Waluta lokalna w świetle prawa polskiego, ze szczególnym uwzględnieniem systemu

DigiPay4GrowthGrzegorz P. Kubalski

1. WprowadzenieDigiPay4Growth to system płatności elektronicznych, oparty na funkcjonowaniu sieci przedsiębiorców, ukierunkowany na stymulowanie lokalnego (regionalnego) wzrostu ekonomicznego1. Plany wdrożenia tego systemu w Polsce – w ślad za kilkoma innymi krajami – doprowadziły do konieczności oceny jego zgodności z prawem polskim. Właśnie to jest celem niniejszej ekspertyzy opracowanej w ramach projektu „DigiPay4Growth: Governments, SME`s and consumers make expenditures through a digital payment system that stimulates economic growth and job creation by increasing sales and access to credits for SME`s”, realizowanego w ramach programu Competitiveness and Innovation, Grant agreement no: 621052.Ekspertyza ta podzielona jest na trzy części. Dwie pierwsze dotyczą problematyki walut lokalnych w ogólności. Na potrzeby niniejszej ekspertyzy walutę lokalną traktuje się jako szczególny przypadek waluty komplementarnej – alternatywnego do pieniądza państwowego sposobu regulowania zobowiązań – wyróżniony ze względu na fakt, że jest akceptowana na dobrze określonym, niewielkim obszarze (np. miasto, jednostka samorządu lokalnego). Pogłębiona analiza problematyki walut lokalnych jest niezbędna ze względu na fakt, że mimo rosnącego znaczenia jak do tej pory pozostaje ona poza głównym nurtem rozważań polskiej doktryny prawa. Przez długi czas temat ten występował jedynie jako wątek uboczny przy okazji rozważań o walucie elektronicznej, zwłaszcza bitcoinie. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj rozpowszechniania w formie elektronicznej publikacja Kancelarii Wardyński i Wspólnicy „Wirtualne waluty”2. Dopiero w ostatnim czasie pojawił się przekrojowy, aczkolwiek dość krótki artykuł dotyczący pieniądza lokalnego autorstwa Witolda Srokosza 3. Dzieje się tak mimo tego, że waluty lokalne już pojawiły się w Polsce. Nie licząc lokalnych inicjatyw o charakterze przede wszystkim kolekcjonerskim4 odnotować należy istnienie:

1 www.digipay4growth.eu, dostęp 23 grudnia 2015 roku2 E.Butkiewicz, J.Czarnecki, M.Pietkiewicz, J.Prokurat, P.Rutkowski, K.Wojdyło, Wirtualne waluty, Wardyński i Wspólnicy, Warszawa 20143 W.Srokosz, Pieniądz lokalny, w: Finanse samorządowe po 25 latach samorządności. Diagnoza i perspektywy, pr.zb. pod red. W.Miemiec, Wolters Kulwer, Warszawa, 2015, s. 496-5054 waluty takie noszą często zbiorczą nazwę „dukat lokalny”

Dobrego – Polskiej Waluty Lokalnej5;

Piasta – Waluty Lokalnej6;

Zielonego – Polskiej Waluty Lokalnej7.

Zauważyć należy, że wbrew nazwie część z wymienionych wyżej walut staje się bardziej walutą komplementarną niż walutą lokalną – gdyż sieć podmiotów je akceptujących zaczyna obejmować cały obszar kraju (choć na razie tylko punktowo).Pierwsza część ekspertyzy koncentruje się na udzieleniu odpowiedzi na pytanie czym z punktu widzenia prawa jest waluta lokalna i czy jej funkcjonowanie jest dopuszczalne w krajowym porządku prawnym. Początkowe rozważania będą poświęcone relacji między walutą lokalną a pieniądzem – zarówno w ujęciu ogólnym, jak i pieniądzem polskim. Poczynione ustalenia pozwolą zbadać dopuszczalność funkcjonowania waluty lokalnej w prawie polskim. Jak się okaże będzie to zależne od postaci waluty lokalnej – materialnej lub niematerialnej. Rozdział ten zamkną rozważania dotyczące uznania waluty lokalnej w postaci niematerialnej za usługę płatniczą. Podkreślić należy, że w przeprowadzonej analizie ograniczymy się do walut lokalnych, dla których miernikiem wartości jest waluta narodowa. Poza sferą zainteresowania pozostają zatem waluty przeliczane na jednostkę czasu, czy fizyczne jednostki waluty, jak np. używany w Japonii WAT stanowiący równowartość 1 kWh prądu generowanego przez kooperatywę mieszkańców ze źródeł alternatywnych8. Co więcej – zakładamy stałą wartość waluty lokalnej w stosunku do waluty narodowej. Uwzględniając cele stawiane walucie lokalnej dopuszczenie różnic kursowych miałoby charakter spekulacyjny i wobec ograniczonej płynności waluty lokalnej mogło stanowić dla niej istotne zagrożenie.Druga część ekspertyzy będzie dotyczyła praktyki funkcjonowania waluty lokalnej. Rozpocznie się ona od aspektu dochodowego (wypłaty waluty lokalnej jako wynagrodzenia), by następnie zając się aspektem wydatkowym (opłacanie za walutę lokalną towarów i usług). Rozważania drugiej części zakończą się badaniem aspektów podatkowych funkcjonowania waluty lokalnej, w szczególności opodatkowania czynności prawnej polegającej na postawieniu do dyspozycji osoby zainteresowanej określonej kwoty waluty lokalnej na określony czas.Trzecia część ekspertyzy jest dedykowana bezpośrednio systemowi DigiPay4Growth Rozpocznie się ona od wykazania, że jednostki rozliczeniowe wykorzystywane w ramach tego systemu mogą być traktowane jako szczególny przypadek waluty lokalnej, a tym samym mają do nich zastosowanie rozważania wcześniejszych dwóch części. Następnie przeanalizowane zostaną kwestie specyficzne dla systemu DigiPay4Growth, w szczególności sposób jego organizacji oraz wybrane kwestie operacyjne.Podkreślić należy, że ekspertyza koncentruje się na aspektach prawnych. Oznacza to, że poza jej zakresem pozostaje ocena powodów, dla których waluty lokalne są coraz częściej spotykane, w szczególności ocena dominującego ładu ekonomicznego.

2. Charakter prawny waluty lokalnej

2.1. Waluta lokalna a pieniądz

Rozważania niniejszego podrozdziału należy rozpocząć od przypomnienia definicji pieniądza w naukach ekonomicznych i naukach prawnych. Jak słusznie wskazuje doktryna w tych pierwszych zazwyczaj definiuje się pieniądz poprzez funkcje, które on pełni lub pełnić powinien. W zależności od

5 http://dobry.org.pl, dostęp: 23 listopada 2015 roku. Odnotować należy, że w dniu dostępu najnowsze aktualności miały datę 30 lipca 2014 roku6 http://walutalokalna.pl, dostęp 23 listopada 2015 roku7 http://zielony.biz.pl, dostęp 23 listopada 2015 roku8 B.Lietaer, G.Hallsmith, Community Currency Guide, Global Community Initiatives, Montpelier 2006, s. 16-17, dostępne tłumaczenie polskie: https://zielony.biz.pl/pages/content/6/przewodnik-po-walutach-lokalnych

poglądów konkretnego przedstawiciela nauk ekonomicznych wybierana jest jedna lub kilka funkcji – co do zasady z katalogu obejmującego: miernik wartości (jednostkę rozrachunkową) – jednostkę umożliwiającą wyrażenie wartości oraz

porównywanie wartości;

środek wymiany (środek płatniczy) – czyli coś, co pozwala na dokonywanie płatności za

dostarczone dobra lub wywiązywanie się z zobowiązań;

środek płatniczy – coś co umożliwia wywiązywanie się z zobowiązań (umarzanie zobowiązań);

środek trezauryzacji – coś, co umożliwia przechowywanie wartości w czasie, tj. umożliwia

dokonywanie zakupów w przyszłości.

W klasycznym podejściu pieniądz jest uznawany przede wszystkim za środek wymiany 9, coraz częściej wskazuje się jednak na prymat funkcji miernika wartości10. Na potrzeby niniejszej opinii wystarczy przyjąć, że wszystkie wymienione funkcje są równoważne. Podkreślić natomiast należy, że środek wymiany staje się pieniądzem dzięki przepisom prawa lub umowie społecznej, które prowadzą do powszechnego i bezwarunkowego akceptowania danego środka wymiany na danym obszarze.W prawie stosuje się natomiast wąskie rozumienie pieniądza. Uznaje się za niego bowiem tylko te środki płatnicze, których powszechne i bezwarunkowe stosowanie wynika z przepisów prawa11 i to prawa powszechnie obowiązującego na obszarze danego kraju.Pozwala to nam stwierdzić, że walutę lokalną, stanowiącą – jak to już zostało wspomniane – alternatywny sposób regulowania zobowiązań pieniężnych, można zdefiniować z punktu widzenia ekonomii jako pieniądz, który nie jest powszechnie i bezwarunkowo akceptowany, czyli – od strony pozytywnej – którego akceptacja na określonym obszarze wynika z umowy korzystających z niego podmiotów. Z tego też powodu waluta lokalna nie jest natomiast pieniądzem w rozumieniu wąskim (prawnym). Z punktu widzenia prawa jest to szczególny przypadek środka płatniczego. Dla porządku należy dodać, że waluta lokalna jest pojęciem funkcjonującym obok pojęć „waluta polska” i „waluta obca”. Te są bowiem definiowane przez ustawę z dnia 27 lipca 2002 roku – Prawo dewizowe12 odpowiednio jako: znaki pieniężne (banknoty i monety) będące w kraju prawnym środkiem płatniczym, a także

wycofane z obiegu lecz podlegające wymianie (art. 2 ust. 1 pkt 7);

znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także

wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie (art. 2 ust. 1 pkt 10).

2.2. Waluta lokalna a złoty polski

Po zdefiniowaniu pojęcia „waluta lokalna” należy przesądzić, czy jej stosowanie jest zgodne z przepisami prawa polskiego, przede wszystkim przepisami rangi konstytucyjnej.Zgodnie z art. 227 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej zostało przypisane Narodowemu Bankowi Polskiemu. Co prawda przywołany przepis nie precyzuje, o jaki pieniądz chodzi, jednakże w sposób oczywisty wyłącznie o

9 D.Begg, S.Fischer, R.Dornbusch, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007, s. 103; J.Włodarczyk, O kontrowersjach wokół funkcjonalnej definicji pieniądza, Zeszyty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Studia ekonomiczne. Tom 176, 2014,, s. 13810 J.Włodarczyk, op.cit., s. 14111 Komentarz do art. 31, Nb 1, w: Ustawa o Narodowym Banku Polskim. Komentarz, p.zb. p.red. P.Zawadzkiej, LexisNexis 201312 t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 826 z późn.zm.

pieniądz polski. Jednoznacznie wynika to ze zd. 3 przywołanego ustępu, który nakłada na Narodowy Bank Polski odpowiedzialność za wartość pieniądza polskiego.Waluta lokalna nie jest jednak pieniądzem sensu stricto, a tym samym nie narusza wyłączności NBP w zakresie emisji pieniądza.Normy zawarte w art. 227 Konstytucji rozwija ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim13. Z punktu widzenia naszych rozważań szczególne znaczenie ma art. 4 oraz rozdział 5 ustawy. Zgodnie z art. 4 przywołanej ustawy Narodowemu Bankowi Polskiemu przyznano wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej, którymi – zgodnie z art. 31 ustawy – są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Z kolei art. 32 ustawy wskazuje, że znaki pieniężne emitowane przez Narodowy Bank Polski są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Przywołane przepisy ustanawiają zatem zasadę, iż jedynym prawnym środkiem płatniczym w Polsce jest pieniądz gotówkowy opiewający na złote i grosze – a więc znaki pieniężne opiewające na złote i grosze. Pieniądz gotówkowy jest zatem jedynym pieniądzem sensu stricto. Zarówno język prawny, jak i język prawniczy posługują się jednak dla ułatwienia pojęciem pieniądza w szerszym sensie wyróżniając w szczególności pieniądz bezgotówkowy – zdematerializowaną jednostkę pieniężną oderwaną od znaku pieniężnego mającą postać zapisów w księgach rachunkowych banków (pieniądz bankowy), czy też elektronicznych lub magnetycznych impulsów przechowywanych na odpowiednich nośnikach (pieniądz elektroniczny)14 15.Choć przepis art. 32 ustawy o Narodowym Banku Polskim nie stwarza wyraźnej podstawy dla przymusowego obiegu (obowiązku przyjmowania) znaków pieniężnych emitowanych przez Narodowy Bank Polski16, to jednak zarówno doktryna17, jak i orzecznictwo – w powiązaniu z przepisami Kodeksu Cywilnego – za cechy prawnego środka płatniczego uznają:1) obowiązek powszechnej akceptacji na terytorium kraju. Obowiązek ten oznacza z jednej strony,

że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia znaków pieniężnych emitowanych przez Narodowy

Bank Polski;

2) zgodność wartości realnej z wyrażoną na niej wartością nominalną;

3) możliwość zwolnienia się z każdego zobowiązania o charakterze pieniężnym, zarówno

prywatnym, jak i publiczno-prawnym

Nie może dziwić, że katalog ten pokrywa się z przywołanym w poprzednim podrozdziale katalogiem cech pieniądza sensu stricto – wszakże jest on definiowany jako prawny środek płatniczy.Wyłączność cechy prawnego środka płatniczego dla pieniądza gotówkowego denominowanego w złotych i groszach oznacza, że pieniądz bezgotówkowy, a także inne środki płatnicze, pełniące funkcje pieniądza, nie są prawnym środkiem płatniczym i nie korzystają z atrybutu przymusowego umarzania zobowiązań pieniężnych. Wierzyciel nie ma obowiązku przyjmowania zapłaty za pomocą rozliczeń bezgotówkowych, jeżeli nie wyraża na to zgody18. Nie ma jednak przeszkód do tego, by wierzyciel wyraził na to zgodę. Doktryna zajmuje stanowisko, iż przymusowa moc umarzania zobowiązań pieniężnych w odniesieniu do rozliczeń pieniężnych w formie bezgotówkowej ustępuje miejsca mocy

13 t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 908 z późn.zm.14 Komentarz do art. 31, Nb 3, w: Ustawa o Narodowym Banku Polskim. Komentarz, op.cit.15 W ślad za prawodawstwem unijnym stosuje się również inny podział, w którym pojęcie pieniądza bezgotówkowego jest traktowane jako synonim pieniądza bankowego, zaś pieniądz elektroniczny jest traktowany jako trzeci rodzaj pieniądza – obok gotówkowego i bezgotówkowego.16 M.Olechowski, Normatywne podstawy przymusowego umarzania zobowiązań pieniężnych, Państwo i Prawo z 2004 r. nr 5, s. 67-7517 np. por. D.Cyman, Pieniądz jako wartość konstytucyjna, w: Konstytucyjne uwarunkowania tworzenia i stosowania prawa finansowego i podatkowego, p.zb. p.red. P.J.Lewkowicza i J.Stankiewicza, Temida 2, Białystok 2010, s. 64618 por. uchwała SN z 14 lutego 2002 r., sygn. III CZP 81/01, OSNC z 2002 r. Nr 11, poz. 131

zależnej od woli stron, przede wszystkim od zgody dłużnika, ewentualnie woli prawodawcy wyrażonej w przepisach szczególnych19.Analogicznie przedstawia się sytuacja w odniesieniu do walut lokalnych stanowiących alternatywny środek płatniczy. Wierzyciel nie ma obowiązku przyjąć zapłaty oferowanej w walucie lokalnej; może to jednak uczynić. Oznacza to, że funkcjonowanie waluty lokalnej opiera się na woli stron i jako takie nie stoi w sprzeczności ani z Konstytucją, ani z ustawą o Narodowym Banku Polskim. Wniosek ten jest zgodny ze stanowiskiem NBP. NBP w wyjaśnieniu z dnia 6 lipca 2007 roku wskazał co prawda, że polskie przepisy nie przewidują możliwości wydawania pieniądza lokalnego, rozumianego jako prawny środek płatniczy, co nie stoi jednak na przeszkodzie w podejmowaniu różnych inicjatyw zmierzających do produkcji żetonów i bonów towarowych, a więc alternatywnych środków płatniczych. W tym samym wyjaśnieniu NBP wskazał, że sformułowania „pieniądz lokalny” lub „własny pieniądz” może wprowadzać w błąd odbiorców żetonów i bonów, co do ich prawnego charakteru. Z tego względu unikać należy rezygnować z posługiwania się sformułowaniem „pieniądz lokalny” na rzecz określenia „waluta lokalna”.Podsumowanie najważniejszych podobieństw i różnic pomiędzy walutą lokalną i walutą polską przedstawia tabela na następnej stronie.

Waluta lokalna Waluta polskaPełnienie funkcji środka wymiany/miernika wartości

Tak Tak

Pieniądz w rozumieniu ekonomicznym

Tak Tak

Akceptacja Jedynie w ograniczonym gronie podmiotów, które zobowiązują się do honorowania waluty lokalnej

Powszechna i bezwarunkowa na terenie Polski

Źródło mocy umarzania zobowiązań

Umowa, w tym umowa o charakterze organizacyjnym (tworząca nowy podmiot prawa)

Przepisy prawa powszechnie obowiązującego (ustawy)

Pieniądz w rozumieniu prawnym

Nie Tak

2.3. Waluta lokalna w postaci materialnej

Dotychczasowa doktryna sugeruje dość powszechnie (opatrując jednak nieraz tezę zastrzeżeniem „jak się wydaje”), że na gruncie polskiego prawa do waluty lokalnej, która przybiera postać materialną, mogą znaleźć zastosowanie przepisy art. 92115 Kodeksu Cywilnego, dotyczące znaków legitymacyjnych20. Wskazuje się jednocześnie, że duże kontrowersje budzi pogląd, że waluta lokalna może mieć charakter papierów wartościowych21. Tak zarysowane stanowisko jest co najmniej kontrowersyjne.Waluta lokalna w postaci materialnej stanowi dokument, na mocy którego jego posiadacz może uzyskać określone świadczenie. W swojej istocie waluta w takiej postaci stanowi typowy przykład tzw. długu na okaziciela uregulowanego niegdyś w prawie polskim poprzez rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 roku – Kodeks zobowiązań 22. Zgodnie z art. 225 Kodeksu zobowiązań kto wystawi dokument, w którym zobowiąże się spełnić świadczenie na

19 Ustawa o Narodowym Banku Polskim. Komentarz, p.zb. p.red. P.Zawadzkiej, LexisNexis, Warszawa 2013, komentarz do art. 32, Nb 620 W.Srokosz, op.cit., s. 49821 W.Srokosz, tamże22 tekst pierwotny: Dz.U. Nr 82, poz. 598

żądanie okaziciela, obowiązany jest do świadczenia za zwrotem wydanego dokumentu, a w razie częściowego świadczenia za zaznaczeniem o tem23 na okazanym dokumencie.Konstrukcja długu na okaziciela nie została jednak przeniesiona do Kodeksu cywilnego. Jest to o tyle istotne, że o ile w prawie polskim obowiązuje zasada swobody umów, o tyle w przypadku jednostronnych czynności prawnych obowiązuje zasada numerus clausus – t.j. zamknięty katalog takich czynności. Nie ma zatem dziś możliwości posługiwania się instytucją długu na okaziciela.Waluta lokalna w postaci materialnej ma wiele cech papieru wartościowego, jednakże nie może być za taki uznana, gdyż zgodnie z dominującym stanowiskiem doktryny również w przypadku papierów wartościowych obowiązuje zasada numerus clausus. Zasadę tę należy rozumieć szeroko w ten sposób, że określony instrument finansowy może być uznany za papier wartościowy, jeżeli jego wystawienie lub emisja znajduje wyraźną podstawę w przepisach prawa oraz jeżeli taki status nadaje mu przepis prawa lub odpowiedni organ władzy państwowej zgodnie ze swymi kompetencjami określonymi we właściwych przepisach24.Brak lepszej alternatywy skłania doktrynę do kwalifikowania waluty lokalnej w postaci papierowej jako szczególnego przypadku znaku legitymacyjnego. Przypomnieć w tym miejscu należy, że zgodnie z art. 92115 §1 Kodeksu Cywilnego znaki legitymacyjne są dokumentami, które stwierdzają obowiązek świadczenia. Stanowią zatem szczególny przypadek dokumentu dowodowego – dowodu powstania, istnienia, treści lub ustania stosunku prawnego25. Dokument dowodowy nie inkorporuje zatem w sobie danego prawa – jak jest w przypadku papierów wartościowych, a tylko podąża za uprawnieniem jako środek dowodowy. Znak legitymacyjny jest zatem potwierdzeniem istniejącego skądinąd zobowiązania między wystawcą a posiadaczem znaku legitymacyjnego. Przykładem znaków legitymacyjnych są np. bilety komunikacji publicznej (powiązany z umową przewozu), bilety do kina (powiązany z umową o dzieło), kwity bagażowe, czy numerki w szatni (powiązane z umową przechowania). Znak legitymacyjny nie jest zatem samoistnym nośnikiem zobowiązania. Obserwacja ta pozwala zrozumieć, dlaczego znaki legitymacyjne co do zasady nie są zbywalne. Właśnie na tym polega podstawowa różnica między papierami wartościowymi a dokumentami dowodowymi. Papiery wartościowe są zbywalne, a więc wykazują funkcję obiegową. Dokumenty dowodowe nie są zbywalne, a więc nie wykazują funkcji obiegowej. Obrót papierami wartościowymi oznacza, iż obrót dokumentem jest tożsamy z obrotem prawem. Obrót dokumentem dowodowym nie stanowi obrotu prawem26. Co więcej – wobec odesłania przez ustawodawcę do stosowania przepisów o papierach wartościowych odpowiednio do znaków legitymacyjnych, jednym pewnym kryterium pozwalającym odróżnić w okolicznościach konkretnego przypadku znak legitymacyjny od papieru wartościowego jest brak funkcji obiegowej27. Tymczasem waluta lokalna w postaci materialnej ma mieć co do zasady funkcję obiegową, co jednak oznacza, że co do zasady waluty w takiej postaci nie można uznać za znak legitymacyjny. Jest to możliwe co najwyżej w odniesieniu do walut o charakterze kolekcjonerskim – gdyż w tym przypadku funkcja obiegowa ma charakter Sformułowanej tezie nie przeczy praktyczna zbywalność niektórych znaków legitymacyjnych na okaziciela (np. odsprzedaż biletu komunikacji miejskiej). Zbywalność taka stanowi bowiem w praktyce przeniesienie uprawnień z umowy, która jest potwierdzana znakiem legitymacyjnym.Wykluczenie możliwości uznania waluty lokalnej w postaci materialnej mającej charakter obiegowy za znak legitymacyjny prowadzi do tezy, że w świetle przepisów prawa polskiego niedopuszczalne jest funkcjonowanie waluty lokalnej w takiej postaci.

23 Pisownia oryginalna24 M.Romanowski w: System Prawa Prywatnego. Tom 18. Prawo papierów wartościowych, p.zb. p.red. A.Szumańskiego, Beck i INP PAN, Warszawa 2010, s. 15425 Tamże, s. 5426 Tamże27 Tamże

2.4. Waluta lokalna w postaci niematerialnej

Argumenty przesądzające o niedopuszczalności funkcjonowania obiegowej waluty lokalnej w postaci materialnej nie mają zastosowania do waluty lokalnej w postaci niematerialnej. Wynika to z faktu, że co do zasady używanie waluty lokalnej w postaci niematerialnej wiąże się z uprzednim zawarciem umowy między emitentem waluty lokalnej w postaci niematerialnej, a posługującym się tą walutą. Oznacza to jednak, że o ile waluta lokalna w postaci materialnej powstaje w wyniku jednostronnej czynności prawnej, tak waluta lokalna w postaci niematerialnej jest przedmiotem umowy i jako taka korzysta z zasady swobody umów.Należy jednak dokonać oceny, czy waluta lokalna w takiej postaci stanowi usługę płatniczą lub pieniądz elektroniczny. Definicja obu tych pojęć zawarta jest w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych28. Zasygnalizować należy, że ustawa ta z dniem 8 października 2013 roku wchłonęła treść normatywną ustawy z dnia 12 września 2002 roku o elektronicznych instrumentach płatniczych29.Przed przystąpieniem do analizy przepisów mogących potencjalnie dotyczyć waluty lokalnej w postaci niematerialnej należy wyjaśnić pojęcie instrumentu płatniczego. Pełne odkodowanie tej definicji wymaga analizy kolejnych pojęć: instrument płatniczy to zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika i

dostawcę zbiór procedur, wykorzystywane przez użytkownika do złożenia zlecenia płatniczego

(art. 3 ust. 1 pkt 10 ustawy);

zlecenie płatnicze to z kolei oświadczenie płatnika lub odbiorcy skierowane do jego dostawcy

zawierające polecenie wykonania transakcji płatniczej (art. 3 ust. 1 pkt 36 ustawy);

transakcja płatnicza to z kolei zainicjowana przez płatnika lub odbiorcę wpłata, transfer lub

wypłata środków pieniężnych (art. 3 ust. 1 pkt 29 ustawy).

Instrument płatniczy to zatem zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony między stronami zbiór procedur, wykorzystywane do złożenia dyspozycji wpłaty, transferu lub wypłaty środków pieniężnych. Niestety ustawa nie definiuje co jest rozumiane pod pojęciem środków pieniężnych. Wydaje się, że za środki pieniężne uznać należy środki płatnicze, których powszechne i bezwarunkowe stosowanie wynika z przepisów prawa – niezależnie od ich postaci. Będzie to zatem pieniądz (tak polski, jak i obcy) w rozumieniu prawnym – zarówno w postaci gotówki, jak i bezgotówkowej. Jak zostało wcześniej wskazane waluta lokalna pieniądzem nie jest zatem operacje jej dotyczące nie stanowiłyby usługi płatniczej.Zwrócić należy jednak uwagę na istotną rozbieżność między przywołanymi powyżej przepisami prawa polskiego, a implementowaną przez nie dyrektywą 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 roku w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającą dyrektywę 97/5/WE30 (dalej: dyrektywa w sprawie usług płatniczych). Dyrektywa ta definiując transakcję płatniczą odnosi się nie do pojęcia „środków pieniężnych”, lecz „środków” definiując je w swoim art. 4 pkt 15 jako banknoty i monety (a zatem pieniądz gotówkowy), zapis księgowy (pieniądz bezgotówkowy bankowy), ale również jako pieniądz elektroniczny w rozumieniu dyrektywy 2000/46/WE (zgodnie z dosłownym brzmieniem przepisu, obecnie jest to dyrektywa nr 2009/110/WE. Ze względu na wzajemną relację ustawy i dyrektywy wykładnia prowadzi do wniosku, że za środki pieniężne w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych należy rozumieć również pieniądz elektroniczny. Uzależnia

28 t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 87329 Tekst pierwotny - Dz.U. z 2012 r., poz. 123230 Dz.U.UE L Nr 319, poz. 1

to uznanie działań związanych z walutą lokalną w postaci niematerialnej od stwierdzenia, czy jest ona pieniądzem elektronicznym, czy też nie.Unijna definicja pieniądza elektronicznego zawarta jest w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/WE z dnia 16 września 2009 roku w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru oszczędnościowego nad ich działalnością, zmieniającą dyrektywy 2005/60/WE i 2006/48/WE oraz uchylającą dyrektywę 2000/46/WE31 (dalej: dyrektywa o pieniądzu elektronicznym). Przywołana dyrektywa w swoim art. 2 pkt 2 pieniądz elektroniczny definiuje jako wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, która jest emitowana w zamian za środki pieniężne w celu dokonywania transakcji płatniczych i akceptowana przez osoby fizyczne lub prawne inne niż emitent pieniądza elektronicznego. Definicja ta została przeniesiona do prawa polskiego z jedną, dość istotną różnicą. Zgodnie z art. 2 pkt 21a ustawy o usługach płatniczych jako pieniądz elektroniczny zdefiniowano wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawaną, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowaną przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego. O ile zatem w prawie wspólnotowym obowiązek wykupu jest konsekwencją uznania określonej wartości za pieniądz elektroniczny, to w prawie polskim za pieniądz elektroniczny uznaje się jedynie takie wartości, które podlegają wykupowi.Oznacza to, że na gruncie prawa krajowego odmiennie należy traktować przypadek walut lokalnych podlegających wykupowi (czyli możliwych do zwrotnej zamiany na walutę krajową) i walut lokalnych bez możliwości wykupu (po pierwotnym wyemitowaniu znajdują się w obiegu bez możliwości zwrotnej zamiany na walutę krajową). Ta druga nie stanowi pieniądza elektronicznego, a zatem nie podlega rygorom ustawy o usługach płatniczych, w tym rygorom dotyczącym pieniądza elektronicznego.Nie oznacza to jeszcze, że waluta lokalna w postaci niematerialnej podlegająca wykupowi przepisom tym będzie podlegała. Art. 6 pkt 11 ustawy o usługach płatniczych – w ślad za przepisami unijnymi – wyłącza spod stosowania przepisów ustawy usługi oparte na instrumentach, które można wykorzystywać:1) w celu nabycia towarów lub usług wyłącznie w placówkach wydawców tych instrumentów lub

placówkach podmiotów trzecich związanych z wydawcą umową handlową, inną niż umowa o

wydawanie instrumentu płatniczego (zgodnie z dosłownym brzmienie „świadczenie usługi

płatniczej, o której mowa w art. 3 ust. 1 pkt 4”),

2) w tamach ograniczonej sieci dostawców usług lub

3) w odniesieniu do ograniczonego zakresu towarów lub usług.

Tutaj ponownie pojawia się drobna rozbieżność między prawem polskim a implementowanym przez nie prawem wspólnotowym. Odpowiedni przepis dyrektywy w sprawie usług płatniczych (a tym samym poprzez zastosowaną metodę odesłania również dyrektywy o pieniądzu elektronicznym) zwolnieniem obejmuje usługi oparte na instrumentach, które można wykorzystywać w celu nabycia towarów lub usług wyłącznie w pomieszczeniach wykorzystywanych przez wydawcę lub na podstawie umowy handlowej z wydawcą w ramach ograniczonej sieci dostawców usług albo w odniesieniu do ograniczonego asortymentu towarów i usług.Analiza wskazuje, że tak długo jak waluta lokalna w postaci niematerialnej podlegająca wymianie będzie stosowana przy spełnieniu następujących warunków:1) podmioty akceptujące tę walutę będą miały zawartą umowę z wydawcą waluty wykraczającą

poza samo wydawanie i posługiwanie się instrumentem płatniczym;

31 Dz.U.UE L Nr 267, poz. 7

2) sieć dostawców usług możliwych do nabycia za walutę lokalną jest ograniczona, tj. obejmuje

jedynie niektóre przedsiębiorstwa usługowe funkcjonujące na danym terenie;

3) w zamian za walutę lokalną można nabyć ograniczony zakres towarów i usług.

Rozumienie tych pojęć naświetla preambuła dyrektywy o pieniądzu elektronicznym, która w swoim pkt 5 stwierdza: „Właściwe jest ograniczenie zakresu stosowania niniejszej dyrektywy do dostawców usług płatniczych, którzy emitują pieniądz elektroniczny. Niniejsza dyrektywa nie powinna mieć zastosowania do wartości pieniężnej przechowywanej przy użyciu szczególnych instrumentów przedpłaconych, mających odpowiadać na konkretne potrzeby, które to instrumenty można wykorzystywać jedynie w ograniczony sposób, ponieważ pozwalają one posiadaczowi pieniądza elektronicznego nabywać towary lub usługi wyłącznie w siedzibie emitenta pieniądza elektronicznego lub na podstawie bezpośredniej umowy handlowej z profesjonalnym emitentem w ramach ograniczonej sieci podmiotów świadczących usługi, albo ponieważ można je wykorzystywać wyłącznie do nabycia ograniczonego asortymentu towarów lub usług. Instrument można uznać za wykorzystywany w ograniczonym zakresie, jeśli można go wykorzystać wyłącznie do nabycia towarów i usług w określonym sklepie lub sieci sklepów albo do nabycia ograniczonego asortymentu towarów lub usług, bez względu na geograficzne położenie punktu sprzedaży. Do takich instrumentów zaliczyć można karty sklepowe, karty stacji benzynowych, karty członkowskie, karty transportu publicznego, bony na posiłki lub bony usługowe (takie jak bony opieki nad dziećmi, bony socjalne lub usługowe, które dofinansowują zatrudnienie pracowników wykonujących prace związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, takie jak sprzątanie, prasowanie lub prace ogrodnicze), które podlegają niekiedy szczególnemu opodatkowaniu lub ramom prawnym dotyczącym pracy, mającym wspierać korzystanie z takich instrumentów zgodne z celami określonymi w przepisach socjalnych. W przypadku gdy taki instrument o celu szczególnym przeradza się w instrument o celu ogólnym, wyłączenie (exemption) z zakresu niniejszej dyrektywy nie powinno mieć dłużej zastosowania. Z zakresu niniejszej dyrektywy nie należy wyłączać instrumentów, które można wykorzystać do zakupów w sklepach określonych handlowców, ponieważ takie instrumenty są zazwyczaj projektowane dla ciągle powiększających się sieci podmiotów świadczących usługi.”W przypadku, gdy waluta lokalna w postaci niematerialnej podlegająca wymianie na tyle się upowszechni, że będzie przyjmowana przez znaczną liczbę przedsiębiorstw (lub innych akceptantów), lub asortyment towarów i usług dostępnych za nią stanie się nieograniczony, przestanie mieścić się w granicach zwolnienia i będą do niej miały zastosowania wszystkie przepisy ustawy o usługach płatniczych. Stanowisko takie zostało zresztą sformułowane w doktrynie32.Zasugerować w tym miejscu należy, że prawodawca unijny dostrzegł nadużywanie przywołanego wyłączenia i należy spodziewać się, że w kolejnych przepisach jego zakres zostanie zawężony. W świetle tego na etapie podejmowania decyzji o ewentualnej emisji waluty lokalnej należy z góry zastanowić się, czy nie dokonać tego w zgodzie z przepisami ustawy o usługach płatniczych.

3. Praktyka funkcjonowania waluty lokalnej

3.1. Dopuszczalność wypłaty wynagrodzenia w walucie lokalnej

3.1.1. Wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy

Analizę dopuszczalności wypłaty wynagrodzenia z tytułu stosunku pracy należy rozpocząć od przepisów międzynarodowego prawa pracy. Za najważniejsze źródła tego prawa uznaje się konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy. Konwencje uchwala Międzynarodowa Konferencja Pracy większością 2/3 głosów obecnych przedstawicieli i przedkłada do ratyfikacji poszczególnym państwom członkowskim MOP.

32 W.Srokosz, op.cit., s. 500-501

Z punktu widzenia rozważanego tematu szczególne znaczenie ma konwencja (nr 95) dotycząca ochrony płacy przyjęta w Genewie dnia 1 lipca 1949 roku, a ratyfikowana w Polsce przez Radę Państwa w dniu 18 września 1954 roku33. Zgodnie z art. 241 ust. 1 Konstytucji umowy ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską przed wejściem w życie Konstytucji na podstawie przepisów konstytucyjnych obowiązujących w czasie ich ratyfikacji i ogłoszone w Dzienniku ustaw uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, o ile dotyczą one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji. Wobec faktu, że Konwencje MOP dotyczą członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej uznaje się, że Konwencje ratyfikowane i ogłoszone przed dniem wejścia w życie Konstytucji stanowią część krajowego porządku prawnego i co do zasady są bezpośrednio stosowane, przy czym mają one pierwszeństwo przed ustawami, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z Konwencją34. Słuszny jest zatem pogląd, że w Polsce ratyfikowana konwencja wywiera skutki prawne w stosunkach wewnętrznych bez potrzeby przetwarzania jej na normy prawa wewnątrzpaństwowego35.Przywołana Konwencja nr 95 co do zasady przyjmuje dwie formy wypłaty wynagrodzenia – w gotówce i w naturze, przy czym ta druga forma ma charakter jedynie subsydiarny. Wypłata w naturze jest dopuszczalna jedynie przy spełnieniu czterech warunków:1) w naturze jest wypłacana jedynie część wynagrodzenia (art. 4 ust. 1);

2) ma miejsce w zawodach lub przemysłach, gdzie ten rodzaj wypłaty jest ogólnie przyjęty w

praktyce lub pożądany ze względu na charakter danego przemysłu lub zawodu (art. 4 ust. 1).

Doktryna wskazuje, że wynagrodzenie wypłacane częściowo w naturze jest przyjęte w rolnictwie,

górnictwie, przy pracach budowlanych i konstrukcyjnych na obszarach pozbawionych

infrastruktury społecznej, w usługach gastronomicznych, hotelarskich, placówkach służby

ochrony zdrowia, a także przez pracodawców zatrudniających służbę domową36;

3) świadczenia w naturze służą do osobistego użytku pracownika i jego rodziny i odpowiadają ich

interesom (art. 4 ust. 2 lit. a). Co do zasady nie mogą to być zatem świadczenia przeznaczone do

dalszej odsprzedaży;

4) wartość świadczeń w naturze jest wyceniona słusznie i rozsądnie (art. 4 ust. 2 lit. b).

W sposób oczywisty wypłaty w walucie lokalnej nie można uznać za wypłatę wynagrodzenia w naturze.W odniesieniu do płacy w gotówce art. 3 ust. 1 Konwencji wyraźnie przesądza, że wypłacana może być wyłącznie w pieniądzu mającym prawny obieg, a wypłaty w postaci weksli, bonów, kuponów lub we wszelkiej innej formie uważanej za reprezentującą pieniądz mający prawny obieg będą zakazane. Pod pojęciem „pieniądza mającego prawny obieg” należy rozumieć pojęcie „prawnego środka płatniczego”. Wypłata wynagrodzenia może zatem nastąpić jedynie w złotych polskich.Konwencja wskazuje, że w określonych przypadkach – w szczególności w przypadku braku umowy zbiorowej lub orzeczenia rozjemczego na podstawie zgody pracownika, wypłata w gotówce może nastąpić czekiem na bank lub przekazem pocztowym czy pieniężnym. W każdym jednak przypadku wypłata musi być w złotych polskich.

33 Dz.U. z 1955 r. Nr 38, poz. 23434 por. A.M.Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Wolumen 1, Beck, Warszawa 2008, s. 6835 T.Liszcz, Prawo Pracy, LexisNexis, Warszawa 2006, s. 6936 Poglądy doktryny zagranicznej cytowane za: A.M.Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Międzynarodowe publiczne prawo pracy – standardy międzynarodowe. Wolumen 2, Beck, Warszawa 2008, s. 333

W ślad za Konwencją nr 95 polski Kodeks pracy przesądził, że wypłaty wynagrodzenia dokonuje się w formie pieniężnej, zaś częściowe spełnienie wynagrodzenia w innej formie niż pieniężna jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy przewidują to ustawowe przepisy prawa pracy lub układ zbiorowy pracy (art. 86 §2 Kodeksu pracy). Oczywiście swoboda częściowego spełnienia wynagrodzenia w innej formie niż pieniężna musi się mieścić w granicach zakreślonych przez przepisy Konwencji nr 95. Oznacza to jednak, że nie ma możliwości wypłaty wynagrodzenia należnego pracownikami w walucie lokalnej. Nie ma natomiast żadnych przeszkód w wypłacie w walucie lokalnej niektórych świadczeń związanych z pracą, np. świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.Należy w tym miejscu wskazać, że odmienną opinię prezentuje Piotr Szeszko37. Opinia ta została jednak sformułowana jedynie w oparciu o przepisy Kodeksu Pracy, bez uwzględnienia przepisów międzynarodowego prawa pracy.Dla porządku należy dodać, iż Konwencja nr 95 w swoim art. 6 dodatkowo zabrania pracodawcy ograniczania w jakikolwiek sposób wolności pracownika w dysponowaniu swą płacą według własnej woli. Niedopuszczalne jest zatem oczywiście wprowadzenie np. obowiązkowej wymiany wynagrodzenia wypłacanego w polskich złotych na walutę lokalną.

3.1.2. Niepracownicze formy zatrudnienia

W tym przypadku sytuacja wygląda odmiennie niż w przypadku zatrudnienia na podstawie stosunku pracy. Pod pojęciem niepracowniczych form zatrudnienia rozumie się bowiem zatrudnienie na podstawie umów cywilnoprawnych. W ramach zasady swobody umów nie ma przeszkód do ustalenia wypłaty wynagrodzenia w walucie lokalnej.

3.2. Nabywanie towarów i usług za walutę lokalną

W świetle zasady swobody umów nie budzi żadnej wątpliwości dopuszczalność nabywania towarów i usług w zamian za walutę lokalną. Istotne jest natomiast ustalenie charakteru prawnego takiej umowy – czy mamy tu do czynienia z którąś z umów nazwanych, czy też z umową nienazwaną. Zagadnienie to sprowadza się do analizy dogmatycznej, czy używane w Kodeksie Cywilnym pojęcia „ceny” (w odniesieniu do umowy sprzedaży) i „wynagrodzenia” (w odniesieniu do innych umów) wymagają posługiwania się pieniądzem polskim.W odniesieniu do sprzedaży i pojęcia ceny warto jest przytoczyć definicję zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 maja 2014 roku o informowaniu o cenach towarów i usług38. Zgodnie z przywołanym przepisem za cenę uważa się wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. O ile zatem cena musi być każdorazowo wyrażona w jednostkach pieniężnych, t.j. złotych i groszach, to nie przesądza to jeszcze o sposobie uregulowania tej wartości.Klasyczna doktryna cywilistyczna opowiada się za wyłącznością płatności poprzez środki pieniężne. Tytułem przykładu można przytoczyć następujące stanowisko: „przedmiotem świadczenia kupującego jest suma pieniężna określona – w stosunkach krajowych – w walucie polskiej albo obcej. […] Gdyby w umowie zamiast sumy pieniężnej uzgodniono wydanie np. papieru wartościowego (np. obligacji), trzeba by ją zakwalifikować, ściśle biorąc, nie jako umowę sprzedaży, ale albo jako zamianę, albo jako odnowienie (art. 506) lub nawet – zależnie od okoliczności – jako świadczenie w miejsce wykonania.”39 40. Stanowisko takie wydaje się zbyt wąskie i pomija zarówno rozwój techniki, jak i nowe narzędzia społeczne. Jak już zostało wskazane wcześniej w ramach prawa polskiego

37 http://dobry.org.pl/wiedza/historia-i-wspolczesnosc/alternatywne-waluty/, dostęp: 23 listopada 2015 roku. Materiał zamieszczony na tej stronie jest kopią usuniętego już artykułu z serwera www.ekonomiaspoleczna.pl38 Dz.U. z 2014 r., poz. 91539 Cz.Żuławska, Komentarz do art. 535, Nb 7 w: Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, p.zb. p.red. G.Bieńka, LexisNexis, Warszawa 201140 R.Trzaskowski, Cz.Żuławska, Komentarz do art. 535, Nb 7, w: Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania, p.zb. p.red. J.Gudowskiego, LexisNexis, Warszawa 2013

pieniądzem w sensie ścisłym jest jedynie pieniądz gotówkowy. Literalne odczytanie wymogu uiszczenia zapłaty pieniądzem prowadziłoby do kuriozalnego wniosku, że sprzedaż przy której zapłata ceny nastąpiła pieniądzem elektronicznym nie jest już umową sprzedaży. W mojej ocenie należy podzielić stanowisko, iż „odpowiednikiem świadczenia sprzedawcy jest umówiona cena, a więc ustalona przez strony i wyrażona w pieniądzu wartość rzeczy lub prawa będących przedmiotem umowy.”41 Każdorazowo cena musi być wyrażona jako kwota pieniężna. „W sytuacji gdy strony zamiast kwoty pieniężnej wskazałyby inny rodzaj świadczenia, umowa taka nie podlegałaby przepisom o sprzedaży, a regulacjom dotyczących innych umów, np. zamiany”42. O ile jednak cena musi być wyrażona w pieniądzu, to jej zapłata może nie mieć formy pieniężnej, sprzedawca może przyjąć na poczet ceny inne świadczenie43. Zastrzec jedynie, że świadczenie to powinno mieć charakter zapłaty środkami płatniczymi (w przeciwnym wypadku faktycznie trudno byłoby uznać zawartą umowę za umowę sprzedaży, a nie np. umowę zamiany). Skoro jednak waluta lokalna stanowi środek płatniczy to nabycie za nią towarów powinno być traktowane jako sprzedaż w rozumieniu kodeksowym. Teza ta jest innym ujęciem formułowanej w ramach prawa bankowego zasady, że o charakterze świadczenia jako pieniężnego nie przesądza jego substrat fizyczny, lecz wartość ekonomiczna, jaką ono reprezentuje44.Sformułowany wniosek tym bardziej przenosi się na te umowy kodeksowe, które jako zobowiązanie jednej ze stron podają zapłatę wynagrodzenia.

3.3. Wypłata wynagrodzenia z tytułu zamówienia publicznego

Przystępując do rozważania tytułowego zagadnienia należy przypomnieć, że definicję zamówienia publicznego zawartą w art. 2 pkt 13 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych45. Zgodnie z tym przepisem zamówienie publiczne to umowa odpłatna zawierana między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane. Zamówienie publiczne jest zatem szczególnym przypadkiem umowy cywilnoprawnej – wyróżniony przede wszystkim ze względu podmiotowego – stroną umowy otrzymującą określone towary lub usługi jest bowiem podmiot zobowiązany do stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych. O ile zatem Prawo zamówień publicznych nie przesądza inaczej zastosowanie mają ogólne zasady dotyczące umów. Przesądza o tym zresztą art. 139 Prawa zamówień publicznych zgodnie z którym do umów w sprawach zamówień publicznych stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. Przepisy Prawa zamówień publicznych co do zasady nie odnoszą się do kwestii wynagrodzenia – może zatem być ono zaproponowane w dowolnej dopuszczalnej przez Kodeks Cywilny formie.Ocenę tę powszechnie podziela Krajowa Izba Odwoławcza w swoich wyrokach, np.: w wyroku z dnia 8 grudnia 2011 r., sygn. KIO 2542/11 stwierdzono, że odpłatność obejmuje każdy

rodzaj korzyści, które przedstawia wartość pieniężną, z tym jednak zastrzeżeniem iż korzyść,

wynikająca z umowy nie musi być uiszczana w postaci pieniężnej. Pojęcie odpłatności należy

interpretować szeroko i obejmuje ono nie tylko świadczenia pieniężne, lecz również każdy rodzaj

korzyści, które zamawiający akceptuje w zamian za wykonanie zamówienia;

w wyroku z dnia 3 stycznia 2012 r., sygn. KIO 2725/11 wskazano, że pojęcie odpłatności należy

interpretować szeroko i obejmuje ono nie tylko świadczenia pieniężne, lecz również każdy rodzaj

41 Z.Gawlik, Komentarz do art. 535, Nb. 6, w: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, p.zb. p.red. A.Kidyby, LEX, Warszawa 201442 K.Jędrej, Komentarz do art. 535, Nb 6, w: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II, p.zb. p.red. J.Ciszewskiego, LexisNexis, Warszawa 201443 Tamże, Nb 1644 A.Socha, Bankowe rozliczenia pieniężne a świadczenie pieniężne, Radca Prawny z 2000 r., s. 7345 t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 907 z późn. zm.

korzyści, które zamawiający akceptuje w zamian za wykonanie zamówienia. Ocena odpłatnego

charakteru umowy powinna być zatem zgodnie z dyspozycją art. 139 ust. 1 Prawa zamówień

publicznych, dokonywana z uwzględnieniem reguł właściwych dla umów prawa cywilnego.

W świetle wcześniejszych rozważań wskazujących na dopuszczalność wypłaty wynagrodzenia z umowy walutą lokalną należy stwierdzić, że nie ma żadnych przeszkód do ustalenia wynagrodzenia za wykonanie zamówienia publicznego w walucie lokalnej.

3.4. Wybrane podatkowe aspekty funkcjonowania waluty lokalnej

Poczynione ustalenia pozwalają relatywnie prosto rozstrzygnąć większość aspektów podatkowych funkcjonowania waluty lokalnej:1. Dochód uzyskany zarówno przez osoby fizyczne, jak i osoby prawne w walucie lokalnej jest

traktowany na równi z dochodem uzyskanym w walucie polskiej (po przeliczeniu stałym kursem

wymiany waluty lokalnej) i podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

2. Skoro nabycie towarów za walutę lokalną powinno być traktowane jako sprzedaż to podlega

opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych na zasadach odpowiadających

umowie sprzedaży. Podobnie sytuacja przedstawia się w odniesieniu do podatku od wartości

dodanej (VAT).

Zauważyć należy, że powyższe stanowiska są zgodne z przyjętą praktyką. Tezy takie zawierają bowiem przedstawiane przez poszczególnych emitentów walut lokalnych opinie: podatkowa M.Celibały46 oraz księgowo-podatkowa A.Bator47. W tym zakresie waluta lokalna jest zatem zgodna z poszczególnymi ustawami podatkowymi.Znacznie większej uwagi wymaga ocena, czy krótkoterminowa „pożyczka” udzielona w walucie lokalnej podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych48 tytułowemu podatkowi podlega umowa pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Użyte sformułowanie jest o tyle niefortunne, ze w świetle art. 720 §1 Kodeksu cywilnego umowa pożyczki może dotyczyć wyłącznie pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Umowy, których przedmiotem są prawa choć zbliżone do pożyczki pożyczką sensu stricto nie są, zatem i „pożyczka” waluty lokalnej takiego charakteru nie ma. Z tym zastrzeżeniem należy traktować stanowisko doktryny, iż pożyczki, których przedmiotem są inne przedmioty majątkowe niż wymienione, nie podlegają opodatkowaniu tym podatkiem49.Doktryna prawa powszechnie podziela stanowisko, że użyte w przepisie pojęcie pieniędzy należy utożsamiać z pieniądzem gotówkowym – znakami pieniężnymi emitowanymi przez Narodowy Bank Polski50. Przedmiotem pożyczki, a tym samym opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, nie może być pieniądz bezgotówkowy51. Skoro nawet pieniądz bezgotówkowy nie jest przedmiotem podatku od czynności cywilnoprawnych, to tym bardziej waluta lokalna pod podatek ten nie podlega.

46 https://zielony.biz.pl/pages/content/7/opinie, dostęp: 23 listopada 2015 roku47 http://dobry.org.pl/wiedza/opinie/opinia-podatkowa/, dostęp: 23 listopada 2015 roku48 t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 626 z późn.zm.49 M.Gargul, Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2013, komentarz do art. 150 por. np. Z.Gawlik, Komentarz do art. 720, Nb 6, w: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III, op.cit.51 Wyrok NSA w Warszawie z 8 czerwca 2006 r., sygn. II FSK 819/05; wyrok WSA w Poznaniu z 9 grudnia 2010 r., sygn. III SA/Po 463/10

4. System DigiPay4Growth a prawo polskie

4.1. Istota systemu

DigiPay4Growth to system płatności elektronicznych, oparty na funkcjonowaniu sieci przedsiębiorców, ukierunkowany na stymulowanie lokalnego (regionalnego) wzrostu ekonomicznego52. Jego istotą jest tworzenie jednostek rozliczeniowych systemu (JRS), mających postać elektroniczną, o ustalonym z góry terminie wykupu. Jednostki te mogą służyć jako środek regulacji zobowiązań pomiędzy przedsiębiorcami (i na pewnych warunkach konsumentami), którzy wyrazili zainteresowanie uczestnictwem w systemie DigiPay4Growth. Ze względu na ograniczoną (co najmniej w sensie terytorialnym) sieć podmiotów korzystających z systemu uzyskuje się zwiększenie obrotów tych właśnie podmiotów, a tym samym lokalny wzrost gospodarczy. Owa sieć jest zinstytucjonalizowana – co do zasady ma charakter spółdzielni. Spółdzielnia też odpowiada za tworzenie i wykup elektronicznych jednostek rozliczeniowych.W ramach systemu jednostki rozliczeniowe mogą powstać na jeden z trzech sposobów:1) jako równowartość kwoty faktury, do zapłacenia której zobowiązana jest jednostka sektora

finansów publicznych. Termin wykupu jednostek rozliczeniowych pokrywa się z terminem

płatności faktury. Jednostek może dostarczyć organizacja zarządzająca systemem – mechanizm

ten jest zbliżony do mechanizmu faktoringu, z tym zastrzeżeniem że wykup faktury od jej

wystawcy nie następuje za walutę krajową lecz za jednostki rozliczeniowe53, albo jednostka

sektora finansów publicznych – co upodabnia operację do wcześniejszej zapłaty faktury54;

2) jako równowartość kwoty ubezpieczonej faktury. Wystawca faktury przedstawia ją do akceptacji

wybranemu towarzystwu ubezpieczeniowemu i jeśli jest ono skłonne objąć fakturę

ubezpieczeniem (czyli podmiot zobowiązany do zapłaty faktury uznaje za dostatecznie

wiarygodny) to organizacja zarządzająca systemem udostępnia odpowiednią ilość jednostek

rozliczeniowych o terminie wykupu pokrywającym się z terminem płatności faktury55. W

przypadku, gdy faktura nie została zapłacona odpowiednia kwota jest pokrywana w 80% przez

towarzystwo ubezpieczeniowe, które zapłatę faktury ubezpieczyło, zaś w 20% przez fundusz

stabilizacyjny;

3) na zasadzie quasi-kredytu. W tym przypadku organizacja zarządzająca systemem udostępnia

pewną ilość jednostek rozliczeniowych z wyznaczonym terminem wykupu. W tym terminie

jednostki muszą być spłacone za gotówkę przez podmiot, do dyspozycji którego jednostki

rozliczeniowe zostały postawione.56 Warto zauważyć, że w odróżnieniu od dwóch poprzednich

metod, ta jest obciążona poważnym ryzykiem. Z tego względu konieczne jest zaangażowanie

niezależnego podmiotu dokonującego wyznaczenia ryzyka związanego z konkretnym kredytem.

52 www.digipay4growth.eu, dostęp 23 grudnia 2015 roku53 Social Trade Credit Circuit model. Counter cyclical credit for SMEs, Social Trade Organisation, s. 954 Tamże, s. 1055 Tamże, s. 1156 Tamże, s. 13

Konstrukcja przewiduje, że niespłacone kwoty są pokrywane w 80% przez towarzystwo

ubezpieczeniowe, a w 20% - przez fundusz stabilizacyjny.

Od strony technicznej płatności wykonywane są system teleinformatyczny Cyclos. Jak wskazuje podmiot odpowiedzialny za powstanie Cyclosa – Social Trade Organisation (STRO) – jest to system typu bankowego umożliwiający zarówno dokonywanie operacji typu bankowego, jak i płatności, a także oferujący system e-handlu. Cyclos jest używany nie tylko poprzez system DigiPay4Growth, lecz również np. przez niektóre lokalne banki, systemy wymiany barterowej, systemy walut lokalnych, czy baki czasu.

4.2. Kwalifikacja prawna systemu DigiPay4Growth

Uwzględniając opisane powyżej zasady funkcjonowania systemu DigiPay4Growth należy przyjąć, że jednostki rozliczeniowe systemu są szczególnym przypadkiem waluty lokalnej w postaci niematerialnej z możliwością wykupu. Oznacza to, że mają do nich zastosowanie wszystkie wniosku sformułowane w toku analizy cech takiej właśnie waluty. Należy zatem przyjąć co następuje:1) funkcjonowanie JRS jest zgodne z prawem polskim, co jednocześnie oznacza dopuszczalność

wdrożenia w Polsce systemu DigiPay4Growth. Szczegóły dotyczące tego wdrożenia będą

omówione w dalszej części niniejszej ekspertyzy;

2) JRS stanowią pieniądz elektroniczny;

3) do JRS nie będzie się stosowało przepisów ustawy o usługach płatniczych, w tym przepisów

dotyczących emisji pieniądza elektronicznego, tak długo jak będą stosowana jedynie w

ograniczonej sieci dostawców usług lub w odniesieniu do ograniczonego asortymentu towarów

lub usług. Warunek ten należy uznać za spełniony, jeżeli JRS będzie stosowane do rozliczeń

przeprowadzanych między członkami jednej organizacji, nie mającej charakteru powszechnego i

mającej ograniczony terytorialnie zasięg. Uwzględniając mechanizm działania systemu

DigiPay4Growth należy przyjąć, że co do zasady sytuacja taka będzie miała miejsce – chyba że w

wyniku rozwoju systemu JRS zaczną być akceptowane przez znaczną część dostawców towarów i

usług. Zauważyć w tym miejscu należy, że wyłączenie stosowania ustawy o usługach płatniczych

jest kluczowe z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania systemu. Zgodnie z art. 59l ust. 1

ustawy o usługach płatniczych wydawca pieniądza elektronicznego jest obowiązany umożliwić,

na żądanie posiadacza pieniądze elektronicznego, wykup pieniądza elektronicznego w każdym

czasie, według jego wartości nominalnej. W realiach funkcjonowania systemu DigiPay4Growth

oznaczałoby to możliwość żądania wykup JRS w dowolnym momencie, nawet przed terminem ich

wykupu – co bardzo łatwo mogłoby zachwiać stabilnością całego systemu.

Zwrócić należy jeszcze uwagę na dwie kwestie. Z samego mechanizmu funkcjonowania systemu DigiPay4Growth wynika posługiwanie się JRS w postaci elektronicznej. W niektórych miejscach na świecie postać elektroniczna jest jednak uzupełniana postacią materialną (papierową). W mojej ocenie jest to jednak w świetle prawa polskiego niedopuszczalne, choć część doktryny stałoby na stanowisku uznania materialnych JRS za szczególny przypadek znaku legitymacyjnego.Od strony praktycznej dla JRS rekomenduje się przyjęcie nazwy nie mającej bezpośredniego powiązania z ani z pojęciem „pieniądz”, ani z nazwą waluty polskiej (np. złoty terminowy).

4.3. Kwestie instytucjonalne funkcjonowania systemu

System DigiPay4Growth wymaga istnienia podmiotu prawnego, który gromadzi podmioty publiczne oraz przedsiębiorców (i ewentualnie konsumentów) zainteresowanych dokonywaniem rozliczeń w oparciu o JRS. Podmiot ten jest jednocześnie odpowiedzialny za emitowanie oraz wykup JRS. W dalszej części niniejszego rozdziału podmiot ten będzie określany jako „operator systemu”.Analiza sposobu funkcjonowania systemu DigiPay4Growth wskazuje, że podmiot taki powinien spełniać trzy główne warunki:1) dopuszczenie przynależności do operatora systemu osób prawnych na równych zasadach z

osobami fizycznymi. Warunek ten wyklucza formę prawną stowarzyszenia. Prawo polskie stanęło

bowiem na stanowisku, że stowarzyszenie co do zasady zrzesza jedynie osoby fizyczne57.

Przesądza to art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach 58

zgodnie z którym osoba prawna może być jedynie wspierającym członkiem stowarzyszenia;

2) zagwarantowanie przewagi substratu osobowego nad kapitałowym. Istota przynależności do

operatora systemu polega bowiem na deklaracji akceptowania takich właśnie jednostek przez

konkretny podmiot w nim uczestniczący. Prawa i obowiązki podmiotu są zatem związane

bezpośrednio z nim, nie zaś z kapitałem, który ewentualnie miałby zostać wniesiony. Warunek

ten wyklucza zarówno formę fundacji, jak i kapitałowych spółek handlowych;

3) ograniczona odpowiedzialność podmiotów przynależących za zobowiązania operatora. W

przeciwnym wypadku mielibyśmy do czynienia z bardzo ograniczoną skłonnością do włączania się

do systemu. Jego ewentualne problemy finansowe mogłyby prowadzić bowiem nie tylko do

utraty kapitału zaangażowanego w system, lecz przekładać się na pozostałe elementy majątku i w

konsekwencji być powodem bankructwa. Warunek ten wyklucza osobowe spółki handlowe.

Oznacza to jednak, że optymalną formą działania operatora jest forma spółdzielni. Zgodnie z art. 1 §1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze59 spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.Członkami spółdzielni mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Nie będzie zatem przeszkód w uczestnictwie w systemie zarówno przedsiębiorców mających osobowość prawną, jak i przedsiębiorców – osób fizycznych. Nie ma również ograniczeń podmiotowych wykluczających uczestnictwo w spółdzielni jednostek samorządu terytorialnego. Będzie jednak konieczność uwzględnienia ograniczeń przedmiotowych. Działalność operatora systemu będzie miała charakter działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania użyteczności publicznej. Tymczasem zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym60 powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. Oznacza to, że powiat nie będzie mógł być członkiem spółdzielni – operatora systemu. Takiego ograniczenia nie ma w przypadku gmin – one będą mogły być członkami spółdzielni – operatora systemu.

57 Od tej zasady występują wyjątki uregulowane w przepisach szczególnych – nie mają one jednak zastosowania w opisywanej w ekspertyzie sytuacji58 t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 139359 t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1443 z późn. zm.60 t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1445 z późn. zm.

4.4. Kwestie operacyjne funkcjonowania systemu

W niniejszej sekcji omówione zostaną niektóre istotne aspekty praktycznego funkcjonowania systemu DigiPay4Growth w ramach prawa polskiego.1. System DigiPay4Growth nie musi obejmować wyłącznie członków spółdzielni – operatora

systemu. Operator systemu może udostępnić możliwość korzystania z płatności w JRS innym

osobom (zarówno fizycznym, jak i prawnym) na podstawie umowy zawartej z tymi osobami.

Forma ta będzie szczególnie istotna dla powiatu (które jak zostało wyżej wskazane nie będą

mogły być członkami spółdzielni) oraz dla osób fizycznych incydentalnie korzystających z systemu

(które mogą nie chcieć brać na siebie zobowiązań związanych z członkostwem w spółdzielni).

2. Ważną częścią systemu DigiPay4Growth jest system gwarancyjny. Co do zasady składa się on z

dwóch filarów – kapitałowego oraz ubezpieczeniowego.

Konstrukcja filaru kapitałowego musi znaleźć odzwierciedlenie już w statucie spółdzielni. Zgodnie z art. 78 §1 Prawa spółdzielczego w każdej spółdzielni muszą występować dwa fundusze własne:1) fundusz udziałowy powstający z wpłat udziałów członkowskich, odpisów na udziały

członkowskie z podziału nadwyżki bilansowej lub z innych źródeł określonych w odrębnych

przepisach. Fundusz ten jest odpowiednikiem kapitału własnego w spółkach handlowych i

jako taki ma ograniczone znaczenie dla stworzenia systemu gwarancyjnego. Udziały

podlegają bowiem zwrotowi członkowi opuszczającemu spółdzielnię;

2) fundusz zasobowy powstający z wpłat przez członków wpisowego, części nadwyżki

bilansowej lub innych źródeł określonych w odrębnych przepisach. W odróżnieniu od

funduszu udziałowego fundusz ten jest bezzwrotny. Jak wskazuje art. 26 §2 Prawa

spółdzielczego – byłemu członkowi nie przysługuje w szczególności prawo do funduszu

zasobowego. Z tego właśnie funduszu następuje w pierwszej kolejności pokrycie straty

bilansowej spółdzielni. Przesądza o tym art. 90 §1 Prawa spółdzielczego.

Zgodnie z art. 78 §2 spółdzielnia może tworzyć inne fundusze własne. O ile nie mają one umocowania w odrębnych przepisach ustawowych muszą być przewidziane w statucie.Tak ukształtowany stan prawny oznacza, że możliwe jest stworzenie systemu gwarancyjnego na jeden z dwóch sposobów:1) w oparciu o ustawowy fundusz zasobowy. Wynagrodzenie uzyskiwane przez operatora

systemu za świadczone przez siebie usługi nie są na bieżąco przekazywane na fundusz

zasobowy, ale trafiają tam w określonej części w ramach podziału wypracowanej nadwyżki

bilansowej. Również pokrycie zaistniałych strat następuje po zakończeniu roku bilansowego

w ramach pokrycie straty bilansowej;

2) w oparciu o pozaustawowy fundusz gwarancyjny. W tym przypadku statut przewiduje

utworzenie odrębnego funduszu własnego wskazując, że składa się nań wynagrodzenie

uzyskiwane przez operatora systemu. Jednocześnie wskazuje się, że fundusz ten służy do

pokrycia strat wynikających z niewykupienia w terminie JRS.

Wydaje się, że praktyczniejsza będzie pierwsza z opisywanych metod.Wskazać w tym miejscu należy, że wynagrodzenie operatora systemu za dokonywane czynności (pobierane nawet na potrzeby systemu gwarancyjnego) będzie co do zasady traktowane jako dochód. Z kolei straty wynikające z niewykupienia w terminie JRS będą uwzględniane jako koszty. Wysokość podatku dochodowego od osób prawnych płaconego przez operatora systemu będzie uzależniona od osiągniętego dochodu.Filar ubezpieczeniowy będzie miał charakter kontraktowy – sprowadza się on bowiem do umowy ubezpieczenia. Zgodnie z art. 805 §1 przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Wypadkiem w rozumieniu tego przepisu będzie niewykupienie w terminie JRS. Trudność w jego stworzeniu nie będzie zatem polegała na kwestiach prawnych, lecz na przypuszczalnym braku zakładu ubezpieczeń zainteresowanego zawarciem takiej umowy, ewentualnie zawarciem umowy przy składce w wysokości niemożliwej do zaakceptowania przez operatora systemu. W tej sytuacji być może należałoby rozważyć utworzenie równolegle ze spółdzielnią – operatorem systemu zakładu ubezpieczeń w formie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Zwiększyłoby to pewność funkcjonowania systemu, gdyż podmiotu uzyskujące JRS byłyby jednocześnie członkami towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i wspólnie ponosiły odpowiedzialność za ewentualną niemożność wykupu uzyskanych JRS.

3. Funkcjonowanie systemu DigiPay4Growth nie będzie kolidowało z przepisami o ochronie danych

osobowych. Art. 23 ust 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych

osobowych61 zawiera katalog przypadków, w których przetwarzanie danych jest dopuszczalne.

Obejmuje on w szczególności przypadki, gdy przetwarzanie danych:

1) jest niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z

przepisu prawa (pkt 2). Doktryna przyjmuje, że ten przypadek obejmuje również przypadki

realizacji obowiązków związanych z prawami członków określonego podmiotu – dotyczy ona

zatem osób fizycznych – członków spółdzielni będącej operatorem systemu;

2) jest konieczne do realizacji umowy, gdy osoba, której dane dotyczą, jest jej stroną lub gdy

jest to niezbędne do podjęcia działań przed zawarciem umowy na żądanie osoby, której dane

dotyczą (pkt 3). Ta przesłanka w sposób oczywisty obejmuje te osoby fizyczne, które

korzystają z systemu DigiPay4Growth na podstawie zawartej umowy.

Podkreślić należy, że zbiór danych dotyczących członków spółdzielni – operatora systemu oraz osób korzystających z systemu DigiPay4Growth na postawie umowy nie wymaga rejestracji u Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Wynika to z przepisu art. 43 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie danych osobowych wprowadzającego zwolnienie dotyczące danych przetwarzanych w związku z zatrudnieniem u administratora danych, świadczeniem im usług na podstawie umów cywilnoprawnych, a także dotyczących osób u niego zrzeszonych lub uczących się.

4. Przepisy prawa polskiego nie zawierają odrębnych przepisów regulujących reklamę systemu

DigiPay4Growth. Oznacza to, że zastosowanie będą miały regulacje ogólne. Wymienić tu należy w

61 t.j. Dz.U. z 2015, poz. 2135

pierwszej kolejności przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej

konkurencji62. W swoim art. 16 ustawa ta wskazuje, że nieuczciwa konkurencja może przybierać

formę nieuczciwej reklamy. Za nieuczciwą reklamę uznaje się w szczególności:

1) reklamę sprzeczną z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiającą godności

człowieka;

2) reklamę wprowadzającą klienta w błąd i mogącą przez to wpłynąć na jego decyzję co do

nabycia towaru lub usługi;

3) reklamę odwołującą się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie

przesądów lub łatwowierności dzieci;

4) wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej

informacji;

5) reklamę, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez

uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta

niezamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu informacji.

Podkreślić należy, że katalog ten nie jest zamknięty. Oznacza to, że ocena dopuszczalności określonej formy reklamy systemu DigiPay4Growht powinna być dokonana po stworzeniu planu marketingowego.

5. Nie ma przeszkód prawnych do łączenia JRS o różnym terminie wykupu w jednorodne pakiety o

terminie wykupu stanowiącym średnią ważoną terminów wykupu pierwotnych JRS. Zauważyć

jednak należy, że rozwiązanie takie wprowadza istotne skomplikowanie systemu wykupu i należy

poważnie rozważyć na ile jest ono zasadne do wprowadzenia. Prowadzi ono bowiem do

zaistnienia rozbieżności pomiędzy terminem realizacji zobowiązania do wykupu (wynikającej np.

z terminu płatności faktury), a terminem wykupu określonej ilości JRS. W efekcie operator

systemu będzie zmuszony w części przypadków przyjmować środki związane z realizacją

pierwotnego zobowiązania i przechowywać je jako depozyt do chwili zapadalności JRS, a w części

przypadków kredytować wykup JRS przed otrzymaniem należności.

4.5. Tryb wdrożenia systemu DigiPay4Growth

Przeprowadzona dotychczas analiza pozwala zaproponować najważniejsze etapy procesu wdrażania systemu DigiPay4Growth. Zestawienie obejmuje zarówno kroki wymagana przepisami prawa, jak i wskazane z punktu widzenia praktycznego:1. Przeprowadzenie szerokiej akcji informacyjnej o systemie DigiPay4Growth na określonym terenie

– dedykowanej przede wszystkim przedsiębiorcom. Optymalnym rozwiązaniem będzie

prowadzenie takiej akcji przy wsparciu wszystkich gmin z terenu, który ma być objęty

funkcjonowaniem systemu, co oznacza że przy założeniu powiatowego zasięgu systemu może być

62 t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.

potrzebne uprzednie zorganizowanie spotkań przedstawicieli samorządu lokalnego – powiatu i

gmin wchodzących w jego skład.

2. Zebranie wstępnych deklaracji przedsiębiorców o uczestniczeniu w systemie.

3. Przeprowadzenie przez grupę inicjatywną (optymalnie przedstawicieli władz lokalnych)

wstępnych rozmów z zakładami ubezpieczeń. Celem rozmów jest ustalenie, czy któryś z zakładów

będzie zainteresowany uczestniczeniem w systemie gwarancyjnym. W przypadku braku

podmiotu zainteresowanego należy przesądzić, czy zostaje podjęta próba tworzenia towarzystwa

ubezpieczeń wzajemnych, czy też rezygnacja z trzeciego z opisanych w sekcji 4.1 sposobów

tworzenia JRS. Nie przewiduje się odrębnego poszukiwania agencji ratingowej przewidywanej

przez system DigiPay4Growth z tego względu, że w warunkach polskich należy oczekiwać, że

wskazania odpowiedniego podmiotu będzie chciał dokonać zakład ubezpieczeń.

4. Zorganizowanie formalnego zebrania założycielskiego, na którym nastąpi uchwalenie statutu

tworzonej spółdzielni – operatora systemu oraz wybór organów spółdzielni (rady nadzorczej i

zarządu). Statut powinien jednoznacznie wskazywać, że spośród trzech opisanych wcześniej

sposobów tworzenia JRS trzeci nie będzie miał zastosowania do chwili znalezienia

5. Dokonanie wpisu spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą wpisu operator systemu

nabywa osobowość prawną.

6. Przeprowadzenie negocjacji z zakładem ubezpieczeń i zawarcie umowy ubezpieczenia.

7. Przeprowadzenie działań organizacyjno-technicznych, w tym uruchomienie systemu

teleinformatycznego Cyclos.

Uruchomienie systemu będzie wymagało przygotowania czterech podstawowych dokumentów:1) statutu spółdzielni – operatora systemu;

2) umowy operatora systemu z podmiotem nie będącym jego członkiem a chcącym korzystać z

systemu DigiPay4Growth;

3) ogólnego regulaminu tworzenia, obrotu i wykupu JRS;

4) umowy ubezpieczenia.

Ze względu na fakt, że kształt poszczególnych wymienionych dokumentów będzie bardzo silnie uzależniony od warunków lokalnych (w szczególności decyzji o sposobach funkcjonowania systemu) nie jest możliwe na tym etapie opracowanie wzorów wymienionych wyżej dokumentów.Ze względu na pionierski charakter wdrożenia oraz problemy prawne, jakie mogą pojawić się na etapie wdrażania (w szczególności w trakcie negocjacji z zakładem ubezpieczeń), sugeruje się wybór kancelarii, która będzie udzielała bieżącego wsparcia prawnego.

5. Podsumowanie

5.1. Kwestie ogólne

1. Z punktu widzenia ekonomii waluta lokalna stanowi pieniądz. Z prawnego punktu widzenia

pieniądzem jednak nie jest. Jest natomiast środkiem płatniczym, którego zdolność umarzania

zobowiązań wynika z umowy posługujących się nim stron.

2. Waluta lokalna nie będąc pieniądzem nie stoi w sprzeczności ani z Konstytucją, ani z ustawą o

Narodowym Banku Polskim – zastrzegających wyłączność NBP w zakresie emitowania prawnych

środków płatniczych (pieniądza gotówkowego) w Polsce.

3. Ze względu na charakter waluty lokalnej niedopuszczalne jest określanie jej mianem „pieniądza

lokalnego”.

4. Niedopuszczalne jest emitowanie obiegowej waluty lokalnej w postaci materialnej.

5. Kolekcjonerska waluta lokalna w postaci materialnej może być uznana za znak legitymacyjny i

jako taka jest dopuszczalna w świetle prawa polskiego.

6. Waluta lokalna w postaci niematerialnej bez możliwości wykupu nie stanowi pieniądza

elektronicznego w rozumieniu przepisów krajowych.

7. Waluta lokalna w postaci niematerialnej z możliwością wykupu jest pieniądzem elektronicznym.

Nie stosuje się jednak do niej przepisów ustawy o usługach płatniczych, w tym przepisów

dotyczących emisji pieniądza elektronicznego, tak długo jak dotyczy ograniczonej sieci

dostawców usług lub jest stosowana w odniesieniu do ograniczonego asortymentu towarów lub

usług.

8. Nie jest dopuszczalne wypłacanie wynagrodzenia z tytułu stosunku pracy w walucie lokalnej. Jest

natomiast możliwa wypłata w walucie lokalnej świadczeń dodatkowych związanych ze

stosunkiem pracy.

9. Nie ma przeszkód prawnych do wypłaty w walucie lokalnej wynagrodzenia w przypadku

niepracowniczych form zatrudnienia. Wymaga to jednak zgody zainteresowanego.

10. Nabycie za walutę lokalną towarów powinno być traktowane jako sprzedaż w rozumieniu

Kodeksu Cywilnego.

11. Przewidziane przepisami prawa cywilnego w przypadku poszczególnych umów nazwanych

wynagrodzenie może być uiszczone w walucie lokalnej – o ile zostało to uzgodnione przez strony.

12. Wynagrodzenie za wykonanie zamówienia publicznego może być wypłacone w walucie lokalnej.

5.2. Problematyka systemu DigiPay4Growth

1. System DigiPay4Growth jest co do zasady zgodny z systemem prawa polskiego.

2. Jednostki rozliczeniowe systemu DigiPay4Growth (dalej JRS) należy uznać za środek płatniczy,

którego zdolność umarzania zobowiązań wynika z umowy posługujących się nim stron.

3. Dla JRS rekomenduje się przyjęcie nazwy nie mającej bezpośredniego powiązania z ani z pojęciem

„pieniądz”, ani z nazwą waluty polskiej.

4. Umowa, o której mowa w pkt 2, może mieć w szczególności charakter umowy tworzącej nowy

podmiot prawa, a charakteryzujący się tym, że jego członkowie akceptują wzajemne

honorowanie JRS. Podmiotem takim może być również spółdzielnia, która w świetle prawa

polskiego może zrzeszać zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.

5. W mojej ocenie niedopuszczalne jest emitowanie JRS w postaci materialnej. Nie stanowi to

ograniczenia z punktu widzenia systemu DigiPay4Growth, który opiera się na JRS w postaci

niematerialnej znajdujących się w obiegu w oparciu o system Cyclos. Część doktryny dopuściłaby

emitowanie JRS mającego charakter znaku legitymacyjnego – jest to jednak rozwiązanie dość

kontrowersyjne.

6. Ze względu na niemożność emitowania JRS w postaci materialnej należy wykluczyć możliwość

korzystania z JRS przez osoby, które nie wstąpiły do organizacji emitującej JRS lub nie zawarły

odpowiedniej umowy z emitentem, w szczególności w zakresie wykorzystania systemu Cyclos.

7. JRS jako środek płatniczy w postaci niematerialnej podlegający wykupowi stanowi w świetle

prawa polskiego pieniądz elektroniczny.

8. Do JRS nie będzie się stosowało przepisów ustawy o usługach płatniczych, w tym

przepisów dotyczących emisji pieniądza elektronicznego, tak długo jak będzie stosowana

jedynie w ograniczonej sieci dostawców usług lub w odniesieniu do ograniczonego

asortymentu towarów lub usług. Warunek ten należy uznać za spełniony, jeżeli JRS

będzie stosowane do rozliczeń przeprowadzanych między członkami jednej organizacji,

nie mającej charakteru powszechnego i mającej ograniczony terytorialnie zasięg.

Wyłączenie stosowania ustawy o usługach płatniczych jest o tyle istotne, że umożliwia

ustalenie określonego terminu wykupu JRS – co stanowi istotną cechę systemu

DigiPay4Growth.

9. Warto zadbać by wraz ze wzrostem skali swojego działania organizacja emitująca JRS

osiągnęła warunki stawiane hybrydowym instytucjom płatniczym lub hybrydowym

instytucjom pieniądza elektronicznego.

10. Statut spółdzielni może przewidzieć utworzenie wewnętrznego funduszu gwarancyjnego

na pokrycie części ewentualnych niespłaconych należności.

11. Istnienie zewnętrznego funduszu gwarancyjnego jest możliwe poprzez zawarcie

odpowiedniej umowy ubezpieczenia. Możliwość jego uruchomienia jest jednak

zdeterminowane nie tyle przepisami prawa, co zainteresowaniem firm

ubezpieczeniowych.