w. j. dziak - korea, pokój czy wojna

Waldemar Jan Dziak

Waldemar Jan Dziak ^ ^ ^ ^ ^ ^ KOREA

pokj czy wojna? Ksinica Pomorska

wiat Ksiki

Projekt oktadki Cecylia Staniszewska, Ewa ukasik

Zdjcia z archiwum Autora

Redaktor prowadzcy Tomasz Jendryczko

Redakcja Barbara Warycha

Redakcja techniczna Katarzyna Krawczyk

Korekta Agata Boldok

Jacek Ring

Copyright by Waldemar Jan Dziak

wiat Ksiki Warszawa 2003

Skad i amanie F E L B E R G

Druk i oprawa Biaostockie Zakady Graficzne S.A.

ISBN 83-7311-765-2 Nr 3907

tttjci!/!2/^

SPIS TRECI

WSTP 7

ROZDZIA I Zarys historii Korei do 1945 roku 11

ROZDZIA II Zanim wybucha wojna 21

/. Sowiecka okupacja 2. Ho Man Sik i sowieckie wadze wojskowe 3. Kim Ir Sen wraca do Phenianu 4. Wyeliminowanie Ho Man Sika 5. Komunici koreascy i sowieckie wadze okupacyjne 6. Umocnienie wadzy Kim Ir Sena i sowietyzacja Pnocy

ROZDZIA ffl Wojna koreaska 79

1. U rde wojny 2. Chiny wobec amerykaskiej interwencji w Korei 3. Konsekwencje wojny 4. Wpyw wojny na sytuacj polityczn w Korei Pnocnej

ROZDZIA IV Zarys przebiegu dialogu zjednoczeniowego 141

1. Stan oboplnej wrogoci, 1953-1961 2. Eksport rewolucji na Poudnie i zaostrzenie konfrontacji, 1962-1971 3. Pierwsze prby dialogu, 1972-1982 4. Midzy dialogiem a konfrontacj, 1983-1991 5. W poszukiwaniu nowych szans dialogu, 1992-1999

ROZDZIA V Perspektywy zjednoczenia Korei. Szanse i zagroenia 177

/. Uwarunkowania midzynarodowe 2. Bariery i hamulce zjednoczenia

ZAKOCZENIE 217

5

KOREA: POKJ CZY WOJNA?

ANEKSY K i m Ir Sen 221

Publikacje Kim Ir Sena K i m Dzong U 232

Wybrane publikacje Kim Dzong Ila Republika Korei w liczbach 247

Koreaska Republika Ludowo-Demokratyczna w liczbach . . . . 251 Porwnanie sil zbrojnych Korei Poudniowej

i Korei Pnocnej (2000 rok) 255 Przestrzeganie praw czowieka w Korei Pnocnej . 256

Systematyczne naruszanie praw czowieka Kult jednostki Wodza Pogarda dla ludzkiego ycia Grupy rozkoszy Obozy dla winiw politycznych Publiczne egzekucje Sytuacja ludzi upoledzonych Uciekinierzy z pnocy Wnioski kocowe

Wybrana bibliografia 271

WSTP

Walka z midzynarodowym terroryzmem prowadzona przez administracj republikask prezydenta George'a W. Busha w sposb najzupeniej naturalny zwrcia uwag wiata na Kore Pnocn - pastwo, ktre dla jednych jest, jajem na ziemi", ojczyzn wzorowego socjalizmu" i krajem powszechnej szczliwoci", a dla drugich krlestwem strachu i ez", uzbrojon po zby paranoj" i pastwem zatrzanitych drzwi".

Korea Pnocna od wielu lat figuruje na amerykaskiej licie pastw chuligaskich" wspierajcych terroryzm, ale dopiero gone ordzie George'a W. Busha o stanie pastwa, z lutego 2002 roku, usytuowao ten azjatycki kraj w gronie najbardziej niebezpiecznych i awanturniczych pastw wiata. Zaliczenie Koreaskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej, obok Iranu i Iraku, do pastw osi za", podobnie jak ujawnione zalecenia Pentagonu zmierzajce do przystosowania amerykaskiego arsenau nuklearnego do ewentualnego przeprowadzenia ograniczonych, prewencyjnych atakw na cele w pastwach osi za", w tym w KRL-D, byo wydarzeniem o dalekosinych konsekwencjach nie tylko dla dialogu Korea Pnocna-Korea Poudniowa, ale take, a moe przede wszystkim, dla realnych perspektyw unifikacji podzielonego pwyspu. Pnocna Korea jest podwjnym zem" - mwi sekretarz stanu Colin Powell, Phenian to ewidentne zagroenie dla wiata" -dodaje doradca ds. bezpieczestwa Condoleezza Rice. Reim Kim Dzong Ila jest rwnie szalony jak poprzedni", Oni s li" - mwi Bush.

7


Z nimi trzeba co zrobi, ich trzeba powstrzyma" - to najczstszy ton komentarzy prasy amerykaskiej.

Fakt, e Korea Pnocna zbroi si ostentacyjnie, wyranie ponad" potrzeby wasnego bezpieczestwa, i nadal szykuje si do wojny z Poudniem, nie jest niczym nowym ani odkrywczym. Tak byo prawie zawsze, dwadziecia lat temu, dziesi i pi.

Administracja demokratyczna wierzya jednak, e na skutek katastrofalnej sytuacji wewntrznej i sprzyjajcego klimatu midzynarodowego nawet tak obskurny reim da si jako uagodzi, a moe nawet wychowa. Tymczasem Phenian, przekonany o swej bezkarnoci i korzystajc z poyczonego czasu", uprawia bezlitosn gr na krawdzi wojny, uwaajc, e wanie ta opcja i polityczny wybr najpeniej gwarantuj stabilno rzdzcej elity i nienaruszalno wewntrznego adu politycznego.

Nowa jako polityczna nastpia w momencie, gdy kolejna administracja amerykaska zdaa sobie spraw, e Phenian mimo licznych zacht kierowanych do niego przez spoeczno midzynarodow nie zamierza ani reformowa swojej zbankrutowanej gospodarki, ani poluzowa sztywnego gorsetu urzdowej ideologii, ani tym bardziej promowa choby najmniejsze otwarcie na wiat.

Korea Pnocna nie chce otwarcia, nie chce adnych reform, nawet robionych na mod chisk w ramach systemu, bo nawet i te pokracznie wdraane" s wystarczajco grone. Przywdcy KRL-D, ktrzy s klasycznymi zakadnikami systemu, maj wiadomo, e w warunkach stworzonego przez nich systemu kada powaniejsza reforma strukturalna musi ten system wadzy obali. Mechanizm bowiem zosta tak skonstruowany, e jakikolwiek wyom w dotychczasowej praktyce rzdzenia stanie si automatycznie zarzewiem powolnej erozji i zacztkiem rozkadu.

Systemu pnocnokoreaskiego reformowa si nie da, bo reformowanie oznaczaoby zburzenie, zburzy za system to znaczy przyzna si do klski, odej w polityczny niebyt, a by moe odpowiedzie osobicie za zbrodnie i mier milionw ludzi. Co wic pozostaje? Polityczne lawirowanie, markowanie dialogu z Poudniem (przypieszanie, spowalnianie, zawieszanie, odkadanie), symulowanie otwarcia na wiat, dezinformacja zmierzajca do ukrycia rzeczywistych celw wasnej polityki. Przede wszystkim jednak kontynuowanie starej, wyprbowanej

8

Wstp

od lat polityki groby i szantau wobec najbliszych ssiadw i caej spoecznoci midzynarodowej.

Phenian nie obrusza si, wprost przeciwnie, sam kreowa wizerunek pastwa i jego liderw jako zdesperowanych szalecw, przywdcw "nieobliczalnych, fanatycznych i zdecydowanych na wszystko. Takich, jacy w chwili zagroenia lub saboci nie zawahaj si przed wysadzeniem wiata w powietrze.

Czy opis ten oddaje prawdziwy nastrj i stan ducha pnocnokorea-skich liderw? Nie znamy odpowiedzi na to pytanie, ale to, co ju wiemy, jest wystarczajco przeraajce. Wedug raportu Centralnej Agencji Wywiadowczej ze stycznia 2002 roku Korea Pnocna ju jest w posiadaniu rakiety dalekiego zasigu, ktra moe dosign terytorium Stanw Zjednoczonych, jest te gwnym dostawc dla Iraku i Iranu pociskw balistycznych, ktre mog przenosi gowice nuklearne lub zaawansowan bro chemiczn i biologiczn. Korea Pnocna ju obecnie jest trzeci potg wiata pod wzgldem potencjau broni chemicznej, a w razie potrzeby moe produkowa 40 ton tej broni rocznie. Ma te pit co do wielkoci armi wiata.

Od przeszo dwudziestu lat Phenian pracuje nad skonstruowaniem wasnej broni nuklearnej i dla wikszoci ekspertw pytanie nie brzmi, czy KRL-D posiada bro jdrow, lecz: ile adunkw tej broni posiada. Sytuacja jest o tyle grona, e KRL-D nadal odmawia podpisania midzynarodowego ukadu nuklearnego, ktry zezwoliby na inspekcj kilkunastu reaktorw i miejsc skadowania odpadw radioaktywnych oraz na kontrol plutonu przez Midzynarodow Agencj Energii Atomowej.

Analitycy azjatyckiej sceny politycznej przecigaj si w domysach i komentarzach, prbuj odgadn rzeczywiste motywy i intencje Waszyngtonu wobec Phenianu. Nie brak opinii, e polityka ta jest mao finezyjna, wewntrznie sprzeczna, zbyt prostolinijna czy wprost kowbojska. Trudno jednak nie zauway, e by moe taka wanie polityka okae si nadzwyczaj skuteczna. Twarde stanowisko nowej administracji pozbawia bowiem Phenian wielu dotychczas uywanych instrumentw nacisku i uderza go we wszystkie moliwe czue punkty. Ameryka nie ma po prostu innego wyjcia i musi poszukiwa nowej formuy odstraszania, ktra byaby skuteczna wobec nowych rodzajw zagroe jej bezpieczestwa. A tu celem najwaniejszym jest odcicie terrorystom

9


dostpu do broni masowego raenia, ktrej ewentualne uycie miaoby trudne do wyobraenia skutki dla caego globu.

Polityka Phenianu czyni perspektyw zjednoczenia Korei procesem dugotrwaym i trudnym. Nieprzypadkowo wic w niniejszej pracy tak wiele miejsca powicono analizie stanowiska politycznego KRL-D, pastwa, w ktrym nikt obywateli nie pyta, czy chc zjednoczenia, a same decyzje zale tylko od dobrej woli kilku partyjnych liderw. Monografia jest zaledwie skromn prb zarysowania niezwykle zoonej problematyki. Autor, wiadom wszelkich puapek i zagroe, zdecydowa si na prezentacj tej problematyki gwnie z perspektywy p-nocnokoreaskiej. Ukazujc rne, czsto bardzo skomplikowane zawioci i trudne do sprecyzowania cele, autor stara si wie czytelnika po zagmatwanych ciekach pnocnokoreaskiej polityki, wprowadzajc go nierzadko w wiat mroczny, ponury i odstrczajcy*.

* Wielkim trudnociom, zwizanym z problematyk koreask, towarzysz mniejsze, ale dokuczliwe, jak pisownia nazw i nazwisk. Z powodu niezwykej dowolnoci, z jak autorzy pnocno- i poudniowokoreascy, a za nimi anglojzyczni, stosuj pisowni nazw i nazwisk koreaskich, autor zdecydowa si na uywanie takiego nazewnictwa, jakie znajduje si w przytaczanych dokumentach, opracowaniach i monografiach. Ze wzgldu za na przyzwyczajenia polskich autorw i czytelnikw do pisowni tradycyjnej, niejako okrzepej historycznie w naszej literaturze, autor bdzie w zasadzie posugiwa si przyjtym w Polsce zapisem nazw powszechnie znanych, jak np. Phenian, Kesong, Nampo, oraz nazwisk: Kim Ir Sen (te: Kim II Sung), Kim Dzong II (te: Kim Czen Ir), Kan Ban Sok, Ho Dam, Nam Ir itd.

10

ROZDZIA I

Zarys historii Korei do 1945 roku

Pwysep Koreaski ju okoo 50 tysicy lat temu zamieszkiwaa ludno okrelana jako Paleoazjaci, okoo czwartego-pitego tysiclecia p.n.e. zasiedliy go plemiona bdce protoplastami wspczesnych Koreaczykw. W okresie neolitu, okoo trzeciego tysiclecia p.n.e., z pnocy napyna fala migracyjna ludw atajskich, ktre zdominoway rdzenn ludno i przybyszw z poudniowo-wschodniej Azji.

Pierwszy, mityczny wadca Tan-gun mia rzdzi dziewicioma plemionami tunguskimi, z ktrych wywodz si Koreaczycy. Wedug wierze by on synem Niebiaskiego Bstwa i kobiety-niedwiedzicy. Jak podaj stare kroniki koreaskie, syn Niebios ksi Hwanung zstpi na gr Taebaksan z trzema tysicami sucych i zbudowa miasto Boga. Hwanung nauczy swoich poddanych 360 najbardziej uytecznych zawodw i sztuk, m.in. rolnictwa, rybowstwa, stolarstwa, tkactwa, ochrony zdrowia. Kobieta-niedwiedzica polubia Hwanunga i urodzia Tan-guna, ktry w 2333 roku p.n.e. na terytorium obecnej stolicy KRL-D ustanowi krlestwo. Tan-gun uchodzi za mitycznego praojca narodu koreaskiego zarwno na Pnocy, jak i na Poudniu, a dzie 3 padziernika (mityczna data zaoenia pastwa) obchodzony jest uroczycie jako Dzie Ustanowienia Pastwa. W ramach wewntrz -koreaskiej rywalizacji wadze Korei Pnocnej przed kilkoma laty obwieciy wiatu, e nieopodal stolicy pastwa, Phenianu, odkryto grb pochodzcy z 3018 roku p.n.e., co miao stanowi niepodwaalne wiadectwo, e odkryto wanie grb legendarnego Tan-guna.

11


W X I wieku p.n.e. w poudniowych rejonach Mandurii i w pnocnej czci Pwyspu Koreaskiego powstaje pastwo Choson. Jego legendarnym zaoycielem jest Kija - rzekomo potomek krlw chiskiej dynastii Shang ( X V I I I - X I wiek p.n.e.). Dynasti t obali Wen Wang, ktry zaoy now dynasti Zhou. Kija wwczas, nie chcc uzna wadzy zwycizcw, wraz z grup swych wojownikw mia uciec na dalekie rubiee i zaoy tam pastwo. Na sub krla Chosonu okoo 194 roku p.n.e. wstpi gen. Wimana, pokonany wtedy w walkach na pnocnych rubieach Chin. Wkrtce Wimana zaj tron Chosonu i utworzy pierwsze na pwyspie silne pastwo, oparte na wzorach chiskich. Obejmowao ono pnocn cz pwyspu. Jego stolica leaa nad rzek Taedong, w rejonie wspczesnego P'yongyangu (Phenian), obecnej stolicy KRL-D.

Chosonowi w kocu I I wieku p.n.e. zagroziy Chiny. Ich cesarz Wudi w 109 roku p.n.e. wysa na podbj Chosonu wojska ldowe i morskie. W wyniku zwyciskich dziaa inkorporowa do Chin pnocn i rodkow cz pwyspu. Wtedy zacz si upowszechnia konfucjanizm. W wyniku buntw i oporu ludw miejscowych przed najedc tereny administrowane przez Chiczykw stopniowo skurczyy si tylko do prefektury Nanganag (chiskie Luolang) ze stolic w P'yongyangu. Przez kilka nastpnych wiekw by to prny orodek kultury i cywilizacji chiskiej, oddziaujcy na cay Pwysep Koreaski. Administracyjne struktury chiskie i rody rzdzce byy na tyle silne, e przetrway nawet rozpad cesarstwa (220 rok) i przerwanie zwizkw z Chinami.

Na terenach wyzwolonych spod wadzy Chin powstay nowe pastwa. W poudniowej Mandurii umocnio si potne pastwo Koguryo, rzdzone przez arystokratw-wojownikw; istniao ono od 37 roku p.n.e. do 668 roku n.e. W poudniowej czci pwyspu, po stronie zachodniej, powstao podobne pastwo Shilla (57 rok p.n.e.-935 rok n.e.), a po stronie wschodniej Paekche (18 rok p.n.e.-660 rok n.e.). Midzy tymi ostatnimi, na wybrzeu, w latach 42-562 istniao czwarte pastwo - Kaca, zwizane blisko z Japoni, by moe utworzone przez przybyszw z Wysp Japoskich.

Koguryo toczyo wojny z chiskimi ssiadami, a take z Paekche i Shilla. Korea wkroczya w epok Trzech Krlestw i rodzimych dynastii Shilla. W 313 roku ostatnie chiskie struktury administracyjne na

12


pwyspie zostay unicestwione, a Koguryo zajo ca pnocn i rodkow cz pwyspu.

W 372 roku Koguryo przyjo z Chin buddyzm. W stolicy pastwa Phenianie powstaa akademia ksztacca szlacht, w ktrej spisano w stu tomach dzieje krlestwa. Buddyzm przyjy take Paekche (384 rok) i Shilla (528 rok). Na pwyspie rozpocz si rozwj kultury konfucja-sko-buddyjskiej, skd z kolejnymi falami migracji dotara ona na Wyspy Japoskie i zacza si take tam upowszechnia. Pierwsi skrybowie z Paekche okoo 400 roku wprowadzili na Wyspy Japoskie rwnie pismo chiskie. Korea staa si pomostem, ktrym do Japonii docieray zdobycze cywilizacji chiskiej (cho od I wieku pastwa japoskie utrzymyway z Chinami bezporednie kontakty).

Tymczasem Chiny, ktre odbudoway sw potg, znw zagroziy Korei, ale w 612 roku Ulchi Mundok, wdz Koguryo (wedug tradycji), pokona milionow armi chisk. W 660 roku wojska cesarstwa chiskiego pokonay Paekche (we wsppracy z prochiskim pastwem Shilla), a osiem lat pniej podbiy rwnie Koguryo. Wkrtce jednak Shilla wystpio przeciw Chinom - rozpocz si okres wojen Shilla z wojskami cesarstwa, dcego do podboju caego pwyspu. Pastwo Shilla odnioso wiele zwycistw i Chiny w 676 roku uznay ostatecznie wadz Shilla nad niemal caym pwyspem za cen przyjcia przez to pastwo statusu krlestwa wasalnego. Nastpio pierwsze zjednoczenie kraju.

Uciekinierzy z rozbitego Koguryo zaoyli w 713 roku we wschodniej Mandurii pastwo Parhae (chiski Bohai), ktre objo te pnocny skrawek pwyspu. Ono take stao si autonomicznym krlestwem wasalnym cesarstwa chiskiego. Tak Shilla, jak i Parhae uyway pisma chiskiego i rozwijay si pod duym wpywem kuluary chiskiej. Parhae przetrwao do 926 roku, kiedy to podbili je Kitanowie. Do X wieku przetrwao te krlestwo Shilla; w ostatnich dziesicioleciach swego istnienia targane wojnami domowymi, rozpadao si, a wadza panujcej dynastii saba. W 918 roku Wang Kon zaoy dynasti Koryo, ktra rzdzia do 1392 roku. W 935 roku przyj on abdykacj ostatniego krla Shilla, w cigu niewielu lat zjednoczy znowu ziemie pwyspu i utworzy potne pastwo Koryo. Jego gwn stolic byo miasto Kaesong; P'yongyang by uznawany za stolic zachodni, a Seul za poudniow. Nastpi nowy okres rozkwitu Korei. Z Chin przejmowano wzorce

KOREA: POKJ C Z Y WOJNA?

organizacji biurokratycznego pastwa (w 958 roku wprowadzono zasad egzaminw na sub pastwow), ale w tym pastwie formowaa si w odrbna, koreaska, kultura.

Koryo wielokrotnie stawiao czoo armiom Kitanw, a potem Dur-denw, ale ostatecznie uznawao zwierzchno ich wadcw, rzdzcych Manduri i Chinami Pnocnymi. W 1126 roku wielki poar zniszczy paac krlewski i gromadzon tam przez stulecia bibliotek. Wtedy, wobec koniecznoci szybkiego wydrukowania ponownie tysicy ksig, wprowadzono druk ruchomymi czcionkami metalowymi. W rezultacie okoo poowy X I I wieku Korea staa si pierwszym na wiecie krajem, gdzie on si upowszechni (w Chinach, a poprzednio te w Korei, dominowa druk drzeworytniczy: caych stron rzebionych w drewnianych deskach).

Korea, ktra staa si obiektem najazdw mongolskich, zostaa straszliwie zniszczona i w 1258 roku poddaa si wadcom mongolskim, ktrzy wczeniej podbili pastwo Durdenw. Dynastia Koryo zostaa ich wasalem i musiaa armii Mongow dostarcza onierzy, wyposaenia i prowiantu, szczeglnie w okresie dwukrotnej (w 1274 i 1281 rok) nieudanej inwazji na Japoni.

W okresie panowania mongolskiego koreaska ksiniczka zostaa cesarzow Jin, polubiajc cesarza Shun-di. Jej syn, Chao-tsung, zosta cesarzem Chin z dynastii Yuan. Koreaczycy odegrali istotn rol w obu wspomnianych wyprawach na Japoni. W dokonanej przez Kubilaj Chana w 1274 roku inwazji wzio udzia 900 okrtw i 9000 marynarzy i onierzy. Wyprawa zakoczya si klsk, flota inwazyjna zostaa zniszczona przez tajfun w pobliu Japonii. W kolejnej, w 1281 roku, wyprawie udzia wzio ju 150 tys. marynarzy i onierzy, w tym 10 tys. Koreaczykw (900 okrtw). Wydawao si, e Japoczycy nie maj adnych szans, jednake Mongoowie, nie majcy pojcia o wojnie morskiej, popenili wiele bdw i ostatecznie ponieli klsk. Od X I I I wieku pwysep wielokrotnie by obiektem napaci japoskich piratw.

O zwierzchnictwo nad Koryo upomniao si odbudowane w 1368 roku cesarstwo chiskie. Mongoowie zostali wypdzeni z pwyspu, a Koryo w 1370 roku uznao zwierzchnictwo Chin. Na dworze koreaskim toczy si jednak spr, czy nawiza blisze zwizki z now chisk dynasti Ming (panowaa w latach 1368-1644), czy te kul-

14


tywowa dotychczasowe wizi z Mongoami i podj walk z cesar-stwem.

Na tym tle wybucha wojna domowa, w wyniku ktrej dynastia Koryo upada. Now dynasti Yi ustanowi przywdca frakcji prochiskiej Song--gye, ktry w 1392 roku obj tron; dynastia przetrwaa do 1910 roku. Pastwo koreaskie, za zgod cesarza chiskiego, powrcio do starej nazwy Choson (poranny spokj"). Pod panowaniem dynastii Yi przejmowano w bardzo szerokim zakresie tradycje chiskie, ale kraj zachowywa swe specyficzne cechy narodowe. Czwarty krl dynastii Yi, Sejong Wielki, by najwybitniejszym wadc Korei; panowa on w latach .J418-1450. Umiejtnie administrowa krajem, zapewniajc mu niebywayfozkwit i dobrobyt. Rozwijaa si literatura, nauka i sztuka. Wykonano nowe mapy astronomiczne, wprowadzono uycie deszczomierza do ustalania poziomu opadw, zebrano w dwu ksigach wiedz medyczn. Wynaleziono pismo narodowe" - oryginalny i precyzyjny alfabet Han-gul umoliwia standaryzacj jzyka, cho nadal (a do 1945 roku) w utworach literackich i uyciu oficjalnym pozostawao ideograficzne pismo chiskie. Krl otworzy te trzy porty do handlu z Japoni. \^^'Z^JL^.

Po mierci Sejonga Wielkiego pastwo osabo. Kilka uksztatowanych frakcji politycznych ze zmiennym szczciem walczyo w cigu stuleci o wadz i wpywy. Jedn z kluczowych kwestii spornych bya rola cenzoratu" - urzdu kontrolujcego funkcjonowanie aparatu administracyjnego, a nawet rozporzdzenia krlewskie. W rezultacie Korea staa si pierwszym w Azji Wschodniej krajem o znacznym stopniu pluralizmu politycznego. Wadza krlewska bya saba, a frakcje silne. Baz spoeczn tych stronnictw (wzorowanych na prywatnych akademiach) stanowili yangbanowie - rodzaj szlachty.

W 1592 roku przeciwko Korei wystpia Japonia. Powodem byo odrzucenie przez Kore propozycji wspdziaania w wojnie z Chinami. Na czele 160-tysicznej armii stan Toyotomi Hideyoshi, ktry po raz pierwszy zjednoczy wszystkie pastwa japoskie (nominalnie jako kanclerz przy cesarzu penicym funkcje rytualne). Wojska japoskie zajy i spustoszyy niemal cay kraj, ale na pomoc zagroonej dynastii Yi przybyy wojska chiskie; na ldzie prowadzono dziaania partyzanckie, a na morzu walczya flota koreaska. W rezultacie Hideyoshi musia si wycofa, jednake w 1597 roku ponowi wypraw. Tym razem zaj tylko poudniow cz kraju. Jego naga mier inwazj prze-

15


rwaa. W czasie wojny Japoczycy dopuszczali si na Koreaczykach licznych okruciestw, m.in. obcinali swym ofiarom uszy; w japoskim muzeum uwieczniajcym zwycistwa Japonii nad Kore zgromadzono, w charakterze wojennych trofew, okoo 20 tys. uszu. Dopiero w 1606 roku szogun z rodu Tokugawa, panujcego w Japonii w latach 1600--1867, przywrci pokojowe stosunki z Kore.

W wyniku najazdw japoskich Korea bya zrujnowana. Zniszczone zostay paace z ich archiwami, bibliotekami i zbiorami sztuki, obszar ziem uprawnych zmniejszy si do jednej trzeciej, upady przemys i rzemioso, gdy tysice fachowcw wywieziono do Japonii (co przyspieszyo jej rozwj). Podupada klasa yangbanw, a ich tytuy wadze zaczy sprzedawa, wzrosy za wpywy monowadcw. Wojna w Korei osabia te chisk dynasti Ming i jej kontrol pnocnych rubiey, to za uatwio rozwj potgi Mandurw.

W 1636 roku Kore najechay wojska Mandurw. Pocztkowo proponowano jej wspdziaanie we wsplnej walce o opanowanie Chin, ale na dworze koreaskim zwyciya frakcja bronica zasady wiernoci wobec chiskiej dynastii Ming (planowano nawet wysanie jej na pomoc korpusu wojskowego). W wyniku najazdu Korea uznaa zwierzchnictwo mandurskiej dynastii Qing (16441912), ktra obja te panowanie nad Chinami.

Korea wkroczya w nowy okres pokojowego rozwoju, ale ju od poowy X V I I wieku w kraju zacz nasila si kryzys polityczno-go-spodarczy. Na przeomie X V I I i X V I I I wieku intelektualici koreascy zaczynaj fascynowa si osigniciami nauki europejskiej i nieznanym im wiatem Zachodu. Staj si promotorami patriotyzmu koreaskiego i odrbnoci Korei od Chin. Od jezuitw na dworze cesarskim w Pekinie uzyskiwana jest wiedza o chrzecijastwie, ktre nazywano Sohak (zachodni nauk"). W 1785 roku rzd koreaski ogosi zakaz wyznawania chrzecijastwa, traktowanego jako nowa wywrotowa sekta; w 1791 roku podjto pierwsze represje wobec ruchu katolickiego. W 1801 roku dokonano pierwszych egzekucji chrzecijan. Od 1836 roku w Korei nielegalnie dziaaj misjonarze francuscy. Kolejne krwawe przeladowania nastpiy w latach 1839 i 1866.

Jednoczenie postpowa upadek gospodarczy kraju. W 1812 roku wybuchy wielkie powstania chopskie, spowodowane godem. Powstania z trudem stumiono, ale ponownie wybuchy w 1862 roku. Kierowa

o


a nimi nowa sekta patriotyczno-religijna Tonghak (wschodnia nauka"), czca synkretyczne elementy konfucjanizmu, buddyzmu, chrzecijastwa i wierze ludowych. Powstania stumiono, ale sekta dziaaa nadal.

W 1866 roku pastwa zachodnie podjy prb otwarcia bezporedniego handlu z Kore, ale Koreaczycy statek pruski odpdzili, statek amerykaski pyncy rzek do P'yongyangu spalili, z czterema wspierajcymi go stoczyli walk i zmusili je do odpynicia. W tym samym roku desant wojskowy na jednej z wysp prbowaa wysadzi flota francuska - ostatecznie jednak si wycofaa. W 1871 roku flota amerykaska ponownie usiowaa otworzy porty koreaskie, ale znowu bezskutecznie.

Kore interesowaa si te Japonia. Pragnc pozyska rynek koreaski dla siebie, Japonia od 1868 roku zacza wywiera naciski na Kore, by zrewidowa dotychczasowe bilateralne stosunki. W Tokio przygotowywano nawet plany wojskowej okupacji Korei. Japoczycy prowokowali rozmaite incydenty zbrojne. W 1876 roku japoska delegacja wyldowaa w Korei i dziki wsparciu floty wymusia podpisanie pierwszego nierwnoprawnego traktatu, wzorowanego na traktatach narzucanych przez kraje zachodnie Chinom i samej Japonii. Korea musiaa otworzy dla handlu z Japoni trzy porty na zasadach eksterytorialnoci (obywatele japoscy nie podlegali jurysdykcji koreaskiej i byli zwolnieni z opat celnych), w ktrych m.in. dopuszczono do obiegu walut japosk. Na otwarty w ten sposb rynek koreaski Japonia zacza importowa due iloci podw rolnych, to za dezorganizowao rynek wewntrzny Korei.

Traktat japosko-koreaski ogosi te pen niezaleno Korei od Chin, jednake Chiny nie chciay tego faktu uzna i w 1883 roku podpisay ukad handlowy z Kore, potwierdzajcy jej wasalny stosunek. Chiny, podobnie jak Japonia, zachcay wadze koreaskie do modernizacji kraju i przejmowania dorobku Zachodu. Misje koreaskie dokonay rekonesansu w obu tych krajach (w Chinach szczeglnie chciay zapozna si z nowym uzbrojeniem).

Cesarstwo chiskie naciskao te na podpisanie przez Kore traktatw z mocarstwami zachodnimi, by w ten sposb ograniczy wpywy japoskie. W 1882 roku Korea podpisaa pierwszy traktat z pastwem zachodnim (traktat koreasko-amerykaski). W roku nastpnym podobne podpisano z Wielk Brytani i Niemcami, w 1884 roku z Rosj, a dwa

17


lata pniej z Francj. W Korei rezydowa zaczy poselstwa zachodnie, zalegalizowano te dziaalno misjonarzy.

Korea otwieraa si coraz szerzej na wpywy Zachodu, a take

/

Japonii, stajc si zarazem przedmiotem rywalizacji wielkich mocarstw. Dwr jednak nadal zwizany by z Chinami, a chiski genera Yuan Shikai obj dowdztwo wojsk koreaskich, by je zmodernizowa. Gdy do stolicy przybyy oddziay japoskie (rzekomo dla ochrony poselstwa), do Korei wkroczyy te wojska chiskie. W 1884 roku zwolennicy reform zwizani z Japoni dokonali prby zamachu stanu; zabili kilku ministrw i uprowadzili krla do poselstwa japoskiego. Ostatecz-

J> nie Yuan Shikai zdoby budynek poselstwa szturmem i uwolni krla. By to najbardziej dramatyczny epizod walk midzy koreaskimi elita-

r " mi, poszukujcymi sposobw ratowania kraju drog reform inspirowanych konfucjanizmem albo wedug wzorcw zachodnich (i modernizacji japoskiej).

Chiny i Japonia w 1885 roku w Tianjinie zawary porozumienie 0 wycofaniu swych wojsk z Korei, ale gdy w 1894 roku wybucho nowe powstanie, kierowane przez sekt Tonghak, interwenioway zarwno wojska chiskie, jak i japoskie. Te ostatnie usioway ustanowi rzdy przychylne Japonii (zmieniy kolejno trzy), a w nastpnym roku zamordoway wpywow, prochisk krlow Min (jej ciao spalono na paacowym dziedzicu). Krl na ponad rok schroni si w poselstwie rosyjskim i stamtd kierowa pastwem.

Jbczca si od 1844 roku wojna midzy Japoni a Chinami zakoczya si w 1895 roku przegran Chin. Korea staa si odtd polem rywalizacji Rosji i Japonii, ktr popieray Niemcy, Wielka Brytania 1 Stany Zjednoczone. W 1897 roku koreaski krl Kojong (1864-1907) dziki wsparciu Rosji odzyska swobod dziaania. Przyj wtedy tytu cesarza, czynicy go rwnym wadcom Chin, Japonii i Rosji, ale nie wzmocnio to jego realnej wadzy. W nastpnym roku upad rzd usiujcy odgrnie przeprowadzi radykalne reformy.

W 1902 roku Anglia zawara sojusz z Japoni, uznajc Kore za sfer wpyww Japonii w zamian za blokowanie przez ni dalszej ekspansji rosyjskiej w Azji Wschodniej. Gdy w 1904 roku rozpocza si wojna rosyjsko-japoska, zapocztkowana ostrzelaniem floty rosyjskiej przez japosk w Inchon i Port Arthur, Japonia wymusia na rzdzie Korei zgod na wprowadzenie swych oddziaw do tego kraju i ustanowia nad

18


nim kontrol wojskow. Przegrana Rosji rozstrzygna ostatecznie los Korei - w 1907 roku staa si ona protektoratem Japonii, a krl zosta zmuszony do abdykacji wskutek wysania tajnej misji na drug konferencj pokojow w Hadze z protestem przeciwko dominacji japoskiej. Tron obj jego syn.

Japonia rozformowaa armi koreask i wprowadzia swoich funkcjonariuszy do administracji. Antyjaposkie powstania i bunty ogarny niemal cay kraj; zostay one krwawo stumione, ale dziaania koreaskich wojsk ochotniczych trway a do 1915 roku. W 1910 roku Japonia dokonaa formalnej aneksji Korei, zapocztkowujc jej kolonialne podporzdkowanie. Ksiki o historii Korei oraz dziea patriotyczne konfiskowano i palono. Japoskie firmy stopniowo przejmoway kontrol nad gospodark. Wszelkie patriotyczne ruchy brutalnie tumiono.

Po pierwszej wojnie wiatowej, w czasie konferencji pokojowej w Wersalu, we wszystkich miastach Korei odbyy si w 1919 roku masowe demonstracje patriotyczne pod hasem przywrcenia niepodlegoci. W Seulu, Szanghaju i Wadywostoku proklamowano nawet utworzenie Rzdu Tymczasowego Korei. Wadze japoskie stumiy ten ruch niepodlegociowy. Pady tysice zabitych, przeprowadzano masowe aresztowania. Poniewa obradujce mocarstwa nie kwestionoway japoskiego panowania w Korei, to koreaski ruch oporu, nawet w formie zbrojnej, trwa nadal tak w Mandurii (gdzie mieszkao wielu Koreaczykw), jak i w samej Korei. Popieray go tylko Chiny i Zwizek Sowiecki - z faktem tym wie si pocztek fascynacji marksizmem w Korei. Historycy poudniowokoreascy, w odrnieniu od historykw Koreaskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (opisujcych gwnie partyzanckie dokonania oddziaw Kim Ir Sena), podkrelaj, e partyzanci Kim Ir Sena byli zaledwie jednymi (i to nie najwaniejszymi) z bardzo wielu organizacji zbrojnych walczcych z okupantem japoskim. Epopeja koreaskiej Armii Sprawiedliwoci, Armii Niezawisoci, Armii Rewolucyjnej pod dowdztwem nacjonalisty Yang Se Bonga, Legionu Koreaskiego walczcego po stronie Guomintangu czy koreaskich oddziaw Mu Chonga, dziaajcych wsplnie z Chisk Armi Ludowo-Wyzwolecz, to przykady bohaterskich zmaga, prowadzonych jake czsto z dala od ojczyzny.

19


Przywdcy Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Chin podczas konferencji w Kairze w listopadzie 1943 roku postanowili, e po zakoczeniu wojny Korea odzyska niepodlego. W 1945 roku wojska sowieckie i amerykaskie wkroczyy do Korei, by przyj tam kapitulacj si japoskich (podzia stref ustalono wzdu 38 rwnolenika). Wraz z rozwojem zimnej wojny po obu stronach tego rwnolenika formoway si oddzielne pastwa, proklamowane w 1948 roku: kapitalistyczna Republika Korei na poudniu i komunistyczna Koreaska Republika Ludowo-Demokratyczna na pnocy*.

* Rozdzia ten oparty jest na artykule Chronologia waniejszych wydarze dziejw Kore,, .Azja , Pacyfik", 2000, nr 3, , 9-15, autorstwa prof. Krzysztofa Gawlikowskiego

20

ROZDZIA I I

Zanim wybucha wojna

1. Sowiecka okupacja

Trwajca trzy lata sowiecka okupacja Korei Pnocnej wyranie daje si podzieli na trzy charakterystyczne etapy, rnice si zarwno dynamik zachodzcych procesw, jak i gbi dokonywanych zmian.

Pierwszy z nich przypada na okres midzy sierpniem a grudniem 1945 roku, kiedy to sowieckie wadze okupacyjne, wiadome saboci politycznego poparcia, zapraszaj do wsppracy szerokie spektrum si politycznych i publicznie odegnuj si od planw sowietyzacji Korei. Drugi okres umownie rozpoczyna si w styczniu 1946 roku i koczy w grudniu nastpnego roku. W tym czasie wadze sowieckie ostatecznie porzucaj wymuszon potrzebami zewntrznymi i sytuacj wewntrzn wspprac z ugrupowaniami demokratycznymi na rzecz jednoznacznego wsparcia zdecydowanie prosowieckich si komunistycznych. Wwczas to nastpuje instytucjonalizacja rewolucji i budowa zrbw nowego adu politycznego. Trzeci okres przypada na rok 1948, kiedy Kim Ir Sen z poparciem wadz sowieckich koczy proces formowania monolitycznego reimu, tworzy Koreask Armi Ludow (luty 1948 rok) i proklamuje Koreask Republik Ludowo-Demokratyczn (wrzesie 1948 rok) 1.

25. dywizja Armii Radzieckiej, ktra w sierpniu 1945 roku przekroczya granice Korei, miaa do spenienia trzy zasadnicze zadania. Pokona i rozbroi armi japosk, wprowadzi zarzd okupacyjny na

21


terytorium Korei do 38 rwnolenika i utworzy zrby wadzy lokalnej w formie samorzdu terytorialnego do czasu, gdy wielkie mocarstwa podejm ostateczne decyzje co do przyszoci caego Pwyspu Koreaskiego. Wan i delikatn misj w Korei Stalin powierzy dowiadczonym i zasuonym oficerom armii sowieckiej2. Dowdc 25. dywizji by gen. Iwan Czystiakow, ktry w latach 1935-1941 stacjonowa na Dalekim Wschodzie, po agresji niemieckiej na ZSRR dowodzi 21. dywizj na froncie zachodnim, a na mocy rozkazu Stalina z 24 czerwca 1945 roku wrci na Daleki Wschd i stan na czele 25. dywizji

i z ni wkroczy do Korei. Szefem sztabu 25. dywizji by gen. W. Pen-kowski, a w jej dowdztwie byli te generaowie: P.F. agutin, B.A. Makarw, W.C. Czerienkow i N.P. Borowiagin.

Wszyscy wysi oficerowie Armii Czerwonej byli doskonale zorientowani w dziaalnoci chiskiej i koreaskiej partyzantki komunistycznej w Mandurii3. Sam dowdca 25. dywizji gen. Czystiakow na dugo przed wkroczeniem wojsk do Korei wielokrotnie rozmawia z Kim Ir Senem przed jego powrotem do ojczyzny i bra bezporedni udzia w szkoleniu przez Rosjan grupy dwustu4 sowieckich Koreaczykw, ktrych przygotowywano do odegrania czoowej roli w czasie sowieckich rzdw na Pnocy. I Po zajciu pnocnej czci Korei wadze okupacyjne niemal natychmiast powoay do ycia wasn administracj cywiln, na ktrej czele postawiono gen. mjr. A. Romanienk. Za sprawy wojskowe w administracji odpowiada gen. mjr N.G. Lebiediew ze sztabu gen. Czystiakowa. Wan postaci w administracji by gen. F.I. Sztykow5, przedstawiciel ZSRR we wsplnej komisji sowiecko--amerykaskiej w Seulu, powoanej do realizacji porozumie moskiewskich z grudnia 1945 roku (po proklamowaniu KRL-D zosta pierwszym ambasadorem ZSRR w Phenianie). W sowieckiej administracji za poszczeglne resorty: finansw publicznych, zdrowia, transportu, odpowiadali oficerowie w randze pukownikw. Wrd nich wybijajc si postaci by pk A .M. Ignatiew, oficer wywiadu wojskowego, ktry odegra wielk i bezporedni rol w doprowadzeniu Kim Ir Sena na szczyty wadzy6. O ile czonkowie dowdztwa i oficerowie 25. dywizji byli ludmi ideologicznie i politycznie uksztatowanymi, z jasn wizj swej roli i zada w okupowanym kraju, o tyle onierze, wywodzcy si w wikszoci z sowieckich agrw i wizie, byli le wyszkoleni i sabo zdyscyplinowani. Oni te stanowili rdo wikszoci napi i konflik-

22

Zanim wybucha wojna

tw, jakie tu po wyzwoleniu pojawiy si midzy Koreaczykami a sowieckimi wojskami okupacyjnymi7.

W Korei okupowanej przez ZSRR nie ma adnej rewolucji, adnych komunistycznych oddziaw partyzanckich, nie dziaa adna partia komunistyczna, a przemysowy proletariat (zgodnie z wymogami doktryny) nie jest jeszcze klas dla siebie". W Korei Pnocnej jest jednak sytuacja rewolucyjna"8, a to wystarczy, by dokonujcy si przewrt by dzieem mniejszoci, i to mniejszoci mikroskopijnej. Paradoksalnie wpywy komunistyczne s silniejsze w Korei Poudniowej, okupowanej przez Amerykanw, ni w Pnocnej, zajtej przez Sowietw. W rzeczywistoci to Poudnie jest brzemienne w rewolucje"9, a nie Pnoc. Miejscowi komunici na Pnocy stanowi zaledwie ma, stuosobow grup 1 0. W tej sytuacji rewolucja na Pnocy jest klasycznym przykadem rewolucji narzuconej z zewntrz, pozbawionej wewntrznych motorw i poparcia realnych si spoecznych. Wadze okupacyjne maj wiadomo tego faktu, dziaaj wic ostronie i z du rozwag.

Miejscowi komunici, ktrzy nawouj do radykalnej przebudowy spoecznej, nie otrzymuj wsparcia sowieckich wadz okupacyjnych, a ich lewackie hasa i postulaty s tumione i wyciszane.

Na korzy Sowietw dziaa jednak tragiczna spucizna japoskiej okupacji, ktrej konsekwencj jest panujca w Korei ndza i bieda nie do opisania"11. 88% ludnoci Korei Pnocnej stanowi chopi, bdcy w 90% analfabetami12. Po wyzwoleniu w caej Korei Pnocnej naliczono niespena 90 osb z wyszym wyksztaceniem, wedle innych rde -tylko 1213. Umieralno niemowlt jest przeraajca - na dziesicioro noworodkw tylko dwoje doyje pierwszego roku ycia. Podstawowym poywieniem chopw s szyszki sosnowe, kora z drzewa i roliny polne. Opieka lekarska faktycznie nie funkcjonuje, a rednia dugo ycia nie przekracza 42 lat. Kobiety rodz dzieci w stogach siana, stodoach lub naprdce wykopanych ziemnych norach. Gdy na wsi wybucha grona epidemia, nikt nie powiadamia lokalnych wadz w obawie, e nowi okupanci - podobnie jak to czynili Japoczycy - okr wie i wytn wszystkich w pie, likwidujc w ten sposb ognisko zarazy. Gdy sowieccy lekarze zapowiedzieli akcj szczepie, mieszkacy wiosek uciekali w gry i kryli si w niedostpnych pieczarach14.

Z jednej strony zacofanie, ciemnota i oglna cywilizacyjna zapa, a z drugiej eksplozja spoecznej aktywnoci i polityczne przebudzenie

23


si narodu po latach kolonialnego ponienia sprzyjay akceptacji utopijnych hase i programw, ktre miay by remedium na wszystkie problemy i bolczki kraju15.

Historiografia sowiecka nigdy nie ukrywaa, a wprost przeciwnie, manifestacyjnie podkrelaa aktywny i bezporedni udzia sowieckich wadz okupacyjnych w tworzeniu na Pnocy nowego adu politycznego i zrbw nowej pastwowoci. To Sowieci, a nie Koreaczycy, rozbrajali japoskie wojska i japosk policj, to oni usuwali koreaskich kolaborantw16

z kolonialnej admimstracji, urzdw, instytucji publicznych i szkolnictwa17. Oni te przeprowadzaj pierwsze aresztowania i dopuszczaj si pierwszych aktw terroru wobec tych, ktrzy publicznie omielaj si kwestionowa sowieck obecno i nowe rozporzdzenia. Za ich te politycznym przyzwoleniem dokonywane s liczne akty samosdw na koreaskich przedstawicielach reimu kolonialnego. W maej zaledwie czci mordowano naprawd za kolaboracj. Przewaao zaatwianie osobistych i politycznych porachunkw, ktre nowe wadze zadekretuj jako w peni usprawiedliwiony i oczyszczajcy poryw narodowego gniewu.

2. Ho Man Sik i sowieckie wadze wojskowe

15 sierpnia 1945 roku, jeszcze przed wkroczeniem wojsk sowieckich do Phenianu, generalny gubernator prowincji Phenian Poudniowy (wobec decyzji o poddaniu si garnizonw japoskich w Korei) zaprosi Ho Man Sika do wsppracy w utrzymaniu porzdku w tej prowincji. Po wyraeniu przez niego zgody na wspprac Japoczycy w tym samym dniu mianowali Ho przewodniczcym Komitetu Utrzymania Bezpieczestwa w Prowincji Phenian Poudniowy18. Pierwsz decyzj komitetu byo ogoszenie apelu (opublikowanego w formie ulotek), nawoujcego Koreaczykw do zachowania spokoju i nieatakowania Japoczykw. Dzie pniej otwarto wizienia i 3000 Koreaczykw odzyskao wolno.

17 sierpnia komitet zosta zreorganizowany i przeksztaci si w Przygotowawczy Komitet Odbudowy Narodowej w prowincji Phenian Poudniowy. Przewodniczcym zosta Ho Man Sik, a wiceprzewodniczcym O Yun Son. Komitet skupi 29 miejscowych dziaaczy niepodlegociowych, z ktrych tylko dwch byo komunistami. Naley zgodzi si z opini Roberta A. Scalapino i Chong Sik Lee, ktrzy uwaaj, i skad

24

Zanim wybucha wojna

komitetu faktycznie odzwierciedla ukad si w Phenianie midzy siami nacjonalistycznymi a komunistycznymi19. Po wkroczeniu 25 sierpnia 25. dywizji sowieckiej do Phenianu, japoska armia i policja zostaa rozbrojona, a ca wadz przekazano komitetowi, czyli nacjonalistom Ho Man Sika, ktry od tej pory mia sprawowa formaln wadz administracyjn nad wszystkimi picioma prowincjami Korei Pnocnej. Wedug relacji Han Chae-doka20 Rosjanie wymusili jednak na Ho reorganizacj dotychczasowego komitetu, ktry przyj nazw Ludowy Komitet Polityczny, i wywalczyli dla komunistw 50% miejsc w nowych wadzach, oddajc drugie 50% nacjonalistom i pozostaym organizacjom niekomunistycznym. Gen. Czystiakow, dowdca 25. dywizji, od pocztku wyranie faworyzowa komunistw, a w rozmowie z Ho Man Sikiem mia nawet wyrazi yczenie, by nacjonalici nie przeciwstawiali si komunistom, a nawet by uznali ich za swych politycznych przewodnikw21.

Ludowy Komitet Polityczny w Phenianie liczy 32 czonkw: 16 komunistw oraz 16 nacjonalistw i przedstawicieli innych si politycznych. Przewodniczcym komitetu pozosta wprawdzie Ho Man Sik, ale za sprawy bezpieczestwa odpowiada ju komunista Yi Chu-yon, szefem policji zosta komunista Song Chang-njom. Rwnie za wany resort przemysu i surowcw odpowiada komunista Kim Kwang-jin. Gdy formowano pierwszy lokalny rzd w Phenianie, faktycznie pen wadz miaa sowiecka armia i sowiecka administracja. Rola Ludowego Komitetu Politycznego bya bardzo ograniczona, a jego prerogatywy cile okrelone -bez najmniejszych szans na podejmowanie jakichkolwiek suwerennych decyzji bez akceptacji Sowietw. Wojskowe wadze okupacyjne, mimo nieskrywanej sympatii i poparcia dla komunistw, postanowiy utrzyma Ho Man Sika na stanowisku szefa lokalnego rzdu, i to z kilku wanych powodw. Przede wszystkim wybr znanego i popularnego dziaacza niepodlegociowego na tymczasowego politycznego lidera na Pnocy w olbrzymim stopniu legitymizowa sowieckie rzdy na tym terenie22.

Ho Man Sik by pastorem Kocioa Prezbiteriaskiego, intelektualist wyksztaconym w Japonii, ktry pod wielkim wpywem idei Gandhiego propagowa na gruncie koreaskim walk o wyzwolenie ojczyzny bez uciekania si do przemocy. W lipcu 1920 roku utworzy m.in. Towarzystwo Promocji Produktw Koreaskich, by w ten sposb urzeczywistni goszon ide samowystarczalnoci narodu.

Koreaski Gandhi" (jak czsto nazywano Ho Man Sika) by przede

25


wszystkim patriotycznie nastawionym prezbiteriaskim kaznodziej, goszcym pochwa pracy organicznej, mozolnej, cierpliwej, rozoonej na dugi czas. Tymczasem - nie z wasnego wyboru - znalaz si w wiecie wielkiej polityki, ktrej mechanizmw nie bardzo rozumia bd nie chcia si im podporzdkowa. Z tych zapewne przyczyn wczesn postaw Ho Man Sika w stosunku do sowieckich wadz okupacyjnych i komunistw ocenia si jako krtkowzroczn i naiwn Trudno autorowi w peni zgodzi si z tymi zarzutami, pamitajmy bowiem, e w sierpniu 1945 roku, kiedy Ho podejmowa cis wspprac z Sowietami, zamiary Rosjan wobec Korei nie byy jeszcze w peni sformuowane, a miejscowe wadze okupacyjne odegnyway si od chci zsowietyzowania okupowanego kraju. Ponadto, co szczeglnie wane, przyszo Korei miaa by dopiero przedmiotem wielkomocarstwowych rozstrzygni. Rwnie sabo miejscowych komunistw na Pnocy umacniaa Ho w przekonaniu, e Sowieci bd zmuszeni honorowa wasne zobowizania i deklaracje o budowie suwerennej i demokratycznej Korei.

Wsppracy sowieckich wadz okupacyjnych z Ho Man Sikiem towarzyszyy rozbiene intencje obydwu partnerw. Dla Rosjan Ho od pocztku by politykiem okresu przejciowego, wygodnym i uytecznym w pierwszej fazie okupacji, gdy komunici koreascy byli sabi, podzieleni i bez spoecznego poparcia. Ponadto nacjonalista Ho by wanym atutem propagandowym w grze dyplomatycznej, jak Stalin toczy z Trumanem o przyszo caego Pwyspu Koreaskiego23. Ho Man Sik na czele lokalnej wadzy na Pnocy doskonale uprawomocnia dziaania sowieckich wadz okupacyjnych. Podjciu wsppracy Ho Man Sika z Sowietami sprzyja te fakt, i sami Rosjanie bardzo zabiegali o pozyskanie Ho, ktry nie tylko cieszy si du sympati i poparciem miejscowych Koreaczykw, ale ju w dniu wkroczenia oddziaw sowieckich do Phenianu faktycznie sta na czele jednego z wanych lokalnych orodkw wadzy24 i skupia wok siebie liczne i wpywowe grono koreaskich nacjonalistw.

3. Kim Ir Sen wraca do Phenianu

Po powrocie z Syberii Kim Ir Sen przez kilka tygodni pozostawa w politycznym cieniu. Prowadzi wprawdzie zakulisow dziaalno wrd komunistw na prowincji2 5, ale do Phenianu za zgod Rosjan

26

Zanim wybucha wojna

przyby dopiero 22 wrzenia 1945 roku. Na dworcu w Phenianie wraz z Kim Ir Senem zjawio si 26 partyzantw, z ktrymi razem walczy w Mandurii, a pniej suy w sowieckiej 88. brygadzie na Syberii.

W grupie towarzyszcej Kim Ir Senowi byli: Yu Song-chl, Kim I I , Choe Hyon, Kim Kyong-sok, So Chol, Pak Song-chol, O Chin-u, Kim Song-guk, Kim Chong-suk, Kim Ik-hyon, Cho Chong-chol, Yi Ul-sol, Yi Tu-ik, Kim Yong-yon, An Ki l , Yi Pong-ju, Hwang Sun-hui, Kim Chon-chu, Han Ik-su, Chon Mon-sop, Kim Chung-yol, Choe Yong-gon i Kim Chang-man26.

Wedug relacji Han Chae-doka do pierwszego spotkania Ho Man Sika z Kim Ir Senem doszo z inspiracji gen. Romanienki, ktry podczas zebrania grapy miejscowych komunistw i nacjonalistw przedstawi Kim Ir Sena jako wielkiego patriot i bohatera walk partyzanckich w Mandurii. Nie tylko nacjonalici, ale i miejscowi komunici byli zaskoczeni, e w sawny bohater jest bardzo mody, ubrany po europejsku, uczesany na wzr sowiecki, co wskazywao, e jest czowiekiem z zewntrz27.

Wedug innych rde pierwsze spotkanie Ho Man Sika z Kim Ir Senem nastpio dopiero w tydzie po przyjedzie Kima do Phenianu, a zaaranowali je sowieccy oficerowie 30 wrzenia o godz. 18 w restauracji Hwabang" w Phenianie. W okresie japoskiej okupacji Hwabang" uchodzia za jedn z najlepszych i najelegantszych restauracji w miecie, w ktrej spotykali si japoscy urzdnicy oraz koreascy kupcy i obszarnicy ziemscy. Spotkanie Ho z Kimem trwao trzy godziny. Ho przyszed sam, modszy o 30 lat Kim w asycie dwch ludzi, a jednym z nich by sowiecki Koreaczyk Michai Kang28. W trakcie rozmowy obaj adwersarze uzgodnili, e w zamian za mianowanie Ho przewodniczcym Tymczasowego Komitetu Politycznego 5 Prowincji29 (nowa struktura formalnie powstaa 8 padziernika 1945 roku) Ho zgodzi si, by do nowych wadz obok miejscowych komunistw i nacjonalistw weszli take partyzanci Kim Ir Sena. Ho zgodzi si te na osobiste uczestniczenie w przygotowanym przez sowieckie wadze okupacyjne wielkim festynie powitalnym na cze Kim Ir Sena. Ustpstwa Ho Man Sika wobec Kima i jego sowieckich opiekunw byy oczywiste, natomiast spodziewane korzyci okazay si (jak pokae przyszo) bardzo wtpliwe.

14 padziernika w Phenianie odby si wielki wiec polityczny pod hasem Powitanie gen. Kim Ir Sena przez ludno Phenianu"30. Kim Ir Sen nigdy, oczywicie, nie by generaem i bardzo mao ludzi w Phe-

27


nianie w ogle o nim syszao. Dlatego te Rosjanie spdzili na wiec 300 tys. ludzi, by przedstawi Kima jako legendarnego bohatera walk partyzanckich i wielkiego narodowego lidera.

W imieniu Tymczasowego Komitetu Politycznego Kim Ir Sena pierwszy powita Ho Man Sik. Miao to wielkie polityczne znaczenie, poniewa Ho, w odrnieniu od Kima, by szeroko znanym i powszechnie szanowanym Koreaczykiem.

Na zdjciach z tego okresu (ktrych publikacja jest zakazana w Korei Pnocnej) widzimy modego, 33-letniego mczyzn w europejskim garniturze i z sowieckim medalem na piersi. Obok niego stoi jego polityczny mentor pk Ignatiew, a tu za nimi w galowych mundurach sowieccy generaowie: Czystiakow, Romanienko, Lebiediew, agutin31. Nad trybun opoc narodowe sztandary Korei, uywane take przez siy antykomunistyczne na Poudniu.

Przemwienie Kima, ktre przygotowa Ignatiew, a na jzyk koreaski przeoy miejscowy poeta Chon Tong-hyk32, nie zostao dobrze przyjte przez zgromadzon ludno. W tumie narastay szepty, szmery i pomruki niezadowolenia, wielu ludzi zaczo opuszcza manifestacj przed kocem przemwienia. Koreaczycy spodziewali si ujrze herosa, a tymczasem ujrzeli niskiego wzrostu (166 cm) modego czowieka, z fryzur w typie chiskiego kelnera"33, ktry na dodatek wygasza nudne peany na cze Stalina i jego niezwycionej Armii Czerwonej. Niepowodzenie caego przedsiwzicia byo oczywiste, szczeglnie e w konfrontacji z nobliwym i szanowanym pastorem Ho mody Kim wypad fatalnie. Sowieccy oficerowie w najwyszym stopniu byli zaskoczeni nie najlepszym przyjciem Ki ma przez miejscow ludno. Zdawali si nie pamita, e to za ich spraw komunici Kim Ir Sena pojawili si na narodowej scenie, a nie jako zwyciscy bojownicy rewolucji, ktrzy dokonuj wielkiego dziea rozpocztego przed laty w Mandurii. Zachowywali si tak, jakby zapomnieli, e bojownikw tych sprowadzia okupacyjna armia, absolutna wadczyni pnocnej czci kraju, zmuszajca ludno do adorowania nie tylko potgi sowieckiej, ale i ludzi, ktrych oni ze sob przywiedli. Polityczna maskarada, jak niewtpliwie byo powitanie Kim Ir Sena", staa si zacztkiem masowej kampanii na rzecz deifikacji modego koreaskiego lidera. Zaczo si skromnie - od drobnych poprawek w yciorysie, maego retuszu na starych fotografiach, naprdce spisywanych hagiograficznych laurkach34, a skoczyo na kulcie nie majcym precedensu w historii wiata35.

28

Zanim wybucha wojna

Sabo miejscowych si komunistycznych w poczeniu z fatalnym przyjciem Kim Ir Sena w Phenianie umocnia Rosjan w przekonaniu, e naley dy do zintensyfikowania dziaa na rzecz umocnienia si komunistycznych na Pnocy, ale take do podtrzymywania wsppracy z siami nacjonalistycznymi i niekomunistycznymi. Idc zapewne tropem tego rozumowania (a jednoczenie majc na uwadze zbliajc si konferencj w Moskwie), sowieckie dowdztwo nakonio Ho Man Sika do powoania wasnej partii. W ten sposb w listopadzie 1945 roku na pnocnokorea-skiej scenie politycznej pojawia si Koreaska Partia Demokratyczna36, ktra bardzo szybko przeksztacia si w najliczniejsz (200 tys. czonkw) parti w pnocnej czci kraju. Wadze sowieckie zezwoliy te na powstanie Religijnej Partii Modych Przyjaci, ktra przez kilka miesicy prowadzia niezalen dziaalno polityczn i wspieraa parti Ho Man Sika37. Wadze sowieckie, powoujc koncesjonowan i zinstytucjonalizowan opozycj, tworzyy pozory funkcjonowania na Pnocy demokratycznego i pluralistycznego systemu partyjnego.

Zgoda na powoanie dwch niekomunistycznych partii bya od pocztku wielk gr pozorw. Koreaska Partia Demokratyczna, mimo zewntrznych atrybutw niezalenoci, od chwili powstania nie moga by rywalk czy konkurentk komunistw (10 padziernika 1945 roku powoali oni w Phenianie Pnocnokoreaski Komitet Odbudowy Partii Komunistycznej)38, albowiem Kim Ir Sen wymusi na Rosjanach, by do cisego kierownictwa Koreaskiej Partii Demokratycznej dokooptowani zostali jego najblisi wsppracownicy - tzw. kapsaczycy (od nazwy rejonu Kapsan w Mandurii): Kim Chaek, Choe Yong-gon oraz Yi Kwang-guk, ktry zosta wiceprzewodniczcym partii39. Rwnie prasa partyjna demokratw znajdowaa si pod cakowit kontrol komunistw, ktrzy nie tylko nadzorowali to, co jest publikowane, ale te limitowali papier na wydawnictwa, bdce z kolei pod wnikliwym nadzorem wadz okupacyjnych40.

4. Wyeliminowanie Ho Man Sika

19 listopada 1945 roku z inspiracji sowieckich wadz na miejsce Tymczasowego Komitetu Ludowego 5 Prowincji powoane zostaje Biuro Administracyjne 5 Prowincji41, ktre faktycznie odgrywa rol rzdu centralnego na Pnocy. Na czele biura staje Ho Man Sik, ale zakres jego

29


wsppracy z Sowietami systematycznie jest zmniejszony, gdy wadze okupacyjne wyranie faworyzuj komunistw, a ci zawaszczaj kolejne sektory wadzy. Take sytuacja midzynarodowa wok Korei nie sprzyjaa Ho i jego planom, poniewa Amerykanie, wsplnie z Rosjanami ku zaskoczeniu koreaskich demokratw - nakaniaj wszystkie liczce si siy polityczne zarwno na Pnocy, jak i Poudniu, by zgodnie uznay, e kraj nie jest jeszcze zdolny do samodzielnego bytu pastwowego, a powiernictwo wielkich mocarstw wydaje si najlepsz formu polityczn na najblisze lata. W tym miejscu warto przypomnie, e w Kairze wielkie mocarstwa przewidyway, e by moe Korei potrzeba bdzie 40-50 lat na uzyskanie penej niezalenoci pastwowej". Po 1945 roku Amerykanie nadal uwaali, e Korei potrzeba bdzie protektoratu wielkich mocarstw przynajmniej przez dziesi lat. Ostatecznie na konferencji moskiewskiej w grudniu 1945 roku USA, Wielka Brytania i ZSRR zgodziy si na picioletni okres powiernictwa42.

Decyzje konferencji moskiewskiej wywoay powszechne oburzenie w caej Korei. Na Poudniu proklamowano strajk generalny, a Seul i inne miasta ogarna fala spontanicznych manifestacji. Zdecydowana wikszo partii oraz organizacji spoecznych i politycznych bya oburzona i zoya oficjalne deklaracje potpienia decyzji przyjtych w Moskwie. Amerykanie i Rosjanie byli zaskoczeni skal i gwatownoci protestw4 3. Na Pnocy jedyn si polityczn, ktra bezwarunkowo i demonstracyjnie popara moskiewskie porozumienie, byli komunici 4 4.

Po rozpadzie bloku sowieckiego Kim Ir Sen, ktry w 1945 roku by gorliwym i fanatycznym obroc porozumie moskiewskich, gwatownie zmieni swe dotychczasowe oceny. Za doprowadzenie do podziau Korei i rozbicia narodu obarczy odpowiedzialnoci wielkie mocarstwa, w tym Zwizek Sowiecki45, nie wspominajc ani sowem o wczesnej postawie koreaskich komunistw i swojej w tym roli.

Tymczasem 29 grudnia 1945 roku komunici koreascy bdcy czonkami Biura Administracyjnego 5 Prowincji solidarnie opowiedzieli si za pen akceptacj porozumie moskiewskich i naciskali na nacjonalistw Ho Man Sika, by uczynili to samo. Ho pozosta jednak nieugity i odrzuci naciski zarwno Kim Ir Sena, jak i Choe Yong-gona; nie uleg take perswazji sowieckich wadz okupacyjnych. Wedug niektrych rde gen. Romanienko mia powiedzie Ho Man Sikowi, e zostanie Stalinem Korei", jeli poprze porozumienie moskiewskie, w przeciw-

30

Zanim wybucha wojna

nym razie Rosjanie nie bd mogli zapewni mu nawet osobistego bezpieczestwa4 6. Wedle innej, ale zblionej wersji Rosjanie obiecywali Ho stanowisko prezydenta w przyszej niepodlegej Korei za cen poparcia moskiewskich porozumie4 7.

Postawa Ho Man Sika, ktry odrzuci mocarstwow formu powiernictwa nad Kore, samoistnie zakoczya okres wsppracy sowieckich wadz okupacyjnych z niekomunistycznymi siami politycznymi w pnocnej czci Korei. 4 stycznia 1946 roku z inicjatywy komunistw zbiera si Biuro Administracyjne 5 Prowincji. Z dotychczasowego skadu 32 czonkw tylko szeciu reprezentuje nacjonalistw (spord szesnastu czonkw, jakich mieli jeszcze przed miesicem). Cz nacjonalistw w obawie przed represjami komunistw lub wadz sowieckich ucieka na Poudnie, cz zastraszono lub nie dopuszczono do posiedzenia biura. Ucieczka wielu przeciwnikw reimu na Poudnie nastpia w momencie, kiedy Rosjanie podjli decyzj o wstrzymaniu wszelkiego ruchu osobowego wzdu 38 rwnolenika, co faktycznie oznaczao zamknicie granicy z Poudniem.

Po dugiej i burzliwej debacie Biuro Administracyjne, opanowane przez komunistw, popiera uchway moskiewskie. Wwczas Ho Man Sik skada rezygnacj z funkcji przewodniczcego48; w kilkanacie godzin pniej zostaje osadzony w areszcie domowym. Jego dalsze losy s nieznane. Prawdopodobnie zosta zamordowany ni przed wybuchem wojny koreaskiej w czerwcu 1950 roku. Wedug nieoficjalnych informacji, uzyskanych przez autora ze rde pnocnokoreaskich, Ho zosta zamordowany nie przed wybuchem wojny, ale w jej trakcie - gdy kontrofensywa amerykaska zbliaa si do Phenianu w padzierniku 1950 roku4 9.

Aresztowanie Ho Man Sika i skrytobjcze mordy na jego najbliszych wsppracownikach kocz krtki epizod wsppracy sowieckich wadz okupacyjnych z lokalnymi przedstawicielami si demokratycznych. W nowej sytuacji politycznej, jaka powstaa w styczniu 1946 roku, Rosjanie nie musz ju utrzymywa sztucznej fasady kwaziplurali-stycznego systemu politycznego na Pnocy i nie bd tolerowa jakichkolwiek niezalenych si politycznych. Pierwsze uderzenie skierowano przeciw Koreaskiej Partii Demokratycznej. Parti t opanowuj cakowicie ludzie Kim Ir Sena, a jej nowym przewodniczcym zostaje komunista Choe Yong-gon, ktry degraduje parti do roli bezwolnego narzdzia w rkach komunistw i ich kolejnej propagandowej tuby.

31


W cigu dwch lat partia z 200 tys. czonkw maleje do 10 tys. i przez wiele lat pozostaje klasyczn parti satelick, dziaajc pod kierownictwem komunistw w ramach tzw. frontu oglnonarodowego. Podobny los spotka te niekomunistyczn Religijn Parti Modych Przyjaci, ktrej liderzy zostali aresztowani, a nastpnie rozstrzelani.

5. Komunici koreascy i sowieckie wadze okupacyjne

Saboci koreaskiego ruchu komunistycznego nieomal od zarania jego istnienia byo rozbicie organizacyjne i polityczne. Ruch ten nigdy wic nie by zjawiskiem jednolitym - istn zmor komunistw byy wewntrzne rozgrywki, walki i antagonizmy midzy rnymi frakcjami i grupami, pene wzajemnej podejrzliwoci, nieufnoci, pogardy i zdrady5 0. By moe wanie ten stan rzeczy zrodzi gorzkie sowa Lenina w 1920 roku: Wy, koreascy towarzysze, wcale nie jestecie komunistami; jestecie nacjonalistami. Wy chcecie tylko naszych rubli" 5 1.

Pierwsze grupy komunistyczne z orodkami w Irkucku i Szanghaju, powstae na pocztku lat dwudziestych, tak wciekle ze sob rywalizoway" 5 2, e w konflikt bezporednio zaangaowaa si WKP(b) i Armia Czerwona. W wyniku interwencji zbrojnej oddziaw sowieckich po stronie grupy irkuckiej setki Koreaczykw zostao zabitych i rannych. Komintern stara si maksymalnie kontrolowa oba odamy koreaskiego ruchu komunistycznego, ale szo mu to niezwykle opornie, gdy szanghajscy komunici byli wyjtkowo niechtni wobec tych prb narzucenia im cilejszej kontroli. W 1925 roku, przy wydatnej pomocy Midzynarodwki Komunistycznej, 15 koreaskich komunistw zaoyo Komunistyczn Parti Korei. Formalnie partia bya jednolita organizacyjnie, ale w rzeczywistoci w latach 1925-1926 dziaay w niej dwie skcone frakcje, tzw. grupa wtorkowa i grupa ML (marksistowsko-leninowska). Partia w swych pierwszych deklaracjach wysuwaa gwnie hasa narodowowyzwolecze, skierowane przeciw japoskim okupantom53. Dopiero na drugim planie znajdoway si postulaty i dania spoeczne: ograniczenia wadzy narodowej buruazji i arystokracji, owiaty dla ludu i godziwych warunkw pracy dla robotnikw5 4. Rozam frakcyjny w partii z biegiem lat nie tylko nie mala, ale nabiera cech zinstytucjonalizowanych. Odbiciem tej sytuacji by V I Kongres

32

Zanim wybucha wojna

Midzynarodwki Komunistycznej (1928 rok), na ktrym obie zwalczajce si frakcje, zwane podwczas grup szanghajsk i seulsk, wystpiy z dwoma oddzielnymi i wzajemnie wykluczajcymi si programami.

Zaarte walki personalne i frakcjonizm uatwiay wewntrzn infiltracj ruchu przez japosk policj. Aresztowania poszczeglnych osb i wsypy caych grup stay si tak powszechne, e w krtkim czasie zupenie sparalioway dziaalno organizacji. W lutym 1927 roku aresztowano czowk przywdcw Komunistycznej Partii Korei. Po ich aresztowaniu funkcjonowa tylko trzyosobowy Komitet Centralny partii, ale wkrtce i on zosta aresztowany. Z wizienia aresztowani liderzy wezwali pozostajcych na wolnoci towarzyszy do dalszej walki. Na miejsce zlikwidowanych struktur pojawiaj si nowe, ale przearty japosk agentur ruch topiony jest w masowych aresztowaniach.

Nie bez wpywu na upadek partii bya te niekompetencja komunistycznych liderw i nika reakcja koreaskich chopw i robotnikw na komunistyczn agitacj55. W tej sytuacji partia, zdziesitkowana represjami i przearta frakcjonizmem, odchodzi w polityczny niebyt. Formalnie rozwizywana jest dwukrotnie. Pierwszy raz dokonuj tego ostami pozostali na wolnoci przywdcy komunistyczni Han Hae i Kim Kyng-sok56. Drag decyzj o rozwizaniu partii podejmuje Komitet Wykonawczy Komin-ternu 10 grudnia 1928 roku, przyjmujc tzw. tezy grudniowe. W jego rezolucji za gwn przyczyn rozwizania Komunistycznej Partii Korei uznano frakcjonizm i walk grap, chwiejno przywdcw i represje wroga57. W samym Komintemie pojawiy si nawet gosy (m.in. opini tak wyrazi Otto Kusinen)58, e Korea nie dojrzaa jeszcze do rewolucji i przedwczesne s wszelkie prby reaktywowania partii. Mimo wielu prb podjcia dziaalnoci partia komunistyczna w zinstytucjonalizowanej formie pojawia si dopiero po wyzwoleniu Korei w sierpniu 1945 roku59.

Walki frakcyjne w onie koreaskiego ruchu komunistycznego paradoksalnie pogbiy si po rozwizaniu partii. Do starych historycznych rde frakcjonizmu doszy nowe. W 1945 roku frakcjonizm w olbrzymim stopniu by pochodn odmiennych dowiadcze okresu wojny - innych w wypadku ludzi dziaajcych w podziemiu w kraju, innych u pozostajcych pod wpywem Komintemu i Kremla, jeszcze innych u tych, co wojn przeyli w Chinach, a cakowicie innych u tych, ktrzy w mundurach sowieckiej armii przeszli trudn szko politycznego przetrwania na Syberii. Z tych jake skrajnie odmiennych dowiadcze wyrastay rne

33


uwikania, rne punkty widzenia i rne wizje ideologiczne. W 1946 roku w Korei Pnocnej, okupowanej przez armi sowieck, wyrni moemy cztery frakcje komunistyczne rnice si rodowodem, odmiennym dowiadczeniem i , co najwaniejsze, skal powiza z Sowietami. - P i e r w s z frakcj tworzyli tzw. miejscowi komunici 6 0, dziaajcy zarwno na Pnocy, jak i na Poudniu kraju. W grupie tej wybijajcymi si przywdcami byli: Pak Hon-yong, Kim Yong-bom, O Ki-sop, Chang Si-u, Chu Yong-ha, Chong Tal-hyon, Yi Sun-gun, Choe Yong-dal, Hyon Chun-hyok. Zdecydowana wikszo czoowych liderw komunistycznych znajdowaa si na Poudniu. Tu we wrzeniu 1945 roku najwybitniejszy przywdca koreaskich komunistw Pak Hon-yong reaktywowa Komunistyczn Parti Korei z siedzib w Seulu61. Pak by znanym i dowiadczonym komunist. Do ruchu komunistycznego przystpi w 1919 roku, a sze lat pniej zorganizowa Komunistyczny Zwizek Modziey Korei. Wielokrotnie aresztowany, przesiedzia w japoskich wizieniach prawie dziesi lat. By zawodowym rewolucjonist 0 ugruntowanych ideologicznie pogldach. Z racji wieku, zasug, dowiadczenia i wyksztacenia (studiowa m.in. na Uniwersytecie Narodowym w Seulu, najbardziej prestiowym uniwersytecie w Korei) nie bez powodu pretendowa do roli koreaskiego Stalina"62 i roci pretensje do przywdztwa nad caym ruchem komunistycznym w Korei. Komunici na Pnocy, cho stosunkowo nieliczni i pozbawieni oparcia we wasnej partii, z racji cierpie i przeladowa, jakich dowiadczyli w okresie okupacji japoskiej, uwaali si za ludzi najbardziej predestynowanych do odegrania wiodcej roli w wyzwolonym kraju63. W Phenianie czoowymi dziaaczami komunistycznymi byli Hyon Chun-hyok 1 Kim Yong-bom. Zwizki miejscowych komunistw z grup Kim Ir Sena w okresie, gdy ten przebywa w ZSRR, byy ograniczone, a wikszo miejscowych komunistw nawet o nim nie syszaa. (]__Drug frakcj tworzyli komunici koreascy z Chin, byli czonkowie koreaskiej Ligi Niepodlegoci z Jenanu. Dlatego grup t czsto nazywano frakcj jenask lub chisk. Czoowymi reprezentantami tej grupy byli: Mu Chong, Kim Tu-bong, Pak Il-u, Choe Chang-in, Han Pin, Ho Chong-suk, Kim Ung, Kim Chang-man, Yi Sang-jo. We frakcji jenaskiej wprost roio si od wielkich i zasuonych dziaaczy. Mu Chong by synnym generaem, dowdc Korpusu Ochotnikw Koreaskich, ktry w latach trzydziestych wraz z Mao Zedongiem bra udzia w Wielkim Marszu,

34

Zanim wybucha wojna

Kim Tu-bong by przewodniczcym Ligi Niepodlegoci Korei, intelektualist i gwnym ideologiem frakcji jenaskiej. Pak Il-u by wybitnym organizatorem, wielce zasuonym dla konsolidacji komunistw koreaskich na obczynie. cise zwizki midzy frakcj jenask a komunistami chiskimi zainspiroway grup jenask do opowiedzenia si za bardziej nacjonalistyczn formu komunizmu i oparcia si na metodzie masowej mobilizacji, lansowanej przez Mao. Byli przy tym przekonani o jej wartoci i znaczeniu dla przyszoci take ich wasnego ruchu.

W literaturze przedmiotu przyjmuje si do powszechnie opini, i frakcja jenask od chwili pojawienia si na pnocnokoreaskiej scenie politycznej potraktowana zostaa przez sowieckie wadze okupacyjne jako najpowaniejsze zagroenie dla lojalnych wobec Moskwy komunistw Kim Ir Sena. Uwaa si te, i popiech, z jakim dziaali Sowieci na Pnocy, sygnalizuje, e byli oni zdecydowani na szybkie zainstalowanie wasnego reimu, zanim usadowi si tam wczeniej protegowani przez Mao komunici koreascy z Jenanu. Tu te zapewne szuka naley przyczyn, dla ktrych sowieckie wadze okupacyjne opniay powrt do Korei Korpusu Ochotnikw Koreaskich. Nadmieni w tym miejscu trzeba, e w padzierniku 1945 roku ten dwutysiczny korpus przyby do Antungu w Mandurii. Na jego czele stali dowiadczeni oficerowie koreascy, ktrzy suyli w chiskiej 8. armii polowej. Dowdc korpusu by 26-letni Kim Kang, a politycznym komisarzem Kim Ho. Po upywie zaledwie kilku tygodni korpus liczy ju 4000 onierzy, poniewa z powodu wielkiego godu panujcego w rejonie Antungh, zamieszkanym przez 70 tys. Koreaczykw, do korpusu masowo wstpowali tzw. ryowi onierze, czyli rekruci, ktrych jedyn motywacj byo zdobycie ywnoci. W listopadzie korpus i koreascy komunici otrzymali zgod na wkroczenie do Korei. Jednoczenie gen. Piekowski, szef sztabu 25. dywizji sowieckiej, nakaza, by korpus nie posuwa si w gb Korei, lecz tylko do miejscowoci Siniju64, gdzie nakazano mu zakwaterowanie w miejscowej szkole redniej. Po uroczystym powitaniu korpus rozbrojono mimo protestw frakcji jenaskiej, a niesfornych onierzy pod eskort odstawiono z powrotem do Chin6 5.

Potna i wpywowa frakcja jenask z wasn, niezalen od Sowietw i Kim Ir Sena si zbrojn, bya zbyt gron formacj polityczn, by mona j byo tolerowa. Chiscy opiekunowie frakcji jenaskiej, chocia niezadowoleni z takiego obrotu wydarze, nie uczynili nic, bo uczyni nie

35


mogli, by wesprze swych protegowanych z Jenanu. Sami bowiem, uwikani w krwaw wojn domow, nie mogli ryzykowa konfliktu ze Stalinem w sprawach dla nich podwczas drugorzdnych. Kim Ir Sen wyrazi zgod na przyjcie trzech dywizji koreaskich z Chin dopiero w 1949 roku, a wic rok po proklamowaniu KRL-D i w sytuacji, gdy cakowicie ju panowa na Pnocy i szykowa si do zbrojnego ataku na Poudnie. Frakcja jenask, mimo e pozbawiona oparcia we wasnej sile zbrojnej, uwaaa si nadal za formacj o duym potencjale intelektualnym, niezaprzeczalnych zasugach i otwarcie pretendowaa do odegrania kluczowej roli w wyzwolonej Korei. W tej sytuacji nie wczya si do odbudowy prosowieckiej partii komunistycznej, ale utworzya wasn organizacj pod nazw Nowa Partia Ludowa, z Kim Tu-bongiem na czele.

Nowo utworzona partia, posugujca si mniej radykalnym jzykiem propagandy ni komunici Kim Ir Sena, szybko rozszerzya swoj baz czonkowsk i rozbudowaa rozgazion sie organizacyjn. Eksponowanie treci patriotyczno-narodowych w goszonym programie spowodowao, e do partii masowo zacza wstpowa nieliczna tu inteligencja, dla ktrej program Nowej Partii Ludowej by bardziej strawny ideologicznie ni dogmatyczny i sztywny program partii Kima. W sierpniu 1946 roku partia liczya ju 90 tys. czonkw i bya znacznie liczniejsza ni partia komunistyczna Kim Ir Sena66. Ponadto, co nie mniej wane, partia wyranie podkrela sw inno" i niezaleno od komunistw Kim Ir Sena i sowieckich wadz okupacyjnych. [ Trzeci liczc si frakcj stanowili sowieccy Koreaczycy, okrelani

czsto jako frakcja irkucka - od rosyjskiego miasta na Syberii, gdzie aktywnie dziaali w lokalnych strukturach komunistycznych. Czoowymi przedstawicielami tej grupy byli: Ho Ka-i, Pak Chang-ok, Pak Ui-wan, Kim Song-hwa, Pak Yong-bin, K i Sok-bok, Kim Chae-ok, Nam II , Choe Chong-hak, Han Il-mu, Kim Yol. W zdecydowanej wikszoci byli to ludzie urodzeni bd wychowani na Syberii. Wszyscy bez wyjtku mieli radzieckie obywatelstwo i naleeli do WKP(b), jzykiem koreaskim wadali sabo lub z mocnym rosyjskim akcentem. Byli nie tylko zrusyfikowani, ale i zsowietyzowani, a ich emocjonalno-uczuciowa wi z krajem przodkw wydawaa si pytka i powierzchowna. Sowieccy Koreaczycy byli ludmi radzieckimi w penym tego sowa znaczeniu. To wanie w ZSRR zrobili oni mae prowincjonalne kariery, zakadali mieszane rodziny i osigali ma stabilizacj. W porwnaniu z sytuacj rodakw

36

Zanim wybucha wojna

pod okupacj japosk wiodo im si rewelacyjnie, przynajmniej tym, ktrzy poszli na sub Kremla. To wanie z nich rekrutowaa si wikszo spord 200-osobowej grupy Koreaczykw, ktr Rosjanie przygotowywali w czasie wojny do politycznego zaistnienia w wyzwolonej Korei. Wikszo sowieckich Koreaczykw udaa si do Korei wraz z 25. dywizj, w mundurach sowieckich oficerw i z sowieckimi odznaczeniami na piersiach. Wikszoci z nich towarzyszya myl, e przybywaj do Korei wprawdzie z wielk misj i posaniem, ale na wyranie ograniczony czas. Nie pozbywali si przeto ani radzieckiego obywatelstwa, ani czonkostwa WKP(b). W tej sytuacji byo spraw naturaln, e kiedy w 1948 roku wojska sowieckie opuszczay Kore Pnocn, wraz z nimi odesza wikszo sowieckich Koreaczykw. Pozostali z reguy tylko ci, ktrzy w Korei Pnocnej piastowali wane stanowiska w armii, aparacie bezpieczestwa i administracji pastwowej. O wielkiej roli, jak sowieccy Koreaczycy odegrali w tworzeniu nowego adu politycznego w Korei, najlepiej wiadczy chociaby czciowy wykaz stanowisk, jakie zajmowali po 1948 roku.

Pang Hak-se by ministrem bezpieczestwa publicznego, Pak Ui-wan wicepremierem, Nam I I wicepremierem i ministrem finansw, Yi Tong--gon wiceministrem spraw zagranicznych, Yu To-sung wiceministrem przemysu, Kim Yong-sam wiceministrem energetyki, Kim Kang wiceministrem handlu, Kim Tong-cho wiceministrem sprawiedliwoci, Kim Hak-in wiceministrem finansw, Ho Ka-i wiceprzewodniczcym Komitetu Centralnego Partii Pracy Korei, Kim Chae-ok przewodniczcym prowincjonalnego komitetu partii w prowincji Phenian Poudniowy, Kim Yol przewodniczcym prowincjonalnego komitetu partii w prowincji Hamgyon Poudniowy. Szefami prowincjonalnych komitetw PPK byli te Pak Yong-bin i Kim Yong-su.

Redaktorem naczelnym organu Komitetu Centralnego PPK - gazety Nodong Sinmun", by Ki Sok-bok, ktry te piastowa stanowisko wiceministra propagandy, Chong Kok-nok by redaktorem naczelnym dziennika partyjnego Minju Choson", Pok U wiceprezydentem Uniwersytetu im. Kim Ir Sena, a Ho Dc dyrektorem w Centralnej Szkole Partyjnej67.

Sowieccy Koreaczycy byli politycznie i kulturowo uksztatowani przez komunizm stalinowski, czy, jak kto woli, przez komunizm I I I Midzynarodwki, czyli przez komunizm wojujcy, fanatyczny, zamknity i owadnity wizj wiatowej rewolucji - przez komunizm, ktry prze-

37


ksztaca komunistw caego wiata w funkcjonariuszy sowieckiego aparatu wadzy. Zarzuty o agenturalno wobec Moskwy przyjmowano w tej sytuacji jako komplement i powd do dumy. By agentem Moskwy to byo tak naturalne i oczywiste, jak oczywisty by fakt, e Rosja bya pierwsz zwycisk agentur zwyciskiego komunizmu"58.

Czwart frakcj tworzyli partyzanci Kim Ir Sena, ktrzy pojawili si w Korei kilka tygodni po wyzwoleniu kraju. Odam ten najczciej okrela si jako frakcj partyzanck lub frakcj Kapsan (od nazwy legendarnej siedziby partyzantw Kima w rejonie Kapsan, nieopodal gry Pektu w Mandurii). Grupa Kim Ir Sena bya najmniej liczn i najmniej wpywow si polityczn po wyzwoleniu. A samego Kim Ir Sena mao kto zna i mao kto popiera"69. Jej potencja intelektualny by najskromniejszy spord wszystkich frakcji w onie koreaskiego ruchu komunistycznego. Partyzanci Kima to gwnie analfabeci i panalfabeci, a spord kadry dowdczej jedynie kilku otaro si o szkoy rednie. Ubstwo intelektualne i obyczajowe prostactwo, w poczeniu z widoczn polityczn niekompetencj czoowych liderw frakcji, rekompensowane byo wzmoonym poparciem ze strony sowieckich wadz okupacyjnych. Partyzanci Kima reprezentowali pokolenie wyrose w oddziaach partyzanckich idcych przebojem i na skrty, a nie przywykych - jak komunici w podziemiu - do roboty czasochonnej, mudnej, mao efektownej. Najwaniejszymi przedstawicielami tej grupy oprcz Kim Ir Sena byli: Kim Chaek, Choe Yong-gon, Kim I I , Kang Kon, So Chol i Choe Hyon.

Sowieckie wadze okupacyjne od pierwszego dnia ich bytnoci w Korei Pnocnej wyranie faworyzoway dwie frakcje: partyzantw Kim Ir Sena i sowieckich Koreaczykw - kosztem miejscowych komunistw i grupy jenaskiej.

Nie bdzie zatem wielkim uproszczeniem, jeeli powiemy, e po politycznej likwidacji nacjonalistycznej opozycji, reprezentowanej przez pastora Ho Man Sika i Koreask Parti Demokratyczn, najpilniejszym zadaniem wadzy okupacyjnej byo maksymalne umocnienie promo-skiewskich frakcji w onie rozbitego politycznie i organizacyjnie koreaskiego ruchu komunistycznego. Przeszkod na drodze do realizacji tego celu stanowili zarwno miejscowi komunici, jak i grupa jenask. A to wanie wrd nich byo wielu sawnych towarzyszy - bardziej znanych i dowiadczonych ni partyzanci Kima. Kapsaczycy Kim Ir Sena w sojuszu z sowieckimi Koreaczykami, cho popierani przez so-

38

Zanim wybucha wojna

wieckie wadze okupacyjne, nadal byli sabi i mao wpywowi. Musieli wic, i taka bya ich wyrana taktyka, podzieli si wadz. Nieudany zamach na Kim Ir Sena, ktrego cudem uratowa sowiecki onierz I.T. Nowiczenko70, skoni wadze sowieckie do duej ostronoci w procesie konsolidacji komunistw wok grupy Kima.

Przypomnijmy, e z inicjatywy miejscowych komunistw 25 wrzenia 1945 roku zwoano w Phenianie rozszerzon narad aktywu Komunistycznej Partii Korei (faktycznie nie istniejcej) z piciu prowincji, ktra debatowaa nad przyszoci ruchu i kraju w nowej sytuacji, po wyzwoleniu. Niespodziewanie dla wadz sowieckich miejscowi komunici publicznie deklarowali lojalno wobec przywdztwa Pak Hon-yonga z Poudnia i wywieszali liczne plakaty z krzyczcymi napisami Niech yje Pak Hon-yong". 10 padziernika, po uzyskaniu wstpnej zgody Paka, miejscowi komunici powoali do ycia Pnocnokoreaski Komitet Odbudowy Partii Komunistycznej71. O ile jednak Pak akceptowa powstanie nowych struktur komunistycznych na Pnocy, o tyle zdecydowanie opowiada si przeciw powoaniu tu odrbnej partii i nalega na uznanie jego zwierzchnictwa nad caym ruchem oraz podporzdkowanie si centrali partii w Seulu. Kim Ir Sen bra udzia w padziernikowej konferencji dziaaczy komunistycznych z Pnocy, ale do gosu zosta dopuszczony dopiero w ostatnim dniu narady jako jeden z mniej wanych liderw komunistycznych. Kim wychwala Paka i deklarowa lojalno wobec jego przywdztwa, ale jednoczenie, wbrew opinii Paka, postulowa powoanie cakowicie odrbnej partii na Pnocy7 2. Historiografia pnocnokoreaska niezmiennie od p wieku przekonuje, i z inicjatyw powoania do ycia Pnocnokoreaskiego Komitetu Odbudowy Partii Komunistycznej wystpi Kim Ir Sen i e to wanie on utworzy parti komunistyczn, co, jak staraem si udowodni, cakowicie mija si z prawd.

Narada miejscowych komunistw z piciu prowincji Korei Pnocnej w Phenianie unaocznia sowieckim wadzom okupacyjnym realn grob wymknicia si komunistw koreaskich spod kontroli i kurateli Moskwy.

Uznanie przywdztwa Pak Hon-yonga w Seulu, saba pozycja Kim Ir Sena i jego ludzi, wreszcie ostracyzm wobec propozycji powoania odrbnej partii na Pnocy sprawiy, e miejscowe wadze sowieckie postanowiy dziaa bardziej zdecydowanie. 22 listopada 1945 roku dokonano zamachu na czoowego przywdc miejscowych komunistw na Pnocy Hyon Chun-hyoka73. Hyon zosta zamordowany w biay

39


dzie przed siedzib urzdu miejskiego w samochodzie ciarowym, w ktrym oprcz Hyona siedzia te nacjonalista Ho Man Sik. Poniewa zamachowiec zastrzeli tylko Hyona, wadze sowieckie ca odpowiedzialnoci za zamach obarczyy reakcyjne siy prawicowe, wszczynajce biay terror". Zamachowcw nigdy, oczywicie, nie znaleziono. Po uroczystym pogrzebie nad postaci Hyona zalega dziwna urzdowa cisza, a potem jego nazwisko szybko wymazano z kart najnowszej historii partii. Dopiero po kilku latach Kim Ir Sen potpi Hyona za race bdy nacjonalistyczne, jakich mia dopuci si w 1945 roku 7 4. Nie dysponujemy adnymi wiarygodnymi dokumentami, ktre potwierdzayby przypuszczenia, e za zabjstwem Hyona stali Sowieci lub ludzie Kim Ir Sena. Ale intuicja badacza, splot okolicznoci i dowiadczenie historyczne innych krajw sowietyzowanych przez Stalina sugeruj, e tak by mogo. Hyon Chun-hyok by znanym i zasuonym komunist, lojalnym wobec Paka na Poudniu. By wic, albo mg by, gronym rywalem Kim Ir Sena w walce o przywdztwo w partii komunistycznej na Pnocy. Byo to szczeglnie moliwe w sytuacji, gdy miejscowi komunici w swej masie akceptowali bez zastrzee przywdztwo Paka w Seulu, a jedynie w Phenianie (z powodu tar i polemik wewntrz miejscowych komunistw) akceptacja nie bya tak oczywista. Uderzajc w Hyona, uderzano porednio w pozycj Pak Hon-yonga75

i w jego pretensje do kierownictwa nad caym ruchem komunistycznym w Korei.

O sowieckim czy kimirsenowskim ladzie zbrodni najlepiej wiadcz pniejsze losy innych miejscowych komunistw, ktrzy albo ginli w niewyjanionych okolicznociach, albo byli rozstrzeliwani na rozkaz Kima jako szpiedzy lub zdrajcy76. Partyzanci Kim Ir Sena, wspierani przez frakcj sowieckich Koreaczykw i sowieckie wadze okupacyjne, stopniowo, lecz systematycznie umacniali swoje pozycje i przebijali si z postulatami szybkiej budowy w Korei Pnocnej niezalenej i masowej partii komunistycznej. Przeomowym momentem w tych wysikach bya konferencja partyjna w Phenianie 17 grudnia 1945 roku, na ktrej Kimowi, wspieranemu przez sowieckich Koreaczykw i sowieckie wadze okupacyjne, udao si przekona wikszo delegatw, i komunici na Pnocy - wbrew oporowi Paka na Poudniu - musz utworzy niezalen parti komunistyczn, albowiem (i to by argument najwaniejszy i najbardziej nony) Pnoc bya okupowana przez sprzy-

40

Zanim wybucha wojna

jajcych komunistom Rosjan, a Poudnie przez wrogo nastawionych Amerykanw. Istniay przeto dwie odmienne okupacje, a wic odmienne winny by te zadania i strategie polityczne komunistw.

Grudniowa konferencja partyjna dokonaa bardzo istotnych przetasowa w kierownictwie komunistw koreaskich. Miejscowi komunici, chocia nadal silni i wpywowi, zostali zdominowani przez poczone frakcje sowieckich Koreaczykw i kapsaczykw Kim Ir Sena. Lokalni przywdcy O Ki-sop i Chong Tal-hyon, ktrzy nie podzielali pogldw Kima w sprawie powoania odrbnej i niezalenej od Poudnia partii, szybko popadaj w polityczn nieask. Uzyskawszy wikszo, kapsaczycy Kim Ir Sena niemal byskawicznie opanowuj prowincjonalne i miejskie komitety partyjne. Obsadzaj kluczowe stanowiska swoimi ludmi albo tymi miejscowymi komunistami, ktrzy przeszli na stron zwyciajcej frakcji. Kim Ir Sen gotw by przyzna, e miejscowi komunici dziaajcy w gbokim podziemiu i w warunkach straszliwego terroru dokonali wprawdzie rzeczy wielkich i chwalebnych, ale po wyzwoleniu (na skutek niezrozumienia sytuacji czy te nienadania za gwnym nurtem rewolucji) zaprzepacili bardzo wiele z tego, o co tak ofiarnie walczyli. Dlatego ludzie ci nale do historii, a z ca pewnoci do przeszoci. Gwn metod eliminacji przeciwnikw Kima w onie ruchu komunistycznego byy nie tylko skrytobjcze mordy i polityczna eksterminacja. Powszechn metod byo eliminowanie ich przez awansowanie", to jest przesuwanie z wanych stanowisk partyjnych na lukratywne, ale mao znaczce stanowiska w administracji pastwowej, szkolnictwie wyszym czy organizacjach masowych.

W ten sposb pozbawiono O Ki-sopa stanowiska sekretarza KC, awansujc" go na szefa Biura Agitacyji i Propagandy w utworzonym w lutym 1946 roku Prowincjonalnym Komitecie Ludowym Korei Pnocnej. Podobny los spotka Mu Chonga, ktry w odrnieniu od Kim Ir Sena by autentycznym koreaskim generaem, opromienionym saw na frontach chiskiej wojny domowej77, a jego legenda i niekwestionowane zasugi byy oczywistym wyzwaniem dla pozycji Kim Ir Sena. Nieprzypadkowo tedy, kiedy pod koniec 1945 roku w Phenianie opublikowano - za zgod sowieckich wadz okupacyjnych - propagandow broszur Trzej wielcy przywdcy, ktrzy powrcili do Ojczyzny: Kim Ir Sen, Kim Tu-bong, Choe Yong-gon, autor broszury wezwany zosta do Komitetu Centralnego i ostro skrytykowany za niedopuszczalne zrw-

41


nanie w zasugach trzech wielkich liderw7 8. Przypomnijmy, e wydarzyo si to w grudniu 1945 roku, kiedy poczone frakcje kapsaczy-kw Kim Ir Sena i sowieckich Koreaczykw ju zdominoway miejscow parti komunistyczn i kreoway Kima na gwnego przywdc ruchu bdcego ruchem nadal bardzo sabym i jeszcze gorzej zinstytucjonalizowanym; sama partia liczya wwczas zaledwie 4530 czonkw 7 9 , a wedug innych rde tylko 213080. W tym samym czasie nacjonalistyczna Koreaska Partia Demokratyczna Ho Man Sika liczya prawie 200 tys. czonkw, a jeli nawet liczba ta bya zawyona, to nie zmienia to skali dysproporcji midzy tymi dwiema najwikszymi podwczas partiami dziaajcymi na pnocnokoreaskiej scenie politycznej.

Wyeliminowanie nacjonalistw Ho Man Sika nie zakoczyo walki Kim Ir Sena o wadz w Korei Pnocnej. W marcu 1946 roku8 1 pojawi si rywal jeszcze groniejszy i bardziej niebezpieczny, bo wywodzcy si z tej samej formacji ideowej. Tym wyzwaniem bya frakcja jenask i jej Nowa Partia Ludowa. Wobec frakcji jenaskiej nie mona byo uy rodkw, jakimi zwalczano nacjonalistw Ho Man Sika, rywalizowanie za z Now Parti Ludow na paszczynie polityczno-ideologicznej ze wzgldu na jej duy potencja intelektualny byo trudne i ryzykowne. Dla sowieckich wadz okupacyjnych, ktre zdecydowanie postawiy na Kim Ir Sena, jedynym moliwym rodkiem neutralizacji gronego rywala pozostao zjednoczenie. Formalnie z propozycj zjednoczenia wystpi Kim Ir Sen82, chocia inicjatywa, podobnie jak wstpne uzgodnienia, odbyway si pod cis kontrol sowieckich wadz okupacyjnych. Pretekstw do zjednoczenia nie brakowao. Od stycznia 1946 roku Pnoc dokonuje przyspieszenia procesu rewolucyjnego. Z inicjatywy komunistw nastpuje zjednoczenie ruchu modzieowego, w wyniku ktrego powstaje masowa organizacja modziey koreaskiej, tzw. Demokratyczna Liga Modziey. Na wyrane polityczne zapotrzebowanie komunistw tworz si te liczne organizacje spoeczne, kulturalne i zwizkowe. Za zjednoczeniem przemawia te ma aktualna sytuacja polityczna w kraju i nowe gigantyczne wyzwania, jakie staj przed komunistami. 27 lipca VI I I Plenum Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Korei Pnocnej zaakceptowao zjednoczenie, a w miesic pniej Kongres Zjednoczeniowy powoa do ycia now parti. W ten sposb z poczenia Komunistycznej Partii Korei Pnocnej Kim

42

Zanim wybuchta wojna

Ir Sena i Nowej Partii Ludowej Kim Tu-bonga 30 sierpnia 1946 roku powstaa Partia Pracy Korei Pnocnej (PPKP)83.

Nie znamy wszystkich kulis procesu zjednoczenia obydwu partii8 4. Z nieoficjalnych informacji, uzyskanych od politykw pnocnokorea-skich, a potwierdzonych przez chiskich rozmwcw autora85, wynikao niezbicie, i zjazd zjednoczeniowy odbywa si pod staym nadzorem i kontrol miejscowych wadz sowieckich, z ktrymi Kim Ir Sen na bieco uzgadnia i konsultowa wszystkie sporne problemy, jakie pojawiy si podczas Kongresu. Chocia Rosjanie starali si nie podkrela swej obecnoci, to jednak przez cay czas trwania kongresu pk Ignatiew, gwny sowiecki doradca Kim Ir Sena, pozostawa w kuluarach zjazdu. To on nakoni Kim Ir Sena, by nie wysuwa swej kandydatury na stanowisko szefa nowej partii, lecz wspaniaomylnie" zaakceptowa przywdztwo Kim Tu-bonga, lidera frakcji jenaskiej i Nowej Partii Ludowej. Nieprawdziwe s wic sugestie czci rde poudniowo-koreaskich, e Kim Ir Sen przegra wybory z Kim Tu-bongiem o stanowisko przewodniczcego partii 8 6.

W pimiennictwie pnocnokoreaskim nieomal do koca lat pidziesitych pisano (zgodnie z prawd), e pierwszym szefem zjednoczonej partii by Kim Tu-bong. Po wyeliminowaniu frakcji jenaskiej w 1958 roku, oficjalna historiografia pocza dyskretnie pomija t kwesti, podkrelajc jedynie, e zjazd toczy si pod kierownictwem tow. Kim Ir Sena"87. Jednake pniej uczeni i politycy pnocno-koreascy podkrelali, e to wanie Kim Ir Sen zjednoczy parti i od zawsze" sta na jej czele88. W sierpniu 1946 roku pozycja Kim Ir Sena bya ju na tyle silna, e sowieccy doradcy postanowili nie antagonizowa i tak zwanionych frakcji nieustannym wysuwaniem Kima na kierownicze stanowiska w centralnym aparacie administracyjnym i partyjnym pastwa. Kim Ir Sen, ktry potrafi odrni realn wadz od jej pozorw, bez sprzeciwu zadowoli si stanowiskiem wiceprzewodniczcego partii, wiedzc, e wczenie byo to maksimum tego, co mg osign.

Zjazd zjednoczeniowy partii by bezapelacyjnym sukcesem Kim Ir Sena, i to z kilku wanych powodw. Po pierwsze, wszyscy komunici koreascy przeciwni zjednoczeniu, zarwno spord miejscowych komunistw, jak i z frakcji jenaskiej, zostali z partii usunici, co wzmacniao pozycj Kima, gdy w zdecydowanej wikszoci byli to gw-

43


nie jego przeciwnicy. Po drugie, zjednoczenie z Now Parti Ludow ostatecznie eliminowao grob rywalizacji midzyfrakcyjnej z wielk i wpywow frakcj jenask, ktrej skutki i konsekwencje trudno byo przewidzie. Po trzecie, powoujc zjednoczon parti w Korei Pnocnej Kim powanie osabi pozycje swojego najgroniejszego rywala na Poudniu, Pak Hon-yonga, ktry bezpowrotnie traci nie tylko czowk swych najbliszych ludzi, ale take pozycj gwnego lidera ruchu komunistycznego w caej Korei. Po czwarte, Kim Ir Senowi i jego sowieckim opiekunom udao si wytworzy tak atmosfer na zjedzie, e opr czy konflikt z Kimem by praktycznie niemoliwy - szczeglnie w sytuacji, gdy on sam uchodzi za czowieka Moskwy. Wystpi przeciw Kimowi oznaczao w praktyce wystpi przeciw sowieckim wadzom okupacyjnym, ich armii i autorytetowi WKP(b). Przywdztwo Kima byo narzucone, i byo to oczywiste dla wszystkich frakcji dziaajcych w partii. W tej sytuacji miejscowi komunici nie angaowali si w adne spory i wewntrzne dysputy, jakie toczyy si na zjedzie; milczeli te przedstawiciele frakcji jenaskiej, gdy - jak susznie zauwaa najwybitniejszy biograf Kim Ir Sena prof. Dae-Sook Suh -wszdzie czu byo oddech Sowietw" i cie pk. Ignatiewa89.

Mimo e przewodniczcym Partii Pracy Korei Pnocnej wybrano Kim Tu-bonga, gwn osob na zjedzie by Kim Ir Sen. On wygosi gwny referat polityczny i przedstawi nowy skad personalny Komitetu Centralnego. Z jego inspiracji nikomu bliej nie znany szeregowy uczestnik zjazdu Ho Kuk-bong wystpi z propozycj (przyjt jednogonie), by honorowym przewodniczcym partii wybra Jzefa Stalina. Kim Ir Sen by te autorem wiemopoddaczego listu otwartego, wystosowanego przez zjazd do wielkiego Stalina"90.

W tym samym czasie, gdy z forum zjazdu wysyano dzikczynne telegramy do okrytej chwa" bolszewickiej partii w Phenianie, przy dwikach fanfar i bijcych gongach, odsonito - rwnie z inicjatywy Kim Ir Sena - okazay pomnik wdzicznoci ku czci onierzy radzieckich polegych w Korei. Kim Ir Sen mia pen wiadomo faktu, i jego triumfalny marsz na szczyty wadzy byby niemoliwy bez poparcia i pomocy sowieckich protektorw. Czyni wic wszystko, by udowodni swym politycznym mocodawcom, e postawienie na niego byo waciwym posuniciem. Jego manifestacyjna lojalno i oddanie, w poczeniu z propagandowymi hodami dla Stalina i WKP(b), oznaczaa nie

44

Zanim wybucha wojna

tylko wychodzenie naprzeciw obowizujcej liturgii, ale i polityczn demonstracj zdecydowanie prosowieckiej opcji.

W tajnym gosowaniu do Komitetu Centralnego zjednoczonej partii trzynacie miejsc zdobyli miejscowi komunici, dwanacie - frakcja jenask, osiem - komunici formalnie nie zwizani z adn frakcj, sze -sowieccy Koreaczycy i tylko cztery - kapsaczycy Kim Ir Sena91.

Powierzchowna, jedynie arytmetyczna analiza skadu personalnego nowego Komitetu Centralnego Partii Pracy Korei Pnocnej sugeruje, e w najwyszych organach partii frakcja Kim Ir Sena bya najsabiej reprezentowana. Tak jednak nie byo. W wczesnej rzeczywistoci politycznej podzia na frakcj sowieckich Koreaczykw i frakcj Kim Ir Sena by podziaem nieco sztucznym i wysoce umownym. Podzia ten by widoczny i wyrazisty w latach pidziesitych, ale nie w latach czterdziestych, gdy obie frakcje (o zdecydowanej orientacji prosowieckiej) solidarnie wzajemnie si wspieray i podtrzymyway. W peni wic zasadne jest uywanie okrelenia frakcja sowiecko-kapsaska", gdy bya to jednolita i tosama w swej istocie grupa polityczna. Skad nowego, picioosobowego, Biura Politycznego Komitetu Centralnego bardziej realnie oddawa rzeczywiste wpywy polityczne poszczeglnych frakcji92. I tak: dwch czonkw reprezentowao frakcj jenask, dwch frakcj sowiecko-kapsask, jeden miejscowych komunistw. Gdy jednak miejscowy komunista szybko przeszed na stron Kim Ir Sena, frakcja sowiecko-kapsaska uzyskaa wikszo. W konsekwencji Kim Ir Sen, ktry formalnie reprezentowa w Komitecie Centralnym najsabsz frakcj, zosta I wiceprzewodniczcym partii o kompetencjach rwnych (jeli nie wikszych) oficjalnie urzdujcemu przewodniczcemu partii Kim Tu-bongowi. I I wiceprzewodniczcy, Chu Yong-ha, reprezentujcy miejscowych komunistw, faktycznie by politycznym winiem Kim Ir Sena i w trakcie swego urzdowania nigdy przeciw niemu nie wystpi. Pozycja Kim Ir Sena bya wic faktycznie o wiele silniejsza, take realna wadza, jak dysponowa, i wpywy byy znacznie rozleglejsze, ni wynikao to z zajmowanych przez niego stanowisk w partii. Cigle budowano te kult Kim Ir Sena, czego najbardziej spektakularnym wyrazem byo nadanie jego imienia uniwersytetowi w Phenianie (pierwszej wyszej uczelni w kraju)93.

W sierpniu 1946 roku na najwyszych szczeblach wadzy w Komunistycznej Partii Korei Pnocnej nie byo ju najwybitniejszych przy-

45


wdcw z frakcji miejscowych komunistw, ktrzy jeszcze przed niespena rokiem odgrywali dominujc rol w ruchu komunistycznym na Pnocy. Ci nieliczni, ktrzy omielili si kwestionowa nowe porzdki w partii bd tylko demonstrowali swoj odmienno, byli gwatownie krytykowani i usuwani. Taki charakter miaa gona sprawa O Ki-sopa, jednego z czoowych liderw frakcji miejscowej, ktry jeszcze w grudniu 1945 roku popad w konflikt z Kim Ir Senem. We wrzeniu 1946 roku w organie prasowym partii, dzienniku Rodong Sinmun" (Gos Pracy) O Ki-sop opublikowa obszerny artyku Pastwo a zwizki zawodowe. O Ki-sop by nie tylko znanym dziaaczem komunistycznym, ale take wybitnym dziaaczem zwizkowym, zaangaowanym w obron praw robotnikw jeszcze w okresie okupacji japoskiej. Jego tekst nie zawiera adnych ideologicznych odstpstw od doktryny, podkrela jedynie konieczno podniesienia roli zwizkw zawodowych jako gwnego obrocy interesw klasy robotniczej. Artyku ten nie wzbudzi najmniejszych emocji wrd aktywu partyjnego i przeszed zupenie niezauwaony, jednake z inicjatywy Kim Ir Sena Sekretariat Komitetu Centralnego PPKP wczy do obrad swego listopadowego posiedzenia plenarnego punkt O lewacko-prawicowych bdach tow. O Ki-sopa". Z gwatownym atakiem przeciwko O Ki-sopowi i tezom jego artykuu wystpi miejscowy komunista (ktry po zjedzie zjednoczeniowym przeszed na stron Kim Ir Sena) Cho Nyong-ha94.

Uczestnicy obrad byli zaskoczeni atakami Cho, i to z kilku powodw. Po pierwsze, nikt ich nie uprzedza, e podczas obrad w ogle bdzie poruszona sprawa artykuu O Ki-sopa, po drugie, nie rozumieli przyczyn tak gwatownej polemiki z tekstem, ktrego w ogle nie pamitali. Tak wic zdecydowana wikszo delegatw odmwia m

w. j. dziak - korea, pokój czy wojna

Documents