УНИВЕРЗИТЕТ У НОВОМ САДУ

ПОЉОПРИВРЕДНИ ФАКУЛТЕТ

Департман за Економику

пољопривреде и социјологију села

Каndidat Mentor

Jovica Živanović, dipl. inž Dr Dušan Milić

Ekonomska obeležja proizvodnje grožđa i vina

na porodičnim gazdinstvima

Мaster rad

Novi Sad, 2014.

SADRŽAJ

REZIME .................................................................................................................................................................. 1

SUMMARY ............................................................................................................................................................ 2

1. UVOD .............................................................................................................................................................. 3

2. ZADATAK I CILJ ISTRAŽIVANJA .............................................................................................................. 7

3. MATERIJAL I METOD RADA ...................................................................................................................... 8

4. REZULTATI ISTRAŽIVANJA SA DISKUSIJOM ........................................................................................ 9

4.1. Proizvodnja grožđa i vina u svetu ........................................................................................................... 9

4.2. Proizvodnja grožđa i vina u Republici Srbiji ......................................................................................... 14

4.3. Ostvareni proizvodno-ekonomski rezultati proizvodnje grožđa ........................................................... 17

4.3.1. Ostvareni prinos ............................................................................................................................ 19

4.3.2. Vrednost proizvodnje .................................................................................................................... 20

4.3.3. Troškovi proizvodnje .................................................................................................................... 21

4.3.4. Finansijski rezultat ........................................................................................................................ 22

4.4. Ostvareni ekonomski pokazatelji poslovanja ........................................................................................ 23

4.4.1. Produktivnost ................................................................................................................................ 23

4.4.2. Ekonomičnost ................................................................................................................................ 25

4.4.3. Rentabilnost ................................................................................................................................... 27

4.5. Marketing koncept poslovanja .............................................................................................................. 29

4.6. SWOT analiza ....................................................................................................................................... 30

4.7. Istraživanje navika potrošača vina ........................................................................................................ 31

4.7.1. Rezultati sprovedene ankete .......................................................................................................... 33

4.8. Istrumenti marketinga ........................................................................................................................... 48

4.8.1. Proizvod ........................................................................................................................................ 48

4.8.2. Cena............................................................................................................................................... 50

4.8.3. Promocija ...................................................................................................................................... 51

4.8.4. Distribucija .................................................................................................................................... 53

5. ZAKLJUČAK ................................................................................................................................................ 54

6. LITERATURA ............................................................................................................................................... 57

7. Prilozi ............................................................................................................................................................. 60

1

REZIME

Grožđe je jedno od najstariji kultivisani vrsta voća, dok vino spada među najstariju vrstu pića

u ljudskoj istoriji. Danas, pored uloge u ishrani, vino postaje sve više stvar " prestiža " i veoma

značajan artikal u međunarodnoj razmeni. U Srbiji površine pod vinogradima su u stalnom

opadanju dok prosečan prinos po čokotu je dosta skroman i iznosi 0,7 kg. Kao glavni nosioci ove

proizvodnje označavaju se porodična domaćinstva koja uglavnom poseduju male površine od

0,3 do 0,7 ha ). Proizvodnja grožđa i vina u našoj zemlji ima veliki potencijal, posebno zbog

veoma povoljnih prirodnih uslova za uspešno gajenje vinove loze. Međutim, nivo iskorišćenosti

ovih potencijala još ni izdaleka nije postignut, o čemu svedoče i kapaciteti vinograda koji se

smanjuju. U proseku za period 2007-2011. godine u analiziranom porodičnom gazdinstvu je

ostvaren prinos od 11064 kg/ a. Pri prosečnoj prodajnoj ceni od 51,90 d/kg ostvarena vrednost

proizvodnje je iznosila 574221,60 din/ a. Prosečni troškovi proizvodnje grožđa u posmatranom

periodu (2007-2011) su iznosili 153.795 din/ a. U strukturi ukupni troškova, direkni troškovi

učestvuju sa 92,50% 142.260 din/ a), a režija sa 7.50% 11.535 din/ a). Najveće učešće u

strukturi ukupni troškova zauzimaju bruto zarade radnika sa učešćem od 38,50% u ukupnim

troškovima proizvodnje, a koje se javlja kao rezultat značajnog angažovanja živog ljudskog

rada, posebno na poslovima rezidbe i berbe. Istovremeno je ostvaren prosečan finansijski rezultat

u iznosu od 258585, 77 d/ a, pre svega, kao rezultat bržeg rasta vrednosti proizvodnje u odnosu

na troškove proizvodnje. Na osnovu sprovedene ankete utvrđene su preferencije potrošača u

odnosu na potrošnju vina. Sprovedena je i SWOT analiza, odnosno sagledane su mogućnosti

primene marketing koncepta poslovanja na porodičnim gazdinstvima. Istovremeno su označeni I

ograničavajući faktori koji negativno utiču na razvoj vinogradarske i vinarske proizvodnje kod

nas, kao i načini, odnosno mogućnosti za nji ovo prevazilaženje i dovođenje proizvođača u

povoljniji ekonomski položaj.

Ključne reči: proizvodnja grožđa i vina, ekonomski pokazatelji poslovanja, istraživanje

tržišta, marketing koncept poslovanja

2

SUMMARY

Grape is one of the oldest cultivated fruits, while wine is one of the oldest types of drinks in

human history. Today, in addition to the role of diet, wine is becoming more a matter of

"prestige" and a very important item in international trade. In Serbia, the area under vineyards

are on a steady decline while the average income per vine was quite weak, amounting to 0.7 kg.

The main holders of this production signify the family household, which usually have a small

area (0.3 to 0.7 ha).Grape and wine production in our country has great potential, especially

because of the very favorable natural conditions for successful cultivation of the vine. However,

the level of usage of these resources is far from being achieved, as evidenced by the capacity of

vineyards are reduced.On average for the period 2007-2011. in the analyzed family farm has

achieved a income of 11064 kg / ha. With the average selling price of 51.90 L / kg achieved

production value amounted to 574,221.60 din / ha. The average cost of grape production in the

period (2007-2011) amounted to 153 795 din / ha. In the structure of total cost, Direct costs

accounted for 92.50% (142 260 din / ha), a Director of 7,50% (11.535 RSD / ha).The largest

share in the total cost of occupying the gross earnings of workers with a share of 38.50% of the

total production costs, which occur as the result of a massive living human labor, especially in

matters of pruning and harvesting.At the same time the achieved average financial result in the

amount of 258 585, 77 d / ha, primarily as a result of faster growth in production value compared

to the cost of production.Based on the survey identified consumer preferences in relation to the

consumption of wine. Conducted the SWOT analysis, and were analyzed possibilities of

implementation of marketing concept in family farms.At the same time indicated and limiting

factors that negatively affect the development of viticulture and wine production here, as well as

methods, or the ability to overcome them and bringing producers in a better economic position.

Keywords: production of grapes and wine, the economic performance indicators, market

research, marketing, business concept

3

1. UVOD

Vinova loza je veoma stara kultura, njena pojava se vezuje za period pre pojave samog

čoveka, dok se vinogradarstvo, prema pouzdanim podacima, javlja znatno kasnije, pre oko 9.000

hiljada godina. Prema tome, vino se navodi kao jedno od najstarijih pića u ljudskoj istoriji.

Najstariji sačuvani pisani dokument koji govori o vinu potiče iz perioda od 4.000 godina

p.n.e. Još u starom Egiptu u delti reke Nila oko 2.700 godina p.n.e. postojala je kraljevska

vinarija, a process dobijanja vina prikazan je na slikama koje krase grobnice faraona. Rimljani su

bili naročito vešti u te nici spravljanja i čuvanja vina, dok su rišćanski misionari zaslužni za

početke vinske industrije u Kaliforniji.

Za vreme vladavine Turaka površine pod vinovom lozom su se znatno smanjile, jer je

vera ovog velikog osvajača zabranjivala gajenje vinski sorti, kao i konzumiranje vina. U tom

periodu, širenje su doživele jedino stone sorte, za potrošnju u svežem stanju.

Savremeno doba, napredak tehnike i tehnologije je uticao da se vekovna tradicija

proizvodnje vina izgubila i ustupila mesto nekim novim pićima i nekim novim kulturama.

Renome koji prati vinogradarstvo i vinarstvo je ostao, dok ekonomski i kulturni razvoj ove

oblasti se nekako i negde zagubio.

Poslednjih dvadesetak godina površine pod vinogradima se stalno smanjuju, dok nasuprot

tome, prvu deceniju XXI veka obeležilo je formiranje veći površina sa inovativnim,

savremenim sortimentom, modernim i za naše prilike prilagođenim uzgojnim oblicima. Naravno

javljaju se nove vinarije i vinski podrumi koji se izdvajaju sa kvalitetnim zasadima i

proizvodnjom vrhunskih vina.

Prema navodima Miljković 1993) opadanje površina vinograda je uočeno kod većine

proizvođača vina Francuska, Španija i Italija). Smanjenje površine nije nastalo samo zbog

pojave prekomernih zaliha vina. nego i kao rezultat kvalitativni promena koje su očigledne u

poslednjih nekoliko godina u vinogradarstvu, odnosno vinarstvu. Radi se, pre svega, o

proizvodnji takvi zasada čiji sortiment može biti solidna osnova za proizvodnju kvalitetni i

vr unski vina, koja se u svetu sve više traže.

4

Računa se da u svetu ima 8.000 sorti plemenite loze, ali tačan broj još nije utvrđen jer

mnoge sorte u različitim zemljama imaju različite nazive, Milosavljević i Jović 1999). Grožđe

kao proizvod vinogradarstva uglavnom se prerađuje u vino 80%), u svežem stanju se troši 10 %,

kao suvo grožđe 5%, dok se mali deo ostatka prerađuje u sokove, sirupe, alkohol i drugo. U

Srbiji vinske sorte su zastupljene na čak 95% površina pod vinovom lozom, dok na stone sorte

otpada samo 5%.

Vinogradarska proizvodnja je veoma rasprostranjena u svetu, a posebno u Evropi.

Vinogradarstvo predstavlja visoko intenzivnu granu poljoprivrede, koja za teva značajno

ulaganje kapitala, kao i veliko angažovanje živog rada po jedinici proizvoda što može dovesti do

zapošljavanja velikog broja ljudi i uticati na smanjenje nezaposlenosti u ruralnim područjima.

Vino je alko olno piće proizvedeno od grožđa, odnosno dobijeno fermentacijom njegovog

soka. Predpostavlja se, da sadrži preko 600 komponenti dok je najviše vode 65-80%). Drugi

najzastupljeniji elemenat je etanol koji nastaje fermentacijom odnosno transformacijom glukoze i

fruktoze. Pored alko ola sadrži i niz drugi sastojaka kao sto su: vitamini B1, B2, B6),

mineralne materije natrijum, kalijum, kalcijum, fosfor, magnezijum, gvožđe), fenolna

jedinjenja. Takođe, vino sadrži i 20 aminokiselina od koji osam organizam ne može sam da

sintetiše. Dobro je poznato da vino poboljšava apetit, omogućava nesmetano funkcionisanje

nervnog sistema, snižava olesterol, neutrališe slobodne radikale, stimuliše rad bubrega, zaštitno

deluje na kardiovaskularni sistem i dr.

Prerada grožđa u vino se obavlja uglavnom u vinarijama i podrumima koji se nalaze u

društvenom mešovitom) vlasništvu. Regionalno posmatrano najveći broj vinarija je lociran u

Nišavsko-južnomoravskom region osam), a najveći broj podruma u Zapadno-moravskom

regionu šest), Milić i Vla ović 1996).

Poslovna aktivnost subjekata u vinogradarstvu odvija se u veoma nepovoljnim uslovima

zbog delovanja sledeći ograničavajući faktora. Proizvođačima je, pre svega, otežan pristup

robnim i finansijskim tržištima razvijeni zemalja, što stvara probleme prilikom plasmana

proizvoda, kao i pribavljanje kapitala za potrebe investicija i finansiranja tekuće proizvodnje.

Kao ostali ograničavajući fakori navode se zastareli vinogradi (stari i preko 30 godina) i

5

nedovoljna primena savremeni te nologija proizvodnje. Jedan od ograničavajući faktora se

navodi i nestručnost proizvođača, kao i nedovoljna okrenutost proizvođača ka stvarnim

za tevima tržišta.

Milić i Kalanović Bulatović 2013) navode, iako su prirodni uslovi za razvoj vinarstva dosta

povoljni u Srbiji, ipak postoje problemi koji su veliki i dugotrajni sa veoma izvesnom

tendencijom daljeg istrajavanja, a to su:

- visoki troškovi proizvodnje i usitnjenost parcela pod vinogradima,

- loši tržišni uslovi,

- propadanje veliki vinarija koje su otkupljivale grožđe od mali proizvođača,

- loš sortiment namenjen za proizvodnju stoni vina i dugogodišnja proizvodnja vina

niskog kvaliteta,

- nepostojanje jasne zakonske regulative,

- enormni uvoz jeftinih vina iz Makedonije,

- nepostojanje jasne kategorizacije kvaliteta vina i nedovoljno jasnog obeležavanja takvi

vina,

- nepostojanje dovoljno modernih preradnih kapaciteta,

- lošeg imidža srpski vina i nedovoljne medijske promocije.

Nužno je da naša zemlja, kako su to radile ili kako rade razvijene vinogradarske zemlje, uradi

novu rejonizaciju, uključujući i mikrorejonizaciju, kako bi se na najbolji mogući način koristila i

čuvala raspoloživa prirodna bogatstva, Torailo i sar. (2002).

Za valjujući razvoju naučne misli u vinogradarstvu Srbije su izvršene kvalitativne promene

sortimenta, što je naročito izraženo na društvenom sektoru, gde su potisnute auto tone sorte

Prokupac, Smederevka, Plovdina i Slankamenka, a umesto nji sve značajnije mesto zauzimaju

introdukovane sorte za kvalitetna i vrhunska vina, Babović i sar. 1995).

Pri podizanju novi vinograda kao što je slučaj na primer, u Hrvatskoj i Poljskoj) potrebna

je odgovarajuća materijalna podrška neop odna je stabilizacija tržišta, odnosno odgovarajuća

politika u domenu otkupni cena koja će ekonomki motivisati proizvođače za veću proizvodnju i

6

izvoz, kako grožđa, tako i proizvoda na bazi prerade vina i sl.). Potrebno je poboljšati sortiment

stonih sorti grožđa, tako što će sorte slabiji kvalitetni karakteristika postepeno zamenjivati

novim, boljim i perspektivnijim sortama, karakteristični svojstava za konzumnu potrošnju.

Prioritet treba dati vrlo ranim sortama, u cilju zadovoljenja domaćeg, a naročito inostranog

tržišta, Vla ović i sar. 2006).

Tomić i Gulan 1999) navode da u Srbiji ima dvostruko više kapaciteta za proizvodnju vina i

žestoki pića nego što su potrebe današnje Jugoslavije oko 500.000 t). I oprema je prilično

zastarela, iako imamo svetski priznata vina, potrošnja opada iz godine u godinu. Danas trošimo

godišnje po stanovniku 19 litara vina pre samo nekoliko godina 28 l) što je više nego skromno i

za nivo nerazvijenih zemalja.

Prema navodima Bukvić i Jović (1993) antocijani su bojene materije koje pripadaju grupi

fenolni jedinjenja, nalaze se u pokožici bobice grožđa, a kod neki crni sorata ovaj pigment se

javlja i u mesu bobice. Njegovom preradom prelaze u vino i čine osnovne materije koje daju

boju vinu. Shodno tome, intenzitet boje, nijansa (ton boje), kao i postojanost boje zavise od vrste

i količine antocijana, kao i drugi fenolni jedinjenja koje iz grožđa prelaze u vino.

Danas postoje različiti kriterijumi za podelu vina kao što su boja crvena-crna, roze i bela

vina), prema sadržaju šećera suva, polusuva, poluslatka i slatka vina) dok je osnovna podela

prema kvalitetu i gde postoji nekoliko tipova ,a to, su:

- Mirno vino

- Specijalno vino

- Vino za destilaciju

Veoma popularna podela je i prema kvalitetu, načinu proizvodnje i vrsti vinogradarskog

područja, tako da su vina razvrstana na:

- Obična stona vina

- Stona vina sa oznakom geografskog porekla

- Kvalitetna vina sa kontrolisanim geografskim poreklom

- Vrhunska vina sa kontrolisanim geografskim poreklom i garantovanim kvalitetom

7

Prema navodima Vla ović 2003) zadatak oznake kvaliteta vina u prometu jeste da pruži

mogućnost potrošaču da dođe do željenog kvaliteta vina. Postoje tri osnovna faktora koja

određuju karakter vina, a to su:

- Prvi, vrsta grožđa i način njegovog gajenja

- Drugi, klima i tlo na kom se gaji grožđe i

- Treći, kreativnost, sposobnost i te nologija proizvodnje vina.

Neke od najpoznatijih vrsta crvenog vina su: Merlot, Cabernet Sauvignon, Pinot noir, Syrah,

Beaujolais, Chianti, Bordeaux, dok u najpoznatije vrste belog vina spadaju: Riesling, Pinot Gris,

Sauvignon Blanc, Chardonnay, Soave itd.

2. ZADATAK I CILJ ISTRAŽIVANJA

Povoljni prirodni uslovi za gajenje skoro svih sorti vinove loze u Srbiji trebalo bi da

doprinesu povećanju proizvodni kapaciteta, pre svega, kroz veću zainteresovanost proizvođača

za vinogradarskom proizvodnjom. Povoljni klimatski i zemljišni uslovi pružaju mogućnost za

uspešan uzgoj grožđa, a primenom kvalitetne nege i adekvatne agrotehnike, mogu se ostvariti

značajni prinosi po jedinici površine. Osnovna svr a gajenja vinove loze je dobijanje grožđa,

koje u svežem stanju ili prerađeno, predstavlja namirnicu visoke biološke vrednosti.

Poznato je da u Srbiji površine pod vinovom lozom, kao i proizvodnja vina su u stalnom

opadanju, dok je položaj individualni proizvođača u dosta nepovoljnom položaju.Najveća

količina proizvedenog grožđa se koristi za proizvodnju vina, tako da u malom broju proizvodni

grana u poljoprivredi postoji tako uska povezanost, kao što je to slučaj u proizvodnji grožđa i

vina. Najčešće proizvodnja grožđa i vina čine jednu organizacionu celinu. Zbog toga je predmet

istraživanja proizvodnja grožđa i vina na porodičnim gazdinstvima.

Cilj istraživanja je analiza ostvarenih proizvodno-ekonomski rezultata u proizvodnji grožđa

i sagledavanje tržišta vina, odnosno utvrđivanje preferencija potrošača u odnosu na potrošnju

8

vina, kao i mogućnosti primene marketing koncepta poslovanja porodični gazdinstava.

Odnosno cilj rada je, da se uoče glavni ograničavajući faktori koji negativno utiču na razvoj

vinogradarske i vinarske proizvodnje kod nas, kao i načini, odnosno mogućnosti za nji ovo

prevazilaženje i dovođenje proizvođača u povoljniji položaj. Istovremeno je sagledano stanje i

kretanje proizvodnje grožđa i vina u svetu i Republici Srbiji u periodu 2002-2011.godine, kao i

tržište grožđa i vina ( uvoz i izvoz).

3. MATERIJAL I METODI RADA

Potrebni podaci za izradu ovog rada preuzeti su iz knjigovodstvene dokumentacije jednog

porodičnog domaćinstvo sa područja opštine Beočin. Za analizu stanja i kretanja proizvodnje

grožđa i vina u svetu i Srbiji, korišćeni su publikovani podatci internet sajtovi) FAO

organizacije i Zavoda za statistiku Republike (www.faostat.fao.org и www.stat.gov.sr ). Pored

toga, korišćena je i savremena literatura brojni autora iz biote nički i agroekonomski nauka,

koja je navedena u popisu literature.

Odabrani zadatak i cilj uslovio je i primenu odgovarajući metoda istraživanja. Korišćeni su,

kako tzv. metod istaživanja za stolom desk researc ), odnosno metodi analize, komparacije,

indukcije i dedukcije, tako i tzv. metod istrživanja na terenu (field research) u konkretnom

slučaju, anketno istraživanje.

Anketno istraživanje izvršeno je uz primenu anketnog upitnika, pomoću kojeg su prikupljeni

podaci o navikama i stavovima potršača u vezi potrošnje vina. Ispitivanje je izvršeno na

jednostavnom slučajnom uzorku od 50 ispitanika na teritoriji Novog Sada i okoline. Prilikom

obrade podataka korišćene su standardne matematičko-statističke metode uobičajene za ovu

vrstu istrživanja. Sa ciljem bolje preglednosti, dobijeni rezultati su prikazani u vidu tabela,

grafikona i histograma.

9

4. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

4.1. Proizvodnja grožđa i vina u svetu

Kao jedna od najznačajniji biljni kultura, grožđe se uzgaja u skoro svim regionima

sveta. Po tradiciji, grožđe se najviše proizvodi u Evropi, ali poslednji godina sve više značajni

proizvođača grožđa dolazi i sa drugi kontinenata. Prema podacima FAO, za 2011. godinu,

najveći svetski proizvođač grožđa je Kina sa 9067000 tona, a za njom slede Italija, USA i

Francuska. U periodu od 2002. do 2011. godine, proizvodnja grožđa u svetu se kreće u

približnim količinama. U okviru posmatranog desetogodišnjeg perioda, najveća proizvodnja

zabeležena je u 2011. godini 69.093.293 tona ), dok je najniža, u 2002. godini sa 62.030.255

tona. Najveći prosečan prinos u proizvodnji grožđa imaju SAD, i on iznosi 17, 59 t/ha, zatim

sledi Kina sa 16,23 t/ a i Čile sa 14,64 t/ a. U top 10 zemalja najveći proizvođača grožđa

najmanji prosečan prinos ima Španija i on iznosi 6,09% t/ a, što znači da je u ovoj zemlji

produktivnost zemljišta znatno manja u odnosu na ostale pomenute zemlje.

Tabela 1. Proizvodnja, uvoz i izvoz grožđa u svetu u periodu 2002-2011. godine

Godine Proizvodnja (t) Uvoz (t) Izvoz (t)

2002 62,030,255 2,582,383

2,713,827

2003 63,599,965 2,803,939

3,120,864

2004 67,712,808 2,940,607

3,064,430

2005 67,406,418 3,221,142

3,424,045

2006 67,254,097 3,372,306

3,427,093

2007 65,432,019 3,549,566

3,626,955

2008 67,451,540 3,831,068

3,808,977

2009 67,852,451 3,725,198

3,807,982

2010 66,920,681 3,706,487

3,792,209

2011 69,093,293 3,848,250 3,928,887

Prosek 2002-2011 god 66,474,657 3,357,648 3,470,789

Izvor: www.faostat.fao.org

10

Spoljnotrgovinska razmena grožđa je veoma razvijena, a obim razmene se iz godine u

godinu povećava, najviše zbog povećane tražnje za vinom. Regionalno posmatrano, najveći

izvoznik je Evropa, koja daje trećinu svetskog izvoza, a ujedno predstavlja i najvećeg uvoznika

grožđa, koji apsorbuje nešto više od polovine ukupnog svetskog uvoza. Sjedinjene Američke

Države spadaju među najveće proizvođače grožđa u svetu, a prema podacima za 2011. godinu

one su i najveći uvoznik istog. Ova pojava se objašnjava time da su USA jedna od vodeći

zemalja u proizvodnji vina, da njihova proizvodnja ne podmiruje sopstvene potrebe, tako da se

uvozom nadoknađuju nedostajuće tržišne potrebe. Prema podacima FAO za 2011.godinu,

najveći izvoznici grožđa su Čile, Italija i USA koje su ujedno i najveći uvoznik. Poznato je, da

najveći deo izvoza Čile realizuje upravo u USA i Evropu.

Histogram 1. Proizvodnja grožđa u svetu u 2011. godini

Prema navodima Milić i sar. 2002) najveći proizvođači grožđa u analiziranim

Balkanskim zemljama su Turska 3,6 mil. t), Grčka 1,21 mil. t) i Rumunija 1,16 mil. t).

Spomenute zemlje zauzimaju prosečno učešće od 77,3% u ukupnoj proizvodnji grožđa

analiziranih Balkanskih zemalja. Iako je Turska najveći proizvođač grožđa učešće 46,5%) ipak

je veoma mali proizvođač vina, jer učestvuje sa svega 1,7% u ukupnoj proizvodnji vina

posmatranih Balkanski zemalja. Sa druge strane, Grčka kao veliki proizvođač grožđa na

Balkanu je i veoma veliki proizvođač vina (402.869 t).

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

8000000

9000000

10000000

Kina Italija USA Francuska Španija

9.067.000

7.115.500 6.756.449 6.588.904

5.809.315

11

Histogram 2. Uvoz grožđa u svetu u 2011. godini

Histogram 3. Izvoz grožđa u svetu u 2011. godini

Prema poslednjim podacima (2011), proizvodnja vina u svetu je iznosila 29.374.740 tona,

dok regionalno posmatrano, Evropa daje preko dve trećine ove proizvodnje. Među najpoznatije

svetske regije u proizvodnji vina ubrajaju se: Pijemont (Italija), Dolina Napa (Kalifornija), Mozel

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

USA Holandija Nemačka V. Britanija Rusija

518.369

327.948 300.226

231.033

399.998

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

Čile Italija USA Holandija Južna Afrika

853.334

498.110

416.347

263.347 248.092

12

Nemačka), Bordo Francuska), Toskana Italija), Ribela del Duero Španija), Dolina Barosa

Australija), Šampanj Francuska) itd. Kao najveći proizvođači vina označavaju se Evropske

zemlje, pre svega, Francuska, Italija i Španija.

Tabela 2. Proizvodnja, uvoz i izvoz vina u svetu u periodu 2002-2011. godine

Godine Proizvodnja vina (t) Uvoz vina (t) Izvoz vina (t)

2002 25,989,292 6,297,658 6,655,019

2003 26,864,415 6,840,638 7,111,424

2004 30,740,381 7,353,014 7,667,975

2005 28,509,508 7,740,884 7,918,587

2006 28,584,247 7,823,976 8,369,330

2007 26,602,179 8,255,716 8,966,359

2008 27,406,346 8,147,635 8,973,822

2009 26,998,588 8,327,060 8,735,266

2010 28,422,319 9,119,888 9,802,677

2011 29,374,740 10,004,329 10,389,714

Prosek 2002-2011

god 27,948,486 7,990,652 8,458,736

Izvor: www.faostat.fao.org

Kao najveći regionalni uvoznik, ali i izvoznik, takođe se označava Evropa, koja

apsorbuje skoro tri četvrtine svetskog prometa. Na osnovu posmatranja klasa vina, može se

zaključiti, da se najveći promet vrši vinima koja su po klasi između stoni i vina sa

kontrolisanim geografskim poreklom. Prema podacima za 2011. godinu, najveći uvoznici vina su

Nemačka, V. Britanija i USA, dok najveći izvoznici su Italija, Španija i Francuska, zemlje koje

su ujedno i najveći proizvođači ovog pića. Za valjujući ubrzanom ekonomskom razvoju, naglom

povećanju životnog standard, kao i sve većem broju pripadnika srednje klase u gradovima kao

što su Peking, Šenžen ili Šangaj, pojedini autori smatraju Aziju kao najveće potencijalno tržište

vina u svetu.

13

Histogram 4.Najveći proizvođači vina u svetu u 2011. godini

Histogram 5. Najveći uvoznici vina u svetu u 2011. godini

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

Francuska Italija Španija USA Kina

6.533.646

4.673.400

3.339.700

2.780.000

1.600.000

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

Nemačka V. Britanija USA Francuska Rusija

1.598.731

1.321.398

1.015.121

684.113 678.423

14

Histogram 6. Najveći izvoznici vina u svetu u 2011. godini

4.2. Proizvodnja grožđa i vina u Republici Srbiji

Pored veoma povoljnih prirodnih uslova za gajenje vinove loze, proizvodnja i potrošnja

grožđa u Srbiji nije na zadovoljavajućem nivou i zaostaje za zemljama sa sličnim proizvodnim

uslovima. U proseku za period 2002-2011. godine proizvodnja grožđa je iznosila 368.184 t sa

variranjima po godinama od 240.643 t u 2005. godini do 450.166 t u 2003. godini (tabela 3).

Uočava se opadanje broja rodni čokota sa 378 miliona (2002. godine) na 274 miliona čokota u

2011. godini. Prinos grožđa varira iz godine u godinu, najviše u zavisnosti od vremenski uslova,

koji u najvećoj meri utiču na prinos, a u proseku za posmatrani period prinos iznosio je 1,15

kilograma po čokotu.

Prema navodima Milić i sar. 2005) Srbija sa prosečnom godišnjom proizvodnjom grožđa

od 428.000 t i proizvodnjom vina od 241.000 hl u periodu 1992-2003. godine, učestvuje sa 1,4%

u ukupnoj evropskoj proizvodnji grožđa, odnosno 1,23% u u ukupnoj evropskoj proizvodnji

vina. Iako se u Srbiji povećava proizvodnja grožđa indeks 110) ipak se proizvodnja vina veoma

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

Italija Španija Francuska Čile Australija

2.385.904 2.275.392

1.532.748

661.302 655.240

15

značajno smanjuje indeks 65). Veoma izraženo smanjenje proizvodnje vina u Srbiji, pored

ostalog, je posledica tranzicijskih promena, smanjenja investicionih ulaganja, uvoza jeftinijeg

vina iz ostalih regija itd.

Tabela 3. Kretanje proizvodnje grožđa u Srbiji u periodu 2002-2011. godine

Godine Broj rodni čokota

(milion) Proizvodnja (tona) Prinos po čokotu u kg)

2002 378 394.811 1,04 2003 367 450.166 1,23 2004 347 424.511 1,22 2005 337 240.643 0,71 2006 322 359.454 1,12 2007 309 353.343 1,14 2008 300 372.967 1,24 2009 291 431.306 1,48 2010 292 330.070 1,13 2011 274 324.919 1,19

Prosek 291.7 368.184 1,15

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

Da bi se obim proizvodnje grožđa u Srbiji zadržao na istom nivou ili povećao, neop odno

je obnavljanje stari i podizanje novi zasada vinove loze za šta su potrebna veoma značajna

ulaganja. Do opadanja vinogradarske proizvodnje poslednjih godina dolazi i iz razloga što

preduzeća koja su privatizovana nisu još uvek dostigla raniji nivo organizacije i proizvodnje

grožđa. Stoga se proizvodnja grožđa u najvećem obimu ostvaruje na sitnim porodičnim

gazdinstvima, uglavnom još uvek na ekstenzivan način. Male parcele pod zasadima otežavaju

primenu produktivniji mašina i izvođenje svi potrebni agrote nički mera. Na visinu prinosa

i kvalitet grožđa odražava se i nedovoljna primena sredstava za suzbijanje bolesti i štetočina.

Zastarele sorte i sortiment otežavaju bolju ponudu i standardni kvalitet za tržište, kako domaće,

tako i inostrano.

Srbija i pored toga što ima odlične agroekološke uslove za podizanje vinograda i

uzgajanje vinove loze, i dalje se samo mali procenat površina nalazi pod vinogradima. Usled

takve situacije, odnos između uvoza i izvoza teško će se promeniti. Uvozno stono grožđe obara

cenu domaćem grožđu, koje je kvalitetnije i više klase od uvoznog. Na spoljnu trgovinu

grožđem, kao i kod većine drugi poljoprivredni proizvoda utiču specifični faktori, kao što su

tarifna i netarifna ograničenja same države po pitanju spoljne trgovine, zatim obim domaće

16

proizvodnje, nivo subvencija od strane države, kao i visina potrošnje. Na osnovu prikazane

tabele se vidi da Srbija, iako je jedan od vodeći proizvođača grožđa na zapadnom Balkanu i

regionu ona i dalje više uvozi nego što izvozi, odnosno ostvaruje se deficit u spoljnotrgovinskoj

razmeni grožđa sa promenljivim tendencijama (tabela 4).

Tabela 4. Izvoz i uvoz grožđa u Srbiji i neto trgovina u periodu 2006-2011. godine

Godine Uvoz (t) Izvoz (t) Neto trgovina (t)

2006 239,70 14.381,00 132,40

2007 213,90 22.340,90 110,20

2008 825,40 14.147,90 423,90

2009 880,10 10.500,10 327,10

2010 728,20 13.734,80 490,90

2011 906,70 14.329,30 433,60

Prosek 2006-2011 god 632,33 14905,66 319,68

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

Potrošnja grožđa po stanovniku se dobija tako, što se ukupna proizvodnja na nivou Srbije

sabere sa razlikom uvezene i izvezene količine grožđa, pa se taj zbir podeli sa ukupnim brojem

stanovnika u Srbiji. Pod potrošnjom se obu vata, kako konzumiranje grožđa u sirovom stanju,

tako i konzumiranje njegovi prerađevina, prvenstveno vina. Potrošnja grožđa je uglavnom

konstantna, i kreće se u intervalu od 46,61 do 60,23 kg po stanovniku.

Tabela 5. Potrošnja grožđa po stanovniku u Srbiji u periodu 2006-2011. godine

Godina Proizvodnja

(t) Uvoz (t) Izvoz (t)

Broj

stanovnika

Potrošnja

grožđa po

stanovniku

(po kg)

2006 359.454 239 14.381 7.441.569 50,20

2007 353.343 213 22.340 7.381.579 50,87

2008 372.967 825 14.147 7.350.222 52,55

2009 431.306 880 10.500 7.320.807 60,23

2010 330.070 728 13.734 7.291.436 47,05

2011 324.919 906 14.329 7.258.753 46,61

Prosek 2006-

2011 god 324.919 906 14.329 7.340.727,66 51,25

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

Pored globalnog trenda povećanja cena mnogi poljoprivredni proizvoda, na visinu cene

grožđa utiču odnos ponude i tražnje na tržištu, kao i primenjena te nologija proizvodnje. Na

osnovu podataka iz tabele jasno se vidi variranje cena iz godine u godinu, odnosno njen

17

konstantni rast. Ovo je posebno izraženo u 2010. godini, kad je prosečna godišnja otkupna cena

grožđa porasla za čak 57% u odnosu na pret odnu godinu.

Tabela 6. Prosečne godišnje otkupne cene grožđa u Srbiji u periodu 2006-2011. godine

Godine

Prosečne godišnje

otkupne cene grožđa u

dinarima

Prosečan kurs evra u

odnosu na dinar

Prosečne godišnje

otkupne cene grožđa u

evrima 2006. 42,40 81,93 0,52 2007. 43,44 77,87 0,56 2008. 45,10 80,83 0,56 2009. 39,46 93,42 0,42 2010. 68,67 102,45 0,67 2011. 62,87 102,00 0,62

Izvor: www.stips.minpolj.gov.rs

Pored toga, što su površine pod vinogradima u Srbiji u stalnom opadanju, proizvodnja

vina beleži jedan konstantan rast u posmatranom periodu. Proizvodnja vina u 2006. godini je

iznosila 129,184 tone , a u 2011. godini 224,431 tona, odnosno povećanje od 73,72% (tabela 7).

Iako se ostvaruje deficit u spoljnotrgovinskoj razmeni vina, izvoz vina iz godine u godinu se

povećava, odnosno izvoz vina 2011. godine u odnosu na 2006. godinu je povećan za 84,36%.

Tabela 7. Ukupna proizvodnja, uvoz i izvoz vina iz Srbije u periodu 2006-2011. godine

Godine Proizvodnja (t) Uvoz (t) Izvoz (t)

2006 129.184 26.496 8.236

2007 145.838 30.273 9.784

2008 154.224 24.120 9.188

2009 202.368 21.483 11.245

2010 238.233 19.866 11.318

2011 224.431 24.438 15.184

Prosek 2006-2011 god 182.379 24.446 10.825

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

4.3. Ostvareni proizvodno-ekonomski rezultati u proizvodnji grožđa

Proces proizvodnje započinje ulaganjem novčani sredstava u osnovne faktore

proizvodnje, a to su: rad, sredstva za rad i predmet rada. U toku procesa proizvodnje, predmeti

rada u potpunosti prenose svoju vrednost na gotov proizvod, sredstva za rad prenose samo deo

18

svoje vrednosti na novi proizvod, dok rad stvara novu i proizvodima daje određenu upotrebnu

vrednost.

Vinogradarska proizvodnja predstavlja visokointenzivnu proizvodnju, koja pored velikog

angažovanja živog rada po jedinici kapaciteta, za teva i značajan kapital, koji se preko niza

aktivnosti mora oploditi. Opšte je poznato da su agroekološki uslovi za gajenje vinove loze u

Srbiji veoma povoljni. U prilog tome govore istorijski podaci koji pokazuju da se vinova loza

gajila na ovim prostorima od davnina i da je vinogradarstvo u Srbiji uvek bilo integralni deo

vinogradarstva na Balkanu ( Milić i sar., 2009).

Kada se govori o reprodukciji, odnosno o procesu proizvodnje, možemo reći da je njena

osnovna odlika kružno kretanje sredstava, a to je, neprekidna transformacija novčanog oblika

vrednosti u materijalni oblik vrednosti i transformacija materijalnog oblika u novčani. Svaka

proizvodnja, odnosno reprodukcija, može da se obavlja u umanjenom, u istom, kao i u

proširenom obimu. Finansijski uspe poslovanja predstavlja novčanu vrednost koja se može

konstruisati prodajom proizvedene robe na tržištu, tako da je i cilj svakog proizvođača postizanje

takvog finansijskog uspe a, na osnovu kojeg će moći da se obavlja proizvodnja u proširenom

obimu, odnosno proširenoj reprodukciji.

Rizling italijanski je stara sorta francuskog porekla. Rasprostranjena je u mnogim

zemljama Evrope i poznata je kao: Riesling italien blanc, Riesling italic, Riesling laški i sl. U

Srbiji se može sresti pod nazivom: Rizling italijanki, Graševina i sl. i gaji se duže od sto godina.

Ova sorta zauzima značajno mesto u vinogradarstvu Srbije. Prema navodima autora Avramov i

Žunić 2001), na području Srbije ovom sortom zasađeno je preko 5000 ektara, centralno

područje Srbije oko 1600 ha, Vojvodina oko 2300 ha i Kosmet oko 1100 ha.

Utvrđeni proizvodno-ekonomskih rezultati u proizvodnji grožđa dobijeni su na osnovu

podataka prikupljeni sa jednog porodičnog gazdinstva, koje na približno 2 ektara uzgaja sortu

Rizling italijanski.

19

4.3.1. Ostvareni prinos

Prinos po jedinici površine je značajan pokazatelj svake proizvodnje, jer od njegove

visine u krajnjem slučaju zavisi i ostvareni finansijski rezultat, tako da je i cilj svakog

proizvođača postizanje što većeg prinosa po jedinici površine.

Ukupan prinos predstavlja vrednost godišnje konačne proizvodnje ili finalne proizvodnje.

Pod finalnom proizvodnjom se prvenstveno podrazumeva proizvodnja za tržište, bez obzira na

činjenicu, da li je proizvodnja već stvarno prodata ili se javlja krajem godine kao povećanje

odnosno smanjenje zaliha (Marko i saradnici, 1998).

U vinogradarskoj proizvodnji, visina ostvarenog prinosa, pre svega, zavisi od

usklađenosti sledeći faktora: prirodni uslova, izabrane podloge, uzgojnog oblika, sortimenta,

primenjene agrotehnike itd. Ukoliko se brojni radni procesi i operacije koje se izvode u procesu

proizvodnje grožđa posmatraju kao konstantne veličine, onda se kao najznačajniji faktori koji

utiču na visinu prinosa javljaju količina đubriva i klimatski uslovi.

Čobanović i sar. 1996) navode, da sagledavanjem uticaja različiti načina obrade

zemljišta na prinos grožđa, sadržaj šećera i kiselina u širi u istoj varijanti obrade u period 1987-

1994. godine uočene su veće razlike u poređenju sa ispitivanim varijantama obrade u jednoj istoj

godini. Znači, kretanje visine prinosa, sadržaja šećera i kiselina mnogo je više zavisilo od godine

u kojoj se odvijala proizvodnja a u manjoj meri od ispitivane varijante obrade.

Prilikom analize postignutih prinosa, pored sagledavanja činioca koji su uticali na

njihovu visinu, neophodno je sagledavanje i kretanja visine ostvarenih prinosa po godinama.

Prema mišljenima koja preovlađuju u teoriji i praksi, a prema ispitivanjima brojni autora, tek

prinos od preko 10 t/ a obezbeđuje rentabilnu proizvodnju grožđa. U proseku za analizirani

period (2007-2011) ostvaren je prilično stabilan prinos koji je iznosio 11064 kg/ a tabela 8).

Veći prinos od proseka konstatovan je u 2008 godini 11099 kg/ a ) i u 2009. godini 13248

kg/ha).

20

Tabela 8. Ostvareni prinos grožđa u periodu 2007-2011. godine

Godina Površina a) Prinos (kg/ha) Ukupna proizvodnja

(kg)

2007 2 10.204 20.408

2008 2 11.099 22.198

2009 2 13.248 26.496

2010 2 10.115 20.230

2011 2 10.652 21.304

Prosek 2 11.064 22.127

4.3.2. Vrednost proizvodnje

Pod pojmom vrednosti proizvodnje se podrazumeva tržišna vrednost dobijeni proizvoda,

odnosno izvršeni proizvodni usluga u toku jedne poslovne godine Andrić, 1998). Ukupna

vrednost proizvodnje može biti izražena kao vrednost ukupne proizvodnje i kao vrednost finalne

proizvodnje.

Vrednost ukupne proizvodnje predstavlja sumu vrednosti svih dobijenih proizvoda bez

obzira na nji ovu namenu tj. bez obzira da li su realizovana na tržištu ili su upotrebljena za dalju

reprodukciju na poljoprivrednom gazdinstvu. Vrednost finalne proizvodnje je tržišna vrednost

proizvoda i proizvodni usluga realizovani na tržištu ili upotrebljeni na način koji se može

smatrati realizacijom.

Vrednost proizvodnje grožđa obračunata je kao proizvod visine prinosa po jedinici

površine i prodajne cene po jedinici proizvoda. Vrednost proizvodnje je proporcionalna visini

prinosa kao i prodajnoj ceni, odnosno, da sa nji ovim povećanjem može se očekivati povećanje

vrednosti proizvodnje i obrnuto.

Tabela 9. Ostvarena vrednost proizvodnje grožđa u periodu 2007-2011. godine

Godina Prinos (kg/ha) Prodajna cena

(din/kg)

Vrednost proizvodnje

(din/ha)

2007 10.204 43,44 443.261,76

2008 11.099 45,10 500.564,90

2009 13.248 39,46 522.766,08

2010 10.115 68,67 694.597,05

2011 10.652 62,87 669.691,24

Prosek 11.064 51,90 574.221,60

21

U posmatranom periodu 2007-2011. godine pri prosečnom prinosu od 11064 kg/ a i

prosečnoj prodajnoj ceni 51,90 d/kg ostvarena je prosečna vrednost proizvodnje od 574221,60

d/ a tabela 9). Ostvarena vrednost proizvodnje je u većoj meri rezultat povećanja prodajne cene

u odnosu na ostvareni prinos.

4.3.3. Troškovi proizvodnje

Troškovi proizvodnje predstavljaju novčanu vrednost sredstva za rad, rada i predmeta

rada utrošeni u jednoj proizvodnji. Poljoprivredna proizvodnja se odlikuje visokim proizvodnim

troškovima po jedinici kapaciteta. Visoki troškovi racionalno upotrebljeni daju pozitivne

rezultate, oni rastu po jedinici površine ali opadaju po jedinici proizvoda i obezbeđuju jeftinije

proizvode.

Prosečni troškovi proizvodnje grožđa u posmatranom periodu (2007-2011) su iznosili

153.795 din/ha (tabela 10). Ukupni troškovi proizvodnje se povećavaju sa 254748,13 din/ a u

2007. godini na 341223,38 din/ a u poslednjoj analiziranoj godini, odnosno povećanje je

iznosilo 33,9%. Povećanje troškova proizvodnje se može oceniti kao pozitivno, ukoliko se ono

javlja kao rezultat stvarnih ulaganja u neposredan process proizvodnje, ali ne i kao rezultat

povećanja cena proizvodni činilaca na tržištu.

Tabela 10. Prosečni troškovi proizvodnje grožđa za periodu 2007-2011. godine

Redni broj Stavke Iznos (din/ha) Učešće %)

1.

Troškovi materijala

Min. đubrivam

Zaštitna sredstva

Vezivo

30.452

2.306

27.766

380

19,70

1,58

18,05

0,02

2. Rad traktora 29.990 19,50

3. Osiguranje 3.845 2,50

4. Zarade radnika (bruto) 59.210 38,50

5. Amortizacija 15.379 10

6. Kamata na direktne

troškove 3.384 2,20

7. Direktnio troškovi

(1+2+3+4+5+6) 142.260 92,50

8. Režija 11.535 7,50

9. Ukupni troškovi

proizvodnje (7+8) 153.795 100

22

Troškovi proizvodnje u poljoprivredi obu vataju veći broj elemenata koji u nji ovoj

strukturi učestvuju u različitim odnosima. U ukupnim troškovima, direkni troškovi učestvuju sa

92,50% 142.260 din/ a), a režija sa 7.50% 11.535 din/ a). Najveće učešće u struturi ukupnih

troškova zauzimaju bruto zarade radnika sa 38,50% u ukupnim troškovima proizvodnje,a koje se

javljaju kao rezultat značajnog angažovanja živog ljudskog rada, posebno na poslovima rezidbe

i berbe.

4.3.4. Finansijski rezultat

Uspeh privredne delatnosti poljoprivrednog gazdinstva zavisi, s jedne strane, od vrednosti

proizvodnje koju gazdinstvo ostvaruje i, s druge strane, od troškova koji nastaju u vezi sa

proizvodnjom i njenom prodajom (realizacijom), Marko i saradnici (1998). Kada je vrednost

proizvodnje veća od iznosa učinjeni troškova, tada je ostvaren pozitivan finansijski rezultat

dobit) i obrnuto. Takođe, ostvareni finansijski rezultat zavisi, kako od cene koštanja proizvoda,

tako i od društveno priznate vrednosti proizvodnje od strane tržišta.

Tabela 11. Ostvareni finansijski rezultat proizvodnje grožđa u periodu 2007-2011. godine

Godina Vrednost proizvodnje

(din/ha)

Troškovi proizvodnje

(din/ha)

Ostvarena dobit

(din/ha)

2007 443.261,76 254.748,13 188.513,63

2008 500.564,90 296.822,20 203.742,70

2009 522.766,08 304.669,70 218.096,38

2010 694.597,05 340.488,75 354.108,30

2011 669.691,24 341.223,38 328.467,86

Prosek 574.221,60 307.590,43 266.631,17

Ekonomski ili finansijski rezultat poslovanja poljoprivrednog preduzeća utvrđuje se kao

razlika ostvarene vrednosti proizvodnje i iznosa učinjeni troškova u toku poslovne godine

Andrić 1998). U ispitivanom period 2007-2011) ostvareni finansijiski rezultat u proizvodnji

grožđa na porodičnom gazdinstvu je u proseku iznosio 266631,17 din/ha (tabela 11). Prema

tome, rast finansijskog rezultata ostvarene dobiti) javlja se kao rezultat bržeg rasta vrednosti

proizvodnje u odnosu na troškove proizvodnje.

23

4.4. Ostvareni ekonomski rezultati poslovanja

Posle utvrđivanja finansijskog rezultata, gde se kao pokazatelj najčešće koristi dobit,

neophodno je utvrditi da li je poslovanje proizvodne jedinice bilo, i u kojoj meri, ekonomski

efikasno. U cilju ocene ekonomske efikasnosti poslovanja potrebno je izvršiti vremensko i

prostorno poređenja ekonomski rezultata. Vremensko poređenje se vrši poređenjem rezultata sa

ostvarenim rezultatima u pret odnim vremenskim periodima, dok se prostorno poređenje sastoji

u poređenju sa ekonomskim rezultatima koje postižu drugi proizvođači u sličnim proizvodnim

uslovima.

Ekonomski rezultat se izražava u relativnim vrednostima, na osnovu čega i je moguće

porediti, bez obzira na razlike u veličini i strukturi proizvodnih kapaciteta. Kao osnovni

pokazatelji stepena ekonomske efikasnosti poslovanja koriste se:

- Produktivnost rada,

- Ekonomičnost proizvodnje, i

- Rentabilnost proizvodnje

Merenje produktivnosti rada, ekonomičnosti i rentabilnosti proizvodnje predstavlja

osnovu za objektivnu ocenu ostvarene ekonomske efikasnosti u preduzećima ili porodičnim

gazdinstvima. Zbog toga je neophodno poznavanje ekonomske suštine pojedini pokazatelja i

nji ove međusobne odnose u datim proizvodno-ekonomskim uslovima.

4.4.1. Produktivnost rada

Neprekidno povećanje produktivnosti proizvodnosti) rada jedan je od osnovnih

zadataka, odnosno ciljeva savremene proizvodnje. Često se napominje da produktivnost

predstavlja najvažniju osnovu za povećanje životnog standarda stanovništva, zadovoljenje

potreba društva, kao i dalji privredni i društveni razvoj.

Poseban značaj produktivnosti u poljoprivredi proizilazi iz evidentne činjenice da

permanentno raste tražnja za poljoprivrednim proizvodima zbog porasta broja stanovnika i

poboljšanja kvaliteta is rane), uz istovremeno smanjenje poljoprivrednog zemljišta i broja

24

poljoprivrednih proizvođača, Petrović i Zornić (1999). Na osnovu iznetog može se zaključiti, da

produktivnost u poljoprivredi mora da ima neprekidnu tendenciju rasta.

Prema navodima Finci i saradnici (1986) produktivnost rada je, prema tome, radni učinak

u jedinici vremena ostvaren u određenoj proizvodnji, odnosno vreme koje se utroši za

proizvodnu jedinicu nekog proizvoda. Načelo produktivnosti rada sastoji se u tome, da se sa što

manje rada ostvari što veći radni učinak, odnosno što veća proizvodnja.

Na ostvarenu produktivnost rada u poljoprivrednoj proizvodnji utiče veliki broj faktora,

među kojim se posebno izdvajaju:

- Stepen te ničke opremljenosti rada

- Organizacija rada

- Prirodni uslovi

- Kvalifikaciona struktura zaposlenih

- Razvoj nauke i primena naučni dostignuća

Prema navodima Milić i Sredojević 2004) pokazatelji produktivnosti rada se dobijaju

merenjem ostvareni rezultata poslovanja u odnosu na obim uloženog ljudskog rada. Prema

tome, stepen produktivnosti rada izražava količinu dobijenog proizvoda po jedinici ljudskog

rada, ili obrnuto, utrošak časova ljudskog rada po jedinici dobijenog proizvoda.

Stepen produktivnosti rada izražen naturalno, dobija se iz odnosa:

Pr=Q/R ili Pn=R/Q

R - uložen rad u časovima

Q – količina dobijenih proizvoda (kg, tona, komada i sl.)

Proizvodnja grožđa spade u radnointezivne grane poljoprivrede, koja se odlikuje visokim

učešćem ljudskog rada po jedinici površine, posebno u fazi berbe i rezidbe. To su zapravo

operacije koje se izvode skoro isključivo manuelnim radom.

25

Tabela 12. Produktivnost rada u proizvodnji grožđa u periodu 2007-2011. godine

Godine Prinos (kg/ha) Utrošak rada čas/ a) Produktivnost

kg/čas)

2007 10.204 678 15,05

2008 11.099 678 16,37

2009 13.248 678 19,53

2010 10.115 678 14,91

2011 10.652 678 15,71

Prosek 11.064 678 16,31

Na osnovu podataka iz tabele uočava se, da je prosečna produktivnost ostvarena na

poljoprivrednom gazdinstvu iznosila 16,31 kg/čas, kao i da je ostvarena produktivnost rada

direktno proporcionalna ostvarenoj visini prinosa po jedinici površine, a obrnuto proporcionalna

količini uloženog živog rada po jedinici površine.

4.4.2. Ekonomičnost proizvodnje

Ekonomičnost proizvodnje je jedan od najznačajniji pokazatelja uspešnosti poslovanja i

predstavlja izraz racionalnosti trošenja elemenata proizvodnje. Predstavlja odnos ostvarene

proizvodnje i utrošeni činioca proizvodnje. Može se izraziti i po elementima troškova, tako da

se na taj način dobija ekonomičnost sredstava za rad, ekonomičnost materijala i ekonomičnost

trošenja živog rada, Radović i Furundžić 1997). Načelo ekonomičnosti se sastoji u nastojanju da

se što racionalnije koriste sredstva za rad, predmeti rada i živi rad, odnosno da ostvarena

proizvodnja bude što veća od toškova vezani za datu proizvodnju.

Ekonomičnost proizvodnje E) se najčešće izražava odnosom ukupni pri oda i ukupnih

ras oda, tj. odnosom vrednosti proizvodnje i troškova proizvodnje. Osnovna formula za

izračunavanje koeficijenta ekonomičnosti je:

E=Vrednost proizvodnje/troškovi proizvodnje

Ukoliko je izračunati koeficijent ekonomičnosti veći od jedan E>1 ), znači da je

ostvarena vrednost proizvodnje veća od troškova proizvodnje i da je proizvodnja ekonomična.

Ako je koeficijent ekonomičnosti jednak jedinici E=1 ) znači da je proizvodnja na granici

26

ekonomičnosti. Ukoliko je izračunati koeficijent manji od jedinice ( E<1 ), znači da je

proizvodnja neekonomična, odnosno da su troškovi veći od vrednosti proizvodnje.

U praksi se primenjuju različiti različiti pokazatelji ekonomičnosti kao što su:

- Ukupan pri od na 100 din ukupni troškova

- Vrednost realizovane proizvodnje na 100 din direktni troškova

- Dobit na 100 din troškova poslovanja i dr

Da bi se postigla što veća ekonomičnost neop odno je da se velika pažnja obrati na

činjenicu da se sa određenim utroškom postigne što veća proizvodnja ili da se određena

proizvodnja postigne sa što manjim troškovima. U suštini mogu se razlikovati dve grupe činilaca

koje utiču na ekonomičnost proizvodnje. Prva grupa proizilazi iz organizovanosti procesa

proizvodnje, a druga grupa činilaca proizilazi iz komercijalnog i finansijskog poslovanja.

Prema Petroviću i Zornić 1999) na povećanje ekonomičnosti u poljoprivredi utiče više

činilaca, od koji treba istaći:

- Obim proizvodnje

- Stepen korišćenja proizvodni kapaciteta

- Izbor povoljnije varijante te nološkog procesa

- Blagovremeno snadbevanje sirovinama

- Povećanje produktivnosti rada

- Brži obrt novčani sredstava

- Specijalizacija i proizvodna saradnja na ekonomskim osnovama između

organizacionih delova sistema

U posmatranom porodičnom gazdinstvu ostvarena je ekonomična proizvodnja grožđa, a

koeficijent ekonomičnosti se kretao u intervalu od 1,68 u 2008. do 2,04 u 2010. Godini (tabela

13). Prosečan koeficijent ekonomičnosti u analiziranom periodu iznosio je 1,82. Najveća

ekonomičnost proizvodnje zabeležena u godinama u kojoj su prinosi bili prilično visoki, kao i

prodajna cena, dok su troškovi bili umereni.

Poređenja radi, prema navodima Đoševski 1997) rezultati istraživanja ekonomičnosti i

profitabilnosti proizvodnje grožđa u ZIK “Kumanovo”- Kumanovo za period od 30 godina

27

(1967-1991) pokazuju da je u vinogradarskoj proizvodnji ostvaren prosečan koeficijent

ekonomičnosti 1,12. U strukturi ukupni troškova najveće apsolutno i relativno učešće

zauzimaju sledeći elementi troškova: plate sa 42,99%, materijalni troškovi sa 35,67%,

nematerijalni troškovi sa 16,26% i na kraju amortizacija osnovni sredstava sa relativnim

učešćem od 5,18%.

Tabela 13. Ekonomičnost proizvodnje grožđa u periodu 2007-2011. godine

Godina Vrednost proizvodnje

(din/ha)

Troškovi proizvodnje

(din/ha)

Koficijent

ekonomičnosti

2007 443.261,76 254.748,13 1,74

2008 500.564,90 296.822,20 1,68

2009 522.766,08 304.669,70 1,71

2010 694.597,05 340.488,75 2,04

2011 669.691,24 341.223,38 1,96

Prosek 566.176,20 307.590,43 1,82

U proseku za period 1994-2001. godine u analiziranom vinogradarskom zasadu je

ostvarena ekonomična proizvodnja koeficijent ekonomičnosti 1,79) sa variranjima po godinama

od 0,74 u 1998. godini do 4,43 u 2000. godini. Iako se u ispitivanom period povećavaju i

vrednost proizvodnje i troškovi proizvodnje po jedinici kapaciteta, ipak je rast vrednosti

proizvodnje bio brži, što se povoljno odrazilo na povećanje ekonomičnoti proizvodnje grožđa,

Milić i Elenov 2002).

4.4.3. Rentabilnost proizvodnje

Rentabilnost u suštini predstavlja izraz konačnog finansijskog efekta ulaganja sredstava u

određenu privrednu delatnost, odnosno pokazatelj ukupnog uspe a poslovanja preduzeća,

Petrović i Zornić 1999). Ovaj pokazatelj istovremeno sadrži rezultate ostvarene produktivnosti i

ekonomičnosti u određenom vremenskom periodu.

Pokazateljima rentabilnosti se utvrđuje stepen ekonomske efektivnosti proizvodnje,

odnosno efektivnosti uloženi sredstva za proizvodnju u određenu privrednu delatnost, Milić i

Sredojević 2004). Prema tome, ovim pokazateljem se izražava:

28

1. Rentabilnost proizvodnje

R=Dobit/Tržišna vrednost proizvodnje x 100%

2. Stepen rentabilnosti uloženi sredstava

R=Dobit/Ukupno angažovana snaga x 100%

Ocena nivoa ekonomske efikasnosti poslovanja se donosi na osnovu poređenja utvrđeni

stopa rentabilnosti sa:

- Za tevanom minimalnom stopom, tj. stepenom ukamaćenja uloženi finansijski

sredstava

- Prosečnom stopom rentabilnosti u datom području proizvodnje

- Stopom ukamaćenja koju bi bilo moguće ostvariti ulaganjem sredstava u neku drugu

proizvodnju, itd.

Tabela 14. Prosečna rentabilnost proizvodnje grožđa u periodu 2007-2011. godine

Godina Vrednost proizvodnje

(din/ha)

Ostvarena dobit

(din/ha)

Stopa rentabilnosti

proizvodnje (%)

2007 443.261,76 188.513,63 42,52

2008 500.564,90 203.742,70 40,70

2009 522.766,08 218.096,38 41,71

2010 694.597,05 354.108,30 50,98

2011 669.691,24 328.467,86 49,04

Prosek 566.176,20 258.585,77 45,67

U proseku za ispitivani period (2007-2011) u proizvodnji grožđa na porodičnom

gazdinstvu ostvarena je rentabilna proizvodnja sa prosečnom stopom rentabilnosti 45,67%), sa

variranjima od 40.70% u 2008 godini do 50,98% u 2010 godini Konstatovane razlike u

prinosima, vrednosti proizvodnje i ostvarenoj dobiti u analiziranom period su ispoljile značajan

uticaj i na ostvarenu rentabilnost proizvodnje.

29

4.5. Marketing koncept poslovanja

U ranijim razdobljima , odnosno za vreme masovne industrijske proizvodnje, postojala je

tendencija, da se na osnovu ekonomske propagande potrošač prilagođavao proizvodu. Danas je

to gledište sasvim obrnuto, odnosno, potrošač predstavlja polaznu i finalnu tačku u poslovnoj

filozofiji.

Osnovni problem sa kojim se susreće savremeno poslovanje nije nedostatak robe, usluga

i novca nego nedostatak kupaca. Odnosno može se reći, da se sve više oseća nedostatak tržišta a

ne kupaca. Rajić i sar. 2006) ukazuju da na strukturu proizvodnje najveći uticaj imaju tržišni

zahtevi.

Marketing je disciplina koja se bavi pitanjima tržišta, potreba na tržištu i načina

zadovoljenja tih potreba. Savremeni marketing koncept putem istraživanja potrošača dolazi do

dragoceni informacija o nji ovim potrebama, željama i navikama, a što čini dobru osnovu za

formulisanje kvalitetnih poslovni odluka, koje treba da obezbede punu satisfakciju potrošača i

profitabilno poslovanje.

Prema navodima Salai i Božidarević 1997) u osnovi, marketing orijentacija privredni

subjekata znači planiranje unutar preduzeća) i razvoj proizvoda manifestuje se u adekvatnom

modifikovanju i diferenciranju proizvoda) adaptirani za tevima, potrebama i željama potrošača

i potencijalni potrošača.

U marketing konceptu- polazna osnova je proizvod, koji je rezultanta istraživanja tržišta i

kreiran je na bazi potreba potošača, sredstvo je integralni markeing, a cilj profit na bazi

zadovoljenja potreba potrošača Vla ović i Samardžija, 2012).

Može se reći, da su značaj marketing koncepta najveći svetski proizvođači vina davno

s vatili i da on predstavlja jedan od ključni faktora nji ovog uspešnog poslovanja.

30

4.6. SWOT analiza

Prema navodima Novkovića (2003) SWOT analiza je kvalitativna metoda za strategijsko

planiranje…Ova metoda bazira se na sučeljavanju interni karakteristika poslovnog sistema

snaga i slabosti) sa mogućnostima i opasnostima iz okruženja. Na osnovu ovoga, preduzeće bi

trebalo da aktivira snage, prevaziđe slabolsti, iskoristi mogućnosti i da se odbrani od pretnji.

Interna procena se sastoji od sagledavanja svih faktora unutar organizacije, odnosno onih

faktora na koje možemo da utičemo. Analiza ovi faktora pre svega se odnosi na menadzment,

zaposlene, finansije, efikasnost opreme, usluge, marketing, tehnologiju, distribuciju, transport,

itd.

Eksterna procena se odnosi na šanse i pretnje, odnosno predstavlja indentifikovanje oni

trendova i događaja koji mogu imati uticaja na poslovanje poslovnog sistema. Prilikom ove

analize sagledavaju se šanse i pretnje koje mogu biti vezane za tržište, tehnologiju, ekonomiju,

društvo, pravnu regulative, ekologiju, itd.

Prema navodima Vla ović i Samardzija 2012), prednosti mogu biti: savremena

tehnologija proizvodnje, kvalitetna oprema, kvalitetan proizvod, pristupačne cene proizvoda,

dobra pozicija na tržištu, dobri izvori finansiranja, tradicija u proizvodnji, superiorni ugled na

tržištu i sl.

Slabosti mogu biti: zasterela oprema, zastarela tehnika i te nologija proizvodnje, loša

pozicija na tržištu, nedostatak kvalitetnog grožđa na tržištu, slab kvalitet vina, nekvalitetno

pakovanje i loš zastareo) dizajn, greške u pret odnom planiranju, previsoka cena u odnosu na

konkurenciju i sl.

Mogućnosti mogu biti: mogućnost osvajanja novi tržišni segmenata, mogućnost

povećanja prodaje na postojećem tržištu, slaba konkurencija na tržištu, visoka cena konkurencije

na tržištu, mogućnost primene novi te nologija, povećanje izvoza na osnovu kvaliteta

proizvoda, stvaranje novih, modifikovanih proizvoda i sl.

Pretnje mogu biti: pojava novih konkurenata sa dobrim kvalitetom i niskom cenom, pad

tražnje za proizvodima, promena u preferenciji potršača, nedostatak pojedini resursa sredstava,

kadrova), novi propisi i standardi, carinske stope, pojava supstituta na tržištu i sl.

31

4.7. Istraživanje navika potrošača vina

Kao jedno od osnovni pitanja proizvođača u savremenim uslovima privređivanja ne

predstavlja pronalaženje kupca za dati proizvod, već nasuprot tome, kreiranje i proizvodnja

proizvoda prema za tevima potrošača, odnosno tržišta.

Istraživanje tržišta se bavi prikupljanjem, obradom i analizom tržišni problema tj.

varijabli i na osnovu nji stvara projekciju tražnje i mogućnosti prodaje sopstveni proizvoda na

tržištu ili oodređenim segmentima tržišta.

Vla ović i Samardzija 2012) navode da istraživanje tržišta predstavlja neop odan

preduslov za donošenje pravovremeni i racionalni marketing odluka u tržišnom privređivanju

proizvođača. Odluka privrednog subjekta ne sme da se zasniva na “proceni i iskustvu” ili

“intuiciji” vlasnika, “odluci” direktora ili vlasnika i sl., već pre svega, na analizi tržišta na kome

se posluje, kao i na analizi prednosti u odnosu na konkurenciju.

Faze u procesu istraživanja tržišta su:

Definisanje problema i cilja istraživanja

Određivanje izvora podataka i načina istraživanja

Izbor i veličina uzorka

Određivanje metode istraživanja

Prikupljanje informacija

Obrada i analiza informacija

Prezentacija dobijenih rezultata Vla ović B, 2011.)

Kao predmet marketing istraživanja javljaju se brojne interne i eksterne varijable faktori)

koji utiču na poslovanje proizvođača.

Marketing istraživanje je vezano za preduzeće- u cilju donošenja adekvatni poslovni ,

marketinški odluka, a orijentisano je na sledeće aktivnosti:

1. Utvrđivanje karakteristika tržišta ili segmenata,

32

2. Merenje i utvrđivanje tržišni potencijala,

3. Analiza tržišnog udela,

4. Analiza prodaje,

5. Istraživanje trendova poslovanja,

6. Istraživanje potrošača i tražnje,

7. Istraživanje proizvoda i prihvatanje novih proizvoda,

8. Istraživanje cena,

9. Istraživanje distribucije,

10. Istraživanje promocije,

11. Istraživanje konkurenstki proizvoda i ostali instrumenata marketinga. Salai i

Božidarević, 1997.)

Anketa je naziv za skup postupaka pomoću kojih se prikupljaju i analiziraju izjave

ljudi kako bi se saznali podaci o nji ovom ponašanju ili o nji ovim stavovima, mišljenjima,

preferencijama, interesima i slično, radi statistike, ispitivanja javnog mnjenja, tržišta ili kao

temelj za potrebe medicinskog, sociološkog ili nekog drugog istraživanja.

Anketa koja se koristi prilikom marketing istraživanje se s vata kao lista pitanja

koncipirana tako da se dobiju informacije kao i podaci vezani za predmet istraživanja, što je u

ovom slučaju potrošnja vina.

Osnovni cilj sprovedene ankete jeste da se sagledaju osnovni parametri koji utiču na

preferencije potrošača i potrošnju vina na anketiranom segmentu tržišta. Dobijeni rezultati mogu

poslužiti proizvođačima u cilju sagledavanja konkurencije, mesta svoji proizvoda na tržištu kao

i donošenja odgovarajući poslovni odluka.

33

4.7.1. Rezultati sprovedene ankete

Polna struktura ispitanika

Od ukupnog broja anketirani 63% čine muškarci, dok 37% je ženska populacija. Ovo je

i logično, s obzirom da muškarci u većini slučajeva kupuju vino i veći su potrošači alko olni

pića.

Starosna struktura ispitanika

Najveći broj anketirani pripadao je starosnoj grupi od 18 do 25 godina, odnosno

relativno mlađoj populaciji i obu vatao je 39% ispitanika. Zatim sledi učešće populacije od 26

do 35 godina sa 26% dok se najmanji broj anketiranih nalazi u grupi preko 55 godina, odnosno

9%.

Tabela 15. Starosna struktura ispitanika

Starosna struktura %

18 do 25 godina 39

26 do 35 godina 26

36 do 45 godina 15

46 do 55 godina 11

Preko 55 godina 9

Muškarci 63%

Žene 37%

Slika 1. Polna struktura ispitanika

34

Porodični status

Od ukupnog broja anketirani nji 27% se izjasnilo kao oženjeno odnosno udato, dok se

73% izjasnilo kao neoženjeno odnosno neudato.

Stepen stručne spreme ispitanika

Najveći broj anketirani 69%) čine potrošači sa srednjom stručnom spremom, dok

osnovno obrazovanje ima najmanji broj ispitanika odnosno njih 3%.

Tabela 16. Stručna sprema ispitanika

Starosna struktura %

Osnovno obrazovanje 3

Srednja stručna sprema 69

Viša stručna sprema 7

Visoka stručna sprema 21

Neoženjeno/neudato 73%

Oženjeno/udato 27%

Slika 2. Porodični status

35

Mesto stanovanja ispitanika

Od ukupnog broja anketirani najveći procenat živi u gradu 45%), zatim u prigradskom

naselju 40% i u selu 15%.

Broj članova domaćinstva

Najveći broj anketirani živi u četvoročlanom domaćinstvu 51%) a zatim sledi u

tročlanom domaćinstvu 24%). Najmanji broj živi u domaćinstvima sa više od pet članova

odnosno 6%. Broj članova domaćinstva utiče na to kakva će biti struktura tražnje sa aspekta

veličine pakovanja vina.

Tabela 17. Broj članova domaćinstva

Vrsta domaćinstva %

Dvočlano domaćinstvo 9

Tročlano domaćinstvo 24

Četvoročlano domaćinstvo 51

Petočlano domaćinstvo 10

Domaćinstvo sa više od pet članova 6

Grad 45%

Selo 15%

Prigradsko naselje

40%

Slika 3. Mesto stanovanja ispitanika

36

Mesečna primanja ispitanika

Najveći broj anketirani , odnosno nji 55 %, ima mesečna primanja po domaćinstvu

preko 40.001 din dok najmanji udeo anketirani 12%) ima mesečna primanja do 20.000 dinara.

Poznato je da visina primanja značajno utiče na tražnju za navedenim proizvodom.

Tabela 18. Mesečna primanja ispitanika

Visina mesečni primanja po domaćinstvu %

Do 20.000 dinara 12

Od 20.001 do 30.000 dinara 15

Od 30.001 do 40.000 dinara 18

Preko 40.001 dinara 55

Učestalost konzumiranja vina

Jedno od osnovnih pitanja u definisanju potrošnje jeste učestalost konzumacije. Na

osnovu anketirani lica možemo videti da najveći procenat 42%) vino konzumira relativno

retko, odnosno jednom mesečno. Vino svakodnevno konzumira svega 3% anketirani , dok

istovremeno 7% ispitanika apsolutno ne konzumira vino u svojoj is rani. Na osnovu ovoga može

se okarakterisati postojanje relativno slabog inteziteta konzumiranja vina.

Histogram 7. Koliko često konzumirate vino ?

05

1015202530354045

%

37

Razlozi nekonzumiranja vina

Ovo pitanje je postavljeno u cilju sagledavanja razloga koji utiču na potrošače da ne

konzumiraju vino i oni su veoma različiti. Najveći broj anketirani koji se izjasnio da ne

konzumira vino razlog za to navodi upravo odsustvo navike. Veliki deo njih navodi da su to

zdravstveni razlozi i da uopšte ne konzumira alko ol vino spada u kategoriju alko olni pića sa

prosečno 11% alko ola). Dok najmanji broj ispitanika navodi relativno visoku cenu na tržištu

kao i verske razloge zbog kojih ne konzumira vino. U daljoj interpretaciji ankete, ispitanici koji

ne konzumiraju vino izuzeti su iz osnovne statističke mase.

Motivi od uticaja pri kupovini vina

Sagledavanjem ovog pitanja treba da se pruže odgovori u kom pravcu treba da se usmere

aktivnosti proizvođača vina. Najveći broj ankeirani 36%) kao odlučujući faktor prilikom

kupovine vina navodi da je to kvalitet. Faktori koji takođe imaju veliki uticaj su cena vina 25%)

kao i ambalaža, odnosno njegovo pakovanje 21%). Na osnovu dobijeni odgovora proizvođači

bi trebalo da usmere aktivnosti ka podizanju kvaliteta vina, odnosno unapređenju ambalaže.

Histogram 8. Koji faktor ima dominantan uticaj prilikom kupovine vina ?

0

5

10

15

20

25

30

35

40

%

38

Važnost robne marke prilikom kupovine

Najveći broj anketirani 37%) smatra da je robna marka donekle važna prilikom

kupovine vina. Robna marka je izuzetno važna za 15% ispitanika jer je smatraju parametrom

visokog kvaliteta. Međutim, 12% anketiranih se izjasnilo kako robna marka nije važna, odnosno

da nema nikakvog uticaja prilikom njihove odluke o kupovini vina.

Histogram 9. Da li vam je važna robna marka prilikom kupovine vina ?

Opredeljenje potrošača za veličinu pakovanja

Najveći broj ispitanika 30%) najčešće se opredeljuje za pakovanje vina od 2 l, dok se za

pakovanje od 5 l opredeljuje najmanji broj anketiranih (15%). Uočeno je, da se domaćinstva sa

većim brojem članova radije odlučuju za veća pakovanja vina, dok se ispitanici sa većim

do otkom odlučuju za manja pakovanja od 0,75 l i 1 l) jer i smatraju kvalitetnijim.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Izuzetno važna Vrlo važna Donekle važna Nije naročitovažna

Nije važna

%

39

Histogram 10. Koju veličinu pakovanja vina najčešće koristite ?

Uticaj ekonomske propagande

Na osnovu datog pitanja se izvode zaključci da li i u kojoj meri ekonomska propaganda

utiče prilikom kupovine vina. Najveći procenat anketirani 42%) se izjasnio kako ekonomska

propaganda nema uticaja prilikom kupovine vina dok se svega 6% ispitanika izjasnilo kako ona

ima veoma jak uticaj.

Histogram 11. U kojoj meri ekonomska propaganda ima uticaja prilikom kupovine vina ?

0

5

10

15

20

25

30

0,75 lit 1,00 lit 2,00 lit 5,00 lit

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1 2 3 4 5

%

40

Mesto kupovine vina

Izvori snadbevanja vinom su različiti. Najveći broj ispitanika se izjašnjava da najčešće

mesto na kojem kupuje vino je samoposluga (36%) ali i u supermarketi (34%). Direktno od

proizvođača se snadbeva najmanji procenat anketirani , odnosno svega 12%.

Histogram 12. Gde najčešće kupujete vino ?

Mesto konzumiranja vina

Najveći broj anketirani 66%) se izjasnio da vino najčešće konzumira kod kuće, dok

21% ispitanika je odgovorilo da je to restoran. Razlog slabijeg konzumiranja vina u restoranima

se može ogledati u relativno nešto većoj ceni. Kao mesta konzumiranja navodjeni su još i kafići i

diskoteke (13%).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Samoposluga Supermarket Vinoteka Direktno odproizvođača

%

66%

21%

13%

Slika 4. Mesto konzumiranja vina

Kuća Restoran Ostalo

41

Cena vina na tržištu

Najveći broj ispitanika 34%) se delimično slaže da je cena vina na domaćem tržištu

visoka, dok se 18% slaže u potpunosti. Ukoliko pogledamo ova dva pokazatelja možemo

zaključiti da preko 50% anketirani ipak smatra da je cena vina relativno visoka u odnosu na

postojeći životni standard. Da je cena sasvim prihvatljiva izjasnilo se 21% anketiranih.

Histogram 13. Da li smatrate da je cena vina na domaćem tržištu visoka ?

Uticaj visine cena na odluku o kupovini

Poznato je da uloga cene i njen značaj variraju od proizvoda do proizvoda. Ukupno 66%

anketiranih smatra da cena ima ulogu prilikom kupovine vina, dok se 15% izjasnilo da pri

kupovini ne obraća pažnju na cenu.

0

5

10

15

20

25

30

35

Slažem se upotpunosti

Delimično seslažem

Ne slažem se Ne znam

%

42

Histogram 14. Da li visina maloprodajnih cena ima ulogu pri kupovini ?

Snadbevenost tržišta vinom

Da je snadbevenost tržišta vinom potpuno zadovoljavajuća izjasnilo se 33% ispitanika,

dok 16% smatra da je dovoljno za naše potrebe. Ukupno 12% smatra da asortiman nije

zadovoljavajući što ukazuje da je distribucija vina relativno dobra i da ne predstavlja

ograničavajući faktor povećanja tražnje za ovim proizvodom.

Histogram 15. Da li je snadbevenost tržišta vinom zadovoljavajuće ?

0

10

20

30

40

50

60

Ima visoku ulogu Ima ulogu Nema ulogu Ne znam

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Potpuno jezadovoljavajuće

Delimično jezadovoljavajuće

Nijezadovoljavajuće

Dovoljno je zanaše potrebe

%

43

Preferencija potrošača sa aspekta geografskog porekla vina

Najveći broj anketirani 39%) se izjasnio da najviše preferira obična stona vina, dok se

za vrhunska vina sa kontrolisanim geografskim poreklom i garantovanim kvalitetom izjasnio

najmanji broj, odnosno 10% ispitanika. Može se zaključiti, da veliki broj potrošača ne pravi

razliku izmedju pojedinih kategorija vina, odnosno da je kultura kupovine i potrošnje vina kod

nas na dosta skromnom nivou.

Histogram 16. Koje vino radije preferirate ?

Preferencija potrošača u odnosu na poreklo vina

Apsolutna većina potrošača, odnosno 87% ispitanika se pri kupovini opredeljuje za vina

domaći proizvođača, a svega 13% anketiranih se opredeljuje za vina iz uvoza.

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Obično stono vino

Stono vino sa oznakom geografskog porekla

Kvalitetno vino sa kontrolisanim geografskimporeklom

Vrhunsko vino sa kontrolisanim geografskimporeklom i garantovanim kvalitetom

%

87%

13%

Slika 5. Za koje vino se radije odlučujete ?

Domaće Strano

44

Izbor vina stranih proizvođača

Prema ovom pitanju, vina su klasifikovana isključivo prema zemlji porekla. Na osnovu

sprovedene ankete se zaključuje, da se vina iz Makedonije najviše konzumiraju 33%) dok je

učešće vina iz Grčke najmanje i iznosi 6%. Pored navedeni odgovora ispitanici su navodili i

ostale zemlje čija vina često konzumiraju a to su vina iz Portugala, Slovenije i Španije.

Histogram 17. Koje vino od strani najčešće konzumirate ?

Izbor vina domaćih proizvođača

Za crvena (crna) vina se opredelilo skoro 2/3 anketirnih, odnosno 63%, dok se za roze

vina opredelio najmanji broj, odnosno svega 9%. Dati rezultati mogu pomoći proizvođačima u

cilju određivanja strukture ponude prema za tevima i preferencijama potrošača.

0

5

10

15

20

25

30

35

%

45

Izbor domaćeg belog vina

Postavljeno je pitanje otvorenog tipa gde su anketirani sami upisivali koje domaće belo

vino preferiraju a dobijeni su sledeći odgovori: Karlovački rizling, Banatski rizling, Italijanski

rizling, Rizling, Graševina, Smederevka, Kaštel ...

Izbor domaćeg crnog vina

Na postavljeno pitanje koje domaće crno vino preferirate ispitanici su u najvećem broju slučaja

odgovarali da je to:

- Ždrebčeva krv

- Ždrebac

- Vranac

- Rojal

- Medveđa krv

- Car Lazar

- Carica Milica

- Frankova

- Pastuv ...

28%

63%

9%

Slika 6. Koje od domaćih vina najčešće konzumirate ?

Belo vino Crveno vino roze

46

Vezanost (lojalnost) potrošača

Rezultati ankete pokazuju da svega 24% potrošača je lojalno određenom proizvođaču,

odnosno određenoj marki vina tj. ukoliko ne nađe preferiranu robnu marku vina spremno je da

odloži kupovinu i potraži je u nekom drugom prodajnom objektu. Više od ¾ anketirani odnosno

76% je spremno da se odmah odluči za neku drugu marku vina tj. ne pokazuje znake vezanosti

za određeni proizvod.

Kako povećati potrošnju vina

Postavljeno je pitanje otvorenog tipa gde su anketirani sami upisivali svoja mišljenja i savete

na temu, kako povećati potrošnju vina, samim tim i odgovori su različiti i navode se neki od njih:

- Povećanjem standarda građana

- Sa većim prisustvom kvalitetniji vina na tržištu

- Sniženjem cena

- Edukacijom informisanjem) potrošača

- Boljom reklamom

- Atraktivnijim pakovanjem-ambalažom i sl.

Da 76%

Ne 24%

Slika 7. Ukoliko ne pronađete vino koje najradije kupujete, da li se odlučujete za neku drugu vrstu vina ?

47

Na osnovu sprovedene ankete mogu se izneti sledeći zaključci:

Najveći broj anketirani 42%) konzumira vino jednom mesečno, a svega 3% ispitanika

se izjasnilo da vino konzumira svakodnevno i na osnovu ovoga može se istaći, da se radi o

relativno slabom intezintetu konzumiranja vina kod nas.

Kao najbitniji faktor prilikom donošenja odluke o kupovini se smatra kvalitet vina 36%),

25% anketiranih smatra da je to cena, a 21% ispitanika se izjašnjava kako ambalaža ima

dominantan uticaj prilikom kupovine. Na osnovu ovoga proizilazi, da bi proizvođači trebalo da

usmere aktivnosti ka podizanju kvaliteta vina, odnosno unapredjenju ambalaže.

Najveći broj anketiranih (30%) se odlučuje za pakovanje vina od 2 l, dok se za pakovanje

od 1 l i 0,75 l odlučuje 28% odnosno 27% anketirani .

Da ekonomska propaganda nema uticaja prilikom kupovine vina odgovorilo je 42%

ispitanika, dok svega 6% smatra da ona ima veoma jak uticaj.

Da je cena vina na domaćem tržištu visoka, složilo se preko 50% anketiranih, a 21%

smatra da nije.

Najveći broj anketirani 39%) se izjasnio da najviše preferira obična stona vina, dok se

za vrhunska vina izjasnio najmanji broj, odnosno 10% ispitanika. Znači, veliki broj potrošača ne

pravi razliku između pojedini kategorija vina, odnosno da je kultura kupovine i potrošnje vina

kod nas na dosta skromnom nivou.

Apsolutna većina anketirani 87%) više preferira vino domaći proizvođača, dok se

svega 13% odlučuje za vina iz uvoza.

Vina iz Rep. Makedonije se najviše konzumiraju 33%) jer su dovoljno prisutna na tržištu

i imaju relativno prihvatljivu cenu, dok se vina iz Grčke najredje konzumiraju.

Da bi formirali optimalnu strukturu ponude u odnosu na preferencije potrošača, domaći

proizvodjači se mogu voditi rezultatima koji iznose da 63% ispitanika najčešće konzumira

crveno vino, 28% belo vino, dok se za roze vino odlučilo 9% anketirani .

Više od ¾ anketiranih odnosno 76% ne pokazuje znake vezanost (lojalnosti) prema

nekom proizvodu odnosno spremno je da se odmah odluči za neku drugu robnu marku.

48

4.8. Instrumenti marketinga

Kombinovanje osnovnih instrumenata marketinga, odnosno proizvoda, cene, promocije i

distribucije zapravo predstavlja marketing miks. Na osnovu njega potrebno je da potrošač dobije

odgovarajući proizvod, na pravom mestu, u pravo vreme, uz odgovarajuću cenu i promociju.

4.8.1. Proizvod

Proizvod predstavlja osnovni predmet razmene na tržištu kao i osnovni instrument

marketinga. Ukoliko proizvod ne zadovoljava potrebe tržišta, ostali elementi marketinga, ma

koliko dobro bili koncipirani ne mogu uticati na povećanje prodaje.

Prema navodima Vla ović i Samardzija 2012) prilikom kreiranja ili inovacije proizvoda

mora se voditi računa o sledećem:

- Kakav proizvod kreirati za pojedina tržišta ?

- Koje karakteristike treba da ima proizvod ?

- Kakav kvalitet treba da ima proizvod ?

- Kada proizvod uvesti lansirati) na tržište ?

- Kome je namenjen proizvod ?

- Koje ime dati proizvodu ?

- Koju ambalažu koristiti ?

- Koju veličinu pakovanja uvesti ?

- Kakav dizajn ambalaža treba da ima ?

Pod pojmom asortiman proizvoda podrazumevamo sve one artikle i proizvode koje je

jedan proizvođač spreman ponuditi tržištu. Možemo zaključiti da svaki proizvođač teži stalnom

proširenju asortimana svoji proizvoda a sve sa ciljem zadovoljavanja potreba što većeg broja

kupaca.

Poznato je da svaki proizvod ima životni ciklus odnosno faze kroz koje prolazi, a to su:

faza uvođenja, faza rasta, faza zrelosti i na kraju faza opadanja. Poznato je da proizvođači vina

49

obično pribegavaju modifikaciji proizvoda u završnoj fazi a to obično podrazumeva izmenu

kvaliteta proizvoda, ambalaže, uvođenje novog modernog dizajna, novog pakovanja i sl.

Pod kvalitetom proizvoda podrazumeva se njegov emijski sastav, fizičke osobine,

organoleptička svojstva kao i zdravstveno stanje proizvoda. Kvalitet predstavlja bitan faktor

prilikom kupovine a samim tim i bitan elemenat konkurentnosti proizvođača.

Kada govorimo o kvalitetu vina, možemo reći da ono zavisi od velikog broja faktora a

pre svega od kvaliteta grožđa. Na kvalitet grožđa najviše utiču sortiment, lozna podloga, klima,

zemljište, fitofosfornim stanje, prinos, momenat kao i način berbe.

Jedan od najvažniji faktora koji utiču na kvalitet vina svakako je i te nološki postupak

prerade grožđa. Momenat berbe je od izuzetnog značaja, što govori da je za kvalitet vina veoma

važno da grožđe bude obrano u period te nološke zrelosti, odnosno sa sadržajem šećera u

intervalu 20-22 %.

Fizičko-hemijski sastav vina zavisi kako od uslova u kojima se izvodi alkoholna

fermentacija tako i od mašina koje se koriste u primarnoj preradi grožđa. Pored svega

navedenog, prilikom očuvanja kvaliteta vina veoma je važno obratiti pažnju i na temperature na

kojoj se čuva vino. Ovo je veoma važno jer je poznato da relativno visoke temperature u toku

čuvanja vina mogu negativno da utiču na njegov kvalitet.

Prilikom kreiranja, odnosno odabira ambalaže i pakovanja za vino, neophodno je da se

obrati posebna pažnja, upravo iz razloga što oni predstavljaju veoma bitan marketinški elemenat.

Pre svega oni moraju da odgovaraju potrebama i za tevima potrošača. Kaga govorimo o dizajnu

ambalaže ona mora biti: funkcionalna, jednostavna, originalna, lepa, atraktivna, reprezetativna i

moderna. Inovativna i dobro oblikovana ambalaža predstavlja “skrivenog prodavca” i u velikoj

meri može nam dati prednost u odnosu na konkurenciju.

Kako navode Vlahović i Samardžija 2012) ambalaža i pakovanje omogućavaju

realizaciju pojedini zacrtani ciljeva proizvođača:

- Da privuče pažnju potrošača

- Da probudi zanimanje znatiželju) za ono što nudi ili predstavlja

- Da stvori želju za proizvodom, kupovinom ili korišćenjem proizvoda

50

- Da potršaču ulije poverenje u ono što oni predstavljaju ili prodaju

- Da navode potrošača na akciju-kupovinu proizvoda

- Da zaštiti proizvod na svom putu od proizvođača do potrošača

- Pomaže da se indentifikuje proizvod i tako sprečava zamenu za konkurentske proizvode

- Utiče da se diferencira proizvod od proizvoda konkurencije

- Da informiše potrošača o sadržini pakovanja,roku važnosti i sl.

- Da stvara sliku o proizvodu.

Kao veoma bitan marketinški elemenat navodi se još i “ime vina”, čiji se značaj pre svega

ogleda u prezentaciji i prodaji vina. Prilikom davanja imena vinu neophodno je da ono bude lako

pamtljivo i prijatno za izgovor. Da bude zvučno, atraktivno, kratko i jednostavno. Kod kupca

mora da izaziva pozitivne asocijacije i emocije, kao i da ga motiviše i podstiče na kupovinu.

Poželjno je da se razlikuje od ostali imena konkurencije) ali i da privlači pažnju.

Za razliku od Evropskih vina,koja imena dobijaju po geografskim lokacijama, vina u

Srbiji dobijaju nazive po imenima sorti ali mogu da se javljaju i potpuno neutralna imena.

Možemo navesti da pojedini proizvođači daju i potpuno bizarna imena, kao što je slučaj sa

Australijskim vinima Yellow Tail Žuti rep) i Little Penguin Mali pigvin), a sve sa ciljem kako

bi nji ova imena potrošači lako upamtili i na osnovu toga se izdvojili od konkurencije. Pojedini

proizvođači vina smatraju da francuski nazivi su teški za izgovoriti i zapamtiti, te ovaj

marketinški trik koriste u slučaju približavanja svoji proizvoda potrošačima koji baš i ne

razlikuju kvalitetna od ne kvalitetnih vina.

4.8.2. Cena

Cena predstavlja novčani izraz vrednosti neke robe koja je predmet razmene i zauzima

vodeće mesto prilikom određivanja ekonomskog položaja proizvođača. Prilikom određivanja

visine cena neop odno je obratiti pažnju da:

- Cena vina mora da bude pri vatljiva za potrošače

- Cena vina mora da osigura stabilno poslovanje proizvođača

- Cena vina mora biti u funkciji rasta prodaje

51

- Cena vina mora biti konkurentna na tržištu

Različito formiranje cena ima pre svega uticaj na različite ciljeve koje proizvođač želi da

postigne a to su: Opstanak na tržištu, Maksimiziranje tekućeg profita, Postizanje vodećeg mesta

na tržištu, Postizanje vodećeg mesta po kvalitetu proizvoda i sl.

Možemo naglasiti da veliki broj različiti faktora utiče prilikom formiranja cene vina i

njihova osnovna podela je na interne (one faktore na koje proizvođač može da utiče) i eksterne

faktore one koji su uglavnom vak kontrole samog poizvođača). Kada govorimo o internim

faktorima tu pre svega spadaju: troškovi proizvodnje, profitni ciljevi proizvođača, tržišna

pozicija proizvođača. Osnovni eksterni faktori koje je neophodno sagledati su: odnos ponude i

tržnje, stepen konkurencije, mere i politika društva, promene na tržištu, preferencije kupaca i sl.

Postoje različiti metodi formiranja cena, a tri osnovne grupe metoda pri formiranja cena

su: troškovno orijentisani metodi, tržišno orijentisani metodi i konkurentski orijentisani metodi,

Prema navodima Vla ović i Samardžija (2012) mogu postojati razne politike za formiranje cena,

koje će zavisiti od specifični za teva, kako privrednih subjekata, tako i potrošača:

- Politika fleksibilnih cena

- Politika cena u funkciji životnog ciklusa proizvoda

- Politika cena u funkciji asortimana proizvoda

- Politika ekspanzivnog formiranja cena

- Politika formiranja cena radi eleminisanja konkurencije

- Prestižno određivanje cena.

4.8.3. Promocija

Promocija predstavlja skup sredstava i metoda na osnovu koji proizvođač komunicira sa

krajnim porošačima, a sve sa ciljem stimulisanja tražnje za njegovim proizvodima. Putem

različiti aktivnosti proizvođač teži da stvori pozitivan stav o svom proizvodu, na osnovu čega će

potrošači se opredeljivati za njegov, a ne za proizvod konkurencije. Prema navodima pojedinih

autora, četiri osnovna elementa promocije su: ekonomska propaganda, unapređenje prodaje,

publicitet-odnosi sa javnošću i lična prodaja.

52

Ekonomska propaganda predstavlja plaćeni oblik masovnog komuniciranja između

proizvođača i potrošača a sve sa ciljem prezentovanja proizvoda, povećanja proizvoda i

iznalaženja novi kupaca. Kao osnovne uloge ekonomske propaganda možu se navesti da ona

treba da informiše, da podseća i da ubedi na kupovinu određenog proizvoda. Ukoliko ekomsku

propaganda sagledamo sa duže vremenske perspektive, možemo zaključiti da ona ima

investicioni karakter, odnosno da ukoliko je pravilno vođena, sredstva uložena u nju će nam se

višestruko vratiti.

Prilikom organizovanja ekonomske propaganda neophodno je ,pre svega:

- Definisati ciljeve ekonomske propaganda

- Odabrati tržišne segmente na koje se delovati

- Utvrditi potrebna finansijska sredstva

- Kreirati specifične poruke

- Izabrati prenosnike (medije) ekonomske propagande

- Razraditi akcije za svaki odabrani medij

Kao najvažniji prenosnici ekonomske propagande, odnosno mediji, navode se televizija,

radio, dnevne novine, razne štampane publikacije, internet i sl. Nasuprot tome, kao najčešće

korišćena sredstva ekonomske propaganda navode se: oglasi, poslovno-propagandna sredstva,

direktna propagandna sredstva, spoljna i unutrašnja propagandna sredstva, transportna

propagandna sredstva i sl.

U savremenom tržišnom privređivanju, proizvođači pribegavaju primeni različitog

spektra aktivnosti, a sve sa ciljem stimulisanja tražnje, odnosno unapređenja prodaje određeni

proizvoda. Kao osnovni istrumenti koji se koriste prilikom unapređenja prodaje su: prezentacija

proizvoda, nagradne igre, besplatni uzorci, izložbe, sajmovi, demonstracije, degustacije, javne

priredbe, razni popusti, bonusi i sl.

Jedan od osnovnih elemenata promocije navodi se i lična prodaja, koja zapravo

predstavlja usmenu komunikaciju sa postojećim ili potencijalnim potrošačima a sve sa ciljem da

se promoviše proizvod, poveća prodaja i naglasi prednost datog proizvoda u odnosu na

konkurenciju. Efekat lične prodaje najviše zavisi od stručnosti i angažovanosti prodavca, dok kao

jedna od osnovnih prednosti lične prodaje se ogleda u tome što prodavac zapravo dobija povratne

53

informacije od krajni potrošača što je veoma važno za dalje koncipiranje poslovanja. Kao

osnovni instrumenti lične prodaje navode se: prodajne prezentacije, prodajni uzorci trgovački

putnika, prodajni susreti i sl.

4.8.4. Distribucija

Distribucija predstavlja marketing funkciju koja se bavi dopremanjem proizvoda od

proizvođača do krajnjeg potrošača, a sve sa ciljem da se proizvod dostavi u pravo vreme, na

pravo mesto i u pravoj količini uz minimalne troškove. Značaj distribucije je višestruk, a u prilog

tome govori i veliki broj neuspe a na tržištu, koji upravo kao uzrok navode neadekvatnu i

neodgovarajuću distribuciju.

Kada se govori o kanalu distribucije može se reći, da on predstavlja put proizvoda od

proizvođača do krajnjeg potrošača, pa se često još naziva i logističkim kanalom. U zavisnosti od

učešća posrednika u distribuciji, razlikuju se direktni prodajni kanali od posrednih prodajnih

kanala. U prvom slučaju proizvođač direktno prodaje proizvod kupcu, dok se u drugom slučaju

prodaja najčešće obavlja preko određeni posrednika, kao što su trgovinska preduzeća,

HORECA sektor, specijalizovane organizacije za prodaju raznih vrsta proizvoda i sl. Jedan od

značajniji posrednika svakako je i veleprodaja, pogotovo ukoliko se radi o proizvođačima

skromniji materijalni mogućnosti i obima proizvodnje, što je čest slučaj i sa proizvođačima

vina na porodičnim gazdinstvima.

U zavisnosti od vrste proizvoda, proizvođač se opredeljuje za određenu širinu, odnosno

intezitet distribucije. Intezivna distribucija se ogleda u težnji da se proizvod realizuje preko što

većeg broja kanala distribucije, što se javlja kao rešenje za stona iliti manje kvalitetna vina. Kada

je reč o kvalitetnim vinima, tada se proizvođač opredeljuje za manji broj odabranih posrednika i

to predstavlja selektivnu distribuciju. Ekskluzivna distribucija, koja se koristi kod vrhunskih

vina, za razliku od pret odni slučajeva, koristi isključivo jednog posrednika za određeni

segment tržišta, tj. na određenom geografskom području.

54

5. ZAKLJUČAK

Vinogradarska proizvodnja je veoma rasprostranjena u svetu, a posebno u Evropi.

Vinogradarstvo predstavlja visokointenzivnu granu poljoprivrede, koja za teva značajno

ulaganje kapitala, kao i veliko angažovanje živog rada po jedinici proizvoda što može dovesti do

zapošljavanja velikog broja ljudi i uticati na smanjenje nezaposlenosti u ruralnim područjima.

Poslednji godina uočena je tendencija opadanja površina pod vinogradima, ne samo u

Srbiji, već i kod većine vodeći zemalja proizvođača vina, kao što su Francuska, Italija, Španija i

dr. Nasuprot ovoga, imamo formiranje nekih novih zasada, sa inovativnim, savremenim

sortimentom i modernim uzgojnim oblicima, koji predstavljaju osnovu za proizvodnju

kvalitetni i vr unski vina, koja se sve više traže.

Pored veoma povoljni uslova za gajenje vinove loze, proizvodnja i potrošnja grožđa i

vina u Srbiji nije na zadovoljavajućem nivou, a pre svega, zbog mnogobrojni ograničavajući

faktora, sa kojima se proizvođači susreću. Jedan od osnovni ograničavajući faktora jeste velika

starost vinograda (stari i preko 30 godina), kao i nedostatak sredstava za nova ulaganja. Pored

toga, javlja se i veoma mala primena savremenih tehnologija proizvodnje, kao i loš sortiment, na

osnovu kojega je otežan izvoz domaći vina. Otežan pristup različitim segmentima tržišta javlja

se, pre svega, zbog nedovoljne edukacije proizvođača, odnosno nepoznavanja osnovnih potreba

potrošača, odnosno tržišta.

U proseku za period 2007-2011. godine u analiziranom porodičnom gazdinstvu je

ostvaren prinos od 11064 kg/ a. Pri prosečnoj prodajnoj ceni od 51,90 d/kg ostvarena vrednost

proizvodnje je iznosila 574221,60 din/ a. Prosečni troškovi proizvodnje grožđa u posmatranom

periodu (2007-2011) su iznosili 153.795 din/ a. U strukturi ukupni troškova, direkni troškovi

učestvuju sa 92,50% 142.260 din/ a), a režija sa 7.50% 11.535 din/ a). Najveće učešće u

strukturi ukupni troškova zauzimaju bruto zarade radnika sa učešćem od 38,50% u ukupnim

troškovima proizvodnje, a koje se javlja kao rezultat značajnog angažovanja živog ljudskog

rada, posebno na poslovima rezidbe i berbe. Istovremeno je ostvaren prosečan finansijski rezultat

u iznosu od 258585, 77 d/ha, pre svega, kao rezultat bržeg rasta vrednosti proizvodnje u odnosu

na troškove proizvodnje.

55

U ispitivanom periodu (2007-2011) ostvarena je ekonomična proizvodnja grožđa, a

koeficijent ekonomičnosti se kretao u intervalu od 1,68 u 2008. do 2,04 u 2010. godini. Prosečan

koeficijent ekonomičnosti iznosio je 1,82, što potvrđuje činjenicu, da je u ovoj proizvodnji na

100 dinara troškova proizvodnje ostvareno 182 dinara vrednosti proizvodnje. Najveća

ekonomičnost proizvodnje je zabeležena u godinama u kojoj su prinosi bili prilično visoki, kao i

prodajna cena, dok su troškovi bili umereni. Prosečna stopa rentabilnosti u analiziranom period

je iznosila 45,67%, tako da su su konstatovane razlike u prinosima, vrednosti proizvodnje i

ostvarenoj dobiti ispoljile značajan uticaj i na ostvarenu rentabilnost proizvodnje.

Na osnovu sprovedene Swot analize i utvrđeni osnovni slabosti gazdinstva kao što su

zasterela oprema, zastarela tehnika i tehnologija proizvodnje) potrebno je da gazdinstvo pristupi

novim (jeftinijim) izvorima finansiranja, kao i različitim fondovima koji daju podsticaje za

razvoj vinogradarstva u Srbiji. Iskorišćavanje različiti mogućnosti, kao što su osvajanja novi

tržišni segmenata, stvaranje novi , modifikovani proizvoda i rešavanje problema koji se javlja

u vidu nekvalitetnog pakovanja i lošeg zastareolog dizajna, moguće je kroz adekvatnu primenu

marketing mixa, odnosno uz primenu rezultata istraživanja tržišta, a sve sa ciljem zadovoljenja

potreba krajnjeg potrošača, odnosno tržišta.

Najveći broj anketiranih ispitanika 42%) konzumira vino jednom mesečno, a svega 3%

ispitanika se izjasnilo da vino konzumira svakodnevno i na osnovu ovoga može se istaći, da se

radi o relativno slabom intezintetu konzumiranja vina kod nas. Kao najbitniji faktor prilikom

donošenja odluke o kupovini se smatra kvalitet vina 36%), 25% anketirani smatra da je to

cena, a 21% ispitanika se izjašnjava kako ambalaža ima dominantan uticaj prilikom kupovine.

Na osnovu ovoga proizilazi, da bi proizvođači trebalo da usmere aktivnosti ka podizanju

kvaliteta vina, odnosno unapredjenju ambalaže. Najveći broj anketiranih (30%) se odlučuje za

pakovanje vina od 2 l, dok se za pakovanje od 1 l i 0,75 l odlučuje 28% odnosno 27%

anketiranih. Da ekonomska propaganda nema uticaja prilikom kupovine vina odgovorilo je 42%

ispitanika, dok svega 6% smatra da ona ima veoma jak uticaj. Da je cena vina na domaćem

tržištu visoka, složilo se preko 50% anketirani , a 21% smatra da nije.

Najveći broj anketirani 39%) se izjasnio, da najviše preferira obična stona vina, dok se

za vrhunska vina izjasnio najmanji broj, odnosno 10% ispitanika. Znači, veliki broj potrošača ne

56

pravi razliku između pojedini kategorija vina, odnosno da je kultura kupovine i potrošnje vina

kod nas na dosta skromnom nivou. Apsolutna većina anketirani 87%) više preferira vino

domaći proizvođača, dok se svega 13% odlučuje za vina iz uvoza. Vina iz Rep. Makedonije se

najviše konzumiraju 33%), jer su dovoljno prisutna na tržištu i imaju relativno pri vatljivu cenu,

dok se vina iz Grčke najredje konzumiraju.

Da bi formirali optimalnu strukturu ponude u odnosu na preferencije potrošača, domaći

proizvodjači se mogu voditi rezultatima koji iznose da 63% ispitanika najčešće konzumira

crveno vino, 28% belo vino, dok se za roze vino odlučilo 9% anketirani . Više od ¾ anketirani ,

odnosno 76% ne pokazuje znake vezanost (lojalnosti) prema nekom proizvodu, odnosno

spremno je da se odmah odluči za neku drugu robnu marku.

57

6. LITERATURA

1. Andrić, I. 1998): Troškovi i kalkulacije u poljoprivrednoj proizvodnji, Savremena

administracija, Beograd

2. Avramov, L., Žinić, D. 2001): Posebno vinogradarstvo, Poljoprivredni fakultet,

Beograd.

3. Babović M. i saradnici 1995): Ostvareni rezultati i perspektive biljne proizvodnje, IV

Kongres o hrani, Zbornik referata, Knjiga I, Beograd (str. 52-59).

4. Bukvić Branka, Jović S: Karakteristike bojeni materija crni vina u zavisnosti od

starosti, Savetovanje vinara i vinogradara Jugoslavije na Sajmu vina “Svet pića”,

Beograd, 1993.

5. Čobanović Katarina, Milić, D., Paprić, Đ. 1996): Analiza uticaja obrade zemljišta na

prinos i kvalitet grožđa sorte Župljanka u period 1987-1994. godine. Letopis naučni

radova br. 1 (str. 135-144).

6. Đoševski, D. 1997): Ekonomičnost i profitabilnost vo proizvodstvo na grozje, Jubileen

godišen zbornik, Vol. 42, Zemjodelski fakultet, Skopje str. 189-195).

7. Finci, Ž., Bajčetić B., Milošević, A. 1986): Organizacija poljoprivredni gazdinstava,

Svjetlost, Sarajevo

8. Marko, J., Jovanović, M., Tica, N. 1998): Kalkulacije u poljoprivredi, Futura

publikacije, Novi Sad

9. Milić, D., Vla ović, B. 1996): Obeležja proizvodnje i prerade grožđa u SR Jugoslaviji,

Letopis naučni radova, br. 1, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, str. 145-157).

10. Milić, D., Elenov, R., Bulatović Mirjana 2002): Analiza proizvodnuje i potrošnje grožđa

i vina u balkanskim zemljama. Zbornik radova međunarodnog naučnog skupa, Beograd.

11. Milić, D., Elenov, R. 2002): Ekonomska efektivnost proizvodnje grožđa, Poljoprivreda,

br. 390-393, Beograd (str. 321-327).

12. Milić, D., Sredojević Zorica 2004): Organizacija i ekonomika poslovanja, Poljoprivredni

fakultet, Novi Sad

13. Milić, D., Rajić, Z., Kalanović Branka, Dimitrijević B. 2005): Komparativna analiza

proizvodnje vina u Srbiji i Evropi, Znanstveni skup hrvatskih agronoma, Opatija (str.

101-102).

58

14. Milić D., Kalanović-Bulatović Branka, Trmčić Snežana 2009) : Menadžment

proizvodnje voća i grožđa, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad.

15. Milić D., Kalanović Bulatović Branka 2013): Economic Analysis of White Wine

Production Cost, International Scientific Conference, T ematic Proceedings „ Sustainable

Agriculture and Rural Development in Terms of the Republic of Serbia Strategic Goals

Realization Wit in t e Danube Region“, Institute of Agricultural Economics, Belgrade

Serbia. ( p.246-261)

16. Milosavljević, M., Jović S. 1999): Grožđe i vino, Agenda, Beograd.

17. Miljković, M. 1993): Tendencije na tržištu vina u svetu i SR Jugoslaviji, Ekonomika

poljoprivrede, br. 7-8-9, Beograd. (str. 143-149)

18. Novković, N. 2003): Planiranje i projektovanje u poljoprivredi, Poljoprivredni fakultet,

Novi Sad.

19. Petrović, S., Zornić Biljana 1999): Organizacija i ekonomika poljoprivrede, Agronomski

fakultet, Čačak.

20. Radović, I., Furundžić, M. 1997): Principi i metode organizacije i ekonomike

poljoprivredne proizvodnje, Velarta, Beograd

21. Rajić, Z., Milić, D., Kalanović Branka, Trmčić Snežana 2006): Ekonomska opravdanost

investiranja u podizanje vinograda, Zbornik radova XI Savetovanja o biotehnologiji, Vol

11, Knjiga I, Čačak str. 87-91).

22. Salai S., Božidarević D. 2001): Marketing istraživanje: informaciona osnova marketing

menadžmenta, Savremena administracija, Beograd.

23. Tarailo, R., Stanković, S., Benić, I. 2002): Vinogradarstvo i savremene te nologije u

okviru održive poljoprivrede, Eko konferencija, Beograd.

24. Tomić, D., Gulan B. 1999): Vinogradarstvo Jugoslavije, Institut za ekonomiku

poljoprivrede, Beograd. (str. 128-133).

25. Vla ović, B. 2003): Tržište poljoprivredni -prehrambenih proizvoda, Poljoprivredni

fakultet, Novi Sad.

26. Vlahović, B., Stevanović, S., Tomašević, D., Zelenjak, M. 2006): Agrarna proizvodnja u

republici Srbiji, Društvo Agrarni ekonomista Republike Srbije, Beograd.

27. Vla ović, B., Samardžija, P. 2012): Marketing vina Vojvodine, ABM Ekonomik, Novi

Sad.

59

WEB Adrese:

http://webrzs.stat.gov.rs/

http://faostat.fao.org/

http://winestyle.rs/

http://www.vino.rs/

http://www.stips.minpolj.gov.rs/

http://marketingstrategija.com/

http://poljostandardi.com/

http://preduzetnik.rs/

http://www.agroplod.rs/

60

7. PRILOZI

Anketni upitnik

1. Pol - ženski - muški

2. Godina starosti - od 18 do 25 godina - od 26 do 35 godina - od 36 do 45 godina - od 46 do 55 godina - preko 55 godina

3. Porodični status - oženjen/udata - neoženjen/neudata

4. Stepen stručne spreme - završena osnovna škola - završena srednja škola - završena viša škola - završen fakultet

5. Mesto stanovanja - grad - selo - prigrasko naselje

6. Broj članova domaćinstva - jednočlano - dvočlano - tročlano - četvoročlano - petočlano - više od 5 članova

7. Mesečna primanja po domaćinstvu - do 20.000 dinara

61

- od 20.001 – 30.000 dinara - od 30.001 – 40.000 dinara - preko 40.001 dinara

8. Koliko često konzumirate vino ? - svakodnevno - 2-3 puta nedeljno - jednom nedeljno - jednom mesečno - ne konzumiram vino

9. Ako ne konzumirate vino,navedite razloge ? - visoka cena - zdravstveni razlozi - verski razlozi - ostalo, koji ? ___________________________

10. Koji faktor ima dominantan uticaj prilikom kupovine vine ? - kvalitet - robna marka - cena - ambalaža - zemlja-poreklo - ostali faktori, koji ? ______________________

11. Da li Vam je važna robna marka prilikom kupovine ? - izuzetno važna - vrlo važna - donekle važna - nije naročito važna - nije važna

12. Koju veličinu pakovanja vina najčešće koristite ? - 0,19 l - 0,75 l - 1,00 l - 2,00 l - 5,00 l - ostalo, koju ? ________________

13. Da li ekonomska propaganda ima uticaja prilikom kupovine vina ? 1 2 3 4 5

(nema uticaja) (veoma jak uticaj)

62

14. Gde najčešće kupujete vino ? - samoposluga - supermarket - vinoteka - direktno od proizvodjača - ostalo, gde ? _____________________

15. Gde najčešće konzumirate vino ? - restoran - kuća - ostalo, gde ? ______________________

16. Da li smatrate da je cena vina da domaćem tržištu visoka ? - slažem se u potpunosti - delimično se slažem - ne slažem se - ne znam

17. Da li visina maloprodajnih cena ima ulogu pri kupovini ? - ima visoku ulogu - ima ulogu - nema ulogu - ne znam

18. Da li je snadbevenost tržišta vinom zadovoljavajuće ? - potpuno je zadovoljavajuće - delimično je zadovoljavajuće - nije zadovoljavajuće - dovoljna je za naše potrebe

19. Koje vino radije preferirate ? - obično stono vino - stono vino sa oznakom geografskog porekla - kvalitetno vino sa kontrolisanim geografskim poreklom - vrhunsko vino sa kontrolisanim geografskim poreklom i garantovanim kvalitetom

20. Za koje vino se radije odlučujete ? - domaće - strano

63

21. Koje od stranih vina najčešće konzumirate ? - hrvatska - crnogorska - makedonska - francuska - grčka - italijanska - ostala, koja ? _______________________

22. Koja od domaćih vina najčešće konzumirate ? - belo vino - crveno vino - roze vino

23. Koje domaće belo vino preferirate ? _______________________________________________

24. Koje domaće crno vino preferirate ? _______________________________________________

25. Ukoliko ne pronadjete vino koje najradije kupujete, da li se odlučujete za neku drugu vrstu vina ? - da - ne

26. Kako povećati potrošnju vina ? _______________________________________________