veioi'~,lkrq:' - · pdf filepoštovani studenti, makroekonomija –...

PREDAVAN,A

REALNIPROIZVOONaftni 'ok

" 50

POTENCIJALNlPROlZYOO

Drug; , vJel:skiral

VeIoI'~",l krQ:'

II

MAKROEKONOMIJA Predavanja

prof. dr. Azra Hadžiahmetović

Sarajevo, februar 2009. godine

1

Naziv djela: MAKROEKONOMIJA - predavanja

Autor: Prof. dr. Azra Hadžiahmetović

Izdavač: Ekonomski fakultet u Sarajevu

Glavni i odgovorni urednik: Prof. dr. Veljko Trivun, dekan

Recenzent: Prof. dr. Jasmina Osmanković

Godina izdavanja: 2009

Tiraž: 500

Štampa: VMG Grafika

2

------------------------------------------------- CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 330.101.541(075.8) HADŽIAHMETOVIĆ, Azra Makroekonomija : predavanja / Azra Hadžiahmetović. - Sarajevo : Ekonomski fakultet, 2009. - 435 str. : ilustr. ; 30 cm ISBN 978-9958-23-238-1 COBISS.BH-ID 17247494 -------------------------------------------------

Poštovani studenti, MAKROEKONOMIJA – predavanja – namijenjena su vama, studentima Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Namjera nam je bila omogućimiti vam lakše razumijevanje ove problematika i bolji osnov za čitanje širokog spektra literature iz ove oblasti. Strukturirana su tako da vas vode kroz nastavni program predmeta Makroekonomija. Prvi dio posvećen je razumijevanju osnova makroekonomije. Drugi dio – makroekonomska analiza, koncipiran je tako da razumijete osnovnu makroekonomsku logiku u ponašanju ključnih agregata u ekonomiji na kratak, srednji i dugi rok. Treći dio – međunarodna makroekonomija – predstavlja posebnosti analize makroekonomije otvorene privrede. U četvrtom dijelu predstavili smo izbor iz studija napredne makroekonomije – primjenjene ekonomske teorije u makroekonomskom modeliranju. U petom dijelu pažnju smo posvetili ekonomiji EU i Bosne i Hercegovine. Cijenimo važnim pomenuti da je ovaj materijal – otvorena knjiga, da se razumije i čita dalje. U tom smislu ostajemo i otvoreni za sugestije i komentare koji će rezultirati boljem razumijevanju ove problematike. Rad na ovom materijalu bio je omogućen zahvaljujući pomoći asistenata – mr. Adnana Efendića i Aide Zaimović, čiji su angažman i korisne sugestije dobrim dijelom prožeti radom koji je pred vama. Posebnu zahvalnost dugujemo i Anesi Vilić, saradnici Ekonomskog instituta Sarajevo, na nesebičnoj pomoći i punoj posvećenosti da ovaj rad bude konačno oblikovan i dostupan svima vama. Hvala i vama koji ste bili inspiracija za ovaj angažman. Sarajevo, februar 2009. godine prof. dr. Azra Hadžiahmetović

3

SADRŽAJ

1. Makroekonomija u kratkom roku 111 a. Potrošnja – dohodak – štednja 112 b. Investicije 119 c. Multiplikator 124

2. Makroekonomija u srednjem roku 131 a. Novac i bankarstvo 132 b. Tržište rada i nezaposlenost 153 c. Budžet – javna potrošnja, oporezivanje i dug 161

3. Makroekonomija u dugom roku 172 a. Modeli ekonomskog rasta 173 b. Ekonomske fluktuacije – konjukturni ciklusi 191 c. Makroekonomska ravnoteža – dinamički pristup 221

DRUGI DIO MAKROEKONOMSKA ANALIZA

1. Makroekonomija – pojam i ciljevi 7 2. Sistem nacionalnih računa 36 3. Instrumentarij makroekonomske politike 69 4. Agregatna ponuda i agregatna potražnja (AS – AD sistem) 84 5. Makroekonomsko prilagođavanje i strukturne regorme 90

PRVI DIO OSNOVE MAKROEKONOMIJE

1. Trgovina i specijalizacija 229 2. Platni bilans i devizni kurs 248 3. Arhitektura svjetskog trgovinskog i finansijskog sistema 256 4. Konkurentnost ekonomije i ekonomski rast 282

TREĆI DIO MEĐUNARODNA MAKROEKONOMIJA – MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE

5

1. Škole ekonomskog mišljenja 298 2. Klasični pristup 301 3. Kejns i kenzijanska ekonomija 302 4. Neoklasičari 312 5. IS – LM model 316 6. Monetarizam 329 7. Očekivanja u ekonomiji – RATEX 338 8. Ekonomija ponude 346

ČETVRTI DIO NAPREDNA MAKROEKONOMIJA

1. Ekonomija EU 357 2. Ekonomija Jugoistočne Evrope u tranziciji –

kako povećati potencijalni rast i smanjiti ranjivost 387 3. Bosna i Hercegovina – od Jugoslavije do EU 403 4. Osnovni makroekonomski indikatori za Bosnu i Hercegovinu

PETI DIO EKONOMIJA EVROPSKE UNIJE I BOSNE I HERCEGOVINE

PRILOZI

1. Pitanja za vježbu 429 2. Literatura 436

6

PRVI DIO OSNOVE MAKROEKONOMIJE

1. Makroekonomija – pojam i ciljevi 2. Sistem nacionalnih računa 3. Instrumentarij makroekonomske politike 4. Agregatna ponuda i agregatna potražnja (AS – AD sistem) 5. Makroekonomsko prilagođavanje i strukturne regorme

7

Šta je to makroekonomija...

Makroekonomija predstavlja nauku koja se bavi izučavanjem funkcionisanja privrede kao cjeline. To je studij o funkcionisanju nacionalne ekonomije (ekonomije jedne zemlje). U fokusu izučavanja jesu proizvodnja roba i usluga, nivo zaposlenosti faktora proizvodnje – rada, kapitala i prirodnih resursa, opšti nivo cijena u jednoj nacionalnoj ekonomiji i ekonomski odnosi sa ostatkom svijeta.

Za razliku od mikroekonomije, koja proučava ponašanje pojedinačnih aktera – preduzeća, promjene cijena i količina proizvedenih i/ili potrošenih dobara i usluga, funkcionisanje zasebnih privrednih sektora (grana) jedne nacionalne ekonomije ili regiona (entiteta) unutar jedne zemlje, makroekonomija analizira faktore koji utiču na ekonomiju zemlje u cjelini. Samim tim, makroekonomija analizira agregate koji su važni za funkcionisanje pojedinačnih ekonomskih subjekata – preduzeća, potrošača, radnika i zasebnih privrednih sektora – industrije, poljoprivrede, usluga, kao i dijelova (regiona) jedne zemlje. Tako naprimjer, ako kreatori ekonomske politike (makroekonomske) promijene poreze, to će uticati na funkcionisanje preduzeća, proizvodnju i potrošnju, životni standard, investicije, budžete i budžetsku potrošnju, izvoz i uvoz. Ili, stimulativan makroekonomski instrumentarij (ekonomska politika) u jednoj nacionalnoj ekonomiji povećat će proizvodnju, zaposlenost, izvoz. Naravno, i obrnuto – destimulativan ekonomski ambijent u jednoj ekonomiji (makroekonomski), smanjuje investicije, proizvodnju, povećava nezaposlenost, pogoršava ekonomske odnose sa inostranstvom i sl. Sve promjene u makroekonomiji (ekonomskoj politici), odražavaju se na preduzeća, dohodak stanovništva, potrošnju, štednju, životni standard i sl. Sve do tridesetih godina XX vijeka, ekonomska teorija bila je uglavnom fokusirana na pojedinačna preduzeća, sektore privrede i privredne grane (mikroekonomiju). Međutim, nakon Velike ekonomske krize (1929. – 1932.), interesovanje za makroekonomijom naglo počinje rasti. Začetnikom makroekonomske teorije smatra se John Maynard Keynes (1883. – 1946.) sa svojom revolucionarnom teorijom koja je nastala kao odgovor na Veliku ekonomsku krizu. Ova teorija objašnjava način na koji državne vlade, posredstvom instrumenata ekonomske politike (makroekonomski instrumentarij) mogu uticati na poticanje ekonomskog rasta – stimulisanje proizvodnih aktivnosti, zaposlenosti, obuzdavanje inflatornih ili deflatornih tendencija u ekonomiji, poticanje razmjene sa inostranstvom. Naravno i obrnuto – odsustvo stimulativnog ekonomskog ambijenta (makroekonomskog) i/ili pogrešna ekonomska politika (makroekonomski instrumentarij) mogu dovesti do pogoršanja ključnih ekonomskih performansi jedne nacionalne ekonomije.

Riječ „makroekonomija“ potiče od grčke riječi

macros, što u doslovnom prijevodu znači - veliko, agregatno. Prvi put ovu

riječ je upotrijebio teoretičar Howns 1948.

godine

9

MAKROEKONOMIJA MAKROEKONOMIJA ––POJAM I CILJEVIPOJAM I CILJEVI

11

O čemu će biti riječi...

Proizvodnja

Zaposlenost

Stabilnost cijena

M đ d jMeđunarodna razmjena

22

10

Makroekonomski ciljevi

• Visok nivo proizvodnje• Brza stopa rasta – dinamika rastaProizvodnja

• Puna zaposlenost• Niska nedobrovoljna nezaposlenostZaposlenost

• Stabilnost cijenaCijene • Slobodna trgovinska politikaCijene

• Ravnoteža platnog bilansa• Stabilan/ravnotežan devizni kursNeto izvoz

33

1. PROIZVODNJA

BDP

Nominalni i realni BDPNominalni i realni BDP

Deflator BDP

Potencijalni BDP

BDP jaz

Stopa ekonomskog rasta

44

11

Proizvodnja - BDP

Cilj - obezbjeđivanje potrošnih roba i usluga usvrhu zadovoljavanja kako ljudskih potreba, tako ij j j p ,potreba proizvodnog (prerađivačkog) sektora.

Interes svih zemalja - što viši nivo proizvodnjedobara i usluga.

Osnovna i najsveobuhvatnija mjera ukupneproizvodnje u jednoj zemlji iskazana je BDP - brutodomaćim proizvodom (GDP – Gross DomesticProduct).

55

Bruto domaći proizvod (BDP) - mjera tržišne vrijednosti svihfinalnih roba i usluga proizvedenih u jednoj nacionalnoj ekonomiji

Proizvodnja – nominalni i realni BDP

finalnih roba i usluga proizvedenih u jednoj nacionalnoj ekonomijiu toku godinu dana.Dva načina izražavanja vrijednosti ukupne proizvodnje u jednojnacionalnoj ekonomiji:

Nominalni bruto domaći proizvodRealni bruto domaći proizvod

Nominalni BDP - mjera ukupne vrijednosti proizvedenih finalnihroba i usluga iskazanih u stvarnim tržišnim cijenamaroba i usluga iskazanih u stvarnim, tržišnim cijenama.Nestabilnost u cijenama (npr. inflacija) mogu dovesti dopogrešnih zaključaka - iskrivljeno mjerilo vrijednosti.Realni BDP - vrijednost proizvodnje računa po stalnim(nepromijenjenim) cijenama.

66

12

Realni BDP - dobiva se otklanjanjem efekata inflacije izvrijednosti nominalnog proizvoda.


vrijednosti nominalnog proizvoda.Realni BDP = nominalni BDP – inflacija

O kakvoj važnosti otklanjanja cjenovnih nestabilnosti(npr. inflacije) je riječ, govori slijedeći primjer:

Pretpostavimo da je u prethodnoj godini (godina I) uš j k iji k i d 1 000 j di inašoj ekonomiji ukupno proizvedeno 1.000 jedinica

proizvoda i usluga po prosječnoj cijeni od 2 KM. Ovegodine (godina II) došlo je do povećanja obimaproizvodnje na 1.010 jedinica, ali i do povećanjacijena na 2,5 KM

77


Q – proizvodnja P – cijena Nominalni BDP = Q x P

Godina I 1.000 2 2.000 KM

Godina II 1.010 2,5 2.525 KM

Rast nominalnog BDP: 2 525 2 000 = 26 25%

88

Rast nominalnog BDP: 2.525 – 2.000 = 26,25%

13

Pogledamo li zasebno povećanje obima proizvodnjedobara i usluga Q (1.000 1.010) i cijena P (2 2,5),

Proizvodnja – deflator BDP

g ( ) j ( , ),uočljivo je da je značajnije povećanje cijena od obimaproizvodnje, što upućuje na krivi zaključak (rastvrijednosti BDP - 26,25%).Stvarne promjene u vrijednosti proizvodnje utvrdit ćemootklanjanjem efekata inflacije iz obračuna nominalnogBDP ć ifič i d k ij d fl tBDP-a uz pomoć specifičnog indeksa cijena – deflatoraBDP-a.Deflator BDP-a računa se preko indeksa cijena I i IIgodine.

99

Indeksi cijena pokazuju relativnu promjenu cijena uodređenom vremenu.


Globalni indeksi cijena su:Indeks proizvođačkih cijena,Indeks potrošačkih cijena,Indeks troškova života,Indeks cijena na malo,Indeks cijena izvoznih dobara,Indeks cijena izvoznih dobara,Indeks cijena uvoznih dobara.

Imaju posebno važnu ulogu u dinamičkoj analiziekonomskih pojava i računaju se kao agregatni indeksiili indeksi prosječnih odnosa.

1010

14


BDP deflator računamo preko indexa cijena.U cilju lakšeg računanja pretpostavićemo da je IU cilju lakšeg računanja, pretpostavićemo da je Igodina – bazna godinaI godina

II godinaII godina

1111

Proizvodnja – realni BDP

I godina: Nominalni BDP = 2 000 KMI godina: Nominalni BDP 2.000 KMIndeks cijena (bazna godina) = 1

II godina: Nominalni BDP = 2.525 KMgIndeks cijena = 1,25

Rast realnog BDP = 2.020 – 2.000 = 20 ili 1%1212

15


Q –proizvodnja

P –cijena

Nominalni BDP

Realni BDP

Godina I 1.000 2 2.000 KM 2.000 KM

Godina II 1.010 2,5 2.525 KM 2.020 KM525 KM 20 KMRast 525 KM

(26,25%)20 KM (1%)

1313


Promjene realnog BDP - najbolja mjera funkcionisanjajedne nacionalne ekonomije (puls ekonomije).

One su istovremeno signal stabilnosti ili nestabilnostiekonomije i mjera uzlazne ili silazne putanje u konjukturi(ciklusu).

1414

16


Realni proizvod

Vrijeme

1515

Proizvodnja – potencijalni BDPZa kompletiranje slike ukupne proizvodne aktivnosti u jednojnacionalnoj ekonomiji, važno je dovođenje u vezu realnogBDP a i potencijalnog BDP aBDP–a i potencijalnog BDP–a.

Potencijalni proizvod - maksimalno mogući održivi nivoproizvodnje koji jedna ekonomija može postići uzmaksimalno angažovanje svih raspoloživih resursa uodređenom vremenu.

To je proizvod pri punoj zaposlenosti svih faktoraj p p p j pproizvodnje.

Različita veličina potencijalnog proizvoda po zemljama.

Definisana raspoloživim inputima - važnim za proizvodnju(rad, kapital, prirodni resursi, nivo tehničke opremljenosti...).

1616

17

Proizvodnja – potencijalni BDP (kratki rok)

Potencijalni proizvod (proizvod na nivou punezaposlenosti raspoloživih faktora) – kratak rok

Nivo cijena

Kratak rok

1717

BDPQp

Proizvodnja – potencijalni BDP (dugi rok)

Potencijalni proizvod se tokom vremena mijenja.

Dugoročno - sve ekonomije računaju sa povećanjemDugoročno - sve ekonomije računaju sa povećanjemraspoloživosti proizvodnih faktora (rast proizvodnihmogućnosti).

Pojam razvoja veže se za rast potencijalnihmogućnosti (rast potencijalnog proizvoda).

P t ij l i i d ( i d i

1818

Potencijalni proizvod (proizvod na nivou punezaposlenosti raspoloživih faktora) – dugi rok

18

Proizvodnja – potencijalni BDP (dugi rok)

Proizvodna aktivnost

1919

Vrijeme

Proizvodnja – BDP jazTokom poslovnih (konjukturnih) ciklusa, realni BDP–a odstupa odpotencijalnog BDP–a.R lik i đ t ij l i l BDP i BDP jRazliku između potencijalnog i realnog BDP nazivamo BDP jaz.

POTENCIJALNI PROIZVOD

500

600

700

800

BDP JAZ = P BDP – R BDP –40

REALNI PROIZVOD

2020

300

400

500

BDP JAZ

- 40

- 20

0

20

1930 1950 1970 1990

19

Proizvodnja – BDP jaz

Veličina BDP jaza = veličini neiskorištenih potencijalaza proizvodnju i razvoj.

BDP jaz signal faze u kojoj se ekonomija nalazi ukonjukturi (recesija, kriza, depresija, stagnacija,stagflacija, inflesija...).

Konjuktura svjetske ekonomije najznačajnijaodstupanja realnog BDP-a od potencijalnog

2121

odstupanja realnog BDP a od potencijalnogzabilježena u vrijeme Velike ekonomske krize, Drugogsvjetskog rata i naftnih šokova 70-tih godina XX vijeka.

Proizvodnja –BDP jazKonjukturni ciklusi u svjetskoj ekonomiji

oslo

vna

aktiv

nost

Naftni šok


REALNI PROIZVOD

2222

Po

Vrijeme1930 1950 1970 1990 2000

Velika ekonomska kriza

Drugi svjetski rat

2010

20

Proizvodnja – stopa ekonomskog rasta

Proizvodnja je motivirana zadovoljavanjem ljudskihpotreba.

Razvoj ljudskih potreba stimuliše rast proizvodnje.

Promjene u nivou proizvodnje u ekonomiji, posmatranekroz vrijeme, govore o dinamici rasta proizvodnje iizražavaju se stopom ekonomskog rasta

2323

Proizvodnja – zaključak

Ključni makroekonomski ciljevi vezani za proizvodnju

Vi k i i d j Di ik k k

2424

Visok nivo proizvodnje finalnih dobara i usluga

Dinamika ekonomskog rasta (brza stopa rasta)

21

2. ZAPOSLENOST

Puna zaposlenost

Zaposlenost ciljeviZaposlenost – ciljevi

Stopa nezaposlenosti

ILO definicija

2525

Zaposlenost – puna zaposlenost

Puna zaposlenost - optimalan nivo upotrebe raspoloživeradne snage.Kvantitativno određenje pune zaposlenosti - stepenupotrebe radnosposobnog stanovništva na kome sekoristi od smanjenja nezaposlenosti izjednačavaju sarastom troškova povećanog zapošljavanja.Puna zaposlenost - podudaranje (ravnoteža) ponude

2626

radne snage i potražnje za radnom snagom.Puna zaposlenost - obezbjeđivanje dovoljno radnihmjesta za svo radnosposobno stanovništvo koje je voljnoda radi.

22

Zaposlenost – puna zaposlenost

Važno je voditi računa o slijedećem:

Puna zaposlenost ne znači da je broj nezaposlenihmoguće svesti na nulu (dobrovoljna ili privremenanezaposlenost - optimum 2% – 7%).

Ekonomska politika mora voditi računa o efektima

2727

pmjera usmjerenih na stabilnost ekonomije (punazaposlenost, ali uz opštu stabilnost ekonomije).

Zaposlenost – ciljevi

Ključni makroekonomski ciljevi vezani za zaposlenost

Visoka stopa zaposlenosti Niska nedobrovoljna

2828

Visoka stopa zaposlenosti (puna zaposlenost)

Niska nedobrovoljna (nevoljna) nezaposlenost

23

Zaposlenost – stopa nezaposlenosti

Uobičajeni pokazateljistopa zaposlenosti/nezaposlenosti

Izražava procenat radne snage koja je zaposlena/nezaposlena.

2929

Zaposlenost – radna snagaRadna snaga zaposleni i oni koji aktivno tražezaposlenje.

Radno sposobno stanovništvo - najčešće se određujestarosnim uzrastom stanovništva (npr. 18 – 65 godinastarosti).

Dio stanovništva sposobnog za rad koje ne tražizaposlenje, smatra se dobrovoljnom (voljnom)

l i

3030

nezaposlenosti.

24

Zaposlenost – ILO definicijaMeđunarodna organizacija rada (ILO, Ženeva, 1954.)

„Nezaposlenima se smatraju sva ona lica koja su prešlap j j podređen uzrast, a koja su se određenog dana ilisedmice našla u jednoj od slijedećih kategorija:

Radnici sposobni za rad čiji je ugovor o radu istekao ili je privremenoprekinut, koji su bez posla i koji u određenom kratkom vremenskomperiodu (najčešće sedam dana) traže plaćeno zaposlenje;Lica koja nikada nisu radila, koja nemaju status plaćenog radnika kaoi i i k ji b i d i t ž l ć l j

3131

i penzioneri koji su sposobni za rad i traže plaćeno zaposlenje;Lica bez posla koja su u datom momentu sposobni za rad i imajunovo zaposlenje, ali će početi da rade tek nakon nekog određenogvremena;Lica privremeno ili trajno otpuštena s posla bez novčane naknade.“

Zaposlenost – ILO definicijaNezaposlenicima se ne smatraju lica koja odgovarajuslijedećim kategorijama:

Oni koji se spremaju da za vlastiti račun osnujupreduzeće ili poljoprivredno gazdinstvo, ali koji jošnisu izvršili sve potrebne predradnje, a koji ne tražeplaćeni posao;

Neplaćeni pomažući članovi porodice koji ne rade iž l ć i “ (ILO Ž 1980 )

3232

ne traže plaćeni posao“ (ILO, Ženeva, 1980.).

25

Zaposlenost – kretanjaZaposlenost/nezaposlenost vezana za proizvodnu aktivnostiekonomije kroz konjukturu.

Silazna faza poslovnog ciklusa (primjer recesije) obilježena jeSilazna faza poslovnog ciklusa (primjer recesije) obilježena jepadom proizvodne aktivnosti što uzrokuje pad potražnje zaradnom snagom i dovodi do rasta nezaposlenosti.

Uzlazna faza poslovnog ciklusa (primjer ekspanzije) značipovećanje proizvodne aktivnosti što vodi rastu potražnje zaradnom snagom, rastu zaposlenosti i smanjenju nezaposlenosti.

Ova veza proizvodnje i zaposlenosti ne znači da je dinamika

3333

Ova veza proizvodnje i zaposlenosti ne znači da je dinamikapromjena proizvodnih aktivnosti praćena identičnom dinamikompromjena na tržištu rada.

Rast zaposlenosti je sporiji od rasta proizvodnje

Rast nezaposlenosti brži od pada proizvodnje.

3. STABILNOST CIJENA

Stopa inflacije

Indeksi cijenaIndeksi cijena

CPI

Bazno ponderisani i tekuće ponderisani indeksi

Stabilnost ekonomije

3434

26

Stabilnost cijena – stopa inflacije

Inflacija se uobičajeno izražava stopom inflacije.

Stopa inflacije relativni izraz odnosa opštegnivoa cijena u posmatranoj godini u odnosu naprethodnu (baznu) godinu.

3535

Stabilnost cijena – indeksi cijena

Mjerilo inflacije - indeksi cijena:

a) Indeks potrošačkih (maloprodajnih) cijena – CPIa) Indeks potrošačkih (maloprodajnih) cijena – CPI(Consumer Price Index)

b) BDP deflator

c) Indeks proizvođačkih cijena – PPI (Producer PriceIndex)

3636

d) Indeks veleprodajnih cijena – WPI (Wholesale PriceIndex).

27

Stabilnost cijena – CPI

CPI i WPI mjere cijene iz tekuće i bazne godine zakorpu roba sa fiksnom strukturom.

Predstavljaju međuodnos cijena korpe istih količina utekućoj, sa cijenama korpe istih količina u baznoj godini.

CPI indeks je najčešće korišteno mjerilo inflacije.

CPI mjeri troškove potrošačke korpe roba i usluga kojekupuje prosječan potrošač

3737

kupuje prosječan potrošač.

Računa se ponderisanjem svake cijene u skladu saekonomskim značenjem pojedine robe u potrošačkojkorpi.

Stabilnost cijena – CPI

Pretpostavljamo da se porodični budžeti raspoređuju napotrošnju tri grupe proizvoda i to sa slijedećimč šćučešćem:

Hrana 50%

Troškovi stanovanja 30%

Troškovi zdravstvene zaštite 20%

3838

Budžet domaćinstva 100%

28

Stabilnost cijena – CPIFiksni ponderi utvrđuju se na bazi učešća pojedinihstavki potrošnje u budžetima domaćinstva:

Hrana 0,5

Troškovi stanovanja 0,3

Troškovi zdravstvene zaštite 0,2

Cijene roba i usluga u baznoj godini (godina I)

3939

Cijene roba i usluga u baznoj godini (godina I)postavljene su na 100 (fiksno).CPI (godina I) = (0,5 x 100) + (0,3 x 100) + (0,2 x 100) = 100

Stabilnost cijena – CPI (bazno ponderisani indeksi)

Pretpostavimo da je u posmatranoj godini (godina II) došlodo rasta cijena roba i usluga i to:

Cijene hrane porasle su za 7%Cijene stanovanja porasle su za 4%Cijene zdravstvene zaštite porasle su za 11%

CPI (godina II) = (0,5 x 107) + (0,3 x 104) + (0,2 x 111) = 106,9

Fiksni ponderi (0 5 0 3 0 2) predstavljaju istu (fiksnu)

4040

Fiksni ponderi (0,5 – 0,3 – 0,2) predstavljaju istu (fiksnu)strukturu roba i usluga u potrošnji domaćinstava.

CPI i WPI indeksi su bazno ponderisani indeks(Laspeyres index).

29

Stabilnost cijena – BDP deflator i PPI – tekuće ponderisani indeksi

BDP deflator i PPI koriste promjenjive (fleksibilne)pondere.

Npr. BDP deflator koristi pondere iz tekuće godine.

O j t k ć d i i i d k (P h i d )

4141

Ovo je tekuće ponderisani indeks (Paasche index).

Stabilnost cijena – razlikeRazlike bazno ponderisanih indeksa i tekuće ponderisanihindeksa - CPI i BDP deflator

CPI č j ij b i l k j k jCPI računa promjene cijena roba i usluga koje kupujupotrošači. Ukoliko se povećaju cijene roba i usluga kojekupuju preduzeća (npr. oprema), to će se pojaviti u BDPdeflatoru, ali ne i u CPI.

BDP deflator računa promjene cijena domaćih roba iusluga. Ali, ukoliko su uvozne robe i usluge diopotrošačke korpe promjene cijena uvoznih roba i usluga

4242

potrošačke korpe, promjene cijena uvoznih roba i uslugaulaze u obračun CPI.

CPI sa fiksnim ponderima ne računa sa promjenom ustrukturi potrošnje ili kvaliteta roba i usluga. BDP deflatorsa promjenjivim ponderom omogućava prilagođavanja uskladu s promjenama BDP.

30

Stabilnost cijena – stabilnost ekonomije

Stabilnost ekonomije ostvaruje se na dva načina:Djelovanjem ekonomskih zakona u pravcu prilagođavanjanivoa proizvodnje promijenjenim uslovima na strani tražnjenivoa proizvodnje promijenjenim uslovima na strani tražnjeInstrumentima ekonomske politike.

Tržišni mehanizam reguliše ekonomske proceseposredstvom varijacije tržišnih cijena.

Promjene u proizvodnji i potrošnji odražavaju se na cijene, apromjene u cijenama na proizvodnju i potrošnju

4343

promjene u cijenama na proizvodnju i potrošnju.

U današnjim ekonomijama, uspješnost ekonomske politikemjeri se količinom uspostavljenog ambijenta za slobodnotržište, slobodnu konkurenciju i slobodnu trgovinsku politiku.

Stabilnost cijena – ciljevi

Ključni makroekonomski ciljevi vezani za stabilnost cijena

Odsustvo inflatornih i Slobodna trgovinska

4444

Odsustvo inflatornih i deflatornih tendencija

Slobodna trgovinskapolitika

31

4. MEĐUNARODNA RAZMJENA

Platni bilans

Devizni kurs

4545

Međunarodna razmjena –platni bilans

Ključni korak u donošenju mjera ekonomske politike -mjerenje i ocjena vanjske pozicije jedne zemlje.

Osnov za analize čini platni bilans (bilansmeđunarodnih plaćanja) koji registruje sve ekonomsketransakcije jedne zemlje sa inostranstvom.

Ekonomske transakcije - prenos društvenog bogatstvajedne zemlje u drugu

4646

jedne zemlje u drugu.

Primanja iz inostranstva (po osnovu izvoza) i dugovanjazemlje prema inostranstvu (po osnovu uvoza)

32


Zašto je važno uravnoteženje platnog bilansa za jednu ekonomiju?Zamislimo teoretski slučaj zatvorene ekonomije – bez ekonomskihodnosa sa inostranstvom.odnosa sa inostranstvom.Ako se sav dohodak jedne zemlje troši unutar zemlje i ukoliko jesva potrošnja jednaka dohotku, nacionalna ekonomija je uravnoteži.Ukoliko je potrošnja veća od dohotka, razlika se namiruje uvozom(M) iz inostranstva (otvorena ekonomija).Ova neravnoteža (deficit platnog bilansa) znači odliv kapitala izzemlje (u svrhu plaćanja uvoza) što može smanjiti proizvodnju

4747

zemlje (u svrhu plaćanja uvoza) što može smanjiti proizvodnju,povećati nezaposlenost i ugroziti stabilnost cijena.I obrnuto, ukoliko je proizvodnja veća od potreba potrošnje, razlikaodlazi u izvoz.Ova vrsta neravnoteže (suficit platnog bilansa) znači priliv kapitalau zemlju (po osnovu naplaćenog izvoza), što može promijenitiuslove proizvodnje (troškove proizvodnje, nestabilnost cijena...).


Današnje ekonomije upućene su na ekonomske odnose sainostranstvom.Otvorenost ekonomije i mjera te otvorenosti - ključni zaOtvorenost ekonomije i mjera te otvorenosti ključni zaekonomsku analizu i važna podloga za ekonomsku politiku.Uobičajeno se u ekonomskim analizama koriste agregati:

izvoz (X),uvoz (M) ineto – izvoz (X – M).

Pozitivan neto izvoz = suficit platnog bilansa

4848

Pozitivan neto izvoz suficit platnog bilansaNegativan neto izvoz = deficit platnog bilansaPodloga za vođenje ekonomske politike uobičajeno - udiosuficita ili deficita u BDP ili odnos:

ili

33

Međunarodna razmjena –devizni kurs

Ekonomski odnosi sa inostranstvom podrazumijevaju naplatupotraživanja (po osnovu izvoza) i plaćanja dugovanja (po osnovuuvoza).Odatle važnost visine deviznog kursa za konkurentnost nacionalneekonomije.Devizni kurs - cijena domaće valute izražene u valuti/valutamadrugih zemalja.Devize - novčana potraživanja prema inostranstvu.Uloga deviznog kursa - u uslovima slobodne trgovine cijene u

4949

različitim zemljama učiniti ekvivalentnim.Valuta jedne zemlje može odstupati od njene stvarne vrijednosti(ravnotežnog deviznog kursa).Potcjenjena ili precijenjena valuta odražava se na cijene stranihroba na domaćem tržištu i cijene domaćih roba na inostranomtržištu.


Kupovna moć novca ovisi o prosječnoj produktivnosti rada uzemlji.

Sporiji rast produktivnosti u poređenju sa svjetskimprosjekom, smanjuje vrijednost novca - deprecijacija.

Brži rast produktivnosti rada u odnosu na svjetski prosjek,povećava vrijednost domaćeg novca – aprecijacija.

Do promjene vrijednosti novca može doći upotrebom

5050

instrumenata ekonomske politike,

Npr. devalvacija – zakonsko smanjenje vrijednosti novca(zvaničnog deviznog kursa) ili revalvacija – zakonskopovećanje vrijednosti novca (zvaničnog deviznog kursa).

34


Na koji način promjena deviznog kursa utiče naekonomiju?Primjer - rast deviznog kursa izaziva:

pad cijena uvoznih dobara i usluga (pojeftinjenjeuvoza)rast cijena izvoznih dobara i usluga (skuplji izvoz)

5151

REZULTAT: zemlja postaje slabije konkurentna nasvjetskom tržištu – neto izvoz opada, usporava seproizvodnja, raste nezaposlenost...

Međunarodna razmjena – ciljevi

Ključni makroekonomski ciljevi vezani za međunarodnu

razmjenu

Ravnoteža platnog bilansa

Stabilnost (ravnoteža) deviznog kursa

5252

Ravnoteža platnog bilansa vezana je za tokove domaće

potrošnje

Stabilnost deviznog kursa ovisi o monetarnim

kretanjima u ekonomiji

35

SISTEM NACIONALNIH SISTEM NACIONALNIH RAČUNARAČUNA

5353

O čemu će biti riječi...Definicija sistema nacionalnih računaUpotreba sistema nacionalnih računaHistorijat SNAInsitucionalne jedinice - sektoriRazumijevanje osnovnih pojmova i klasifikacijaAgregatni pokazateljiSNA - koncepti

5454

Skup računa i redoslijed računaAlternativni pristupi mjerenja BDP-a i drugih agregatnihpokazateljaUsklađivanje različitih statističkih sistema

36

Definicija SNA

SNA predstavlja podlogu za vođenje ekonomske politike

Za makroekonomske analize varijabli poput proizvodnje,j p p p j ,zaposlenosti, nivoa cijena i stepena međunarodnerazmjene, neophodne su tačne informacije i statistike.

Statistike i međuzavisnost procesa različitih varijabli uekonomiji, pružaju nacionalni (makroekonomski) računi.

Oni predstavljaju dokumentacionu podlogu u kojoj su

5555

Oni predstavljaju dokumentacionu podlogu u kojoj sukvantificirani pokazatelji ekonomske aktivnosti jednezemlje.

Skup različitih računa koji zajedno daju cjelovitu slikuekonomije zemlje čini Sistem nacionalnih računa

Definicija SNA

Sastoji se od koherentnog, konzistentnog i integriranogskupa makroekonomskih računa, bilansa stanja i tablica,utemeljenih na međunarodno dogovorenim pojmovima,definicijama, klasifikacijama, računovodstvenimpravilima

5656

Osigurava sveobuhvatan računovodstveni okvir unutarkojeg je moguće kompilirati i prikazati ekonomskepodatke, u obliku osmišljenom za ekonomske analize,donošenja odluka i kreiranja politike.

37

Pružaju sveobuhvatan i podroban zapis o složenimprivrednim aktivnostima koje se odvijaju u nekoj

Definicija SNA

p j j j jprivredi

SNA osigurava informacije i o nivoima produktivneaktive neke privrede, te o bogatstvu stanovnika uodređenom trenutku.

5757

Obuhvaća i inostrane račune koji pokazuju vezeizmeđu neke privrede i ostatka svijeta.

Upotreba SNA

Privredna kretanja

Makroekonomska analiza

Kreiranje ekonomske politike

Poređenje različitih perioda

Međunarodna poređenja

5858

Međunarodna poređenja

38

Omogućava uvid u različite tipove privredne aktivnosti isektore privrede.

Upotreba SNA - Privredna kretanja

Npr. pomoću njih je moguće pratiti proizvodnju u jednojzemlji, ukupnu potrošnju ili strukturu potrošnje

Omogućava uvid u stanje i tokove roba i usluga i čija sekretanja bilježe i u tekućim (tržišnim) i u stalnim cijenama.

Pruža informacije o odstupanjima od bilansne ravnoteže

5959

Ukazuje na strukturu dohotka u ekonomiji raspoređenih narazličite vrste potrošnje i štednje,

Može poslužiti kao pozadina za tumačenje i kvantificiranjevažnih pokazatelja (potrošačke cijene, proizvođačke cijene...)

Pruža osnovu razumijevanja uzajamnih veza i odnosaizmeđu različitih ekonomskih varijabli međuzavisnosti i

Upotreba SNA -Makroekonomska analiza

između različitih ekonomskih varijabli, međuzavisnosti ipravilnosti u ekonomiji.

Dovoljno je fleksibilan da sve inkorporira, ali poduslovom da su temeljni principi, klasifikacije i pravilakoja su univerzalna, ugrađeni u sistem.

D ij k j t k t h ik ft ki k ti

6060

Danas razvijene kompjuterske tehnike, softverski paketipomoću kojih je moguće simulirati makroekonomskemodele sa velikim brojem različitih varijabli.

39

Simuliranje makroekonomskih modela uz pomoćekonometrije, služi kao podloga za prognoziranje

Upotreba SNA - Kreiranje ekonomske politike

j , p g p g jkretanja ključnih ekonomskih agregata.

Kratkoročne prognoze, uz analizu stanja i tokova uponudi, podloga su za koncipiranje ekonomske politike,promjenu instrumentarija makroekonomske politike iliuvođenje novih mjera

6161

Za koncipiranje ekonomske politike za srednji ili dugi rokkoriste se razvojne strategije, koncepcije, planovi i sl.koji obavezno sadrže tokove nacionalnih računa.

Omogućava praćenje ključnih makroekonomskih agregatakroz vrijeme

Upotreba SNA - Poređenje različitih perioda

kroz vrijeme.

Agregati se uobičajeno iskazuju u toku jedne godine

Omogućava uvid u proizvodnju ili zaposlenost npr. unutarposmatranog perioda,

Može inicirati promjenu instrumentarija makroekonomskepolitike ukoliko za to postoji potreba

6262

politike, ukoliko za to postoji potreba.

Poređenja stanja u nekom makroekonomskom agregatu saprethodnim, iskazanim u SNA za ranije godine, bitna supodloga za utvrđivanje i prognoziranje dinamike promjenaodređenih varijabli u narednom periodu.

40

Koristi se za izvještavanje međunarodnih organizacija okretanjima u privredi jedne zemlje.

Upotreba SNA - Međunarodna poređenja

j p j j

Omogućavaju međunarodna poređenja ključnih agregatakao npr. BDP ilI BDP pc, inflacije, nezaposlenosti, udio dugau BDP, strukturnih obilježja unutar ekonomija i sl.

SNA podaci služe i kao podloga međunarodnimorganizacijama i institucijama o kvalificiranosti zemalja za

j ć ili d d t

6363

zajmove, pomoć ili druga sredstva.

IMF koristi podatke SNA pri određivanju da li neka zemljaispunjava uslove za podršku pod koncesionalnim(povoljnijim) uslovima

Osnovna svrha SNA da posluži kao konceptualni sistemsa slijedećim obilježjima:

Upotreba SNA

univerzalnost principa, definicija pojmova iklasifikacijausklađenost sa konceptima drugih statističkih sistemakonzistentnostoperativnost

6464

operativnostutemeljenostflaksibilnost i višestruka namjena.

41

Historijat SNAKorijeni u Vavilonu (3.000 godina p.n.e.) kada surađene prve procjene nacionalnog dohotka u funkcijiplaćanja poreza u skladu sa tada proklamovanimplaćanja poreza, u skladu sa tada proklamovanimnačelom plaćanja poreza prema sposobnostima

1928. godinaLiga naroda - ukazana potreba o prikazivanjustatističkih podataka o ekonomijama i prihvatanju

6565

jedinstvene metodologije prikazivanja tih podataka.Cilj tih aktivnosti je međunarodna uporedivostpodataka

Historijat SNA1939. godina

prva procjena nacionalnog dohotka za 26 zemaljamjere nacionalnog dohotka glavna preokupacija Ligemjere nacionalnog dohotka - glavna preokupacija Ligenaroda

1947. godinatemeljni principi i preporuke - primjenjivi u svim zemljama,što omogućava međunarodnu uporedivost.d d t k i j št j d fi i ij i t k k č ti

6666

dodatak izvještaju - definicije i upute kako računatinacionalni dohodak i BDP, te prikazati međuzavisnostosnovnih ekonomskih transakcija.«Pristup društvenog računovodstva» za koji se vežeporijeklo sistema nacionalnih računa.

42

Historijat SNA1952. godina

standardizirani SNA objavljen od strane OECD

SNA 1953. UNkomplet od 6 računa za nacionalni dohodakutvrđivanje granica proizvodnje i posebno evidentiranjanenovčanih transakcija - objektivniji prikaz ekonomskihaktivnosti u manje razvijenim zemljama

l š “ i l č d t ” i litik

6767

naglašena veza “nacionalnog računovodstva” i politikejavnog sektora.prvi put pomenuta ograničenja upotrebe tekućih (tržišnih)cijena i kao mjera odabrane stalne cijene.dvije modifikacije (1960. i 1964.)

Historijat SNASNA 1968. UN

skup od 20 računastruktura sistema - u obliku matrice koja jeuključivala i NVO, djelatnost vlade i transferestatistički ured EZ napravio posebno prilagođavanjeSNA 1968 za zemlje Zajednice - Evropski sistemintegriranih ekonomskih računa objavljen je 1970.godine

6868

tri dopunska priručnika odnosila su se na narednefaze rada na unapređenju SNA - bilans stanja iraspodjela dohotka, potrošnja i bogatstvo, stalnecijene.

43

Historijat SNASNA 1993, UN

Najznačajniji događaj u području službene satistike uposljednjih 40 godina

Rezultat dugoročnih pregovora Međusekretarijatskeradne grupe za nacionalne račune – ISWGNA koju sučinili:

Statistički ured EU (EUROSTAT)IMF

6969

OECDStatistički odjel (UNSTAT) i regionalne komisijesekretarijata UNWB

Historijat SNASNA 1993, UN

Danas važeći sistemBrojne praktične smjernice, novi istraživački programii dodatne teme za daljnja unapređenja metodologijeSNA, u funkciji su obezbjeđivanja neophodnefleksibilnosti SNA.Po osnovu SNA 1993, prilagođen je i objavljenrevidirani Evropski sistem nacionalnih računa – ESA

7070

revidirani Evropski sistem nacionalnih računa ESA1995.

44

Insitucionalne jedinice - sektori

Ekonomski subjekti koji, na osnovu svojih prava, moguposjedovati dobra i aktivu, preuzeti obaveze iučestvovati u ekonomskim aktivnostima sa ostalimučestvovati u ekonomskim aktivnostima sa ostaliminstitucionalnim jedinicama i transakcijama –samostalno i za svoj račun.

SNA pravi razliku između dvije vrste institucionalnihjedinica:

domaćinstava

7171

domaćinstavapravne osobe

Insitucionalne jedinice - sektori

REZIDENTI(Ukupna privreda)

NEREZIDENTI(Inostranstvo)

1. Domaćinstva2 Preduzeća

6. Sektor inostranstva

7272

2. Preduzeća3. Finansijski sektor4. Vladin sektor5. Neprofitne institucije

45

Razumijevanje osnovnih pojmova i klasifikacija

ProizvodnjaSNA proizvodnju razumjeva kao fizički proces koji se odvija pododgovornošću kontrolom i upravljanjem neke institucionalneodgovornošću, kontrolom i upravljanjem neke institucionalnejedinice (npr. povećanje ribljeg fonda u moru ili rijekama, nematretman proizvodnje, dok povećanje u ribogojilištima, tretira se ukao proizvodnja)SNA uključuje svu prizvodnju namjenjenu tržištu, bilo za prodajuili za razmjenu, te robe i usluge koje jedne institucionalne jedinicebesplatno ustupaju drugima

7373

Poseban tretman - robe i usluge koje bi se mogle ponuditi natržištu, ali se zadržavaju za vlastite potrebe (npr. poljoprivredniproizvodi koji domaćinstva sama proizvode i troše, izgradnjavlastite kuće) – SNA uključuje ukupnu vrijednost proizvedenihroba za vlastitu upotrebu, ali isključuje ukupnu proizvodnju uslugaza vlastitu finalnu potrošnju.

Potrošnja

u vrijednost potrošnje uračunate i procjenjene


u vrijednost potrošnje uračunate i procjenjenevrijednosti onih dobara koja su domaćinstva samaproizvela za vlastitu potrošnju

u potrošnju nisu uključene vrijednosti usluga zasopstvenu potrošnju (izgradnja vlastite kuće, kuhanje),ali su uključene vrijednosti onih izdataka za robe u tojf (

7474

funkciji (izdaci za građevinski materijal, izdaci za hranu ipiće)

46

AktivaSNA - bilansi stanja za sve institucionalne jedinice ili sektore


j jbilježe vrijednosti aktive kao i obaveze koje su preuzeteaktivom se smatra ono što je u vlasništvu neke institucionalnejedinice i iz kojih vlasnik ostvaruje koristi tokom vremenaprirodna bogatstva – uključena samo pod uslovom da jediniceimaju efektivno pravo vlasništva ili korištenja (uključene suvrijednosti zemljišta, prirodnih šuma, rezerve minerala, uglja,nafte divlje životinje dok otvoreno more atmosfera neotkriveni

7575

nafte, divlje životinje, dok otvoreno more, atmosfera, neotkriveniizvori minerala ili goriva nisu uključeni)promjene vrijednosti prirodnih bogatstava između bilansa stanjanpr. ove i naredne godine, bilježe se na računima akumulacije(npr. ekspolatacije prirodnih bogatstava evidentira se kaopromjena obima aktive)


RezidentnostSNA obuhvata rezidentne institucionalne jedinice koje su

i kt ili d ktgrupisane u sektore ili podsektore.rezident privrede s kojom ima „bliži odnos nego sa ijednomdrugom teritorijom“ ili u kojoj se nalazi centar njegovoginteresau SNA rezidenti - sva preduzeća koja rade u okvirunacionalne teritorije, neovisno jesu li djelimično ili potpuno u

7676

vlasništvu stranaca.sva lica koja rade ili borave u jednoj ekonomiji godinu iliduže smatraju se rezidentima.ambasade neke zemlje i državljani te zemlje koji rade uambasadama – rezidenti matične zemlje

47

Agregatni pokazatelji

Bruto proizvodnjaDodajna vrijednostDodajna vrijednostPotrošnjaBruto domaći proizvodInvesticijeAmortizacija

7777

o t ac jaNeto izvozApsorpcija

Agregatni pokazateljiCentralnu ulogu u analizi igraju makroekonomskiagregati, definisani u okviru SNA.

Bruto proizvodnja vrijednost svih roba i uslugaBruto proizvodnja – vrijednost svih roba i uslugakoje se proizvode u jednoj ekonomiji. S pozicijeračunanja stvarne vrijednosti, problematičan jerpodrazumijeva dvostruko računanje nekih vrijednosti(npr. vrijednost pšenice može biti računata 2 puta –proizvodnja brašna i kruha)Dodajna vrijednost vrijednost bruto proizvodnje

7878

Dodajna vrijednost – vrijednost bruto proizvodnjeumanjene za vrijednost potrošnje u međufazama.Koristi se za mjerenje proizvodnje u jednoj ekonomiji,služi za razlikovanje tržišne i netržišne proizvodnje.

48

Agregatni pokazateljiPotrošnja – dijeli se na: međufaznu (intermedijarnu) ifinalnu potrošnju

B t d ći i d ij d t fi l ih b iBruto domaći proizvod – vrijednost finalnih roba iusluga u jednoj ekonomiji. Zbir dodajne vrijednosti usvim sektorima u ekonomiji.

Investicije – dodatak stvarnom fondu kapitala.Potrošnja u funkciji buduće uvećane potrošnje.Pretvaranje jednog oblika vrijednosti u drugi unutar

7979

jedne ekonomije, nije investicija (npr. prodajanekretnina za gotovinu koje mogu značiti investicijunisu investicije, dok je obrazovanje investicija u ljudskikapital). Investicije su samo ono što uvećava ukupankapital u jednoj zemlji.

Agregatni pokazateljiAmortizacija – cijena zamjene starog kapitala novim.Koristi se za razlikovanje pojmova bruto i netoinvesticija. Problem je razlikovanja amortizacije ij j j jinvesticija (pisaća mašina zamjenjena s računarom -novo sredstvo omogućava isto što i staro, ali i više)Neto investicije = Bruto investicije – amortizacija

Neto izvoz – vrijednost izvoza roba i usluga umanjenaza vrijednost uvoza roba i usluga. Pokazuje uticaj

j k t i t t ž j j d j

8080

vanjske trgovine na agregatnu potražnju u jednojekonomiji.

Apsorpcija – zbir ukupne finalne potrošnje (C) i brutoinvesticija (I)

A = C + I

49

SNA - koncepti

Tokovi i stanjaBruto i neto agregatni pokazateljig g p jNominalni i realni agregatni pokazateljiRobe i uslugeFaktorski troškovi i tržišne cijeneTransferi

8181

SNA – konceptiTokovi i stanja

SNA bilježi ekonomske aktivnosti koje se događaju u tokukonkretnog vremena i podatke koji se odnose na poziciju ukonkretnog vremena i podatke koji se odnose na poziciju unekom vremenskom trenutku (stanje).Tokovi - stvaranje, pretvaranje, razmjena ili otpisekonomskih vrijednosti i uključuju promjene u vrijednostiaktive ili obaveza institucionalnih jedinica.Stanje - vlasništvo nad aktivom ili obavezom u određenomtrenutku. Prikazuje se u bilansu stanja i bilježi na početku i

8282

j j j pkraju obračunskog perioda.Stanje i tokovi - uzajamno povezani (npr. tok proizvodnjenovog namještaja u jednoj godini predstavlja dodatak nastanje namještaja na kraju prethodne godine).

50

SNA - konceptiBruto i neto agregatni pokazatelji

Bruto proizvodnja - zbir vrijednosti svih roba i uslugaproizvedenih u jednoj ekonomiji Problem - dvostruko iliproizvedenih u jednoj ekonomiji. Problem dvostruko ilivišestruko računanje (npr. pšenica). SNA računa samofinalnu proizvodnju – od bruto prizvodnje oduzima vrijednostintermedijarnih dobara

Termin bruto i neto koriste se u SNA u mjerenju investicija.Bruto investicije, umanjene za amortizaciju, daju mjeru netoinvesticija. Slično je kod bruto štednje i neto štednje.

8383

j j j j

Neto izvoz - razlika izvoza i uvoza

Neto strana sredstva - vrijednost stranih sredstva umanjenihza strane obaveze.

SNA - konceptiNominalni i realni agregatni pokazatelji

Nominalni – tekuće (tržišne) cijeneRealni – cijene iz baznog periodaPromjene nominalnog BDP - rezultat promjena količinaproizvedenih dobara ili promjena cijena dobara, tepromjena i količina i cijena.Promjene realnog BDP - samo promjena količinafinalne proizvodnje

8484

finalne proizvodnje.Deflator BDP-a mjera je promjene kod prosječnog nivoacijena finalne proizvodnje u odnosu na baznu godinu.Promjena BDP deflatora iz jedne godine u drugupredstavlja mjerilo inflacije u jednoj nacionalnojekonomiji.

51

SNA - konceptiRobe i usluge

SNA svaku proizvodnju tretira jednako bez obzira da lise radi o proizvodnji roba ili uslugase radi o proizvodnji roba ili usluga.

BDP - suma dodajne vrijenosti u svim sektorima jedneprivrede (proizvodnja robe ili proizvodnja usluga)

Vrednovanje proizvodnje - po tržišnim cijenamatzv. prirodni monopol - po regulisanim cijenama(telefonske usluge)

8585

(telefonske usluge)usluge vladinog sektora - po troškovima faktorskihinputa (plate i zarade zaposlenima)vrijednost roba koje se koriste u proizvodnji usluga(makaze, šampon kod frizerskih usluga)

SNA - konceptiFaktorski troškovi i tržišne cijene

I konceptProizvod po faktorskoj cijeni = suma dodajne vrijednosti – PDVProizvod po tržišnoj cijeni = suma dodajne vrijednosti + PDV

II konceptBDP (tržišne cijene) = BDP (faktorske cijene) - subvencije

8686

Indirektni porezi i subvencije - uzajamno se poništavaju

52

SNA - konceptiTransferi

SNA – transferi su sva plaćanja za koje se ništa nerazmjenjujerazmjenjujeJednosmjerno kretanje transakcija bez obavezneproturadnjeIsključeni iz obračuna BDP ali uključeni u GNDI(raspoloživi dohodak)Doznake radnika u inostranstvu humanitarna pomoć

8787

Doznake radnika u inostranstvu, humanitarna pomoćNeto transferi = Primanja transfera – plaćanja transfera

Slučaj 1. Primanja transfera > plaćanja transfera GNDI > BDPSlučaj 2. Plaćanja transfera > Primanja transfera GNDI < BDP

Skup računa i redoslijed računaVrijednost SNA - računanje glavnih makroekonomskihagregata:

b t d ć i d BDP ilibruto domaćeg prizvoda – BDP iliraspoloživog dohotka – GNDI

Uz stanja pojedinih računa od posebne važnosti tokoviekonomske aktivnosti

SNA ekonomska aktivnost

8888

SNA – ekonomska aktivnost

STANJE STANJETokovi

53

Skup računa i redoslijed računa

Odnos početnog stanja, tokova i završnog stanja

POČETNO STANJE ZAVRŠNO STANJETokovi

Transakcije i izravnavajuće stavke

8989


SNA sistem računa sastoji se od:

računa (bilansa) tokovaračuna (bilansa) tokova

računa (bilansa) stanja

9090

54

Skup računa i redoslijed računaRačuni tokova

Promjene vezane za ekonomske aktivnosti koje sej jodvijaju u određenom periodu.

Računi tokova sastoje se od:

1. tekućih računa i

2. računa akumulacija.

9191

Skup računa i redoslijed računa1. Tekući računi

Registruje proizvodnju roba i usluga, stvaranje dohotkaiz proizvodnje, raspodjelu dohodaka izmeđuinstitucionalnih jedinica i upotrebu dohotka u funkcijipotrošnje i štednje.

Tekuće račune čine:a) račun proizvodnje,b) računa raspodjele i upotrebe dohotka

9292

b) računa raspodjele i upotrebe dohotka.

55

Skup računa i redoslijed računaa) Račun proizvodnje

Registruje vrijednosti proizvodnje roba i usluga

Izravnavajuća stavka je bruto dodajna vrijednost(vrijednost proizvodnje umanjena za vrijednostintermedijarnih dobara)

9393

Skup računa i redoslijed računab) Računi raspodjele i upotrebe dohotka

Sastoje se od skupa računa koji pokazuju:kako proizvodnja stvara dohodakkako proizvodnja stvara dohodakkako se dohoci raspodjeljuju institucionalnimjedinicama u skladu sa dodajnom vrijednosti stvorenoju proizvodnjikako se dohoci preraspodjeljuju (npr. vladinom sektorukroz doprinose, poreze i transfere)kako se dohoci troše (npr. kako se raspodjeljuju na

9494

potrošnju finalnih roba i usluga i štednju).Izravnavajuća stavka u kompletu računa dohotka je štednjaKako se svaka izravnavajuća stavka prenosi kao prva uslijedeći račun – štednja je prvi račun u redoslijedu računaakumulacije

56

2. Račune akumulacije čine:

tokovi kapitala (registruje promjene nefinansijskekti )


aktive)

finansijski račun (bilježi promjene finansijskeaktive)

računi ostalih promjena (dva podračuna: račundrugih promjena i račun revalorizacije koji bilježipromjene vrijednosti nastalih iz promjene cijena)

9595

promjene vrijednosti nastalih iz promjene cijena)

9696

57

Alternativni pristupi mjerenja BDP-a i drugih agregatnih pokazatelja

KRUŽNI TOK MAKROEKONOMSKE AKTIVNOSTI

9797

Tri alternativna pristupa mjerenja ukupne vrijednosti –bruto domaćeg proizvoda u jednoj nacionalnoj


ekonomiji:

1. pristup proizvodnje

2. pristup dohotka

3 i t t š j

9898

3. pristup potrošnje.

58

1. Pristup proizvodnjeBDP predstavlja zbir dodajne vrijednosti


BDP predstavlja zbir dodajne vrijednosti

Razlika između vrijednosti bruto proizvodnje i vrijednostiintermedijarne potrošnje

B i k t id t ti ( klj č j

9999

Baziran na konceptu rezidentnosti (uključuje samoproizvodnju rezidenata jedne zemlje)

Bruto koncept koji uključuje i amortizaciju kapitala

2. Pristup dohotka (pristup troškova)BDP predstavlja zbir svih prihoda koje naplaćuju


j j jrezidenti jedne zemlje

BDP (tržišne cijene) = BDP (faktorske cijene) + (indirektni porezi – subvencije)

iliBDP (tržišne cijene) = W + OS + TSP

100100

W = zbir plata i drugih naknada zaposlenimaOS = operativni suficiti proizvodnih jedinica (rente, kamate, amortizacija i dobit)TSP = indirektni porezi minus subvencije

59

3. Pristup potrošnjeBDP - zbir finalne potrošnje roba i usluga


C = lična potrošnjaI = bruto investicije (poslovna potrošnja)G d ž t š j ( t š j l di kt )

101101

G = državna potrošnja (potrošnja vladinog sektora)X = izvoz roba i nefinansijskih uslugaM = uzvoz roba i nefinansijskih usluga


102102

60

BDP – mjeri samo dohodak ostvaren iz domaćepotrošnje


SNA definiše dva dodatna pokazatelja dohotka:a) Bruto nacionalni dohodak (GNI – Gros National

Income)b) Bruto nacionalni raspoloživi dohodak (GNDI –

Gross national disposable income)

103103

BDP uspostavljen na domaćoj osnovi, a GNI i GNDI –na nacionalnoj osnoviKoncept rezidentnosti ključan za obračun GNI i GNDI

a) Bruto nacionalni dohodak – GNIRazlika dohotka od nerezidenata i dohotka plaćenog

id ti d t lj t f kt i d h d k i


nerezidentima predstavlja neto fakturisan dohodak izinostranstva

Yf = dohodak koji se prima od nerezidenata – dohodak koji se plaća nerezidentima

104104

GNI = BDP + Yf

GNI zasnovan na konceptu dohotka za razliku od BDP kojise zasniva i na konceptu proizvodnje i na konceptupotrošnjeGNI – “primarni dohodak”

61

b) Bruto nacionalni raspoloživi dohodak – GNDIDohodak koji je rezidentima jedne zemlje na

l j t š j i t d j


raspolaganju za potrošnju i stednju.Zbir bruto nacionalnog dohotka i neto – transfera izinostranstva (primanja po odnovu doznaka izinostranstva, donacija, humanitarne pomoći,pomoći drugih vlada i međunarodnih organizacijaumanjena za plaćanja po tom osnovu)

105105

GNDI = GNI + TRf TRf – neto transfer iz inostranstva

Ključni agregatni pokazatelji


106106

62

ŠtednjaOd posebne važnosti – usko vezana za BDP, GNI iGNDI


GNDIBruto nacionalna štednja (S) – razlika bruto nacionalnograspoloživog dohotka (GNDI) i finalne potrošnje (C)

S = GNDI – C

Koristi se i pokazatelj – bruto domaća štednja

107107

p j jSX = S - (TRr + Yr)

Sx – bruto domaća štednjaS – bruto nacionalna štednjaTRr – neto transfer iz inostranstvaYr – neto fakturisani dohodak iz inostranstva

Usklađivanje različitih statističkih sistema

Bivše socijalističke zemlje koristile sistem bilansanacionalne privrede ili sistem materijalnog proizvoda –MPSMPS

Krajnje mjerilo proizvodnje – korišteni:Neto materijalni proizvod (NMP – Net MaterialProduct)Akumulacija

R lik NMP i BDP i klj č i NMP ti ij i

108108

Razlika NMP i BDP – isključena iz NMP amortizacija idodajna vrijednost neproizvodnih usluga (računatesamo usluge transporta, skladištenja, marketinga idruštvene ishrane)

63


Ovaj uži koncept zahtjevao prilagođavanja sistemaSNA 1993

To znači da se na vrijednost NMP dodaju vrijednostiamortizacije i dodajne vrijednosti neproizvodnih usluga(obrazovanje, nauka, zdravstvo, bankarske usluge,trgovina)

Ovo uvećalo vrijednosti NMP i do 30%

109109

Usklađivanje različitih statističkih sistema – problem tranzicijskih zemalja

Glavni problemi vezani su za:1. Nepotpuno izvještavanje o privatnoj proizvodnji (brzina

promjena vlasničke strukture ili privatizacije, nijeadekvatno praćena u statističkim sistemima, štorezultira precjenjenosti ili potcijenjenosti određenihpokazatelja)

2 Neadekvatnost postojećih statističkih sistema (praćenje

110110

2. Neadekvatnost postojećih statističkih sistema (praćenjemalog broja državnih trgovinskih preduzeća od stranestatistike nije moglo odgovoriti naglom rastu privatnetrgovine)

64

3. Pristrasnost iznosa indeksa (kako indeksi zahtjevajupoređenje vrijednosti, osnovni problem predstavljajucijene u periodu prije reformi koje većinom nisu bile

Usklađivanje različitih statističkih sistema – problem tranzicijskih zemalja

cijene u periodu prije reformi koje većinom nisu bileodraz vrijednosti)

4. Promjene kod tipa i kvaliteta proizvodnje (nije jasnokako treba vrednovati veliki broj novih tipova roba iusluga ili kako procijeniti radikalne promjene u kvalitetu

111111

usluga ili kako procijeniti radikalne promjene u kvaliteturoba i usluga).

Usklađivanje različitih statističkih sistema - rezerve

Nekoliko opštih obilježja mjerenja BDP po metodologijiSNA 1993, upućuje na potrebu rezervi i daljih

š jusavršavanja:

a) Neke vrste proizvodnje netačno se vrednuju izrazloga što se njima ne trguje na tržištu(poljoprivredna proizvodnja za sopstvene potrebe)

b) Unapređenja kvaliteta roba ne odražava seadekvatno na nacionalne račune (pad cijena

112112

adekvatno na nacionalne račune (pad cijenakompjutera bez obzira na unapređenje kvaliteta)

65

Usklađivanje različitih statističkih sistema - rezerve

c) Neke ekonomske aktivnosti registruju se kaododatak na BDP iako predstavljaju trošak zbogp j j gnegativnih pojava (kao npr. kriminala, korupcije,terorizma)

d) Nacionalni računi ne uzimaju u obzir narušavanježivotne okoline ili degradaciju prirodnih resursa

e) Pogrešno mjerenje aktivnosti na „crnom“ tržištu

113113

(neregistrovane ili skrivene transakcije)


Zajedno sa revizijom SNA, revidirani su drugi statističkisistemi, kako bi se eliminisale konceptualne razlike.

Međunarodni monetarni fond (IMF), objavljujućiposebne priručnike (uputstva), uskladio je tri statistikekoje su u njegovoj odgovornosti:

Statistika platnog bilansa

114114

Novčana i bankarska statistika

Vladina (državna) finansijska statistika.

66


Sa početkom primjene SNA 1993, UN objavili surevidirana međunarodna uputstva. Najznačajnija revizija

b lj j bl ti M đ d t d dobavljena je u oblasti Međunarodne standardneklasifikacije djelatnosti svih ekonomskih aktivnosti –ISIC, koja se primjenjuje u SNA.

Međunarodna organizacija rada – ILO, objavila jerevidirane standarde za statistiku rada. Tako jezaposlenost definisana u skladu sa definicijama

115115

(granicama) proizvodnje u SNA

Organizacija za poljoprivredu i ishranu – FAO, uskladilaje svoj Priručnik za poljoprivredne račune sa tretmanompoljoprivrednih aktivnosti i proizvoda u SNA.

Pregled osnovnih obilježja SNA 1993

UPOTREBAPrivredna kretanjaMakroekonomske analizeKreiranje ekonomske politikePoređenje različitih periodaMeđunarodna poređenja

HISTORIJAT SNA1928. Liga naroda1939. Liga naroda1947. Liga naroda1952. OSCESNA 1953, UNSNA 1968, UNSNA 1993, UN

116116

INSTITUCIONALNE JEDINICE – SEKTORI

REZIDENTIa) Domaćinstva a) Preduzećab) Finansijski sektorc) Vladin sektord) Neprofitne institucije

NEREZIDENTIa) Sektor inostranstva

67


OSNOVNI POJMOVIProizvodnjaPotrošnjaAktivaRezidentnost

AGREGATIBruto proizvod – QDodajna vrijednost – VAPotrošnja – CBruto domaći proizvod – BDPInvesticije – IAmortizacijaNeto izvoz (X-M)Apsorpscija (A)

117117

KONCEPTITokovi stanjaBruto i netoNominalni i realni Robe i usluge Faktorski troškovi i tržišne cijeneTransferi


RAČUNIRAČUNI TOKOVA1. Tekući

Računi proizvodaRačuni raspodjele i upotrebe dohotka

2. Računi akumulacijeRačuni kapitalaFinansijski računiRačuni ostalih promjena aktive

- računi drugih promjena- računi revalorizacije

BILANS STANJA

Pristup proizvodnje (BDP)

118118

ALTERNATIVNI PRISTUPI MJERENJA

Pristup proizvodnje (BDP)Pristup dohotka (BDP, GNI, GNDI)Pristup potrošnje (BDP, GNI, GNDI)

68

INSTRUMENTARIJ INSTRUMENTARIJ MAKROEKONOMSKE MAKROEKONOMSKE

POLITIKEPOLITIKE

119119

POLITIKEPOLITIKE

Šta je ekonomska politikaSubjekti ekonomske politike


Subjekti ekonomske politikeZadaci ekonomske politikeCiljevi ekonomske politikeInstrumenti ekonomske politikeModeli ekonomske politike

120120

Modeli ekonomske politikeDileme ekonomske politikePotreba međunarodne koordinacije

69

Ekonomska politika predstavlja posebnu oblastekonomske nauke kao i niz praktičnih aktivnosti koju

d d ž i j i i ij li j

Šta je ekonomska politika

provode države i njene institucije u regulisanjuekonomskog života u skladu sa odabranim ciljevima

Kao nauka, ekonomska politika izučava ulogu društva(države) u modeliranju ekonomije, ciljeve i metoderealizacije ciljeva u regulisanju ekonomskog života u

121121

j j g j gželjenom pravcu

Ekonomska politika u uskoj vezi sa ekonomskomteorijom, što proizlazi iz slijedećeg:


a) Ekonomski interesi su motivi svake ekonomskeaktivnosti, a odražavaju se kao ekonomskekategorije i ekonomske zakonitosti

b) Ekonomska politika je u službi interesa društva izčega je proizašla nužnost ekonomske ulogedržave odnosno zainteresovanosti i potreba vlasti

122122

države, odnosno, zainteresovanosti i potreba vlastida stvori uslove za optimalan razvoj jedne zemlje

Ovaj aktivan odnos države prema ekonomiji ispoljavase kroz vođenje ekonomske politike

70

Ekonomska politika predstavlja dvostruki proces:a) Usaglašavanja vezanih za opšti interes društva


a) Usaglašavanja vezanih za opšti interes društvab) Usmjeravanje ekonomske aktivnosti na način da se

ekonomskim subjektima omoguće prihvatljiviosnovni ekonomski uslovi (stabilan rast, visokazaposlenost, stabilne cijene, snabdjeveno tržište,stimulativni porezi...)

123123

Ekonomska politika predstavlja ukupnost mjera iaktivnosti države sa ciljem osiguranja realizacije opšteg


j g j j p g(javnog) interesa društva i usmjeravanja ekonomije utom pravcu

Opšti (javni)

Makroekonomski ciljevi

Ekonomska politika

(makroekonomski

124124

(j )interesi

j (instrumentarij)

71

Ekonomska politika zavisi od:

Modela organizacije ekonomije


Modela organizacije ekonomije

Privredne strukture

Nivoa ekonomske razvijenosti

Nosioca ekonomske politike

125125

Ciljeva koji se žele postići

Razlikuju se tri sistema ekonomske uloge državeU razvijenim tržišnim ekonomijamaU zemljama u tranziciji


U zemljama u tranzicijiU nerazvijenim zemljama

Zajedničko svim sistemima je:Uspostaviti adekvatan ekonomski ambijentOsigurati normalno funkcionisanje ekonomije

126126

Osigurati normalno funkcionisanje ekonomijeOsigurati zaštitu i realizaciju opšteg interesaOstvariti dinamiku i pravac razvoja zemljeMobilisati ekonomiju u izvršavanju zadatakaObezbjediti pretpostavke za neophodne promjene

72

Ovim se mjeri uspješnost ekonomske politike

Ona može djelovati stimulativno na razvoj zemlje


Ona može djelovati stimulativno na razvoj zemlje

Pogrešna ili promašena ekonomska politika možepogoršati ekonomske performanse zemlje

127127

Ista politika u jednom vremenu može stimulisatiekonomiju, a u drugom – djelovati negativno na razvoj

lj


zemlje

Odatle i ključno obilježje – dinamika ekonomskepolitike – koja proizlazi iz zahtjeva prilagođavanjapromjenama u ekonomiji (ili u zemlji ili umeđunarodnom okruženju)

128128

73

Subjekti ekonomske politike

Važno razlikovatia) Kreatore ekonomske politike (stvaraju ekonomskua) Kreatore ekonomske politike (stvaraju ekonomsku

politiku) ib) Realizatore ekonomske politike

a) Kreatori politike – zakonodavni organi (parlament),izvršna vlast (vlada i posebne upravne organizacije)

129129

izvršna vlast (vlada i posebne upravne organizacije)b)Objekti djelovanja ekonomske politike – pojedinci ili

izvršioci (banke, preduzeća...)

Temeljno pitanje ekonomske politike kako ostvaritistabilnost i ravnotežu u ekonomiji

Zadaci ekonomske politike

Po tome se razlikuju koncepcije, modeli i vrsteekonomske politikeAli, svima njima osnovni zadatak je dopuna ikorekcija tržišnih mehanizama u ekonomiji (upravljanjeekonomijom ili upravljanje tržištem)

130130

74

Zadaci ekonomske politikePoslovna aktivnost

T žišt

Upravljačka aktivnost

131131Vrijeme

Tržište

Odatle i ključna uloga ekonomske politikea) Stvoriti stimulativan ekonomski ambijent

Zadaci ekonomske politike

a) Stvoriti stimulativan ekonomski ambijent(regulatorna uloga)

b) Mjerama ekonomske politike usmjeriti ekonomskuaktivnost

Uticaj mjera ekonomske politike na ekonomsku

132132

j j paktivnost određuje i smisao politike ona se potvrđujeostvarivanjem ekonomskih ciljeva

75

Ciljevi ekonomske politike

Ciljevi ekonomske politike kompleksni (ekonomski,socijalni, politički...)Važan vremenski faktor (kratkoročni i dugoročni ciljevi)Često se javlja konfliktnost kratkoročnih ciljevaNpr. ubrzani rast može izazvati inflaciju i povećatideficit platnog bilansaIli ti li j t š j i d i i d j ž

133133

Ili, stimulisanje potrošnje iznad nivoa proizvodnje možeizazvati neravnotežu i povećati nezaposlenost

Ciljevi ekonomske politike mogu se razlikovati po:a) Važnosti koja im se pridaje

Ciljevi ekonomske politike

) j p jb) Vremenskom redoslijedu kojim se ostvaruju

Ciljevi se mijenjaju od zemlje do zemlje i tokomvremenaVažno razumijevanje da su ciljevi ekonomske politike

i i i k ji il k k litik k di

134134

principi kojima se nosilac ekonomske politike rukovodii zadaci koje žele ostvariti svojim aktivnostima uodređenom vremenu

76

Instrumenti ekonomske politikeInstrumenti ekonomske politike su kvalitativno ilikvantitativno određena administrativna i ekonomskasredstva koja propisuje ekonomska politika radisredstva koja propisuje ekonomska politika radiutvrđivanja opštih uslova poslovanja i obavezaekonomskih subjekataNpr. instrumentima se osigurava održavanjeekonomskog rasta, priliv sredstava u budžetu,usklađivanje ekonomskih tokova...

135135

usklađivanje ekonomskih tokova...Široka lepeza instrumenata – regulisanje novčanemase, kreditnih tokova, kamatnih stopa, oporezivanje,fiskalna preraspodjela, devalvacija, zamrzavanje cijena,regulisanje izvoza, deviznog kursa....

Instrumenti – različiti i brojniIskustva ekonomske politike pokazuju da je ekonomska

Instrumenti ekonomske politike

Iskustva ekonomske politike pokazuju da je ekonomskapolitika najefikasnija kada se malo mijenja i neprimjećujeUobičajeno – masovnost instrumenata znak nemoćiekonomske politikeTeškoće u primjeni instrumenata i u kombinaciji

136136

instrumenata što je posljedica institucionalnog okviraTemelj ekonomske politike – konzistentnost korištenjarazličitih instrumenata u postizanju željenih ciljevauzimajući u obzir da svaki instrument utiče na sveciljeve

77

Instrument je varijabla koja djeluje na druge

O i t t k k litik i k


O instrumentu ekonomske politike govorimo akoa) Nosioci ekonomske politike ga mogu kontrolisati

(sposobnost kontrole)b) Varijabla ima uticaj na druge varijable (efikasnost)c) Treba razlikovati instrumente od instrumenata u

okviru njihovog efekta na ciljeve dva instrumenta

137137

okviru njihovog efekta na ciljeve – dva instrumentasa istim efektom i nisu dva instrumenta –(odvojivost i nezavisnost)

Vrste i klasifikacije instrumenata ekonomske politikerazličite


Po formi razlikujemoOtvorene instrumente (subvencije, damping...)Prikrivene instrumente (poreske olakšice za izvoz,oslobađanje uvoza sirovina od plaćanja carina...)

138138

Prema efektima razlikujemoStimulativni instrumentiDestimulativni instrumenti

78

Najšira klasifikacija instrumenata (Tinbergen, 1956.)


Kvantitativni (promjena postojećih instrumenata)

Kvalitativni (uvođenje novog ili eliminisanjepostojećeg)

Reformski (uvođenje novih instrumenata kojimijenjaju ekonomski sistem)

139139

je jaju e o o s s ste )

Direktni i indirektni instrumenti ekonomske politikeDirektni ciljaju na postizanje određenog cilja (npr


Direktni – ciljaju na postizanje određenog cilja (npr.Kvote za smanjenje deficita platnog bilansa)Indirektni – utiču na instrumente koji vode dodonošenja odluka (da bi smanjili deficit uvode secarine na uvoz koje povećavaju cijene i smanjujupotrošnju)

140140

U indirektne instrumente ubrajamo najveći dio mjerafiskalne, monetarne, politike dohotka ispoljnoekonomskih politika

79

Diskrecioni i automatski instrumenti ekonomske politikeDiskrecioni – prilagođavanje instrumenata u


p g jzavisnosti od situacije (promjena poreskih stopa)Automatski – pomažu ublažavanju konjukturnihciklusa, ugrađeni u ekonomski sistem i automatskise prilagođavaju promjenama (sistem progresivnogoporezivanja)

141141

Prednost automatskih instrumenataUbrzavaju intervenciju vladeEliminišu administrativno kašnjenje

Modeli ekonomske politikeModel ekonomske politike obuhvata:

Ciljeve ekonomske politikeA litički d lAnalitički modelInstrumente ekonomske politike

Kao što tržište ima nedostataka, imaju i modeli ekonomskepolitikeModeli proizlaze iz različitog teorijskog pristupa ekonomskojpolitici:

142142

pNormativna teorija ekonomske politike (teorija javnoginteresa)Pozitivna teorija ekonomske politike (odbacuje daekonomska politika vodi boljitku svačijih interesa i fokusirase na nedostatke ekonomske politike)

80

Dvije doktrine oblikuju modele ekonomske politike:1. Liberalizam – opšte blagostanje se najbolje postiže

Modeli ekonomske politike

p g j j j ptako da se inicijativa pojedinca oslobodi od svakoguticaja države

2. Intervencionizam – nužnost državnog uplitanja uekonomiju, nužnost ograničavanja inicijativepojedinca, nužnost upravljanja tržištem, nužnost

d i j i j j i i ij

143143

podsticanja i usmjeravanja investicija

Intervencionizam – dvije formeAnticiklična politika – skup mjera ekonomske

Modeli ekonomske politike

Anticiklična politika skup mjera ekonomskepolitike radi ublažavanja konjukturnih ciklusausmjerenih na postizanje ujednačenih i visokihstopa ekonomskog rasta, pune zaposlenosti,stabilnih cijena i uravnoteženog platnog bilansaProtekcionizam – pravac ekonomske politike koji

144144

se zalaže za ograničavanje vanjske trgovine radizaštite domaće proizvodnje i koji se pravdarazličitim argumentima – ekonomskim ineekonomskim.

81

Dileme ekonomske politikeJe li dobra ekonomska politika od koje nemaju interesasvi subjekti? Ekonomska politika ne koristi svimajednako, a dilema je ukoliko rezultat ekonomske politikeodgovara sve manjem broju subjekata (održivost)Efekti ekonomske politike na kratak, srednji i dugi rok –problem interesa ako su efekti kratkoročni. Npr.razvojna inflacija – stimuliše ekonomski rast na kratakrok ali dugoročno inflacija “jede” pozitivne efekte

145145

rok ali, dugoročno, inflacija jede pozitivne efekteDa li ekonomska politika može sve? Mjere ekonomskepolitike ne daju rezultate na svakom planu (nemoćekonomske politike)

Potrebe međunarodne koordinacije

Potreba koordinacije ekonomske politike proizlazi iz:Zavisnosti ekonomija, globalizacije, integracije(međunarodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala)Nekoordiniranih aktivnosti različitih zemlja koje proizvoderazličita rješenja

Ukoliko događaji i aktivnosti vlada u jednoj zemlji imajuefekat na drugu zemlju, govorimo o transmisiji efekata ilispilover – efektu (efekat prelijevanja)

146146

Efekti prelijevanja mogu biti i pozitivni i negativniZbog toga neophodna međunarodna koordinacijaekonomskih politika u pravcu da svaka zemlja prilagođavasvoje instrumente tako da postigne ciljeve ostatka svijetaisto kao i svoje (Cooper)

82

FISKALNA POLITIKA:Porezi

Instrumentarij makroekonomske politike

PoreziDržavna potrošnja

MONETARNA POLITIKA:Operacije na otvorenom tržištuDiskontna stopaStopa obavezne rezerve

147147

Stopa obavezne rezerveKamatna stopa

POLITIKA DOHOTKA:Promjena plataDobrovoljno ograničavanje rasta plata

Instrumentarij makroekonomske politike

j g j pFiksiranje plataPlafoniranje plataGarantovani nivo plata ...

SPOLJNO-EKONOMSKE POLITIKE I INSTRUMENTI:spoljno-trgovinska politika – kvote, kvantitativna

148148

ograničenja, izvozno-uvozne dozvole, kontingentiCarinska politika – carineDevizna politika – devizni kurs, devizna ograničenja,devizna kontrolaPlatno-bilansna politika – kombinacija trgovinskih ideviznih promjena

83

AGREGATNA PONUDA I AGREGATNA PONUDA I AGREGATNA TRAŽNJAAGREGATNA TRAŽNJA

(pojam krivulje(pojam krivulje

149149

(pojam, krivulje, (pojam, krivulje, makroekonomska ravnoteža)makroekonomska ravnoteža)

PROIZVO-DNJA

FISKALNA P.

MONETARNA P.

POLITIKA

INSTRUMENTI

ZAPOSLE-NOST

CIJENE

DOHOTKA

ODNOSI SA INOSTRANSTVOM

VRIJEME

MAKROEKONOMIJA

150150

CIJENE

NETOIZVOZ

INOSTRANIPROIZVOD

REVOLUCIJE, RATOVI …

VANJSKE VARIJABLE

84

Važan za razumijevanje pojma makroekonomskeravnoteže ili neravnoteže

AS – AD sistem

Agregatne veličine

Kratak rok

Međuodnos količina/nivo cijena (apstrahuje ostaledeterminante proizvodnje)

151151

AS

Nivo cijena i troškova

Potencijani proizvod

MAKRO-EKONOMIJA

Interakcija AS I AD

Kapital, rad, tehnologija

AD

Novac

PROIZVODNJA

152152

ADPotrošnja

Porezi

ZAPOSLENOST

CIJENE

NETO IZVOZ

85

Agregatna ponuda - ASNivo cijena

AS

C

P1

P2

A

B

CP3

153153

Proizvodnja(dohodak)Q2 Q1 Q3

Agregatna tražnja - ADNivo cijena

P1

P3AD

A

B

C

P2

154154

Proizvodnja(dohodak)Q2 Q1

AD

Q3

86

Ravnoteža AS – AD makroekonomska ravnoteža(kratkoročna)

AS – AD sistem

Kratak rok (važno)

Ako se promijeni bilo koja varijabla koja utiče na AS iliAD – mijenja se ’’ravnoteža’’

155155

Potencijalni proizvod – kratak rok

AS – AD sistem

Nivo cijena

156156

Proizvodnja(dohodak).... Qr ........ Qp

87

Agregatna ponuda i potražnja

ASADNivo cijena

PrE

POTENCIJALNIPROIZVOD

157157Qr Qp

Proizvodnja(dohodak)

ASAD

Povećanje agregatne potražnjeAD’

Nivo cijenaAD

PrE

Pr’E’

158158Qr Qr’ Qp


88

Povećanje agregatne ponude –šok ponude

ASAD

AS’

Nivo cijenaAD

PrE

Pr’E’

159159QrQr’


Qp

89

MAKROEKONOMSKO MAKROEKONOMSKO PRILAGOĐAVANJE IPRILAGOĐAVANJE I

160160

PRILAGOĐAVANJE I PRILAGOĐAVANJE I STRUKTURNE REFORMESTRUKTURNE REFORME

O čemu će biti riječi...Makroekonomska stabilnost i zašto je važna

Makroekonomsko prilagođavanjeMakroekonomsko prilagođavanjeStabilizacione politike (smanjenje i ograničenjepotrošnje)Strukturne reforme

Makroekonomsko prilagođavanje i finansijski sektor

161161

Prilagođavanje, siromaštvo i rast

90

MAKROEKONOMSKA STABILNOST

162162

Makroekonomska stabilnostVanjska i unutrašnja dimenzija

Održiv platni bilans (vanjska dimenzija)Niska inflacija (unutrašnja dimenzija)

S. Fišer 1993. godina“Makroekonomska stabilnost – niska i predvidiva inflacija,realna kamatna stopa, fiskalna politika stabilna i održiva,realan devizni kurs kompetitivan i predvidiv i platni bilans

163163

realan devizni kurs kompetitivan i predvidiv i platni bilansodrživ”

91

Stabilnost – važna za rastA.Održiv platni bilans i rast

Vanjska kriza – uzrok povećanje uvoza, odlivkapitala, te trgovinske i platne restrikcije

ZEMLJA RAST

Mexiko 1995. -6,2Koreja 1998. -6,7

164164

Turska 2001. -7,4Argentina 2002. -10,9

Stabilnost – važna za rast

B.Rast i cjenovna stabilnostRast podrazumijeva stabilnost cijena (niska inflacija)Rast podrazumijeva stabilnost cijena (niska inflacija)Visoka inflacija znači:

a)Manje efikasna alokacija resursab)Manji ekonomski rast (neravnoteža investicija

i štednje I – S)

165165

92

Slučajevi:A Visoka inflacija (> 30% – 40%)

Stabilnost – važna za rast

A.Visoka inflacija (> 30% 40%)Onemogućava rast

B.Umjerena inflacija (10% – 30%)Negativni efekti na rast

C.Niska inflacija (2% – 10%)

166166

j ( )Može biti korisna ukoliko je praćena malimrastom plata

Ključno za makroekonomsku stabilnost

1. Makroekonomske politike u cilju unutrašnje i vanjskeravnoteže

Monetarna politika (smanjenje inflacije)Fiskalna politika (održiv odnos javni dug/BDP, javneinvesticije i štednja)Devizni kurs – režim kompetitivnost

2 St kt litik

167167

2. Strukturne politikeTrgovina, konkurentnost, finansijski sektor, državnapreduzeća, upravljanje, štednja

93

MAKROEKONOMSKO PRILAGOĐAVANJE

168168

Makroekonomsko prilagođavanje

Prilagođavanje u AS – AD

Stabilizacija usmjerena na AD

Strukturne reforme - AS

169169

94

Stabilizacija je sporija i koštaStrukturne reforme u okviru makroekonomske


stabilnosti obezbjeđuju rast Y

P0

P

170170

P1

Y

Ključne stabilizacione mjere


Reduciranje državne potrošnje (G)

Devizne politike

Druge

171171

95

FiskalnaR d i j d fi it

Makroekonomsko prilagođavanje - politike

Reduciranje deficita

MonetarnaMonetarno targetiranjeInflatorno targetiranje

172172

Inflatorno targetiranjeKapitalni tokovi – mogu smanjiti efektivnostmonetarnih politika

Makroekonomsko prilagođavanje -redukcija potrošnje

IS - LM AS – AD

KSLM

PAS

173173

Y

IS

Y

AD

96

Efekti politika

Monetarna – smanjenje inflacijeMože apostrofirati problem dotoka kapitalaM KS priliv kapitalaM – novčana masaKS – kamatna stopa

Fiskalna

174174

G KS odliv kapitalaG – državna potrošnjaKS – kamatna stopa

Politika prilagođavanja deviznog kursa

Promocija kompetitivnosti kroz održivu platnobilansnupolitikupolitikuRavnoteža domaće AS i AD

Tipovi deviznih kursevaTeški fiksni

175175

Fleksibilni (bez intervencije Centralne banke)Upravljani

97

Moguće kombinacije

Rast tražnje i deficit tekućeg računa (tranzicijskezemlje)

Recesija i deficit tekućeg računa (Velika Britanija 80-tihi početkom 90-tih)

Rast tražnje i suficit tekućeg računa (OPEC i Kina ranih90-tih)

176176

Recesija i suficit tekućeg računa (Japan 1992.)

Ključne strukturne reforme

Liberalizacija cijena

Politike promocije kompetitivnosti (konkurentnosti)

Reforma preduzeća (privatizacija i restruktuiranje)

Racionalizacija mreže socijalne zaštite

Reforma finansijskog sektora (razvoj tržišta kapitala,reforme zakonskog okvira)

Reforme vanjskog sektora (trgovinska liberalizacija,

177177

Reforme vanjskog sektora (trgovinska liberalizacija,liberalizacija kapitalnih računa)

Budžetske reforme (strukture, institucije)

Više transparentnosti i bolje upravljanje – reforma vladinihinstitucija

98

Međuzavisnost stabilizacionih i strukturnih reformi

Makroekonomska stabilnost ima za cilj uspostavljanjeambijenta za nisku inflaciju i održiv platni bilans kojiambijenta za nisku inflaciju i održiv platni bilans kojipodržava rast i strukturne reforme

Strukturne reforme uvode tržišne mehanizme ufunkcionisanje makroekonomskih politika, povećavajupotencijalni proizvod i omogućavaju viši rast outputa.

178178

p j p g j p

Makroekonomska koordinacija i raspoređivanje

Uspješan program je često obuhvatant t ili b i ( Bi B )postepenost ili brzina ( Big Bang)

IMF ima svoje “rezultate” ekspertiza - finansijskisektor

Neke reforme međuzavisnef ij d i k k tibil t

179179

reforme cijena, deviznog kursa, konvertibilnostreforme državnih preduzeća i prilagođavanjacijena

99

Uslovljenost i vezanostlib li ij ij ž biti ć

Makroekonomska koordinacija i raspoređivanje

liberalizacija cijena može biti praćenastabilizacijom u cilju ograničavanja pritiska na cijenereforme finansijskog sektora prethode liberalizacijikapitalnog računastabilizacija i stroga bankarska supervizija su

d l i lib li ij k t t

180180

preduslovi za liberalizaciju kamatne stope

MAKROEKONOMSKO PRILAGOĐAVANJEMAKROEKONOMSKO PRILAGOĐAVANJE I FINANSIJSKI SEKTOR

181181

100


Makroekonomsko prilagođavanje odražava se nafinansijski sektorj

Stezanje politike (restrikcija) utiče na tražnju zakreditima preko promjene kamatne stope

Deprecijacija deviznog kursa utiče na bilans firmi ifinansijskih institucija da servisiraju vanjski dug

182182

TEZE:Slabosti finansijskog sektora mogu ograničiti opcije


Slabosti finansijskog sektora mogu ograničiti opcijepolitike prilagođavanjaFinansijski sektor odražava se na fiskalnoprilagođavanjeProblemi finansijskog sektora često izazivajumakroekonomske krize

183183

makroekonomske krizeReforma finansijskog sektora je važan strukturalnielement programa prilagođavanja

101

Teza 1 - Slabosti finansijskog sektora moguograničiti opcije politike prilagođavanja


g p j p p g j

Prilična vanjska zaduženost među bankama i firmamamože obeshrabriti deprecijaciju deviznog kursa - možepogoršati debalansSlabosti finansijskog sektora smanjuju efektivnost

184184

j g j jinstrumenata politike

slabeći mogućnosti promjene deviznog kursaremeteći transmisione veze između monetarnepolitike i operacionalnih ciljeva

Teza 2 - Finansijski sektor odražava se na fiskalnoprilagođavanje


Rekapitalizacija (restrukturiranje) banaka imabudžetske implikacije

Ali - izbor je samo između uraditi SADA ili KASNIJE

185185

Vladini budžeti moraju računati sa troškovima ove vrsteu procjeni prihoda i rashoda

102

Teza 3 - Problemi finansijskog sektora često izazivajumakroekonomske krize


Turska (1994.) – nemogućnost lokalnih banaka vanjskogzaduživanja

Meksiko (1994.-1995.) - nemogućnost vanjskog zaduživanjaza lokalne banke i značajan rast stare zaduženosti.

Tajland (1997.) - kratkoročno vanjsko zaduživanje da bi sefi i l d ć i i ij bil j d č

186186

finansirale domaće investicije bilo je udvostručeno

Turska (2000.) - propast nekoliko važnih banaka

Čak ukoliko su krize i poželjne, reforme koštaju

–Češka plaća reforme oko 30% godišnjeg BDP

Teza 4 - Reforma finansijskog sektora je važanstrukturalni element programa prilagođavanja


p g p g j

Restruktuiranje finansijskih institucijaJačanje bankarske regulacije i supervizijeUvođenje osiguranja depozita

187187

Primjer: Programi podrške u Indoneziji, Koreji,Turskoj, na Tajlandu

103

PRILAGOĐAVANJE, SIROMAŠTVO I RAST

188188


Dvije mogućnosti:Stabilizacioni programi (posebno dezinflacija)Stabilizacioni programi (posebno dezinflacija)smanjuju siromaštvoInflacija pogoršava siromaštvo u najmanjerazvijenim zemljama jer one operiraju na bazikeš - transakcija

189189

Earstly i Fisher (2000.): “Sa visokom inflacijom,dohodak opada, a stopa nacionalnog siromaštvaraste”Dallar and Kraay (2001.): Smanjenje inflacije je pro-siromaštvo18

9

104


TEZE

Stabilizacioni programi mogu povećati siromaštvo uStabilizacioni programi mogu povećati siromaštvo ukratkom roku kroz redukciju rasta

Efekti stabilizacijskog programa na rast su različiti

Kratkoročne posljedice na siromaštvo mogurezultirati bržim rastom u srednjem roku

190190

Teza 1 - Stabilizacioni programi mogu povećatisiromaštvo u kratkom roku kroz redukciju rasta

Dallar and Kraay (2001.) - rast smanjuje siromaštvo


y ( ) j j(prosječan rast prihoda od 20% vodi rastu nacionalnog p/cdohotka)

Teza 2 - Efekti stabilizacijskog programa na rast surazličiti:

Khan (1990.), Barro i Lee (2005.) - rast opadaDicks - Mireaux i dr. (2000.) - rast se povećava u manje

191191

razvijenim zemljama

Teza 3 - Kratkoročne posljedice na siromaštvo mogurezultirati bržim rastom u srednjem roku

Nema automatizma niti garancijeZavisi od opcija politikeDomaće institucije (politika i građansko društvo)19

1

105

Stabilizacija i siromaštvo

Programi prilagođavanja često znače fiskalnukonsolidaciju, ali ne treba smanjivati potrošnju zasiromašne (npr. obrazovanje, zdravstvo, mrežasocijalnog osiguranja,...)

Moguće smanjenje za vojsku i manje produktivnekapitalne izdatke

192192

ZaključakOdrživi rast podrazumijeva stabilnost - nisku inflaciju iodrživi platni bilansPrilagođavanje neophodno usmjeriti na stalnePrilagođavanje neophodno usmjeriti na stalnemakroekonomske neravnotežeDomaća politika treba biti usmjerena i na vanjske i naunutrašnje neravnotežeFiskalna, monetarna, politika deviznog kursa istrukturne politike mogu ubrzati prilagođavanje

193193

strukturne politike mogu ubrzati prilagođavanjeStrukturne reforme su neophodne za ubrzavanjemakroekonomskog prilagođavanjaVažne implikacije finansijskog sektora i siromaštva naprilagođavanje

106

DRUGI DIO MAKROEKONOMSKA ANALIZA

1. Makroekonomija u kratkom roku a. Potrošnja – dohodak – štednja b. Investicije c. Multiplikator

2. Makroekonomija u srednjem roku a. Novac i bankarstvo b. Tržište rada i nezaposlenost c. Budžet – javna potrošnja, oporezivanje i dug

3. Makroekonomija u dugom roku a. Modeli ekonomskog rasta b. Ekonomske fluktuacije – konjukturni ciklusi c. Makroekonomska ravnoteža – dinamički pristup

107

MAKROEKONOMSKA ANALIZA – I dio

MAKROEKONOMIJA U MAKROEKONOMIJA U KRATKOM ROKUKRATKOM ROKU

195195


1. Potrošnja – dohodak – štednja

2. Investicije

3. Multiplikator

196196

109

1. POTROŠNJA – DOHODAK –ŠTEDNJA

Funkcija ravnoteže

Funkcija potrošnjeFunkcija potrošnje

Funkcija štednje

Granična sklonost potrošnji i štednji

Obrazac potrošnje

197197

Nacionalno ponašanje potrošnje

C

Funkcija ravnoteže

200

300

400

500

A

B

198198

450

100 200 300 400 500 600 700

100

200

Y

110

Y = C + SDohodak – ključna determinanta potrošnje i štednje

Funkcija ravnoteže

j p j jRaspoloživi

dohodakPotrošnja Štednja

24.000 24.110 -11025.000 25.000 026.000 25.850 + 15027 000 26 600 + 400

199199

27.000 26.600 + 40028.000 27.240 + 76029.000 27.830 + 1.17030.000 28.360 + 1.640

Pokazuje najvažniji odnos u makroekonomiji – Y i CMoguća stanja: C > Y; C = Y; C < Y.

Funkcija potrošnje

Nagib funkcije pokazuje:C raste sa porastom YC raste sporije od rasta YC apsolutno raste a relativno opada u strukturi Y

200200

S raste istom ili bržom dinamikom od rasta YS raste apsolutno i relativno u strukturi Y

111

600

C

Štednja

Funkcija potrošnje

200

300

400

500

AB

C

Štednja

201201100 200 300 400 500 600 700

100

200

Y450

Pokazuje odnos Y i SY = C + S

Funkcija štednje

S = Y – C

Moguća stanja:a. Negativna štednja (C > Y)b. Nulta štednja S = 0 (C = Y)c Pozitivna štednja (C < Y)

202202

c. Pozitivna štednja (C < Y)

112

400

500

SFunkcija štednje

100

200

300

400

C

203203

100 300 400 500 600 700 Y- 100 A

B

400

500

S, C

CC < Y

Funkcija potrošnje i štednje

100

200

300

400

S

C

C > Y

C = Y

204204

100 300 400 500 600 700

100

Y- 100

S = 0 S > 0S < 0

113

Granična sklonost potrošnji (MPC)

Granične sklonosti potrošnji i štednji

Granična sklonost štednji (MPS)

Y = C + S

205205

1 = MPC + MPS

“Graničan”, “marginalan” – dodatan

“Sklonost” psihološki pojam


Sklonost – psihološki pojam

MPC – omjer povećanja potrošnje u odnosu na svakopovećanje dohotka

MPS – omjer povećanja štednje u odnosu na svakopovećanje dohotka

206206

Npr. MPC = 0,89 znači da od svakog dodatnog dolaradohotka 0,89 centi odlazi na potrošnju MPS = 0,11

114

Raspoloživid h d k

Potrošnja MPC Štednja MPS


dohodakj j

24.000 24.110 890/1000=0,890,850,750,640,590 53

-110 110/1000= 0,110,150,250,360,410 47

25.000 25.000 026.000 25.850 + 15027.000 26.600 + 40028.000 27.240 + 760

207207

0,53 0,4729.000 27.830 + 1.17030.000 28.360 + 1.640

40.000

Obrazac potrošnje

20.000

30.000

208208

20.000 40.00030.000NIVO DOHOTKA POSLIJE POREZA

HRANA I PIĆE

115

Makroekonomski instrument koji pokazuje promjene ustrukturi potrošnje sa promjenama dohotka

Obrazac potrošnje

’’Engelovi zakoni’’Sa porastom dohotka pojedine vrste potrošnje rastusporije od rasta dohotka (udio potrošnje na pojedinestavke opada u ukupnoj strukturi potrošnje – npr.hrana, odjeća)

209209

Neke vrste potrošnje rastu isto kao i dohodakPojedine stavke potrošnje rastu brže od rasta dohotka(luskuzna dobra)

Ukupna potrošnja u jednoj nacionalnoj ekonomijiključni faktor koji određuje ADSve što nije potrošeno u jednoj ekonomiji predstavlja

Nacionalno ponašanje potrošnje

Sve što nije potrošeno u jednoj ekonomiji predstavljapotencijal za investicije

Y = C + S; Y = C + I

Determinante potrošnje:Tekući raspoloživi dohodak

210210

Permanentni dohodakBogatstvo ili imetak

116

2. INVESTICIJE

Kada investirati?

Investiciono trošenje i kamatna stopaInvesticiono trošenje i kamatna stopa

Nominalna i realna kamata

Funkcija potražnje za investicijama

211211

Drugi sastavni dio trošenja u makroekonomiji

Y C I G X

Investicije

Y = C + I + G + X

Investicije – dodatak fondu stvarnih kapitalnih dobara

Investicija – samo ukoliko se stvara novi kapital

U jednoj nacionalnoj privredi igraju dvostruku ulogu:

212212

Veliko investiciono trošenje utiče na AD a AD na proizvodnju i zaposlenost

Investicije povećavaju potencijalni proizvod i podstiču ekonomski rast

117

Onda kada se očekuje da će prihod od investicijanadmašiti troškove investicija

Kada investirati?

Determinante investicija:

1. Prihodi (BDP)

2. Troškovi (trošak kapitala – kamate, porezi)

213213

( )

3. Očekivanja (optimizam – pesimizam)

Investiciono trošenje – determinirano visokim kamatnim stopama

Projekat

Ukupneinvesticijeu projekat

Godišnji prihod na

1.000

Troškovi na 1.000 uloženih $ projekta uz godišnju

kamatnu stopu od:

Godišnji neto profit na 1.000 loženih $ uz godišnju kamatu od:

(miliona) uloženih $ 10% 5% 10% 5%

A 1 1.500 100 50 1.400 1.450B 4 220 100 50 120 170C 10 160 100 50 60 110D 10 130 100 50 30 80E 5 110 100 50 10 60

214214

F 15 90 100 50 -10 40G 10 60 100 50 -40 10H 20 40 100 50 -60 -10

1.620 1920

118

Realna kamata – ona koju dužnici plaćaju izrazustvarnih dobara i usluga

Nominalna i realna kamata

Realna kamata = nominalna kamata - inflacija

Moguća stanja:1. Nominalne kamate rastu

Realne kamate rastuO d i ti j

215215

Opada investiranje

2. Nominalne kamate rastuRealne kamate opadajuRaste investiranje

AM

ATA


5

10

OD

INVE

STIC

IJA

, KA

A

B

216216

100 200 300 400 500 600 700

INVESTICIJSKO TROŠENJE

PRIN

OS

O

MILIONA

119

15KA

MAT

A


5

10

S O

D IN

VE

STI

CIJ

A,

VEĆI BDP,VEĆI OUTPUT

Di’

217217

100 200 300 400 500 600 700INVESTICIJSKO TROŠENJE

PR

INO

S

MILIONA

Di

15

KAM

ATA


5

10

S O

D IN

VE

STI

CIJ

A, K

VEĆI POREZI

Di

218218


PR

INO

S

MILIONA

Di

Di’

120

15KA

MAT

A


5

10

S O

D IN

VE

STI

CIJ

A,

OPTIMIZAM

Di

219219

100 200 300 400 500 600 700

INVESTICIJSKO TROŠENJE

PR

INO

S

MILIONA

Di

Di’

15

KAM

ATA


5

10

S O

D IN

VE

STI

CIJ

A, K

PESIMIZAM

Di

220220


PR

INO

S

MILIONA

Di

Di’

121

3. MODEL MULTIPLIKATORA

Objašnjenje modelaMultiplikator štednje i investicijaMultiplikator štednje i investicijaMultiplikator lične potrošnjeInvesticioni multiplikatorMultiplikator državne potrošnjePoreski multiplikator

221221

Poreski multiplikatorMultiplikator otvorene privredePromjena proizvodnje u modelu multiplikatora

Objašnjava promjene proizvodnje u kratkom roku

USLOV – privreda sa neiskorištenim resursima

Model multiplikatora

USLOV privreda sa neiskorištenim resursima

Teorija multiplikatora – Kejns

Objašnjava kako promjene u potrošnji izazivajumultiplikativne efekte na proizvodnju u privredi saneiskorištenim resursima (ispod potencijalnog

i d )

222222

proizvoda)

122

• Multiplikator štednje i investicija

• Multiplikator lične potrošnje

Model multiplikatora - vrste

Multiplikator lične potrošnje

• Investicioni multiplikator

• Multiplikator državne potrošnje

• Poreski multiplikator

223223

• Multiplikator otvorene privrede

Multiplikator sa uključenom štednjom i investicijama

500

S,I

100

200

300

400

I

I’E

E’

S

224224

100 200 300 400 500 600 700

100

BDP-100

I

0

123

Multiplikator sa uključenom potrošnjom i investicijama

C , I

Qp

E’C

C + I

200

300

225225BDP

E

Q2e Qp0

450

Q1e

100

Multiplikator sa uključenom državnom potrošnjom

C, I, GQp

E

C

C + I

C + I + G

I

G

E’

E’’

200

300G

226226

E

Qe Qp0

C

450

0

100

BDP

124

Poreski multiplikatorC Qp

C

WC’

200

300 VU

227227Qe Qp

0450

BDPQe’

Vanjska trgovina u modelu multiplikatora

C + I + G

QpC+I+G+X

EC+I+G+X

NETO IZVOZX-

X+

228228

BDPQe Qp0

450

125

Multiplikator u sistemu AS - AD

E’ C

C’

E

p

450

pQ

Qr Qr’

AS-AD ASQp

229229

E’E

Qr’QrQ

AD’

AD

Qp

Multiplikator zatvorene privrede

MPS MPC 1MPS – granična sklonost štednji

230230

MPS + MPC = 1g j

MPC – granična sklonost potrošnji

126

Multiplikator otvorene privrede

231231

MPM – granična sklonost uvozu

MPX – granična sklonost izvozu

Promjena proizvodnje (ΔQz) =

Promjena proizvodnje u modelu multiplikatora (zatvorena privreda)

Mz x promjena potrošnje

ili

232232

127

Promjena proizvodnje (ΔQo) = M x promjena potrošnje

Promjena proizvodnje u modelu multiplikatora (otvorena privreda)

Mo x promjena potrošnje

ili

233233

128

MAKROEKONOMIJA U MAKROEKONOMIJA U SREDNJEM ROKUSREDNJEM ROKU

234234

SREDNJEM ROKUSREDNJEM ROKU


1. Novac i bankarstvo

2. Tržište rada i nezaposlenost

3. Budžet – javna potrošnja, oporezivanje i dug

235235

3. Budžet javna potrošnja, oporezivanje i dug

129

1. NOVAC I BANKARSTVO

236236

Monetarni sistem

1. NOVAC I BANKARSTVO

Monetarna politika

Novac

Cijena novca – kamata

Centralna banka i osnove monetarne politike

237237


Poslovne banke i stvaranje novca

Inflacija

130

Podrazumijeva organizovano uređenje tehničkih i drugihpitanja važnih za funkcije novca u ekonomskom životu zemlje

Monetarni sistem - novčani sistem

Monetarni sistem je nastao iz potrebe za razmjenom raznihvrsta moneta pri trgovini robama između različitih zemalja

Kada se o monetarnom sistemu govori u najopštrijem smisluorganizovanog uređenja, pitanja, važnih za ulogu novca, toima svoje historijsko i teorijsko opravdanje

238238

Sva ta pitanja ne moraju biti uređena samo propisima odstrane države, ali, interes države i njen uticaj na novac se nemogu zaobići

Ekonomska historija pruža dokaze kako državapodvrgava novac svom uticaju i zakonskom regulisanju


Zato se monetarni sistem definiše kao skup propisakojima se od strane države uređuju osnovnainstitucionalna i organizaciona pitanja u vezi sa novcem

To je skup normi kojima se uređuju pitanja vezana zadomaći novac i njegov odnos sa drugim valutama

239239

domaći novac i njegov odnos sa drugim valutama

Monetarni sistem se razlikuje u razvijenim, srednjerazvijenim i nerazvijenim zemljama

131

Kao skup institucionalnih i organizacionih rješenja, monetarnisistem se fokusira na slijedeće:


a) Šta se od instrumenata, koji se koriste kao prometno iplatežno sredstvo, treba smatrati novcem

b) Položaj ekonomskih subjekata, njihova nadležnost uodlučivanju o pitanjima vezanim za novac

c) Mehanizam regulisanja emisije, opticaja i povlačenjanovca

240240

novca

d) Okvire za korištenje monetarne politike i načinausmjeravanja ekonomskih tokova

e) Uloga tržišnog mehanizma u monetarnoj oblasti

Monetarni sistem određuju slijedeći tokovi

R b k j i bi št k i l t i ši


Roba koja ima osobinu opšteg ekvivalenta i vršifunkciju mjere vrijednosti

Novčana jedinica koja služi kao mjerilo cijena

Utvrđena prometna i platežna sredstva

R ži k j t l

241241

Režim kovanja metalnog novca

Režim puštanja u prometu banknota i novčanicaodređene vrste

132

Društvo u kome je na snazi jedan monetarni sistemnaziva se valutnim ili novčanim područjem


p j

Sam mehanizam sistema naziva se važenjem ilivalutom, pri čemu je težište na razlikama izmeđujednog monetarnog sistema i drugih monetarnihsistema

242242

Monetarne sisteme dijelimo na dvije grupe:Metalističke (vrijednost novca vezana za vrijednost


( j jplemenitih metala)Papirne (napuštena veza vrijednosti novca ivrijednosti plemenitih metala)

Slična ovoj je i podjela monetarnih sistema na:

243243

Vezane valute (vrijednost novca vezana uz nekistandard – plemeniti metal ili stranu valutu)Slobodne valute (njihova vrijednost određenaponudom i potražnjom)

133

Institucionalni mehanizmi i metode monetarnog sistemapredstavljaju okvir za vođenje monetarne politike

Monetarna politika

Monetarna politika je takav vid usmjeravanjaekonomskih tokova koji djeluje preko monetarnogsektora koristeći odgovarajuće elementeMonetarna politika (novčana politika, valutna politika)predstavlja sveukupnost mjera i postupaka kojima

244244

određena država ili društvena zajednica regulišeizdavanje, opticaj, paritet, kurs i druge radnje u vezinovca i tako utiče na privredna kretanja

Monetarna politika može biti:

Monetarna politika

Ekspanzivna

Restriktivna

Stabilizaciona

245245

134

Mjesto, uloga i značaj monetarne politike danas ima većutežinu nego u vrijeme zlatnog standarda

Monetarna politika

Monetarna politika – važan dio makroekonomskoginstrumentarija

Ovo treba vezati za razvoj finansijskih institucija,instrumenata i transakcija u toku koga se vršilo pretvaranjebanaka od finansijskih posrednika u “industriju zaproizvodnju novca”.

246246

p j

Danas je u bankama objedinjenoFinansijsko posredovanje iKreiranje novca

To je doprinijelo sjedinjavanju monetarnog i kreditnogsistema budući da bankarski novac kao glavni oblik

Monetarna politika

sistema budući da bankarski novac kao glavni oblikdanašnjeg novca, predstavlja spoj novca i kreditaMonetarna politika predstavlja način usmjeravanjaekonomskih procesaKljučni zadatak jeste da snabdije ekonomski sistemnovcem u mjeri potrebnoj za neometano obavljanje

247247

novcem u mjeri potrebnoj za neometano obavljanjeplaćanjaTime se obezbjeđuje normalno odvijanje ekonomskogprocesa

135

Monetarna politika usmjerena je na brojne ciljevevezane za

Monetarna politika

Ekonomski rastZaposlenostStabilnost cijenaRavnotežu platnog bilansa

248248

Riječ je o opštim ciljevima ekonomske politike koji senameću i u sferi monetarnog regulisanja

Iz ovih opštih ciljeva monetarne politike izvode se idrugi, koji su prilagođeni praktičnim mogućnostima i

Monetarna politika

prirodi monetarne politikeNajveći efekat monetarna politika ima na:

Stabilnost cijena iRavnotežu platnog bilansa

Monetarna politika se često preferira u odnosu na

249249

druge ekonomske politike jer reaguje brzo (nemavelikog kašnjenja administracije)Ali, efekti mjera monetarne politike očituju se usrednjem i dugom roku

136

Novac je sve što služi kao opšteprihvaćeno sredstvorazmjene ili sredstvo plaćanja

Novac

Monetarne vlasti regulišu šta se može smatrati novcemi određuju sredstva kojima se novac može prenositiSuština i uloga novca dolaze do izražaja putemnjegovih funkcija. To su:

Novac kao mjera vrijednostiNovac kao prometno sredstvo

250250

Novac kao prometno sredstvoNovac kao blagoNovac kao platežno sredstvoSvjetski novac

Razvoj novca kroz historiju – u nauci o novcu pravi serazlika između:

Novac

Naturalnog novcaMetalnog novca (kovanice)Papirnog novcaKreditnog novca

251251

Depozitnog novca

137

Glavni monetarni agregati su kvantitativne mjere ponudenovca. To su:

Novac

Transakcijski novac (M1)KovanicePapirni novac (deklarativni novac)Čekovni novac (depozitni i bankovni novac)

Novac u širem smislu (M2) – likvidna sredstva

gotovina

252252

( 2)Transakcijski novac (M1)Štedni računi u bankamaNovčani surogati (depozitni računi, investicioni fondovii sl.)

Glavni ponuđač novca je centralna banka koja gapušta u opticaj u zamjenu za aktivu manjeg stepena

Novac

likvidnosti (blagajnički zapisi, mjenična potraživanja,zlato, devize)Novac mogu nuditi i banke koje odobravaju kredite idopunskim kreditom stvaraju novacTako razlikujemo:

N t l b k č i k j i d j

253253

Novac centralne banke – novčanice koje izdajecentralna banka i njene obaveze po viđenjuNovac poslovnih banaka – novac koji poslovnebanke u obliku žiralnog novca, stvaraju primajućidepozite centralne banke ili odobravajući kredite

138

S druge strane, potražnja za novcem determinirana jefunkcijama novca kao:

Novac

Mjere vrijednosti

Prometnog sredstva

Novca kao blaga

254254

Izvori potražnje za novcem

Transakcijska potražnja za novcem (determinirana

Novac

Transakcijska potražnja za novcem (determiniranavisinom dohotka i kamatnom stopom)

Špekulacijska potražnja za novcem (determiniranavisinom dohotka i veličinom dobiti)

255255

139

Špekulacijska potražnja za novcem objašnjava se portfolioteorijom

Novac

Portfolio teorija opisuje racionalnog investitora i njegovoponašanje

Investitor koji izbjegava rizik mora alocirati svoja sredstva(portfolio)

Pravilo – treba diverzificirati portfolio

256256

Optimalan portfolio – kombinacija visokorizičnih(visokoprofitabilinih) i niskorizičnih (niskoprofitabilnih)projekata napravljena tako da se u slučaju realizacije rizika– gubitak ’’pokrije’’ iz dobiti od neiskorištenih (sigurnih)projekata.

Kamata predstavlja naknadu za posuđeni novac ili zakreditirane (posuđene) upotrebne vrijednosti

Cijena novca - kamata

Najčešći ugovoreni oblik plaćanja kamate je kamatnastopaKamatna stopa igra dvostruku ulogu:

Cijena posuđivanjaO t it t ć t

257257

Oportunitetna mogućnost

140

Determinante kamatne stope su

Rok dospijeća


p j

Rizik

Likvidnost

Administrativni troškovi

258258

Visina kamate utiče na ponudu i potražnju za novcem

Visoke kamate destimulišu potražnju za novcem jer je


Visoke kamate destimulišu potražnju za novcem jer jenovac skup

Niske kamate (jeftin novac) destimulišu ponudu novcajer se posuđivanje novca ne isplati

Tako visina kamatne stope utiče na ukupnu ekonomskukti t i l t i ž j d t k k

259259

aktivnost i zaposlenost i važno je sredstvo ekonomske(anticiklične) politike.

141

Provođenje monetarne politike po pravilu se odvijapreko centralne banke


preko centralne bankeRazlikuju se instrumenti monetarne politike

Regulatorni (instrumenti kvantitativnog regulisanja)Instrumenti selektivnog kreditnog regulisanja ineposredne kreditne kontrole (nadzor nad

)

260260

bankarskim sistemom)

Centralna banka raspolaže instrumentima kojima utičena proizvodnju zaposlenost stabilne cijene i neto-izvoz


na proizvodnju, zaposlenost, stabilne cijene i neto-izvoz

Instrumetni centralne banke – osnove monetarnepolitike:

Operacije na otvorenom tržištu

261261

Diskontna (eskontna) stopa

Stopa obaveznih rezervi

142

Operacije na otvorenom tržištu su kupovine i prodaje hartijaod vrijednosti od strane centralne banke


Diskontna stopa predstavlja posebnu vrstu kamatne stopepod kojima centralna banka prima na reeskont vrijednosnepapire od poslovnih banaka (zvanična kamatna stopa).Ukoliko su naglašene razlike zvanične i tržišne kamatnestope, ograničava se iznos kredita koji se može odobritipojedinoj banci

262262

p j j

Obavezne rezerve su široko rasprostranjen instrumentmonetarne politike. Odnosi se na rezerve koje su poslovnebanke dužne držati kod centralne banke (mjera likvidnostibankarskog sistema). Ujedno predstavlja instrument kontrolestvaranja novca od strane poslovnih banaka

Poslovne banke – poslovni subjekti kao i preduzeća sarazlikom u bilansu stanja – ’’rezerve’’ (obavezne)


Banke ’’stvaraju’’ novacRezerve – omogućavaju kontrolu opsega depozita poviđenjuMultiplikacija novca novčane ponude određenastopom obveznih rezervi. Npr. obavezne rezerve 10%

263263

p p %multiplikator novčane ponude = 1:10

143

Multiplikacija u bankarskom sistemu


POZICIJA BANKE NOVI DEPOZITI

NOVI ZAJMOVI I INVESTICIJE

NOVE REZERVE

Inicijalna banka 1.000,00 900,00 100,00Banka 2. generacije 900,00 810,00 90,00Banka 3. generacije 810,00 729,00 81,00Banka 4. generacije 729,00 656,10 72,90B k 5 ij 656 10 590 49 65 61

264264

Banka 5. generacije 656,10 590,49 65,61--- --- --- ---UKUPNO U BANKAMA 10.000,00 9.000,00 1.000,00

EFEKTI NOVCA NA PROIZVODNJU I CIJENE


Primjer: inflatorne tendencije u ekonomiji – CB želiPrimjer: inflatorne tendencije u ekonomiji – CB želi ’’usporiti’’ i ’’ohladiti’’ ekonomiju:1. CB smanjuje bankovne rezerve (prodaja državnih

vrijednosnih papira)2. Smanjenje rezervi izaziva kontrakciju tekućih depozita i

smanjenje ponude novca3. Smanjenje ponude novca izaziva rast kamatne stope

265265

j j p p4. Rast kamatne stope smanjuje potrošnju osjetljivu na

kamate (investicije, lična potrošnja, neto-izvoz) štosmanjuje AD

5. Smanjenje AD izaziva smanjenje dohotka, proizvodnje,zaposlenosti i inflacije

144

Inflacija

Označava porast opšteg nivoa cijena i pad vrijednostinovcaUobičajeno se izražava stopom inflacije

Pokazatelji inflacije – indeksi cijena

266266

Indeks potrošačkih cijena – CPIDeflator BDPIndeks proizvođačkih cijena – PPI

Klasifikacija inflacije vrši se po različitim kriterijima:

) I t it t i lj j

Inflacija

a) Intenzitet ispoljavanja

b) Uzroci nastajanja

c) Dužina trajanja

d) Virualnost

267267

d) Virualnost

145

a) Prema intenzitetu ispoljavanja

U j ( j ć ) t ij 4% diš j

Inflacija

Umjerena (puzajuća) – rast cijena 4% godišnje

Galopirajuća – rast cijena 80% godišnje (efekti– strukturni poremećaji)

Hiperinflacija – rast cijena 50% mjesečno (efektislom sistema cijena)

268268

– slom sistema cijena)

b) Prema uzrocima nastajanja

I fl ij t ž j

Inflacija

Inflacija tražnje

Inflacija troškova (šok ponude)

Strukturna inflacija

269269

146

c) Prema dužini trajanja:

S k l

Inflacija

Sekularna

Jednokratna

Hronična

270270

d) Prema virualnosti razlikujemo

Akti i kti i fl ij

Inflacija

Aktivne i neaktivne inflacije

Slobodne i prigušene (kontrolisane) inflacije

271271

147

TEORIJE INFLACIJE1. Teorija tražnje

Monetarna teorija

Inflacija

Monetarna teorijaTražnja za realnim dohotkom

2. Troškovne teorijeSpirala – lični dohoci – cijeneVanprivredna potrošnjaUvozni troškovi

272272

Sektorska inflacija

3. Strukturne teorijeUvozna supstitucijaNejednakost u ekonomskom položaju sektoraOdnosi razmjene u vanjskoj trgovini

Izvori inflacije ili na strani AS ili na strani AD

Inflacija

Tako razlikujemoInflaciju tražnjeInflaciju troškova (šok ponude)

273273

148

Inflacija – inflacija tražnje

AD


P

Pr EPr’

E’

274274

Q (KOLIČINA)Qr Qr’

ASAD’

Inflacija - Inflacija troškova (šok ponude)

ASAD


AS’P

AS

PrE

Pr’E’

275275Q (KOLIČINA)

Pr

Qr’ Qr

149

Obilježja inflacije novčana masa raste, nivo cijenaraste, nesklad plata i produktivnosti rada

Inflacija

Opšte praviloAko rast novčane mase nije praćen rastomproduktivnosti cijene rastuAk j t l t ći d t d kti ti d

276276

Ako je rast plata veći od rasta produktivnosti radacijene rastu

Efekti inflacije i makroekonomska reakcija

Preraspodjela dohotka i bogatstva

Inflacija

Preraspodjela dohotka i bogatstva

Iskrivljenje relativnih cijena i outputaInflacija djeluje na ukupan output(makroekonomski uticaj)Inflacija djeluje na ekonomsku efikasnost

277277

(mikroekonomski uticaj)

150

Dileme antiinflatorne politike

Dužina vremena potrebnog za prilagođavanje

Inflacija

p g p g j

Cijena “kompromisa” inflacije i nezaposlenosti

Indeksacija ekonomije (COLA – indeks)

Politika dohotka

278278

2. TRŽIŠTE RADA I NEZAPOSLENOST

279279

151

2. TRŽIŠTE RADA I NEZAPOSLENOST

Tržište rada

Nezaposlenost sistematizacijaNezaposlenost – sistematizacija

Nezaposlenost – vrste

Nezaposlenost – Okunov zakon

Nezaposlenost – Filipsova kriva

280280

Tržište rada i nezaposlenost

Tržište rada predstavlja ukupnost odnosa ponude ipotražnje za radnom snagomMoguće različite kombinacije u odnosima ponude ipotražnje za radomTa odstupanja ponude od potražnje na tržištu radaimaju odraz na oscilacije najamnina (plata i mogućunezaposlenost)

281281

Tržišta rada mogu biti lokalna, regionalna i nacionalnaSve veća mobilnost rada i globalizacija ekonomskihtokova pogoduju i razvoju međunarodnog tržišta rada

152

Nezaposlenost se definiše kao razlika između ukupneradne snage i broja stvarno zaposlenih, pri čemu se

d d d j k b j lj di


pod radnom snagom podrazumjeva ukupan broj ljudisposobnih i voljnih da rade

Uobičajeno se izražava stopom nezaposlenosti

282282

Postoje različite sistematizacije oblika nezaposlenostiUobičajeno se, sa pozicije uzroka razlikujemo četiri oblika

Tržište rada i nezaposlenost -sistematizacija

nezaposlenosti:Periodična (sezonska) nezaposlenost – vezana je uznemogućnost obavljanja nekih poslova zbog njihove veze sagodišnjim dobomTehnološka nezaposlenost – vezana je za tehnološkausavršavanja koja smanjuju potražnju za radom

283283

Tekuća nezaposlenost – nastaje usljed promjene struktureza radom (posebno kvalifikacione strukture)Stagnantna nezaposlenost – nastaje zbog nesposobnostiprilagođavanja rada novim potrebama u proizvodnjiLatentna nezaposlenost – prikrivena nezaposlenost

153

Savremena ekonomska teorija ponudila je novusistematizaciju nezaposlenosti (ekonomska

Tržište rada i nezaposlenost -sistematizacija

sistematizaciju nezaposlenosti (ekonomskainterpretacija)

Tako na tržištu rada razlikujemo:

a) Frikciona (normalna) nezaposlenost

284284

b) Strukturna nezaposlenost

c) Ciklična nezaposlenost

d) Privremena nezaposlenost

a) Frikciona nezaposlenostPrivremenog je karaktera i odnosi se na one koji

Tržište rada i nezaposlenost -vrste

Privremenog je karaktera i odnosi se na one kojinapuštaju zaposlenje zbog promjena radnogmjesta ili mjesta stanovanja.Može biti uzrokovana i nastavkom školovanja iliusavršavanja.Poseban vid frikcione nezaposlenosti je sezonska

285285

Poseban vid frikcione nezaposlenosti je sezonskanezaposlenost (poljoprivreda, turizam)

154

b) Strukturna nezaposlenostTeži oblik nezaposlenosti i dužeg trajanja


Teži oblik nezaposlenosti i dužeg trajanja.Ovaj oblik odstupanja ponude od potražnje zaradom može biti izazvan tehnološkim inovacijamaili promjenama u prostornoj strukturi proizvodnje.Kao poseban vid ove vrste nezaposlenosti javlja se“tehnološka” nezaposlenost koja zavisi od

286286

tehnološka nezaposlenost koja zavisi odvremena prekvalifikacije ili pronalaženja novogzaposlenja

c) Ciklična nezaposlenostOna je izazvana smanjenjem AD koja smanjuje i


Ona je izazvana smanjenjem AD koja smanjuje ipotražnju za radom.Proizlazi iz cikličnih kretanja (konjukture) i mijenjase u zavisnosti od faza konjukturnog ciklusa.Najmanja je u fazi ekspanzije, a najveća u fazirecesije odnosno krize

287287

recesije, odnosno krize.

155

d) Prikrivena nezaposlenost

Za razliku od prethodna tri oblika ovo je nevidljiva


Za razliku od prethodna tri oblika, ovo je nevidljivanezaposlenost, a odnosi se na one zaposlene čijaje efikasnost ispod prosjeka ili, čija radna mjestane odgovaraju njihovoj kvalifikaciji.

288288

Jedan od ciljeva ekonomske politike svake zemlje jeostvarenje pune zaposlenosti. Najčešće se punazaposlenost definiše kao optimalan nivo upotrebe rada


zaposlenost definiše kao optimalan nivo upotrebe rada.To nije stanje u kome su svi zaposleni već u komepostoji minimalni procenat nezaposlenih.Iz ugla kvantitativnog određenja pojma punezaposlenosti, ona se definiše kao takav stepenupotrebe rada na kome se koristi od smanjene

289289

nezaposlenosti i povećane proizvodnje izjednačavajusa štetama od inflacije.Cijeni se da se, u slučaju pune zaposlenosti, optimalnistepen nezaposlenosti kreće između 2% – 7%, zavisnood posebnosti svake ekonomije.

156

Objašnjava vezu odstupanja realnog BDP-a u odnosuna potencijalni BDP i nezaposlenosti

Nezaposlenost – Okunov zakon

Artur Okun utvrdio pravilo da na svakih 2% padarealnog BDP-a u odnosu na potencijalni, stopanezaposlenosti raste za 1%

Objašnjava kako “morate trčati dalje da biste ostali naistom mjestu”

290290

istom mjestu

A. W. Phillips – kvantificirao determinante inflacijeplata


Filipsova kriva korisna za analizu kratkoročnih kretanjanezaposlenosti i inflacije

291291

157

(%)

5

6

7

8O

TAK)

FILIPSOVA KRIVA U KRATKOM ROKU


DIŠ

NJI

RA

ST

PLA

TA(

2

3

4

5

4

6

5

7

IJA

CIJ

EN

A (P

OS

TO KRATKOM ROKU

292292

GO

D

1 2 3 4 5 6 7

1

0 2

3

STOPA NEZAPOSLENOSTI

INFL

AC

Filipsova kriva – “kompromis” (trade off) teorijaPromjena plata zavisi od broja nezaposlenih


j p j pKada je tražnja za radom visoka i nezaposlenost mala,poslodavci će nuditi sve veće plate da bi privukli radnusnaguRezultat plate će sve brže rasti

Stopa inflacije = stopa rasta plata – stopa rasta produktivnosti rada

293293

U obrnutom slučaju, pad tražnje za radom i visokanezaposlenost značiće sporiji pad plataDakle, zavisnost stope promjena plate i stopenezaposlenosti je nelinearna

158

teorija prirodne stope“prirodna stopa nezaposlenosti” konzistentna s inflacijom


FILIPSOVA KRIVA U DUGOM ROKU

Inflacijacijena

294294

Prirodna stopa Nezaposlenost (%)

3. BUDŽET – JAVNA POTROŠNJA, OPOREZIVANJE I DUG

295295

159

3. BUDŽET – JAVNA POTROŠNJA, OPOREZIVANJE I DUG

BudžetBudžet i antiinflaciona politikaBudžet i anticiklična politikaBudžetski principiBudžetski prihodi i budžetski rashodiStanje budžeta (ravnoteža, budžetski deficit i budžetskisuficit)J i d

296296

Javni dugEfekat dugaFiskalna politikaAnalitičke kategorije budžeta

Budžet

Budžet predstavlja novčani predračun (plan) prihoda irashoda određene zajednice (države ili uže teritorijalnejedinice) za naredni period (po pravilu za jednu godinu)

U budžetu se utvrđuju izvori i vrste prihoda kao ibudžetski rashodi po namjenama i subjektima koji ihmogu izvršavati

Obim i struktura prihoda i veličina rashoda u budžetu

297297

pmoraju biti usaglašeni i dinamički tako raspoređeni daobezbjeđuju sistematsko i kontrolirano finansiranjejavnih funkcija (finansijska funkcija budžeta)

160

Obzirom da se u budžetu koncentrišu značajnasredstva za finansiranje društvenih potreba, njime se

Budžet

ostvaruju ne samo fininsijske već i ekonomske, političkei druge funkcije

Ekonomska funkcija budžeta je višestruka

Budžetskim prihodima (porezima, javnim dugom idrugim fiskalnim instrumentima), a zatim budžetskom

298298

g ),potrošnjom (javna potrošnja) vrši se preraspodjelanacionalnog dohotka

Preko budžeta direktno i indirektno se utiče naproizvodnju i potrošnju

Budžet

Svojom potrošnjom (nabavke), zaposlenima u javnomsektoru, država se javlja kao značajan faktor tražnje iglobalne ravnoteže na tržištu

Budžetska potrošnja kao dio AD ima ulogu na cijene ifinansijsku ravnotežu u ekonomiji

299299

j j

Odatle i budžetska politika kao sastavni diomakroekonomskog instrumentarija u kome je budžetinstrument koji država aktivno koristi za regulisanjeekonomskih tokova i stabilizaciju ekonomije

161

Budžet i antiiflaciona politika

U sklopu antiinflacione politike (posebno u slučajuinflacije tražnje) budžet predstavlja efikasan instrumentreduciranja tražnje

Restriktivnom budžetskom politikom smanjuje sepotrošnja države i sprovodi politika budžetskog suficita

Obrnuto, ekspanzivnom budžetskom politikom ipovećanjem državnih (javnih) rashoda, povećava se

300300

p j (j ) , pAD i stimuliše oživljavanje ekonomije

U slučaju inflacije troškova – smanjenjem budžetskihprihoda država rasterećuje ekonomiju od dijelafiskalnih obaveza i ublažava rast cijena

U sklopu anticiklične politike, porezi i budžet značajnoutiču na stanje AD

Budžet i anticiklična politika

Na taj način budžet služi kao sredstvo za ostvarivanjemakroekonomske ravnoteže i važan je regulatorekonomskih aktivnosti zemlje

Pomoću budžeta se ublažavaju ekonomske fluktuacije(konjukturni ciklusi)

301301

(konjukturni ciklusi)

162

Budžetski principiBudžetski principi predstavljaju skup pravila i principakojima se budžet sastavlja i izvršava:

1 Princip budžetske javnosti (transparentnosti)1. Princip budžetske javnosti (transparentnosti)

2. Princip budžetskog jedinstva

3. Princip budžetske potpunosti

4. Princip nespojivosti prihoda i rashoda

5. Princip budžetske ravnoteže

302302

6. Princip prethodnog odobrenja

7. Princip specifikacije (klasifikacije)

8. Princip istinitosti (realnosti)

9. Princip periodičnosti

Budžetski prihodi

Budžetski (javni) prihodi

Porezi takse i doprinosi (najznačajniji izvor prihoda)Porezi, takse i doprinosi (najznačajniji izvor prihoda)

Prihodi javnih predzeća

Javni zajmovi (javni dug)

Sredstva monetarne emisije

303303

163

Budžetski rashodiBudžetski (javni) rashodi su izdaci države i drugih javnihsubjekata za podmirenje kolektivnih potreba i u javnominteresu društvaDanas imaju ekonomsko – socijalnu sadržinu i sredstvo suaktivnosti države u cilju postizanja ekonomske i socijalnestabilnostiEfekti javne potrošnje su veoma značajniJavna potrošnja značajan je faktor formiranja tražnje, cijena iodnosa na tržištu

304304

odnosa na tržištuMonetarni aspekt javne potrošnje ogleda se u njenom uticajuna konjukturu, njenim inflatornim i deflatornim efektimaJavni rashodi vezani su i za javne institucije koje suinstrument politike ekspanzije i zaposlenosti, pri čemu trebaimati u vidu i njihovo multiplikativno dejstvo na ekonomiju

Stanje budžetaBudžetska ravnoteža predstavlja stanje budžeta kadaje ukupna suma rashoda pokrivena ukupnom sumom

ih d (d k d ih fi ij )prihoda (dokaz zdravih finansija)Budžetski deficit predstavlja višak rashoda u odnosuna prihode u budžetu (izazvan većom potrošnjom ilismanjenim oporezivanjem)Za pokriće deficita država koristi:

305305

Fiskalnu presijuJavni dugEmisiju novca

164

Budžetski suficit predstavlja višak prihoda nadrashodima u budžetu

Stanje budžeta

Budžetski suficit koristi se kao sredstvo stabilizacionihfiskalnih mjera sračunatih na smanjenje ADStvaranje budžetskog suficita postiže se smanjenjempotrošnje ili povećavanjem porezaDo formiranja suficita dovodi i djelovanje automatskih

306306

Do formiranja suficita dovodi i djelovanje automatskihstabilizatora, ugrađenih u budžetuTako npr. ekspanzija dovodi do automatskog povećanjafiskalnih prihoda i budžetskog suficita

Javni dugJavni dug predstavlja zaduženje države i široko je korištenimetod pribavljanja finansijskih sredstava i instrumentekonomske politike državeekonomske politike države.

Važno razlikovati:Unutrašnji dug (javni zajmovi)Vanjski dug

Unutrašnji dug država zadužuje na domaćem tržištu novca ikapitala radi pokrića budžetskog deficita ubrzanja

307307

kapitala radi pokrića budžetskog deficita, ubrzanjaekonomskog rasta ili u stabilizacione svrhe.

Vanjski dug država zadužuje za potrebe razvoja, zbognedostatka unutrašnje akumulacije ili radi pokrića deficita uplatnom bilansu (stabilizaciju deviznog kursa)

165

Efekat duga

Efekti javnog duga na ekonomiju različiti u kratkom idugom roku

1. Kratkoročni efekat duga – „efekat istiskivanja“

2. Dugoročni efekat duga – „teret duga“

308308

Efekat duga - „Efekat istiskivanja“

Između javnog duga i poreza postoji uska vezaOtplata zajmova vrši se uglavnom iz porezaTako se zajmovi pretvaraju u poreze što destimulišeinvesticije (istiskuje investicije)Uz ovo, povećana potrošnja iz duga uz multiplikatorpotrošnje, izaziva rast BDPReakcija finansijskih tržišta raste transakcijskapotražnja za novcem

309309

potražnja za novcemReakcija monetarnih vlasti restriktivna monetarnapolitika koja izaziva rast kamatnih stopaRast kamatnih stopa destimuliše investicije (istiskujeinvesticije)

166

Efekat duga - „Teret duga“

Obaveza servisiranja duga koja često nameće dodatneporeze

Gubitak efikasnosti zbog tereta duga, visokih poreza i sl.

Veliki javni dug istiskuje akumulaciju (zbog obavezeservisiranja duga) što utiče na smanjenje rasta

310310

Fiskalna politika

Oblikovanje poreza, javnih rashoda, budžeta i javnogduga u cilju ublažavanja poslovnih ciklusa i održavanjarastuće ekonomije

Fiskalnom politikom utiče se na ekonomski rast,zaposlenost, raspodjelu i ekonomsku stabilnost

Dugoročni efekti fiskalne politike mjere se uticajem nazaposlenost i ekonomski rast a kratkoročni – na

311311

zaposlenost i ekonomski rast, a kratkoročni nastabilizaciju

167

Fiskalna politika

Fiskalna politika može biti:

Automatska

Diskreciona (aktivna)

312312

Fiskalna politika - automatska

Automatska fiskalna politika ima ugrađene automatskestabilizatore u ekonomski sistem

Na taj način se promjene dohotka i cijena automatskiodražavaju na promjene fiskalnih prihoda i rashoda kaostabilizatori

Automatski stabilizatori:Automatske promjene prihoda od poreza (sistemprogresivnog oporezivanja)

313313

progresivnog oporezivanja)Osiguranje za slučaj nezaposlenostiSocijalna osiguranjaDrugi transferi

168

Diskreciona (aktivna) fiskalna politika, različitimkombinacijama i promjenama fiskalnih instrumenata(j ih h d j ih ih d b dž k ž i

Fiskalna politika - diskreciona

(javnih rashoda, javnih prihoda, budžetske ravnoteže ijavnog duga) utiče na osnovne ekonomske varijable –BDP, ekonomski rast, zaposlenost i stabilnost

Diskrecioni stabilizatori su:Javni radovi

314314

Javni radoviProjekti javnog zapošljavanjaPromjene poreskih stopa

Analitičke kategorije budžeta –podloga za politiku

Stvarni budžet (bilježi stvarne prihode i rashode)

Strukturni budžet (bilježi koliki bi bili prihodi i rashodida je ekonomija na nivou potencijalne proizvodnje)

Ciklični budžet (razlika stvarnog i strukturnogbudžeta koja predstavlja efekat konjukturnog ciklusa)

315315

budžeta koja predstavlja efekat konjukturnog ciklusa)

169

MAKROEKONOMIJA U MAKROEKONOMIJA U DUGOM ROKUDUGOM ROKU

316316

Makroekonomija u dugom roku

1. Modeli ekonomskog rasta

2. Ekonomske fluktuacije (konjukturni ciklusi)

3. Makroekonomska ravnoteža – dinamički pristup(ravnoteža u dugom roku)

317317

170

1. MODELI EKONOMSKIG RASTA

318318

1. MODELI EKONOMSKOG RASTA

Ekonomski rast

Izvori rastaIzvori rasta

Kvantifikacija rasta

Modeli rsta

Rast i razvoj

319319

Teorija privrednog razvoja

Međunarodna pomoć razvoju

171

Ekonomski rast

Fenomen ekonomskog rasta u srži makroekonomsketeorije i politike

Ekonomski rastglavni ekonomski i politički ciljekspanzija potencijalnog BDP-aširenje granica proizvodnih mogućnosti

320320

j g p grast ukupnog outputa po stanovniku

Sistem AS-AD određuje nivo outputa, nezaposlenosti,nivo cijena, inflaciju (kratak rok)

Ekonomski rast

AS – glavni faktor koji stoji iza ekonomskog rasta (dugirok)Kvantitativno se izražava najčešće preko pokazateljastope rasta bruto domaćeg proizvoda, nacionalnogdohotka, BDP-a po stanovniku (pc), nacionalnog

321321

dohotka po stanovnikuPosmatrano u dugom roku, pokazatelji ekonomskograsta govore o napredovanju nacionalne ekonomije

172

Ekonomski rast

U vremenu nakon Drugog svjetskog rata došlo doradikalne transformacije u obrascu ekonomskog rasta

Pred kraj 20. vijeka, vodeće tržišne ekonomijeekonomski rast temelje na upotrebi visokoautomatizovane opreme i neprekidnom pomjeranjugranica tehnološkog znanja

Presudan uticaj na razvoj društvenih i savremenih

322322

j jprivrednih struktura, u materijalnom smislu, imakompleks tehnoloških promjena

Izvori dugoročnog rastaDugoročni ekonomski rast temelji se na:

uvećanoj upotrebi proizvodnih faktora – rada,kapitala i prirodnih resursa,Uvećanoj efikasnosti njihovog korištenja –tehnološkim promjenama

Ako se pretpostavi da prirodni resursi predstavljajukonstant proi ila i da se ekonomski rast odnosno

323323

konstantu, proizilazi da se ekonomski rast, odnosnorast BDP-a, može dekomponovati na tri izvora:

rast radne snagerast kapitalatehnološke promjene

173

Kvantifikacija rastaRobert Solow je prvi ekonomista koji je koristio proizvodnufunkciju za kvantifikaciju ekonomskog rasta u SAD

Istraživanja se odnosila na period 1909 1949Istraživanja se odnosila na period 1909. – 1949.

Došao do zaključka da je u SAD u tom periodu preko 80%rasta outputa po radnom satu realizovano zahvaljujućitehnološkim promjenama

Prosječna godišnja stopa rasta u tom periodu 2,9%

Solow zaključio da je u toj stopi:

324324

Solow zaključio da je u toj stopi:

0,32% doprinos akumulacije kapitala

1,09% doprinos porasta inputa rada

1,49% doprinos tehnoloških promjena

Kvantifikacija rastaNovija istraživanja Edvarda Denisona iz Ministarstvarada SAD u kojima se analiziraju determinanteekonomskog rasta u SAD u periodu 1929 – 1989ekonomskog rasta u SAD u periodu 1929 1989Istraživanje dalo identične rezultate kao i istraživanjeSolowaU toku perioda, output raste po prosječnoj godišnjoj stopi3,3%, od toga:

1,9% godišnje je rezultat rasta inputa (rad, kapital,

325325

g j j p ( pzemlja)1,4% godišnje je doprinos tehnoloških promjena

Tehnološke promjene – doprinos inovacija, obrazovanja,ekonomije obima, naučnih istraživanja i dr.

174

Modeli ekonomskog rasta

Modeli rasta – pojednostavljena slika ekonomskograsta kao centralnog makroekonomskog atributa

Svrha modelskog pristupa – proizilazi iz samesloženosti ekonomske stvarnosti

Zbog složenosti fenomena ekonomskog rasta,istraživanje je moguće realizovati jedino uzpojednostavljivanje relacija koje determinišu dinamiku

326326

p j j j j jrasta

To uvijek nosi opasnosti od izostavljanja manje ili višebitnih elemenata, uslijed čega rezultati cijelogistraživanja mogu biti dovedeni u pitanje

Modeli ekonomskog rasta

Sve modele ekonomskog rasta možemo klasificirati na:Klasične modele ekonomskog rastaKlasične modele ekonomskog rastaSavremene modele ekonomskog rasta

Savremeni modeli ekonomskog rasta mogu dalje sepodijeliti na:

327327

Kejnzijanske modele rastaNeoklasične modele rasta

175

Klasični model ekonomskog rasta

Adam Smith - rast je uslovljen ekonomijom ponude (supplyside), odnosno, rastom stanovništva, investicija i zemlje:

rast stanovništva uslovljen je osiguranjem sredstava zaživot,

rast investicija uslovljen je stopom štednje,

rast zemlje uslovljen je kolonizacijom ili tehnološkimpoboljšanjem plodnosti zemlje,

328328

tehnološko usavršavanje i podjela rada podstiču rast,

štednja preduzetnika podstiče investicije i rast,distribucija dohotka mora biti takva da se smanji životnistandard radnika (niske nadnice)


Klasični pristup – A. Smith “Istraživanje prirode i uzrokabogatstva naroda”(priručnik ekonomskog rasta)Ekonomija bazirana na radnoj teoriji vrijednostiCijene proporcionalne količini rada potrebnog zaproizvodnju robeBDP se povećava sa povećanjem stanovništva sve dokse postojeća zemlja ne pojavi kao granica rastu

329329

se postojeća zemlja ne pojavi kao granica rastuSa oskudicom zemlje BDP počinje rasti sporije od rastastanovništva – razlog – djelovanje zakona o opadajućimprinosima

176


Mill i Malthusrast stanovništva mora se kontrolirati kako bi sespriječio pad ekonomske aktivnosti (rasta) i dostiglostanje dugotrajne ravnoteže (Mill)

Iz Smithove teorije T. Maltus izvukao zaključak darastuće stanovništvo može dovesti ekonomiju do tačke

330330

gdje će radnici biti na minimalnom nivou opstanka


Stanovništvo će se povećavati sve dok su nadniceveće od egzistencijalnog minimuma

Stabilan nivo stanovništva na nivou kada su:

Nadnice = Egzistencijalnom minimumu

331331

“Zakon o stanovništvu”

177


David Ricardo

opadajući granični prinosi zemljeopadajući granični prinosi zemlje,

povećanje renti smanjuje profit, povećanje prihodaod zemlje uslovljava rast nadnica i pad investicija -faktori ograničenja rasta,

rješenja treba tražiti u tehnološkim inovacijama i

332332

specijalizaciji

Schumpeterova teorija rasta Izvor rasta na strani ponude,

Povećanje ponude inputa potiče rast,

Stopa rasta stanovništva je egzogena,

Štednju smatra rezidualom (konstantnom), nevažnom za rast,distribucija dohotka nije od važnosti.

Pokretači rasta su promjene u ekonomskom okruženju (otkrićenovih resursa i preduzetničke tehnološke inovacije)

Nema opadajućih prinosa od inovacija

333333

Nema opadajućih prinosa od inovacija

Priča o rastu - stanje stabilne privrede, tehnološke inovacijeindividualnog preduzetnika, novi putevi profita, podsticanje drugihpeduzetnika na inovacije, porast profita i ekonomskog rasta

178

Savremeni modeli rastaSavremeni modeli ekonomskog rasta:

Kejnzijanski modeli makroekonomske ravnotežej j

Neoklasični modeli

Kejnzijanski modeli – razvijeni na temelju kritičkerazrade kejnzijanske ekonomske misli

334334

Harod – Domarov model - najpoznatiji neokejnzijanskimodel ekonomskog rasta

Harod - Domarov model rasta

Jedan od najpoznatijih i najčešće korištenih modelaTeorijski utemeljen na osnovama kejnzijanskih metodaekonomske analize

U osnovi modela slijedeće pretpostavke:Rast nacionalnog dohotka (proizvodnje) isključivo jefunkcija akumulacije kapitala, dok je uticaj ostalihf kt t h

335335

faktora apstrahovanUvećanje faktora rada, odnosno, rast zaposlenostirezultat je rasta stanovništva. Faktor rada sepovećava po konstantnoj stopi – prirodna stopa rastastanovništva

179


Model konstantnih prinosa

Elastičnost supstitucije proizvodnih faktora rada iElastičnost supstitucije proizvodnih faktora rada ikapitala jednaka 0

Kapitalni koeficijent konstantan (K/Y = const)

Udio štednje u nacionalnom dohotku – poznat inepromjenjiv

336336

Tržište roba uvijek je u ravnoteži – nivo cijenanepromjenjen


Model statičkog karaktera

Matematički se može izraziti kao:Matematički se može izraziti kao:

MPS = S/Y = I/YMPS – granična sklonost štednjiS – štednja

337337

jY – proizvodnja, odnosno dohodakI - investicije

180

Harod - Domarov model rastaShodno ovome, Harrod-Domarov model sugerira da stoparasta ekonomije ovisi o nivou štednje i produktivnostiinvesticijainvesticija

Produktivnost kapitalnih investicija određena je kapitalnimkoeficijentom (capital-output ratio)

Kapitalni koeficijent predstavlja odnos uloženog kapitala igenerirane vrijednosti rasta BDP-a

Npr ako je kapitalni koeficijent jednak odnosu 10:1 to znači

338338

Npr. ako je kapitalni koeficijent jednak odnosu 10:1 to značida na svakih $10 vrijednosti kapitala (kapitalne imovine) seproizvede $1 vrijednosti BDP-a

Marginalni kapitalni koeficijent odražava koliko je potrebnouložiti dodatnog kapitala da bi se proizvela dodatna jedinicavrijednosti BDP-a

Harod - Domarov model -elementi

s

Stopa štednje

SI

Stopa amortizacije

d

Kapitalni koeficijent

GDP

CS

D

I

Ig

Amortizacija

339339

v= K/Y a=Y/K

Kapital

In

181

Harod - Domarov model -mehanizam

Štednja – Investicije – Kapital – Proizvodnja – Štednja ...

ŠTEDNJA INVESTICIJE

340340

AKUMULACIJA KAPITALA

BDP

Harod - Domarov model

Jednačina koja predstavlja pojednostavljenu verzijuovog modela, pokazuje da jednostavno stopu rastaBDP-a (∆Y/Y) određuje zajednički omjer nacionalneštednje, s, i omjer kapitala – outputa, odnosno,kapitalnog koeficijenta - k

Pokazuje da će u odsustvu države, stopa rastanacionalnog dohotka biti direktno ili pozitivno vezana za

341341

omjer štednje (tj. što više jedna ekonomija može dauštedi – i uloži – od datog BDP-a, to će biti veći rastBDP-a), i obrnuto, ili će se negativno odnositi premaomjeru kapitala – outputa (npr. što je veće k to je nižastopa rasta BDP-a)

182

Harod Domarov model –ekonomska interpretacija

∆ Y/ Y = s/k

Kako bi ostvarile rast, ekonomije moraju štedjeti i ulagatiodređeni omjer svoga BDP-aŠto više uštede i ulože, brže će i rastiAli, stvarna stopa prema kojoj se odvija rast na bilo kojemnivou štednje i investicije – koliko dodatnog outputa se

342342

nivou štednje i investicije koliko dodatnog outputa semože dobiti iz dodatne jedinice ulaganja - može se izmjeritiinverzijom omjera kapital proizvod (1/k)Iz toga slijedi da množenjem stope novih investicija, s = I/Y,s produktivnošću (1/k), dobivamo stopu po kojoj ćenacionalni dohodak ili BDP rasti

Kritike Harrod-Domar modelaKapitalni fundamentalizam, česta pojava tokom ‘40-ih i50’-ih

isključiva orijentacija prema kapitalu kao izvoru rastauz zanemarivanje ostalih faktora rasta

Pretpostavka da je k fiksan - nije dokazanoFiksnost k implicira određeni proizvodni odnos (funkcijuproizvodnje) koja nije realna - preduzetnik bez obzira

343343

na cijenu rada i kamatne stope neće koristiti starutehnologiju umjesto da ulaže u novu

183

Neoklasični model rasta

Polazna tačka svih neoklasičnih modela jeproizvodna funkcija slijedećeg oblika:p j j g

Y = f(L, K, R; a)L = radK = kapitalR = prirodni resursi

t ij l i f kt i t d kti ti l lj j

344344

a = nematerijalni faktori:rast produktivnosti uslovljen znanjem

Svi su resursi podjednako važni kao izvor rasta.


Robert Solow – Nobelova nagrada za ekonomiju 1987.godine

Opisuje ekonomiju čiji output je rezultat djelovanja 2faktora – kapitala i rada

Kapital i tehnološke promjene dio modela

Povećanje kapitalne opremljenosti – ako količina

345345

kapitala raste brže od rasta stanovništva

To stvara rast outputa po radniku, rast nadnica,smanjenje zarada od kapitala i smanjenje realnihkamata

184


gy=wk*gk+wL*gL+wR*gR+a

gy = rast outputagk = rast kapitalagL = rast radagR = rast prirodnih resursawk = udio kapitala u outputuwL = udio rada u outputu

346346

wL udio rada u outputuwR = udio prirodnih resursa u outputua = ostali faktori koji podstiču rast: produktivnost, tehnologija, znanje.

Neoklasični model rastaTehnološke promjene - s njima se postiže veći outputod iste količine inputa

Pomiču granicu proizvodnih mogućnosti

Efekat – rast kapitala po radniku, outputa, nadnica,povećanje produktivnosti rada i ukidanje zakona oopadajućim prinosima

“Štednja uslovljava investicije” Neoklasičari

347347

Štednja uslovljava investicije – Neoklasičari

“Investicije uslovljavaju štednju” – Kejnezijanci

185

Neoklasični model rasta -rezultati

Stopa ekonomskog rasta je egzogeno data veličina

Stopa ekonomskog rasta nezavisna je od stope štednjeStopa ekonomskog rasta nezavisna je od stope štednje

Iako stopa štednje ne utiče na stopu ravnotežnogekonomskog rasta, rast stope štednje djelujući napovećanje tehnološke opremljenosti utiče na povećanjenivoa ravnotežne proizvodnje

348348

Ravnotežna stopa ekonomskog rasta jednaka je zbirustope tehnoloških promjena i stope rasta stanovništva

Konačan rezultat – mogućnost konvergencije u razvojudvije zemlje

Neoklasični model rasta -rezultati

Ako dvije zemlje imaju jednaku stopu rastastanovništva i raspolažu istom proizvodnom funkcijom,konačno će i ostvariti jednak nivo dohotkaNerazvijene ekonomije su siromašne jer nemajudovoljno proizvodnih fondova, ali ako štede po stopištednje razvijenih zemalja i ako koriste istu tehnologijuonda će vremenom konvergirati njihovim dohocioma

349349

Ako zemlje imaju različite stope štednje, onda će oneostvarivati različite nivoe dohotka u ravnotežnoj tački(tački ravnotežnog stabilnog rasta)

186

Rast vs Razvoj Rast i razvoj nisu sinonimiEkonomski rast je uži pojam od pojma razvojaRast je komponenta razvojaEkonomski rast - proces povećanja realnog BDP-a, tenjegovo sagledavanje i računanje ne vodi računa oosnovnim karakteristikama privrednog sistema niti opromjenama unutar same strukture privrede

350350

Razvoj – dinamični proces povećanja stepenazadovoljenosti ljudskih potreba što znači proces mijenei ljudskih potreba i mogućnosti njegovog zadovoljenja

Teorija privrednog razvoja

Poslije II svjetskog rata 3 pristupa:

1 N k t t i d j1. Nakon rata – rast proizvodnje

2. 60-tih godina – model jednakosti (smanjenjesiromaštva i preraspodjela bogatstva)

3. 80-tih godina – održivi razvoj (svaka generacijadužna slijedećoj predati zalihe neto-resursa koje

351351

j j p jnisu manje od onih koje je naslijedila)

187

1. Stanovništvo i radna snaga rasli sporije od količinekapitala

Ekonomska istorija razvijenih zemalja – dosadašnji trendovi

p2. Rast realnih nadnica3. Udio nadnica u ND se neznatno uvećava4. Oscilacije u kamatama i profitima u vrijeme

konjukturnih ciklusa5. Kapitalni koeficijent do 1950-te se smanjivao

352352

p j j6. Odnosi S-I stabilni do 1980-te kada budžetski deficiti

smanjuju nacionalnu štednju7. Nacionalni dohodak raste 3% godišnje – ključna uloga

– tehnološke inovacije

S – I centralni problem teorije privrednog razvojaUkupne investicije finansirane domaćom štednjom i

Privredni razvoj - odnos štednje i investicija

zaduživanjem (inostrana štednja)Porast zaduživanja = višak investicija nad domaćomakumulacijomNeefikasno trošenje stranih sredstava smanjujeekonomski rast

353353

Zato – važno – politika zaduživanja mora biti diomakroekonomske politikeVažan faktor i međunarodna pomoć razvoju (javna iprivatna, bilateralna i multilateralna)

188

Važan faktor i oblici međunarodne pomoći razvojujavna i privatna

Međunarodna pomoć razvoju

j pbilateralna i multilateralna

Efikasnost međunarodne pomoći može se povećati:kada se daje iz političkih razloga – investicije uinfrastrukturu

354354

potpora domaćoj ekonomskoj politicirazvoj sposobnosti zemlje da apsorbuje pomoć(ljudski, finansijski i administrativni kapaciteti)stabilnost i redovitost ino-pomoći

2. EKONOMSKE FLUKTUACIJE (KONJUKTURNI CIKLUSI)

355355

189


Konjukturni ciklusi

Teorije konjukturnih ciklusaTeorije konjukturnih ciklusa

Dužina ciklusa

Vrste ciklusa

356356

Zaokret u ukupnom outputu, dohotku i zaposlenosti

KONJUKTURNI CIKLUSI

Obično traje između 2 i 10 godina

Obilježava ga ekspanzija ili kontrakcija u mnogimsektorima privrede

357357

sektorima privrede

190

VRH

VRH

POSLOVNOSTANJE

Konjukturni ciklusi

VRH

DNO

358358

DNO

O

VRIJEME

RECESIJA

Smanjuju se kupovine potrošača; zalihe sepovećavaju;

Konjukturni ciklusi – recesija

Smanjuje se proizvodnja; realni BDP opada; smanjujuse investicijeOpada potražnja za radom – povećava senezaposlenostSa padom outputa smanjuje se ponuda i potražnja za

359359

sirovinama; cijene dobara opadaju; nadnice i cijenefaktora ne opadajuProfiti se smanjuju; cijene dionica opadaju; sa padomtražnje za kreditima – opadaju kamate

191

Objašnjavaju se promjenama u AD

AS

Konjukturni ciklusi – recesija

pad AD – niži realni BDP

povećanje jaza realni –potencijalni

BDPPrE

E’

360360

pad nivoa cijenaAD

Qr QpQr’

Pr’E’

AD’

TEORIJE KONJUKTURNIH CIKLUSA

Marksistička teorija

Neoklasične interpretacije krizeEndogene teorije (Teorija hiperprodukcije, teorijapredimenzioniranosti investicija, teorija inovacija,teorija neravnomjerne potrošnje, monetarne teorije,mješovite privrede)

361361

mješovite privrede)Egzogene teorije (politička, psihološka,demografska, kozmičko – fizikalna)

192


Kroz kritiku klasične i građanske ekonomske teorije,Marks je udario temelje teorije cikličnih kriza

Objašnjenja za prve faze razvoja kapitalizma – Marks

Druga, razvijena faza monopolistički kapitalizam –Lenjin i dr.

362362

Uzroci kriza u sistemu reprodukcije

Vežu za kapital – odnos jer nijedan način


Vežu za kapital odnos, jer nijedan načinproizvodnje ranije nije poznavao ekonomske krize

Sistem počiva na protivrječnostima koje izazivajucikluse

Uzrok – proizvodnja ima društveni karakter, motivd št i ( t b )

363363

društveni (potrebe)

Međutim, za vlasnike kapitala – motiv – profit, aproizvodnja način sticanja profita

193

Sistem karakterišu stalni konflikti:Vlasnici kapitala – radniciK i l d


Kapital – radProfit – najamninaKonkurencija unutar kapitala (u trci za profitom) –konkurencija unutar rada (radna mjesta i većanajamnina)Trka za maksimizacijom profita vodi stalnom

364364

j ppovećanju prizvodnje – međutim ograničavanjemnajamnina i zaposlenosti što izaziva krizuRealizacija robe nailazi na prepreke ograničenekupovne moći – “prividna hiperprodukcija roba”

U suštini – hiperprodukcija kapitala u robnom obliku


Nemogućnost kapitala u robnom obliku da se pretvoriu proizvodni kapital zbog ograničenja tržišta na stranitražnje

“Strah od robe” – vodi ograničavanju ili smanjivanju

365365

proizvodnje što izaziva krizu

194

“Snižavanje mogućnosti proizvodnje” manifestira se utendencijskom padu profitne stope


Da bi maksimizirali profit, vlasnici kapitala smanjujuproizvodne troškove

a) Pritisak na najamnineb) Nove tehnologijec) Povećanje produktivnosti rada

Kako ovo izaziva i rast troškova, profitna stopa pada i

366366

p p psmanjuje se motivacija za novu proizvodnju

Ukoliko je opredjeljenje za povećanje proizvodnje u ciljupovećanja mase profita, ograničena tražnja i kupovnamoć ponovo dovodi do hiperprodukcije

Alternativa “ublažavanja” tendencijskog pada profitnestope


1. Povećanje obima kapitala (mase profita)2. Snižavanje najamnine3. Povećanje eksploatacije4. Relativno suvišno stanovništvo

367367

5. Jeftiniji elementi konstantnog kapitala6. Izvoz kapitala

195

“Strah od robe” smanjuje investicije

Kako se najamnina sporije povećava od profita, to


izaziva brži rast proizvodnje sredstava za proizvodnjuod rasta proizvodnje sredstava za potrošnju

Kako se smanjuju investicije to izaziva smanjenjeulaganja u proizvodnju sredstava za proizvodnju

Lančano taj pad izaziva i smanjenje u sektoru dobara

368368

Lančano, taj pad izaziva i smanjenje u sektoru dobaraza širu potrošnju

Sektor proizvodnih dobara osjetljiviji na zastoje i krize

Koncept neograničena proizvodnja – ograničenapotrošnja


Obrazloženje: u vrijeme ekspanzije povećava sepotražnja za radnom snagom

Ovo dovodi i do problema “ograničene”raspoloživosti radne snage (većim dijelom zbogneadekvatne strukture)

369369

Vlasnici kapitala uvode nove tehnologije,povećavaju najamnine, što dovodi do pada profitnestope

196

Uz ovo, najmanji zastoji u reprodukciji izazivajupovećanje nezaposlenosti


Dakle, direktno ili indirektno, sužava se i ograničavapotrošna sposobnost stanovništva

Zaključak: nedovoljna potrošnja dovodi do smanjenjaproizvodnje, ali nije ona osnovni uzrok krize. Ona jeposljedica protivrječnosti sadržanih u prirodi kapitala

370370

posljedica protivrječnosti sadržanih u prirodi kapitala

Potencijalna mogućnost krize – pojava novca

R – N – R


Realizacija odvojena vremenski i prostorno

Bavili se ovom vrstom krize novca (neovisno od“novčane” krize novca)

Upozorenja kako kreditni sistem djeluje razarajuće na

371371

p j j j jekonomiju u zastoju

“Ranije postojala mogućnost da se roba ne proda, alipojavom kreditnog sistema nastaje pojava da se robaproda ali ne naplati”

197

Sa prvim zastojima banke postaju opreznije

“Davanje prednosti gotovini”


Davanje prednosti gotovini

Ovo izaziva krizu “kreditnih sistema” koja pokazuje daje veliki dio prosperiteta vještački izgrađen

Kreditni sistem ustupa mjesto novčanom sistemu ukome svi postaju dužnici

372372

Razlog – novčana masa manja od ukupnog iznosakredita, a gubitak povjerenja eliminira kreditnimehanizam. Nastaje kriza realizacije

Kriza ne nastupa iznenadaOvo se objašnjava osamostaljenim trgovačkim kapitalom


Kada proizvođač proda robu trgovcu, izvršio je realizacijuMeđutim, ako trgovac ne proda robu, lanac reprodukcije seprekidaProizvođač to ne osjeća odmahŠto je duži lanac posrednika između proizvođača ipotrošača - reakcija proizvodnje je sporija

373373

potrošača reakcija proizvodnje je sporijaSporosti manifestacije krize doprinosti i činjenica da doograničenja kupovne moći ne dolazi odmahReakcije proizvođača – vlasnika kapitala na smanjenjenajamnine i povećanje nezaposlenosti slijede tek kadaproizvodnja uđe u fazu usporavanja

198

Špekulacije spadaju u uzročnika kriza


Detaljno nisu obrazložene u marksističkoj teoriji osimšto je naglašeno da bi do izbijanja kriza došlo i uslučaju da špekulacija nema

374374

Anarhičnosti proizvodnje stalno prijetiekonomskim krizama


Svako proizvodi za sebe bez unaprijed poznatogodgovora na pitanja:

a) U kojoj količini kapital dolazi na tržišteb) Koliko je on potreban

375375

) j pc) Postoji li tražnjad) Hoće li moći prodatie) Hoće li moći izvući troškove

199

Monopolizam povećava opasnosti izbijanja krize

Koncentracija kapitala uvećava rizike


Koncentracija kapitala uvećava rizike

Nacionalne države postaju preuske za krupni kapital

Izvoz kapitala – internacionalizacija proizvodnje ikapitala povećava i međuzavisnot koja dovodi doprenosa krize i “prevaljivanja” teškoća na druge( jč šć ij ij )

376376

(najčešće razvijene – nerazvijene)

Tako nastaje opšta kriza

Kako se razrješava kriza?Kriza ne znači propast sistema Kriza stvara uslove za


Kriza ne znači propast sistema. Kriza stvara uslove zasavladavanje krizeKapital koji stoji u robama završava svoj prometniproces obaranjem cijena (obezvrjeđivanjem)Tako se usklađuju kupovni i robni fondoviP i d j j j d j ši lih

377377

Proizvodnja je smanjena, prodaja se vrši sa zaliha uzsmanjenje cijena

200

Rezerve daju impuls rastu proizvodnje

Kako je kriza povećala nezaposlenost i smanjila


Kako je kriza povećala nezaposlenost i smanjilanajamnine, ovo za vlasnike kapitala otvara mogućnostirasta profita

Niske najamnine i niske kamate sa povećanimizgledima za plasman roba, utiču na stimuliranjeinvesticija

378378

investicija

Počinje novi ciklus sa povećanjem tražnje za radnomsnagom rastu najamnine što daje podstrek za


snagom, rastu najamnine, što daje podstrek zaproizvodnju sredstava za potrošnju

To vuče rast proizvodnje proizvodnih dobara

379379

201

Neoklasične interpretacije krize- izbor -

a) Endogene – uzroci unutar privrede, privredni ciklusikoji sami sebe generiraju i u kome svaka kontrakcijaizaziva ekspanziju i obrnuto

b) Egzogene – uzroci – ratovi, revolucije, političkidogađaji, otkriće nalazišta zlata, povećanje ilimigracija stanovništva, otkrivanje novih zemalja ili

380380

resursa, naučna otkrića i inovacije

a) Endogene:Teorija hiperprodukcije


Teorija hiperprodukcijeTeorija predimenzioniranostiTeorija inovacijaTeorija neravnomjerne potrošnjeMonetarne teorije

381381

jTeorija mješovite privrede

202

Teorija hiperprodukcije -Aftalion

Neusklađenost proizvodnje i potrošnjeRastom proizvodnje i potrošnje u fazi ekspanzijeRastom proizvodnje i potrošnje u fazi ekspanzijesmanjuje se granična vrijednost potrošnih dobara štovodi depresijiSporiji rast investicija izaziva rast cijena što inspiriranovu ekspanziju

382382

Teorija predimenzioniranosti investicija - Hayek, Spiethoff, Mises

Potrošnja, štednja i investicije nisu u ravnotežiNastaje hiperprodukcija kapitalnih dobara,Vodi depresiji i krizi

383383

203

Teorija inovacija - Schumpeter, Isard, Riggleman

Dovodi cikluse u vezu sa povremenim talasimakrupnih ulaganja kao što je izgradnja željezničkemreže (Schumpeter) ili saobraćaj uopšte (Isard).

Neki autori povezuju cikluse sa usponima i padovimagrađevinske aktivnosti (Riggleman)

384384

Teorija neravnomjerne potrošnje -Hansen, Samuelson, Fourastie

Na cikluse utieču oscilacije u proizvodnji i prometuproizvodnih i potrošnih dobara

Potrošna dobra slijede tok dohotka (kretanje ovepotrošnje je posljedica krize)

Proizvodna dobra – uzrok ciklusa

Uz ovo, tehnički progres utieče na neravnomjernost

385385

potrošnje – struktura proizvodnje u fazi ekspanzije(praćena s više tehničkog progresa) ne odgovarastrukturi potrošnje u porastu (praćene s manjetehničkog progresa)

204

Monetarne teorije - Hawtrey, Friedman

Cikluse izaziva ekspanzija i kontracija bankarskognovca, kredita, emisijeo ca, ed a, e s je

Irwing Fisher smatra da je uzrok recesijeprezaduženost koju slijedi deflacija

386386

Mješovite privrede - Kalecki

Upravljano (kontrolisano) tržište sa novim vidomvladinog ciklusa “stop – go” dovodi doad og c usa s op go do od doprotivrječnosti dva cilja – pune zaposlenosti istabilnosti cijena

387387

205

Koja je društveno – ekonomska struktura odgovorna za krizu?

Privatni sektor je nestabilan i on prenosi i pojačavai l iklič k t j (K )impulse cikličnog kretanja (Keynes)

Pogrešne monetarne mjere (država) uzrokujunestabilnosti – odatle važnost stabilnosti privatnogsektora (monetaristi)

388388

b) Egzogene teorije

Politička teorija


Politička teorija

Psihološka teorija

Demografska teorija

Kozmičko – fizikalna

389389

206

Egzogene teorijePolitička teorija

Politički događaji i ratovi uzrokuju krize

Psihološka teorijaOptimističke i pesimističke procjene (očekivanja)doprinose nestabilnostima privrede

390390

Demografska teorijaDemografske promjene (rezultat ratova, epidemija) savremenskim pomakom od 15 godina utiču na cikličnakretanja

Kozmičko – fizikalne teorijeSunčane pjege, promjene jačine sunčeve energije i

Egzogene teorije

pj g , p j j g jbarometarskog pritiska, kretanja nebeskih tijela,doprinose ciklusima u privrediTako npr. Moor je pronašao planetu Venus čiji jerotacioni period 8 godina (saglasnost većineteoretičara o 8 – godišnjem trajanju ciklusa)

391391

207

DUŽINA CIKLUSA

Juglar

HansenHansen

Shumpeter

Kuznets

Kondratieff

392392

Spiethoff

Juglar

Periodičnost i dužina trajanja ciklusa u posebnomfokusu ekonomske teorije

Pionir istraživanja ove vrste – Juglar

Tabela pokazuje “solidarnost” (periodičnu istovremenupojavu kriza) sa odstupanjima od nekoliko mjeseci

Po Juglaru su “srednji” ciklusi dobili naziv

393393

208

Pregled kriza (1800. – 1857.)

Francuska Engleska SAD1804 1803 -1810 1810 -1813 1815 18141818 1818 18181826 1826 18261830 1830 -

394394

1836 1836 18371839 1839 18391847 1847 18481857 1857 1857

Hansen

Veliki ciklusi traju oko 8 godina

U periodu 1795 1937 bilo 17 ciklusa u prosječnomU periodu 1795. – 1937. bilo 17 ciklusa u prosječnomtrajanju od 8,35 godina

U periodu 1807. – 1937. bilo 37 malih ciklusa saprosječnim trajanjem od 3,51 godinu

395395

209

Schumpeter

Veliki ciklusi traju 6 – 10 godina ( u prosjeku 8godina)g )“Super – ciklus” se javlja u američkoj i britanskojprivrediIzazvan ciklusom građevinarstvaU SAD traje prosječno 17 – 18 godina

396396

U VB traje prosječno 20 – 22 godine

KuznetsUočava važnost varijacija u građevinarstvu

Kuznets i Kondratieff

Uočava važnost varijacija u građevinarstvu

KondratieffDugi ciklusi u 19. i 20. vijeku s tim da u periodu 20– 30 godina prevladava ili depresija ili prosperitet

397397

g p p j p p(Kondratijevljevi ciklusi)

210

Spiethoff

Četiri perioda u Z. Evropi1822 – 1842 (uglavnom depresija)( g p j )1843 – 1873 (uglavnom prosperitet)1874 – 1894 (depresija)1895 – 1913 (prosperitet)

398398

VRSTE CIKLUSA

Kondratijev

GrađevnskiGrađevnski

Poljoprivredni

Poslije Kondratija (Šumpeter, Garvy, Kuznecovasekularna teorija, ratna monetarna teorija,Keynes Mendel Forester Lewis Rostow

399399

Keynes, Mendel, Forester, Lewis, Rostow,Heilbner – Gordon)

211

Vrste ciklusa

Opšti, sektorski (Juglar)Dugi (54 -60 god ) srednji (8 – 10 god ) i kratki (40Dugi (54 -60 god.), srednji (8 – 10 god.) i kratki (40mjeseci)Kondratijevljev dugi ciklus sadrži 6 srednjih odJuglara a ovi tri kratka od KitchinaStatistike pokazale 20 –godišnje cikluse koji se

ž k j k b j i d ji

400400

vežu sa konjukturom u stambenoj izgradnji“Paukova mreža” – u poljoprivredi

KondratijevZamjenik ministra poljoprivrede, osnivač Konjukturnoginstituta u Moskvi, 1930. god uhapšen i deportovan uSibirSibirPrvi uočio duge cikluse i doveo ih u vezu s ravnotežomu privredi1922. god objavio da je od 1789.god kapitalizamdoživio 2 ciklusa od po 50 godina:

1789 1809 E

401401

1789 – 1809 E1809 – 1849 K1849 – 1873 E1873 – 1896 K1896 – 1920 E

1. ciklus

2. ciklus

212

Juglar ciklusi – “srednji”Kitchin ciklusi – “mali” ciklusi

Kondratijev

Engleski statističar analizirao serije bankovnog kliringa,cijene i kamatne stope u SAD i VB (1820. – 1922.) iotkrio male cikluse (40 mjeseci)Smatrao da su psihološki uslovljeni i da nastajuakumuliranjem ili dezakumuliranjem zaliha

402402

j jAmerička ekonomija 3 – 4 godine trajanje ciklusaEngleska ekonomija – 10 godina

Građevinski ciklusi

Otkriveni u stambenoj izgradnji u SAD, VB,Njemačkoj, Švedskoj i Kanadij j j

Amplitude ciklusa velike

Objašnjavaju se vezom ukupnih i marginalnihveličina

Ukupan stambeni prostor funkcija ukupnog

403403

Ukupan stambeni prostor funkcija ukupnogstanovništva, a stambena izgradnja – funkcijarasta stanovništva

213

Poljoprivredni ciklusi

Drugačiji karakter od ostalih ciklusa

Proces proizvodnje dug, a obim i troškoviproizvodnje ovise o vremenskim prilikama

Ovo dokaz nestabilnosti cijele privrede

404404

Poslije Kondratijeva -Schumpeter

1912.godinaAktivnost preduzetnika u centru pažnjeAktivnost preduzetnika u centru pažnjeFunkcija preduzetnika je u uvođenju inovacija kojekroz proces “kreativne destrukcije” transformišuekonomski životNa ovome gradi teoriju ciklusaP i d i ikl j i ij i št i

405405

Privredni ciklus je vezan za inovacije i sve ono što iztoga proističePrivreda se izbacuje iz ravnoteže i ulazi u ekspanzijupreko inovacija

214

Preduzetnici profitiraju, povećavaju investicije iposuđuju kapital

Poslije Kondratijeva -Schumpeter

Sa njima slijede imitatori što ima za rezultat opštuekspanzijuMoguće “suvišne inovacije” i špekulacijeOvo kao i činjenica rasta kamatnih stopa dovodi do

d k i ih f k t i ij i t

406406

pada ekspanzivnih efekata inovacije i nastupaprijelom ka recesijiDonja tačka se dostiže sa eliminacijom neuspjelih iprekomjernih inovacija

Poslije Kondratijeva - Garvy teorija

Analizirao vremenske serije Kondratijeva i došao dozaključka:

Statistike nepouzdaneStatistike nepouzdaneObrada statističkog materijala nepravilna

Kondratijevljevoj zamjeni i proširenju osnovnihkapitalnih dobara dodaje i investicije

Dakle 1 nove investicije

407407

Dakle – 1. nove investicije2. “eho zamjene” starih dobara

Smatra da je pogrešna teza da slobodni fondovi (zazamjenu) mogu čekati i 25 godina do upotrebe

215

Poslije Kondratijeva -Kuznetsova sekularna kretanja

Analizirao trendove proizvodnje i cijena

Primarni trendovi u proizvodnji i cijenamaPrimarni trendovi u proizvodnji i cijenamaodražavaju životni ciklus tehnološke inovacije(faza brzog a onda usporavajućeg rastaproizvodnje, a zatim brzog, a onda usporavajućegrasta cijena)

O j k ji id k j d j č

408408

Ovo je put kojim idu grane koje prednjače urazvoju

Nije povezao sektorska kretanja sa onima uukupnoj privredi

Poslije Kondratijeva -Kuznetsova sekularna kretanja

ukupnoj privrediTek kasnije, baveći se sekundarnim kretanjima uproizvodnji i cijenama, razmatrao veze izmeđuukupne proizvodnje, cijena, produktivnosti, rada inadnicaUt di d j k ij SAD (1870 1920)

409409

Utvrdio da je ekspanzija u SAD (1870 – 1920)pokrenuta migracijom što je povuklo stambenuizgradnju i izgradnju željeznice

216

Poslije Kondratijeva - “Ratna” monetarna teorija

Rat izaziva monetarnu ekspanziju,

Periodičnost ciklusa = periodičnost ratovaPeriodičnost ciklusa = periodičnost ratova

Ratovi se finansiraju povećanjem ponude novca

Najveći doprinos ovih razmatranja – kako promjene ufinansijskom sektoru izazivaju promjene u realnojekonomiji

410410

KeynesAS – AD

Poslije Kondratijeva – Keynes i Mendel

Mendelov kasni kapitalizamU centru analize stope profita i akumulacijekapitalaKolebanja profita izazivaju kolebanja akumulacije

411411

Kolebanja profita izazivaju kolebanja akumulacije,a ovo se odražava na tehnološki razvoj i izazivacikluse

217

Foresterov model dugih talasaTvorac kompjuterskog modela “granica rasta”

Poslije Kondratijeva – Forester i Lewis

Na primjeru SAD – dugi talasi 40 – 60 godinaMeđusektorski nesklad proizvodnih i potrošnih dobara

LewisCijene i odnosi razmjene u fokusu istraživanja

412412

j j jUzrok ciklusa – promjene u ponudi poljoprivrednihdobara koje su bile praćene promjenama u ponudi itražnji novca

Rostow – dugi talasi ili “trend periodi”Kombinacija Kondratijevljevih ciklusa, Šumpeterove iK t t ij

Poslije Kondratijeva – Rostow i Heilbroner – Gordonova teza

Kuznetsove teorije3 grupe faktora:

a) Oni koji se pokreću vodećim sektorimab) Oni koji se pokreću promjenama u profitabilnostima

proizvodnje hrane i sirovinac) Snage pokrenute velikim talasima migracije

413413

c) S age po e ute e ta as a g ac je(stambena izgradnja i gradska infrastruktura)

Heilbroner – Gordonova tezaPrekretnice u ciklusu – potreba institucionalnih promjena(nacionalne i međunarodne)

218

Američki izbori i ekonomija

God. izbora Izabrani predsjednik Nezaposlenost Inflacija Ključka ek. obilježja

1932 Franklin Roosvelt (D) 24,9 -10,7 Depresija

1948 Harry Truman (D) 3,8 6,5 Postratna prilagođavanja

1952 Dwight Eisenhower (R) 3,1 2,3 Koreanski rat, kontrola cijena

1960 John Kennedy (D) 5,5 1,0 Početak recesije, nezaposlenost

1964 Lyndan Johnson (D) 5,1 1,3 Veliko društvo, blagostanje

1968 Richard Nixon (R) 3,4 4,5 Građansko nepovjerenje, krah društvenih vrijednosti

1976 Jimmy Carter (D) 7,6 5,5 Nezaposlenost, rast cijena energenata

1980 Ronald Reagan (R) 7,5 12,6 Inflacija, cijene energenata

1988 George Bush S (R) 5 4 4 2 Trg.budžetski deficit, smanjenje

414414

1988 George Bush S (R) 5,4 4,2 poreza

1992 Bill Clinton (D) 7,6 3, Budžetski deficit, NAFTA, rast poreza

2000 George Bush (R) 3,9 3,5 Budžetski suficit, reforma soc.sektora

2008 Barack Obama (D) 6,1 4,9 Finansijska kriza, recesija

3. MAKROEKONOMSKA RAVNOTEŽA – dinamički pristup (ravnoteža u

dugom roku

415415

219

Tradicionalni pristup

3. MAKROEKONOMSKA RAVNOTEŽA

p p

Opšta teorija sistema – sistemski pristup

416416

Prva varijanta:Ravnoteža ili neravnoteža se objašnjava


jednakošću ili nejednakošću ekonomskih varijablibez analitičkog objašnjenja prirode tih odnosa

Druga varijanta:Vezana za modele u kojima su date veze između ekonomskih varijabli

417417

ekonomskih varijabli

220

PONAŠANJE MODELA – 4 faze:


1. Početna pozicija – ravnoteža

2. Promjene koje narušavaju ravnotežu

3. Proces prilagođavanja promjenama

418418

4. Krajnja pozicija – nova ravnoteža

A. Maršal: trenutna, kratkoročna i dugoročnaravnoteža


ravnoteža

J. Šumpeter: parcijalna, agregatna i opštaravnoteža

419419

221

Ravnoteža – najniži oblik organizovanosti sistemau hijerarhiji

Sistemski pristup

j j

OPTIMALNOST – STABILNOST– RAVNOTEŽAJ. M. Kejns – ravnoteža nije cilj većpretpostavka privredne stabilnosti

420420

To je pokazalo da se pojam ravnoteže moraposmatrati dinamički

ILUSTRACIJA SISTEMSKOG PRISTUPAsistem prolazi kroz tačke ravnoteže ali uvijek na višemnivou razvoja

Sistemski pristup

nivou razvojaprimjer investicionih ciklusa

I

A

B

B

A – ravnotežaB – najveće odstupanje

od ravnotežeI REALNI

PROIZVODB

421421t

A

AB

B

B

t


222

Objašenjenje ravnoteže koncentriše se na 4 elementa:

1 h d t l k i t k t j

Sistemski pristup –periodičnost opšte ravnoteže

1. neophodnost prolaska sistema kroz stanjeravnoteže

2. periodičnost ravnoteže

3. nova ravnoteža na višem nivou razvijenosti sistema

4 d ži k i đ 2 t ž ličit

422422

4. dužina razmaka između 2 ravnoteže različita –zavisi od strukturnih promjena i sposobnostisistema da se tim promjenama adaptira

Najvažniji zadatak ekonomista

Prognoziranje konjukturnog ciklusa

Ranije – konjukturni ciklusi prognozirani na bazi“indeksa vodećih pokazatelja”

J. Tinbergen – makroekonomski modeli

Lorens Klajn (1980. Nobelova nagrada) –“prognostički sistemi”

423423

prognostički sistemi

223

Metode:

Prognoziranje konjukturnog ciklusa

kvantitativne metode

kvalitativne metode

kombinovane metode

424424

Počinju analitičkim okvirom sa jednačinama kojepredstavljaju AS i AD

Kvantitativne metode

p j j

Uz pomoć ekonometrije – procjene parametara(npr. MPS i MPC)

Sastavlja se model kao sistem jednačina (preko10 000 ij bli)

425425

10.000 varijabli)

Uvode se eksterne varijable – rezultat - prognoze

224

TREĆI DIO MEĐUNARODNA MAKROEKONOMIJA – MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE

1. Trgovina i specijalizacija 2. Platni bilans i devizni kurs 3. Arhitektura svjetskog trgovinskog i finansijskog sistema 4. Konkurentnost ekonomije i ekonomski rast

225

TRGOVINA I TRGOVINA I SPECIJALIZACIJASPECIJALIZACIJA

426426

SPECIJALIZACIJASPECIJALIZACIJA


Koristi od međunarodne trgovineTeorija međunarodne trgovineeo ja eđu a od e t go eKriteriji specijalizacijeApsolutne prednostiRelativne prednostiZakon recipročne potrošnjeOdnosi razmjene

427427

Odnosi razmjeneDoprinos neoklasičara i neokenzijanacaPolitika vanjske trgovine

227

Trgovina i specijalizacijaMeđunarodna trgovina bilježi posebnosti:

Razmjena između više zemalja koja možepodrazumijevati političke barijere trgovini (carine,kvote, ograničenja...)Međunarodna plaćanja po osnovu trgovinepodrazumijevaju i različite valute što navodi napotrebu razumijevanja deviznih kurseva

428428

Današnje ekonomije – otvorene ekonomije sarazličitom mjerom otvorenosti (X/BDP; M/BDP; X-M/BDP)

Posredstvom međunarodne trgovine ostvaruje sepovezivanje različitih dijelova svijeta što doprinosi razvoju

Koristi od međunarodne trgovine

međunarodne podjele rada i međunarodne specijalizacije

Koristi od međunarodne trgovine:Povećanje produktivnosti rada po osnovu specijalizacijePovećanje prodaje i kupovina u inostranstvu obezbjeđujepostizanje efekata “eksterne ekonomije” u nacionalnoj

k iji

429429

ekonomijiRazličiti troškovi proizvodnje koji proizlaze iz različitih uslovaproizvodnje po zemljama, omogućavaju postizanje pogodnostisvim zemljama u međunarodnoj trgoviniRazličite cijene roba i usluga, kao posljedica različitih troškovaproizvodnje, stimulišu međunarodnu trgovinu

228

Predmet međunarodne trgovine su tzv. viškoviproizvodnje zemalja učesnice

Koristi od međunarodne trgovine

proizvodnje zemalja učesnice

Ti viškovi mogu da budu:Apsolutni – kapacitet proizvodnje u zemlji je takvogobima da AD ne može apsorbovati ASRelativni – viši stepen prerade proizvoda i

430430

p p pdiverzifikacija ekonomske strukture omogućavaju“stvaranje” prednosti i konkurentnosti ekonomija

Dio ekonomske teorije koja se bavi međunarodnimekonomskim odnosima (međunarodnom trgovinom i

Teorija međunarodne trgovine

ekonomskim odnosima (međunarodnom trgovinom iplatnim bilansom)

Teorija međunarodne trgovine objašnjava:Motive koji pokreću međunarodnu trgovinu (kriterijespecijalizacije)

431431

specijalizacije)Odnos međunarodne trgovine i ekonomskog rasta

229

Kriteriji specijalizacije

Osnov međunarodne trgovine čine komparativne/konkurentske prednostikonkurentske prednosti

Dva pristupa komparativnim prednostima (klasičnipristup)

Apsolutne (A. Smith)

432432

Relativne (D. Ricardo)

Konkurentske prednosti - neoklasičari

Apsolutne prednostiDo teze o apsolutnim prednostima u međunarodnojtrgovini, A. Smith je došao primjenom zaključka da podjelarada i specijalizacija predstavljaju ključni stimulansrada i specijalizacija predstavljaju ključni stimulansekonomskom rastu

Postavio tezu o međunarodnoj podjeli rada koja se razvijana osnovu međunarodne specijalizacije nacija –prizvođača

Smith ukazao da uslovi za organizaciju proizvodnje nisu

433433

g j p jisti u svim zemljama i da postoji “nejednak” rasporedfaktora proizvodnje

Na osnovu različitih uslova, zemlje mogu da sespecijaliziraju i da ostvare niz prednosti u međunarodnojtrgovini

230

Kako međunarodna podjela rada i specijalizacijapredstavljaju izvor prednosti od međunarodne trgovine

Apsolutne prednosti

predstavljaju izvor prednosti od međunarodne trgovine,Smith objasnio na primjeru dvije zemlje – dvaproizvoda

Proizvodnja

Z ljX Y

434434

ZemljaA 8 3

B 3 8

Pod pretpostavkom da su oba proizvoda neophodna u objezemlje i da ih obje zemlje mogu proizvoditi, Smith zaključioslijedeće:

Apsolutne prednosti

jZemlja A ima apsolutne prednosti u proizvodnji proizvoda X (upoređenju sa proizvodnjom proizvoda Y i u poređenju sazemljom B u proizvodnji proizvoda X)Zemlja B ima apsolutne prednosti u proizvodnji proizvoda Y (upoređenju sa proizvodnjom proizvoda X i u poređenju sazemljom A u proizvodnji proizvoda Y)

435435

Ukoliko bi obje zemlje proizvodile oba proizvoda, raspodjelilebi faktore proizvodnje na oba proizvoda, čime bi efekti odproizvodnje oba proizvoda bili manjiKoristi od međunarodne trgovine proizlaze iz međunarodnespecijalizacije (zemlje A na proizvodnju proizvoda X i zemlje Bna proizvodnju proizvoda Y)

231

Relativne prednosti

D. Rikardo je Smithove apsolutne prednosti dopunioteorijom komparativnih troškova

Objasnio kako zemlje koje nemaju apsolutne prednosti uproizvodnji ni jednog proizvoda, mogu da se specijaliziraju iuključe u međunarodnu podjelu rada po kriteriju relativnihprednosti

ProizvodnjaX Y

436436

ZemljaX Y

A 8 3

B 2 1

Pod istim pretpostavkama kao i kod A. Smitha, D. Ricardozaključio slijedeće:

Zemja A ima apsolutne prednosti u proizvodnji oba proizvoda

Relativne prednosti

Zemja A ima apsolutne prednosti u proizvodnji oba proizvodaZemlja B ima apsolutne nedostatke u proizvodnji obaproizvodaImajući u vidu komparaciju troškova proizvodnje obaproizvoda u obje zemlje (8:3; 8:2; 2:1; 3:1) za obje zemlje jebolje da se specijaliziraju u proizvodnji po jednog proizvoda (Xili Y)

437437

)Za zemlju A po principu komparativnih troškova je bolje dafaktore proizvodnje usmjeri na proizvodnju proizvoda X (višedobiva od specijalizacije)Za zemlju B po principu komparativnih troškova je bolje dafaktore proizvodnje usmjeri na proizvodnju Y (manje gubi odspecijalizacije)

232

“Zakon recipročne potražnje”

J. S. Mill formulisao zakon recipročne potražnje i zaključioda se dohodak jedne zemlje povećava međunarodnomtrgovinom pod uslovom da nema barijera (npr. carina) utrgovini

Objasnio kako barijere u trgovini imaju bumerang efekat nazemlje koje ih uvode kao instrument politike (smanjuje sepotražnja)

Prohibitivna carina ili kvota je onaj nivo carina (kvota) koji je

438438

Prohibitivna carina ili kvota je onaj nivo carina (kvota) koji jedovoljno visok da ukloni međunarodnu trgovinu

Apsolutne i relativne prednosti u proizvodnji zemalja će serealizirati u međunarodnoj trgovini samo pod pretpostavkomrecipročne potražnje

Odnosi razmjene (TOT – terms of trade)

Drugi doprinos J. S. Mill-a teoriji međunarodne trgovine jedefinisanje odnosa razmjene (TOT)j j ( )

TOT su proporcije u kojima se jedinicom izvoza,obezbjeđuje određena količina uvoza

To je broj koji pokazuje poboljšanje ili pogoršanje položajajedne zemlje u međunarodnoj trgovini, prvenstveno na bazipromjena cijena proizvoda koje zemlja izvozi ili uvozi

439439

Odnos razmjene može da se računa za međunarodnutrgovinu zemlje u cjelini ili za pojedine grupe proizvoda,sektora ili grana proizvodnje

TOT danas predstavlja jedno od najvažnijih analitičkihinstrumenata u vanjskoj trgovini

233

Doprinos neoklasičara i neokejnzijanaca

F. Taussig – značajno poboljšao model komparativnihprednostip

Razdvojio troškove proizvodnje na dvije komponenteNadnice (cijena rada)Kamate (cijena kapitala)

Analizirao uticaj nadnica i kamata na komparativneprednosti (radno intenzivne i kapitalno intenzivne grane)

440440

Poklonio pažnju i analizi uticaja transportnih troškova umeđunarodnoj trgovini i zaključio da transportni troškovibitno ne mijenjaju zaključke do kojih su došli Smith iRikardo

F. Graham – proširio model – dvije zemlje – dvaproizvoda


proizvodaZaključio da se za svaku zemlju može konstruisatirang lista proizvoda po dostignutom stepenuproduktivnosti rada u kojoj postoji granica iznad kojese nalaze proizvodi sa većom produktivnosti rada uproizvodnji istih proizvoda u drugim zemljama i koje će

441441

proizvodnji istih proizvoda u drugim zemljama i koje ćezemlje izvozitiProizvode koji se nalaze ispod te granice, obzirom nanižu produktivnost rada, zemlja će uvoziti

234


G. Haberler – utvrdio da su tokovi međunarodne trgovineodređeni apsolutnim razlikama u cijenama, a ne komparativnimrazlikama u troškovima radarazlikama u troškovima radaPomoću modela u koji su uključeni produktivnost, visina nadnica,transportni troškovi, tip tražnje i devizni kurs, pokazao kako sekomparativne prednosti transformišu u apsolutne troškovneprednostiZaključio da nije samo rad relevantan za formiranje cijena iodnosa razmjene, nego i cijena kapitala (kamata) i cijena zemlje

442442

odnosa razmjene, nego i cijena kapitala (kamata) i cijena zemlje(renta), koji, u zavisnosti od kombinacije faktora, određuju itroškove proizvodnjeUveo princip marginalnih troškova u teoriji međunarodne trgovinečime se objašnjava pojava da se na tržištu jedne zemlje nalazeisti proizvodi proizvedeni i u zemlji i u inostranstvu (teorijatroškova supstitucije)


F. Machlup – analizirao Kejnsov multiplikator investicija ipostavio tezu o multiplikatoru vanjske trgovine (multiplikatorpostavio tezu o multiplikatoru vanjske trgovine (multiplikatorotvorene privrede)

Povećanjem izvoza moguće je da zemlja povećaproizvodnju, zaposlenost i dohodak sa efektommultiplikatora

Multiplikativni efekat izvoza će biti veći ako se prihod od

443443

Multiplikativni efekat izvoza će biti veći ako se prihod odizvoza više upotrebljava za kupovinu domaćih proizvoda

Svaki uvoz i svaka štednja dijela dohotka koji se ostvarujeod izvoza, smanjuje multiplikativni efekat povećanja izvozana dohodak zemlje

235


Heckscher – Ohlin – Samuelsonov model (HOS)Heckscher utvrdio da je razlika u relativnom bogatstvuHeckscher utvrdio da je razlika u relativnom bogatstvufaktora proizvodnje neophodan uslov za razlike ukomparativnim troškovima i komparativnim prednostima

Drugi važan uslov su različite kombinacije faktoraproizvodnje za različite proizvode

Odatle zaključak: inicijalni uslovi za međunarodnu trgovinu

444444

j j gsu razlike u relativnom bogatstvu

Zemlja će se specijalizirati u proizvodnji onih proizvoda zakoju je potrebno korištenje faktora proizvodnje kojima je tazemlja bogata


Heckscher – Ohlin – Samuelsonov model (HOS)B. Ohlin razvio Heckscherove teze i razmatrao teorijuO a o ec sc e o e te e a at ao teo jumeđunarodne trgovine u okviru opšte teorije lokacije,regionalne specijalizacije i trgovine među regionimaNaglasio da svaki region ima prednosti u proizvodnji dobaraza čiju proizvodnju je nužno utrošiti količine faktora kojimaje taj region bogat (obzirom da bogatstvo faktora uslovljavaniže cijene faktora)

445445

j )Razlike u troškovima proizilaze iz razlika u cijenama faktorašto dovodi do međunarodne trgovineRazmatrao i uticaj transportnih troškova, kvalitetaproizvoda, carina, damping cijena, na međunarodnutrgovinu

236


Heckscher – Ohlin – Samuelsonov model (HOS)P Samuelson dokazao da cijene faktora proizvodnjeP. Samuelson – dokazao da cijene faktora proizvodnjemoraju biti iste i u slučaju slobodnog kretanja roba umeđunarodnoj trgovini (umjesto slobodnog kretanja faktoraproizvodnje)

Njemu pripada zasluga formulisanja HOS teorije

Cijeni se da je ekonomska integracija potvrda HOS teorije

446446

j j g j p j

Slobodna trgovina robama na integrisanom području dovelaje i do izjednačavanja cijena faktora proizvodnje (rada ikapitala) u različitim zemljama.


V. I. Kravis – pošao od pretpostavke da je međunarodnatrgovina jedne zemlje determinirana faktorom raspoloživostitrgovina jedne zemlje determinirana faktorom raspoloživostii da se trgovina među zemljama najprije obavlja saproizvodima koji nisu raspoloživi u domaćoj proizvodnji

On je razlikovao dvije grupe proizvoda u međunarodnojtrgovini

One koji nisu raspoloživi u apsolutnom smisluOne koji se mogu proizvesti ali po višim troškovima

447447

One koji se mogu proizvesti ali po višim troškovima

Dokazao da izvozni sektori jedne zemlje pokazuju većestope tehničkog progresa od prosječnih stopa tehničkogprogresa cijele ekonomije

237


S. B. Linder – razlikovao međunarodnu trgovinu primarnih ikompleksnih industrijskih proizvodaT i i ih i d ž bj iti l ži tiTrgovina primarnih proizvoda može se objasniti raspoloživosti(bogatstvo) prirodnih resursaTrgovina industrijskih proizvoda određena je, prije svega, tehničkomsuperiornosti, ekonomijom obima i menadžmentomSmatra da lista izvoznih proizvoda treba biti određena internomtražnjomDa bi jedan proizvod postao izvozni, važno je da taj proizvod bude

448448

intenzivno trošen na domaćem tržištuKako je unutrašnja tražnja određena nivoom dohotka pc, slijedizaključak da će zemlje sa istim dohotkom imati slične oblike tražnje inavike potrošačaOdatle i teza da će volumen trgovine biti veći ako je veća sličnost udostignutom stepenu razvoja među zemljama.


Vernon – Hirsch – Johnson-ov model

Alternativni pristup teoriji međunarodne trgovine kojiobjedinjava HOS model i teorije Kravisa i LinderaZasniva se na teoriji životnog ciklusa proizvoda pokojoj većina proizvoda prolazi kroz nekoliko različitihfaza u svom razvoju

449449

faza u svom razvoju

238



Pokazalo se da većina proizvoda (od pojave do prestankaproizvodnje) prolazi kroz tri faze :

Prva faza karakteristična po visokim jediničnim troškovima,značajni inputi naučnog i inženjerskog rada, nedostatakkonkurencijeFaza punog razvoja karakteriše se masovnom proizvodnjomi distribucijom uvode se metode koje snižavaju troškove

450450

i distribucijom, uvode se metode koje snižavaju troškove,proces proizvodnje postaje više kapitalnointenzivan,konkurencija se pojačava, stručnost administracije, kontrolatroškova i marketing igraju važnu uloguFaza zrelosti – prodaja ustaljena, proizvodi standardizirani,ekonomija obima važan faktor, prozvodnja kapitalnointenzivna



Navedene karakteristike proizvoda u raznim fazama bitnoodređuju komparativne prednosti zemalja

Nerazvijene zemlje koje počinju industrijalizaciju imajukomparativne prednosti u onim proizvodima koji su u fazizrelosti

I d t ij ki lid i čit i liki t š ji

451451

Industrijski lideri, naročito oni sa velikim unutrašnjimtržištem, imaju prednosti u proizvodnji proizvoda druge faze– faza punog razvoja

Male visokorazvijene zemlje imaju prednosti u proizvodnjiproizvoda I faze – novih proizvoda

239


P. Krugman – fokusirao se na uticaj troškovaproizvodnje i cijena na međunarodnu trgovinuproizvodnje i cijena na međunarodnu trgovinu

Razlikuje dva tipa ekonomije obima

Interna (trošak po jedinici proizvoda zavisi odveličine firme)

452452

Eksterna (trošak po jedinici proizvoda zavisi odveličine industrije)


Firma koja posjeduje internu ekonomiju obima možemonopolizirati industriju (nesavršeno tržištemonopolizirati industriju (nesavršeno tržište –imperfektna konkurencija)

Pri većem obimu proizvodnje, firma smanjuje troškovepo jedinici proizvoda i tržišne cijene

Da bi koristila pogodnosti ekonomije obima, firma

453453

razvija svoj portfolio proizvoda na koje se specijalizira

Tako omogućava drugim firmama da se specijalizirajuu proizvodnji drugih proizvoda

240


Eksterna ekonomija obima omogućava da državadominira svjetskim tržištem u proizvodnji određenogdominira svjetskim tržištem u proizvodnji određenogproizvoda, ali ne zato što posjeduje jednu veliku firmu,već zato što ima mnogo malih firmi koje utiču jedna nadrugu da bi stvorile veliku konkurentsku kritičnu masuproizvoda (konkurentna industrija)

Za razliku od interne eksterna ekonomija obima ne

454454

Za razliku od interne, eksterna ekonomija obima nemora voditi računa o imperfektnosti tržišta


M. E. Porter – fokus teorije usmjerio na pitanje - Kako država,vlada i kompanije mogu izmijeniti uslove da bi bile konkurentneP i ij lij đ jProsperitet nacije se stvara, a ne naslijeđujeRazvoj nije posljedica prirodne obdarenosti države, već ukupnoraspoložive radne snage i uspješnog vođenja monetarne ifiskalne politikeKonkurentnost industrije zavisi od veličine kapaciteta industrije daprovodi inovacije i poboljšanjaDa bi bile konkurentne kompanije moraju imati jake rivale

455455

Da bi bile konkurentne, kompanije moraju imati jake rivale,nestrpljive dobavljače i zahtjevne potrošačeSa rastom globalne konkurencije, nacionalne ekonomije postajusve značajnijeUloga zemalja raste i činjenicom da se osnov konkurencije sveviše pomjera ka stvaranju znanja i primjeni znanja

241


Konkurentskoj sposobnosti doprinose i nacionalnevrijednosti, kultura, ekonomska strukturaj , ,

Inovacije pokreću i podržavaju konkurenciju

Četiri komponenete dijamanta nacionalne konkurentnostiFaktori proizvodnjeUslovi tražnje

456456

Srodne i prateće djelatnostiStrategija firme, struktura, rivali.

Politika vanjske trgovineVažan dio ekonomske politike kojom se reguliše sektorekonomskih odnosa sa inostranstvom

Uspješna politika vanjske trgovine je ona koja obezbjeđujeoptimalno povezivanje unutrašnjeg funkcionisanjaekonomije i procesa ekonomskig razvoja sa neophodnimprilagođavanjima nacionalne ekonomije kretanjima uglobalnoj ekonomiji

Osnove politike vanjske trgovine

457457

Osnove politike vanjske trgovineNivo razvijenostiOpšti ekonomski i društveni ciljevi zemljeVanjska politika i geopolitički položaj zemlje

242

Politika vanjske trgovineU užem smislu, pod politikom vanjske trgovinepodrazumijeva se skup mjera kojima država reguliševanjskotrgovinsku aktivnost osim mjera u regulisanjuvanjskotrgovinsku aktivnost, osim mjera u regulisanjudeviznog kursa, obzirom da su ove mjere uključene udeviznu politiku zemlje

U širem smislu, pojmom vanjskotrgovinske politikeobuhvaćeno je regulisanje svih aktivnosti koje djeluju narazvoj i tokove vanjske trgovine

458458

Vanjskotrgovinska politika se usmjerava u dva pravca:Formiranja “otvorenog” ili “zatvorenog” (autarhičnog) tipaekonomijeKorištenjem liberalističkih ili protekcionističkih (ilikombinacijom) instrumenata

Politika vanjske trgovine

Počeci savremene vanjskotrgovinske politike vežu se zamerkantilizam

Vanjska trgovina smatrana važnim sektorom za povećanjenacionalnog bogatstva

Protekcionistički orijentisana, koncetrisala se na zaštitudomaće proizvodnje

Arsenal mjera vanjskotrgovinske politike potiče iz vremena

459459

merkantilizma

Premije, subvencije, carine, zabrane uvoza, korištenjevojnih, ekonomskih i političkih pritisaka da bi se ostvarilepovlastice u vanjskoj trgovini i sl., potiču od merkantilista

243

Politika vanjske trgovineDrugi pravac u vanjskotrgovinskoj politici – liberalizam –stupio na scenu u 18. vijeku

Teorijski obrađen u djelima A. Smitha i D. Ricarda

Era slobodne trgovine utemeljila liberalističku politikuvanjske trgovine (prekidanu ratovima i Velikomekonomskom krizom)

Praksa i brojni primjeri pružaju dokaze da dvije zemlje nasličnom nivou razvijenosti mogu voditi različite

460460

sličnom nivou razvijenosti mogu voditi različitevanjskotrgovinske politike (liberalističke ili protekcionističke)

Osnovnu razliku čini orijentacija na:Politiku otvorene ekonomijePolitiku zatvorene (autarhične) ekonomije

Politika vanjske trgovineOsnov protekcionizma (zaštita domaće proizvodnje) utemeljili A.Hamilton i F. ListList je bio zagovornik liberalizma, ali tek nakon što se krozList je bio zagovornik liberalizma, ali tek nakon što se krozmehanizme zaštite “mladih industrija” one osposobe zakonkurenciju na svjetskom tržištuDakle, protekcionizam privremenog trajanjaMeđutim, praksa je pokazala da, jednom uvedeneprotekcionističke mjere, imaju tendenciju da se na otvoren ilimanje vidljiv način zadrže što duže

461461

Danas nema zemlje koja nema jasnu vanjskotrgovinsku politikuMoguće da zemlje nemaju jasnu unutrašnju politiku, a daistovremeno imaju bolje razrađenu vanjskotrgovinsku politiku(razlog tome može biti odsustvo unutrašnjeg konsenzusa i/ilivanjski okvir koji formuliše platformu za vođenjevanjskotrgovinske politike)

244

Politika vanjske trgovine

Liberalizam i “umjereni” protekcionizam naizmjeničnoobilježili historiju vanjske trgovine

Danas, važno razumijevanje dva momenta:

Vanjskotrgovinska politika vezana sa koordinacijomekonomskih politika između pojedinih zemalja (npr. EU)

Novi talas protekcionizma odražava procesprilagođavanja na rast cijena energenata i recesiju u

462462

prilagođavanja na rast cijena energenata i recesiju usvjetskoj ekonomiji

245

PLATNI BILANS I PLATNI BILANS I DEVIZNI KURSDEVIZNI KURS

463463


Definicija platnog bilansaS t l t bilSastav platnog bilansaStavke u platnom bilansuUravnoteženje platnog bilansaEkonomski značaj platnog bilansaPojam deviznog kursaSistemi deviznih kurseva

464464

Sistemi deviznih kursevaDevizni sistemDevizna politika

246

Definicija platnog bilansaTo je sistematski popis ekonomskih transakcija izmeđuzemlje i inostranstva (domaćih i stranih lica) izvršenih u tokuodređenog vremenskog perioda (po pravilu jedne godine)određenog vremenskog perioda (po pravilu jedne godine)

Izraz platni bilans ne odgovara u potpunosti pojmu bilansaiz razloga:

Bilans pokazuje stanje transakcija jednog ekonomskogsubjekta u određenom trenutku, a platni bilans obuhvata

465465

sve ekonomske transakcije tokom periodaU platnom bilansu ne prikazuju se samo transakcije kojesu u vezi s određenom proturadnjom nego i transakcijekoje se daju bez obaveze proturadnje (npr. ekonomskapomoć)

Definicija platnog bilansaPlatni bilans koji bilježi ekonomske transakcije razlikuje seod stanja ekonomskih odnosa jedne zemlje sainostranstvominostranstvom

Zbog toga se razlikujuŠiri koncept platnog bilansa (registruje sve transakcijebez obzira na efektivna plaćanja)Uži koncept platnog bilansa – devizni bilans (registruje

466466

p p g ( g jtransakcije obzirom na efektivna plaćanja) i koji je mjeralikvidnosti ekonomije jedne zemlje

247

Sastav platnog bilansaPopis transakcija u platnom bilansu vrši se po principudvojnog knjigovodstva (kreditna strana na lijevoj, a debitnana desnoj strani)na desnoj strani)

Vrste ekonomskih transakcija u platnom bilansu:Tekuće i kapitalne (tekuće – znače prenos društvenog proizvoda izjedne zemlje u drugu, a kapitalne – prenos kupovne moći)Privatne i javne (razlikovanje obzirom na status rezidenta u zemlji ukojoj se sastavlja platni bilans)

467467

Unilateralne i bilateralne (unilateralne ne podrazumijevaju obaveznuproturadnju za razliku od bilateralne)Autonomne i kompenzatorne (autonomne se odvijaju bez obzira nastanje u platnom bilansu i vrše se radi normalnog odvijanja vanjsketrgovine, a kompenzatorne se vrše radi uspostave ravnoteže platnogbilansa

Sastav platnog bilansa

Tekući računRoba, nefakturisane usluge, dohodak, tekući transferi, g , ,

Kapitalni računKapitalni transferi, nabavke i prodaja nefinansijske ineproizvodne aktive

468468

Finansijski računtokovi investicija, promjena rezerve aktive

248

Stavke u platnom bilansu

Tekući računIzvoz i uvoz roba, izvoz i uvoz usluga, transakcijedohotka i tekući transferi

Kapitalni računKapitalni transferi, direktne strane investicije i portfolioinvesticije

469469

Ostale investicijeaktiva trgovinskih kredita, valute i depoziti komercijalnihbanaka, valute i depoziti ostalih sektora, ostala aktiva

Uravnoteženje platnog bilansa

AutomatskoU sistemu fluktuirajućih deviznih kurseva to se odvijapromjenom kursa u zavisnosti od odnosa ponude itražnje. Monetarna vlast ne mora da interveniše jer seravnoteža sama uspostavlja.

U slučaju fiksnog deviznog kursa, ravnoteža seuspostavlja kretanjem zlata i promjenama domaćih

470470

p j j p jcijena i kamatnih stopa. Danas, posredstvom IMF vrši seusaglašavanje ekonomskih (posebno monetarnih)politika između zemalja

249

Uravnoteženje platnog bilansaDiskreciono – tri metoda uravnoteženja platnog bilansa

1. Stvarno uravnoteženje – postiže se posredstvom:

a) Deflacije cijena i dohotka u zemljama sa deficitom

b) Inflacijom cijena i dohotka u zemljama sa suficitom

c) Deprecijacija valute u zemljama sa deficitom

d) Aprecijacija valute u zemljama sa suficitom

471471

d) Aprecijacija valute u zemljama sa suficitom


2. Finansiranje deficita – postiže se posredstvom:

a) Smanjenja monetarnih rezervi

b) Povećanja zaduživanja u inostranstvu

c) Odlaganjem plaćanja dospjelih zajmova

d) Smanjenjem zaliha uvezene robe

472472

d) Smanjenjem zaliha uvezene robe

250


3. Kompenzatorno finansiranje – najčešće korištenmetod:

a) Smanjenje troškova proizvodnje radi povećanjaizvoza i smanjenja uvoza

b) Prebacivanje potrošnje na domaće proizvode kojise inače uvoze

473473

se inače uvoze

c) Povećanje kamatne stope radi smanjenja odliva ipovećanja priliva kapitala

d) Carine, kontigenti, vezani zajmovi i sl.

Ekonomski značaj platnog bilansa

Platni bilans povezan je sa SNASvi tokovi zemlje sa inostranstvom imaju efekte naekonomska zbivanja u zemlji

Y = C + I +G + (X – M)X – M = Y – (C + I + G) ili

X – M = A – I (A – akumulacija)Ovo pokazuje ovisnost unutrašnjih i vanjskih ekonomskihtokova

474474

tokovaDeficit nastaje kao posljedica veće potrošnje od proizvodnjeUkupni izdaci na potrošnju (C) i investicije (I) mogu prećidohodak (Y) samo ako se višak kompenzira uvozomkapitala

251

Devizni kursCijena novca jedne zemlje izražena u novcu druge zemlje(ili korpi valuta)

Cijena strane valute izražena u domaćem novcu

Danas se devizne operacije obavljaju putem obračunameđu bankama, a same operacije vrše se bankarskimdoznakama

Banke uobičajeno prodaju inostrane valute po kursu nešto

475475

Banke uobičajeno prodaju inostrane valute po kursu neštovišem od službenog (prodajni kurs), a kupuju po kursunešto nižem od službenog (kupovni kurs)

Prihodi od ove kursne razlike služe za pokrićemanipulativnih troškova i naknadu gubitka na kamati

Sistem deviznih kursevaFleksibilni (promjenjivi)

Ukoliko se formiranje kurseva prepusti slobodnoj igri tržišnihsnaga ponude i tražnje tada kursevi mogu neograničenosnaga ponude i tražnje, tada kursevi mogu neograničenofluktuirati. Ravnoteža se uspostavlja na nivou na kome seizjednačava cijena u zemlji i inostranstvu (paritet kupovnemoći). Drugi pristup veže formiranje deviznog kursa uzavisnosti od stanja u platnom bilansu. Ovaj pristup ima u vidusve faktore koji utiču na formiranje deviznog kursa

Fiksni kurs

476476

Fiksni kursUkoliko monetarne vlasti intervencijom na tržištu devizaodržavaju oscilacije kurseva u uskim granicama

Danas, većina deviznih kurseva se određuje upravljanimfluktuiranjem

252

Devizni sistem

Predstavlja skup zakonskih propisa kojima se reguliše,ograničava ili zabranjuje promet robama i uslugama sainostranstvom, sticanje, raspolaganje devizama kao isva plaćanja i naplate sa inostranstvom

Devizni sistem može biti strog ili liberalan

Stepen ograničavanja svaka zemlja prilagođava svojimpotrebama

477477

potrebama

Devizna politikaUtvrđuje ciljeve i obrazuje pravnu i ekonomsku strukturu u granicamaposlovanja devizama

Utvrđivanje ciljeva devizne politike je zadatak monetarnih vlasti aUtvrđivanje ciljeva devizne politike je zadatak monetarnih vlasti, aprovođenje je prepušteno centralnoj banci uz saradnju ostalihfinansijskih institucija

Poseban dio devizne politike odnosi se na regulisanje deviznih kurseva,odnosno utvrđivanje sistema

Fiksnog deviznog kursaFleksibilnog deviznog kursaUpravljanog fluktuiranja deviznog kursa

478478

Upravljanog fluktuiranja deviznog kursa

Suštinska dilema devizne politike je vezana za alternativu hoće li se radiodržavanja stabilnosti deviznog kursa ograničiti autonomna monetarnapolitika ili će se autonomna monetarna politika forsirati na šteturavnoteže u međunarodnim ekonomskim odnosima

253

ARHITEKTURA SVJETSKOG ARHITEKTURA SVJETSKOG TRGOVINSKOG I TRGOVINSKOG I

S S OG S SS S OG S S

479479

FINANSIJSKOG SISTEMAFINANSIJSKOG SISTEMA

O čemu će biti riječi...Svjetski trgovinski sistem – historijatGATT i Urugvajska runda pregovoraNakon Urugvajske runde pregovoraStruktura Svjetske trgovinske organizacije – WTOGATT, GATS i TRIPSGATT i WTOWTO principiCarine

480480

Necarinske barijere trgoviniMeđunarodni monetarni sistemMeđunarodni monetarni fond – IMFSvjetska banka - WB

254

Svjetski trgovinski sistem -historijat

XVI. vijek – kolonijalizam kao metod rješavanja problema nedostatkasirovina i malog tržištaRaspad kolonijalizma i povećanje broja država apostrofira uloguRaspad kolonijalizma i povećanje broja država apostrofira ulogumeđunarodne trgovinePočetak regulisane međunarodne trgovine – 1860. godinePrvi spoljnotrgovinski ugovor Velike Britanije i Francuske koji jesadržavao klauzulu najpovlaštenije nacije (uzajamno priznavanjestatusa)Ulogu nosioca liberalizacije od Velike Britanije preuzima Francuska

481481

1862. – 1867. Francuska potpisala ugovore o liberalizaciji trgovine sasvim evropskim zemljama (osim Rusije)Ratna razaranja krajem 19. i početkom 20. vijeka (Francusko –pruski rati Prvi svjetski rat) i Velika ekonomska kriza (1929.-1932.) jačajuprotekcionizam

Dva perioda u razvoju bilateralnih odnosa:

Svjetski trgovinski sistem -historijat

1. 1860. – 1914.dugoročni sporazumiklauzula najpovlaštenije nacijecarine kao glavni instrument spoljnotrgovinske politike

2. 1918. – 1940.

482482

kratkoročni sporazuminema najpovlaštenije nacijeKontingenti i devizna kontrola kao glavni instrumentispoljnotrgovinske politike

255

Poslije II Svjetskog rata...Sukob dvije teorijske koncepcije

Liberalne (slobodna trgovina i privatno vlasništvo)Kejnzijanske (puna zaposlenost i intervencionizamKejnzijanske (puna zaposlenost i intervencionizamdržave)

Pokušaj “mirenja” dvije koncepcije kroz međunarodnukonferenciju posvećenu pitanjima svjetske trgovine

Odatle naziv – Konferencija o trgovini i zaposlenosti

1946 godine UN (ECOSOC) osniva Komitet sa zadatkom

483483

1946. godine UN (ECOSOC) osniva Komitet sa zadatkomizrade nacrta povelje buduće međunarodne trgovinskeorganizacije

Carinske koncesije predmet bilateralnih pregovora nasastanku Komiteta u Ženevi

Poslije II Svjetskog rata...Rezultati pregovora objedinjeni u Opštem sporazumu ocarinama i trgovini (GATT) koji zajedno sa Protokolom oprivremenoj primjeni predstavlja Završni akt ženevskihprivremenoj primjeni predstavlja Završni akt ženevskihpregovora

Usvojen 30.10.1947. – 8 država (Australija, Belgija,Kanada, Francuska, Luksemburg, Holandija, VelikaBritanija, SAD)

Ostavljena mogućnost drugim državama da se priključe do

484484

j g g p j30. 06. 1948. godine

Predviđeno da GATT bude na snazi do osnivanja ITO

Sporazumom garantovano da se carine ne mogupovećavati iznad dogovorenog nivoa

256

Poslije II Svjetskog rata...Konferencija o trgovini i zaposlenosti (Havanskakonferencija) održana 1947. na Kubi

Završena 1948. potpisivanjem Havanske povelje o ITO odstrane 53 države

Neuspjeli pokušaj formiranja ITO

Najveći doprinos – osnovana Privremena komisija za ITOkoja prerasta u Sekretarijat GATT-a sa značajnomulogom:

485485

ulogom:a) Uticaj na pojedine ugovorne straneb) Iniciranje trgovinskih pregovora

Poslije II Svjetskog rata...Neosnivanje ITO-a od GATT-a čini da od privremenogpostane trajni instrument regulisanja međunarodne trgovine(više do 50 godina)(više do 50 godina)

Osnovni tekst sporazuma GATT sastojao se od tri dijela:a) Osnovni principi trgovine (klauzula najpovlaštenije nacije,

princip nacionalnog tretmana i tarifni dio)b) Pravila trgovinske politike – instrumentic) Proceduralna pravila

486486

Kenedi runda dodaje i četvrti diod) Povlašten tretman zemljama u razvoju (nereciprocitet)

Utvrđena i oblast djelovanja GATT-a: međunarodnatrgovina robama i uslugama

257

Principi GATT-a1. Klauzula najpovlaštenije nacije2. Princip nediskriminacije3. Princip nacionalnog tretmana (isti tretman za domaće i

strane robe)4. Princip predvidljivosti (jasna pravila)5. Princip nereciprociteta (povoljniji položaj za zemlje u

razvoju)6 P i i j

487487

6. Princip pregovaranja7. Princip konsolidovanja carinskih barijera8. Princip konsolidovanja kvantitativnih ograničenja (tzv.

pravilo tarifikacije)

Runde pregovora GATT-aPodrazumijevaju pregovore između članica GATT-a, apovodom snižavanja carina u međunarodnoj trgovini i drugihpitanja vezanih za trgovinu unutar potpisnika GATT-ap j g p pOdobrene koncesije po reciprocitetu se odnose na drugupregovaračku snagu, ali uslijed principa najpovlaštenijenacije – i na sve ostale zemlje GATT-aDogovor o snižavanja carina u određenoj rundi dovodi dosnižavanja nivoa carina u svim zemljama GATT-aKonsolidacija carina na određenom nivou znači da se one ne

488488

Konsolidacija carina na određenom nivou znači da se one nemogu više povećavatiCarine – jedini instrument spoljotrgovinske politike jer jeGATT propisivao da sve necarinske barijere budu pretvoreneu carine (princip tarifikacije) ili ukinute

258

Runde pregovora GATT-a

Liste carinskih koncesija – sastavni dio GATT-a

Konačni cilj – potpuna liberalizacijaKonačni cilj potpuna liberalizacija

Na rundama se pregovara bilateralno – svaka državapregovara sa državom koja joj je glavni snabdjevač robe(principal supplier)

Pregovorima se pridružuju i druge zemlje (grupni pregovori)

Ovaj mehanizam jača pregovaračku poziciju manje

489489

Ovaj mehanizam jača pregovaračku poziciju manjerazvijenih zemalja

U periodu GATT-a (1948. – 1995.) organizovano 8 rundipregovora

Pregled rundi pregovora GATT-a

Period Lokacija Naziv Sadržaj Učesnici

1947 Ženeva carine 231949 Anesi carine 131951 Torki carine 291956 Ženeva carine 261960-1961 Ženeva Dilon runda carine 26

1964-1967 Ženeva Kenedi runda Carine i antidampinške mjere 62

1973 1979 Ž Tokijska Carine i necarinske barijere (kontingenti i d i i t ti ič j ) i k i i 102

490490

1973-1979 Ženeva Tokijska runda administrativna ograničenja) i okvirni

sporazumi102

1986-1993 Ženeva Urugvajska runda

Carine, necarinske mjere, usluge, intelektualna svojina, rješavanje sporova,

tekstil, poljoprivreda, osnivanje WTO123

259

Urugvajska rundaProširen sadržaj pregovora – usluge, investicije, proizvodivisoke tehnologije, autorska prava, intelektualna svojina,tekstil poljoprivreda rješavanje sporovatekstil, poljoprivreda, rješavanje sporova...

Predviđena “tarifikacija” (zamjena necarinskih barijera –carinskim) i njihovo smanjenje u prosjeku

36% za razvijene zemlje24% za zemlje u razvoju

491491

Potpisnice se obavezale na smanjenje izvoznih subvencija

Urugvajska runda –dnevni red (1986)

Carine Pravilnici (Kodeksi) Tokijske rundeNecarinske barijere

Proizvodi prirodnih resursa

Tekstil i odjeća

Poljoprivreda

Tropski proizvodi

Tokijske rundeAntidampingSubvencijeIntelektualna svojinaInvesticijeRješavanje sporova

492492

Tropski proizvodi

Odredbe Osnovnog sporazuma GATT

Rješavanje sporovaGATT sistemUsluge

260

Najznačajniji rezultati Urugvajske runde

Jači i jasniji pravni okvir usvojen za obavljanjemeđunarodne trgovine uključujući efikasniji i pouzdanijimeđunarodne trgovine uključujući efikasniji i pouzdanijimehanizam za rješavanje sporova

Globalno smanjenje carina od 40% i sklapanje ugovora ootvaranju tržišta za sve robe

Ustanovljavanje međunarodnog okvira za trgovinuuslugama u zaštiti trgovinskih aspekata prava intelektualne

493493

g g p psvojine kao i jačanje multilateralnih trgovinskih odredbi uoblasti poljoprivrede i tekstila

Snižavanje carina u Urugvajskoj rundi

ProizvodiPrije

runde %Poslije

runde %Razlika

(%poena)Industrijski 6,8 4,3 2,5

Tropski 4,2 1,9 2,3Primarni 4,0 2,7 1,3

494494

261

Pregovori nakon Urugvajske runde

Februar 1997.postignut sporazum u oblasti telekomunikacija (69postignut sporazum u oblasti telekomunikacija (69zemalja)

1997.zaključeni pregovori (40 zemalja) o bescarinskojrazmjeni proizvoda vezanih za informacione

495495

tehnologijeZaključen sporazum (70 zemalja) koji regulišefinansijske usluge i pokriva 95% razmjene u oblastibankarstva, osiguranja, sigurnosti i finansijskihinformacija

Post-Urugajska runda –ugrađeni dnevni red

Pomorske uslugeUsluge i okoliš

Intelektualna svojina – revizijaizuzetaka patentiranja i zaštitabilja

Vladine nabavke uslugaBazne telekomunikacijeIntelektualna svojina –registracija geografskih oznaka vinaTehničke barijere trgoviniT k til i k f k ij

biljaPoljoprivredaUslugeObavezujuće carine – revizijadefinicije “globalnog snabdjevača”Tijelo za reviziju intelektualnihusluga

496496

Tekstil i konfekcijaUsluge (hitne zaštitne mjere)Pravila o porijekluVladine nabavkeRješavanje sporova

gIntelektualna svojina – prvarevizija primjene sporazumaInvesticione mjere koje se odnosena trgovinu

262

Struktura WTO – 6 dijelova

1. Krovni sporazum (o osnivanju WTO)

2. Opšti sporazum o carinama i trgovini (za robe) – GATT

3. Opšti sporazum o trgovini uslugama – GATS

4. Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualnesvojine – TRIPS

5. Dogovori o pravilima i procedurama za rješavanje sporova

497497

g p p j j p

6. Mehanizam kontrole trgovinske politike

GATT - sadržaj

Principi trgovine robama

Obaveze o tržišnom pristupu

Sporazum za snižavanje carinskih stopa

Kombinacija carinskih tarifa i kvota za nekepoljoprivredne proizvode

498498

263

GATS - sadržajPrincipi trgovine uslugamaListe koncesija i liste izuzetaka od opšteg principanajpovlaštenije nacije kojima se određuje koliko će bitinajpovlaštenije nacije kojima se određuje koliko će bitidozvoljen pristup stranim davaocima usluga u svakomsektoruPaket pravno obavezujućih pravila koja pokrivajumeđunarodnu trgovinu svih usluga (bankarstvo,telekomunikacije, turizam, profesionalne usluge)Definiše 4 modela međunarodnih usluga:

499499

gPrekogranično snabdjevanjePotrošnja u inostranstvuKomercijalno prisustvoPrisustvo fizičkih roba

Ovaj sektor doprinosi sa 60% globalnom rastu, 30%globalne zaposlenosti i 20% globalne trgovine

TRIPS - sadržajOsnovni principi trgovine aspektima intelektualnogvlasništva

Urugvajskom rundom prvi put uvedena pravila intelektualnezaštite u međunarodni trgovinski sistem

Područja obuhvaćena TRIPS –om:Autorska i srodna pravaTrgovinske oznake

500500

Geografske indikacijeIndustrijski dizajnPatentiŠeme integralnih kolaNeobjavljene informacije

264

GATT i WTO

GATT privremenog karaktera jer nikada nije ratificiran odstrane zemalja –potpisnica

WTO i njegovi sporazumi trajni (ratificirani)

GATT je imao ugovorne strane, a WTO članice

GATT se bavio samo trgovinom robama, a WTO, poredroba, reguliše trgovinu uslugama i intelektualnimvlasništvom

501501

WTO ima brži i efikasniji sistem rješavanja sporova

WTO - principiTrgovina bez diskriminacije (MFN princip i nacionalni tertman)

Slobodnija trgovina – snižavanje carina, ukidanje zabranauvoza kvota tarifikacija i ukidanje netarifnih barijerauvoza, kvota, tarifikacija i ukidanje netarifnih barijera,obuhvaćene usluge i intelektualna svojina, pristup tržištima(otvaranje tržišta) kroz tzv. progresivno oslobađanje

Predvidljivost – obaveza provođenja dogovorenog čime seohrabruju FDI. Zemlje obavezne objaviti svoju politiku i informisatiWTO

P ij f k k ij b bl ti

502502

Promocija fer konkurencije – posebno u oblastimapoljoprivrede, usluga, intelektualne svojine i vladinih nabavki

Više od 3/4 članica WTO su zemlje u razvoju – zbog toga iodobrena fleksibilnost u provođenju WTO sporazuma kao idogovoreno otvaranje tržišta razvijenih zemalja za robe iznerazvijenih

265

Carinemanje od 4% za industrijske proizvodeNisu više značajna prepreka za međunarodnu trgovinuDanas se razmatraju iz ugla kompetitivnosti i ekonomskog rastaDanas se razmatraju iz ugla kompetitivnosti i ekonomskog rasta(gubitka blagostanja za vrijednost za koju je umanjen trošakpotrošača)Problem – nedovoljno usaglašavanje carina na nepoljoprivredneproizvode (jaz između između primjenjenih i obavezujućih) –posebno naglašen u “četvorki” (SAD, EU, Kanada i Japan)Obavezujuće MFN carine

503503

Obavezujuće MFN carineUprkos dogovoru, značajne razlike od 4,6% (SAD) do 8,4%(Japan) za industrijske proizvodeProsječna carinska opterećenja za poljoprivredne proizvode 2 do5 puta veća

Necarinske barijere

Danas najveći problem – prepoznavanje necarinskihbarijerajVežu se za “novi protekcionizam”UNCTAD – definicija – “politika i prakse, madanepovezane, koje imaju dvije zajedničke karakteristike:1. Usmjeravaju trgovinu u korist domaćih proizvođača

504504

2. To čine ne koristeći se instrumentom carina”

266

Necarinske barijereKomitet za trgovinu GATT-a 1968. napravioinventar od 800 necarinskih barijera svrstanih u 5grupa:

1. Učešće vlada u trgovini2. Carinska i administrativna procedura3. Standardi za uvoznu i domaću robu4. Specifična ograničenja uvoza i izvoza5. Ograničenja X i M manipulisanjem cijena

K ij k t ij t GATT ji 3 k t ij

505505

Kasnije, sekretarijat GATT-a usvojio 3 kategorije:1. Standardi2. Kvote i diskrecione dozvole3. Procedure carinskog vrednovanja robe

Necarinske barijere - vrste

1. Jednostrane2. Bilateralne – “dobrovoljno” ograničavanje izvoza –

VER (npr. sporazumi SAD i Japana 1981. u ciljuublažavanja problema visokog deficita SAD-a)

3. Plulateralne (regionalne integracije) – EU najvišekoristi ove barijere

506506

j4. Multilateralne (sporazumi kroz WTO, UNCTAD...)

267

WTO – tri tipa necarinskih barijera

1. Tradicionalne

2. Tehničke

3. Administrativne

507507

Tradicionalne necarinske barijere

1. Kvote (poseban slučaj – carinske kvote)

2 Kontingenti2. Kontingenti

3. “Dobrovoljna” ograničenja izvoza

4. Prelevmani ili varijabilne naplate

5. Damping

6. Subvencije

508508

7. Kompenzatorne mjere

8. Javne nabavke (“mjere domaćeg sadržaja” vezane zapravila porijekla)

268

Tehničke barijere u međunarodnoj trgovini (TBT)

Provode se kroz primjenu tehničkih propisa i standarda

1 Procedure ispitivanja usaglašenosti sa tehničkim1. Procedure ispitivanja usaglašenosti sa tehničkimpropisima i standardima

2. Obavezno obilježavanje proizvoda (npr. zahtjev zaoznačavanje porijekla)

3. Posebni zahtjevi u pogledu pakovanja

4 Testiranje inspekcija i karantin na granici

509509

4. Testiranje, inspekcija i karantin na granici

5. Ekološke barijere

Administrativne necarinske barijere

1. Zakonske barijere međunarodnoj trgovini

2 Proceduralne barijere (najviše u upotrebi)2. Proceduralne barijere (najviše u upotrebi)

Carinsko vrednovanje

Primjena sanitarnih i fitosanitarnih mjera

Pravila o porijeklu robe

Specijalne carinske formalnosti

510510

Procedura izdavanja uvoznih dozvola

Inspekcija robe prije isporuke

Investicijske mjere (neke krše princip nacionalnogtretmana)

269

Međunarodni monetarni sistem

Drugi svjetski rat je produbio probleme u međunarodnimvalutnim odnosima i svjetskoj razmjeni koji su se pojavilinakon sloma zlatnog standarda

Nesređenost valuta i znatne poteškoće u međunarodnimplaćanjima tražile su hitno rješavanje problema

Stoga se nakon završetka II svjetskog rata postavljalopitanje kako savladati valutni haos i nevolje u kojima senašao sistem međunarodnih ekonomskih odnosa i plaćanja

511511

našao sistem međunarodnih ekonomskih odnosa i plaćanja

SAD su iz II svjetskog rata izašle s neoštećenomekonomijom, te su mogle pomoći obnovu zemaljasaveznica i neprijateljskih zemalja


Glavne ekonomske institucije poslijeratnog razdoblja:

Opći sporazum o carinama i trgovini (GATT)Opći sporazum o carinama i trgovini (GATT),

Bretton Woodski sistem deviznih kurseva ,

Međunarodni monetarni fond i

Svjetska Banka

512512

270


Ratni i ekonomski metež 1940-ih snažno uticao na velikeekonomiste, posebice na John Maynard Keynesa, koji suželjeli izbjeći ekonomske kao i konkurencijske devalvaciježeljeli izbjeći ekonomske kao i konkurencijske devalvacijezlatnog standarda tokom Velike krize

Pitanje rješavanja problema valutnog haosa je razmatranona međunarodnoj finansijskoj konferenciji održanoj uBretton Woodsu

Kao polazna osnova za rješenje problema bila su izrađena

513513

p j j pdva plana: britanski - Keynesov plan i američki - planHarry Whitea (direktor za monetarna istraživanja uMinistarstvu finansija SAD).


Keynesov plan je predviđao osnivanje Međunarodneklirinške unije kojom bi se obavljala prebijanja saldaklirinške unije kojom bi se obavljala prebijanja saldakrajem svakog mjeseca, dok bi centralne bankeuzajamno odobravale mjesečne kredite.

Ovim planom je bilo predviđeno uvođenje svjetskenovčane jedinice «bancor», koja bi imala kurs prema

514514

novčane jedinice bancor , koja bi imala kurs premazlatu i drugim valutama, te postala zamjena za zlatokoje je bilo demonetizirano.

271


Whiteov plan polazio je od stabilnih deviznih kurseva ismanjivanja deviznih ograničenja, osnivanja posebnogj j g j , j p gmeđunarodnog stabilizacionog fonda čija bi sesredstva formirala na principu kvota (uplaćivane u zlatuili konvertibilnim devizama) i davale bi pravo naodređeni broj glasova u Skupštini fonda i pravo nakupovinu od Fonda valuta drugih zemalja radiotklanjanja neravnoteže u platnom bilansu

515515

otklanjanja neravnoteže u platnom bilansu

Glavnu ulogu u međunarodnim plaćanjima imalo bizlato i konvertibilne devize (dolar)


Na temelju ta dva plana izrađen je Zajednički plan (JointStatement by Experts on the Establishment of anStatement by Experts on the Establishment of anInternational Monetary Fund of the United andAssociated Nations) s više elemenata Whiteovog plana,ali mnogo fleksibilniji od njega, te je jednoglasno usvojenna konferenciji u Bretton Woodsu u maju 1944. godine

Prihvatanjem Zajedničkog plana 22 07 1944 godine

516516

Prihvatanjem Zajedničkog plana, 22. 07. 1944. godineosnovan je Međunarodni monetarni fond (InternationalMonetary Fond - IMF) i Svjetska banka (World Bank)

272

Međunarodni monetarni fond-IMF

Na bretonvudskoj konferenciji učestvovale su 44 zemljemeđu njima i bivša Jugaslavija koja je potpisala, međuprvima, sporazum o IMF-u i WB, ali i tadašnji SSSR kojinikada nije pristupio fondu

Godine 1945. Sporazum o Fondu su potpisale 33 učesniceKonferencije kada je zvanično stupio na snagu; sa radomje počeo 1. marta 1947. godine, a Svjetska banka u junu1946. godine

517517

g

IMF-u su u početku pristupile 29 zemlje dok danas Fondima 185 zemalja članica

Međunarodni monetarni fond

Osnivanjem IMF-a prvi put u historiji je institucionaliziranmeđunarodni monetarni sistem u obliku praktične i svjetskemeđunarodni monetarni sistem u obliku praktične i svjetskemeđunarodne institucije koja danas ima gotovo presudanuticaj na svjetska monetarna i finansijska kretanja imonetarnu saradnju. IMF je pomagao i olakšavaoproširivanje međunarodne trgovine i saradnje, zaposlenosti,dohotka, podržao stabilnost valuta, uspostavio multilateralnisistem plaćanja prema tekućim transakcijama između

518518

sistem plaćanja prema tekućim transakcijama izmeđuzemalja članica i ukinuo devizne barijere, i stavio naraspolaganje sredstva Fonda radi otkanjanja neravnoteža uplatnim bilansima zemalja

273

Osnovni zadaci i ciljevi IMF-aRazvijanje i unapređenje globalne monetarne saradnje prekostalne institucije sa razvijenom mašinerijom za konsultacije isaradnju,j ,

Razvoj i uravnotežen rast međunarodne trgovine, u ciljuunapređenja i očuvanja visoke stope zaposlenosti i realnogdohotka, stabilnost deviznih kurseva između članica ionemogućavanje deprecijacije kurseva,

Pomoć pri uspostavljanju multilateranog sistema plaćanja ieliminaciji deviznih restrikcija,

519519

eliminaciji deviznih restrikcija,

Obezbjeđivanje finansijske pomoći iz opštih izvora (GeneralResources Account) zemljama članicama sa poremećajima uplatnom bilansu i

Smanjenje platnobilansnih neravnoteža u zemljama članicama

Osnovni zadaci i ciljevi IMF-aIMF je poznat kao institucija koja obezbjeđuje pomoćzemljama članicama koje imaju poremećaje u platnombilansu pod uslovom da preduzmu strukturnabilansu, pod uslovom da preduzmu strukturnaprilagođavanja u privredi s ciljem otklanjanja ovihporemećaja

Aktivna uloga IMF-a je unapređenje ekonomskog rasta ismanjenje siromaštva

Specifičnost Fonda, u odnosu na ostale međunarodne

520520

p ,finansijske institucije, ogleda se u kombinovanjuregulativne, konsultativne i finansijske funkcije

Podrška tranzicijskim ekonomijama u provođenjuneophodnih reformi (Washingtonski konsenzus)

274

Washingtonski konsenzus -elementi

1) Fiskalna disciplina,2) Preusmjeravanje prioriteta javnih troškova na zdravlje,

fedukaciju i infrastrukturu,3) Porezna reforma uključujući širenje porezne osnovice i

smanjivanje graničnih poreznih stopa,4) Jedinstveni i kompetitivni odnosi razmjene,5) Sigurna imovinska prava,6) Deregulacija,

521521

7) Liberalizacija trgovine,8) Privatizacija,9) Eliminisanje barijera za direktne strane investicije10) Finansijska liberalizacija.

Organizacija IMF- a

ODBOR GUVERNERAGU

MEĐUNARODNIMONETARNI

IZVRŠNI ODBOR

GENERALNI DIREKTOR

522522

MONETARNII FINANSIJSKI KOMITET

DIREKTOR

IMF OSOBLJE

275

Organizacija IMF-aOdbor guvernera je najviše tijelo koje je zaduženo za vođenjepolitike IMF-a i sastoji se od jednog guvernera i jednog zamjenikakoje postavlja svaka članica. Članovi Odbora guvernera su običnoj p j gministri finansija, čelnici centralne banke ili drugi sličnih zvanja.Redovni sastanci Odbora guvernera održavaju se jednom godišnje

IMF-ov Izvršni odbor nadležan je za vođenje operativnih poslovai izvršava poslove iz nadležnosti koje mu dodjeljuje Odborguvernera. Ovaj odbor stalno zasjeda u sjedištu IMF-a i čine ga 24izvršna direktora, se generalnim direktorom na čelu koji je

(

523523

predsjedavajući (ili jedan od tri zamjenika generalnog direktora,koji ga zamjenjuje u odsustvu).

Generalnog direktora, koji je šef operativom osoblju IMF-a, biraIzvršni odbor. Tri zamjenika generalnog direktora postavljageneralni direktor uz odobrenje Izvršnog odbora

Savremeni problemi IMF-aU posljednjem desteljeću XX stoljeća svjetska ekonomija jebila izložena pojačanim nestabilnostima koje su, upojedinim zemljama i regijama prerasle u finansijske ipojedinim zemljama i regijama, prerasle u finansijske iekonomske krize koje su se širile i na druge zemlje.

To je pred IMF postavilo nova pitanja i probleme saakcentom na hitnosti njihove prevencije i rješavanja.

U tom kontektsu mnogi ekonomisti smatraju što je u praksi ipotvrđeno u vrijeme krize, da IMF mora reformisati svoj

524524

p j , jnačin rada i uvesti nove mehanizme djelovanja kako bimogao efikasnije upravljati stabilnošću svjetskogmonetarnog sistema i time osigurati temelje daljnjeg razvoja

276

Savremeni problemi IMF-a

Prema tome, reforma IMF-a mora se fokusirati i odvijatiparalelno na dva područja:

Zadovoljenje potreba svakog pojedinog članaZadovoljenje sistemskih potreba globaliziranog svijeta

U tom cilju potrebno je fokusirati se na tri elementa:Prevencija krizeP l ž j j i š ijih i j d ž ijih lj

525525

Položaj najsiromašnijih i najzaduženijih zemaljaUpravljanje krizom

Svjetska banka - WBOsnovana 1944. godine, zajedno sa IMF-om

Cilj - obezbjeđenje međunarodne monetarne i finansijskesaradnje u oblasti srednjoročnog i dugoročnog finansiranja

Pod okriljem Svjetske banke, kasnije formirane još trifinansijske institucije:

Međunarodna finansijska korporacija – IFCMeđunarodno udruženje za razvoj – IDA

526526

Multilateralna agencija za garantovanje investicija - MIGA

277

Organizacija WB

Banka je organizovana u vidu dioničkog društva

Organi: Odbor guvernera, Odbor izvršnih direktora ipredsjednik

Najveći uticaj na politiku i poslovanje ima vlada SAD-a

527527

Članstvo u Svjetskoj banci uslovljeno članstvom u IMF-u

Sredstva WBSredstva Svjetske banke potiču iz četiri osnovnaizvora:

Uplaćeni dio kvota zemalja članica

Zaduživanje na finansijskom tržištu

Potraživanja ranije datih kredita

Ostvareni prihodi

528528

Ostvareni prihodi

278

Ciljevi djelovanja WBPružanje pomoći u obnovi i razvoju zemalja članica putemobezbjeđivanja kredita

Krediti prije svega za proizvodne namjene, uključujućirekonstrukciju ekonomija,

Prilagođavanje proizvodnih kapaciteta mirnodopskimpotrebama

Promocija privatnih stranih investicija davanjem garancijad t B k ili t i č šć k diti j

529529

od strane Banke ili sopstvenim učešćem u kreditiranju

Promocija dugoročnog izbalansiranog razvojameđunarodne trgovine i očuvanja pozitivnih kretanja umeđunarodnim plaćanjima

Ciljevi djelovanja WB

Podsticanje međunarodnih ulaganja za razvoj proizvodnihkapaciteta članica, pomažući na taj način podizanjeproduktivnosti, životnog standarda i unapređenja životnihuslova radnika

Bavi se i aranžiranjem kredita ili garantiranjem zapribavljanje kredita na međunarodnim finansijskim tržištima

530530

Doprinosi efikasnijoj tranziciji ekonomija porušenih zemaljasa ratne na mirnodopsku namjenu

279

KONKURENTNOST KONKURENTNOST EKONOMIJA I EKONOMIJA I

EKONOMSKI RASTEKONOMSKI RAST

531531

EKONOMSKI RASTEKONOMSKI RAST


Definicija konkurentnosti

Porterov dijamant

Noviji pristupi konkurentnosti

Konkurentnost – metodologija WEF

Kompetitivnost i WEF

532532

p

GCI – Indeks globalne konkurentnosti

280

Definicija konkurentnostiVeliki broj radova o međunarodnoj konkurentnosti krajem XXi početkom XXI vijekaDio tih stručnih elaboracija fokusiran na makro-Dio tih stručnih elaboracija fokusiran na makro-konkurentnost, dio na mikrokonkurentnost, a u posljednjevrijeme više pokušaja objedinjavanja obje kategorijekonkurentnosti“Konkurentnost ne može biti definisana kao sposobnostnacionalne ekonomije da postiže pozitivnu trgovinskubilansu Vrlo siromašne zemlje su u stanju da to postignu

533533

bilansu. Vrlo siromašne zemlje su u stanju da to postignu.Trgovinska bilansa je uslovljena vrijednošću dolara,internacionalnim tokovima kapitala, dužničkom krizom iostalim faktorima koji su slabo povezani sa sposobnostijedne ekonomije za efikasnu konkurenciju i stvaranje višegstandarda svih građana” (SAD, 1985. godina)

Definicija konkurentnosti“Konkurentnost ekonomije je njena sposobnost danajracionalnije zaposli nacionalne resurse u skladu sa

đ d ij li ij i t i t k d tmeđunarodnom specijalizacijom i trgovinom, tako da to ukrajnjoj instanci dovodi do rasta realnog dohotka i životnogstandarda, ali zasnovanog na realnim kategorijama, a ne nazaduživanju u inostranstvu” (B. Scoot i G. Lodge, 1985.)

“Konkurentnost je sposobnost zemlje da proizvede,

534534

distribuira i servisira dobra u međunarodnim okvirima ukonkurenciji sa dobrima i uslugama iz drugih zemalja, ali nanačin koji obezbjeđuje rast životnog standarda” (B. Scoot)

281

Definicija konkurentnosti“Globalna sposobnost nacionalne privrede da izvozi – odrazje uspjeha njenih firmi u cjelini, njihovog dinamizma isposobnosti da se takmiče ali i da su njihova ponašanja isposobnosti da se takmiče, ali i da su njihova ponašanja iuspjesi uslovljeni kompleksnim spletom strukturnihparametara koji karakterišu nacionalnu sredinu u kojoj oniposluju”. (UNCTAD, 1987.)

Ovaj pristup govori o međusobnoj uslovljenosti makro iik k k t ti

535535

mikro konkurentnosti

Definicija konkurentnosti“Može se prihvatiti stav da međunarodna konkurentnostekonomije jedne zemlje predstavlja sposobnost realizacijeglavnih ciljeva ekonomske politike posebno rasta dohotka iglavnih ciljeva ekonomske politike, posebno rasta dohotka izaposlenosti bez nastanka deficita platnog bilansa” (J.Fagerberg, 1988. godina)

Najznačajniji doprinos istraživanjima konkurentnosti dao jeM. Porter

On naglašava da su promjene u prirodi međunarodne

536536

g p j pkonkurentnosti i sve veća uloga TNK, dovele u sumnjutradicionalna objašnjenja vanjske trgovine

282

Porterov dijamantPrimarni ekonomski cilj svake zemlje je ostvarenjedugoročnog rasta i postizanje što višeg nivoa životnogstandarda svojih građana ali sposobnost da se to postignestandarda svojih građana, ali sposobnost da se to postignene zavisi od konkurentnosti već od produktivnosti sa kojomse resursi zemlje koriste

Porter zaključuje da je pogrešno govoriti o konkurentnostizemlje u cjelini

U fokusu analize moraju biti konkretni sektori i njihovi uži

537537

segmenti

Za Portera, jedini validni koncept konkurentnosti jestekoncept produktivnosti

Porterov dijamantPorter je identificirao četiri osnovne determinantekonkurentnosti koje predstavljaju kompleksan sistem ikoje utiču jedna na drugukoje utiču jedna na drugu

Te determinante čine dijamant nacionalnih prednosti

Determinante dijamanta su:Faktori proizvodnjeUslovi tražnje

538538

Uslovi tražnjeNivo razvijenosti povezanih i pratećih sektoraStrategija, struktura i rivalitet firmi

283

Elementi “dijamanta” nacionalne konkurentnosti

Strategija firme, struktura i rivalitet u sektorimai rivalitet u sektorima

Uslovi tražnje

Faktori proizvodnje

539539

Razvijenost povezanih pratećih sektora

Noviji pristupi konkurentnosti

“Konkurentnost je sposobnost nacionalne ekonomije ilipojedine firme da ostvare proporcionalno više dobitaka napojedine firme da ostvare proporcionalno više dobitaka nasvjetskom tržištu od kokurenata” (Svjetski ekonomski forumi Institut za razvoj menadžmenta)

“Konkurentnost je stepen na kome jedna zemlja može, podslobodnim i fer tržišnim uslovima, da proizvodi robe i uslugekoji mogu da izdrže test na međunarodnom tržištu ali tako

540540

koji mogu da izdrže test na međunarodnom tržištu, ali takoda simultano i dugoročno održava i povećava realnidohodak njenih stanovnika” (OECD, 1994.)

284

Noviji pristupi konkurentnosti“Međunarodna konkurentnost je sposobnost nacionalneekonomije da proizvede novostvorenu vrijednost ipoveća nacionalnu dobit” (Institut za razvojpoveća nacionalnu dobit (Institut za razvojmenadžmenta, 1996.)

Svjetski ekonomski forum – WEF koristi dvije definicijekonkurentnosti:

“Konkurentnost je sposobnost da se ostvaruje

541541

Konkurentnost je sposobnost da se ostvarujedinamičan ekonomski rast u dugom roku”“Konkurentnost je sposobnost zemlje da ostvarujevisoku produktivnost”

Konkurentnosti – metodologija WEF

Kao podloga za kvantifikaciju okruženja za mjerenje rastakonkurentnosti poslužio razvojni model Jefrey a Sachsa ikonkurentnosti, poslužio razvojni model Jefrey-a Sachsa iJohn McArtura

Ovaj pristup uključio tri stuba – temelja za ekonomski rastMakroekonomsko okruženjeJavne institucijeNivo tehnološke opremljenosti

542542

Nivo tehnološke opremljenosti

Na osnovu ovoga, WEF od 2005. godine primjenjujemetodologiju globalne kompetitivnosti

285


Apostrofira važnost internacionalne dimenzije rastaVažna veza produktivnosti i rastaIntegracija produktivnosti i konkurentnosti pojavila sekao grupa faktora – uticaja, sastavljena od devetstubova i od kojih ni jedan pojedinačno ne osiguravakonkurentnost:

InstitucijeInfrastruktura

Efikasnost tržištaTehnološka raspoloživost

543543

InfrastrukturaMakroekonomijaZdravstvo i osnovno obrazovanjeVisoko obrazovanje i obuka

Tehnološka raspoloživostPoslovna sofisticiranostinovacije


Važnost interakcije svih faktora (komponenti) koje utiču nakonkurentnost

Makroekonomska stabilnost od posebne važnosti u svimzemljama i to sa obje svoje dimenzije – vanjskom (održivplatni bilans) i unutrašnjom (niska inflacija)

Da institucije tržišta rada igraju važnu ulogu u stimulisanjuzaposlenosti i rasta, ukazali Khan i Kapsos

544544

Njihovi nalazi od posebne važnosti za konkurentnost –postoji jaka veza zaposlenosti i intenziteta rasta koja nije usuprotnosti sa produktivnosti i njenim uticajne nakonkurentnost

286


Novi model za WEF – indeks globalne konkurentnostirazvio Xavier Sala i MartinUključio kvantifikaciju važnih indikatora za konkurentnost upojedinim regijama svijetaNaglašena veza fleksibilnosti tržišta rada, zaposlenosti,kvaliteta posla i konkurentnostiZa tržište rada posebno apostrofirana fleksibilnost isigurnost (novi pojam – flexcurity)

545545

sigurnost (novi pojam flexcurity)Time je napravljena sinteza ekonomske stabilnosti istrukturnih prilagođavanjaPolitika konkurentnosti pozicionirana kao ključna strukturnareforma


Odakle važnost pojedinih faktora – uticaja naekonomski rast?

W. Easterly analizirao 2005. godine značaj okruženjaza rast i konkurentnost i naglasio centralnu uloguinstitucija u raspodjeli društvenih koristi i snižavanjutroškova razvojnih politika

Simulirao model iz koga su proizašle kvantifikacije

546546

Simulirao model iz koga su proizašle kvantifikacijeindikatora koji se odnose na institucije i efekte vladinihodluka na poslovni sektor

287


Obzirom da fizička infrastruktura podstiče rastproduktivnosti jednako kao i investicije, WEF uključujekvalitet fizičke infrastrukture u tri komponente:

EnergijaTransportTelekomunikacije

547547

Ovo proizašlo iz važnosti infrastrukture za smanjenjetroškova, povećanje efikasnosti i produktivnosti,odnosno, povećanje konkurentnosti


Kako je tehnologija komplementarna inovacijama, WEFposebno apostrofirap p

Njihovu važnost za zemlje sa visokom tehnologijomkojima predstavljaju jedini izvor održivog rastaNeuspješnost strategija sa obilježjem odsustvaistraživačko – razvojnih projekata

548548

288


Posebnu pažnju zaslužuje diferenciranje zemlje uzavisnosti od faza u ekonomskom rastu i profiliranjuzavisnosti od faza u ekonomskom rastu i profiliranjuključnih područja – izvora konkurentnosti

Impulsi rastu – ovisno od faze ekonomskog rastaFaktorski vođen rastEfikasnošću vođen rast

549549

Efikasnošću vođen rastInovacijama vođen rast


WEF ide i korak dalje i utvrđuje težinu ovih faktora (impulsa)za zemlje u različitim fazama rastaza zemlje u različitim fazama rasta

Impulsi

Faze rasta

Bazni uslovi (faktori) Efikasnost Inovacije

I – faktorski vođen rast 50 40 20II – Efikasnošću vođen rast 40 50 50

550550

II – inovacijama vođen rast 10 10 30

289

Kompetitivnost i WEF

Kompetitivnost podrazumijeva integracijukonkurentnosti i produktivnostip

Konkurentnost – skup faktora, politika i institucija kojiodređuju nivo produktivnosti nacionalnih ekonomija

Produktivnost – efikasnost upotrebe nacionalnihresursa, a najznačajniji su inovacije i poduzetništvo

551551

Cilj kompetitivnosti – održiv ekonomski rast u dugomroku

Metodologija WEF – novi pristup- sinteza -

Teorijskih doprinosa pitanjima ekonomskog rasta, bogatstva nacija,produktivnosti, investicija, faktorske raspoloživosti, geografske lokacije,regionalne orijentacije specijalizacijeregionalne orijentacije, specijalizacije.

Makrokonkurentnosti (sposobnost nacionalne ekonomije da postigneodrživ razvoj – srednji rok) i mikrokonkurentnosti (sposobnost poslovnogsektora da doprinese blagostanju nacionalne ekonomije – kratki rok)

Ekonomske stabilnosti i strukturnih prilagođavanja

Nacionalne i internacionalne dimenzije rasta – posebno apostrofirajućivezu produktivnost – ekonomski rast

552552

vezu produktivnost ekonomski rast

Statičkog i dinamičkog pristupa produktivnosti koja je determiniranasposobnošću da održi visok nivo dohotka (rast ekonomskog potencijala)

12 stubova konkurentnosti zemalja u različitim fazama ekonomskerazvijenosti (3+2) i geografsko – regionalne orijentiranosti

290

GCI – Indeks globalne konkurentnosti

Rezultat agregiranja različitih elemenata u jedan indeks12 stubova

1 Institucije+ 5 regija3 faze+

1. Institucije2. Infrastruktura3. Makroekonomska stabilnost4. Zdravstvo i osnovno obrazovanje5. Visoko obrazovanje i obuka6. Efikasnost tržišta roba7. Efikasnost tržišta rada

1. Evropa i Sjeverna Amerika

2. Latinska Amerika i Karibi

3. Azija i Pacifik

4. Srednji Istok i Sjeverna Afrika

I Faktorski vođen rast

+ tranzicija

I u II

II Efikasnošću vođen rast

553553

8. Sofisticiranost tržišta kapitala9. Tehnološka raspoloživost 10.Veličina tržišta11.Poslovna sofisticiranost12.Inovacije

5. Subsaharska Afrika

+ tranzicija II u III

III Inovacijama vođen rast

291

ČETVRTI DIO NAPREDNA MAKROEKONOMIJA

1. Škole ekonomskog mišljenja 2. Klasični pristup 3. Kejns i kenzijanska ekonomija 4. Neoklasičari 5. IS – LM model 6. Monetarizam 7. Očekivanja u ekonomiji – RATEX 8. Ekonomija ponude

293

NAPREDNA NAPREDNA MAKROEKONOMIJAMAKROEKONOMIJA

554554


Škole ekonomskog mišlejnjaKlasični pristupKlasični pristupKejns i kejnzijanska ekonomijaNeoklasičariIS – LMMonetarizam

555555

Očekivanja u ekonomiji - RATEXEkonomija ponude

295

1. ŠKOLE EKONOMSKOG MIŠLJENJA

556556

Škole ekonomskog mišljenja

Modeli razmišljanja o ekonomskim problemima

T k i t ij k k ijTokovi teorijske ekonomije

Skupovi ideja pomoću kojih ekonomistipristupaju ekonomskim problemima i nude različitarješenja

557557

296

Modeli, stilovi, vrste ili “putevi” ekonomsko-teorijskog mišljenja pomoću kojih se pokušava:


eo js og š je ja po oću oj se po uša a

1. Spoznati ekonomsku stvarnost (spoznajnadimenzija)

2. Orijentisati se u ekonomsko – političkojstvarnosti punoj neizvjesnosti i rizika

558558

(psihološka dimenzija)

3. Upotrebljavati teorijska znanja u rješavanjuekonomskih problema (upotrebna dimenzija)

Postoje od početka nastajanja i formiranjaekonomije


Ekonomija se razvijala kroz nastajanje i kritikeraznih škola kao što su:

merkantilizamfiziokratizamklasična liberalna škola

559559

klasična liberalna školaneoklasična školamarksistička školakejnzijanska škola, itd.

297

Svojevrsni “mentalni software-i” dobivali nazive porazličitim kriterijima. Na primjer:


1. Glavna ideja (princip) škole (merkantilizam,liberalizam, monetarizam, ekonomija ponude,RATEX)

2. Ime glavnog osnivača škole (marksistička škola,kejnzijanci)

560560

kejnzijanci)

3. Mjesto nastajanja škole (“čikaška škola”-monetarizam, “lozanska škola”- učenje LeonaVilrasa i Vilfreda Pareta)

4. Vrijeme nastajanja i razvoj (’’Neoklasična škola’’,’’Nova klasična ekonomika’’, ’’Nova kejnzijanska

k ij ’’ ’’P tk j ij k t ij ’’ )


ekonomija’’, ’’Postkejnzijanska teorija’’, ...)5. Politički prostor ili država u kojoj nastaje i razvija se

škola (“Njemačka istorijska škola”,“Austrijska škola”)6. Metoda koju škola primjenjuje (“Matematička škola”)7. Odnos prema oblicima koordinacije ekonomskih

561561

p jprocesa (komandna ekonomija, slobodno tržište,planiranje, samoupravljanje, mješoviti privrednisistemi, arbitraža)

298

2. KLASIČNI PRISTUP

562562

Klasični pristup

Naglašava samokorigirajuće uticaje u privrediKorijene nalazi u djelima A. Smitha, J. B. Say-a i J. S.j j , yMill-aPolazi od postavke da su cijene i najamnine fleksibilnetako da se ravnoteža pri punoj zaposlenosti postiževeoma brzoKonjukturne cikluse shvata kao povremena odstupanja

563563

j p p jNjihove analize bazirane na Say-ovom zakonu tržištačija se suština svodi na to da je prekomjernaproizvodnja po svojoj prirodi nemoguća

299

U klasičnom pristupu - 2 zaključka:1. Privreda uvijek ima punu zaposlenost i uvijek proizvodi

potencijalni proizvod

Klasični pristup

2. Promjene AD ne mogu uticati na nivo nezaposlenosti iproizvodnju. One utiču samo na nivo cijena i sastavrealnog BDP-a.

Nivocijena

ASAD

564564 Qp Qx

3. KEJNS I KENZIJANSKA EKONOMIJA

565565

300

J. M. Kejns (1883 – 1946)Iz bogate porodice

Kejns i kejnzijanska ekonomija

Dužnosti: savjetnik ministra finansijapredstavnik Velike Britanije na brojnim međunarodnim konferencijama1921. – 1938. predsjednik najvećeg osiguravajućeg društvabavio se preprodajom stranog novca, berzanskim špekulacijama

d ik k k č i

566566

urednik ekonomskog časopisasekretar Kraljevskog ekonomskog društvačlan brojnih ANUnosilac počasnih doktorata1942. godine proglašen lordom

DJELA:“Novčani sistem i finansije Indije”

Kejns i kejnzijanska ekonomija

“Ekonomske posljedice mira”“Rasprava o vjerovatnoći”“Traktat o novčanoj reformi”“Rasprava o novcu”“Sredstva napretka”

567567

“Sredstva napretka”“Opšta teorija zaposlenosti, kamate i novca”“Kako platiti za rat”

301

Kejns - nakon Velike ekonomske krize 1929. – 1932.

Klasične postavke dovedene u pitanje

Praksa liberalizma zamjenjena praksom intervencionizmaPraksa liberalizma zamjenjena praksom intervencionizma

J. M. Keynes – nosilac nove doktrine

Fokus sa teorije cijena premješten na pitanje zaposlenosti ikamatne stope

Problem nezaposlenosti treba rješavati na nivou kolektivnihinteresa i uz pomoć državne regulacije

568568

interesa i uz pomoć državne regulacije

Treba stimulisati tražnju koja bi bila rezultat povećanihkupovina od strane države što će pomoći stimulisanjuproizvodnje i zaposlenosti

Kejns - princip efektivne tražnje

Suština teorije zaposlenosti kaže da kada zaposlenost raste,ukupan realni dohodak se povećavaPri uvećanom realnom dohotku povećava se i ukupnapotrošnja, ali ne za onoliko koliko raste dohodak (graničnasklonost potrošnji)Da bi privreda apsorbovala novu zaposlenost – neophodnoinvestiranjeEfektivna tražnja praćena punom zaposlenosti je poseban

569569

Efektivna tražnja praćena punom zaposlenosti je posebanslučaj do koga dolazi jedino kada su usklađeni sklonostpotrošnji i podstrek za investiranjemUkoliko je tražnja nedovoljna, ona zaustavlja rastzaposlenosti

302

Centralno pitanje – nezaposlenostIstiče da nezaposlenost nije slučajnost već

Kejns - Opšta teorija zaposlenosti, kamate i novca (1936.)

Ističe da nezaposlenost nije slučajnost većredovna pojavaIstražuje kako povećati dohodak i zaposlenost(zavisne promjenjive varijable)Njih određuju dvije grupe faktora:

D ti f kt i

570570

Dati faktoriNezavisne promjenljive veličine

a) Dati faktori:postojeća stručnost radne snagek liči i k lit t

Kejns - Opšta teorija zaposlenosti, kamate i novca (1936.)

količina i kvalitet opremetehnikestepen konkurencijeukus i navike potrošačadruštveni sistem koji utiče na raspodjelu NDrukovođenje i organizacija proizvodnjeintenzivnost rada

571571

b) Nezavisne promjenljive veličinesklonost potrošnjigranična efikasnost kapitalakamatna stopa (K.S.)

303

Veličinu izdataka na potrošnju određuje zakonpsihološke prirode – sklonost potrošnji

Kejns - sklonost potrošnji (MPC)

Potrošnja u funkciji dohotkaPotrošnja raste ili opada uvijek sporije od dohotkaMPS – dvostruka uloga:

1. Utiče na obim investicija

572572

2. Tezaurisanje

I = SY = C + IY = C + S

S zavisi od CC zavisi od MPC

Kejns - sklonost potrošnji (MPC)

C zavisi od MPCMPC zavisi od YS = I zavisi od YS = I uspostavlja se djelovanjem multiplikatora

573573

304

Utiče na I, nivo zaposlenosti i Y

Kejns - granična efikasnost kapitala (MEK)

Obim I zavisi od MEK i kamatne stopeD bi i ti l MEK t b d j ć d K S

574574

Da bi se investiralo, MEK treba da je veća od K.S.MEK = KS - prestaje investiranje

Utiče na oblik utrošenog novca

Uvodi psihološki fenomen – “želja za likvidnošću” (davanje

Kejns - kamatna stopa (KS)

prednosti gotovini)

Preduslov za tu želju – nesigurnost u pogledu visinekamatne stope u budućnosti

Zamka likvidnosti – u kriznim situacijama raste sklonostdržanju gotovine – smanjuje se tražnja

575575

Pobude koje potiču želju za likvidnošću:

Pobuda za tekućim poslovanjem

Pobuda opreza

Špekulacijska pobuda

305

Želja za likvidnošću određuje potražnju za novcem

Kejns - kamatna stopa (KS)

Visina kamatne stope zavisi od:Želje za likvidnošću (potražnja za novcem)Količine novca u opticaju (ponuda novca)

576576

Kejnzijanska ekonomija -mehanizam sistema

Bogate zemlje: manja MPC i veća MPS → važanpodstrek za investiranjep j

Siromašne zemlje: veća MPC i manja MPS →svaka investicija povećava zaposlenost

577577

Za podstrek investiranja važna kamatna stopa

306

Klasični pristup – AS i AD podudarniKejns – AS i AD u ravnoteži samo slučajno

Kejnzijanska ekonomija -mehanizam sistema

Kejns AS i AD u ravnoteži samo slučajnoU AS i AD razlikuje potrošna i investiciona dobraRavnoteža :

MPC mora biti tolika da potrošnja apsorbujesve što je proizvedeno

578578

j pPotražnja za investicijama mora odgovaratiponudi tih dobaraS = I

Izdataka na I Izdataka na C

Kejns - dohodak i zaposlenost zavise od:

Izdataka na I Izdataka na C

MEK KS MPC

Količina Želja za lik id šć

579579

novca likvidnošćuSubjektivni

faktoriObjektivni

faktori

OprezPredviđanja

Pohlepa

Promjene realnih nadnicaVanredno povećanje imovinePromjene u fiskalnoj politici

307

Uvodi dvije obračunske jedinice: 1. Kvantitet novčane jedinice2. Kvantitet zaposlenosti

Kejns - zaposlenost

2. Kvantitet zaposlenostiUkupan fond nadnica = količina zaposlenosti x jedinica nadnice

E = N x W

Jedinica nadnice predstavlja odnos između produktivnosti

580580

jrada i nominalne nadnicePovećanje nominalne nadnice iznad produktivnosti radadjeluje inflatorno i destimulativnoEkonomija ide ka punoj zaposlenosti samo ako nadnicerastu u skladu s produktivnosti rada

Ako postoji nesklad i javlja se nezaposlenost,ravnoteža između ponude i potražnje za radom

Kejns - zaposlenost

uspostavlja se snižavanjem nadnica

Strah od deflacija naveo Kejnsa na tezu o fiksnimnominalnim i fleksibilnim realnim nadnicama

Deflacioniranje realnih nadnica putem inflacijed t lj šti K j č j

581581

predstavlja suštinu Kejnsovog učenja

Njegova ekonomija je ekonomija potražnje,antideflatorna i antikrizna

308

1. Na MPC pomoću:a) Kamatne stope (K.S.)

Kejns - intervencija države

) p ( )b) Poreske politike

2. Na I – investicije:a) preko K.S.b) organizovanjem javnih radova

582582

(javna potrošnja)

ASNivo

Kejns - grafički prikaz kejnzijanskog modela

AD’’P’

P’’B

C

cijena

583583

AD’

GNP

AD

ADPP

Q Q1 Q2 Qp

A

309

Kejns - zamka ravnoteže

Ravnoteža pri nepunoj zaposlenostiPostoji ravnoteža AS i AD ali je proizvodnja ispodPostoji ravnoteža AS i AD, ali je proizvodnja ispodpotencijalnog proizvoda i značajan broj radne snageje nezaposlenZato treba povećati ADRast tražnje na nivou pune zaposlenosti

584584

(potencijalni proizvod) ima inflatoran karakter

4. NEOKLASIČARI

585585

310

“Nevidljiva ruka” automatizmom djelovanja tržišta uspostavljauslove ravnotežeNa tržištu čiste (perfektne konkurencije) položaj firme je

Neoklasičari

Na tržištu čiste (perfektne konkurencije) položaj firme jefunkcija njenih prihoda i rashodaOsnovni princip – opadajući prihodi i rastući troškoviRazlikuje položaj firme i položaj industrije (grane)Zbog osnovnog principa firma i industrija suočavaju se sa

problemom proizvodnje bez profita

586586

Takva mogućnost djeluje na firmu u dva pravca:a) da smanji troškove proizvodnjeb) da preseli kapital u drugu granu

Neoklasičari prihvataju pretpostavke čiste (perfektne)konkurencijeUslovi:

Neoklasičari

Uslovi:Na tržištu je veliki broj proizvođača. Heterogena ponuda ipotražnja. Firma ne može uticati na visinu cijene (PRICETAKER)Homogenost proizvoda – kupcu svejedno od koga kupujeproizvod

587587

Na tržištu postoji sloboda kretanja kapitala – firme serukovode kriterijem profitaPerfektna informisanost

311

Polazeći od maksimizacije profita, firma teži dapronađe optimum poslovanja

Neoklasičari - položaj firme

Polazne tačke u analizi kratkoročne ravnoteže firme:a) prosječni troškovib) marginalni troškovi) i l i ih d

588588

c) marginalni prihod

Firma bira kombinaciju faktora proizvodnje, cijena ioutputa koja odgovara zakonu da se profit

Neoklasičari - položaj firme

maksimizira kada su marginalni troškovi =marginalnom prihoduPoduzetnik investira sve dok se ne izjednačemarginalni prihodi i marginalni troškoviMakroekonomska politika mora uvažavati kriterije

589589

Makroekonomska politika mora uvažavati kriterijeunosnog investiranja i stvarati profitonosnuinvesticionu klimuOna to može djelovanjem na prihode i troškove

312

Visok profit u grani privlači kapitalPovećana ponuda u toj grani dovodi do obaranja cijenaRast proizvodnje uzrokuje rast cijena inputa

Neoklasičari - položaj industrije

Rast proizvodnje uzrokuje rast cijena inputaMarginalni troškovi se primiču marginalnom prihoduProfit postepeno opadaFirma seli kapital postepeno u drugu granuMobilnost kapitala osigurava da se ostvari princip – na istikapital isti profitO j i i i t it t i t šk k it l

590590

Ovaj princip naziva se oportunitetnim troškom kapitalaPrivreda povremeno u stanju ravnoteže (nestabilnaravnoteža) – fluktuacije industrije (privrede)Priznaju povremene poremećaje u kojima tržišni mehanizamne može automatski obezbijediti ravnotežu

Neoklasičari se bave pitanjem nivoa cijena iekonomskih fluktuacija

Neoklasičari - položaj industrije

j

Ne pridaju značaj nezaposlenosti – zbogfleksibilnosti cijena i plata privreda bilježi punuzaposlenost

Investicije u funkciji očekivanog profita

591591

Rast cijena stimuliše investicije, a rast K.S.destimuliše investicije

313

5. IS – LM MODEL

592592

IS – LM modelModel ravnoteže na tržištu roba i novca

Tvorci modela John Hicks i Alvin Hansen 1940-ih godina XXvijeka

Kada je Keynes 1936. godine objavio “Opštu teorijuzaposlenosti, kamate i novca” mnogi ekonomisti smatrali suda je ta knjiga istovremeno i fundamentalna i nedokučiva (nizrasprava na temu šta je Keynes zapravo mislio)

John Hicks 1937. godine sažeo ono što je smatrao najvećimKeynsovim doprinosom: zajednički opis tržišta roba i tržišta

593593

Keynsovim doprinosom: zajednički opis tržišta roba i tržištanovca

Njegovu analizu kasnije proširio Alvin Hansen

Hicks i Hansen rezultate analize nazvali IS – LM model

314

Ravnoteža na tržištu robaIS krivulja

IS krivulja pokazuje kombinaciju kamatnih stopa ikoličine proizvodnje (dohotka) pri kome seo č e p o od je (do o a) p o e seizjednačava domaća ponuda i potražnja, odnosno,domaća potražnja i domaća proizvodnja (dohodak)IS krivulja objašnjava ravnotežu na tržištu roba ujednoj nacionalnoj ekonomijiRavnoteža na tržištu roba (jednakost dohotka i

594594

Ravnoteža na tržištu roba (jednakost dohotka iagregatne potražnje Y = AD) prikazuje sejednačinom

Y = C + I → I = Y - C

Podsjetimo se da se funkcija potrošnje (C) prikazuje kaofunkcija dohotka (Y)U modelu Y = C + I investicije (I) predstavljaju autonomnu


U modelu Y C + I investicije (I) predstavljaju autonomnukomponentu agregatne tražnjePodsjetimo se i ovisnosti investicija o kamatnoj stopiInvesticije su opadajuća funkcija kamatne stope

Kamate

595595 Investicije

315

Podsjetimo se da se ostvareni dohodak (Y) može potrošiti narobe ili usluge (C) ili uštedjeti (S)


Y = C + S pri čemu je S = Y – C

Ranije smo vidjeli da se ravnoteža na tržištu roba prikazujejednačinom

Y = C + I pri čemu je I = Y – C

596596

Iz ovog slijediC + S = C + I ili S = I

S = I ravnotežni uslov na tržištu roba

S = I – grafički prikaz


S

597597

I45º

316

Podsjetimo se da je funkcija štednje (S) prikazana kaofunkcija dohotka (Y)S


S ovisi od dohotkaFunkcija štednje

SFUNKCIJA ŠTEDNJE

598598Y

Prikaz grafičkog izvođenja IS krivulje pomoću četiriraspoređena grafikona, posmatrajući ih u smjeru suprotnomk t j k ljk t


KAMATN

A STO

PA (r)

INVESTICIJE (I)

KAMATN

A STO

PA (r)

DOHODAK (Y)

(1) (4)

IS

kretanju kazaljke na satu

599599

ŠTE

DNJA

(S)

INVESTICIJE (I)

ŠTE

DNJA

(S)

DOHODAK (Y)

(2) (3)

317

Kako se izvodi IS krivulja prikazaćemo na primjeru kamatne stopeod 4%


Grafikon (1) prikazuje da su pri kamatnoj stopi od 4% investicije nanivou od npr. 1000Grafikon (2) pokazuje uslov ravnoteže na tržištu roba S = I. Nanjemu vidimo da je na nivou I = 1000 i S = 1000Grafikon (3) pokazuje funkciju štednje (S) ovisno o dohotku (Y)tako vidimo da je štednja u iznosu 1000 na nivou dohotka od npr.5000

600600

5000Grafikon (4) pokazuje kombinaciju kamatne stope od 4% i dohotkaod 5000 (jedna tačka na IS krivulji)Niz kombinacija kamatnih stopa i dohotka – IS krivuljaIS krivulja – pokazuje različite kombinacije kamatnih stopa idohotka pri čemu se ostvaruje ravnoteža na tržištu roba

IS krivulja pokazuje obrnuto proporcionalnu vezu dohotka ikamatnih stopa posredstvom investicija


Rast kamatnih stopa utiče na smanjenje investicija što semultiplikativno odražava na smanjenje dohotkaZbog toga je IS krivulja negativnog nagiba (silazna)

Kamatna stopa

601601Y

IS

318

Ravnoteža na tržištu novcaLM krivulja

LM krivulja pokazuje kombinaciju kamatnih stopa idohotkaLM krivulja objašnjava ravnotežu na tržištu novca ujednoj nacionalnoj ekonomijiRavnoteža na tržištu novca predstavlja jednakostponude i potražnje za novcemPonuda novca – novčana masa (M) obuhvata sva

602602

Ponuda novca novčana masa (M) obuhvata svanovčana sredstva koja se mogu upotrijebiti za plaćanjau jednoj nacionalnoj ekonomijiPodsjetimo se da se M sastoji od gotovine i depozitnognovca (M1 i M2)

Potražnja za novcem sastoji se od dva dijela:Transakciona


Špekulativna

Transakcijska potražnja za novcem odnosi se na potražnjustanovništva za novcem radi kupovine roba i usluga iposlovnu potražnju za novcem, odnosno potražnjupreduzeća radi neometanog odvijanja proizvodnje

603603

preduzeća radi neometanog odvijanja proizvodnjeTransakcijska potražnja za novcem direktno zavisi oddohotkaVeći dohodak (Y) zahtjeva i veću potražnju za novcem

319

Dok je transakcijska potražnja za novcem funkcija novca kaoplatežnog sredsta (za obavljanje transakcije), špekulativnapotražnja je funkcija novca kao sredstva očuvanja vrijednosti


potražnja je funkcija novca kao sredstva očuvanja vrijednosti,odnosno kao jednog od oblika imovine (portfolio)

Novac može biti sigurniji oblik imovine od drugih oblika, iz čegaproizlazi potražnja za novcem kao oblikom imovine ili špekulativnapotražnja za novcem

Špekulativna potražnja za novcem zavisi od mnogo faktora odk jih j l i k t t

604604

kojih je glavni – kamatna stopa

Ako je kamata veća, isplatnije je držati novac u banci nego u npr.gotovini

Špekulativna potražnja za novcem je obrnuto proporcionalna visinikamatne stope

Prikaz grafičkog izvođenja LM krivulje pomoću četiri raspoređenagrafikona, posmatrajući ih u smjeru suprotnom kretanju kazaljke na satu


KA

MA

TNA

STO

PA

(r)

ŠPEKULACIJSKA TRAŽNJA I(r)

KA

MA

TNA

STO

PA

(r)

DOHODAK (Y)

K(y

)

K(y

)

(1)(4)

LM

605605

TRA

NS

AK

CIJ

SK

A T

RA

ŽNJA

ŠPEKULACIJSKA TRAŽNJA I(r)

TRA

NS

AK

CIJ

SK

A T

RA

ŽNJA

DOHODAK (Y)

(2) (3)

320

Kako se izvodi LM krivulja prikazaćemo na primjeru kamatnestope od 4%G fik (1) ik j š k l ij k t ž j k


Grafikon (1) prikazuje špekulacijsku potražnju za novcem kaoopadajuću funkciju kamatne stope. Npr. pri kamatnoj stopi od 4%,špekulacijska potražnja za novcem iznosi npr. 1000Grafikon (2) prikazuje ravnotežni uslov na tržištu novca, odnosnojednakost ponude novca (M) i potražnje za novcem (transakcijska išpekulacijska)Uz datu ponudu novca (M) i određeni nivo špekulativne potražnje

606606

Uz datu ponudu novca (M) i određeni nivo špekulativne potražnjeza novcem ovisne o kamati, određena je i transakcijska potražnjaza novcemTako npr. pri kamatnoj stopi od 4% i špekulativnoj potražnji zanovcem od 1000, uz novčanu masu (M) od 5000, transakcijskapotražnja za novcem iznosi 4000

Podsjetimo se da je veličina dohotka ključna odrednicatransakcijske potražnje za novcem


Grafikon (3) prikazuje kako svakom nivou transakcijskepotražnje za novcem odgovara određeni nivo dohotkaDakle pokazuje pozitivnu vezu dohotka i transakcijskepotražnje za novcemTako npr. pokazuje da transakcijskoj potražnji za novcem uiznosu 4000 odgovara nivo dohotka od 5000

607607

iznosu 4000 odgovara nivo dohotka od 5000Grafikon (4) pokazuje kombinacije kamatne stope i dohotkaTako npr. kamatnoj stopi od 4% odgovara nivo dohotka od5000, pri čemu se ostvaruje ravnoteža na tržištu novca(jedna tačka na LM krivulji)

321

LM krivulja pokazuje različite kombinacije visinekamatne stope i nivoa dohotka kojima se osigurava


ravnoteža na tržištu novcaLM krivulja je pozitivnog nagiba (uzlazna) što znači da jeodnos kamatne stope i dohotka pozitivnoproporcionalanAli, ta veza kamatne stope i dohotka nije direktnaAk ć k ji ć

608608

Ako se npr. poveća kamatna stopa, smanjit će sepotražnja za novcemRavnoteža na tržištu novca uz pad potražnje za novcemi uz fiksnu ponudu novca može se održati samopovećanjem dohotka (proizvodnje).

Ravnoteža na tržištu novca (LM krivulja) podrazumijeva daje npr. rast kamatnih stopa praćen rastom dohotka


Kamatnastopa (r)

LM

609609

Dohodak (Y)

322

Ravnoteža na tržištu roba i novcaIS - LM krivulja

Krivulje IS i LM sadržavaju iste uslove koji moraju bitizadovoljeni radi ostvarivanja unutrašnje ravnoteže i na

b i č žišrobnom i na novčanom tržištuUslovi vezani za visinu kamatne stope i dohotka

Kamatnastopa (r)

LM

Kamatna stopa

610610 YY

IS

U nizu kombinacija visine kamatne stope i visine dohotka kojimase obezbjeđuju ravnoteža na tržištu roba i, odvojeno, na tržištunovca samo jedna kombinacija kamatne stope i dohotka određuje


novca, samo jedna kombinacija kamatne stope i dohotka određujeistovremenu ravnotežu i na tržištu roba i na tržištu novca

Ta ravnoteža istovremeno osigurava jednakost

I = S i M = L

Ravnotežna kamatna stopa i ravnotežni nivo dohotka

Osnovna pretpostavka ravnoteže stabilan nivo cijena uz koji su

611611

Osnovna pretpostavka ravnoteže – stabilan nivo cijena uz koji supreduzeća voljna ponuditi bilo koju traženu količinu roba

Potražnja za robama jednaka je nivou proizvodnje na IS krivulji, apotražnja za novcem jednaka je ponudi novca na LM krivulji

323


Kamatnastopastopa

ISLM

ir

612612

Dohodak (Y)Yr

IS LM model

Ravnotežni nivo kamatne stope i ravnotežni nivodohotka mijenjaju se kada se god pomjeri IS ili LMdo o a je jaju se ada se god po je Skrivulja ili objeIS – LM model koristi se u analizi uticaja mjerafiskalne i monetarne politike (odnosno njihovihkombinacija) u cilju postizanja pune zaposlenostiObjasnit ćemo kako promjena fiskalne politike utiče

613613

Objasnit ćemo kako promjena fiskalne politike utičena IS – LM, zatim efekte promjene monetarnepolitike na IS – LM i efekte kombinacije politika(monetarne i fiskalne) na IS – LM

324

Pretpostavimo da država odluči smanjiti budžetski deficitpovećanjem porezaEfekat povećanih poreza na IS

IS LM model - Fiskalna politika

Efekat povećanih poreza na ISViši porezi – manji raspoloživi dohodakViši porezi – smanjenje potrošnje što, uz djelovanje multiplikatora,smanjuje YKrivulja IS pomjera se ulijevoEfekat povećanih poreza na LMLM k i lj k j k bi ij k t i Y i k ji j d

614614

LM krivulja pokazuje kombinacije kamate i Y pri kojima je ponudanovca jednaka potražnji za novcemKada porezi rastu, kamatna stopa pri kojoj je ponuda novcajednaka potražnji za novcem ostaje istaPovećani porezi nemaju efekta na LM

Kamatnastopa

Grafički prikaz efekata fiskalne politike

R t j j t ž j

IS LM model - Fiskalna politika

ISLM

irA

A1i

IS1

Rast poreza smanjuje potražnjuSmanjena potražnja smanjuje Y(uz multiplikator)Smanjenje Y smanjuje potražnjuza novcemSmanjena potražnja za novcemobara kamateNiža kamata može stimulirati

615615

YYrY1

ii investicije

325

Pretpostavimo da centralna banka povećavaponudu novca (M)

IS LM model - Monetarna politika

po udu o ca ( )Kakav je efekat na IS?Ponuda novca ne utiče direktno ni na ponudu ni napotražnju za robamaM ne pomiče IS krivuljuKaka je efekat na LM?

616616

Kakav je efekat na LM?Rast ponude novca pomjera krivulju LM prema dolePri datom nivou dohotka, rast ponude novca dovodido pada kamatnih stopa

Kamatnastopa Grafički prikaz efekata

monetarne politike

IS LM model - Monetarna politika

ISLM

irA

A1

i

Rast ponude novca smanjujekamatnu stopuNiža kamatna stopa stimulišeinvesticijePovećanje investicija(uz multiplikator) povećavadohodak

LM1

617617

YYr Y1

ii

326

IS LM model - Kombinovana politika

Kamatnastopa

Monetarna i fiskalna politika sečesto koriste zajedno(kombinacija politika) zap

ISLM

ir

A

ii

IS1 LM1

B

(kombinacija politika) zapostizanje istih ciljevaNpr. ekspanzivna monetarnapolitika koristi se zaprevladavanje nepovoljnih efekatakoje fiskalna kontrakcija izazivana potražnju za robama

Grafički prikaz kombinacije

618618

YYr

A1

ii politikaSmanjenje budžetskog deficita imonetarna ekspanzija – beznepovoljnih efekata a Y

6. MONETARIZAM

619619

327

MonetarizamNeoliberalne postavkeNastao 50-tih godina XX vijeka i često se poistovjećuje sakvantitativnom teorijom novcakvantitativnom teorijom novcaAli, monetarizam je mnogo više od togaSa pojavom stagflacije u SAD (stagnacija ekonomskograsta praćena inflacijom), kenzijanske ideje i tumačenjaekonomskih kretanja bivaju potisnutiPonovo vraćanje na kvantitativnu teoriju novca krozmonetarizam

620620

Nova škola ekonomskog mišljenja Miltona FridmanaPodrazumijeva da je ponuda novca ključna determinanta ukretanjima proizvodnje (kratak rok) i cijena (dugi rok)Fridman i monetaristi redefiniraju kvantitativnu teoriju novcai uklapaju je u neoklasičnu teoriju kapitala

Monetarizam - kvantitativna teorija novca prije monetarizma

Često se poistovjećuje sa monetarizmom što je pogrešno jer jekvantitativna teorija novca postojala mnogo prije monetarizmaKvantitativna teorija novca – teorija koja ističe direktnu vezuizmeđu nivoa cijena i količine novcaOva veza jedna je do najstarijih ideja u ekonomijiPrve temelje ove ideje u uspostavi sistema postavio je Jean Bodinu 16.vijeku koji je uočio da se u vrijeme dolaska brodova sa zlatomi srebrom iz kolonija povećava nivo cijena (inflacija)N h t j t lj i k tit ti

621621

Na osnovu ovog shvatanja postavljena i prva kvatitativnajednačina

M = PQ- M – količina novca u opticaju- P – nivo cijena- Q – indeks realne vrijednosti potrošnje

328


Ovako postavljena kvantitativna jednačina govori da saporastom količine novca, pri istoj količini ponuđene robemora doći do porasta cijenaJohn Locke – 17. vijek – u navedenu jednačinu unosiznačajnu novinu – faktor brzine opticaja novcaOvim kvantitativna teorija dobiva dinamički karakter i glasi

MV = PQM k liči i j

622622

- M – količina novca u opticaju- V – brzina opticaja novca- PQ – novčana vrijednost potrošnje- P – nivo cijena- Q – indeks realne vrijednosti potrošnje

J. Locke je, u razmatranju svoje opšte teorije vrijednosticijena, zaključio da je količina novca ključna odrednica


potrošnjeOvako postavljena kvantitativna teorija novca smatra se irudimentarnom formom teorije inflacijeAko su V (brzina opticaja novca) i Q (količina robe)konstantni onda je

Stopa rasta ponude novca = stopa inflacije

623623

Stopa rasta ponude novca stopa inflacijePromjena monetarne mase direktno utiče na nivo cijenaKvantitativna teorija novca bila prihvaćena od mnogih koji suje dalje razvijali i prilagođavaliGlavni nosioci – neoklasičari

329

Dvije formulacije:


a) Transakcijska (Fišerova)

b) Kembridžska

624624

Monetarizam - transakcijska (Fišerova) varijanta kvantitativne teorije novca

Najpoznatija verzija ove teorijeIrving Fisher (1867 – 1947) daje novi prikaz kvantitativneteorije novcateorije novcaZa razliku od prethodnika, Fisher primjenjuje dinamičkipristup i uzima u obzir realizaciju roba (transakcije T), a neponudu roba.Fisherova jednačina kvantitativne teorije ili jednačinarazmjene glasi:

625625

MV = PTPT – suma razmjene – označava potražnju za novcemP – cijenaT – transakcijeM – količina novcaV – brzina opticajaMV – označava ponudu novca

330

On zaključuje da ako je MV > PT vrijednost novcapada, a cijene rastu, i obrnuto

Monetarizam - transakcijska (Fišerova) varijanta kvantitativne teorije novca

Pretpostavka je da je V konstantnoOvdje se pretpostavlja i da je T konstantno jer jeprivreda uvijek na nivou pune zaposlenostiOdatle zaključak da promjena količine novca možedovesti samo do promjene opšteg nivoa cijena

626626

Fisher je bio prvi ekonomista koji je razlikovaonominalnu i realnu kamatnu stopu i utvrdio da jeRealna kamata = nominalna kamata – inflacija

Predstavlja se jednačinom M = kPTk – Marshallov koeficijent ili kembridžski koeficijent

Monetarizam - kembridžska varijanta kvantitativne teorije novca

Ova verzija predstavlja statičnu verziju kvantitativne teorijenovca jer posmatra ponudu i potražnju za novcem uodređenom trenutkuKoeficijent k – odnos između količine novca u opticaju inominalnog dohotka i računa se kao

627627

Njima je predstavljena i dužina vremena u kome se držisvaka novčana jedinica (prelaz novca iz funkcije prometnogsredstva u funkciju blaga ili imovine)

331

Pretpostavka – vlasnik imovine u svom portfoliu imanajmanje dva oblika imovine – npr. novac i robe ili

ij d i

Monetarizam - kembridžska varijanta kvantitativne teorije novca

vrijednosne papireKada je M > kPT → ponuda novca je veća od potražnje,njegova marginalna korisnost opada, novac iz jednogoblika imovine prelazi u drugi (npr. robu).Potražnja za robom raste, rastu cijene, profitabilnost

d

628628

opadaSelekcija se nastavlja – npr. kupovinom vrijednosnihpapiraPotražnja za vrijednosnim papirima raste, cijene rastu...

Monetarizam – ekonomska teorija koja se fokusirana makroekonomske efekte ponude novca

Monetarizam - moderna kvantitativna teorija novca

pIdejni tvorac – Milton Friedman (1912. – 2006.)Pretjerana ekspanzija ponude novca stvara inflacijuMonetarne vlasti trebaju se fokusirati na održavanjestabilnosti cijena

629629

Jedno od osnovnih uvjerenja monetarizma da jepotražnja za novcem stabilna funkcija bogatstva,cijena, promjena cijena i kamate

332

Monetarizam kao teorija javio se kao opozicija i kritikakenzijancima

Monetarizam - moderna kvantitativna teorija novca

Monetarizam – redefinisana, obnovljena i proširena verzijakvantitativne teorije novca koja je imala dva obilježja:

Fridman definiše kvantitativnu teoriju novca kao teorijupotražnje za novcem, a ne teoriju određivanja nivoa cijena ilidohotkaSuština kvantitativne teorije – postojanje stabilne veze izmeđubrzine opticaja novca i malog broja nezavisnih varijabli koje je

630630

brzine opticaja novca i malog broja nezavisnih varijabli koje jeodređuju

Fridman tvorac poznatog “monetarnog pravila”:Stopa inflacije u dugom roku =

stopa rasta ponude novca – stopa rasta realnog dohotka (proizvodnje)

Suština monetarizma svodi se na slijedeće:1. Rast ponude novca je prva determinanta rasta

Monetarizam

p j pnominalnog BDP-a

AD pod uticajem promjena u ponudi novcaProizvodnja, zaposlenost i cijene pod uticajem novcaDvije su pretpostavke vjerovanja u novac:

a) stabilnost i pravilnost brzine opticaja novca

631631

b) novac je neosjetljiv na kamateAko je V stabilno – M određuje PxQZbog toga je fiskalna politika nevažnaMonetarna politika – ključna

333

2. Cijene i plate su relativno fleksibilneFilipsova kriva (kratkoročno) je relativno strma

Monetarizam

U sistemu AS-AD kratkoročna kriva AS posvestrmaZbog toga novac pokreće proizvodnju neznatno ikratkotrajnoGlavni uticaj novca je na cijene

632632

3. Privatni sektor je stabilanGlavne promjene zavise od postupaka Centralnebanke

Važno je stabilizirati monetarni sektor, a realni sektor ćese brzo prilagoditi stanju i stabilizirati pomoću

Monetarizam - mehanizam sistema

p g j pkonkurencije i tržišnog mehanizmaIntervencionizam i diskreciona fiskalna i monetarnapolitika destabiliziraju ekonomijuGlavno monetarno pravilo (preporuka) – stopa rastaponude novca treba biti unaprijed poznata i konstantna.

633633

p p j pAko je brzina opticaja novca stabilna, poželjno je da rastnovčane mase bude jednak rastu BDP-a

334

Tumačenje glavnog monetarnog pravila – nakonovih postavki je slijedeće:

Monetarizam - mehanizam sistema

o pos a je s jedećeU ekonomiji nema visoke inflacije ako su stoperasta ponude novca i stope rasta dohotka jednakeU ekonomiji se može očekivati niska inflacija udugom roku ako je stopa rasta ponude novcamala

634634

mala

Američki sistem federalnih rezervi (FED) slijedi umjereni oblikmonetarizmaEvropska centralna banka (ECB) slijedi ortodoksniju formu

Monetarizam danas

Evropska centralna banka (ECB) slijedi ortodoksniju formumonetarizma sa akcentom na kontrolu inflacije u cilju održavanjastabilnosti euraMeđunarodni monetarni fond (IMF) pristalica monetarističkihstavova – zemljama u tranziciji preporučio primjenumonetarističkog modela u cilju liberalizacije ekonomijeOvo pravdano stavom da se uspješna tranzicija može provesti

635635

stabilizacijom cijena i valuteBrojne kritike ovom modelu, kao i uloga monetarne politike uliberalizaciji trgovine, međunarodnih investicija i politika centralnebanke, ovaj model drže u centru pažnje

335

7. OČEKIVANJA U EKONOMIJI - RATEX

636636

U okviru škole očekivanja u ekonomiji serazlikuju:

Očekivanja u ekonomiji -RATEX

razlikuju:1. Adaptivna očekivanja2. Racionalna očekivanja (RATEX)3. Pluracionalna očekivanja

637637

336

Racionalna očekivanja u ekonomiji

Koriste se kao pretpostavka u savremenimmakroekonomskim modelimaU ekonomsku teoriju i analizu uveo John Muth1961. godine, a naročito su postala značajnakasnijom obnovom od strane Roberta Lucasa iThomas SargentaModeliranje očekivanja postalo je krucijalno u

638638

j j p j jteorijama kao što je nova klasična makroekonomija,nova kejznijanska makroekonomija te teorija igara


Racionalna očekivanja definišu se kao najboljaprocjena budućnosti (optimalna procjena) kojakoristi sve raspoložive informacijePrema Robertu Lucasu to ne znači da svi akteriposjeduju identične informacije, nego da koristesvaku raspoloživu informaciju na najbolji mogućinačin

639639

Definisane slijedeće pretpostavke:Perfektno poznavanje ekonomske strukturePlate i cijene su apsolutno fleksibilne

337

Prema teoriji racionalnih očekivanja efekti koji sepredviđaju ne odstupaju značajno od ishoda tržišne


ravnotežeTo znači da ljudi ne prave značajne greške kadapredviđaju budućnost i da su devijacije odsavršenog predviđanja rijetkeU ekonomskom modelu – ovo se uobičajeno

640640

U ekonomskom modelu ovo se uobičajenomodelira pretpostavkom da je očekivana vrijednostjednaka predviđenoj vrijednosti modela, uvećanojza standardnu grešku

Pretpostavimo da je P ravnotežna cijena na jednostavnomtržištu, određena ponudom i potražnjom


P = P* + eE(P) = P*

P* - očekivana cijena (racionalno očekivanje)e – standardna greška (očekivana vrijednost 0)

Teorija racionalnih očekivanja kaže da će aktuelna cijena

641641

Teorija racionalnih očekivanja kaže da će aktuelna cijenaodstupati od očekivane samo ako se javi “informacioni šok”koji može nastati pojavom novih informacija koje nisu bilepredviđene kada su nastala očekivanja

338

Teorija racionalnih očekivanja je razvijena kao odgovorna nedostatke uočene kod teorija baziranih na

d ti i č ki ji


adaptivnim očekivanjimaKod adaptivnih očekivanja, očekivana budućavrijednost ekonomske varijable temeljena je navrijednostima iz prošlostiNaprimjer, ljudi bi pretpostavljali buduću inflacijujednostavnim posmatranjem inflacije prethodnih godina

642642

jednostavnim posmatranjem inflacije prethodnih godinaU slučaju adaptivnih očekivanja, ako ekonomija imastalno rastuće stope inflacije, ljudi bi svojimpretpostavkama uvijek podcjenjivali inflaciju

Adaptivna očekivanja u ekonomsku teoriju i analizuuveo Cagan 1956. godine


Suština – ekonomski subjekti suočeni sanedovoljnim i nepouzdanim informacijamaModel adaptivnih očekivanja nikada ne ostvarujeravnotežu, naprotiv, on se uvijek asimptotski krećeprema ravnoteži

643643

prema ravnotežiPrimjer adaptivnih očekivanja izražen je u slijedećojjednakosti

339


pe predstavlja očekivanu inflaciju u narednoj godiniparametar λ - (između 0 i 1) pokazuje mjeru u kojoj

sadašnja očekivanja buduće inflacije odražavaju prošlaočekivanja i “prilagođavanje greške” (sadašnja očekivanjase povećavaju/smanjuju u zavisnosti od razlike između

644644

aktuelnih i prošlih očekivanja)pj – inflacija u godini jPrema tome, sadašnja očekivana inflacija, premaadaptivnim očekivanjima, predstavlja ponderisani prosjeksvih prošlih inflacija

Perfektno informisani ekonomski subjekti uz upotrebumatematskih modela i ekonometrije, predviđaju pozicije

Racionalna očekivanja u ekonomiji – mehanizam sistema

matematskih modela i ekonometrije, predviđaju pozicijeekonomskog sistemazahvaljujući tome, anticipiraju akcije ekonomske politike iusklađuju npr. očekivanu stopu inflacije sa stvarnomFilipsova kriva je vertikalna a ekonomska politikasuvišna

645645

suvišnaKada Vlada mijenja politiku – ekonomski subjektimijenjaju svoje ponašanje“Igra s Vladom” pomoću racionalnih predviđanja

340

U ekonomijama u kojima dominiraju racionalna očekivanja,fleksibilne cijene i plate, ekonomska politika vlade jeneefikasna jer je ekonomski subjekti anticipiraju i ugrade u

Racionalna očekivanja u ekonomiji – mehanizam sistema

neefikasna jer je ekonomski subjekti anticipiraju i ugrade usvoje ponašanje

Jedini način da ekonomska politika utiče na proizvodnju izaposlenost je iznenađenje, što je rijetkost (racionalnaočekivanja)

Tvorci ekonomske politike ne mogu prognozirati ekonomska

646646

p g p gkretanja bolje od privatnog sektora

U vrijeme kada ekonomska politika reaguje na događaje,ekonomski subjekti su te događaje već ugradili u svojeponašanje i politika vlade može samo pogoršati stanje

Racionalna očekivanja u ekonomiji - kritike

Teza o racionalnim očekivanja često kritikovanakao nerealnaIstinska racionalna očekivanja bi trebala uzeti uobzir i činjenicu da informacije o budućimdešavanjima koštajuIstiče se da postoji fundamentalna nesigurnost uvezi predviđanja budućnosti (Austrijska škola

647647

vezi predviđanja budućnosti (Austrijska škola,Kejns) te da budućnost ne možemo predvidjetiStoga, nijedna očekivanja ne možemo smatrati kaoistinski “racionalna” (Kejns)

341

Postavka o fleksibilnim cijenama i platamaPostavka o ugrađivanju najnovijih prognoza poput


os a a o ug ađ a ju aj o j p og o a popusuperkompjuteraTvrdnja da su predviđanja konjukturnih ciklusapogrešnaPostavka da postoji samo jedna i jedina ravnoteža(Muth i Lucas), tako da ljudi formiraju svojaočeki anja o o oj jedinst enoj ra noteži

648648

očekivanja o ovoj jedinstvenoj ravnoteži

Tako, Muth pretpostavlja da je p* (očekivana cijena)jedinstvena, a Lucas dodaje da ova ravnoteža odgovaraj di t j “ j l ti” k j d


jedinstvenoj “punoj zaposlenosti” koja odgovarajedinstvenoj prirodnoj stopi nezaposlenosti -NAIRU(natural rate of unemployment)Ukoliko postoji više od jednog od mogućih ravnotežnihrješenja, onda implikacije teorije racionalnih očekivanjanisu primjenjive

649649

nisu primjenjivePretpostavka o primjenjivosti racionalnih očekivanja nakolektivno ponašanje što nije u skladu sa činjenicom daindividualno ponašanje ne odgovara uvijek kolektivnom

342

Teza o neefektivnosti ekonomske politike(Thomas Sargent, Neil Wallace)


( g , )

Autori navode primjer mjera FED-a: ako FED odlučida smanji nezaposlenost kroz ekspanzivnumonetarnu politiku, to će učiniti da ekonomskisubjekti anticipiraju promjene u politici ubuduće tepovećaju svoja očekivanja o stopi inflacije

650650

povećaju svoja očekivanja o stopi inflacije

Rezultat – to će dovesti do suprotnog efekta, akcijevlade će povećati samo stopu inflacije, a nezaposlenost

Racionalna očekivanja u ekonomiji -“Lukasova kritika”

Tvrdi da ponašanje privrednih subjekata u prošlostimože biti loš putokaz za procjenu efekata ekonomskep p jpolitike

Privredni subjekti se ne rukovode tekućim ponašanjemvlade, već svojom percepcijom njihovog načinavladanja, odnosno njihovog režima ekonomske politike

Iz tog razloga predviđanje reakcija privrednih subjekata

651651

Iz tog razloga, predviđanje reakcija privrednih subjekatai finansijskih tržišta na promjene ekonomske politike nemože se vršiti isključivo na osnovu njihovog ponašanjau prošlosti

343

8. EKONOMIJA PONUDE

652652

Ekonomija ponude (Supply-side economics) pojavilase 1970-tih godina kao odgovor na dominaciju

Ekonomija ponude

se 9 0 god a ao odgo o a do ac jukejnzijanske ekonomske teorije i politikePredstavnici Ekonomije ponude smatrali su daupravljanje tražnjom (Kejns) nije dalo rezultate usuzbijanju stagflacije u 1970-tim godinama istabiliziranju zapadnih ekonomija u vrijeme naftnih

653653

s ab a ju apad e o o ja u je e ašokovaKejnzijanci kritikovani zato što su se previšeoslanjali na upravljanje ekonomijom preko AD

344

Kao u klasičnoj školi, predstavnici Ekonomije ponudesmatraju da je proizvodnja, odnosno, ponuda ključekonomskog prosperiteta i da potražnja/potrošnja ima

Ekonomija ponude

ekonomskog prosperiteta i da potražnja/potrošnja imasekundarnu uloguTime oni oživljavaju ideje Sejovog zakona i zalažu se zaobnovu upravljanja ekonomijom podsticanjempreduzetništva, AS i ekonomskog rastaTermin ekonomija ponude (supply side economics)

654654

Termin ekonomija ponude (supply-side economics)upotrijebio prvi put novinar Jude Wanniski 1975.godine,a samu ideju popularizirali su ekonomisti Robert Mundelli Arthur Laffer

Koncept Ekonomije ponude temelji se na slabostimakenzijanske i monetarističke škole

Ekonomija ponude

U centru pažnje – poreska politikaInsistira na državnoj intervenciji ali u razumnoj mjeriPolazi od motivacije i privatne inicijative preduzetnikaTeza - ekonomski rast može se najefektivnije ostvaritipodsticanjem proi odnje (pon de) dobara i sl ga

655655

podsticanjem proizvodnje (ponude) dobara i uslugaSredstvo podsticanja – porezi na dohodak i porezi nakapitalnu dobit

345

Preporuke nosiocima ekonomske politike da utvrdeadekvatan nivo marginalnih poreskih stopa

Ekonomija ponude

Maksimalne koristi se ostvaruju optimizacijommarginalnih poreskih stopa subjekata sa visokimprihodima i kapitalnih investicija za koje se smatra da ćepovećati ponudu i time podstaknuti ekonomski rast

Kejnzijanska makroekonomija, naprotiv, smatra da se

656656

j j j , p ,snižavanje poreza treba koristiti za povećanje potražnje,a ne ponude i stoga treba biti usmjereno premasubjektima nižeg dohotka koji imaju veću marginalnusklonost potrošnji

Zagovornici Ekonomije ponude tvrde da biekonomski rast kojeg bi podstakle poresketi l ij bi t j j i č j d bi ć

Ekonomija ponude

stimulacije bio u toj mjeri značajan da bi povećaojavne prihode po osnovu rastuće ekonomskeaktivnosti i tako kompenzirao u potpunostikratkoročne gubitke zbog smanjenja poreske stope

657657

Smanjenje poreza bi, prema njima, trebalo dovestido rasta ukupnih prihoda

346

Već u 1980-tim godinama ovaj pravac imao je uloguteorijske osnove ekonomske politike u SAD i VelikojB it iji ( ik i t č i )

Ekonomija ponude

Britaniji (reganomika i tačerizam)Zagovornici ekonomije ponude bili uvjereni kako visokemarginalne poreske stope predstavljaju glavnog krivcaza postojanje niske nacionalne štednje, malih investicijai recesije u SAD-uP d đ i A th L ff t li k k ć

658658

Predvođeni Arthurom Lafferom, smatrali su kako ćesmanjivanje marginalnih poreskih stopa dovesti dopoboljšanja ekonomskih prilika u SAD-u

Osnovni analitički instrument pomoću kojeg su oniuspjeli uvjeriti predsjednika Regana u nužnost

Ekonomija ponude

pj j p j gprovedbe poreske reforme bila je kriva koja jepokazivala odnos između poreskih stopa i poreskihprihoda

Ova je kriva po svom tvorcu i nazvana Lafferovom

659659

j pkrivom i pod tim imenom zauzela je svoje mjesto uekonomskoj teoriji

347

Ekonomija ponude - “Laferova kriva”

Poreski prihodi %

T*

660660

Poreska stopa %0% 100%

Porastom poreske stope rastu i poreski prihodi, nonakon neke tačke porast poreske stope više ne


a o e e ač e po as po es e s ope še edoprinosi rastu poreskih prihoda već upravo obrnuto

Tačka T* - optimalna poreska stopa kojaobezbjeđuje maksimalne poreske prihode

Visoke poreske stope destimuliraju ljude da rade i

661661

da štede

Oni svoju ekonomsku aktivnost ili sele u područjeneformalne privrede, ili se odlučuju na više odmora,a manje rada

348


Međutim, praksa je demantirala Lafferovu krivu

E i ij j k l d t št d j kEmpirija je pokazala da su se stope štednje nakonsmanjivanja poreza smanjile

Poreski prihodi nisu se povećali već su se premapredviđanjima mnogih ekonomista zaista i smanjilišto je između ostalog doprinijelo povećanju

662662

budžetskog deficita

Tako su se predviđanja ekonomista ponudepokazala pogrešnim


Snižavanje poreskih stopa nije dovelo do većeponude rada, veće štednje i većih poreskih prihodapo ude ada, eće š ed je eć po es p oda

Ekonomisti su smatrali da zagovornici ekonomikeponude preuveličavaju pozitivne efekte smanjivanjaporeskih stopa na podsticaje za rad i štednjupojedinaca, te da zanemaruju neželjene nuspojave

663663

To se prvenstveno odnosilo na povećanje agregatnepotražnje koja podstiče porast cijena

349

Ekonomija ponude - kritikeSmanjivanje poreskih stopa može podstaći pojedince da više rade,ali će ih svakako podstaći da više trošeOsim veće ponude povećat će se tako i agregatna potražnja te ćeOsim veće ponude povećat će se tako i agregatna potražnja, te ćeefekat na proizvodnju i cijene biti kombinacija povećane ponude(rada i kapitala) i povećane potražnje (trošenja pojedinaca ipoduzeća), a ne samo rezultat povećane ponude kako tvrdeekonomisti ekonomije ponudeU takvim uslovima doći će ipak do povećanja cijenaSmanjivanje poreskih stopa povećat će investicije preduzetnika, ali

664664

j j jponekad može proći i više godina dok se kapaciteti doistapovećajuTako snižavanje poreskih stopa prvo djeluje na povećanjeagregatne potražnje, a tek u dugom roku dolazi do povećanjaponude

Smanjivanje poreskih stopa trebalo bi dovesti do većegradnog napora i veće štednje, ali ovaj se podsticaj odnosi naone koji su zaposleni.

Ekonomija ponude - kritike

one koji su zaposleni.S druge strane, oni koji su nezaposleni kako niti ne plaćajuporez, tako niti smanjenje poreskih stopa neće uticati napromjenu njihova ponašanja. Zato se ekonomiji ponude iprigovara da širi ekonomske nejednakosti.Snižavanje stopa poreza nije povećalo poreske prihode.Upravo obrnuto - poreski su prihodi opali a budžetski se

665665

Upravo obrnuto poreski su prihodi opali, a budžetski sedeficit povećaoPad poreskih stopa nije pratio potreban porast poreskeosnovice koji bi osigurao porast poreskih prihodaTako su i praksa i teorija opovrgnule postojanje Lafferovekrive

350

1. Investicije su motiv rasta u oba koncepta. U konceptutražnje njih pokreće tražnja a u ekonomiji ponude –š d j i č ki i fi

Ekonomija ponude - komparacija ekonomije ponude i ekonomije tražnje

štednja i očekivani profit2. Kod Kejnsa proizvodnja je funkcija potražnje a u

ekonomiji ponude – potražnja je funkcija proizvodnje.3. Kod Kejnsa – poreskom politikom se podstiče tražnja a

u ekonomiji ponude – ponuda (proizvodnja)

666666

4. Kejns je makroekonomist (izražena uloga države) a uekonomiji ponude u osnovi je privatni poduzetnik(mikroekonomskog karaktera uz doziranu ulogudržave)

5. U ekonomiji tražnje (Kejns) štednja je destimulatorrasta, u ekonomiji ponude pretpostavka rasta su

Ekonomija ponude - komparacija ekonomije ponude i ekonomije tražnje

j p p pakumulacija i štednja

6. Kod Kejnsa – uloga novca pasivna, u ekonomijiponude – značajna

7. Protiv inflacije se ekonomija ponude bori finansijskompolitikom i povećanjem proizvodnje. Kejns je bio

667667

p p j p j j jopterećen povećanjem zaposlenosti.

351

PETI DIO EKONOMIJA EVROPSKE UNIJE I BOSNE I HERCEGOVINE

1. Ekonomija EU 2. Ekonomija Jugoistočne Evrope u tranziciji – kako povećati

potencijalni rast i smanjiti ranjivost 3. Bosna i Hercegovina – od Jugoslavije do EU

353

EKONOMIJA EKONOMIJA EVROPSKE UNIJEEVROPSKE UNIJE

668668


Formiranje i razvoj EUEU institucijejEkonomske politike EU

669669

355

Evropa poslije II svjetskog rata

Ratom razrušene privrede

Ispresijecane nacionalnim granicama

Rascjepkana tržišta suženog prostora izazvanogprocesom dekolonizacije i nastankom socijalizma

670670

Potreba organizovanog načina pristupanja rješavanjuzajedničkih problema

MotiviEkonomski

Politički i vojno strateški

Ideološki

671671

356

Politički motiviNovom politikom afirmisati se na međunarodnomplanu (naročito u situaciji gubljenja vodećih pozicijai ekonomskih i političkih u korist SAD i SSSR)i ekonomskih i političkih u korist SAD i SSSR)

Povezivanjem nacionalnih prostora u kompantnopodručje stvoriti jak štit od daljeg širenja socijalizma

Po uzoru na SAD stvoriti ’’Sjedinjene državeEvrope’’

672672

Evrope

Integrisanjem ekonomija stvoriti jaku ekonomskupodlogu NATO pakta (interes SAD)

Ideološki motiviIdeologija hrišćanskog socijalizma podržana od

strane socijalističkih i socijaldemokratskih partija naZapaduZapadu

Povezano područje jedinstvenom hrišćanskomideologijom

Zapadna Evropa – ’’branilac hiljadugodišnje

673673

Zapadna Evropa – branilac hiljadugodišnjehrišćanske civilizacije i kulture’’ od ’’baukakomunizma’’ sa Istoka

357

Ekonomski motivi1947. godina – kritična ekonomska situacija 1937. godina baznaProizvodnja

Njemačka (1945. – 1947.) rast sa 26 na 45 Italija 28 na 72Belgija 31 na 88Francuska 48 na 95

674674

Ekonomski motiviNacionalni dohodak zemalja Zapadne Evrope bilježipad od 12 % ispod nivoa u 1940. godini

Nacionalni dohodak zemalja Zapadne Evrope (mld $)1940. godine 781945. godine 551947. godine 69

675675

358

Ekonomski motivi

Kraj 1947. – pogoršanje usljed loše žetve koja jedovela u pitanje ishranu stanovništva

Pogoršan platni bilans – deficit 14 mld $

80 % deficita pokriveno zajmovima i poklonima SAD

676676

Maršalov plan5. juna 1947. državni sekretar SAD Džorž Maršal –govor na Harvardskom univerzitetu

Ponuda Evropi besplatne pomoći

19.12.1947. predsjednik SAD Truman odobrava naKongresu pomoć Evropi

U cilju rukovođenja ovom pomoći u SAD stvorenaAdministracija za ekonomsku saradnju (ECA)

677677

Administracija za ekonomsku saradnju (ECA)

Mada određena kolektivno – svaka zemlja (korisnikpomoći) bila obavezna da sa SAD zaključi bilateralnisporazum o načinu korištenja sredstava

359

Maršalov plan – ekonomske klauzule

12.07.1947. (Pariz) – šesnaest zemalja korisnika usvojilezajedničke obaveze koje predstavljaju osnovu budućek k litik Z d Eekonomske politike Zapadne Evrope

1. Povećati proizvodnju naročito prehrambenihproizvoda i uglja

2. U punoj mjeri koristiti proizvodne i radne kapacitete

3. Modernizirati industrijsku opremu i transportnii t i t k ć ti d kti t d l

678678

sistem i tako povećati produktivnost rada, usloverada i životni standard

4. Uspostaviti unutrašnju finansijsku i ekonomskustabilnost, visok nivo zaposlenosti i stabilnostnacionalne valute

Maršalov plan – ekonomske klauzule

5. Uzajamna saradnja svih 16 zemalja korisnika pomoćii saradnja sa ostalim zemaljama ’’istog mišljenja’’ uilj j j i kih t if i t lih ič jcilju smanjenja carinskih tarifa i ostalih ograničenja

6. Postepeno ukidanje barijera za slobodno kretanjeljudi

7. Bolja organizacija međusobne saradnje u cilju boljegkorištenja zajedničkih izvora

679679

Za sprovođenje ovih zaključaka uspostavljenKOMITET ZA EVROPSKU EKONOMSKUSARADNJU (preteča OECE osnovanog 1948. godine– 17 zemalja – od 1960. godine OECD – 24 zemlje)

360

Maršalov plan – realizacija

SAD odobrile 22 mld $ (utrošeno 15 mld$)Korisnici: - Velika Britanija 23 %- Francuska 20 %- Njemačka 10 %- ostali (13 zemalja) 47 %

680680

Šumanov plan1951. godine – sukob koncepcija integracije –britanske (liberalnije) i kontinentalno evropske(f k )(francuske)

1953. godine po osnovu francuske koncepcije i’’Šumanovog plana’’ formirana CECA (Evropskazajednica za ugalj i čelik) – prva supranacionalnainstitucija sa suverenim pravima odlučivanja

681681

1957. godine Rimski ugovor - EEZ

361

Rimski ugovor - ciljeviČl. 2. Ugovora“EEZ ima zadatak da, uspostavljanjem zajedničkogp j j j gtržišta i implementacijom zajedničkih politika iaktivnosti ... promovira u čitavoj Zajednici skladan,uravnotežen i održiv razvoj privrednih aktivnosti...”

682682

Rimski ugovor - ciljeviUgovor precizira i načine da se postigne cilj:

eliminacijom carinskih obaveza, količinskih ograničenja na uvoz iizvoz i svih drugih mjera koje bi imale isti efekatizvoz i svih drugih mjera koje bi imale isti efekatusvajanjem zajedničke trgovinske politikestvaranjem tržišta u kojem bi prepreke za slobodu kretanja roba,lica, usluga i kapitala bile uklonjenestvaranjem zajedničke politike u polju poljoprivredestvaranjem zajedničke politike u polju transportauvođenjem sistema koji bi spriječio ugrožavanje konkurencije

683683

j j p j g j jharmonizacijom zakona među zemljama članicama do one mjere dokoje je to potrebno za odgovarajuće funkcionisanje zajedničkogtržištai pridruživanjem prekomorskih zemalja i teritorija da bi sepromovirala trgovina i razvoj.

362

OD EEZ DO EU

Period tranzicije za uspostavljanje zajedničkog tržištatrebao trajati 12 godina (trajao više od dvije decenije)

Cilj:a) Ostvarenje ‘’četiri velike slobode’’b) Definisati zajedničke politike neophodne za

uspostavu unutrašnjeg tržišta

684684

OD EEZ DO EU‘’Zajedničko evropsko tržište’’ identifikovano sacarinskom unijom

Zajednička carinska tarifa – predviđena za01.01.1970. (uspostavljena 1968)

685685

363

Ekonomski efekti uspostavljanja carinske unije

Podsticanje trgovinske razmjene između zemaljačlanicaSpecijalizacija proizvodnje (dobiti na računekonomije obima, diferencijacije proizvodnje,maksimalno korištenje resursa)Povećan uvoz kapitala u EEZ

686686

Tehnološki napredak, istraživanje i razvoj u funkcijirasta industrijske proizvodnje

Transformacija zajedničkog u unutrašnje tržište

Potreba za aktivnijom ulogom pojedinih institucijaZajednice

Ukidanje razlika i izjednačavanje poreza

Razvoj pravne legislative i industrijskih standarda

Mehanizmi unutrašnjeg tržišta omogućili izjednačavanje‘’pravila igre’’

687687

Pravni aspekt – harmonizacija, a zatim izjednačavanjepravnih propisa država - članica

364

Okolnosti uspostavljanja unutrašnjeg tržišta

Kriza ’70-ih godina

Jačanje ‘’nacionalizma’’Jačanje nacionalizma

Jačanje konkurentne pozicije SAD, Japana i zemaljaJužne Azije (telekomunikacije i kompjuterskatehnologija)

1985. – Bijela knjiga – podloga za Jedinstveni evropski

688688

akt (1987)

SEA (JEA) – 279 pojedinačnih akata, regulativa, sciljem formiranja zajedničkog ekonomskog prostora

Program jedinstvenog tržišta (1992.)

Okosnica programa – netarifne barijere i razlike ustandardima i tehničkim zahtjevimastandardima i tehničkim zahtjevima

1993. – Jedinstven administrativni dokument (SAD)koji je omogućio kretanje roba neovisno oddržavnihi propisa i smanjio adminstrativne troškove

689689

365

Program jedinstvenog tržišta (1992.)

Definisane oblasti i propisi koje treba izmijeniti(ujednačiti)(ujednačiti)

Definisano tri oblasti prepreka koje treba ukloniti u ciljupovećanja konkurentnosti:

1. fizičke barijere (carine, granične kontrole)2 tehničke barijere (sigurnost proizvoda javne

690690

2. tehničke barijere (sigurnost proizvoda, javnenabavke)

3. fiskalne barijere

Ekonomski rezultati JEA (1986. – 1996.)

287 propisa u cijeloj EZ koje su se odnosile na:1. Konkurencijuj2. Obezbjeđenje uslova za uspostavljanje

monetarne unije3. Ublažavanje efekata koje je stvaranje

jedinstvenog tržišta imalo na razvijene sprammanje razvijenih zemalja (uspostava socijalnih i

i l ih j d 1992 )

691691

regionalnih programa za razvoj do 1992.)4. Povećanje produktivnosti5. Harmonizacija regulative o zaštiti okoliša6. Širenje EZ politike

366

Mastriht – 1992. – Ugovor o EUProglašava se Evropska unija (EU)Ustanovljava se nova struktura sa tri stuba EU

Evropske zajednice – EZ (EEZ, EUOROATOM I EZUČ – Evropskap j ( , pzajednica za ugalj i čelik)Zajednička vanjska i sigurnosna politikaSaradnja u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova

Ustanovljava se državljanstvo EUUstanovljava se EURO kao jedinstvena valutaJača se uloga Evropskog parlamenta

692692

g p g pPovećava se broj oblasti za koje se glasa kvalifikovanomvećinomUstanovljava se Odbor RegijaStvara se ''Kohezioni fond''Uvodi supsidijarnost kao ustavni princip.

Amsterdam 1999. – III revizija RUDalji iskorak ka jačanju unutrašnjeg tržišta

Amsterdam 1999. i Nica 2001.

Posebno u oblastima zapošljavanja i socijalnepolitike

Nica 2001. – IV revizija RUDefiniše red poteza za proširenjePrecizira obaveze za nove članice (migracije

693693

Precizira obaveze za nove članice (migracije,uvođenje EURO-a)Nova pravila za evropske institucije‘’Konvencija’’ za ustavnu budućnost Evrope

367

OD 6 DO 27

694694

1957

695695

368

Od 6 do 15

1973

696696

1981

697697

369

Od 6 do 15

1986

698698

Od 6 do 15

699699

1995

370

700700

701701

371

Stanovništvo EU

702702

Kriteriji i uslovi proširenjaKopenhagen 1993.

Essen 1994.

Brisel 1995. Bijela knjiga

703703

372

Kriteriji iz Kopenhagena

Politički kriterijZemlja aplikant mora postići stabilnost institucija kojegarantuju demokratiju, vladavinu prava, ljudske slobode irespektovanje kao i zaštitu manjina

Ekonomski kriterijMora imati funkcionalnu tržišnu ekonomiju, kao i dovoljnokapaciteta da se nosi sa konkurentnim pritiscima i tržišnimsnagama u EU

704704

gKriterij prihvatanja acquis

Mora imati sposobnost da preuzme obaveze koje seodnose na članstvo, uključujući odanost ciljevima političke,ekonomske i monetarne unije.

1. Sloboda kretanja roba2. Sloboda kretanja ljudi3. Sloboda kretanja usluga

17. Nauka i istraživanje18. Obrazovanje i obučavanje19. Telekomunikacije i IT

Pregovori o pridruživanju: Oblasti

j g4. Sloboda kretanja kapitala5. Korporacijsko pravo6. Politika konkurencije7. Poljoprivreda 8. Ribarstvo 9. Transportna politika10. Oporezitvanje

j20. Kultura i audiovizualna politika21. Regionalna politika i strukturalni instrumenti22. Okruženje23. Zaštita potrošača i zdravlja24. Pravni i domaći poslovi25. Carinska unija

705705

p j11. Ekonomska i monetarna unija12. Statistika13. Socijalna politika i zaposlenosti14. Energija15. Industrijska politika16. Mala i srednja preduzeća

j26. Vanjski poslovi27. Zajednička vanjska i sigurnosna politika28. Finnsijska kontrola29. Finansijska i budžetska predviđanja30. Institucije31. Ostalo

373

Pregovori o pridruživanju: procedure

Uvidi u pregovaračke pozicije zemalja kandidata, poglavlje popoglavlje, uz provjere i preporuke

Komisija priprema draft zajedničke pozicije (za svako poglavlje), iprijavljuje to Vijeću (sastanak unutarvladine konferencije).

Vijeće jednoglasno prihvata zajedničku poziciju i jednoglasnoodlučuje o otvaranju pregovora po poglavljima.

Zajedničke pozicije mogu biti mijenjane u procesu pregovaranjaako zemlje aplikanti dostave nove informacije ili odluče povući

706706

zahtjev za tranzicijski period.

Poglavlje je privremeno zatvoreno uz jednoglasnu odlukuunutarvladine konferencije. Sva poglavlja se definitivnozatvaraju jedino kada se svi pregovori sa zemljom kandidatomokončaju.

Pregovori o pridruživanju: nadgledanje

Sva poglavlja su otvorena a ona privremeno zatvorena ćeimati ažurnu pripremu za inkorporiranje novih acquis

Ažurna priprema će također omogućiti Komisiji da odluči da lisu zemlje aplikanti ispunili zahtjeve koji su postavljeni tokompregovaračkog procesa

Poglavlja koja su kroz pregovore zvanično zatvorena mogubiti ponovo otvorena ukoliko zemlja aplikant nije ispunilapreporuke

707707

preporuke.

Ove procedure mogu biti pokrenute jedino u specijalnimslučajevima, npr. kada postoji značajna razlika izmeđupreporuka i stvarnog progresa koji je postignut od stranezemlje aplikanta koji se odnosi na acquis.

374

INSTITUCIJE EU

EVROPSKO VIJECEEVROPSKO VIJECE(EVROPSKI SAVJET)

708708

PARLAMENT VIJECE EU(VIJECE MINISTARA) SUD PRAVDEKOMISIJA

Evropsko vijeće (Evropski savjet)

Konferencija šefova država i vlada zemalja članica EU ipredsjednik EK

Prvi skup 1969.

Predsjedavanje promjenjljivo svakih 6 mjeseci

Skupovi dva puta godišnje

Vanjska, sigurnosna i interna politika EU

Z klj č i bj lj j f i

709709

Zaključci se objavljuju u formiSaopštenjaSmjernicaOrijentacija za rad institucija EU

Pravnu formu ovih političkih odluka donose organi EU

375

Pravni sistem EUUgovori – imaju snagu i prvenstvo u odnosu na ostaleizvore komunitarnog pravaUredbe – obavezno se primjenjuju u svim zemljamačlanicamaDirektive – obvezna primjena s tim da svaka zemljačlanica utvrđuje načine provođenjaOdluke – obavezne za oblasti ili zemlje na koje se

710710

j jodnosePreporuke i mišljenja – nemaju pravnu snagu prinudeKomunikacije – služe u svrhu objašnjenja

Evropska komisijaOdređuje dinamiku i pravce razvoja EU

Uloga:Inicijator politikeIzvršilac zadatakaZaštitar ugovora (čuvar ugovora)Posrednik između opštih interesa EU i pojedinačnihinteresa zemalja članica

711711

interesa zemalja članica

Sastav:Generalne direkcije ili direktorati (DG)Specijalne službe i servisi

376

Vijeće EU (Vijeće ministara EU)Neposredna zastupljenost predstavnika vlada zemaljačlanicaPromjenjljiv sastavPromjenjljiv sastavOpšti savjet (ministri vanjskih poslova)Sektorski ili specijalizirani (npr. poljoprivreda, transport,finansije, ...)Glavni sekretarijat (direktorati)Od 1997. ima posebnu političku ulogu kroz:

712712

Od 99 a poseb u po t č u u ogu oGeneralnog sekretaraVisokog predstavnika za zajedničku vanjsku i sigurnosnu politku

Komitet stalnih predstavnka (COREPER)Priprema sastanke VijećaPriprema odlukePregovara sa EK

Evropski parlamentDirektan izbor i odraz volje građanaPredstavlja građane a ne zemlje članice1962. – 1979. članove delegirali nacionalni parlamenti1979. – direktan izbor poslanika srazmjeran udjelu zemlječlanice u ukupnom stanovništvu EUOd prvobitnih 198 članova danas broji 728 poslanikaPoslanici zastupljeni prema stranačkoj pripadnostiPolitičke grupe (Evropski socijalisti Evropska narodna

713713

Političke grupe (Evropski socijalisti, Evropska narodnastranka, Evropski socijaldemokrati, Liberalne političkegrupacije, Grupa zelenih,...)Komiteti (stalni i ad hoc)Ovlaštenja: izbor EK, budžet, zakonodavna vlast, kontrola

377

Evropski sud (Luksemburg)Osnovan 1957.Jedini ovlašteni tumač UgovoraZadaci:Zadaci:

Sprovođenja zakona EUPoništavanje mjera nespojivih sa UgovoromTumačenje zakona EUDavanje mišljenja

Sastav:

714714

Izabrane sudije (mandat 6 godina sa mogućnosti ponovnogizbora)Pravobranioci

Revizijski (finansijski) sud – kontrola prihoda i rashoda Zajednice

Savjetodavni organi EU1. Ekonomski i socijalni komitet

Učestvuje u donošenju odluka davanjemišlj j d đ i i jimišljenja o određenim pitanjima

Samostalno objavljuje svoja mišljenja

2. Komitet regionaCilj – da proces odlučivanja fokusira na

b i i

715715

posebne interese regionaKonsltativno tijelo sa značajnom ulogom udonošenju odluka koje se tiču regionalnograzvoja, obrazovanja, zdravstva, transporta...‘’čuvar supsidijarnosti’’

378

Evropska centralna bankaOsnovana 1.6.1998.godine sa sjedištem u Frankfurtu

Organi: Upravno vjieće i Opšte vijeće

Eurosistem čine

Evropska centralna banka (ECB)

Nacionalne centralne banke zemalja euro-zone

Zadatak – provođenje jedinstvene montarne politike za euro-zonu

ECB izdaje novčanice, a njene odluke implementiraju nacionalne

716716

centralne banke

Koristeći instrumente monetarne politike, ECB kontroliše ponudueura i nivo kamatnih stopa u euro-zoni

Likvidnost bankarskog sistema osigurava putem stalnih olakšica,operacijama na otvorenom tržištu i obaveznim rezervama

Evropska investiciona bankaOsnovana Rimskim ugovoromPravni subjektivitet i finansijska autonomijaUloga da obezbijedi sredstva za kapitalne investicije u razvoj iUloga – da obezbijedi sredstva za kapitalne investicije u razvoj ijačanje EUBanka prvoklasne kreditne sposobnostiFaktor politike ekonomskog i socijalnog zajedništvaDioničari – zemlje članicePartnerski odnosi sa poslovnim bankama, WB, EBRD ...

717717

Aktivnosti EIB u 140 zemaljaUpravljačke strukture: Odbor guvernera, Odbor direktora i UpravniodborKomplementaran izvor finansiranja (50 % vrijednosti projekta)Najčešći partner EBRD

379

Ekonomske politike EU

MIKROEKONOMSKE POLITIKE

MAKROEKONOMSKE POLITIKE

1. Zajednička poljoprovredna politika

2. Poreska harmonizacija3. Industrijska politika i

politika konkurencije4 Transportna politika

1. Budžetska politika

2. Monetarna politika

3 T i k litik

718718

4. Transportna politika5. Energetska politika6. Okolinska politika7. Socijalna politika i tržište

rada

3. Trgovinska politika

4. Kohezija i redistribucija

Budžet EUKljučni instrument za provođenje politika Evropske unijei finansiranje njenih institucijaIako primarno ekonomski instrument, on ima i svojupolitičku, ideološku, socijalnu i drugu dimenzijuBudžetska politika u Evropskoj uniji kroz jedinstvenibudžet definiše i finansijski okvir za ostvarivanje ciljevau određenom periodu

719719

Ključna obilježja budžetske politike:Model fiskalne decentralizacijePrincipi fiskalnog federalizma

380

Sistem finansiranja EUČl. 200. Rimskog ugovora – finansiranje putemkontribucije država – članicaČl. 201. – predvidio mogućnost vlastitih komunitarnihprihodaCarine, prelevmani, PDV1988. – reforma – ukupna suma vlastitih prihoda seplafonira u odnosu na ukupni GDP (do 1,2%) – četvrti

720720

p p ( , )izvor prihoda‘Novi porez’ koji se obračunava za razliku između PDVosnove i ukupnog GDP

Struktura prihoda –2007.godine

██ Prihodi zasnovani na GDP-u:70,132.1 (approx 65%)

██ PDV: 17,206.2 (approx 16%)

██Tradicionalni vlastiti izvori(carine): (TOR) 15,028.3 (approx14%)

721721721

██ Ukupno ostali prihodi: 6,056.5(approx 6%)

381

Budžetski rashodi

Osnovne kategorije:Zajednička poljoprivredna politikaj p j p pStrukturni fondoviInterne politike i inicijativeAdministracijaEksterno djelovanjeP d i ć

722722

Predpristupna pomoćKompenzacijeRezerve

Struktura budžetskih rashoda po kategorijama, 2007.

██ Poljoprivreda: 49798.8 (approx 46.7%)██ Strukturne politike: 32399.3 (approx 30.4%)██ Interne politike: 9013.7 (approx 8.5%)██ Administracija: 6699.7 (approx 6.3%)██ Eksterno djelovanje: 5186 2 (approx 4 9%)

723723723

██ Eksterno djelovanje: 5186.2 (approx 4.9%)██ Predpristupna pomoć: 2276.7 (approx 2.1%)██ Kompenzacije: 1073.5 (approx 1.0%)██ Rezerve: 127.6 (approx 0.1%)

382

Evropska monetarna unija -uslovi

Harmonizacija monetarnih politika zemalja članica iuvođenje jedinstvene valute

Zajedničke monetarne rezerve

Zajednička centralna banka

Jedinstvena monetarna politika (bez jedinstvenefiskalne i bankarske politike)

724724

p )

Proces stvaranja EMUPrva faza (1990-1993) – sa ciljem da se osiguraslobodno kretanje kapitala, kao i da se ostvarikoordinacija ekonomske politike i uža saradnjakoordinacija ekonomske politike i uža saradnjacentralnih banaka

Druga faza (1994-1998) – sa ciljem približavanjaekonomskih i monetarnih politika zemalja članica (kakobi se osigurala stabilnost cijena i javnih finansija)

725725725

Treća faza (od 1999) – sa ciljem osnivanja Evropskecentralne banke, utvrđivanja kursa i uvođenjajedinstvene valute

725

383

Proširenje EMU 1999. – 2008.

726726726726

Regionalne inicijativeU realizaciji tzv. Istočne strategije Evropske unije,kao cjeline izdvajaju se dvije regije – centralna iistočna Evropa i Zajedinica nezavisnih država

Region centralne i istočne Evrope obuhvatao jeprostor sa 16 zemalja sa profiliranim subregionima:Višegradska grupa, Baltičke republike, Jugoistočna

727727

Evropa, Zapadni Balkan...

384

EKONOMIJA EKONOMIJA JUGOISTOČNE EVROPE U JUGOISTOČNE EVROPE U

TRANZICIJITRANZICIJI

728728

Kako povećati potencijalni rast i smanjiti Kako povećati potencijalni rast i smanjiti ranjivostranjivost

Ekonomije Jugoistočne Evrope

729729

385

Bogatstvo nacija

$ BDP po glavi stanovnika (u hiljadama), podešeno za PPP, 200630.0

35.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

730730

0.0

5.0

Rast i konvergencija

Prosječni rast realnog BDP-a po stanovniku, prilagođeno za PPP, 2001-2006

9.010.0

2.03.04.05.06.07.08.0

731731

0.01.0

386

Inflacija i makroekonomskastabilnost

Inflacija-CPI, 2006

12 0

14.0

2 0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

732732

0.0

2.0

Radna mjesta, radna mjesta, radna mjesta

Stopa nezaposlenosti, 200635 00

40.00

10.00

15.00

20.00

25.00

30.00

35.00

733733

0.00

5.00

387

Je li kod kuće sve u redu?

Bilans generalne vlade, % BDP-a, 20063.0

4.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

734734

-4.0

-3.0

-2.0

1.0

Živjeti euro životom

Kurs

Albanija Nezavisno plivajućiBosna & Hercegovina Valutni odborBugarska Valutni odborHrvatska Strogo kontroliran plivajućiBJR Makedonija VezanRumunija Kontroliran plivajućiS bij & C G K t li li j ći

735735

Srbija & Crna Gora Kontroliran plivajućiSlovenija EMU

388

Ekspolozija kredita: konvergencija ili pregrijavanje?

Rumunija

Rast kredita, 2006

H t k

Bosna & Hercegovina

Slovenija

Makedonija, BJR

736736 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0

Bugarska

Albanija

Hrvatska

Živjeti iznad mogućnosti…Bilans tekućeg računa, % BDP-a, 2006

1.0

3.0

-9.0

-7.0

-5.0

-3.0

-1.0 Bugarska Srbija &Crna Gora

Bosna &Hercegovina

Rumunija Hrvatska Albanija Slovenija Makedonija,BJR

737737

-15.0

-13.0

-11.0

389

i biti u dugovima

vanjski dug/BDP (u procentima), 2005

30

40

50

60

70

80

90

738738

0

10

20

Tranzicija se nastavlja

Prosječni tranzicijski pokazatelj EBRD-a

4.0

4.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

739739

0.0

0.5

390

Skriveni porezi

Indeks korupcije: neregularna poslovna plaćanja (10 = nema podmićivanja)

4 0

5.0

6.0

7.0

8.0

9.0

740740

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

Euro zona Slovenija Bugarska Hrvatska Rumunija Makedonija, BJR

Okruženje povoljno za poslovanje?Otvaranje firmi: koliko dana potrebno

450

500

200

250

300

350

400

450

JIECEEEU

741741

0

50

100

150

200

Provedba ugovora Registracija imovine Otvaranje firme

391

Razvoj finansijskog sektora

Pokazatelji razvoja finansijskog sektora, 2006

100 0

120.0

JIE

40.0

60.0

80.0

100.0 CEEEU

742742

0.0

20.0

Dom

aći

kred

itpr

ivat

nom

sekt

oru

(% B

DP

-a)

M2

(%B

DP

-a)

M3

(%B

DP

-a)

Ras

pon

kam

atni

h st

opa

(sto

paK

redi

tiran

ja-u

loga

Pod

ružn

ice

bana

ka(n

a10

0,00

0st

anov

nika

)

Ber

zans

kaka

pita

lizac

ija(%

BD

P-a

)

Odn

os u

tržen

ihak

cija

-pr

omet

a(%

)

Vanjsko okruženje

743743

392

Svjetska ekonomija je bila izuzetno jaka, ali da li će se to nastaviti?

projekcije

744744

Kamatne stope su na istorijski najnižem nivou, ali su počele rasti

Svjetske kamatne stope, 1994-2006

8.00

4.00

5.00

6.00

7.00

Euro zonaSAD

745745

0.00

1.00

2.00

3.00

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

393

Cijene nafte su visoke i promjenljive

746746

Rizici za ekonomije JIE …

747747

394

Pitanje je kada će se globalnaekonomija usporiti i kako

Prilagođavanje globalnih debalansaUsporavanje kod trgovinskih partnera u JIEUsporavanje kod trgovinskih partnera u JIEVisoke cijene nafteViše kamateStabilizacija ili kolaps tržišta nekretninaPojačana konkurencija od drugih ekonomija u

nastajanj

748748

nastajanjuGubitak apetita investitora za tržišta u nastajanjuNe podcjenjivati snagu efekata prelijevanja iz

kretanja u drugim tržištima u nastajanju

Kako pristupiti rizicima i izvući najviše od postojećih mogućnosti u JIE

749749

395

Izvuci najviše od sadašnjeg brzog rasta

Srediti makroekonomijuSmanjiti vanjske debalanseSmanjiti vanjske debalanseOsigurati fiskalnu održivost

Paziti da je finansijski sektor zdrav

Ubrzati strukturne reforme

Oklij j k št j N č k ti č i d

750750

Oklijevanja koštaju. Ne čekati na srčani udar,započeti zdravu dijetu i dovesti se u red prije negošto budemo prinuđeni na prilagođavanje

Zašto fiskalna konsolidacija?Da bi se smanjila uloga države u ekonomiji

Da bi se ekonomija ohladila od pregrijanosti privatnogktsektora

Da bi se rješavali vanjski debalansi

Da bi se stvorio prostor za fleksibilnost fiskalne politike uslučaju usporavanja rasta ili negativnih šokova

Da bi se stvorio prostor za neizvjesnu potrošnju vezanu zaEU

751751

EU

Da bi se povećao kredibilitet strategije usvajanja eura

Da bi se omogućila poreska reforma, uprostio sistem ismanjio njegov teret

396

Fiskalne reformePoboljšati ciljanje i efikasnost potrošnjeHarmonizirati državnu pomoć sa pravilima EUp pRacionalizirati javne investicijePovezati plate javnog sektora s produktivnošćuUgraditi tampone i pripremiti rezervne planovePojednostaviti poreski sistem i poboljšati poresku

752752

Pojednostaviti poreski sistem i poboljšati poreskuupravu/smanjite poreski teretPoboljšati fiskalnu transparentnostOčuvati dugoročnu fiskalnu održivost

Očuvati nezavisnost centralnih banaka i supervizorafinansijskog sektora

Monetarna politika i nadzor finansijskog sektora

j gPritegnuti monetarnu politiku na odgovarajuć načinkako bi ohladili pregrijane ekonomijeOjačati superviziju finansijskog sektora– Za banke

753753

– I za nebankarski sektorRazviti domaća tržišta kapitala

397

Regionalna integracija…Izvoz u JIE i u EU

Procent ukupnog izvoza, 2005

90

100

Udio izvoza u JIEUdio izvoza u EU

20

30

40

50

60

70

80 Udio izvoza u EU

754754

0

10

I regionalne špageteRegionalni i bilateralni trgovinski ugovori u JIE i ZND

755755

398

Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu

Iniciran od EU kao politički okvir za stabilizacijuregije i baziran je na konceptu tzv. crisismanagementa

Osnovni postulat je da se za prevenciju konfliktamora istovremeno raditi na tri područja:

Stvaranje sigurnog okruženja

756756

j g g jPromocija demokratijeUspostavljanje ekonomskog i socijalnogblagostanja


Ideja o pokretanju nastala je 1998.god., a okvirnisporazum potpisan je 1999.godinePakt je imao specijalnog koordinatora kojeg jeimenovala EUPredstavljao je zajedničku strategiju 40-tak zemalja,tri organizacije i dva posmatračaImao je za cilj postizanje mira i stabilnosti

757757

Imao je za cilj postizanje mira i stabilnosti,ekonomskog razvoja, jačanje regionalne saradnje ipribližavanje evropskim integracijama

399


Najvažniji politički instrument Pakta bio jeRegionalni sto pod kojim se odvijao i rad tri radnag p j jstola – demokratizacija i ljudska prava, ekonomskaobnova i razvoj i pitanja sigurnostiIpak, najbitniji segment Pakta je Processtabilizacije i pridruživanja (SAP)Strategija EU se zasniva na modelu obnove

758758

Strategija EU se zasniva na modelu obnoveZapadne Evrope nakon II.svjetskog rata i na politicikoju je EU usvojila u odnosu na zemlje centralne iistočne Evrope

400

BOSNA I BOSNA I HERCEGOVINA HERCEGOVINA –– OD OD

GOS OGOS O

759759

JUGOSLAVIJE DO EUJUGOSLAVIJE DO EU

BIH – od Jugoslavije do Evropske unije

Jedna od bivših jugoslovenskih republikaPovršina: 51 129 km2Površina: 51.129 km2Stanovništvo: 4.4 miliona (danas 3.5 – 4 mil procjena)U periodu 1960. – 1990. – stopa ekonomskog rasta sekretala oko 5,5% godišnjeDo 1990- tih godina:

760760

Jaka sirovinska osnova: prirodna bogatstva kojauključuju drvenu građu, ugalj, so, mangan, srebro,olovo, željeznu rudu i bakarVisokoobrazovana radna snaga

401


Privreda je bila raznovrsna – velika industrijskabaza i veoma sposobna poduzetnička klasabaza i veoma sposobna poduzetnička klasa

Više od polovine proizvodnje i zaposlenosti stvaraoje industrijski sektor

U kt l t j li ij i k it ti

761761

U sektoru usluga – postojali razvijeni kapaciteti ugrađevinarstvu (7%GDP-a)


Dramatična politička i ekonomska situacija 1990-tihgodinagodinaPad industrijske proizvodnjePad uvoza, izvozaDezintegracija tržištaBlokada robnog i platnog prometa

762762

Opšta nelikvidnostObustavljeni investicioni projektiPrekinuti saobraćajni tokovi

402


Poslijeratni oporavak usmjeren u pravcu:Postizanja političke saglasnosti oko reformskih procesaDostizanja i održavanja makroekonomske stabilnostiOstvarivanja pretpostavki za samoodrživ ekonomskirazvojOsiguravanja socijalne stabilnosti i smanjivanjasiromaštvaPromovisanja inicijativa privatnog i nevladinog sektora

763763

Promovisanja inicijativa privatnog i nevladinog sektoraOsiguranja većeg priliva stranih investicijaOsiguranja donatorske pomoći za provođenje reformiUključivanja u evropske integracione procese

Bosna i Hercegovina je u poslijeratnom periodu, zahvaljujućiprovođenju velikog broja reformi, uspjela postići

k k k bil


makroekonomsku stabilnost

Inflacija je smanjena, fiskalni računi su unaprijeđeni,povjerenje u nacionalnu valutu je postignuto, teret vanjskogduga je smanjen i vanjske rezerve su povećane

Striktno poštovanje aranžmana valutnog odbora uvedenog1997 godine pomoglo je pri kontroliranju inflacije

764764

1997. godine, pomoglo je pri kontroliranju inflacije

Veliki deficit na vanjskim računima i dalje predstavlja ključanmakroekonomski izazov

403

Rast BDP-a ipak nedovoljan

765765

Iako se životni standard povećavao..

766766

404

I devizne rezerve u stalnom porastu..

767767

Inflacija uglavnom kontrolirana..

768768

405

Vanjski sektor – kritično stanjeProblem: rastući deficit tekućeg računa,Uzrok deficita:

Struktura samog uvoza i izvoza: izvoz sirovina, a uvoz gotovihStruktura samog uvoza i izvoza: izvoz sirovina, a uvoz gotovihproizvoda,Nizak stepen konkurentnosti izvoznih proizvoda

769769

Da bi se sustigle zemlje regiona potrebne su više stope rasta..

Stope rasta BDP-a

4,06,0

2,5 3,5

8,0 8,6

6,1

15,6

6,0

3,45,3

4,0

7,0

1,9

7,0

5,0

10,0

15,0

20,0

19982008

770770

-4,8

1,9

-5,0

0,0

Bugarska Hrvatska Rumunija Albanija BiH Makedonija Crna Gora Srbija

406

Visoki troškovi i komplikovane procedure za pokretanje biznisa moraju

biti otklonjeni

P d T j j Troškovi Min. kapitalZemlja Procedure

(broj)Trajanje

(dan)

Troškovi(% GNI per

capita)

Min. kapital(% GNI per

capita)

BiH 12 54 37,0 52,0

Hrvatska 10 45 12,2 20,6

Slovenija 9 60 9,4 16,1

771771

Slovenija 9 60 9,4 16,1

Srbija 10 18 10,2 7,6

CrnaGora 15 40 6,6 0,0

Strana ulaganja – iako su u porastu, još uvijek zaostajemo u

odnosu na zemlje regiona..FDI kumulativni iznosi 1990-2007 (u mil $) Koncentracija u

zemljama s najboljim

2.655

5.124

2.234

1.986

11.995

Albanija

BiH

Makedonija

Crna Gora

Srbija

zemljama s najboljim tranzicijskim razultatima

FDI:Potrebne da bi se

popunio jaz između štednje i investicija

772772

29.444

18.515

44.894

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000

Bugarska

Hrvatska

Rumunija

Albanijaštednje i investicija,

Obezbjeđuju državne prihode kojima se finansira državna

potrošnja.

407

Tranzicijski rezultati BiHTranzicijski rezultati BiH su slabiji u odnosu na rezultatezemalja iz okruženja.

Razlozi: slabo provođenje privatizacije, podijeljenostekonomskog sistema zemlje (dva entiteta i Distrikt Brčko),loša implementaciji zakonske regulative, korupcija, kriminalai siva ekonomija

Značajni pomaci:

Relativno niska stopa inflacije (2005 godine iznosila

773773

Relativno niska stopa inflacije (2005. godine iznosila3,7%, nakon toga raste stopom od 6,1%)

Fiskalna disciplina je napredovala,

Rast GDP-a je između 5% i 6% godišnje,

Tranzicijski rezultati BiHDva prilično složena problema:

rastući deficit koji poprima ozbiljne razmjere ilj t kt i inepovoljna struktura izvoza i uvoza

Većinu izvoza čine sirovine i repromaterijali (drvo, tekstil,aluminijum, željezo i čelik), poluproizvodi i hranaVećinu uvoza: poljoprivredni proizvodi (najveći deficit), hranai druga potrošačka dobraOdnos pokrivenosti uvoza izvozom:

774774

pU 2005. godini iznosio 35,3%, u 2006. godini 26,5%, u2008. se kretao između 40 – 45%

Razvijati sektore u kojima se ostvaruje suficit,Veliki potencijali postoje i u IT sektoru, i granama kao što jeturizam, farmaceutska industrija i autoindustrija

408

Budući koraci –tranzicijski izazovi

Čvršća ekonomska i politička saradnja između zemaljaregiona u okviru postojećih regionalnih inicijativa

Razvijanje kapaciteta za pristup jedinstvenom EU tržištu,

Kreiranje privlačnije klime za poslovanje,

Dalja liberalizacija tržišta,

Zaštita intelektualnih prava, potrošača, zdravlja građana,

Jačanje regionalne saradnje

775775

Jačanje regionalne saradnje,

Veće mogućnosti za obrazovanje i stručno usavršavanje...

Put ka Evropskoj uniji - koraciEvropski sporazum/Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SAA)Pristupno partnerstvo/Evropsko partnestvoPredpristupna pomoćPredpristupna pomoćKo – finansiranje Međunarodnih finansijskih istitucijaParticipiranje u EU programima, agencijama i komitetimaNacionalni program za prihvatanje acquis-aIzvještaji o napretkuPolitički i ekonomski dijalog

776776

409

Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju

Proces stabilizacije i pridruživanja počeo 1999.godine, predstavlja cjelovit okvir politike djelovanjagodine, predstavlja cjelovit okvir politike djelovanjaEU za zemlje Zapadnog Balkana da bi postalečlanicama EU

Postoje tri cilja:Stabilizacija i brz prelazak ka tržišnoj ekonomiji

777777

Stabilizacija i brz prelazak ka tržišnoj ekonomijiPromoviranje regionalne saradnjeIzgledi za pristupanje Evropskoj uniji

Ugovorni odnos sa zemljomSporazum omogućava:


p gBliži politički i ekonomski dijalogUspostavljanje prostora slobodne trgovine(progresivno i asimetrično)Veću regionalnu saradnjuUsklađivanje propisa

778778

Usklađivanje propisaSaradnju unutar raznih sektora

410

Nakon potpisivanja SAA zemlja preuzima pravneobaveze


obaveze

Predviđena klauzula “Mirovanja” (Stand still clause)

Država mora tražiti status zemlje kandidata –dl k Vij ć

779779

odluka Vijeća

Uslovi priduživanja

Kopenhagenški kriteriji za pristupanje suutvrđeni 1993.:utvrđeni 1993.:

Stabilnost demokratskog uređenja i vladavinaprava

Prihvatanje i usklađivanje propisa (acquiscommunitarie)

780780

Funkcionalna tržišna ekonomija

Posvećenost ostvarivanju određenih političkihciljeva

411

Evropsko partnerstvo

Evropsko partnerstvo predstavlja godišnji plankratkoročnih i srednjoročnih prioritetakratkoročnih i srednjoročnih prioriteta

Evropsko partnerstvo uz više pragmatičnosti kojeuvodi izgradnju institucionalnog i regionalnogpovjerenja

781781

Proces monitoringa

Monitoring procesa provođenja reformi:Glavni instrument za vođenje političkog ij p gtehničkog dijaloga između BiH i EUPlenarni sastanci za pojedine sektore

Izvještaj o napretkuGodišnja procjena Evropske komisije

782782

Godišnja procjena Evropske komisije

412

Razvoj odnosa EU i BiHPočetak čvršćih odnosa BiH i EU veže se za 1996. kada EUpočinje pružati pomoć BiH u okviru programa PHARE iObnovaObnova1997. godine EU je kreirala “Regionalni pristup” kojim jepodržana implementacija sporazuma Dayton/Paris s ciljemosiguranja osnovne stabilnosti u regiji. Već od tada BiH jepočela uživati autonomne trgovinske povlastice za izvozsvoje robe u zemlje EU1998 godine EU je donijela Deklaraciju o BiH

783783

1998. godine EU je donijela Deklaraciju o BiHUspostavljeno je EU/BiH Konsultativno-radno tijelo

(Consultative Task Force - CTF), zajedničko tijelo u okvirukojeg se prati napredak Bosne i Hercegovine u oblastimarazvoja administracije, regulatornog okvira i osnovnihpravaca djelovanja

1999. godine Odlukom Vijeća EU, Bosna i Hercegovina je,zajedno s Albanijom, Hrvatskom, Makedonijom i Srbijom iC G klj č P bili ij i

Razvoj odnosa EU i BiH

Crnom Gorom, uključena u Proces stabilizacije ipridruživanja (SAP) koji je predstavljao politički okvir zarazvoj odnosa EU i zemalja u ovom procesu.

SAP je prvi put naznačio mogućnost integracije u struktureEU za BiH i ostale četiri zemlje učesnice u SAP-u.

Odlukom Vijeća ministara BiH o pokretanju inicijative za

784784

Odlukom Vijeća ministara BiH o pokretanju inicijative zapristupanje Bosne i Hercegovine EU i RezolucijomParlamentarne skupštine BiH o evropskim integracijama iPaktu stabilnosti za Jugoistočnu Evropu stvorene supolitičke pretpostavke za početak procesa pripreme BiH zauključenje u evropske integracije.

413

2000. godine EU je objavila Mapu puta (Road Map) kaoodgovor na zahtjev BiH za izradu Studije izvodljivosti( S ) S


(Feasibility Study) za početak pregovora o Sporazumuo stabilizaciji i pridruživanju (Stabilisation andAssociation Agreement – SAA)

Tim dokumentom postavljeno je 18 uslova koje BiHtreba da ispuni prije izrade Studije izvodljivosti

785785

Evropsko vijeće je na sastanku u gradu Feira, uPortugalu, izričito navelo da su sve zemlje kojeučestvuju u SAP-u potencijalni kandidati za članstvo uEU

2001. godine usvojena je Strategija EU za BiH u periodu2002.-2006. (Country Strategy Paper 2002-2006)


2002. godine Bosna i Hercegovina je “suštinski ispunila”Mapu puta

Januar 2003. – Evropska policijska misija (EUPM) preuzelaje nadležnosti od Misije UN-a (Međunarodne policijskesnage – IPTF)

U martu 2003 Evropska komisija postavila je pred institucije

786786

U martu 2003. Evropska komisija postavila je pred institucijeBiH 346 pitanja koja se tiču političke stabilnosti, demokratije,zaštite ljudskih prava, ekonomske situacije, stanja u oblastipravosuđa i unutrašnjih poslova, zaštite okoliša, itd

414

2003. godine Evropsko vijeće je na samitu u Solunu ponovopotvrdilo odlučnost da potpuno i djelotvorno podrži evropskuperspektivu zemalja SAP a naglašavajući da će BiH kao i


perspektivu zemalja SAP-a, naglašavajući da će BiH, kao iostale zemlje SAP-a, postati integralni dio EU, kada ispuniza to utvrđene kriterijeU novembru 2003. na osnovu datih odgovora Evropskakomisija donijela je svoju ocjenu o Studiji izvodljivosti,posebno vodeći računa o spremnosti institucija BiH daispoštuju političke ekonomske a naročito demokratske

787787

ispoštuju političke, ekonomske, a naročito demokratskeusloveProvedena Studija izvodljivosti identificirala je 16 prioritetnihreformi u kojima bi suštinski napredak bio osnova Evropskojkomisiji da preporuči Vijeću EU početak pregovora oSporazumu o stabilizaciji i pridruživanju

Sporazumi o stabilizaciji i pridruživanju

Zemlja Status DatumAlbanija Potpisan 12. juni 2006. godine

BiH Potpisan 16. juni 2008. godineCrna Gora Potpisan 1. februar 2005. godineHrvatska Na snazi 21. april 2004. godine

Makedonija Na snazi 15.oktobar 2007. godinePregovori počeli 10.oktobar 2005. godine

788788

Srbija

Pregovori počeliPregovori prekinuti

Pregovori obnovljeniPotpisan

10.oktobar 2005. godine3. maj 2006. godine13. juni 2007. godine

29. april 2008

415

Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju – 10 poglavlja

Opći principi;Politički dijalog;j g;Regionalna saradnja;Slobodno kretanje robe;Kretanje radnika, poslovno nastanjivanje, pružanje usluga,kretanje kapitala;Usklađivanje zakona, provođenje zakona i pravilak k ij

789789

konkurencije;Pravda, sloboda i sigurnost;Politike saradnje;Finansijska saradnja;Institucionalne, opće i završne odredbe.

Ključni akteri EU u BiHDelegacija Evropske komisije u BiH u bliskojsaradnji sa:

Specijalnim predstavnikom EUPredsjedništvom EUEUPMEUFOREUMM

790790

EUMM

416

Slijedeći koraci

Na daljem putu u EU pred BiH još predstoji čitavniz koraka u skladu sa zahtjevima Procesastabilizacije i pridruživanja, i kriterijima za članstvo,koje mora ispuniti da bi postala članica EU.Naredni ključni koraci su:

Ratifikacija Sporazuma u Evropskomparlamentu, Parlamentarnoj skupštini BiH i

791791

parlamentima zemalja članica; - u tokuStupanje na snagu Sporazuma, ispunjavanjeobaveza iz Sporazuma;

Podnošenje zahtjeva za punopravno članstvo;

E k k i ij i išlj j k did t i

Slijedeći koraci

Evropska komisija priprema mišljenje o kandidaturipo osnovu odgovora na pitanja iz Upitnika koji sedostavlja vlastima u BiH;

Vijeće ministara EU usvaja mišljenje i donosiodluku o otpočinjanju pregovora sa kandidatom;

792792

Pregovori po 30 područja acquis communautaire iizrada sporazuma o pridruživanju;

Potpisivanje Sporazuma o pridruživanju

417

Izvještaj o napretku 2008.

Posljednji Izvještaj o napretku, Evropska komisija jeobjavila u novembru 2008. godine.Kao i prehodnih godina, ocjena Evropske komisije jebila negativna, najviše zahvaljući političkoj klimi uzemlji.Naime, nakon što je u junu 2008. godine potpisanSporazum o stabilizaciji i pridruživanju, došlo je zastoja

793793

u ispunjavanju obaveza i prioriteta iz Evropskogpartnerstva.Razlog je nepostojanje političke saglasnosti u ključnimreformama, koje se moraju provesti.

Prema Izvještaju o napretku 2008. konstatira se da je upogledu političkih kriterija, BiH postigla ograničen napredak.Kao pozitivno se navodi potpisivanje Sporazuma o


Kao pozitivno se navodi potpisivanje Sporazuma ostabilizaciji i pridruživanju, čime BiH ulazi u prvi ugovorniodnos sa EU.Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju je u procesuratifikacije, te je zbog toga na snagu stupio Privremenisporazum.P i i l f k i t i k

794794

Privremeni sporazum se uglavnom fokusira na trgovinskapitanja.Kao jedan od glavnih nedostataka u prehodnom periodu jenavedeno nepostojanje konsenzusa u vezi ustavne reforme,koja je jedan od ključnih prioriteta.

418

Ograničeni napredak je postignut i u oblastimajavne uprave, pravosudnog sistema, zaštiti ljudskih


javne uprave, pravosudnog sistema, zaštiti ljudskihprava i manjina, slobodi medija i slično.Kada je u pitanju reforma odbrane, BiH ispunjavasve postavljene obaveze i kreće se prema članstvuu NATO savezu, što se može realno očekivatinarednih godina.

795795

narednih godina.

Posmatrajući napredak u ispunjavanju ekonomskihkriterija, Evropska komisija je generalno


kriterija, Evropska komisija je generalnonezadovoljna brzinom napretka.

Naime, morat će se poduzeti značajne daljnjereformske aktivnosti kako bi se država osposobilada se dugoročno nosi sa pritiskom konkurencije i

796796

da se dugoročno nosi sa pritiskom konkurencije itržišnim silama unutar EU.

419

Izražena je opredjeljenost za poboljšanje fiskalnekoordinacije kroz usvajanje zakona o Nacionalnomfiskalnom vijeću i uvođenje Fiskalnog vijeća po novom


fiskalnom vijeću i uvođenje Fiskalnog vijeća po novomzakonu početkom septembra.Postignut je dogovor o raspodjeli prihoda po osnovuindirektnog oporezivanja.Aranžman sa Valutnim odborom i dalje dobro funkcioniše, afinansijska stabilnost je uglavnom održana, uprkosnestabilnosti na međunarodnom planu i visokim stopama

797797

nestabilnosti na međunarodnom planu i visokim stopamarasta domaćih kredita.Neki pokazatelji stanja na tržištu rada su se poboljšali.Visoke stope poreza na dobit i prihod u Federaciji susmanjene, a poduzete su i zakonodavne mjere u ciljuizbjegavanja dvostrukog oporezivanja u državi.

Pogoršanje fiskalne situacije, koje je počelo u 2006. godini,se nastavilo u 2007. i 2008. godini.


Fiskalni rizici u Federaciji su se povećali zbog velikihobaveza za socijalne rashode suprotstavljenih sve sporijimbudžetskim prihodima.Osim toga, politika plata u javnom sektoru je oslabljena nasvim nivoima vlasti kroz povećanja plata i mehanizmeindeksacije koji slabe fiskalnu održivost i konkurentnost u

i t kt

798798

privatnom sektoru.Restrukturiranje i likvidacija preduzeća u državnomvlasništvu se odvijala sporo, uz zanemariv napredak uprivatizaciji u Federaciji.Nezaposlenost je ostala veoma visoka

420

Pomak u strukturi proizvodnje prema aktivnostima sa višomdodanom vrijednošću je i dalje spor.Slab proizvodni kapacitet i nedovoljna strukturalna


Slab proizvodni kapacitet i nedovoljna strukturalnafleksibilnost – visoke stope društvenih doprinosa,poremećeni mehanizmi za određivanje plata, visoki i lošeusmjereni socijalni transferi i niska pokretljivost radne snage– štete otvaranju novih radnih mjesta.Poslovno okruženje je i dalje pod utjecajem upravnihnedostataka Veliki neformalni sektor jača kroz slab

799799

nedostataka. Veliki neformalni sektor jača kroz slabzakonski okvir, kroz neodgovarajuće politike poreza irashoda, te kroz slabosti u provođenju zakona, uključujućiborbu protiv korupcije i organizovanog kriminala.To je i dalje velika poteškoća, jer ona umanjuje poreskuosnovu i efikasnost ekonomskih politika.

Po pitanju evropskih standarda, Evropska komisijaje izrazila zadovoljstvo sprovođenjem propisa


vezanih za carine, nakon što je na snagu stupioPrivremeni sporazum.

Za oko 90% proizvoda koji dolaze iz EU-a, od01.01.2009. je u potpunosti ukinuta carina, što ćedovesti do niže cijene tih proizvoda na tržištu BiH.

800800

j p

Što se tiče slobodnog kretanja roba, ostvaren jeograničen napredak u području standardizacije,certifikacije i nadzora nad tržištem.

421

Napredak je ostvaren i po pitanju prioriteta iz Evropskogpartnerstva vezanih za oporezivanje.


U septembru 2008. godine je uvedeno nacionalno fiskalnovijeće. Prikupljanje PDV-a je poboljšano kao rezultatpovećane ekonomske aktivnosti i sve većeg brojaregistrovanih obveznika PDV-a.

Bosna i Hercegovina je relativno napredovala u pripremamaza pristupanje Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO), ali je

801801

p p j j j g j g j ( ), jpotrebno da intenzivira napore kako bi ispunila sopstveni ciljranog pristupanja.

Kada su u pitanju sektorske politike, iskazano jenezadovoljstvo neusvajanjem Strategije o malim i srednjimpreduzećima i Strategije industrijske politike.

Zaključna razmatranja

Dosadašnji napredak BiH ka EU je bio dostaograničen i usporene dinamike.Pridruženje BiH u EU nema alternativu, štopredstavlja dugoročni cilj BiH.Najvažnije prednosti koje bi članstvo u EU donijeloBiH se ogledaju u boljim uslovima za priliv direktnihstranih investicija, jačanju ekonomskog prostora, lakši

l k žiš i l d j i l

802802

ulazak na strana tržišta, regionalna suradnja i sl.Postojat će i negativne posljedice ulaska u EU, kojeće najviše osjetiti preduzeća i pojedine društvenegrupe, koja neće moći biti konkuretna u novonastalimokolnostima

422

GLAVNI EKONOMSKI POKAZATELJI U BIH – GODIŠNJI POKAZATELJI

2004. 2005. 2006. 2007. Nominalni BDP BiH (u milionima KM) 15.786 16.928 19.121 21.641 Nominalna stopa rasta (u %) 8,8% 7,2% 13,0% 13,2% Realna stopa rasta (u %) 6,3% 3,9% 6,7% 6,8% Stanovništvo (hiljade) 3.843 3.844 3.855 3.865 BDP per capita (u KM) 4.108 4.404 4.960 5.352 Broj nezaposlenih u BiH (u hiljadama) - 508 516 527 Godišnja stopa nezaposlenosti (%) 43,20 31,30 31,10 29,00 Prosječne plate u BiH (u KM) 505 539 586 645 CPI (indeks potrošačkih cijena) - - 6,1% 1,5%

Konsolidirani budžet BiH (u % BDP) Prihodi (%) 40,4 42,1 44,9 45,4 Rashodi (%) 38,8 39,6 42,0 40,7 Saldo (%) 1,6 2,4 2,9 1,3 Vanjski javni dug (%) 25,5 25,6 21,3 18,0

Novac i krediti (u % BDP) Novac u širem smislu (M2), % 43,3 47,7 52,7 56,6 Kreditiranje privatnog sektora, % 37,3 44,3 48,3 54,7

Platni bilans Saldo tekućeg računa u milionima KM -2.579 -2.934 -1.493 -2.731 U % BDP-a -16,3 -18,0 -8,4 -12,6

Trgovinski bilans Izvoz roba i usluga (u milionima KM) 4.641 5.590 7.058 7.991 Stopa rasta u 5 22,4 19,3 26,7 13,2 Uvoz roba i usluga (u milionima KM) 11.156 12.467 12.672 14.957 Stopa rasta u % 7,3 12,1 1,6 18,0 Bilans roba i usluga (u % BDP-a) -41,3 -41,1 -29,7 -32,2

Bruto devizne rezerve U milionima KM 3.479,0 4.224,5 5.451,7 6.698,5 U mjesecima uvoza roba i usluga 4,1 4,5 5,7 5,8

Servisiranje vanjskog javnog duga U milionima KM 227 230 270 239 U % izvoza roba i usluga 4,9 4,2 3,8 3,0

Izvor: Centralna banka BiH; ministarstvo finansija i trezora BiH

423

PRILOG

1. Pitanja za vježbu 2. Literatura

425

PITANJA ZA VJEŽBU

I DIO – OSNOVE MAKROEKONOMIJE

1. Koji su makroekonomski ciljevi? 2. Zašto je proizvodnja važna za makroekonomiju? 3. Kako mjerimo proizvodnju? 4. Šta je BDP deflator i kako se ra una?5. Koji su globalni indeksi cijena? 6. Šta je potencijalni proizvod i na koji na in odre uje proizvodnju? 7. Definišite punu zaposlenost! 8. Kako se ra una nivo zaposlenosti u ekonomiji i kakva je veza izme u

promjene proizvodnje i promjene u nivou zaposlenosti? 9. Kako ILO definiše nezaposlenu radnu snagu?

10. Šta je inflacija i kako se mjeri? 11. Navedite razliku izme u bazno ponderisanih i teku e ponderisanih indeksa

cijena?12. Šta zna i stabilnost ekonomije i kako se postiže? 13. U emu se ogleda važnost me unarodne razmjene za jednu ekonomiju? 14. Kako definišete platni bilans? 15. Zašto je važno uravnoteženje platnog bilansa za jednu ekonomiju? 16. Kako se izražava otvorenost ekonomije? 17. Šta je devizni kurs? 18. Kako promjena deviznog kursa uti e na ekonomiju? 19. Šta je aprecijacija, a šta deprecijacija? 20. Šta je revalvacija, a šta devalvacija? 21. Kako definišemo sistem nacionalnih ra una?22. Na koje sve na ine možemo koristimo sistem nacionalnih ra una?23. Koja je osnovna svrha sistema nacionalnih ra una?24. Izložite ukratko historijat nastanka i razvoja sistema nacionalnih ra una?25. Koji je danas važe i sistem nacionalnih ra una i kada je on uspostavljen? 26. Koje vrste institucionalnih jedinica razlikujemo unutar sistema nacionalnih

ra una?27. Koji su klju ni agregatni pokazatelji? 28. Šta je bruto, a šta neto doma i proizvod? 29. Šta su bruto, a šta neto inveticije? 30. Koji su bruto, a koji neto agregatni polazatelji? 31. Koji su nominalni, a koji realni agregatni pokazatelji? 32. Od kojih ra una se sastoji SNA? 33. Koje vrste tokova uklju ujemo u ra une tokova? 34. Koji su alternativni pristupi mjerenju ukupne proizvodnje? 35. Šta je bruto nacionalnih dohodak? 36. Šta je bruto nacionalni raspoloživi dohodak? 37. Koji su glavni problemi vezani za uskla ivanje sistema nacionalnih ra una?38. Navedite ukratko osnovna obilježnja SNA 1993? 39. Koja je važnost prou avanja nacionalnih ra una?40. Šta je ekonomska politika? 41. Od ega zavisi ekonomska politika? 42. Koje vrste sistema ekonomske uloge države poznajete? 43. Koji su subjekti ekonomske politike?

427

PITANJA ZA VJEŽBU

I DIO – OSNOVE MAKROEKONOMIJE

1. Koji su makroekonomski ciljevi? 2. Zašto je proizvodnja važna za makroekonomiju? 3. Kako mjerimo proizvodnju? 4. Šta je BDP deflator i kako se ra una?5. Koji su globalni indeksi cijena? 6. Šta je potencijalni proizvod i na koji na in odre uje proizvodnju? 7. Definišite punu zaposlenost! 8. Kako se ra una nivo zaposlenosti u ekonomiji i kakva je veza izme u

promjene proizvodnje i promjene u nivou zaposlenosti? 9. Kako ILO definiše nezaposlenu radnu snagu?

10. Šta je inflacija i kako se mjeri? 11. Navedite razliku izme u bazno ponderisanih i teku e ponderisanih indeksa

cijena?12. Šta zna i stabilnost ekonomije i kako se postiže? 13. U emu se ogleda važnost me unarodne razmjene za jednu ekonomiju? 14. Kako definišete platni bilans? 15. Zašto je važno uravnoteženje platnog bilansa za jednu ekonomiju? 16. Kako se izražava otvorenost ekonomije? 17. Šta je devizni kurs? 18. Kako promjena deviznog kursa uti e na ekonomiju? 19. Šta je aprecijacija, a šta deprecijacija? 20. Šta je revalvacija, a šta devalvacija? 21. Kako definišemo sistem nacionalnih ra una?22. Na koje sve na ine možemo koristimo sistem nacionalnih ra una?23. Koja je osnovna svrha sistema nacionalnih ra una?24. Izložite ukratko historijat nastanka i razvoja sistema nacionalnih ra una?25. Koji je danas važe i sistem nacionalnih ra una i kada je on uspostavljen? 26. Koje vrste institucionalnih jedinica razlikujemo unutar sistema nacionalnih

ra una?27. Koji su klju ni agregatni pokazatelji? 28. Šta je bruto, a šta neto doma i proizvod? 29. Šta su bruto, a šta neto inveticije? 30. Koji su bruto, a koji neto agregatni polazatelji? 31. Koji su nominalni, a koji realni agregatni pokazatelji? 32. Od kojih ra una se sastoji SNA? 33. Koje vrste tokova uklju ujemo u ra une tokova? 34. Koji su alternativni pristupi mjerenju ukupne proizvodnje? 35. Šta je bruto nacionalnih dohodak? 36. Šta je bruto nacionalni raspoloživi dohodak? 37. Koji su glavni problemi vezani za uskla ivanje sistema nacionalnih ra una?38. Navedite ukratko osnovna obilježnja SNA 1993? 39. Koja je važnost prou avanja nacionalnih ra una?40. Šta je ekonomska politika? 41. Od ega zavisi ekonomska politika? 42. Koje vrste sistema ekonomske uloge države poznajete? 43. Koji su subjekti ekonomske politike?

427

44. Koji su osnovni zadaci ekonomske politike? 45. Koja je uloga ekonomske politike? 46. Koje ciljeve nastoji ostvariti ekonomska politika? 47. Šta su instrumenti ekonomske politike i kako ih klasifikujemo? 48. Kako dijelimo instrumente ekonomske politike prema efektima djelovanja? 49. Koji su direktni, a koji indirektni instrumenti? 50. Koje su prednosti automatskih instrumenata? 51. Koje modele ekonomske politike poznajete? 52. U kojoj formi se intervencionizam kao model ekonomske politike može javiti? 53. Koje su osnovne dileme u vo enju ekonomske politike? 54. Da li ekonomska politika može sve? 55. Je li dobra ekonomska politika od koje nemaju koristi svi subjekti? 56. Iz ega proizilazi potreba za koordinacijom ekonomskih politika zemalja? 57. Navedite osnovne makroekonomske politike! 58. Koji su instrumenti fiskalne, a koji monetarne politike? 59. Koje sve politike ubrajamo u spoljnoekonomske politike? 60. Šta je AS-AD sistem? 61. Definišite agregatnu ponudu! 62. Definišite agregatnu potražnju! 63. Kako se uspostavlja ravnoteža u AS-AD sistemu u kratkom roku? 64. Grafi ki prikažite i objasnite promjene agregatne potražnje! 65. Što uzrokuje i koje su posljedice “šoka ponude”? 66. Šta je makroekonomska stabilnost? 67. Zašto je važna makroekonomska stabilnost? 68. Koje su dimenzije makroekonomske stabilnosti? 69. Koje su klju ne politike u postizanju makroekonomske stabilnosti? 70. Šta je makroekonomsko prilago avanje i kako se postiže? 71. Koje su klju ne stabilizacione mjere? 72. Koji je zna aj monetarne politike u procesu makroekonomskog

prilago avanja? 73. Objasnite makroekonomsko prilago avanje u AS-AD sistemu! 74. Navedite klju ne strukturne reforme! 75. U emu se ogleda me uzavisnost stabilizacionih i strukturnih reformi? 76. Na koji na in se vrši makroekonomska koordinacija? 77. Kako se makroekonomsko prilago avanje odražava na finansijski sektor? 78. Navedite i objasnite teze koje dovode u vezu makroekonomsko prilago avanje

i finansijski sektor! 79. Koja je veza izme u makroekonomskog prilago avanja i siromaštva i rasta?

428

44. Koji su osnovni zadaci ekonomske politike? 45. Koja je uloga ekonomske politike? 46. Koje ciljeve nastoji ostvariti ekonomska politika? 47. Šta su instrumenti ekonomske politike i kako ih klasifikujemo? 48. Kako dijelimo instrumente ekonomske politike prema efektima djelovanja? 49. Koji su direktni, a koji indirektni instrumenti? 50. Koje su prednosti automatskih instrumenata? 51. Koje modele ekonomske politike poznajete? 52. U kojoj formi se intervencionizam kao model ekonomske politike može javiti? 53. Koje su osnovne dileme u vo enju ekonomske politike? 54. Da li ekonomska politika može sve? 55. Je li dobra ekonomska politika od koje nemaju koristi svi subjekti? 56. Iz ega proizilazi potreba za koordinacijom ekonomskih politika zemalja? 57. Navedite osnovne makroekonomske politike! 58. Koji su instrumenti fiskalne, a koji monetarne politike? 59. Koje sve politike ubrajamo u spoljnoekonomske politike? 60. Šta je AS-AD sistem? 61. Definišite agregatnu ponudu! 62. Definišite agregatnu potražnju! 63. Kako se uspostavlja ravnoteža u AS-AD sistemu u kratkom roku? 64. Grafi ki prikažite i objasnite promjene agregatne potražnje! 65. Što uzrokuje i koje su posljedice “šoka ponude”? 66. Šta je makroekonomska stabilnost? 67. Zašto je važna makroekonomska stabilnost? 68. Koje su dimenzije makroekonomske stabilnosti? 69. Koje su klju ne politike u postizanju makroekonomske stabilnosti? 70. Šta je makroekonomsko prilago avanje i kako se postiže? 71. Koje su klju ne stabilizacione mjere? 72. Koji je zna aj monetarne politike u procesu makroekonomskog

prilago avanja? 73. Objasnite makroekonomsko prilago avanje u AS-AD sistemu! 74. Navedite klju ne strukturne reforme! 75. U emu se ogleda me uzavisnost stabilizacionih i strukturnih reformi? 76. Na koji na in se vrši makroekonomska koordinacija? 77. Kako se makroekonomsko prilago avanje odražava na finansijski sektor? 78. Navedite i objasnite teze koje dovode u vezu makroekonomsko prilago avanje

i finansijski sektor! 79. Koja je veza izme u makroekonomskog prilago avanja i siromaštva i rasta?

428

II DIO – MAKROEKONOMSKA ANALIZA

1. Šta je funkcija ravnoteže i zašto je važna u makroekonomskoj analizi? 2. Koja je veza izme u potrošnje, štednje i dohotka? 3. Šta je funkcija potrošnje i koja su njena klju na obilježja? 4. Šta je funkcija štednje i u kojim formama se štednja može pojaviti? 5. Šta su grani ne sklonosti potrošnji i štednji? 6. Zašto je važno poznavanje grani nih sklonosti potrošnji i štednji za jednu

ekonomiju?7. Šta je obrazac potrošnje? 8. Navedite Engelove zakone o potrošnji! 9. Kako se objašnjava ponašanje potrošnje na nacionalnom nivou?

10. Navedite determinante potrošnje! 11. Šta su investicije i koje vrste investicija poznajete? 12. Koja je uloga investicija u ekonomiji? 13. Navedite i objasnite determinante investicija! 14. Šta je nominalna, a šta realna kamata i na koji na in one odre uju investicije? 15. Objasnite funkciju potražnje za investicijama? 16. Šta je model multiplikatora? 17. Koji su neophodni uslovi za funkcionisanje modela multiplikatora? 18. Koje vrste multiplikatora poznajete? 19. Kako ra unamo promjenu proizvodnje u modelu multiplikatora u zatvorenoj, a

kako u otvorenoj privredi? 20. Na koji na in su povezani model multiplikatora i AS-AD sistem? 21. Kako se definiše monetarni sistem jedne zemlje? 22. Koji tokovi odre uju monetarni sistem? 23. Kako dijelimo monetarne sisteme? 24. Koje vrste monetarne politike poznajete? 25. Koja je uloga i važnost monetarne politike u jednoj ekonomiji? 26. Šta je novac i koje su njegove funkcije? 27. Objasnite etape razvoja novca! 28. Šta su monetarni agregati i koji su glavni monetarni agregati u

makroekonomiji?29. Koji su izvori potražnje za novcem? 30. Kako definišemo kamatu i koje su njene glavne determinante? 31. Kako se sprovodi monetarna politika u jednoj zemlji? 32. Koji su najzna ajniji instrumenti monetarne politike? 33. Šta je nov ani multiplikator i kako ga ra unamo?34. Na koji na in stopa obavezne rezerve odre uje iznos nov ane multiplikacije? 35. Koji su izvori inflacije i koje sve vrste inflacije poznajete? 36. Koje se osnovne dileme javljaju u vo enju antiinflatorne politike? 37. Kako se ra una nezaposlenost i koje su vrste nezaposlenosti? 38. Objasnite Okunov zakon! 39. Definišite i objasnite važnost Filipsove krive u vo enju ekonomske politike! 40. Šta odre uje kratkoro nu, a šta dugoro nu Filipsovu krivu? 41. Šta je budžet, koje su kategorije budžeta i koji su osnovni budžetski principi? 42. Definišite budžetske prihode i budžetske rashode! 43. Šta je javni dug i koji su njegovi kratkoro ni i dugoro ni efekti na ekonomiju? 44. Objasnite automatsku diskrecionu fiskalnu politiku! 45. Šta je ekonomski rast? 46. Koji su kratkoro ni, a koji dugoro ni izvori ekonomskog rasta?

429

II DIO – MAKROEKONOMSKA ANALIZA

1. Šta je funkcija ravnoteže i zašto je važna u makroekonomskoj analizi? 2. Koja je veza izme u potrošnje, štednje i dohotka? 3. Šta je funkcija potrošnje i koja su njena klju na obilježja? 4. Šta je funkcija štednje i u kojim formama se štednja može pojaviti? 5. Šta su grani ne sklonosti potrošnji i štednji? 6. Zašto je važno poznavanje grani nih sklonosti potrošnji i štednji za jednu

ekonomiju?7. Šta je obrazac potrošnje? 8. Navedite Engelove zakone o potrošnji! 9. Kako se objašnjava ponašanje potrošnje na nacionalnom nivou?

10. Navedite determinante potrošnje! 11. Šta su investicije i koje vrste investicija poznajete? 12. Koja je uloga investicija u ekonomiji? 13. Navedite i objasnite determinante investicija! 14. Šta je nominalna, a šta realna kamata i na koji na in one odre uju investicije? 15. Objasnite funkciju potražnje za investicijama? 16. Šta je model multiplikatora? 17. Koji su neophodni uslovi za funkcionisanje modela multiplikatora? 18. Koje vrste multiplikatora poznajete? 19. Kako ra unamo promjenu proizvodnje u modelu multiplikatora u zatvorenoj, a

kako u otvorenoj privredi? 20. Na koji na in su povezani model multiplikatora i AS-AD sistem? 21. Kako se definiše monetarni sistem jedne zemlje? 22. Koji tokovi odre uju monetarni sistem? 23. Kako dijelimo monetarne sisteme? 24. Koje vrste monetarne politike poznajete? 25. Koja je uloga i važnost monetarne politike u jednoj ekonomiji? 26. Šta je novac i koje su njegove funkcije? 27. Objasnite etape razvoja novca! 28. Šta su monetarni agregati i koji su glavni monetarni agregati u

makroekonomiji?29. Koji su izvori potražnje za novcem? 30. Kako definišemo kamatu i koje su njene glavne determinante? 31. Kako se sprovodi monetarna politika u jednoj zemlji? 32. Koji su najzna ajniji instrumenti monetarne politike? 33. Šta je nov ani multiplikator i kako ga ra unamo?34. Na koji na in stopa obavezne rezerve odre uje iznos nov ane multiplikacije? 35. Koji su izvori inflacije i koje sve vrste inflacije poznajete? 36. Koje se osnovne dileme javljaju u vo enju antiinflatorne politike? 37. Kako se ra una nezaposlenost i koje su vrste nezaposlenosti? 38. Objasnite Okunov zakon! 39. Definišite i objasnite važnost Filipsove krive u vo enju ekonomske politike! 40. Šta odre uje kratkoro nu, a šta dugoro nu Filipsovu krivu? 41. Šta je budžet, koje su kategorije budžeta i koji su osnovni budžetski principi? 42. Definišite budžetske prihode i budžetske rashode! 43. Šta je javni dug i koji su njegovi kratkoro ni i dugoro ni efekti na ekonomiju? 44. Objasnite automatsku diskrecionu fiskalnu politiku! 45. Šta je ekonomski rast? 46. Koji su kratkoro ni, a koji dugoro ni izvori ekonomskog rasta?

429

47. Šta nam pokazuje kvantitativna analiza ekonomskog rasta Denisona i Solowa?

48. Koji su modeli ekonomskog rasta? 49. Objasnite klasi ni model ekonomskog rasta! 50. Koji su savremeni modeli rasta i na emu se zasnivaju? 51. Objasnite Harod-Domarov model rasta, njegov mehanizam i ekonomski

zna aj!52. Koje se kritike upu uju ovom modelu? 53. Koju su postavke neoklasi nog modela rasta? 54. Kakva je razlika izme u rasta i razvoja? 55. Koje se teorije razvoja javljaju nakon II Svj.rata? 56. Šta su konjukturni ciklusi i koji je njihov zna aj u makroekonomskoj analizi? 57. Kako se dijele teorije konjukturnih ciklusa? 58. Na koji na in marksisti ka teorija objašnjava nastanak konjukturnih ciklusa i na

koji na in ova teorija pristupa rješenju krize? 59. Šta je “strah od robe”? 60. Navedite endogene teorije konjukturnih ciklusa! 61. Navedite ezgogene teorije konjukturnih ciklusa! 62. Od ega zavisi dužina konjukturnih ciklusa? 63. Koje vrste konjukturnih ciklusa poznajete? 64. Koji su osnovni pristupi analizi makroekonomske ravnoteže u dugom roku? 65. Koje su karakteristike tradicionalnog pristupa i na koji na in se, po ovom

pristupu, uspostavlja ravnoteža? 66. Objasnite važnost dinami kog pristupa ravnoteži! 67. Navedite etape uspostavljanja ravnoteže prema sistemskom pristupu? 68. Kako se vrši prognoziranje konjukturnih ciklusa?

430

47. Šta nam pokazuje kvantitativna analiza ekonomskog rasta Denisona i Solowa?

48. Koji su modeli ekonomskog rasta? 49. Objasnite klasi ni model ekonomskog rasta! 50. Koji su savremeni modeli rasta i na emu se zasnivaju? 51. Objasnite Harod-Domarov model rasta, njegov mehanizam i ekonomski

zna aj!52. Koje se kritike upu uju ovom modelu? 53. Koju su postavke neoklasi nog modela rasta? 54. Kakva je razlika izme u rasta i razvoja? 55. Koje se teorije razvoja javljaju nakon II Svj.rata? 56. Šta su konjukturni ciklusi i koji je njihov zna aj u makroekonomskoj analizi? 57. Kako se dijele teorije konjukturnih ciklusa? 58. Na koji na in marksisti ka teorija objašnjava nastanak konjukturnih ciklusa i na

koji na in ova teorija pristupa rješenju krize? 59. Šta je “strah od robe”? 60. Navedite endogene teorije konjukturnih ciklusa! 61. Navedite ezgogene teorije konjukturnih ciklusa! 62. Od ega zavisi dužina konjukturnih ciklusa? 63. Koje vrste konjukturnih ciklusa poznajete? 64. Koji su osnovni pristupi analizi makroekonomske ravnoteže u dugom roku? 65. Koje su karakteristike tradicionalnog pristupa i na koji na in se, po ovom

pristupu, uspostavlja ravnoteža? 66. Objasnite važnost dinami kog pristupa ravnoteži! 67. Navedite etape uspostavljanja ravnoteže prema sistemskom pristupu? 68. Kako se vrši prognoziranje konjukturnih ciklusa?

430

III DIO – ME UNARODNA MAKROEKONOMIJA (MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE)

1. Koje su posebnosti me unarodne trgovine u odnosu na unutrašnju trgovinu? 2. Kako se ra una mjera otvorenosti ekonomije? 3. Koje su koristi od me unarodne trgovine? 4. Na emu se zasnivaju i koje su klju ne postavke teorije apsolutnih

komparativnih prednosti? 5. Navedite osnovna obilježja teorije relativnih komparativnih prednosti! 6. Definišite “zakon recipro ne potražnje”! 7. Koja je važnost ra unanja odnosa razmjene u analizi vanjske trgovine? 8. Izložite doprinos neoklasi ara i neokejnzijanaca u objašnjenju me unarodne

trgovine!9. Objasnite Vernon-Hirsch-Johnsonov model!

10. Koje tipove ekonomije obima izdvaja Krugman? 11. Objasnite Porterov model nacionalne konkurentnosti! 12. Šta podrazumijeva politika vanjske trgovine i koji su mogu i pravci u vo enju

vanjskotrgovinske politike? 13. Šta je platni bilans i kakva je razlika izme u koncepta šireg i užeg platnog

bilansa?14. Navedite vrste ekonomskih transakcija koje se mogu pojaviti u platnom bilansu

jedne zemlje! 15. Objasnite na koji na in se može uravnotežiti platni bilans automatskim i

diskrecionim putem! 16. Koje sisteme deviznih kurseva poznajete! 17. Izložite postupak nastajanja svjetskog trgovinskog sistema! 18. Koji su klju ni principi navedeni u GATT-u? 19. Navedite runde pregovora do osnivanja Svjetske trgovinske organizacije! 20. Koji su najzna ajniji doprinosi Urugvajske runde pregovora? 21. Kakva je struktura Svjetske trgovinske organizacije? 22. Koji su klju ni WTO principi? 23. Objasnite carinske i necarinske barijere u konktestu WTO-a! 24. Šta ini me unarodni monetarni sistem? 25. Objasnite osnovne postavke Kejnsovog i Whiteovog plana! 26. Kada je osnovan MMF i sa kojim osnovnim ciljevima? 27. Navedite elemente Washintonskog konsenzusa i koji je njegov zna aj u

koordiniranju me unarodne monetarne politike? 28. Koji su klju ni problemi sa kojima se danas suo ava MMF? 29. Kada je osnovana Svjetska banka i koji su njeni ciljevi djelovanja? 30. Šta podrazumijeva konkurentnost? 31. Objasnite metodologiju analiziranja konkurentnosti prema Svjetskom

ekonomskom forumu (WEF)? 32. Koje su komponente indeksa globalne konkurentnosti?

431

III DIO – ME UNARODNA MAKROEKONOMIJA (MAKROEKONOMIJA OTVORENE PRIVREDE)

1. Koje su posebnosti me unarodne trgovine u odnosu na unutrašnju trgovinu? 2. Kako se ra una mjera otvorenosti ekonomije? 3. Koje su koristi od me unarodne trgovine? 4. Na emu se zasnivaju i koje su klju ne postavke teorije apsolutnih

komparativnih prednosti? 5. Navedite osnovna obilježja teorije relativnih komparativnih prednosti! 6. Definišite “zakon recipro ne potražnje”! 7. Koja je važnost ra unanja odnosa razmjene u analizi vanjske trgovine? 8. Izložite doprinos neoklasi ara i neokejnzijanaca u objašnjenju me unarodne

trgovine!9. Objasnite Vernon-Hirsch-Johnsonov model!

10. Koje tipove ekonomije obima izdvaja Krugman? 11. Objasnite Porterov model nacionalne konkurentnosti! 12. Šta podrazumijeva politika vanjske trgovine i koji su mogu i pravci u vo enju

vanjskotrgovinske politike? 13. Šta je platni bilans i kakva je razlika izme u koncepta šireg i užeg platnog

bilansa?14. Navedite vrste ekonomskih transakcija koje se mogu pojaviti u platnom bilansu

jedne zemlje! 15. Objasnite na koji na in se može uravnotežiti platni bilans automatskim i

diskrecionim putem! 16. Koje sisteme deviznih kurseva poznajete! 17. Izložite postupak nastajanja svjetskog trgovinskog sistema! 18. Koji su klju ni principi navedeni u GATT-u? 19. Navedite runde pregovora do osnivanja Svjetske trgovinske organizacije! 20. Koji su najzna ajniji doprinosi Urugvajske runde pregovora? 21. Kakva je struktura Svjetske trgovinske organizacije? 22. Koji su klju ni WTO principi? 23. Objasnite carinske i necarinske barijere u konktestu WTO-a! 24. Šta ini me unarodni monetarni sistem? 25. Objasnite osnovne postavke Kejnsovog i Whiteovog plana! 26. Kada je osnovan MMF i sa kojim osnovnim ciljevima? 27. Navedite elemente Washintonskog konsenzusa i koji je njegov zna aj u

koordiniranju me unarodne monetarne politike? 28. Koji su klju ni problemi sa kojima se danas suo ava MMF? 29. Kada je osnovana Svjetska banka i koji su njeni ciljevi djelovanja? 30. Šta podrazumijeva konkurentnost? 31. Objasnite metodologiju analiziranja konkurentnosti prema Svjetskom

ekonomskom forumu (WEF)? 32. Koje su komponente indeksa globalne konkurentnosti?

431

IV DIO – NAPREDNA MAKROEKONOMIJA

1. Objasnite osnovne postavke klasi ne škole ekonomske misli! 2. Na koji na in se uspostavlja ekonomska ravnoteža prema klasi nom pristupu? 3. Zašto klasi ari nisu mogli objasniti Veliku ekonomsku krizu 1929-32? 4. Koja je suština Kejnsovog u enja?5. Na koji na in kejnzijanska škola rješava ekonomsku krizu? 6. Koje grani ne sklonosti Kejns uvodi u makroekonomsku analizu? 7. Šta je kamata prema Kejnsu i od ega ona zavisi? 8. Kako funkcioniše sistem prema kejnzijanskoj školi? 9. Na koji na in kejnzijanska škola objašnjava intervencije i kako rješava problem

nezaposlenosti? 10. Grani ki prikažite i objasnite kejnzijanski ekonomski model! 11. Navedite osnovne postavke neoklasi ne škole! 12. Objasnite položaj firme i industrije u neoklasi noj školi!13. Šta ini IS-LM model? 14. Kako se uspostavlja ravnoteža na tržištu roba – IS kriva? 15. Kako se uspostavlja ranoteža na tržištu novca – LM kriva? 16. Objasnite funkcionisanje IS-LM modela! 17. Kako se mjerama monetarne i fiskalne politike može uticati na ravnotežu u

ovom modelu? 18. Kada se javlja monetarizam i koje su njegove postavke? 19. Navedite kvantitativne teorije novca prije nastanka monetarizma! 20. Koje su karakeristike Fišerove varijante, a koje kembridžske varijante

kvanitativne teorije novca? 21. Objasnite modernu monetaristi ku kvantitativnu teoriju novca! 22. Zašto su o ekivanja važna u ekonomiji? 23. Koje vrste o ekivanja poznajete? 24. Objasnite mehanizam Racionalne škole o ekivanja!25. Zašto je RATEX na meti ekonomskih kriti ara?26. Objasnite “Lukasovu kritiku”! 27. U kojim okolnostima nastaje Ekonomija ponude? 28. Koji su klju ni protagonisti ideja Ekonomije ponude? 29. Koja su obilježja u osnovi ovog ekonomskog modela? 30. Šta je “Laferova kriva” i šta nam ona pokazuje? 31. Koje su kritike upu uju Ekonomiji ponude? 32. Izložite ukratko usporedbu koncepta ekonomije tražnje i koncepta ekonomije

ponude!

432

IV DIO – NAPREDNA MAKROEKONOMIJA

1. Objasnite osnovne postavke klasi ne škole ekonomske misli! 2. Na koji na in se uspostavlja ekonomska ravnoteža prema klasi nom pristupu? 3. Zašto klasi ari nisu mogli objasniti Veliku ekonomsku krizu 1929-32? 4. Koja je suština Kejnsovog u enja?5. Na koji na in kejnzijanska škola rješava ekonomsku krizu? 6. Koje grani ne sklonosti Kejns uvodi u makroekonomsku analizu? 7. Šta je kamata prema Kejnsu i od ega ona zavisi? 8. Kako funkcioniše sistem prema kejnzijanskoj školi? 9. Na koji na in kejnzijanska škola objašnjava intervencije i kako rješava problem

nezaposlenosti? 10. Grani ki prikažite i objasnite kejnzijanski ekonomski model! 11. Navedite osnovne postavke neoklasi ne škole! 12. Objasnite položaj firme i industrije u neoklasi noj školi!13. Šta ini IS-LM model? 14. Kako se uspostavlja ravnoteža na tržištu roba – IS kriva? 15. Kako se uspostavlja ranoteža na tržištu novca – LM kriva? 16. Objasnite funkcionisanje IS-LM modela! 17. Kako se mjerama monetarne i fiskalne politike može uticati na ravnotežu u

ovom modelu? 18. Kada se javlja monetarizam i koje su njegove postavke? 19. Navedite kvantitativne teorije novca prije nastanka monetarizma! 20. Koje su karakeristike Fišerove varijante, a koje kembridžske varijante

kvanitativne teorije novca? 21. Objasnite modernu monetaristi ku kvantitativnu teoriju novca! 22. Zašto su o ekivanja važna u ekonomiji? 23. Koje vrste o ekivanja poznajete? 24. Objasnite mehanizam Racionalne škole o ekivanja!25. Zašto je RATEX na meti ekonomskih kriti ara?26. Objasnite “Lukasovu kritiku”! 27. U kojim okolnostima nastaje Ekonomija ponude? 28. Koji su klju ni protagonisti ideja Ekonomije ponude? 29. Koja su obilježja u osnovi ovog ekonomskog modela? 30. Šta je “Laferova kriva” i šta nam ona pokazuje? 31. Koje su kritike upu uju Ekonomiji ponude? 32. Izložite ukratko usporedbu koncepta ekonomije tražnje i koncepta ekonomije

ponude!

432

V DIO – EKONOMIJA EU I BIH

1. Koji su bili klju ni motivi nastanka evropskih integracija? 2. Šta je podrazumijevao Maršalov plan, a šta Šumanov plan? 3. Koji su to ekonomski efekti uspostavljanja carinske unije izme u evropskih

zemalja?4. Koji su koraci vodili transformaciji zajedni kog u unutrašnje tržište zemalja

Evropske ekonomske zajednice? 5. Šta je doprinos Jedinstvenog evropskog akta i koji su njegovi najzna ajniji

rezultati?6. Izložite ukratko sve dosadašnje revizije Rimskog ugovora! 7. Navedite i objasnite kriterije proširenja iz Kopenhagena! 8. Koje su procedure koje svaka zemlja mora pro i u vo enju pregovora o

pridruživanju? 9. Objasnite institucionalnu strukturu Evropske unije!

10. Koje su ekonomske politike u EU makroekonomske, a koje mikroekonomske? 11. Šta je Evropska monetarna unija i izložite ukratko etape njenog nastanka? 12. Koje zemlje ubrajamo u Jugoisto nu Evropu i objasnite položaj ovog regiona u

odnosu na euro-zonu u kontekstu glavnih ekonomskih indikatora? 13. Kakav je pojedina ni uspjeh zemalja Jugoisto ne Evrope u provo enju

tranzicijskih reformi? 14. Šta je Pakt za stabilnost u JIE i koji su njegovi osnovni ciljevi? 15. Koji su rezultati koje je BiH ostvarila u procesu tranzicije i objasnite to koriste i

se ekonomskim indikatorima? 16. Koji su neophodni koraci koje naša zemlja mora pro i na putu ka

punopravnom lanstvu u EU? 17. Izložite ukratko put koji je BiH prošla u pravcu približavanja evropskim

integracijama od sticanja nezavisnosti do danas! 18. Šta je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju i koji je trenutni status BiH u

ovom procesu? 19. Koji klju ni akteri iz Evropske unije djeluju u našoj zemlji? 20. Prema Izvještaju Evropske komisije, koje su najzna ajnije pozitivne, a koje

negativne promjene se desile u proteklom periodu u BiH?

433

V DIO – EKONOMIJA EU I BIH

1. Koji su bili klju ni motivi nastanka evropskih integracija? 2. Šta je podrazumijevao Maršalov plan, a šta Šumanov plan? 3. Koji su to ekonomski efekti uspostavljanja carinske unije izme u evropskih

zemalja?4. Koji su koraci vodili transformaciji zajedni kog u unutrašnje tržište zemalja

Evropske ekonomske zajednice? 5. Šta je doprinos Jedinstvenog evropskog akta i koji su njegovi najzna ajniji

rezultati?6. Izložite ukratko sve dosadašnje revizije Rimskog ugovora! 7. Navedite i objasnite kriterije proširenja iz Kopenhagena! 8. Koje su procedure koje svaka zemlja mora pro i u vo enju pregovora o

pridruživanju? 9. Objasnite institucionalnu strukturu Evropske unije!

10. Koje su ekonomske politike u EU makroekonomske, a koje mikroekonomske? 11. Šta je Evropska monetarna unija i izložite ukratko etape njenog nastanka? 12. Koje zemlje ubrajamo u Jugoisto nu Evropu i objasnite položaj ovog regiona u

odnosu na euro-zonu u kontekstu glavnih ekonomskih indikatora? 13. Kakav je pojedina ni uspjeh zemalja Jugoisto ne Evrope u provo enju

tranzicijskih reformi? 14. Šta je Pakt za stabilnost u JIE i koji su njegovi osnovni ciljevi? 15. Koji su rezultati koje je BiH ostvarila u procesu tranzicije i objasnite to koriste i

se ekonomskim indikatorima? 16. Koji su neophodni koraci koje naša zemlja mora pro i na putu ka

punopravnom lanstvu u EU? 17. Izložite ukratko put koji je BiH prošla u pravcu približavanja evropskim

integracijama od sticanja nezavisnosti do danas! 18. Šta je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju i koji je trenutni status BiH u

ovom procesu? 19. Koji klju ni akteri iz Evropske unije djeluju u našoj zemlji? 20. Prema Izvještaju Evropske komisije, koje su najzna ajnije pozitivne, a koje

negativne promjene se desile u proteklom periodu u BiH?

433

ODABRANA LITERATURA

1. Azra Hadžiahmetović. EKONOMIJA EVROPE, Ekonomski fakultet, Sarajevo, 2005

2. Brian Snowdon, Howard R. Vane. MODERN MACROECONOMICS, Edward Elgas, 2005.

3. David Romer. ADVANCED MACROECONOMICS, McGraw-Hill Irwin, 2006.

4. Dragoljub Stojanov. EKONOMSKA KRIZA I EKONOMSKA POLITIKA, Informator, Zagreb, 1985

5. Gregory N. Mankiw. MACROECONOMICS, Worth Publication, USA, 2003.

6. Martin N. Baily, Philip Friedman. MACROECONOMICS, FINANCIAL MARKETS AND INTERNATIONAL SECTORS, Irvin, USA, 1995.

7. Maurice Obstfeld, Kenneth Rogoff. FAUNDATIONS OF INTERNATIONAL MACROECONOMICS, The MIT Press, 1996.

8. Michael Burda, Charles Wyplosz. MACROECONOMICS, Oxford University Press, 2005.

9. Nicola Acocella. POČELA EKONOMSKE POLITIKE, Mate, Zagreb, 2005.

10. Olivier Blanchard. MAKROEKONOMIJA, Mate, Zagreb, 2005.

11. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. EKONOMIJA, Mate, Zagreb, 2007.

12. Robert M. Solow (ed.). STRUCTURAL REFORM AND ECONOMIC POLICY, Palgrave, 2004.

435

veioi'~,lkrq:' - · pdf filepoštovani studenti, makroekonomija –...

Documents