1

ON KNC FSL

SIFFEYN MHARIBSININ SBBLRI

IMAM ()-IN MAVIYY QTI SZ

mirl-mminin li ()-n saleh xslri vali tyin etmk v slahiyytsiz, lyaqtsiz xslri idn gtrmkl ilahi-haqq hkumtinin saslarn mhkmlndirdikdn sonra artq amdak xbis crnin (slalnin) kklrini ksrk onun rrini islam cmiyytindn uzaqladrman vaxt glib atmd. Bu msl Hmdann hakimi Cririn Kufy gldiyi vaxt daha da dqiqldi. O, Imam ()-n mqsdindn agah olduqdan sonra Imam ()-n xbrdarln ona atdrmaq istdi v bel dedi:Mnim Maviy il khn dostluum var. Onu snin haqq olan hkumtini rsmi kild tanmaa dvt edr v Allahn itatind olduu vaxta qdr snin trfindn amda hakim qalacan bildirrm.

Imam () onun sonuncu rti qarsnda skut etdi v he n demdi. nki bilirdi ki, onun bu i n slahiyyti yoxdur. Malik tr Cririn Imam ()-n nmayndsi olmasnn leyhin xd v onu Maviy il hmkarlq etmkd mtthim etdi. Lakin Imam () Malikin szlrinin ksin olaraq Criri sedi. Hadislrin gedii d o hzrtin dzgn fikirldiyini isbat etdi.1 Imam () Criri gndrnd ona buyurdu: Grdn ki, gzaq v din hlindn olan shablrin hams mnimldir. Peymbr sni "ymnli xeyirxah" adlandrmd. Mktubumla birlikd Maviynin yanna get. gr mslmanlarn hamsnn qbul etdiyin ml ets, lap yax. ks halda ona bildir ki, indiy qdr mvcud olan sakitlik v rahatlq bir daha mvcud olmayacaq. Ona atdr ki, mn onun vali olmana he vaxt raz olmamam, camaat da onun (mnim trfimdn) vali olmana raz olmayacaq."2

Crir mktubu alb ama yola dd. Maviynin yanna gedib dedi: "Mkk, Mdin, Kuf, Bsr, Hicaz, Ymn, Misir, mman, Bhreyn v Ymam halisi miolun li il beyt etmilr v irisind olduun bu bir ne qaladan baqa bir ks qalmamdr. gr o yerlrin llrindn sel qalxsa, hamn qrq edr. Mn ki, sadt yoluna dvt etmk v bu kiiy beyt etmk n sn yol gstrmy glmim.3

Sonra Imam ()-n mktubunu Maviyy verdi. Mktubda yazlmd: "Mdind mhacir v nsarn beyti amda sn hccti tamam v itat

1 "Tarixi-Yqubi", 2-ci cild, sh.184; "Tarixi-Tbri", 3-c cild, sh. sh.235;

Kamil" (Ibni sir), 3-c cild, sh.14 2 "Tarixi-Tbri", 5-ci cild, sh.235 "Vqtu Siffeyn", sh.27-28; Qurani-Krim bu

mslni "nfal" sursinin 58-ci aysind akar kild byan edir. Islam hakimi

mharib elan etmzdn nc, vvld mvcud olan hr nv amann aradan

gtrldyn elan edir. 3 "Nhcl-bla"nin rhi, (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.75; "l-imamtu

vs-siyast", -ci cild, sh.847; "Vqtu Siffeyn", sh.28

2

etmyi sn vacib etmidir. bu Bkr, mr v Osmanla beyt ednlr el hmin qayda il mn d beyt etmilr. Bu beytdn sonra n (orada) hazr olanlarn onunla mxalift etmk haqq var, n d ki, snin kimi orada olmayanlar onu rdd ed bilrlr. ura (sizin ryiniz gr) mhacir v nsarn hquqi ixtiyardr. gr onlar bir ksin imamtin ry verrk onu Imam adlandrsalar, onda Allah bu idn raz olar. "gr bir ks etiraz mqsdil, yaxud qarmaqarqlq yaratmaq qsdi il onlarn frmanndan boyun qarsa, onu z yerind oturdarlar v gr tyan ets, mminlrdn baqasnn yolunu getdiyin gr onunla vuruarlar, Allah da onu srgrdan halda buraxar, qiyamtd onu chnnm atar. Bu da n pis aqibtdir."1 Tlh v Zbeyr mniml beyt etdikdn sonra z beytlrini pozdular. Beyti pozmaq onu rdd etmk kimidir. Ey Maviy! Nhayt, haqq qalib gldi, Allahn frman qlb ald. Mnim nzrimd snin n n yax i snin sa-salamat olmandr. Lakin zn blaya salsan, sninl vuruacaq v bu yolda Allahdan kmk istycym. Osmann qatillri barsind ox sz dedin. Sn d sair mslmanlarn getdiyi yolla get v bundan sonra bu mslni irli k. Mn hamn Allahn Kitabna ml etmy vadar edirm. Deyirsn ki, "Osmann qatillrini mn thvil ver, sonra sninl beyt edim." Snin bu tklifin ua sdl aldatmaa oxayr. Canma and olsun, gr sn z nfsin yox, qlin mracit etsn, Osmann qan qarsnda mnim n pak bir xs olduumu drk edrsn. Bil ki, sn "tlqa"danislamda sir olduqdan sonra azad olunanlardansan. Xilaft bel xslr halal deyildir v onlarn urada da zv olmaa haqlar yoxdur. Mn iman v hicrt hli olan Crir ibni bdllah snin v snin trfindn il mul olanlarn yanna gndrirm ki, mniml beyt edib z vfadarln elan edsn."2

IMAM ()-IN NMAYNDSI AMDA

Hr hans bir insann elisi v nmayndsi onun xsiyytini tmsil edir v onun ibiln v mnasib adam semsi qlinin kamilliyindn v pxtlmsindn xbr verir. El buna gr d alimlr demilr: "Dzgn seicilik kiinin qlinin n yax niansi, onun inkiaf sviyysinin

trzisidir." Imam li () Maviynin idn gtrlmsi frmann atdrmaq n

siyasi v dvlt msllrind oxlu tcrblri olan, Maviyni yax tanyan v z d bacarql v mahir sz ustas olan bir xsi sedi. Bu xs Crir ibni bdllah idi. O, Imam ()-n mktubunu rsmi bir mclisd Maviyy verdi. O, mktubu oxuyub qurtardqda Crir li ()-n rsmi nmayndsi kimi yerindn qalxd, ox irin v rkoxayan bir xtb

1 "Nisa" sursinin 115-ci aysin iardir; "l-iqdul-frid", 4-c cild, sh.84-85;

"l-imamtu vs-siyast", "Vqtu Siffeyn", sh.29-30; "Tarixi-Tbri", 3-c cild,

sh.235 2 "Nhcl-bla", 6-c mktub; "l-iqdul-frid", 4-c cild, sh.322; "l-imamtu

vs-siyast", sh.84-85; "Vqtu Siffeyn", sh.29-30; "Tarixi-Tbri", 3-c cild,

sh.235

3

syldi. Allaha hmd-sna edib, Peymbr salavat gndrndn sonra bel dedi:"Osmann ii (onun Peymbr shablrinin li il ldrlmsi) ninki hadisdn knarda olanlar, htta Mdind hazr olanlar bel aciz etmidi. Camaat li il beyt etdi. Tlh v Zbeyr d onunla beyt ednlrdn idi, lakin sonra he bir sasl dlil olmadan onu pozdular. Islam fitny, rblr is qlnca dzmr. Dnn Bsrd el bir qmli hadis ba verdi ki, gr bu bir d tkrar olunsa, daha he ks sa qalmayacaq. Bilin ki, xalq ktlsi li il beyt etmidir. gr Allah ii biz hval etsydi, biz ondan baqasn semzdik. Hr ks mumi seki il mxalift ets, xatircm olsun ki, xalqn sediyi rhbri qbul etmir. Ey Maviy, sn d camaatn gldiyi yola gl v lini mslmanlarn rhbri kimi qbul et. gr "Osman mni bu mqama semidir v hl idn gtrmmidir" desn, onda bu sz qbul olunsa, Allah n din qalmaz v hr ks lind olan brk-brk saxlayar."1

Cririn sz sona atanda Maviy dedi:Bir qdr sbir el, mn am camaatnn ryini soruum, sonra nticni elan edrm.2

IMAM ()-IN BEYT ALMAQDA MQSDI MAVIYNI IDN GTRMK IDI

Imam () hakimiyytinin ilk gnlrindn etibarn kimdns beyt almaa he vaxt tkid etmirdi. Bs n n Maviydn beyt alnmasna bu qdr israr edirdi?

Sbbi bu idi ki, Imam () ondan beyt almaqla onu idn gtrmk v onu mslmanlarn mal-dvltindn v hquqlarndan uzaqladrmaq istyirdi. nki li ()- mslmanlarn imam kimi qbul ednlr onunla rt ksmidilr ki, o, mslmanlarn vziyytini Peymbr (s) zamannda olduu hala qaytarsn, onlarn mnafeyinin qorunmas v islami mqsdlr doru irlilmkd shlnkarlq etmsin. Maviy kimilri bu mqsdlrin hyata kemsi yolunda n byk bir mane idi. Osmann leyhin ba vern qiyamda irli qoyulan sas tlblr kemi hakimlr v rhbrlrin tamamil idn xarlmas, srvt toplayanlar v dnyaprstlrin mzlumlarn hquqlarn tapdalamaqdan knarladrlmas idi.

MAVIY MSLNI AM HALISI IL MZAKIR EDIR

Bir gn car am halisindn bir qrupunu mscid yd. Maviy minbr xd. Allaha hmd-sna edrk am triflyib dedi ki, Allah buran peymbrlr v znn saleh bndlrinin diyar yaratmdr. Bu diyarn insanlar hmi Allaha itat v Onun frmanlarn icra ednlr, Onun ritini mdafi ednlr itat v onlara kmk etmilr. (Sonra camaata dedi:) Bilirsiniz ki, mn mminlrin miri mr ibni Xttab v

1 "Vqtu Siffeyn", sh.30-31; "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.85;

"Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.76-77 2 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.77

4

Osman ibni ffann nmayndsiym. Mn he ks qar pis bir i grmmim ki, ondan xcaltli olam. Mn Osmann qyyumuyam. O, mzlumcasna ldrlmdr! Allah da buyurur: "Hr ks mzlum olaraq

ldrls, Biz onun qyyumuna qdrt balayarq. Lakin o, qisasda israf etmmlidir ki, ldrln xs Allah trfindn kmk olunmudur."1

Mn Osmann qtli barsind sizin fikrinizi bilmk istyirm. Msciddkilr ayaa qalxb dedilr: Biz Osmann intiqamn almaq

istyirik! Sonra bu i barsind onunla beyt etdilr v mallarn v canlarn bu

yolda fda edcklrin dair tkid etdilr.2

MAVIYNIN SZLRININ THLILI

1. Maviy am "peymbrlr diyar", orann halisini is "peymbrlrin nmayndlrinin kmkilri", "Allah dininin v ritinin mdafiilri" adlandrd ki, bu yolla hm zn ilahi dinin mdafiisi kimi qlm versin, hm d camaatn fikir v duyularn thrik edrk hamn qanl bir mharib il zldirsin.

2. ldrln xlifni "mzlum" bir xs kimi tantdrb dedi ki, onun qan zlmkarlarn li il axdlmdr. Halbuki onun qan Peymbr (s)-in shablrinin v tabeinlrin li il axdlmd v onlarn qidsin gr shablr v tabeinlr haqq yolunun ardcllar v daltli xslrdir.

3. Osmann mzlumcasna ldrlmsini v onun qyyumunun qatillr barsind qrara glmli olmasn frz etsk bel, "qan qyyumu" dedikd mqsd ldrlnin mal-dvltd varisidir. Bel bir sual yaranr ki, grsn Maviy Osmann mal-dvltd varisi idimi, yoxsa ldrln daha yaxn bir varisin olmas il bel, artq onun qyyumluuna yer qalmr? Osman ffann olu, o da bil-Asn, o da myynin olu idi, Maviy d bu Sfyann, o da Hrbin, o da myynin olu idi, onlarn hams myyd bir-birin atrdlar, lakin ldrlnin daha yaxn qyyumlar olduu halda bel bir uzaq qohumluq Maviynin zn Osmann qan qyyumu kimi tantdrmasna kifayt idimi?!3

mirl-mminin () Maviyy bir mktubda bel yazr: "Sn myy

vladlarndan olan bir adamsan v Osmann vladlar z atalarnn intiqamn almaqda sndn daha irli v slahiyytlidirlr."

Bu kimi msllr cavab verilmsi Maviynin mnfur niyytini ifa edir v gstrir ki, sas msl Osmann intiqamnn almaq deyil, hakimiyyti l keirmk v mhacirl nsarn yekdillikl beyt etdiklri imam xilaftdn xarmaq idi. n qribsi is bu idi ki, o, camaat arasnda "ry sorusu" keirmkl znn d xlifnin intiqamn almaq bardki qti ryini akar v bu i daha ox tkid etdi.

Tarixd qeyd olunur ki, Maviynin oradaklardan msbt cavab

1 "Isra" sursi, ay33 2 "Vqtu Siffeyn", sh.31-32; "Nhcl-bla"nin rhi, (Ibni bil-Hdid), 3-c

cild, sh.77-78 3 "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.91-92 sh. "Vqtu Siffeyn", sh.58

5

eitmsin baxmayaraq onun qlbini qm-qss brmd. O, dodaqalt bir er zmzm edirdi ki, onun axrnc beytinin trcmsi beldir:

"Mn el yax bir ey midvaram ki, midli xsin ona midi var; v mn Iraq mlkndn myus deyilm."1

O, bu mqsd atmaq n z havadarlarn dvt etdi, tb ibni bu Sfyan ona dedi:li il mharib etmk bard grk mr Asla mvrt edib onun dinini alasan. nki o, Osmann hkumtindn knara kilmidi v gr onu dirhm v dinar vermkl raz salmasan, snin hkumtindn daha ox uzaqlaacaq.2

ON NC FSL

LI ()-LA QARILAMAQ N MAVIYNIN TDBIRLRI

MAVIYNIN MR ASA MKTUBU

Maviy mahir siyasti olan mr As hmkarla clb etmk n ona bir mktub yazd. (O vaxtlar mr As xoaglmz v mnfur bir adam kimi hr yerdn qovulmudu v Flstind yaayrd.) Mktubun mzmunu bel idi: "li, Tlh v Zbeyrin xbrlri sn atmdr. Mrvan ibni Hkm Bsr halisinin bir dstsi il ama glmidi. Crir ibni bdllah da bizdn beyt almaq n linin trfindn nmaynd kimi ama glmidi. Mn vvlc snin ryini bilmk n hr nv qrara glmkdn kinmim. Tez zn bura yetir, bu msl barsind mzakir edk."3

Mktub mr Asa atan kimi o, mktubda qeyd ediln mslni iki olubdllah v Mhmmdl mzakir etdi v onlarn bu bard fikirlrini sorudu. Onun birinci olu bel dedi:Peymbr v ondan sonrak iki xlif ln gn ham sndn raz idi. Osman ldrlnd sn Mdind deyildin. Yax olar ki, indi z evind oturasan v hmiyytsiz bir mnftdn tr Maviynin yanna getmysn. nki sn he vaxt xilaft atmayacaqsan, mr gnin qruba enmk rfsinddir, qorxuram hyatnn sonunda bdbxt olasan.

Lakin ikinci olu birincinin ksin olaraq onu Maviy il hmkarlq etmy dvt edrk dedi:Sn Qreyin byklrindn birisn. gr bu ilrd fal hrkt etmsn, nzrlrd kiilrsn. Haqq amllarladr. Onlara kmk et v Osmann intiqamn al! Bu halda Bni-myy d bu i n qiyam edr.

mr As ayq bir adam idi. O, bdllaha dedi:Snin fikrin mnim dinimin, Mhmmdin fikri is dnyamn xeyrindir. Grk bu msl barsind fikirlm.

Sonra bir ne beyt er oxuyub onda hr iki olunun fikrini ks etdirdi.

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.78 2 "Nhcl-bla"nin rhi, (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.79; "Vqtu

Siffeyn", sh.33 3 "Vqtu Siffeyn", sh.34; "l-imamtu vs-siyast", sh.84

6

Daha sonra lap kiik olu Vrdann ryini sorudu. O dedi:ryindn kenlrdn xbr verimmi?!

mr As dedi:N bilirsn, onu da de. Olu dedi:Hm dnya, hm d axirt snin qlbin hcum etmidir.

Yksk fikir v dncy tabe olmaq axirtd sadt atmana sbb olar, hrnd ona tabe olmaqda dnya yoxdur, lakin axirt hyat dnyadak nakamlqlarn vz edr. Maviy il hmkarlq etmkd dnya var, lakin axirt yoxdur; dnya hyat da bdi axirt sadtini vz ed bilmz. Sn indi iki yol ayrcnda qalmsan v hansn secyini bilmirsn.

Atas dedi:Dz deyirsn. Indi snin fikrin ndir? Olu dedi:z evind otur. gr din qlb alsa, onun saysind

yaayarsan v gr dnya hli qlb alsa, onda onlar sndn ehtiyacsz deyillr.

mr As dedi:Mn evd nec otura bilrm, halbuki, mnim Maviyy yaxnlamam rblrin qulana atmdr?!1

O daxiln dnyaprst bir xs olduuna gr, Maviynin trfini sedi, lakin kiik olunun szlrini zrif bir er klind bel oxudu:

"liy itat etmk dinl yanadr, amma onunla dnya yoxdur. Halbuki Maviyy itat etmkd sltnt v dnya vardr.

Qlbimd olan arzu v tamah zndn tam ixtiyarla dnyan qbul etdim, amma bunu semkd zr v dlilim yoxdur."2

Sonra ama getdi v znn khn dostu il mzakiry balad. Onlarn Imam ()- hakimiyytdn gtrmk n tkdklri mkrli tdbirlr sonralar qeyd edilckdir.

IKI KEMI SIYASTBAZIN HMKARLII

Nhayt Bni-Shm tayfasnn, elc d z srinin tannm siyastbaz v siyastd hr eyi rva grn, he bir xlaqi normalara riayt etmyn mr As dnyan axirtdn stn tutdu, qocalq alarnda yenidn Misr hkmranlq etmk sevdas il Flstindn ama yola dd. O, Maviynin onun tdbir v siyastin ciddi ehtiyacl olduunu yax bildiyin gr onunla hmkarlq edcyin dair verdiyi iltizamn vzind Maviydn ar mbld pul almaa chd edirdi.3

Mzakir zaman Maviynin rbtini mmkn qdr qazanmaq n istdiklrini daha ox saf-rk edirdi. Ilk mzakird Maviy tin mslni irli kdi ki, onlarn irisind, li ()-n ama hml etmk n hazrlamas onu hr eydn ox narahat etmidi. Bu mzakirni Nsr ibni Mzahimin "Tarixi-Siffeyn" kitabndan olduu kimi nql edirik:

Maviy:Bir ne gndr ki, msl mni ox narahat edir. Hmi onlarn barsind fikirlirm. Bunlarn x yollarn mn gstr.

mr As:Bu tin msl hanslardr? Maviy:Mhmmd ibni bu Hzeyf Misir zindanndan qamdr.

1 "l-imamtu vs-siyast", sh.87 2 "Vqtu Siffeyn", sh.36 3 "Tarixi-Yqubi", 2-ci cild, sh.187 "l-imamtu vs-siyast", -ci cild, sh.87

7

O, din qar (slind Maviynin hkumtin qar!) bir bladr. Izah: Osmann xilafti dvrnd Misrin idar olunmas bdllah ibni

Sd ibni bi Srhy taprlmd. Mhmmd ibni bi Hzeyf camaat dvrn hakimin qar qiyama sslyn xslrdn biri idi. Osmann qtlindn sonra onun tyin etdiyi hakim camaatn qorxusundan z yerin bir nmaynd qoyub Misirdn qad. Amma bu-Hzeyfnin olu camaat hakimin nmayndsinin leyhin qiyama ssldi v nhayt, onu Misirdn xartd, hakimiyyti z lin ald. Imam ()-n xilaftinin vvllrind Misrin idar olunmas Qeys ibni Sd taprlm, Mhmmd idn gtrlmd. Maviy Misri z hakimiyyti altnda keirnd Mhmmdi hbs etdi, lakin o dostlar il birlikd zindandan qad. Bli, Mhmmd ibni bu Hzeyf mahir hrbi v evrili trdn bir xs idi. z d Maviynin dayolusu idi.1

mr As:Bu msl ox da hmiyytli deyildir. Sn bir dst adam gndr bilrsn ki, onu ya ldrsnlr, ya da tutub sn thvil versinlr. Onu l keir bilmsn d narahat olma, nki, o, hakimiyyti sndn ala bilck qdr thlkli adam deyildir.

Maviy:Roma padah Qeysr, bir dst qounla ama trf hrkt etmk, bu vilayti bizdn almaq n hazrlar.

mr As:Qeysrl laqdar tinliyi oxlu hdiyylrromal qullar, knizlr v qzl-gm qablar gndrmkl hll edib onu dinc yana yaamaa dvt etmlisn. Tezlikl bu i bir ncam kilckdir.

Maviy:li Kufd drg salb biz trf hrkt etmy hazrlar. Bu mkl barsind fikrin ndir?

mr As:rblr he vaxt sni li il brabr tutmazlar. li mharibnin qayda-qanunlarn bilir. Qrey tayfasnda onun misli-brabri yoxdur. O, lind olan hkumtin hqiqi sahibidir. Amma ona zlm edib haqqn lindn ala bilrsn.

Maviy:Mn istyirm ki, sn d onunla mharib edsn, nki o, Allah hkmnn ksin ml edib xlifni ldrm, fitn qoparm, cmiyytin birliyini pozmu v qohumluq laqlrini ksmidir!

mr As:Allaha and olsun, sn rf v fziltd li il sla brabr deyilsn! Snd n onun mhacirt fzilti var, n onun Peymbrl msahib olmas, n onun mriklrl cihad etmsi, n onun elm v drraksi, n d onun digr fziltlri. Allaha and olsun, linin iti fikri, saf zehni, yorulmaz sylri var. O, fziltli v sadtli, Allah yannda snaqdan v imtahandan xm bir adamdr. Bel bir fziltli xsl vurumaq n n qdr qiymt qoyursan ki, sninl hmkarlq edim? zn bilirsn ki, bu hmkarlqda nec xtrlr vardr!

Maviy:Ixtiyar sahibisn. De grm n istyirsn? mr As:Misrin hakimiyytini. Maviy son drc hiylgrlikl dnya-axirt mslsini irli krk

dedi:Mn istmirm ki, rblr snin dnyvi qrzlr namin biz qoulduunu fikirlsinlr. ox yax olard ki, onlar snin Allah rizasna v

1 "Usdul-ab", 4-c cild, sh.315-316

8

axirt savabna gr biz kmk etmyini tsvvr etsinlr. He vaxt hmiyytsiz dnya mal axirt mkafatlar il brabr deyildir!

mr As:Bu szlri bola!1 Maviy:Mn istsm sni aldada bilrm. mr As:Mnim kimilr aldanmazlar. Mn snin tsvvr etdiyindn

ox-ox ayam. Maviy:Yaxna gl, qlbimin sirrini sn deyim. mr As ona yaxnlad, qulan Maviynin azna yaxnladrd ki,

onun sirlrini eitsin. Birdn Maviy onun qulan dilyib dedi:Indi grdnm ki, mn sni aldada bilrm?! Sn bilirsn ki, Misir d Iraq kimi byk vilaytdir?!

mr As:Bli, bilirm! Misir mnim olanda Iraq da snin olacaqdr. Halbuki Iraq halisi liy itat edir, onun qoununda mhariby hazrdrlar.

Onlar shbt mul ikn Maviynin qarda tb ibni bu-Sfyan onlarn yanna glib dedi:Maviy! N n Misir vilaytini mr Asa vermkl onu l almrsan? Ka el bu amn hakimiyyti snin n qalard v he kim sn mane olmazd!

Sonra bir er oxuyaraq mr Asn Maviy il hmkarlq etmsinin mahiyytini aqlad. O erin bir beytinin mzmunu bel idi:

"mr Asn istdiyini ona ver.

O bu gn dnya namin dinini trk etmidir." Nhayt, Maviy nyin bahasna olursa olsun, mr As hmkarla clb

edrk onun szlrin ml etmk qrarna gldi. Lakin mr As onun hiyl v mkr ildcyindn tam min deyildi v Maviynin ondan qlb n bir vasit kimi istifad edib mqsdin nail olandan sonra onu idn knarladrmasna ehtimal verirdi. Buna gr d dedi:Bizim qrarmz grk yazl kild olsun, bu bard bir mqavil yazlsn, sonra hr ikimiz onu imza edk.

Mqavilnam yazld, imzalanmaq n hazrland, lakin onlarn hr biri z imzasnn knarna bir cml yazaraq z hiylgrlik v nifaqlarn akar etdilr. Maviy z adnn yannda bel yazd: "Bu mqavil rtin itati pozmayaca vaxta qdr etibarldr." mr As da z adnn yannda bel yazd: "Bu rtl ki, itat, rti pozmasn."2

Onlarn hr ikisi bu qeydi lav etmkl bir-birin klk glib mqavilni pozmaq n zlrin x yolu qoydular. Maviynin hmin rti qoymaqda mqsdi bu idi ki, mr As mtlq kild v qeydsiz-rtsiz olaraq ona beyt etmidir v gr Maviy n vaxtsa Misri ona verms, artq onun z hdin ml etmmsini bhan gtirrk beyti pozmaa haqq yoxdur. Amma Maviynin khn rqibi onun hiylsindn agah olduqda, bunun qarsn almaq n yazd ki, onun beyti o vaxta qdr etibarldr ki, Maviyy tabe olmaq mqavilnin rtinin (Misr hakim olman) pozulmasna sbb olmasn v grk Maviy Misri ona versin.

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 2-ci cild, sh.65 (Misir ap) 2 "Vqtu Siffeyn", sh.40

9

Onlarn hr ikisi hiylgr siyastbaz idilr, dind tqval olmadqlar kimi, siyasi msllrd d tqvalar yox idi.

mr As Maviynin evindn l xd, halbuki sevincindn z drisin smrd. Onu gzlynlrl qarladqda aralarnda bel bir sual-cavab oldu:

mr Asn olanlar:Ata, iin nticsi n oldu? mr As:Misrin hkumtini mn verdilr. Olanlar:Misir lksi rbin qdrt v hakimiyyti il mqayisd bir

ey deyil. mr As:gr Misir sizi qane etmdis, onda Allah he vaxt sizi qane

etmsin!1 mr Asn qardaolu:Indi Qreyin arasnda hans adla yaamaq

istyirsn? z dinini satdn v baqa bir dnyaya aldandn! Misir halisi Osmann qatillridir, li d hakimiyytddir, bu halda onlar oran Maviyy verrlrmi?! Tutaq ki, Maviy ora hakim olacaq, amma grsn, z imzasnn knarnda yazdn bhan edrk Misri snin lindn almazm?!

mr As bir ne anla fikr dald, sonra z szn etiqadl olmasna gr deyil, rblrin adtin gr dedi:I yalnz Allahn linddir, n linin, n d Maviynin lind deyildir. gr mn li il olsaydm, z evim mn kifayt edrdi, lakin indi Maviy ilym!

mr Asn qardaolu:gr sn Maviyni istmsydin, o da sni istmzdi. Sn onun dnyasna gz dikmisn, o is snin dininin mtrisidir.

Bu shbt Maviynin qulana atdqda Maviy onu (mr Asn qardaolunu) tutmaq istdi, lakin o, Iraqa qad v Imam ()-n ordusuna qouldu, o hzrti bu iki qoca siyastinin shbtlrindn v svdlmsindn xbrdar etdi, nticd Imam ()-n xsusi hrmtini qazand.2

Mrvan ibni Hkm d Maviy il mr Asn svdlmsindn xbr tutduqda etiraz edib dedi:N n bizi d mr As kimi satn almrlar?! (V z mvi dininin bahasna islam lksinin bir hisssini biz vermirlr?!)

Maviy bu szlri eidnd ona tslli verrk dedi:mr As kimi adamlar snin kimilr n alnrlar ki, mvi hkumti mhkmlnsin, sn d ki, onun bir hisssisn.3

MR ASIN MKRLI HIYLLRININ ICRASI

Iki hiylgr siyastinin svdlmsi sona atd. Artq mr Asn tdbirlrinin icra edilmsinin vaxt atmd. Onun Mhmmd ibni bu Hzeyf v Qeysrin ama hcum etmsi il laqdar irli srdy tkliflr dqiq kild icra olundu v hr ikisind d mvffqiyyt ld edildi.

Amma li ()-n ama trf hrkt etmsi kimi byk tinlik hl d

1 "l-imamtu vs-siyast", sh.87-88; "Vqtu Siffeyn", sh.37-40 2 "l-imamtu vs-siyast" sh.88; "Vqtu Siffeyn", sh.41 3 "l-imamtu vs-siyast", sh.88

10

qalmaqda idi. mr Asn li ()-la qarlamaq n irli srdy tklif am halisinin ksriyytinin tam rbtl Maviynin mrin itat etmsin v li ()-la dy hazr olmalarna rait yaratd. Indi bu tdbirin am halisi kimi rahatlq v firavanlq axtaran bir cmiyytin lm rahat yaaydan stn hesab etmlrin nec sbb olmasn aradrrq.

Deyirlr ki, yal bir shab Maviynin yanna getdi. Maviy onu hrmtl qarlayb tzim etdi. O shab Maviy il mr Asn arasnda oturub dedi:Bilirsinizmi, n n sizin aranzda oturdum?

Dedilr:Yox. Dedi:Bir gn siz Peymbr (s)-in hzurunda bir-birinizl gizli shbt

edirdiniz. Peymbr buyurdu ki, Allah rhmt elsin o ks ki, o iki nfri

bir-birindn uzaqladrsn, nki onlarn bir yerd olmas xeyir gtirmz."1

He bir amil iman qdr hrkat yaradan v thrik edn deyildir. Eyni halda, dini duyular ikiazl qlnc kimidir: gr vzifsindn sui-istifad edn bir rhbrin lin ds, onun txribatlq v dadclq qdrti he bir vch il vsf edil bilmz.

mr Asn li ()-la qarlamaq tdbiri am halisinin dini hislrini o hzrtin leyhin thrik etmk, onu xlifnin (Osmann) qtl yetirilmsind gnahlandrb mqssir saymaq v bu tbliat apararkn camaatn hrmt etdiyi zahid v abidlrdn z mnfur niyyti yolunda istifad etmkdn ibart idi. Ona gr d Maviyy dedi:am halisinin rhbil Kindiy xsusi hrmti vardr. O hm d z yerlisi v linin nmayndsi olan Cririn dmnidir. Grk hadisni ona el xbr versn ki, linin Osmann qatili olduuna inansn. Hr ikinizin nzrind hrmt sahibi olan xslrdn amn hr yerind bu fikri yaymalarn tlb etmlisiniz. gr rhbilin beynin bir ey yerls, o fikir onun bandan ox da tez xmaz.2

MAVIYNIN RHBIL MKTUBU

rhbil o vaxt Suriyann Hms mntqsind yaayrd. Maviy ona bir mktub yazaraq Cririn li () trfindn glmsini xbr verdi v ona tklif etdi ki, tez bir zamanda ama glsin. Sonra z saray mmurlarnn hamsna (bunlar ymnli idilr v rhbil qar ox yax mnasibt bslyirdilr) mr etdi ki, Hms gedib hams bir azdan lini nc xlifnin qatili kimi tantdrsnlar.

Mktub rhbil atanda o z dostlarn bir yer yb mzakir etdi. amllarn irisind n all adam saylan bdrrhman ibni Qnm zdi adl bir nfr ayaa qalxaraq bu iin pis ntic ver bilcyini zahidlr v abidlr xbrdarlq etdi, sonra rhbil dedi:Kfrdn islama gldiyin ilk gndn bri Allahn ltf hmi sn amil olub. Camaatn nemtlrin krn yerin yetirmyi davam etdirincy qdr, Onun nemti ksilmyckdir. "Allah insanlarn vziyytini, onlarn zlri z

1 "Tcaribus-slf" (Hinduah Naxvani), sh.46 (Abbas Iqbaln tshihi il) 2 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 2-ci cild, sh.71; "Vqtu Siffeyn",

sh.44

11

vziyytlrini dyimyinc, dyimz." Osmann li trfindn ldrlmsindn sz alr. gr dorudan da li onu ldrbs, mhacir v nsar onunla beyt etdiyindn, camaata hakim onlardr (bu mslni onlar hll etmlidirlr). gr li onu ldrmyibs, bs n n Maviynin szn tsdiq edirsn?! Rica edirm ki, zn v qohum-qrban flakt salmayasan. gr Cririn myyn bir rtby atmasndan qorxursansa, sn d liy trf gedib z qbiln v am halisi il birlikd onunla beyt ed bilrsn."

Lakin zdi qbilsindn olan o kiinin xeyirxah fikirlri tsirsiz oldu v rhbil Maviynin dvtini qbul edib yola dd.1

MAVIY QBIL EYXLRINDN V SADLVH ZAHIDLRDN KMK ISTYIR

Qbil daxilind tkil olunan yncaqlarda qbil basnn qrar qbul etmkd tam ixtiyar vardr, onun hr hans bir cinaha trf meyl etmsi o qbilnin hamsnn, yaxud bir hisssinin hmin trf meyl etmsin sbb olur. slind onun xsi ryixsusil gr qbil risi zahiri mqddsliy malik olsabtn qbildki ry v fikirlri tmsil edckdir.

Maviy am halisini v orada yaayan ymnli mhacirlri sfrbr etmk n bel xsiyytlrin rbtini qazanmalyd. Onun "bdnindn ayrlm olan al" mr As da onu bu i vadar etdi.2 amda (Hmsd) yaayan rhbil hr iki rt malik idi: O hm mqdds v hrmtli bir asaqqal idi, hm d ymnli mhacirlrin byy saylrd. Onun nzr-diqqtini clb etmkl mumxalq fikrind li ()-a qar sasl dyiiklik yaranacaqd. El buna gr d Maviy mktub yazaraq, onu ama dvt etdi, rhbilin etimad gstrdiyi adamlara gstri verdi ki, onunla mntzm surtd laqd olsunlar, li ()- Osmann qatili kimi tantdraraq onun (rhbilin) beynini yusunlar ki, Imamn qatil olmasndan savay baqa bir ey fikirl bilmsin.

O, Hmsdn ama gldi, ham ona hrmt gstrdi. Maviy onunla shbt edrk bel dedi:Crir ibni bdllah Bcli Iraqdan glib bizi li il beyt etmy arr. li ox yax adamdr, lakin Osmann qatilidir. Mn hllik he bir qrara glmmim, nki mn am halisindn biriym, onlarn ry verdiklri ey ry verirm, pis saydqlar eyi d xolamram."

rhbil z fikrini akar etmdn dedi:Grk mslni aradram, sonra is fikrimi deym."

Buna gr d mclisi trk etdi v aradrma aparmaa balad.3 Onun beynini doldurmaq n Maviy trfindn vvlcdn mmur olunan xslr mxtlif yollarla onunla laq yaradaraq Imam ()-n qatil olmasn

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 2-ci cild, sh.; "Vqtu Siffeyn",

sh.44-45 2 Buxari z tarix kitabnda (2-ci cild, sh.249) onu rh v Ibni bi Hatm "l-

crhu vt-tdil" kitabnda (4-c cild, sh.338) onun adn qeyd etmidir. 3 "Kamil" (Ibni sir), 3-c cild, sh.143; "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-

Hdid), 2-ci cild, sh.71; "Vqtu Siffeyn", sh.44-45

12

tsdiq edir, li () barsind onun qlbin kk-bh toxumu spirdilr. Bu zhrli tbliatlar sadlvh zahidin fikrini dyidirdi v onu "oddan da yandrc bir kasa", "anadan da mehriban bir day" surtin sald. Buna gr d Maviy il ikinci df shbt ednd dedi:Mn camaatdan linin qatil olmasndan baqa bir ey eitmdim. Buna gr d onunla beyt etmy haqqn yoxdur; ks halda ya sni amdan xardarq, ya da ldrrik!1

Maviy bu szlri eitdikd dedi:Mn d am halisinin bir zvym, he vaxt sizinl mxalift etmrm.

rhbil Maviynin yanndan xb Hsin ibni Nmeyrin yanna getdi, ona dedi ki, Imam ()-n nmayndsi olan Cririn dalnca bir adam gndrsin ki, onunla da mzakir etsin.

RHBILIN IMAM ()-IN NMAYNDSI IL MZAKIRSI

Crir Hsinl birlikd rhbilin yanna gldi, hr mzakiry baladlar. rhbil Imam ()-n nmayndsin dedi:Sn mmmal bir xbrl buraya glmisn. Mnc, biz qar vsvs edib, Iraqla am bir-birin qardrmaq istyirsn. Sn lini triflyirsn, halbuki, o, Osmann qatilidir. Qiyamt gn Allah qarsnda cavab vercksn!

Imam ()-n nmayndsi bel cavab verdi: Mn he d mmmal bir xbrl sizin yannza glmmim. Mhacir v nsarn li il beyt etdiyi halda onun xilafti nec mmmal ola bilr?! Tlh v Zbeyr beyti pozduqlar n ldrlmdr. Sn zn irin azna atmsan, mn is he vaxt bel bir i grmmim! gr Iraq v am haqqn qorunub saxlanmas n mttfiq olsalar, onda bu i onlarn batil bir i stnd bir-birindn ayrlmalarndan yaxdr. Allaha and olsun ki, lini "Osmann qatili" adlandrmaq uzaqdan-uzaa thmt vurmaqdan baqa bir ey deyildir. Sn dnyaya meyl etmisn v kemid, Sd Vqqasn dvrnd d snin qlbind bir ey var idi. (Bu cmld "Sba" sursinin 53-c aysi istifad olunmudur.)2

Mclis sona atd, Crir sonra bir qsidd znn ymnli dostu rhbil aadak mzmunda bel bir xbr gndrdi: "rhbil, ey Smtin olu, hvayi-nfs itat etm, nki bu dnyada dinin yerini ver bilck bir ey yoxdur, Hrbin oluna da de ki, artq bu gn z mqsdin atmaq n hrmtin yoxdur, bel is onun midini ks!"3

Cririn gzl bir er klindki nsihtli szlri rhbilin lin atanda sanki yuxudan ayld, bir az fikirlib dedi:Bu sz mnim n dnya v axirtd bir nsihtdir. Allaha and olsun, son qrara glmkd tlsmycym!"

Maviy Crirl rhbilin mzakirsindn v Cririn ona gndrdiyi xbrdn agah olduqda Criri tnbeh etdi, sonra onun szlrinin tsirini

1 "Vqtu Siffeyn", sh.47-48 2 "Vqtu Siffeyn", sh.47-48 3 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 2-ci cild, sh.80-81; "Vqtu

Siffeyn", sh.48-49

13

aradan qaldrmaq n bir qrup adam mcbur etdi ki, mntzm surtd rhbill tmasda olub Osmann li () trfindn ldrlmsini onun fikrind qti v danlmaz bir msl kimi qlm versinlr, bu bard yalandan hadt versinlr, ona saxta mktublar yazsnlar. Onlar ox aldqdan sonra ikinci df olaraq onu aldada bildilr v o z zmind mhkm dayand.1

Ymnin digr qbil balar rhbilin fikrindn v onun aldanmasndan xbrdar olduqda x yolunu yalnz bunda grdlr ki, onun bacolusunu gndrsinlr, o da days il shbt edib onu ayltsn. (O, am halisi irisind li ()-la beyt edn bir ne nfrdn biri idi v amn zahid v abid xsiyytlrindn saylrd.) O bir qsid deyrk Maviynin hiylgr mqsdlrini ifa etdi v ona bildirdi ki, bu ahidlr v mktublar oyunbazlqdan baqa bir ey deyildir v he birinin etibar yoxdur. rhbil bu erin mzmunundan agah olduqda dedi:Bunu eytan gndrmidir. Allaha and olsun ki, onu tutsam amdan xaracaam!"2

Maviy z mmurlarnn vasitsi il rhbilin fikirlrini dqiq kild izlyirdi. Onun z fikrind ciddi olduunu grdkd bel bir xbr gndrdi: "Haqqa msbt cavab verdiyin gr Allah sn cr versin! Bilirsn ki, cmiyytin saleh v tqval xslri snin fikrini qbul etmilr, lakin bunlarn razl v xbrdarl li il mbariz n kafi deyildir. li il cihad etmk n xalq ktllrinin razln clb etmk lazmdr. x yolunu yalnz bunda grrm: sn amn hrlrin sfr edrk elan et ki, Osman li ldrmdr, mslmanlar grk onun intiqamn alsnlar."

O, sfr xd, vvlc Hms getdi, orada bir xtb sylyib dedi:Ey camaat! Bilin ki, Osman li ldrm, btn islam mmlktlrin hakim olmudur. Yalnz am qalmdr. O, qlncn belin asmdr v gr Allah trfindn bir hadis qarya xmasa, sizin d nvbniz glib atacaqdr. Onun qarsn almaq n Maviydn qdrtli bir xs yoxdur. Ayaa qalxn v hrkt edin!

Aldanm abidin szlri ona qar xsusi hrmt bslyn Hms halisin ox tsir etdi. Onun shv etdiyini sylyn abid v zahidlrdn baqa, ham bir nfr kimi onun arna msbt cavab verdi. Sonra amn digr hrlrin getdi v camaat liy qar cihadda itirak etmy ard, ham da raz olub msbt cavab verdi.

Daha sonra Dmq qaytd v z qlblrindn xohal halda Maviynin yanna gldi, znn kemi szn yenidn tkrar edib dedi:gr sn Osmann qatillri v li il cihad etsn, biz ya intiqam alacaq, ya da z mqsdimiz yolunda canmzdan kecyik! Bu halda sn z vzifnd qalacaqsan. ks halda is sni idn gtrb baqasn snin yerin serik, onun mri il cihad edib, ya lidn Osmann intiqamn

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.81 "Vqtu Siffeyn",

sh.49 2 "Vqtu Siffeyn", sh.49-50

14

alarq, ya da ki, ldrlrik!1 Maviy onun alovlu szlrini eitdikdn sonra sevincdn yer-gy

smrd.

CRIR HCCTI TAMAM EDIR

Crir he vaxt gzlmdiyi bu hadisdn brk narahat oldu v khn dostu v z qbilsinin zahidi il bir daha laq yaradaraq onu bu qrarn dhtli nticlrindn xbrdar edrk dedi:Allah islam mmtini qan axdlmasndan saxlam, ikitirliliyi aradan qaldrmdr. Islam mmlktlrinin rahat hyata v asayi qdm qoymasna az qalb. Mbada cmiyytin daxilind fitn-fsad yaradasan! z fikrini he kim aqlama, nki el bir vziyyt yarana bilr ki, artq onun qarsn ala bilmzsn.

rhbil dedi:sla! Mn he vaxt z fikrimi gizltmrm. Sonra mumi bir yncaqda shbt etdi. Camaat da onun kemidki

ibadtlrini nzr alaraq fikrini tsdiq etdilr. Hmin vaxt orada olan Imam ()-n nmayndsi tam midsiz oldu v n edcyini bilmdi.2

IMAM ()-IN NMAYNDSININ AMDAKI MVFFQIYYTSIZLIYININ SBBLRI

bhsiz, Crir mirl-mminin li ()-n nmayndsi kimi, beyt almaq n ama gndrilmidi v ona taprlm vzifni yerin yetirib mvffqiyyt ld ed bilmdi. stlik o, Imam ()- Maviynin son qrarndan agah ednd artq i idn kemidi. nki Maviy am halisini Imam ()-la vurumaq n sfrbr etmidi. Crir ama glnd Maviynin "bu gn-sabah" edrk verdiyi vdlrin aldand. Maviy znn mvi mkrlri il hr hans bir fikir sylmkdn kinmi, Imam ()-n nmayndsini qorxu il mid arasnda saxlamd. Crir d Maviyni beyt vadar etmk v ixtilaf aradan qaldrmaq midi il orada qalma mslht grr v daim Maviynin qti fikrini bilmk istyirdi. Ilk gnlrd Maviynin z fikrini qti kild sylmsi onun mslhtin deyildi. lbtt, Cririn gldiyi ilk gnlrdn etibarn Maviynin fikri mrkzi xilaftl mxalift etmk, frmanlardan boyun qarmaq idi. Amma gr el ilk gnlrd bu fikrini akar etsydi Imam ()-n nmayndsi Kufy qaydar v o hzrti Maviynin mxalif cbhd dayanaraq ks-mvqe tutmasndan xbrdar edrdi. Tbiidir ki, bel olan tqdird Imam () da haqqn leyhin qiyam ednlri mhv etmk n bir an bel, yubanmayacaq, byk bir ordu il onun bann stn alb qarqln kkn ksckdi.

Buna gr d Maviy Imam ()-n nmayndsini mxtlif bhanlrl yubatd ki, mrkzi hkumt qar dyd mr Asn hmkarlq n

1 "Vqtu Siffeyn", sh.50-52; "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c

cild, sh.82-83 2 "Vqtu Siffeyn", sh.52; "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild,

sh.84

15

razln ld ed bilsin. O, amn traf mntqlrin tbliat dstlr gndrmkl li ()- camaata pis bir insan kimi tantdrd, onlarn xilaft v Rsuli-krm (s)-in caniinin bsldiklri mhbbtdn z xsi mnafeyi n istifad etdi. Bununla da kifaytlnmyib amn xalq ktllri arasnda zahid kimi tannan v xsusi nfuza malik olan rhbili Imam ()-n mxalif cbhsin keirtdi. Bu aldanm zahid li ()-la mharib etmk n el ciddi-chdl alrd ki, htta gr Maviy geri kilsydi bel, o sadlvh am camaatn Imam ()-a qar sfrbr ed bilrdi.

Maviy bu eytani svdlmlri ona gr hyata keir bildi ki, Imam ()-n nmayndsi Crir z vzifsini yerin yetirn zaman Maviynin szlrin aldand v Imam ()-n fsadn kkn ksmk n hr hans bir qrara glmsini txir sald. O, Imam ()-n yanna qaydanda artq Maviy islam lklrinin byk bir hisssini Imam ()-n leyhin sfrbr etmidi, Osmann qatillrindn intiqam almaq hissi onlarn vcudlarnda yer amd. Bel ki, onlarn nzrind li () qatillrin bas idi.

MAVIYNIN AXIRINCI TDBIRI

Maviy son frstlrd Imam ()- snamaq, yni Imam ()-n dorudanm onu (Maviyni) vzifdn azad etmk qrarna glib-glmdiyini bilmk istyirdi. Buna gr d Cririn evin gedib dedi:Tz bir fikrim var: dostuna yaz ki, am hkumtini v Misrin vergisini mn versin v climin vaxt glib atanda he kim beyt etmyi mnim boynuma qoymasn. Bu halda mn ona tslim olar v onun hkumtini yazl kild tsdiq edrm.1

Imam ()-n nmayndsi dedi:Sn mktubunu yaz, mn d onu tsdiq edrm.

Mktublar yazld v bir qasid hr iki mktubu Kufy apard. Maviynin mktubu rb qbillri arasnda tannmd. Onun bu cr mktublar yazd n Vlid ibni qb kimi hmfikirlrindn bir qrupu onu tnqid etdi. Vlid Maviyy bir erd bel yazd:

"lidn el bir ey istdin ki, he vaxt ona nail olmayacaqsan. Nail olsan da, bir ne gecdn artq snin lind qalmayacaq."2 Vlid ibni qb bu erin ilk misrasnda dz fikir sylmidi, nki li

() he vaxt batil sasnda rftar edib, onunla barq etmzdi. Lakin erinin ikinci misras tamamil shvdir, nki, qeyri-mmkn bir frzl, gr li ()-n slh yolunu semsi mslht olsayd, he vaxt onu pozmazd. Bunun nmunsini "hkmeyn" mslsind, Imam () z hdin sadiq qalacan akar kild syldiyi vaxt aydn kild grmk olar.

Maviy li ()- Vliddn yax tanyr v bilirdi ki, hr iki halda

1 1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.84; "Vqtu

Siffeyn", sh.52 2 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.84; "Vqtu Siffeyn",

sh.53

16

hadisnin gedii onun xeyrindir. nki gr li () hkumti ona versydi, davaml v qm-qsssiz bir hkumt ona nsib olacaqd. gr bel etmsydi, Maviy Hicaz v Iraqn ayaa qalxm halisinin qann tkmk n ciddi hazrlaacaqd.

Buna gr d, mslni yubatmaq v Imam ()-n nmayndsini amda gecikdirmyin z bir nv Maviynin xeyrin tamam olurdu, nki, o z dy qvvlrini artrb li ()-la dymk n daha ox hazrlq aparrd.

IMAM ()-IN Z NMAYNDSIN CAVABI

"...Maviynin mqsdi budur ki, mn beyt etmsin, nticd z istdiyi yolu sesin. O sni gecikdirib am halisinin mhariby hazr olub-olmamasn yoxlamaq istyir. Mnim Mdind olduum ilk gnlrd Meyr ibni b bel bir tklif irli srm v demidi ki, Maviyni z vzifsind saxlaym, lakin mn qbul etmdim. Allah mn el bir gn gstrmsin ki, yolunu azm xslri kmy gtrm. gr beyt ets (onda he), ks halda mnim yanma qayt."1

Imam () bu mktubda Maviynin mqsdlrindn birin iar etmidir, bel ki, o, bu tklifi irli srmkl "vaxt dayandrmaq" siyastini icra etmy tbbs gstrmi, mktubun gndrilib cavabnn gldiyi mddtd z dy hazrln artrmaq istmidir ki, gr Imam ()-n cavab mnfi olsa, (el bel d olmal idi) daha byk bir qvv il mhariby girisin.

CRIR MAVIY IL SAZI BALAMAQDA TQSIRLNDIRILIR

Cririn amda yubanmasna gr Iraq camaat onu dmnl sazikarlqda mtthim etmy balad. Camaat arasnda yaranan sz-shbt Imam ()-a atdqda, buyurdu: "Yenidn bir mktub yazram v onun amda qalmasna son qoyuram. gr bundan sonra da amda qalsa, onda ya aldanm, ya da bizim frmanmza etina etmyib mxalift balamdr."

Imam ()-n Crir yazd mktub bel idi: "... Mnim mktubum sn atan kimi Maviyni qti bir fikir

sylmy vadar et, onu k etdirn v dylrin srgrdan qalmasna sbb olan bir mharib v xaredici tslim olmaqdan ibart olan iki yoldan birini semkd ixtiyarl et. gr mharibni ses, mvcud olan hr nv hd-peyman v aman ondan gtr, ks halda is ondan beyt al."2

Crir Imam ()-n mktubunu alan kimi onu Maviyy oxudu, sonra dedi:Bir adamn qlbi gnahn oxluu nticsind qapanb brkis, tvb etmkl alar. Mn d snin qlbinin balandn fikirlirm. Haqq il batil arasnda qrar tutmusan v baqasnn lind olan bir ey gz

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.84; "Vqtu Siffeyn",

sh.52. 2 "Vqtu Siffeyn", sh.55; "Nhcl-bla", 8-ci mktub

17

dikmisn. Maviy dedi:Baqa bir mclisd z qti fikrimi elan edcym. O z qti fikrini el bir vaxtda elan etdi ki, artq am halisi onunla

beyt etmi, Maviy d onlar snamd. Yalnz bundan sonra Imam ()-n nmayndsin qaytmaq izni verdi v Imama da bir mktub yazd. Tarixilrdn bzilri o mktubun bel olduunu qeyd etmilr: "...gr mhacir v nsar, snin Osmann ldrlmsind lin olmadn halda sninl beyt etmi olsaydlar, onda snin xilaftin d vvlki xlifnin xilafti kimi olard, lakin sn mhacirlri Osman ldrmk n thrik etdin, nsar da onu (Osman) himay etmy qoymadn. Nticd cahillr sn itat etdi, ziflr gclndi. am camaat Osmann qatillrini thvil vermyinc sninl vuruma qrara almlar. gr thvil versn, xilaft mslsi mslmanlarn urasnda irli kilib hll olunacaq. Canma and olsun, bil ki, snin mniml olan vziyytin Tlh v Zbeyrl olan vziyytin kimi deyildir. nki onlar sninl beyt etmidilr, lakin mn beyt etmmim. am halisi d Bsr halisi kimi deyildir, nki bsrlilr sninl beyt edrk sn itat etmyi qbul etmilr, halbuki am halisi snin xilaftini v sn itat etmyi qbul etmmidir. Amma snin islamda olan iftixarlarn, Rsuli-krml olan yaxnln v Qrey arasnda olan mvqeyini he vaxt inkar etmirm."1

Bu mktub yalanla dolu olmaqla eyni zamanda Maviynin xlaq normalarna riayt etmdiyi hiyllrindndir. O z mqsdin atmaq n rqibin hr hans iftira atmaqdan kinmirdi. Lakin Imam () z mktublarnda zn mdafi etmk n real hqiqtlri irli kirdi. O hzrt, Maviyy yazd bir mktubda onun vurduu thmtlr bel cavab verir: "...El bir xsin mktubu mn atmdr ki, onun n al

vardr ki, onu (dz yola) hidayt etsin, n d bir rhbri var ki, onu (dz) yola gtirsin. Tamah onu (zn trf) arm, o da (bu ara) msbt

cavab verib ona tabe olmudur. Sn bel tsvvr edirsn ki, Osman barsind grdym i mnim beytimi (snin n) qvvdn salmdr.

Canma and olsun ki, mn mhacirdn olan bir adam idim, onlar haradan getdilrs, mn d oradan getdim. Allah is he vaxt onlarn hamsn

birlikd aznla salmaz, gzlrin prd kib rtmz. Mn n Osmann qtlin frman verdim ki, frmanda xta etmk mni tutsun, n d onu

ldrdm ki, mndn qisas alnmas vacib saylsn. Sn deyirsn ki, amllar bu gn Hicaz hlin hakimdir. amllardan bir adam gstr ki,

onun uraya zv olmas qbul edilsin v Peymbrin caniinliyi mqamna layiq olsun. gr bel gman edirsns, bil ki, bu haqda

mhacir v nsar snin fikrini tsdiq etmirlr. "Osmann qatillrini mn thvil ver" - demyin ox yersiz bir szdr. Osmann sn n dxli var?!

Sn Bni-myydnsn, bu i (qisas almaq) n Osmann vladlar sndn irlid v sndn artq haqldr. gr sn onlarn atalarnn

intiqamn almaqda gcl olduunu tsvvr edirsns, biz itat et, sonra

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid) 3-c cild, sh.88; "Kamil"

(Mbrrd) 3-c cild, sh.184; "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.91;

18

onun qatillrindn ikayt et. Mn hamn dz yol getmy vadar edirm.

Snin Bsr, am, Tlh, Zbeyr v zn haqqnda yrtdyn mhakim sasszdr v onlarn hamsnda hkm birdir. nki o mumi

bir beyt idi, ona yenidn baxlmal deyil v onun pozulmasna da ixtiyar verilmmidir. Osmann qtli barsind mni tkidl gnahlandrman da

dz sz deyil v bu bard sn bir xbr atmayb. Mnim fziltimi, Peymbrl olan yaxnlm v Qrey arasnda olan nfuzumu qbul

etmisn. Canma and olsun, gr bacara bilsydin onlar da inkar edrdin!"1

Sonra z nmayndsi olan Ncaiy buyurdu ki, Maviynin mktubuna yksk sviyyli bir erl cavab versin v hr ikisini (mktub v er) Maviyy gndrsin.

IMAM ()-IN NMAYNDSI AMDAN QAYIDIR

Imam ()-n nmayndsi olan Cririn, bir siyasi nmaynd kimi, sz ustas, ayql, dzmlly v sbrin sz ola bilmzdi. O, Imam ()-n mqsdini qan tklmdn tmin etmk v Maviyni mrkzi hkumt tabe olmaa vadar etmk n ox ald. Lakin o bir shv yol vermidi: Iki khn siyastbazn "bu gn-sabah" dey syldiklri hiylgr szlrin aldand. Maviy d bu frstdn mmkn qdr istifad etdi, am camaatn snaqdan xarb Imam ()-la mhariby hazrlad v z qti fikrini yalnz Osmann intiqamn almaq n am halisindn beyt ald vaxt elan etdi.

Cririn yol verdiyi shv nticsind Imam () 36-c hicri ili, rcb aynn vvlind Kufy daxil olmu, Maviynin qti fikrini bilmk n aylarla Criri gzlmidi. Maviy d bu mddt rzind amllar tpdn-drnaa qdr silahlandrd, onlarn hamsn Imam ()-la mhariby sfrbr etdi. Bellikl d dmni qfildn yaxalamaq frsti ldn xd.

Cririn xyant etmsini isbat edck xsusi bir dlil yoxdur, lakin bhsiz, onun bilrkdn, yaxud bilmyrkdn etdiyi shv islam tarixinin gediind ox tsir buraxd v onun shvin gr qasitinlrin mnfur hyatlar myyn hdd qdr davam etdi. lbtt, Imam () Kufd qald mddtd ox ilr grd, bzi valilri idn knarladrd, islam n fdakarlq gstrn v slahiyytli xslri i gtrd.

Bu mddt rzind li ()-n Kufd qalmasnn sbbini yalnz Cririn yubanmas il laqlndirmk olmaz. Xsusil d bunu nzr alaq ki, Imam () Kufd drg salandan sonra, Criri Hmdan hakimliyindn Kufy ard v bel bir byk vzifni ona taprd. Bu mddt rzind cavanlar v cngavrlr ona mracit edib dmnl dy hazr olduqlarn bildirir v Imam ()-dan hrkt edib am srhdlrin getmk n icaz istyirdilr. Lakin Imam () qan tklmsinin qarsn almaq, mslni hrbi toqquma olmadan, dinc yolla hll etmk istyirdi. Buna gr d

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.89; "l-imamtu

vs-siyast", sh.91-92; "Vqtu Siffeyn", sh.57-58; "Kamil" (Mbrrd) 3-c cild,

sh.224

19

onlarn hrkt etmsi il razlamr v buyururdu: "Mnim nmayndm Cririn amda olduu halda hazrlq mrinin verilmsi slh yollarn am halisinin zn balayar, gr bu msl il laqdar xeyir niyytlri olsa, bu da aradan gedr. Mn Crir mktub yazb orada qalma mddtini mhdudladrmam. gr yubansa, onda ya aldanm, ya da z imam il mxalift etmidir. Mn bu id bir qdr tmkinl hrkt etmk istyirm. lbtt, bu iin tdricl hazrlamaa he bir manesi yoxdur. Bel ki, hazrlq olmad tqdird hrkt elan edils, i xll yetirilr.1

IMAM ()-IN YANINDA CRIRIN MQSSIR SAYILMASI

Bu qdr yubandqdan sonra Crir midsiz halda Imam ()-n yanna qaytd. Malik tr Imam ()-n hzurunda onu soru-suala kdi. Onlarn arasnda kskin shbtlr oldu. Bu shbtlrin bzilrini qeyd edirik.

Malik:Ey Imam, gr onun vzin mni gndrsydin, ii lazmnca yerin yetirrdim. Bu kii mid qaplarn bizim zmz balad. Kemid Bni-myy qbilsi Hmdana hakim semkl onun dinini aldlar. Onun yerin zrind yol getmy bel lyaqti yoxdur. Indi d amdan qaydb bizi onlarn gc il qorxudur. gr icaz versniz, onu v onun hmfikirlrini, msl tam aydnlaana qdr hbs edim!

Crir:Ka mnim yerim sn gedib bir daha geri qaytmayaydn, ya mr As, ya Zilkla, ya da Hvb Zizlm sni ldrrdi, nki onlar sni Osmann qatillrindn hesab edirlr.

Malik tr:gr mn getsydim, onlarn qarsnda aciz qalmazdm. Mn Maviyni bir yola dvt edr v ona fikirlmy bel macal vermzdim.

Crir:Hl ki, yol aqdr. Get! Malik:I-idn kendn v hadis Maviynin xeyrin qurtarandan

sonram?!2 Malikin gcl mntiqi var idi v Crir onun yerli tnqidlri qarsnda

dzgn cavab tapa bilmzdi. Siyastd uduzmu bel bir xs layiq olan ey qsdn, yaxud bilmyrkdn etdiyi shvin etiraf edrk zr istmkdir. Lakin o, Malikin tnqidlri qarsnda mqavimt gstrdi, yava-yava Imam ()-dan uzaqlab Fratn sahilind yerln "Frqisya" mntqsin snd.

gr Crir o vaxta qdr yaramaz bir i grmmidis, onda onun tqsiri balana bilrdi. Lakin onun sonrak ii qanunsuz idi. Onun li ()- trk edib uzaq bir mntqd yaamas Imamn hkumtin qar etiraz lamti idi. Bundan lav, Cririn idn uzaqlamas nticsind qbil tssblri z iini grd: onun qbilsindn cmisi 19 nfr Imam ()-a qoulub Siffeyn trf hrkt etdi.3

1 "Nhcl-bla" (bdh), 42-ci xtb 2 "Nhcl-bla"nin rhi, (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.114-115; "Vqtu

Siffeyn", sh.60 3 "Vqtu Siffeyn", sh.60-61

20

MAVIYNIN ISLAMI XSIYYTLR YAZDII MKTUBLAR

Maviy Siffeyn doru hrkt etmmidn qabaq mr Asa dedi: nfr mktub yazb onlar linin leyhin qaldrmaq istyirm. Bu nfr bdllah ibni mr, Sd ibni Vqqas v Mhmmd ibni Mslmdir."

Maviynin maviri onun fikrini bynmdi v dedi:Bu nfr ya linin trfdardr, bu halda snin mktubun onlar linin yolunda daha da mhkmldck; ya Osmann trfdardr ki, bel olduqda onlarn mhkmliyin bir ey lav olunmayacaq v gr bitrf olsalar, sn onlarn nzrind he d lidn etimadl deyilsn. Bellikl snin mktubun onlara he bir tsir etmyck."1

Maviy onun szlrini qbul etmdi. Hm znn, hm d mr Asn imzas il bdllah ibni mr bel bir mktub yazd: "Hqiqtlr bizdn gizli olsa da, sndn he vaxt gizli olmaz. Osman li ldrd, dlili d budur ki, onun qatillrin aman vermidir. Biz Qurann hkm il Osmann intiqamn almaqqatillrdn qisas almaq istyirik. gr li qatillri biz thvil vers, ondan l kib sonra xilaft mslsini mr ibni Xttab kimi ura klind mslmanlarn ixtiyarna verrik. Biz he vaxt xilafti istmmiik v istmirik d. Biz sndn istyirik ki, ayaa qalxb bu yolda biz kmk edsn. gr biz sizinl mttfiq olsaq li qorxub geri kilck."2

BDLLAH IBNI MRIN CAVABI

"... Canma and olsun, sizin hr ikiniz bsirti ldn vermisiniz, he biriniz hqiqti grmrsnz. Siz hadisy uzaqdan baxrsnz. Mktubunuz bhlnnlrin bhsini daha da artrr. Ax siz xilaftdn n istyirsiniz?! Maviy, sn azad edilmi xslrdntlqadansan. mr As, sn d etimad gstrilck bir adam deyilsn. Bu idn l kin, nki mnim v sizin kmyiniz yoxdur."3

Onun Maviyy yazd cavab mr Asn uzaqgrnliyini sbut edib Maviynin hllik bu khn rqibin sviyysin atmadn aydnladrr v gstrir ki, Maviy bzi siyasi msllrd malik olduu stnlkl bel, (msln, o, mxalif trfin szn aq rkl dinlyirdi, gr ona trf glsydilr olub-kenlri unudar, gzt gedrdi, gr mzakird x yolu tapmasayd, drhal sz dyir, shbtin mvzusunu baqa yer ynldrdi) hl d insanlar dqiq tanya bilmirdi.

BU MKTUBLARI YAZMAQDA MAVIYNIN MQSDI

Maviynin bu mktublar yazmaqda sas mqsdi bitrf xslrin nzr-diqqtini clb etmk idi. Bu xslr n trfdarlq, n d mxaliftilik

1 "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.88-89 2 "Vqtu Siffeyn", sh.63; "l-imamtu vs-siyast", sh.89 3 "Vqtu Siffeyn", sh.36; "l-imamtu vs-siyast", sh.89-90

21

edirdilr. Onlar Mkk-Mdind nfuzlu v hrmtli xslr idilr. Onlarn nzr-diqqtini clb etmk n Mkk v Mdin kimi iki byk hrd mxalift dalas yaratmaq lazm idi. "ura mrkzi" hesab olunan bu iki hr islam xlifsi semkd ox mhm rola malik idi. Lakin bu xslr, Maviyy aldanb onun lini sxacaq qdr alsz deyildilr. Mhz buna gr Sd Vqqas v Mhmmd ibni Mslm da eynil bdllah ibni mr kimi cavab verdilr.

Nsr ibni Mzahim "Vqtu Siffeyn" kitabnda Maviynin bdllah ibni mr yazd baqa bir mktubdan da shbt amdr. Maviy o mktubda bdllah Imam ()-la mxalift etmkl tqsirlndirrk onun qlbind mxalift toxumu spmk istmidir. O yazmd: "Mn xilafti zm n yox, snin n istyirm. gr sn d qbul etmsn, onda xilaft mslsi mslmanlarn urasnda mzakir olunmaldr." mrin olunun sadlvh adam olmasna baxmayaraq Maviynin mnfur niyytini baa dd v ona bel yazd: "Yazmsan ki, mn liy irad tutmuam. Canma and olsun, mn hara, linin iman, hicrti, Rsuli-krmin yannda olan mqam v mnzilti, onun mriklr qarsndak sarslmaz iradsi hara! Mnim ona trfdar olmamamn sbbi bu idi ki, bu hadis barsind Peymbrdn bir sz glib atmamdr. Buna gr d iki trfdn birin meyl etmkdn kindim."1

MAVIYNIN SD VQQASA MKTUBU

Maviy Irann fatehi Sd Vqqasa bel bir mktub yazd: "Osmana kmk etmk n camaat arasnda n lyaqtli xslr Qreyin uras idi. Onlar Osman sedilr v baqalarndan irli keirtdilr. Tlh v Zbeyr ona kmy tlsdilr. Onlar urada snin hmkarlarn v islamda da snin kimi idilr. mml-mminin (Ayi) d onun kmyin tlsdi. Onlarn byndiklri eylri pis saymaq v qbul etdiklri eyi rdd etmk sn yaramaz! Biz grk xilafti uraya qaytaraq."2

SD VQQASIN CAVABI

"mr ibni Xttab el adamlar uraya daxil etdi ki, xilaft onlar n caiz idi. Biz bir nfrin xilaftin raz olmasaq, o, xilaft layiq ola bilmz. gr bizim fziltimiz varsa, lid d o fzilt var, htta lid olan oxlu fziltlr bizd yoxdur. gr Tlh v Zbeyr z evlrind otursaydlar, daha yax olard. Allah mml-mminini, tutduu iin gr balasn!"3

Maviy z mktubunda urann digr zvlrind olan fziltlrdn daha yaxlarnn nc xlifd olmasn sbut etmy almd, lakin Sd Vqqas onu qbul etmdi, onun rhbrliyini v qabaa dmsini ura zvlrinin razl il rtlndirdi, Tlh v Zbeyri d tnqid etdi.

1 "Vqtu Siffeyn", sh.72-73 2 "Vqtu Siffeyn", sh.74; "l-imamtu vs-siyast", -ci cild, sh.90 3 "Vqtu-Siffeyn", sh.75-77; "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.90

22

MAVIYNIN MHMMD IBNI MSLMY MKTUBU

Maviy bu mktubda onu "nsarn svari cngavri" adlandrm v axrda bel yazmd: "Snin tayfan olan nsar Allaha itatsizlik gstrrk Osman xar etmidir. Allah qiyamt gn sndn v onlardan sual edckdir."

Mhmmd ibni Mslm cavabda Maviynin mktub yazmaqda mqsdini izah edir v deyir: "Sn dnyadan baqa bir ey istmirsn v tamahdan baqa bir ey tabe deyilsn. Osmann lmndn sonra onu mdafi edirsn, halbuki onun salnda onu xar etdin v ona kmk etmdin."1

MAVIYNIN MKTUBLARININ MZMUNU V ONUN FIKIRLRI

Maviynin yazd mktublarn mzmunlar tam mnada thrikedici idi. Onu yazan alrd ki, qar trfin n inc insani duyularna toxunmaqla onlar li ()-la mxalift qaldrsn. Msln, mrin olunu xilaft tviq edirdi, nki o, urann naziri idi. Sd Vqqas da alt nfrlik urann zv v hm d Tlh il Zbeyrin tay idi. Maviy onun urada zv olmasn xatrladb Tlh v Zbeyrin yolunu getmy dvt edirdi. Mhmmd ibni Mslmni "nsarn svari cngavri v mhacirlri sfrbr edn" adlandrr v onlara z kemi mllrini, yni Osmana kmk gstrmdiklrini xatrlatmaqla artq qiyam edib ona kmk etmlrinin vaxt atdn deyirdi.

Bu mktublarn hams gstrirdi ki, Maviynin islam cmiyytinin nizam-intizamn v ictimai asayii pozmaqdan v cmiyyti li ()-n leyhin thrik etmkdn baqa bir o mqsdi yoxdu. Htta onun Osmann qyyumu olmasn frz etsk bel, yen d bir mslmann intiqamn almaq n btn mslmanlar bir-birinin canna salmaq he bir sasla yozula bilmzdi.

Maviy xlifnin ura trfindn seilmsin israr edirdi. mrin tkil etdiyi urann zvlrinin say alt nfrdn ox deyildi. gr urann ryi hlledici rola malik idis, onda mhacir v nsarn ryi daha da ox hlledici rola malik olacaqd. Ham bilirdi ki, Imam () mhacir v nsar trfindn xilaft mqamna seilmidir v o hzrt z evind oturduu vaxt camaat onun evin hcum edib onu israrla mscid apardlar, sonra da onunla beyt etdilr. Bir ne nfrdn baqa he ks onunla beyt etmkdn imtina etmdi. Bundan lav, gr mhacir v nsarn Osmana kmk etmdiyi irad tutulurdusa, Maviynin z d ona kmk etmmidi. Halbuki Osmann evi uzun mddt mhasird qald zaman Maviy bu mhasirdn tam xbrdar idi v z ixtiyarnda olan canl qvv il xlify kmk ed bilrdi, lakin xlify kmk etmdi, onun qannn tklmsin tamaa etdi. Osmann z xsn am halisin v onun hakimi Maviyy

1 "Vqtu-Siffeyn", sh.74-77; "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.90

23

mktub yazaraq onlardan kmk istmidi. Maviy bu mktublara etinasz yanad v xlify azacq bel kmk

etmdi, amma onun qtl yetirilmsindn sonra intiqam almaq fikrin dd!

Bzi tarixilr Osmann evinin arada uzun fasil olmaqla iki df mhasiry alndn qeyd etmilr. Bu fasilni bzilri doqquz gn, bzilri iki ay on gn, bzilri qrx gn, bzilri is bir aydan ox qeyd etmilar. Buna gr d Osmann mhasiry alnmas xbrinin Maviyy atmamas v onun bu hadisdn tamamil xbrsiz olmasna ox az ehtimal verilir.

AMDA IXI

Bzilri gndlik qiymtl bir tik rk yeyrk yaltaqlar, gcllr v varllarn xolar gln sz deyib, haqq nahaq kimi qiymtlndirirlr, lakin tarixd el alicnab adamlarla rastlarq ki, hqiqti he ny dyimir v onlarn dili htiqtdn baqa bir ey sylmir.

Mdin v am arasnda, iki da arasndak bir mntqd yaayan Tyy qbilsi bada di ibni Hatm olmaqla hamlqla li ()-a mhbbt bslyirdi. di li ()-n hzuruna glib dedi: Bizim qbildn Xfaf adl bir nfr z miolusu Habisi grmk n ama gedir. O gcl xtib, gzl sz ustas v airdir. Icaz versydiniz ona deyrdim ki, Maviy il grsn, sizin Mdind v Iraqda olan mvqeyinizi rh etmkl Maviynin v amllarn iradsini sarstsn.

Imam () bu tklifl razlad. Xfaf ama yola dd, z miolusu Habisin yanna getdi v ona dedi ki, Osman qtl yetirilnd mn Mdind idim, sonra li ()-n qounu il birg Mdindn Kufy getmidim, vziyytdn tamamil xbrdaram. Shbt o yer atd ki, sonrak gn Maviynin yanna gedib onu hqiqtdn agah etmli oldular. Sabah gn birlikd Maviynin yanna getdilr. Habis z miolusunu tqdim edib dedi ki, o, Osmann qtl yetirildiyi vaxt orada imi, sonra li il Kufy glmidir. Orann vziyyti bard verdiyi xbrlr tam min ola bilrsn.

Maviy Xfafa dedi:Osmann qtli il nticlnn hadisni biz aydnladr.

Xfaf Osmann qtl hadissini qsa cmllrl bel syldi: Mkuh dst il onu (Osman) mhasiry ald, Hkim adl bir nfr hcum frmann verdi v Mhmmd ibni bu-Bkrl mmar Osman qtl yetirdilr. di ibni Hatm, tr Nxi v mr ibni Hmc bu hadisd ox fal idilr, Tlh v Zbeyr d qtl iind mhm rol oynayrdlar. Bu qrup irisind n pak adam lidir. Onun Osmann qtlind he bir rolu olmayb.

Maviy dedi:Sonra n oldu? Xfaf dedi:Osmann qtlindn sonra hl onun cnazsi dfn

olunmamd ki, camaat liy trf el axd ki, bamaqlar arada itib-batd, balar iyinlrdn yer dd, qocalar ayaq altnda qaldlar. Ham li il bir Imam v rhbr olaraq beyt etdi. Tlh v Zbeyr hd-peyman pozduqda o, mhacir v nsarla birlikd hrkt balad. Bu hrkt Sd ibni Malik, bdllah ibni mr v Mhmmd ibni Mslmy ar gldiyi n hr

24

knara kildi. Lakin baqalar kmk etdiyi n bu nfr ehtiyac duyulmad.

Imam Tyy mntqsin atdqda bizim qbildn bir dst adam ona qouldu. Yolda Tlh v Zbeyrin Bsry getmsini yrndi v bir dst adam Kufy gndrdi. Kuflilr d o hzrtin dvtini qbul edrk Bsry trf yola ddlr. Bsrd ba vern mharibd hr onun ixtiyarna kedi. Sonra Kufy yola dd. Bu hrd ss-ky baland, qoca-cavan, uaq-bykbtn hali onu qarlad. Hal-hazrda li Kufddir v am fth etmkdn baqa bir fikri yoxdur.

Xfafn szlri sona atdqda Maviynin canna tm dd. Habis Maviyy dedi:miolum Xfaf mahir bir airdir. O, mzakir etdiyimiz hadislr barsind mnim n bir er oxuyaraq mnim Osman bard olan fikrimi tamamil dyidirmi, linin zmtindn mn anlatmdr.

Maviy hmin erlri onun n d oxumasn istdi. Xfaf ox dolun mnal v drin mzmunlu erlrini oxudu, eri dinldikdn sonra Maviynin hal pozuldu v Habis dedi:ox gman ki, bu kii linin casusudur. Tez onu amdan xart!

Amma sonradan onu bir daha z yanna arb, camaatn mumi vziyyti bard mlumat vermsini istdi. O, vziyyti v ba vermi hvalatlar daha geni kild ona syldi. Maviy onun dahiliyi v qabiliyyti nnd heyrtlndi.1

SHAB VLADLARINDAN KMK ISTMK

Imam () tqva, prhizkarlq, islam yolunda mriklr qar mbariz kimi msllrd xalq arasnda misilsiz mvqey malik idi. Maviy xalq arasnda hrmt qazanmaq n Peymbr (s)-in bzi shablrini v onlarn vladlarn z trafna ymaa alrd. O, beydullah ibni mrin li ()-n daltindn qaaraq ama glmsindn xbr tutan kimi sevincindn yer-gy smrd. (beydullah ibni mr Hrmzan ldrdyn gr li () ondan qisas almaq istyirdi).2 Buna gr d z maviri mr As il laq yaradb, beydullahn gliini ona tbrik dedi v el tsvvr etdi ki, onun kimi adamlar z bana ymaqla am mlkn lind saxlaya bilr.3

Hr ikisi qrara aldlar ki, beydullah arsnlar, minbr xb li barsind nalayiq szlr demsini ondan xahi etsinlr. beydullah mscid daxil olanda Maviy ona dedi:Qardaolu, snin adn atan mr ibni Xttabn ad il eynidir. Ayq ol v var-gcnl dan. Sn camaat arasnda mtbr bir xsiyyt saylrsan. Minbr xb lini sy v camaata de ki, Osman li ldrmdr.

li ()-n yksk zmt v mqamn azaltmaq n htta xliflrin olanlarn bel irkin v yaramaz ilr vadar edn, yaramaz ml v fitn

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 1-ci cild, sh.110-122; sh.

"Vqtu-Siffeyn", sh.64-66 2 "Kamil" (Ibni sir) 3-cild, sh.40; "Tarixi-Tbri", 5-ci blm, sh.41-42 3 "l-imamtu vs-siyast", 1-ci cild, sh.92

25

hli olanlar am halisini idar edirdi. Lakin Imam ()-n xsiyyti el byk v zmtli idi ki, htta dmn d onu inkar ed bilmirdi.

Imam ()-n daltindn qaan beydullah Maviyy dedi:lini syb ona nalayiq sz demy mnim qdrtim atmaz. O, sd ibni Haimin qz olan Fatimnin oludur. Onun sil-nsbi barsind n deyirsn?! Onun ruhi v cismi qdrtini gstrmkd bunu demk kifaytdir ki, o, islam yolunda sarslmaz bir igiddir. Mn yalnz Osmann qtlini onun boynuna ata bilrm.

mr As yerindn qalxb dedi:Allaha and olsun! gr sn bunu minbrd desn, camaat z qlblrind gizltdiklri kin-kdurti akar edcklr!

beydullah minbr trf getdikdn sonra Maviy mr Asa dedi:gr o Hrmzan ldrmsydi, linin qisas alacandan qorxmaz v biz trf glmzdi. lini nec trifldiyini grmdinmi?!

Nhayt beydullah shbt balad. Sz li ()-a atanda szn ksdi v onun barsind bir sz bel demdi. Sonra minbrdn endi. Maviy ona dedi:Qardaolu, snin li barsind skut etmyinin iki sbbi ola bilr: ya bacarqszlq, ya da xyant.

beydullah dedi:Osmann qtlind li olmayan bir xs haqqnda bel bir sz demrm, halbuki, gr bir sz desydim, bhsiz camaat qbul edckdi.

Maviy onun szndn narahat olub onu zndn uzaqladrd, he bir vzify qoymama qrara ald. Nhayt beydullah z szlrini bir thr dyidirib dedi:Hrnd li Osmann qtlind bir rol ifa etmmidi, lakin qatillr onun trafna ymlar. li d onlarn ilrini pis yox, yax hesab edir. ahidlik edirm ki, Osman z mllrindn tvb etdiyi bir halda ldrld.1

beydullahn vvlki szndn dnmsi Maviy n kifayt idi. Buna gr d onu z sirdalarndan biri kimi qbul etdi.

OSMANIN QATILLRININ THVIL VERILMSI IDDIASI

Maviynin li ()-la mxalift edrk mharib n qoun ymaqda n byk bhansi Imam ()-n Osmann qatillrini himay etmsi iddias idi. vvld Osmann qtlinin sbblri haqqnda trafl kild shbt olundu. Burada aradrlas msl budur ki, Osmann evin hcum ednlrin cmiyytd malik olduqlar mvqeyin gr htta li () bel onlar thvil vermy qadir deyildi. Dzdr ki, bir dst adam onun evini mhasiry ald v baqa bir dst is onu qtl yetirdi, lakin xlifnin mvi valilrinin xalqa etdiklri zlmlr mqabilind skut etmsi xalq bu zlmlrdn xilas etmk mqsdil xlifni ldrn bu dstnin hrmtinin xalq iind daha da artmasna sbb oldu. Buna gr d bel xslrin tutulub kims thvil verilmsi ox byk tinliklr yaradard.

nki li ()-la dymk ox da asan bir i deyildi. Htta amda

1 "Vqtu-Siffeyn", sh. 82-84

26

yaayan ymnli zahid bu Mslm Xovlani Maviynin li ()-la vurumaq n hazrlamasndan agah olduqda Quran qarilrindn bir nesi il birlikd onun yanna gedib sorudu:N n li il mharib etmk istyirsn, halbuki sn he bir chtdn ona tay ola bilmzsn?! Snd n onun Peymbr (s)-l olan dostluu var, n onun islam yolunda gstrdiyi fdakarlqlar v xidmtlr, n onun hicrtdki rolu, n d onun Peymbr (s)-l olan qohumluu yoxdur.

Maviy dedi:Mn he vaxt zmd linin fziltlri kimi bir fziltin olduunu iddia etmmim, lakin sizdn soruuram: Osmann mzlumcasna ldrlmsini bilirsinizmi?

Dedilr:Bli. Maviy dedi:li grk onlarn qatillrini biz thvil versin, biz d

onlardan qisas alaq. Yalnz bu halda biz onunla mharib etmrik. bu Mslm v onun hmfikirlri Maviydn li ()-a bir mktub

yazmasn istdilr. Maviy bir mktub yazd v bu Mslm verdi ki, onu Imam ()-a atdrsn. (Bu mktubun mzmununu v onun cavabn qeyd edcyik.) bu Mslm Kufy gldi v mktubu li ()-a verdi, sonra dedi:Allaha and olsun! Sn el bir ii hdn almsan ki, bu iin sndn baqasnn lind olmasn he vaxt istmrm. Lakin Osman mhtrm (toxunulmaz) bir mslman olduu halda mzlumcasna ldrld. Grk onun qatillrini biz thvil versn. Sn is bizim mir v rhbrimizsn. gr bir ks sninl mxalift ets, onda llrimiz sn kmk, dillrimiz sn ahiddir. Bu tqdird zrl olacaqsan.

Imam () bir ey demdi, yalnz bu szlri buyurdu:Sabah gl v mktubun cavabn al.

Sabah gn bu Mslm mktubun cavabn almaq n Imam ()-n hzuruna getdikd grd ki, badan-ayaa silahlanm byk bir dst Kuf mscidin yb. Onlarn hams birlikd bel ar verirdilr: "Biz Osmann qatillriyik!"

bu Mslm bu mnzrni grd, mktubun cavabn almaq n Imam ()-n hzuruna gedib dedi:Bir dst silahl adam grdm. Onlar kimdirlr?

Imam () buyurdu:N grdn? Dedi:Biz xbr atmd ki, sn Osmann qatillrini biz thvil vermk

istyirsn. Halbuki bu gn bir dst silahl adam bir yer yb ar verrk deyirlr ki, "bizim hammzn Osmann qtlind limiz olub."

li () buyurdu: "Allaha and olsun, bir an bel, onlar thvil vermk bard qrara glmmim. Mn bu ii diqqtl aradrdqda grdm ki, onlar sn, yaxud sndn baqasna thvil vermk sla dzgn i deyildir.1

Bu hadis gstrirdi ki, Osmann qatillri o vaxt cmiyytd yksk bir mqama malik idilr v onlarn kims thlil verilmsi byk qrna sbb olacaqd.

Bu bir tbii i idi v he vaxt Imam ()-n mri il olmamd. ks halda Imam () bu Mslm verdiyi cavabda bu idn xbrsiz olduunu

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 15-ci cild, sh.74-75; "Vqtu-

Siffeyn", sh.85-86

27

demzdi. Bu szn azdan-aza yaylmas da bu Mslmn sadliyi zndn olmudu, nki o z mmuriyytini camaat irisind demidi. Onun bu ii nc xlifnin tyin etdiyi valilrin zlmlrindn cana doyan v el hmin sbb gr d onu qtl yetirn qiyamlar bir-biri il birldirib daha da mttfiq etdi.

Imam ()-n bu mslni yoxladqdan sonra "onlar thvil vermk mslht deyildir" - demsinin sbbi d bu idi ki, onlarn hr birinin barsind hr hans qrara glmk onlarn hamsn hrkt gtirckdi. Bundan da lav, qisas hkmnn icra olunmasn tlb etmk Quran aylrin sasn ln adamn qyyumuna (vliyyid-dm) aiddir v o da Maviy deyil, Osmann vladlar idi. Maviy onunla ox uzaq qohum idi v Osmann qtlini z fitnkarlq mqsdlri n bhan etmidi.

ON DRDNC FSL

IMAM ()-IN ORDUSUNUN SIFFEYN MHARIBSIN HAZIRLII

NXEYL DRGSIND IMAM ()-IN ORDUSUNUN N CBHSININ TKIL OLUNMASI

Maviynin "vaxt ldrm" siyasti sona atd. O, tannm xsiyytlr mktub gndrmkd istdiyi nticni ld ed bildi. Bu mddt rzind hrbi qdrtini artrd v traf mntqlr casuslar gndrdi ki, Imam ()-n tyin etdiyi valilrin bzilrini aldadb, o hzrtin ordu balar v srkrdlri arasnda ixtilaf v fikir ayrl yaratsn.

Peymbr (s)-in zndn sonra li ()- akar kild xlifliy tyin etdiyin baxmayaraq, Imam () 35-ci hicri ilinin Zilhcc aynn 25-d zahiri xilaft atd.1

Mhacir v nsarn hams onunla mslmanlarn rhbri nvan il beyt etdilr. O, z xilaftinin ilk gnlrindn etibarn Sbr Chmi adl bir qasid gndrmkl Maviyni mrkzi hkumt itat etmy dvt etdi. Lakin ondan xudpsndlik, zbanalq, hd-qorxu glmkdn baqa bir ksl-ml grmdi.

Imam () bu Mslm Xovlaninin vasitsi il Maviynin mktubuna cavab verdikdn sonra, tam qtiyytl i girirk bu xbis crnin kkn ksmli idi. Bu mqsdl 36-c ilin vval aynn vvllrind oraya ordu gndrmyi qrara ald. vvlc mhacir v nsar dvt etdi v Qurann "ilrind onlarla mvrt et" aysinin hkmn gr onunla birlikd Mdindn kb, ondan ayrlmayan mhacir v nsarn byklrin bel buyurdu:Siz bizim cmiyytimizd mbark ry malik olanlar, sbir ednlr, haqq sylynlr, dz ml sahiblrisiniz. Biz hm sizin, hm d bizim dmnlrimiz olan adamlara trf hrkt etmk

1 "Tarixi-Yqubi", 2-ci cild, sh.178 (Beyrut ap); "Tarixi-Tbri", 4-ci cild,

sh.457

28

istyirik. Bu bard z fikirlrinizi deyin.1 Mhacirlrdn Haim ibni tb ayaa durub dedi:Ey mirl-mminin!

Biz bu Sfyan vladlarn ox yax tanyrq. Onlar snin v snin ilrinin dmnlri, dnyaprstlrin dostlardr. Dnya mal v ld etdiklri qdrt gr sninl vuruur v bu yolda he nyi sirgmirlr. Onlarn bundan baqa mqsdlri yoxdur. Sadlvh adamlar aldatmaq n Osmann intiqamn bhan etmilr, amma yalan deyirlr. Onlar Osmann intiqamn almaq n deyil, dnyvi mqsdlr atmaq n alrlar. Bizi onlara trf gndr. gr onlar haqq qbul etslr, lap yax; amma gr qbul etmyib, tfriq v mharib yolunu seslr, onlarla vuruaq. Mnim fikrimc el bel d olacaqdr.

Sonra mhacirdn olan mmar2 ayaa qalxb dedi:Ey mirl-mminin! Htta bir gn bel yubanmadan fasid v yaramaz adamlarn mharibni balamalarndan v haqdan ayrlb mqavimt gstrmk qrarna glmlrindn vvl bizi dy gndr, bizim vasitmizl onlar sadtlri olan eylr dvt et. gr qbul etslr, lap yax. Amma gr mqavimt gstrslr, onlarla vuruarq. Allaha and olsun, onlarla cihad etmk Allah drgahna yaxnlq v Onun trfindn rhmt sbbidir.

Sonra is nsarn byk v nfuzlu xsiyytlri z fikirlrini bildirdilr. Qeys ibni Sd ayaa durub dedi: Bizi dayanmadan dmn sar gndr! Allaha and olsun, bizim n onlarla cihad etmk Roma imperiyas il cihad etmkdn daha xodur. nki, onlar z dinlrind hiylgrlik etmilr, indi d Allah vliyalarn (mhacir v nsar) v yaxlq ardnca gednlri zlil v xar hesab edirlr. Onlar bizim mal-dvltimizi zlrin halal, zmz is qul hesab edirlr.

Qeysin sz sona atdqda Xzeym ibni Sabit v bu yyub nsari onun z fikrini hamdan vvl bildirmsini irad tutub dedilr: Yax olard ki, bir az sbir edrdin, byklr danardlar.

Sonra nsarn byklrin dedilr: Ayaa qalxb Imam ()-n irli srdy msl barsind nzrinizi bildirin.

nsarn grkmli xsiyytlrindn olan Shl ibni Hnif ayaa durub dedi: Ey mirl-mminin, biz snin dostun, dostlarnn dostu, dmnlrinin dmniyik. Bizim fikrimiz el snin fikrindir. Biz snin sa linik. Amma grk bu mslni Kuf halisin d tklif edib onlar cihada arasan v onlar ld edcklri sadtdn agah edsn, nki onlar bu yerin sakinlridir. gr onlar snin arna msbt cavab verslr, snin mqsdin mli olaraq hyata ker. Bizim sninl he bir fikir ayrlmz yoxdur. N vaxt arsan cavab verrik, n vaxt mr etsn yerin yetirrik.3

Shlin szlri onun drrakli bir adam olduunu gstrirdi. nki, Imam ()-n trafnda mhacir v nsardan olanlar islam mmtinin zyi hesab olunurdular, onlarn bu i trfdar olmalar camaatn hrkt etmsind

1 "Vqtu-Siffeyn", sh.92 2 Peymbr (s..v.v) onun barsind bel buyurmudur: "mmar haqq il, haqq

da mmar ildir." 3 "Vqtu-Siffeyn", sh.92-93

29

gzl tsir qoyacaqd. Eyni halda Imam ()-n ordusunun ksriyytini aralarnda qbil balar olan iraqllar tkil etdiyindn onlarn vfadarlqlar olmadan yz min nfrlik bir ordu yaratmaq mmkn deyildi. Amma Imam () vvlc mhacir v nsarla ona gr mvrt etmidi ki, o hzrtin hkumtinin bnvrsini qoyanlar mhz onlar saylrd v btn mslmanlarn diqqt mrkzind idilr. Onlarn nzrlrini clb etmdn iraqllar da clb etmk mmkn olmayacaqd.

IMAM ()-IN NITQI

Imam () Shlin irli srdy tklifdn sonra xsusi mavirni byk bir iclasa dndrdi, camaatn ksriyytinin itirak etdiyi hmin iclasda minbr xd v uca ssl buyurdu:Allah dmnlrin trf hrkt edin! Quran v snn dmnlrin trf, "hzab"n tr-tkntlrin, mhacir v nsarn qatillrin trf hrkt edin!

Bni-Fzar qbilsindn rbd adl bir nfr ayaa qalxb dedi:Bizi z din qardalarmzla dymk n ama gndrmk istyirsn? El bundan qabaq bizi Bsry gndrdin v bsrli qardalarmzla vuruduq. Allaha and olsun, bu df bel bir i girimycyik!

Bu vaxt Malik tr ayaa qalxb dedi:Bu kimdir? Sz onun azndan xan kimi hamnn baxlar o kiiy dikildi. O,

camaatn hcum etmsindn qorxub qamaa balad v bazarda gizlndi. Qzblnmi camaat onu tqib etmy balad. Onu tapb ln qdr dydlr. Onun lm xbri li ()-a atanda ox narahat oldu, nki, onun czas facili kild ldrlmk deyildi. Islamn dalt qanunlar onun qatilinin taplmasn tlb edirdi. Nhayt mlum oldu ki, onu "Hmdan" qbilsinin adamlar il bir dst baqa adam ldrmdr, myyn bir xs onun qatili deyil. Imam () buyurdu: "Bu "kor" qtldir v qatili mlum deyildir. Onun diysi beytl-maldan verilmlidir."1

MALIK TRIN IXII

Bu gzlnilmz hadis Imam ()- brk narahat etdi. Onun qan bahasnn dnilmsin dair gstri vermsin baxmayaraq, narahatlq izlri yen d onun znd grnrd. Buna gr d Imam ()-n smimi dostu Malik tr ayaa qalxb Allaha hmd-sna etdi v dedi: "Bu bdbxt v xainin dediyi szlr sni myus etmsin. Grdyn bu byk dst snin yolunu gednlrdir. Onlar sndn baqa he n istmirlr. gr bizi dmn trf gndrmk istyirsns, gndr. Allaha and olsun, hr ks lmdn qorxsa, ondan nicat tapmaz. He ks, cli atmam lmz. Allahn, Qurann, snnnin dmnlri v nsarla mhacirin qatillri adlandrdn adamlarla nec vurumaya bilrik?! Halbuki onlarn bir dstsi dnn (Bsrd ba vern hadisy iardir) mslmanlara qar xaraq, Allah qzblndirmilr. Yer z onlarn yaramaz mllri il zlmt dnmdr. Onlar axirtd onlara nsib olacaq eylri bu dnyann czi mal-dvltin

1 "Vqtu-Siffeyn", sh.94-95

30

sataraq ldn vermilr. Imam () Malikin szlrini dinldikdn sonra zn camaata tutub

buyurdu:Bu yol mumi bir yoldur, haqqn qarsnda ham brabrdir. Hr ks cmiyyt n z ryi sasnda myyn bir xeyirxahlq ets, Allah onun vzini onun niyytin uyun olaraq verckdir. Fzari qbilsindn olan kiinin grdy i keib getdi.1

Bu sz dedikdn sonra minbrdn db ev getdi.

IMAM ()-IN ORDUSUNDA MAVIYNIN NFUZ ETMI CASUSLARI

Hrbi hisslr casuslar gndrib nfuz etmk, ordu srkrdlrini v tannm xsiyytlri l almaq qdrtli dvltlrin z mxaliflri leyhin sediklri qdim sullardan biridir. Maviy bu mkrli siyastd z dvrnd misilsiz idi. Bzilrinin nzrind siyast hr hans yollaistr qanuni olsun, istrs d qeyri-qanunimqsd atmaqdr. Onlarn mntiqind mqsd v hdf atmaq vasitni doruldur. Maviynin zahiri mvqeyini li ()-dan stn sayan sadlvh adamlar Imam ()- siyast qanunlarn bilmmkl tqsirlndirib ki, siyasi ilrd Maviynin lidn daha bacarql v qabiliyytli olmasn deyirdilr. Buna gr d Imam () islamn dzgn siyast sullarndan xbrsiz olan bu kimi xslri tnqid edrk buyurdu:"Allaha and olsun, Maviy he d mndn siyastcil

deyildir. Lakin o hiyl ildib gnah edir. gr hiylgrliyin pisliyi olmasayd, onda mn hamdan siyastcil olardm. Lakin hr bir hiyl bir

nv gnahdr, hr bir gnah bir nv kfrdr. Qiyamt gn hr bir hiylgrin xsusi bir bayra vardr ki, onunla tannacaq."2

Szmz dlil-sbutsuz olmasn dey, Maviynin Imam ()-n ordusuna casus gndrmkd sediyi sullardan bir nmunni qeyd edirik: Imam ()-n Maviy il mharib etmy dair minbrdki xnn yaratd ks-sda v hycan vsfedilmz drcd idi. Bel ki, Maviynin casusu rbd Imam ()-a etiraz etdiyin gr qzblnmi camaatn zrblri altnda el zidirilib ldrld ki, qatilinin kim olduu bel mlum olmad.3

Bu mnzrni mahid edn digr casuslar z hesablarn apardlar v li ()-n qrarn pozmaq n baqa bir yol sedilr. Onlar, blk Imam ()- mharibnin acnacaql aqibtindn v mharibnin kimin xeyrin qurtaracandan xbrdar edrk qorxuda bilcklrini tsvvr edirdilr. Buna gr d bs qbilsindn bdllah, Tmim qbilsindn is Hnzl adl iki casus Imam ()-n dostlar arasnda fikir ayrl salmaq v tfriq yaratmaq n "nsiht v xeyirxahlq" prdsi altnda ilrini davam etdirmk qrarna gldilr, hr biri z qbilsindn bir dstni zlri il hmry edib Imam ()-n yanna getdilr. vvlc Hnzl ayaa qalxb dedi: "Biz tam xeyirxahlq niyyti il glmiik. Bizim szmz qbul

1 "Vqtu-Siffeyn", sh.95 2 "Nhcl-bla, (bdhn rhi), 195-ci xtb 3 "Vqtu-Siffeyn", sh.94

31

edcyin midvarq. Sizin barnizdki fikrimiz budur ki, bu kii (Maviy) il barq yaratmaa alasnz v onlarla vurumaq n tlsmysiniz. Allaha and olsun, bu qounlar qarlaanda hansnn qlb alacan, hansnn is mlub olacan he kim bilmir.

Sonra bdllah ayaa qalxb Hnzlnin dediyi szlri tkrar eldi, onlarla birlikd glnlr d onlarn szlrini tsdiq etdilr. Imam () Allaha hmd-sna etdikdn sonra buyurdu:Allah-Taala bndlrin varisi, yeddi qat yerlri v gylri yaradandr. Hammz Ona trf qaydacaq. O, rhbrliyi hr ks ists, verr v hr ksdn d ists, alar. Hr ksi ists zizlyr, hr ksi d ists zlil edr. Dmn arxa evirmk, zahird qalib, yaxud mlub olsalar bel aznlarn v gnahkarlarn iidir. Allaha and olsun, mn el adamlarn szlrini eidrm ki, onlar he vaxt yaxl (mrufu) tanmaq, pisliyi (mnkri) inkar etmk istmmilr.1

Imam () bu szlrl zlrini camaat arasnda gizldn v dmnlrin trfindn danan bu iki casusun mnfur niyytini ifa edrk, akar kild buyurdu ki, Maviy il mharib aparmaq mr be mruf v nhy z mnkrin bir qismidir, he bir mslman onun vacib v zruri olduunu inkar ed bilmz, elc d Maviy il mharib etmyin qarsn almaq istynlr mli olaraq islamn bu iki hyati prinsipini ayaq altna salrlar.

HQIQTLR AKAR OLUR

mirl-mminin li ()-n szlri il hqiqt akar oldu, o iki nfrin bd niyytlri hmin mclisd ifa olundu. Mqql Riyahi ayaa qalxb dedi: Bunlar xeyirxahlq mqsdlri il deyil, sni aldatmaq n bura glmilr. Onlardan uzaq ol, nki onlar snin n qat dmnlrindir.

Malik adl baqa birisi ayaa qalxb dedi: Hnzlnin Maviy il laqsi var. Icaz ver mharib qurtarana kimi onlar hbs edk.

bs qbilsindn olan yya v Qaid ayaa qalxb dedilr: atan xbrlr gr bdllah Maviy il sirdadr v onlarn arasnda gizli mktublama gedir. Ya siz onu mharib qurtarana kimi hbs edin, ya da icaz verin, biz hbs edk.

Bu drd nfrin ifalqlarndan sonra casuslar l-ayaa db dedilr: Siz kmk etmk, znzn v dmnlrinizin barsindki fikirlrini demk istynlrin mkafat el budurmu?

Imam () onlara bel cavab verdi: Allah mniml sizin aranzda hakimdir, mn sizi Ona taprram, Ondan da kmk istyirm. Hr ks ists ged bilr.

Bundan sonra camaat dald. ox kemdn Hnzl il Tmim qbilsi arasnda dava-dala dd. Hr iki casus Iraqdan ama qab Maviyy qouldular. Hnzlnin etdiyi xyant gr Imam () mr etdi ki, onun evini viran etsinlr ki, baqalar n ibrt drsi olsun.2

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.175; "Vqtu-

Siffeyn", sh.96 2 "Vqtu-Siffeyn", sh.97; "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), -ci cild,

sh.176

32

INTIZAR, YOXSA HRKT?!

Imam ()-n btn srkrdlri v o hzrtin tutduu yolunun aiqlri Maviyni aradan gtrmyin vacibliyind yekdil fikird idilr. Lakin bdllah ibni Msud kimi bir ne shabnin xsusi nzri var idi. (Glckd onlarn da nzrlrini qeyd edcyik.)

Imam ()-n etimadl v sadiq dostlarndan olan di ibni Hatm, Zeyd ibni Hseyn kimilr bu mslni mktublama v mzakir yolu il hll etmk n vaxt bir az da txir salmaq istyirdilr. Buna gr d di Imam ()-a dedi: gr mslht grrsnzs, bir az sbir edin v onlara mhlt verin, qoy mktublar atsn v sizin nmayndlriniz onlarla mzakir etsinlr. gr haqq sz qbul etslr, hidayt olunarlar. Bu halda slh hr iki trf n yaxdr. Amma gr z inadkarlqlarn davam etdirslr, onda bizi onlara trf gndr.

Amma onlarn mqabilind li ()-n ksr srkrdlri srtl ama trf hrkt etmk istyirdilr. Onlardan Yzid ibni Qeys, Zeyd ibni Nzr, bdllah ibni Bdil v mr ibni Hmiq (bu ikisi byk shablrdn idilr), Hcr ibni di, (mhur tabelrdn) daha ox israr edir v z fikirlrini bildirnd el msllri aqlayrdlar ki, onlarn fikirlrinin dzgn olduu mlum olurdu. Msln, bdllah ibni Bdil deyirdi ki, onlar iki sasa gr biziml vurumaq istyirlr:

1-Onlar mslmanlarn arasnda dalt v brabrliyin brqrar olunmasn istmirlr, mnsbd v beytl-malda ayr-sekiliyin qorunub saxlanmasna alrlar. llrind olan mqam, mnsbi, l gtirdiklri eylri itirmk istmirlr.

2-Maviy li ()-a nec beyt ed bilrdi, halbuki, Imam "Bdr" dynd bir gnd onun qardan, daysn v babasn ldrmd. Allaha and olsun, nizlr onlarn banda snmam, qlnclar balarn paralamam, polad mudlar beyinlrini silklmmi tslim olacaqlarn sla gman elmirm.

bdllahn gtirdiyi dlillr diqqt yetirmkl aydn olur ki, hrktd hr nv txir dmnin xeyrin, Imam ()-n zrrindir. Buna gr d Imam ()-n dostlarndan olan Yzid rci dedi: Mbariz hli tnblliy v qflt yol vermz, ld ediln qlbni he vaxt itirmz v qlb barsind "bu gn-sabah" edrk mslni txir salmazlar.1

QZBLNND SBIRLI OLMAQ

Bu zaman Imam ()-a xbr atd ki, byk shab mr ibni Hmiq v Hcr ibni di am halisini lntlmi, onlara qar bizarlq elan etmilr. Imam () bir nfr gstri verdi ki, onlar bu idn kindirsin. Onlar bu xbrdarl eitdikd Imam ()-n hzuruna glib dedilr:N n bu ii grmy icaz vermirsn? Mgr onlar batil hli deyildirmi?!

Imam () buyurdu:Eldir, amma sizin lnt yadran v sy syn

1 "Vqtu-Siffeyn", sh.98-102; "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c

cild, sh.177

33

olmanz istmirm, sy symyin v bezarlq elan etmyin. gr bu iin yerin onlarn pis mllrini ab desniz, daha tsirli v daha yax olar. Lntlmk v bezarlq elan etmk yerin onlara dua edib bel deyin: "Ilahi, bizim d, onlarn da qann qoru, biziml onlarn arasnda slh brqrar et. Onlar bu zlaltdn dz yola hidayt et ki, bizim haqqmz tanmayanlar haqqmz tansn." Bel desniz, mnim n daha xo, sizin n daha yax olacaq.1

Onlar Imam ()-n nsihtini qbul etdilr. mr ibni Hmiq Imam ()-a qar olan mhbbtinin sbbini bel izah etdi: Mn sninl qohum olduuma gr, yaxud mal-dvlt v vzify olan tamah zndn beyt etmmim. Mn sn ona gr beyt etim ki, snd be gzl sift vardr v bunlar snin mhbbtini mnim qlbim salmdr: Sn Peymbrin miolusu, ona iman gtirn ilk xs, bu mmtin n fziltli qadnnn ri, Allah Rsulunun slalsinin atassan v cihadda mhacirlr irisind n byk pay sninkidir. Allaha and olsun, gr n vaxtsa snin dostlarna kmk, dmnlrini mhv etmk n uca dalar yerindn qoparmaq, tufanl dnizlrin suyunu kib knara tkmk mn mr olunsa v mn bu ilri grsm, yen d snin mnim zrimd olan haqqn da ed bilmrm.

mirl-mminin li () onun ixlas v sdaqtini grdkd onun barsind bel dua etdi: "Ilahi, onun qlbini nurla doldur, onu dz yola hidayt et; ka mnim qounumda snin kimi yz nfr olayd."2

IMAM ()-IN SON QRARI

Imam () mxalif v mvafiq szlri eidndn sonra "v iza zmt ftvkkl lllah" (qti qrara gldikd Allaha tvkkl et) aysinin hkmn gr xsn qrar xarma qrara ald. Hr eydn vvl mr etdi ki, hakimlrin yannda olan lav ehtiyatlar v srvti ysnlar, ordunun tkil olunub, ama trf hrkt etmsi n lazm olan eylri tdark grsnlr.

ILAHI CIHADDA SAS SUL

Mharibd v ya Qurann ifadsi il desk, "cihad" v "qital"da myyn mqddim ilrinin grlmsi lazmdr. Onlar sas etibar il eydn ibartdir:

1- Hrbi (canl) qvv, bacarql v catli sgrlr; 2- Layiqli srkrdlr; 3- Kifayt qdr bdc. Camaatn vaxtar dvt olunmas v Iraqda mskunlaan qbillrin

oxunun msbt cavab vermsi cihadn slindn birincisini tmin etdi. Bu baxmdan Imam ()-n he bir nigaranl yox idi. Mvcud olan ruhiyyni

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 197-ci xtb; "Vqtu-Siffeyn",

sh.103; "xbaruttival", sh.115; "Tzkirtul-xvass" (Ibni Cvzi), sh.154. 2 "Vqtu-Siffeyn", sh.103-104

34

v dy hazrln qoruyub saxlamaq n tannm xsiyytlr, o cmldn Hsn Mctba (), Hseyn () v Imam ()-n vfal shablrindn olan mmar Yasir mxtlif vaxtlarda x edirdilr.

Ikinci mslni tmin etmk n layiqli adamlara mktub yazld v onlar mhariby arld. Bu cr xsiyytlrin orduda olmas Imam ()-n ordusuna xas bir mnviyyt v cazibdarlq bx edrk cihadn mnvi dyr v etibarn yksltmkdn lav, ordunun dy qabiliyytini d artrrd. Bu msl il laqdar Imam ()-n Isfahann valisi Mxnf ibni Slim yazd mktubun trcmsini qeyd etmkl kifaytlnirik:

"Salam. Tk, yegan olan Allaha hmd olsun! Haqdan xan, batini-mnvi korlua v aznla dar olanlarla cihad etmk ariflr n bir

frizdir (vacib mldir). Allah, Onu raz ednlrdn raz, Onunla mxaliftilik ednlr is qzblidir. Biz qrara almq ki, Allah

bndlrin qar Onun mr etmdiyi kild rftar edn, mslmanlarn betl-maln z xsi mlkn qatb haqq ldrn, fsad akar edn v

Allahn itatindn xanlar zlrin sirda senlr sar hrkt edk. gr Allah dostlarndan biri onlarn ilrini bidt hesab edrs, onu

dmn sayb ev-eiyindn didrgin salr, beytl-maldan mhrum edirlr; v gr bir zlmkar onlarn etdiyi sitmlr kmk ets, onunla dost olar,

zlrin trf kr v ona kmk edrlr. Onlar zlm etmkd israr edrk (ritl) mxalift etmyi qrara alblar. Onlar oxdan bri

camaat haqq yoldan saxlayr, gnah v zlmn yaylmasna kmk edirlr. Mnim mktubum sn atan kimi z ilrini n etimadl bir

adama tapr v biz trf tls, blk bu hiylgr dmnlrl qarlab onlar yaxlqlara mr ed v pisliklrdn kindirsn. Bizim cihad mkafatna nail olmaq n sn ehtiycmz var."1

Imam ()-n mktubu z katibi bdllah ibni bu-Rafenin xtti il yazld. Mktub Isfahann valisin atdqda, o drhal bu yaltin ilrini Haris, Hmdann ilrini is (o vaxt Hmdan siyasi-corafi chtdn Isfahana tabe idi) znn yaxn adamlarndan olan Sid ibni Vhb taprd. Sonra is Imam ()-a sar yola dd. Imam ()-n "Bizim cihad mkafatna nail olmaq n sn ehtiycmz var" - dey buyurduu kimi Mxnf ibni Slim hmin mharibd hadt feyzin nail oldu.

Imam () 37-ci ilin Zil-qd aynda Ibni Abbasa da bir mktub yazd v beytl-maln qalann ondan tlb etdi, sonra xatrlatd ki, vvlc onun z trafnda olanlar (maddi chtdn) tmin etsin, qalann is Kufy gndrsin.

QOUNUN RUHIYYSININ GCLNDIRILMSI

Imam ()-n hrbi qvv chtindn nigaranl yox idi. nki, islami mntqlrin byk bir hisssi onun ixtiyarnda idi. Amma bununla eyni zamanda casuslar v sadlvh adamlar myusluq, nigaranlq yaratmaqla sgrlrin ruhiyysini sarstmaq istyirdilr. Buna gr d vvlc Imam (),

1 "rhi Nhcl-bla (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.182-183; "Vqtu-

Siffeyn", sh.102-104

35

onun olu hzrt Muctba () v Hseyn () Nxeyl drgsindn hrkt edn bir vaxta qdr ordu arasnda x edir, sgrlrin ruhiyylrini gclndirdilr.

Bzn d Haim ibni tb ibni Vqqas (Sd Vqqasn qardaolu) kimi tannm v hadt arzusunda olan xslr camaatn toplad mumi yerlrd nitq sylyib israr edirdilr ki, Imam () tez bir zamanda onlar Qurana v onlarn hkmlrin arxa evirn, Allahn haramn halal, halaln haram ednlrl mhariby gndrsin. O, el hrartl v rk yans il dand ki, Imam () ona dua edib buyurdu: "Ilahi, hadti ona ruzi et v onu z Peymbrinl msahib et."1

Haim Imam ()-n Siffeynd bayraqdar idi. O, mharibnin axr gnlrind yksk hadt mqamna nail oldu.

YOL SEMKD AZADLIQ

bdllah ibni Msudun dostlarndan bir dstsi Imam ()-n hzuruna glib dedilr: Biz sizinl hrkt edirik. Sizdn bir qdr aralda drg salacaq ki, hm sizin, hm d mxaliflrinizin ilrin nzart edk. Hr vaxt trflrdn birinin qanunsuz ilr l atdn, yaxud z hddini adn grsk, onun leyhin vuruacaq.

Imam ()-n hyat trzi v hakimiyyt slubu onlar bhy salacaq bir kild deyildi, lakin casuslar onlarn qlblrin vsvs toxumu spmi, mlisaleh insanlar Maviyy qar vuruub-vurumamaqda trddd salmd. Buna gr d Imam () onlara buyurdu:hsn sizlr! Bu sz el dini baa dmk, hqiqti yrnmk, Peymbr snnsindn agah olmaq demkdir. Hr ks bu i raz olmasa, zlmkar v xaindir.2

bdllah ibni Msudun dostlarndan baqa bir dstsi d glib Imam ()-a dedilr:Biz snin fziltlrini etiraf etmkl yana, bu mharibnin qanuni olub-olmamasnda kk edirik. Indi ki, dmnl mharib edcyik, onda bizi uzaq bir yer gndr, orada din dmnlri il vuruaq.

Imam () bu cr bhanlrdn narahat olmadan onlarn drd yz nfrlik dstsini Rbi ibni Xsimin bal il Rey gndrdi ki, orada z vziflrini yerin yetirib Xorasan traflarnda gedn islami cihada kmk etsinlr.3

Bunlarn zlri myyn sbblr gr cihadda itirak etmy meyl gstrmirdilr, bunun mqabilind Imam () da onunla laqlrini ksmi Bahil qbilsini bu cihadda itirak etmy qoymad, onlarn maan verdi v mr etdi ki, Deylm mntqsin getsinlr v z mslman qardalar il birlikd srhdlri qorusunlar.4

1 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.184 2 "Nhcl-bla"nin rhi (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.186; "Vqtu-

Siffeyn", sh.115 3 "Nhcl-bla"nin rhi, (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.186 4 "Vqtu-Siffeyn", sh.116

36

IMAM ()-IN ORDUSUNUN YKSK RTBLI SRKRDLRI

Imam ()-n kmkilrinin oxunu Kuf-Bsr halisi v bu iki byk hrin trafnda mskunlaan ymnli qbillr tkil edirdi. Imam () Ibni Abbasla birlikd Bsrdn Nxeyly (Kuf drgsin) gln be qbily be byk srkrd tyin etdi:

1- Bkr ibni Vailin qbilsi n Xalid ibni Mmmr Sdusu. 2- bdl-Qeys qbilsi n mr ibni Mrcum bdini. 3- zd qbilsi n Sbrt ibni eyman zdini. 4- Tmim, Zbb v Rbab qbillrin hnf ibni Qeysi. 5- hli-Aliy qbilsin rik ibni vri. Bu srkrdlrin hams Ibni Abbasla birlikd Bsrdn Kufy

glmidilr. O, bl-svd Dlini z yerin semidi v sfrd Imam ()- mayt edirdi.1 Imam () yeddi kufli qbily d yeddi srkrd tyin etdi. (Bu yeddi qbil Nxeylni lrzy gtirmidi.)2

N CBHNIN TKIL OLUNMASI

Srkrdlrin tyin olunmas sona atd. Imam () tb ibni mr nsarini zn caniin tyin etdi. (tb ibni mr islam qbul etmkd qabaqcllardan idi va Peymbr (s)-l "qb"d beyt etmidi.)

Kuf drgsi islam ordusunun zmtindn hycana glib titrdiyi bir vaxt Osmann hkumti dvrnd hkumt etiraz etmkl gnahlandrlaraq Kufy srgn edilnlr bir yer yb: "Artq z evlrindn qovulanlarn dmnl dy hazrlamalarnn vaxt glib atmdr" - dey ar verdilr.3

vvlc Imam () hr biri on iki min nfrdn ibart olan iki ordu blmsini n cbhyam yoluna gndrdi. Skkiz min nfrlik bir qounun rhbrliyini Ziyadn ixtiyarna verdi, drd min nfrlik bir qounu da Haniy taprd, hr ikisin d tvsiy etdi ki, bir-birindn ayrlmadan ama yola dsnlr v hr yerd dmnl qarlasalar, el oradaca drg salsnlar.4

ON BENC FSL

IMAM ()-IN SIFFEYN TRF HRKTI

Kufnin Nxeyl drgsi knll mcahidlrl dolub, oran lrzy gtirmidi. Hams hid olmaa hazr vziyytd hrkt mrini gzlyirdilr. Nhayt Imam () 36-c il vval aynn beind, rnb gn drgy daxil oldu, zn qouna tutub dedi: "Allaha hmd olsun,

1 "Nhcl-bla"nin rhi, (Ibni bil-Hdid), 3-c cild, sh.194; "Vqtu-

Siffeyn", sh.117 2 "Murucuz-zhb", 2-ci cild, sh.382; "Vqtu-Siffeyn", sh.121 3 "Vqtu-Siffeyn", sh.121 4 "Kamil" (Ibni sir), 3-c cild, sh.144; "Tairixi Tbri", 3-c cild, sh.237

37

hr vaxt ki, gec glir v dnya qaranlqlar; Allaha hmd olsun hr vaxt ki, bir ulduz xr, yaxud batr; Allaha kr olsun ki, Onun nemtlrinin sonu, Onun bxi v mkafatlarnn brabri yoxdur. Camaat! n cbhnin qoununu vvlc gndrmim v onlara frman vermim ki, mnim nvbti frmanm atana qdr Fratn sahilind gzlsinlr. Indi aydan keib sizdn olan v Dcl aynn trafnda yaayan bir dst mslmana trf hrkt etmliyik. Onlar da sizinl birlikd dmn trf hrkt etdircyik ki, siz kmki olsunlar.1 qb ibni Xalidi Kufy srkrd tyin etmim. N zm, n d sizi trk etmmim (zml sizin aranzda he bir frq qoymuram).2 Ehtiyatl olun, bir nfr bel, hrktdn geri qalmasn. Malik ibni Hbib Yrbuiy mr etmim ki, geri qalanlar v qanunu pozanlar nzrdn qarmasn v hamn siz qosun.3

Bu vaxt Mqql ibni Qeys Riyahi ayaa durub dedi: Allaha and olsun, qanunu yalnz bhli adamlar pozar, gerid yalnz mnafiqlr qalar! Yax olard ki, Malik ibni Hbib mr edsiniz, qanunu pozanlarn boynunu vursun.

Imam buyurdu:Mn ona lazm olan mrlri vermim. O da Allahn kmyi il mnim mrimdn xmaz.

Baqalar da danmaq istdi, lakin Imam () icaz vermdi v atnn gtirilmsini istdi. Ayan zngiy qoyanda "Bismillah" dedi v yhrin stnd oturduqdan sonra "Zuxruf" sursinin 13-14-c aylrini tilavt etdi:

"Pak v mnzzhdir o Allah ki, bu miniyi (at) bizim n ram etdi, halbuki bizim ona gcmz atmazd. Hammz Allaha trf qaydacaq." Sonra bel dua etdi: Prvrdigara, mn sfrin mqqtindn, qaytman qm-qsssindn, yqin yetindn sonra srgrdanlqdan, hli-yal v mal-dvltd xoaglmz hallardan Sn pnah aparram. Ilahi, Sn sfrd yolda v msahib, aild caniinsn v bu iki ey Sndn baqasnda bir yer ymaz, nki, caniin olan xs yol yolda olmaz, msahib olan xs is caniin olmaz."

Sonra z atn srd, Hrr ibni Shm Rbii d onun qabanca hrkt edib rcz oxuyurdu. Imam ()-n keiki dstlrinin risi Malik ibni Hbib o hzrtin atnn yyyindn tutub tssfl dedi: Ey Imam, he rvadrm ki, mslmanlarla birlikd cihada gedsn, onlarla birlikd Allah yolunda cihad savabna nail olasan, amma mn qanun pozanlar tutmaq bard (bel bir sad) i taprasan?

Imam () buyurdu: Bunlar hr n qdr savab qazansalar, sn d onlarla riksn. Snin burada qalman biziml getmkdn daha faydaldr.

Ibni Hbib dedi: Sizin mriniz itat edirm, ey mirl-mminin!4 Imam () z ordusu il birlikd Kufni trk etdi. Kuf krpsn

kendn sonra zn camaata tutub dedi: Mayit ednlr v burada qalanlar namazlarn tamam qlacaqlar. Lakin biz msafirik. Hr kim biziml

1 "Vqtu-Siffeyn" sh.131; "Nhcl-bla" (Ibni bil-Hdid), 48-ci xtb 2 "Murucuz-zhb", 2-ci cild, sh.384 3 "Vqtu-Siffeyn", sh.132 4 "Vqtu-Siffeyn", sh.132-134

38

olsa, vacib oruclarn tutmamaldr, namaz da qsrdir. Bunu deyib gnorta namazn iki rkt qld, sonra z yoluna davam etdi.

Kufnin iki aaclnda olan bu Musa mnzilin atb sr namazn da iki rkt qld. Namazdan sonra dua oxuyub dedi: "Qdrt v krm sahibi olan Allahdan istyirm ki, mni z qza-qdrin raz, z itatin

mvffq v (diqqtimi) z frmanna clb etsin. O, dualar eidndir." Sonra yola dd v axam namazn qlmaq n, Fratn byk bir

qolu olan Srs aynn knarnda dayand, axam namazn qldqdan sonra dua edib dedi: "Hmd-sna yalnz o Allaha mxsusdur ki, gecni gndz

v gndz gecy evirir. Allaha kr olsun, gec qaranlnn hr yeri tutduu vaxt. Hmd olsun Allaha, hr bir ulduz xanda, yaxud batanda."

Sonra gecni sbh kimi orada dincldi, sbh namazn qlandan sonra yoluna davam etdi. "Qbbt-qbbyn" adl bir mntqy atd, gz ayn sahilindki uca xurma aaclarna satadqda "Qaf" sursinin 10-cu aysini oxudu: "Gydn nazil etdiyimiz suyun vasitsi il mnzzm v bir-birin

qarm iklri olan uca xurma aaclarn gyrtdik." z at il aydan kedi v yhudilr mxsus olan mbdin yannda dincldi.1

IMAM () KRBLA LNDN KEIR

Imam () Kuf-Siffeyn yolu stnd Krbla lndn kedi. Hrsm ibni Slim bel nql edir: "Imam () Krbla lnd atdan yer endi, biziml namaz qld. Namazdan sonra orann torpandan bir az gtrb iyldi v