bilong ol pipelpastaim na wetim 2017 ileksenlong soim kala na save bilong yulong kamapim gavman.
OL yut husat i save raun nasindaun nating long Koki,Badili, Kaugere, KilaKila,Sabama na Hos Kem longPot Mosbi bai gat sans longgo na kisim teknikel skilstrening long wanpela nupelaTVet trening senta long Kokiem memba bilong MosbiSaut Justin Tkatchenko i ki-rapim. Praim minista PeterO’Neill i bin opim dispela nu-pela trening senta long wik igo pinis.Praim Minista i bin opim
dispela senta long wankaintaim em i bin opim nupelaKoki maket. Long taim bilong opim dis-
pela trening senta, MistaTkatchenko i tok em i luksaveolsem planti ol yut long ilek-toret bilong em i wok longstap na raun nating.Em i tok taim ol i wok long
mekim olsem, tingting noguti save kamap na dispela olyut bai i ken go na kamapimol bikhet na trabel pasin in-sait long komyuniti bilong ol.“Dispela em i no gutpela,
long wanem, taim ol yut imekim olsem, ol i kenbringim pret pasin na bagara-pim gutpela sindaun insaitlong ol komyuniti,” MistaTkatchenko i tok.Em i tok taim em i lukluk na
skelim, em i ting ating gav-man i mas kamapim strong-pela tingting long givim sanslong ol yut.Na olsem memba i makim
ol yut long ilektoret bilongem, Mista Tkatchenko i
pasim tingting long kirapimdispela trening senta we olyut gat sans long go trening,kisim skils trening, painim nakisim wok na stretim gut laipbilong ol.Mista Tkatchenko i tok
amamas long O’Neill/Diongavman na Gavana bilongNCD Powes Parkop longsapotim em long kirapim dis-pela senta.Dispela senta bai givim
skils trening bilong samap,
kuk, buk kiping na akaunting,sels na maketing, infomesenteknologi, kompiuta trening,Infomel sekta bisnis na SMEmenesmen na planti moa olarapela tred trening.Em i tok trening senta i
wanpela divelopmen gavmani bringim i go long ol yut napipel bilong Mosbi Saut,olsem na em i mekim strong-pela singaut i go long ol longkamap papa bilong senta nayusim na lukautim gut dis-
Published at Able Building
Complex, Sec 58 Lot 02,
Waigani Drive.
Tkatchenko kirapim TVET trening senta long Koki
Praim Minista Peter O’Neill i katim riben na opim dispela TVet trening senta long Koki, NCD.Poto: Sape Metta
-
Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P14laipstail
Asples i stap... Tasol planti i no save long ples
Sape Metta i raitim
LONG 1950’s, 60’s na 70’s lobilong kastom na trediseno pasin tumbuna i binsanap na i stap strong tru longpasin bilong no ken marit ausaitlong hauslain na wanpisin lainbilong mipela yet.Marit nabaut ausait yet long
hauslain na viles komyuniti bilongmipela yet em ol tumbuna i no tokorait long en, long wanem, dispelapasin bilong marit nabaut i kenbagarapim planti pasin tumbunabilip.Tasol bihain long ol waitman i
kam na bringim edukesen nawesten kalsa i kam insait, ol pasintumbuna bilong yumi i stat longsenis na i wok long dai hariap. Ol yangpela bilong yumi i stat
long kisim ol kain kain pasin bilongol ausait kalsa na planti senis tu ikamap.Wanpela long ol senis i kamap
long pasin bilong marit i go i kamausait long hauslain komyuniti nawanpisin lain bilong yumi yet. Longmekim klia dispela hap tok, i no gattambu nau long man Goroka bai iken maritim meri Sepik, na meri Ji-waka i ken maritim man Madang.Lo bilong tumbuna em i no moapasim o banisim dispela pasin nau. Dispela pasin bilong marit i go i
kam i kamap strong long ol bikpelasenta long ol skul, ples bilong wokna ol narapela ples bung we ol manna meri bai bung, wokim prenpasin, marit na kamapim famili.Taim dispela i kamap, ol man na
meri bai kamapim ol pikinini, naplanti taim dispela ol pikinini i nosave gut long ol asples stret bilongol. Bikos mama i karim planti long ol
ausait long hauslain na ples stretbilong ol, ol i save paul, longwanem, ol i save istap tasol longdispela senta na planti long ol i nosave long asples bilong mama opapa bilong ol. Long wankain pasin, planti ol
papa na mama bilong dispela olpikinini tu i no save long asples bi-long ol, long wanem, taim mama ikarim ol, ol tu i no save long asplesbilong ol stret.Dispela pasin i stap long planti ol
lain bilong yumi insait long PNG.Olsem wanpela papa, mi tu mi
wanpela long ol man husat i nosave gut long asples bilong mi. Nabihainim mi, meri bilong mi wan-taim ol pikinini na ol tumbuna bilongmi i no save long asples bilong ol.Na long mi yet, Goroka long Isten
Hailans i olsem namba tu asples naprovins bilong mi, long wanem, mibin marit long Helen husat i kamyet long Usire hauslain long Ya-gana LLG eria long Okapa distriklong Isten Hailans yet. Bihain long marit, mitupela i
karim tripela pikinini. Pikinini man Nasepol i gat 24
krismas, Mou 16 krismas naBromkey 14 krismas. Dispela olpikinini em mama Helen i bin karimol na ol i groap long Goroka yet. Long mi yet, mama i bin karim mi
long Papuan Kompaun long Lae,Morobe provins. Mi bin groap, go long praimeri na
hai skul long Lae yet long 1960’s na
1970’s.Bihain long pinisim hai skul long
Lae, mi bin lusim dispela ples naraun i go antap long Goroka sam-pela taim long 1974.Nau yet mi stap na wok long
Goroka inap long 40-krismas.Asples bilong mi em long
Loutova o Savaiviri long Galpprovins. Em ples bilong papa we i stap
long hetwara bilong bikpela TauriRiva, na ples bilong mama em longHeits Mafu o HamuHamu we i staplong si bruk nambis long kos lain bi-long Is Kerema long Malalua distriklong Galp provins. Mi hapkaspikinini bilong dispela tupela haus-lain. Long las tripela krismas (2011 –
2013) mi wanpela yet i bin raun i goi kam long ples, long wanem, planti
toktok bilong wel, ges na LNG pro-jek i wok long kamap.Na olsem wanpela papagraun,
mi mas kamap long ples, lukluk naharim wanem ol samting iwok di-velop na kamap long ples.Long 2014 taim mi laik stretim ol
samtin long go bek ken long ples,Helen na ol pikinini em Nasepol,Mou na Bromkey i presarim mi natok, “papa, watpo na yu yet i woklong i go i kam long ples na larimmipela i stap bek? Mipela tu i laikgo long ples na lukim graun, bus,wara, ol famili na wantok bilongmipela”.Dispela em i wanpela bikpela
askim tru na mi tokim ol, atin em igutpela taim nau long mi mas kisimyupela i long ples.Na long dispela tingting, mipela i
stat long mekim plen long stat bi-long 2014.
Taim dispela tingting i kamap,mipela i wokim gut plen na betenlong Papa God long helpim mipelalong kamapim ol fan resing wok.Mipela i sevim sampela liklik
mani na long Novemba las yia,mipela i baim ol balus tiket na longDisemba, mipela i lusim Goroka naflai i kam long Pot Mosbi.Long kalap long balus na lusim
Goroka na kam long Pot Mosbi, emi namba wan taim stret bilong Mouwantaim Bromkey. Dispela i mekimna bringim planti aiwara long mi namama bilong tupela. Mipela i pundaun na stap long
Pot Mosbi inap wanpela wik tasollong stretim gut ol samting bipolong mipela i ran bihainim HiritanoHaiwe i go long Siapea Haro, Galpprovins.Long Siapea Haro, Mou wantaim
Bromkey i kamap wantaim nara-pela nupela ekspiriens, na dispelaem long kalap namba wan taimlong dingi na ran i go long pleslong Loutova na bihain i go moalong Heits Mafu.Taim mipela i kamap long ples
long Loutova, planti moa aiwara ipundaun taim mipela i lukim olfamili na wantok.Ples em i stap na mipela i go
daun na lukim, wankain olsem dis-pela singsing bilong Robert Oekawantaim Hollie Maea ben, “Keremayu no save yu yet kam na lukim.”Tingting long dispela singsing,
Mou i tok maski sapos em i gat 16krismas na em i namba wan taimbilong em long go long ples bilongmi, em i amamas olsem em yet i goa lukim ples.“Bikpela tok amamas bilong mi i
go long papa bilong mi longwanem, em yet i bin mekim plantihatwok long bungim liklik mani nasponsaim dispela wokabout bilongmipela i go long ples,” Mou i tok.Em i tok i luk olsem em wantaim
brata Nasepol, susa Bromkey namama Helen i lukim driman bilongol i karim kaikai na kamap tru na olyet igo na lukim ples.Long ples, mipela i luksave
olsem i no long taim planti samtingbai kamap na senisim ples longwanem, ol wokman na meri bilongInter Oil i wok long kamapim olsevei wok raunim ples stat longIsten sait bilong Kerema longMalalaua i go olsem long Koaru nabai go olsem long Iokea na Sepoe.Na bihain liklik, wok i go bek kenlong Malalaua.Nau yet planti toktok i kamap
pinis olsem i no long taim nau, olbikpela kampani bilong painim welna ges bai muv i go insait longmekim wok long ples.Taim ol i mekim olsem, ol bai
muvmi ol pleslain long ples i go autna mekim wok i go het insait longol viles na hauslain long dispela oleria insait long Malalaua distrik. Tru, olsem ol pipel long dispela ol
eria i wanbel long larim wok projekbilong LNG i go het, tasol ol i nosave long ol hevi we i wok long kambihain.Ol pikinini na ol tumbuna i ken
kisim taim long bihain long wanem,taim projek i kamap na i pinis, trutumas bikpela bagarap i ken kamaplong graun, bus, wara na ol haus-lain tu.
Taim mipela ir aun long ples,mipela i luksave olsem LNG baibringim wok bilong wel na ges i golong ples, tasol i no gat wanpelagutpela divelopmen na gavmansevis em i stap insait long ol haus-lain na viles komyuniti.I no gat ol gutpela klasrum, et
pos na ol narapela gavman seviswe ol pipel i ken go na kisim sevis.Long Heits Mafu, mipela i wit-
nesim wanpela mama i karimpikinini long haus bilong em yet. Na em i no seif long wanem, em
i no kisim wanpela medikel tritmenbihain long emi karim pikinini.Etpos long hap i bin pas na i no
operet long las 30 yia. Wankainlong etpos bilong Loutova tu.Dispela i mekim na planti mama
na ol pikinini tu, i no long HeitsMafu na Loutova tasol, long ol ara-pela viles na haus lain tu husat iwok long dai na lusim laip bilong olyet long taim bilong karim.Ol mama na ol siklain tu i save
painim hat tru long go long ol heltsenta long Malalaua gavman ste-sen, Koaru na Terapo misin stesinlong kisim helpim long karimpikinini, na kisim marasin tu.Na hamas moa ol mama na
pikinini bai dai yet sapos nesenelna provinsel gavman i no lukluk natraim long adresim dispela isu bi-long helt bilong ol mama na ol sik-lain long planti ol hauslain na vileslong Isten sait bilong Galp provins.Ol klasrum na edukesen sevis
long praimeri na elementeri skul ino gutpela.Planti ol skul fesiliti insait long ol
hauslain na viles komyuniti i bruknabaut, tasol ol ples lain i wok longyusim yet long wanem, ol i no gatol arapela fesiliti i stap long ol ikenyusim long skulim na lainim olsumatin long ples.Dispela i mekim na Galp provins
ig o daun tru long humen risos di-velopmen. Taim ol arapela senta i wok long
mekim gut na i go pas long eduke-sen, Galp i wok long go daun na iwok long mis aut long planti gutpelasans bilong kisim gutpela eduke-sen na humen risos divelopmen.Long ol arapela ektiviti autsait
long LNG projek, Galp i gat plantiol arapela samtin long mekim.Sampela long ol em wok bilonglukautim pik na painim pis na olarapela abus bilong solwara.Dispela ol wok i ken pulim planti
mani, tasol ol l pipel yet i no tingtingtumas long dispela na lukluk tasollong dispela divelopmen na benefitem LNG bai bringim i go long ol.Ol pikinini bilong mi i bin amamas
tru long harim na luksave long dis-pela ol divelopmen na benefit bi-long LNG projek we bai go ong plesbilong ol.Tasol bikpela tingting na salens i
sanap olsem, LNG i ken kam nabringim ol benefit, tasol wanpelataim bihain em bai stopim operesenna i go, na kisim ol benefit tu wan-taim. Taim LNG kirap na i go, sindaun
gut na amamas long ples bilong emwantaim dispela ol bikpela benefitem i kisim, sindaun bilong ol pikininina tumbuna bilong Galp long bihaintaim em bai olsem wanem?
Nius ripota bilong Wantok Niuspepa, Sape Metta (blek siot) wantaim famili naol wantok i lusim Siapea Haro long dingi na ran i go ong Savaiviri viles longGalp provins.
Maski sapos em i lusim plesna i stap longpela taim longGoroka, Isten Hailans, RipotaSape Metta i painim sampelataim long sindaun na stretimnet o umben bilong painim pislong nambis bilongHamuHamu hauslain longGalp provins.
Em i namba wan taim stret bilong Mou, mama Helen na Bromkey long kalaplong kanu, pul na swim long bikpela Tauri Riva long Savaiviri viles long Galpprovins.
-
Joylyne KaratoUPNG sumatin i raitim
PASIN bilong peim brait prais longmeri i go antap olsem k100,000 i goantap long K2 milien long Engaprovins i bin stat long yia 2000.Long pasin tumbuna, ol i save baim meri
wantaim kina sel na pik tasol nau bikpelasenis i kamap we ol mama na papa bilongpikinini meri i givim pik na mani i go longlain bilong man.Taim bilong makim meri, ol man i save
slip long haus man bilong ol na ol i no saveprenim ol meri. Papa na mama bilong ol isave prenim ol meri, tasol ol yet i no savelukim pes go kam.Ol meri tu i no save lukim man, tasol ol i
save karim kaikai go long haus bilong ol nahelpim papa na mama bilong man longwokim gaden.Taim papa bilong man i go toksave long
pikinini bilong em olsem ol pik na kina selredi pinis long baim meri, pikinini man ikisim planti tingting wanem kain meri stretem bai maritim. Bipo long em i kam ausait long makim
meri,ol man i save bilasim em wantaim tumbuna bilas na putim pig gris long skin bilong ol. Na kam aut we ol man na meri insait long komyuniti i ken lukim em olsemtaim bilong em long marit i kam pinis. Olgeta gel pren bilong em we i save
karim kaikai i go kam tu i dres ap na lain aplong pes bilong man. Man i save skelim ol meri, na sapos em i
lukim wanpela i gutpela stret long ai bilongem,em i makim em long kamap meri bilongem.Na long taim bilong givim pei mani long
dispela meri, ol i ken pasim pik tasol na 2-pela kina sel long papa na mama bilongmeri. Nau kalsa bilong ol Enga i senis we ol i
kisim dispela pasin i stap long ples i karimkam long Mosbi we ol meri bilas na singimol tumbuna singsing bilong marit na tu,givim brait prais.
Tumbuna pasin i senis we nau ol manol yet i makim meri bilong ol yet na putimbikpela pe long ol winim pasin bilongbipo.Long nau sapos wanpela man i laikim
wanpela meri, em i toksave long lain bilong em long bilas na singsing i go longples bilong man.Taim ol meri i bilas i stap,lain bilong ol
i kisim mak olsem 10-pela pig we ol isave karim i go long ples bilong man nalain bilong man i katim na skelim longfamili billong man we bai baim dispelameri.3-pela meri i save bilas long go lusim
wanpela meri husat bai marit na kolimnem bilong ol sif bilong hauslain bilongman long kam na go givim pe long ol.Olgeta 3-pela meri i bilas as nating na
amamas na kalap long kisim pik na maniwe ol bos kru tu bai sanap baksait nasingim ol tenkyu singsing.Bihain long 2-pela wik, ol bai go na
givim ol pe long lain bilong meri. Ol lainbilong meri bai redim kaikai bilong ol istap na bikpela pati i save kamap.Long Enga provins olgeta krismas em
i taim bilong ol man i save stap long olnarapela provins na kantri i ken go longples long givim brait prais long ol meri,we olgeta hai kar bilong Hagen Ela motors save pinis.Long nau long baim meri, papa na
mama i save kontribiut long skel bilong oltasol. Em yet bai putim bikpela mani napik pastaim long ol narapela famili i kenkontribut.Wanpela gutpela pasin ol Enga i gat i
olsem, ol i save baim skul fi bilong pikininiman long ol i ken kamap wanpela saveman, na bihain ol yet bai baim meribilong ol we ol bai i no inap hat wok genpainim pik na mani.Pasin bilong givim brait prais pemen
long meri I kam pinis long Mosbi olsemyumi lukim tupela meri i bilas gut longkisim pementaim wanpela bilong tupela ilaik marit.
Februeri 12 - 18, 2015 Wantok P15laipstail
Ol Enga karim kalsa long baimmeri i kam long siti
HAILANS BILAS: Tupela yangpela Hailans sumatin man na meri i skulinsait long Nesenel Kapitel Distrik i putim naispela bilas long soim pasinkalsa bilong ol. Sumatin man i putim kina sel nekles. Poto: Wantok Fail
SOIM KALSA: Ol sumatin i amamas long soim hailans tumbuna bilas longselebretim kalsa de insait long wanpela skul long Mosbi. Poto: Wantok Fail
-
De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction – niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei
Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack – Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim
- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen
2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program
6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT – Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP
Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty
EMTV Television Guide
6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas
FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain