V. ULUSLARARASI V AN GÖLÜ HAVZASI SEMPOZYUMU

09-13 HAZİRAN 2009-VAN

THE FIFTH INTERNATIONAL SYMPOSIUM

OF V AN LAKE REGION 09-13 JUNE 2009-VAN

EDiTÖR-EDITED BY

Prof. Dr. OKTAY BELLi

LES EXEMPLAIRES DES DECORA TION S ' SUR LES PIERRES TOMBALE OU SE

TROU VENT DANS LE CIMETIERE VAULT (KÜMBET) A GEVAŞ

RES UME Oktay BAŞAK*

L e cimetiere qui prend son nom de vault (Kümbet) de Halime Hatun, ou se trouve dans le quartier

Karşıyaka (Hişet) a Gevaş au Van. Le cimetiere esc l'un des cimetieres de moyen age apres de

cimetiere d'Ahlat.

Dans le cimedere, ona detecte plus de 700 tombeaux de differents hauteur et taille, ona

urilise de calcer et tuf andesite, qui se trouvenc rrop dans la region, pour produire les pierres tombales.

La plupart des pierres tombales one utilise dans le large du temps et ils contiennent des exemplaires des

differents motifs et formes.

Dans les regions de l'art en Anatolie, apres de l'epoque Seldjoukides, incensivement, on donne une

grande place aux compositions de l'ecriture et decorations florales geometriques dans ce cimetiere aussi.

Ces motifs se trouvent, parfois dans la meme surface ensemble et parfois dans les differents surfaces

separement. Sur les côtes de cercueil et dans les pierres tombales, on prefere des elements comme !es

branches courbees, le rumi, la rose, le lorus et la palme avec les decorations des etoiles par la forme hexagone

et octogonal, les motifs nreud, les motifs geometriques en hexagone et triangle a part de verset, de Hadith

et de priere qui ont ete ecrit par le.caractere Celi-Sülüs et les informations de defunt. En etant forme de

la posicion des dents muqarnas le fronton, le caboche, le badge et les medaillons les elements plastiques

comme la piece de monnaie de Mevlevi enrichissent aux pierres tombales et ici aussi, on rencantre souvent

les morifs de la lampe a huile et le bougeoir qui sont les symboles de la source de lumiere, comme ceux

des cimetieres de la region. Ona rencantre les niches muqarnas kavsaralı dans le cimeriere ou on a urilise

les arcades imensivement et on a rencantre la decoration fıgure, seulement, sur le frenton d'un tombeau.

Certe fıgure esr la fıgure deux dragons qui partagent le meme corps que nous avans rencantre de nombreux

exemples dans le çimetiere de Ahlat.

Dans ce cimerieı:e, ourre les arrisans locaux, les artisans de Ahlac et regional ont travaille et ce cimetiere

a ete urilisee de XlVierne jusqu'au debut de XXIierne siecle. En utilisant dans une large periade de temps

le cimetiere constitue une partie importante de la texture historique de la region et il esc important pour

qı.ı'il moncre les phases de l'aı:chiteccu.ı:e de tombeau au cour~ de cette periode. Chacun des cercueils et

pierres tombales, de XlVierne siecle, sonc des reuvres d'art.

Les pierres tombales du cimetiere vault a Gevaş montrent non seule~ent leur forme propre ec la decoration

caraq;eriscique mais aussi egalernem d'une forme de pierres combales devrait manerer des caracceristiques ·a: ..

* Adjoint de ma.lne de couference Okray BAŞAK, le depareement de l'hisroire d'arr dans la facuLre sciencte ec liccerarure de I' universice de Yüzüncü Yıl, 65800-Van-TURKQUE, e-mail: okray@yyu.edu.rr

177

Halime Hattm Kiimbeti ve Mezarfığ m genel gbriintiiJ

sirnilaires en termes de compositi.on a·ornemenc dans' des autres cimetieres dans le hassin du lac de Van.

A cet egard, le cimetiere esc comme le musee en plein air qui expose les formes de pierres combales et les

decorations de cimetiere de la region.

178

GEV AŞ KÜ MBET MEZARLIGI'NDA BULUNAN MEZAR TAŞLARINDAKi

. BEZEMELERDEN ÖRNEKLER

GİRİŞ

• smini, içinde bulunan ve Halime Hatun

I adına yaptırılan kümbetten alan mezarlık, Van-Tatvan karayolunun 38. km sinde, Gevaş

ilçe merkezinin girişindeki Karşıyaka( Hişet)

mahallesinde bulunmaktadır (For. ı). Van Gölü

çevresindeki en zarif anıt mezarlardan biri olan

Halime Hatun Kümbeti' nin tadandırdıgv ı mezarlık ~ ,

alcı hektarlık alanıyla, Alılar ve Güroymak'taki

mezarlıklar ile birlikte bölgedeki en büyük Ortaçağ

Dönemi mezarlıklarından birisidir.

Mezarlık, ı 940'lı yıllarda, ortasından geçirilen

bir yolla doğu-batı doğrultuSunda ikiye ayrılmıştır

(Fat. 2). İçinden geçirilen bu yolla, tarihi dokusu

tahrip edilen mezarlıkta bulunan çok sayıda şahide

ve sanduka, yakınında bulunan Gevaş vapur

iskelesinin yapımında dolgu malzemesi olarak

kullanılmıştır. ı · ı 9 88 yılında birinci derece

arkeolajik sit alanı olarak tescillenmiş olan mezarlık,

çevresine sonradan bir duvar çekilerek koruı:::çıa

altına alınmaya çalışılmıştır. (Fot.3 kümbetli gör.

3,a,b,c genel görüntüler)

Farklı kompozisyon, teknik ve örgelerle bezenmiş

çok sayıda mezar taşının bulunduğu mezarlıkta

(Fot.4a,b,c,d,e, Çiz. ı), bezerneden yoksun, itinasız

bir işçilik ser~ileyen mezartaşları da mevcuttur2

(Fot)a,b,c,d). .... ..

Oktay BAŞAK*

Birbirinden güzel ve farklı bezerne unsurlarının

kullanıldığı mezarlıkta, en sık karşılaşılan

süslemelerin başında, değişik karakterlerdeki

yazılardan oluşan kitabeler, bitkisel ve geometrik

şekiller, mukarnas kavsaralı nişçik ve kemerlerden

oluşan bireakım riıirnari formlar, kandil ve şamdan

gibi gündelik hayatta kullanılan nesneler

gelmektedir. Bunların haricinde özellikle Alılar'taki ·

Meydanlık Mezarlığı'nda çok sayıda örneği bulunan

stilize edilmiş ejder şeklindeki figürlü bezemeye

de mezarlıkta rastlanılmıştır.

Çoğu mezarlıkta olduğu gibi bu mezarlıktaki

mezar taşlarında da en çok karşılaştığımız bezerne

kompozisyonların başında yazı gelir. Selçuklu celi

sülı1s hattın yaygın bir şekilde kullanıldığı

mezarlıktaki yazılar, içerik olarak Van Gölü

havzasında bulunan diğer mezarlıklardaki gibi;

ahirette bağışlanma ve ödüllendirilme ümidini

Fot. 1: Mezarlığın genel göriintii.rii

*Yrd. Doç. Dr. Oktay .BAŞAK, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, 6~00-Van~TÜRKİYE, e-posta: oktay@yyu.edu.tr .

179

Oktay BAŞAK

Fot.2: Mezarlığm genel göribıtiisii ve ortasından geçirilen yol.

taşıyan dualar, mezar sahibinin kimlik bilgileri,

ayet, hadis ve kelam-ı kibarlar gibi değişik

metinlerden oluşiır.3 Yazıyı, bazeri sadece şahide üzerinde, bazen de hem Şahide, hem de sandu.ka

üzerinde görürüz. Kimi zaman tek başına, çoğu

kez de geometrik ya da bitkisel bezerne ile birlikte

kullanılan bu yazıların büyük bir çoğunluğu,

kabartma olarak taşa hakkedilmişlerdir(

Fot.6,a,b,c,d,). Kabartma tekniğinin dışında,

mezarın işçiliğiyle orantılı olarak, baze-9- çok icinasız

bir süllısle dişi (kaz ıma) olarak hakkedilen örneklere

de rastlanılmaktadır (Fot.7a,b).

Sandukaların y~ yüzleri ile şahidelerde, Selçuklu

Döneminde başlayan ve Anadolu'daki sanat

çevrelerinde sıkça kullanılan geometrik ve bitki

süslemelerinden oluşan koropozisyonlara bu

mezarlıkta da geniş bir şekilde yer verilmiştir.

Değişik sayıda köşeli yıldız formları, zencerekler,

yıldız kollarından gelişen geometrik kurgulu rozet

ve roadaltonlar ile eşkenar üçgenlerden

yaradanıl~ak yapılan Mühr-ü Sillayman ve aralara

Fot.3 b: Mezarlığm kuzeydoğudan ge1ıel göriintiisii

V. Uluslararası Van Gö1ii Havzası Sempozymmt The Fifth International Symposimn o/Van Lake Region

180

yıldızların serpiştirildiği pecelqeklindeki

düzenlernelerin yanı sıra, bazen de bunlardan bir

kaçının bir arada olduğu daha kompozit geometrik

kompozisyonlar da bulunmaktadır. Bulunduğu

yüzeyin büyüklüğüne göre kol sayısı değişen

merkezdeki bir yıldızdan gelişen ölümsüzlüğün

simgesi olarak kabul edilen geometrik asıllı geçme

düğüm motifi,4 mezarlıkta en çok kullanılan geometrik örgelerin başında yer alır.

(Fot.8a,b,c,d,e,f,g,h,ı- Çiz. 2,3,4).

Farklı geometrik şekillerden oluşan bezemelerin

haricinde, mezarlıkta sıkça karşılaştığımız bir diğer

bezerne grubu ise bitkisel bezemeli

kompozisyorılardır. Stilize veya natüralist tarzda

mezartaşlarıo .yüzeyini süsleyeo bu süslemelerin

başında; kıvrık dal ve rumilerden oluşan

kompozisyonlar, rumi, palmec, locus-palmet dizisi,

rüzgar gülü, rozet, lale, bahar dalı ve üzüm salkımı

gibi meyveli motifler gelmektedir5 (Çiz. 1,

Fot.4,b,6d,4b, 9a, b, c, d, e, f, g, h). Bunların

arasında, Türk-İslam mimarisi bezerne repertuarında

sık sık karşılaştığımız bitkisel örgelerden olan

rumiyi, daha çok palmetle birlikte aynı çerçeve

içinde bir arada kullanılmış halde buluruz (fot.9a).

Birbirini tamamlayan bu iki motife, bazen daha

girift kompozisyorılu oluşumlar içinde de rastlarız

(bkz. Fat. 6b).

Mezarlıkta, dikkatleri üzerine çeken en önemli

bezerne unsurlanndan biri de, gündelik hayatta

kullanılan kandil ve şamdanlardan oluşan nesneli

bezerneler oluşturur. Ebedi yolculuğun başlangıcı

sayılan mezarların, karanlık çukurlarını aydırılatan

Fot.3c: Mezarlığm ortasından geçirilen yol ve çevre duvarı .;' .. _.., ...

V. U Irislararası Van Go1ii Havzası Sempozyıtmıt The Fifth International Symposirmı ofV~n Lake Region

OktayBAŞAK

Fot. 4a: bezeme/i mezaı· lajlamıdan bir ornek

Fot.4b: Çiz. I: Bitkisel, geometı·ik, yazı ve ıamdan/a bezenmiJ olan mezar tap iimeği

Fot.4,c: Değijik ikgelerle tezyüz edilmi; mezar tap ornekleri

ışık kaynağının simgesi durwnundaki kandil6 ve

şamdan, çoğu kez şahidelerde ana süsleme unsuru

olarak karşımıza çıkaı:.7 Geometrik, yazı ve birkisel

bezemelerden sonra en çok karşılaştığımız kandil

motifı, özellikle şahideli mezarların en temel süs

unsurlarından biridir. Mezartaşları üze~inde değişik

form ve ebatta çok sayıda örneğine rastladığımız

kandil morifı, ekseriyede şahidelerin merkezinde

yer almaktadır. (Fot.ıOa,b,c, Çiz. 5,6) Bu motif,

tek başına bir mezartaşını süslediği gibi (For.ıOb,c),

çoğunlukla merkezde ana süsleyici örge olarak,

farklı motifler ile bir arada kullanılmış olarak ta

karşımıza çıkmakqıdır (For.ıOd, Çiz.7). Daha çok

şahideler üzerinde görrneğe alışık olduğumuz

kandili, bazen daha yalın ve küçük' ölçekte bazen

askılı, bazen de askısız olarak sandukaların yan

yüzeylerinde bulunan kemer şeklindeki küçük

nişlerin içini süslerken de buluruz (For. ı O e,f).

Kazıma tekniği ile yapılmış birkaç örnek dışında,

genellikle zeminden kabartılarak yapılmış kandilli

mezar taşlarına, Van Gölü çevresindeki diğer

mezarlıklarda da sıkça karşılaşırız.8

Şahideler üzerinde rastladığımız bir diğer ışık

kaynağı şamdaru ise, genellikle mumuyla birlikte

aşağıdan yukarıya kadar yer aldığı yüzeyi bir eksen

gibi, simetrik iki kısma ayırmış bir şekilde

yerleştirilmiş olarak görürüz.9 Şamdan da tıpkı kandil gibi bazen tek başına (For. 7a), bazen de

başka bezerne unsurlarıyla bir arada kullanılmıştır.

(For.4b, ı ıa,b, Çiz. ı ,8). Sandukalar üzerinde

örneğine rasdayamadığımız şamdaru, şahideler

üzerinde genellikle dıştan yuvarlak, ya da sivri bir

kemerle çerçevetenmiş bir pano içinde kabartma

olarak yüzeye işlenmiş olarak buluruz. Karanlık

mezar çukurlarındaki ölünün yolunu aydınlatan

bir ışık kaynağı olmasının yanı sıra, hayat ağacını

tasvir ettiği ve ölenin ruhunun başka bir aleme

ulaşmasında aracı rolü üsdendiğine inanılmış

olduğundan olsa gerek, 10 şamdan, diğer dünyanın giriş kapısı olan mezarlarda bir diğer ışık kaynağı

olan kandilden sonra en çok kullanılan sembol

olmuştur.

Değişik kemer formları, mukarnas dizilerinden

oluşan alınlıklar ile mukarnas kavsaralı mihrap nişi

Fot.4,d: Deği;ik örge!erle tezyin edilınipnezar ta;ı ömekleri

Fot.4,e: Deği;ik örgelerle tezyin edilmiı Fot.5a: Bezemesiz sand11ka ôiiıeği mezar tap ôi71ekleri ·

181

Oktay BAŞAK

Fot.5 b: Bezetnesiz Jahide örnekleri

şeklindeki uygulamalarda, mezarlıkta sıklıkla

karşılaştığlffilZ diğer rezyini unsurlar olarak dikkat

çekerler. Bunların arasında bölgedeki diğer

mezarlıklarda da sıkça kullanılan mukarnas alınlıklı

şahideli örnekler ilk sırada yer alır. Genellikle

şahidelerin iç taraflarında üstte, bazen cek,

çoğunlukla da iki ya da üç diş sırasından oluşan

mukarnaslar, kuvvecli bir ışık-gölge kontrastı

oluşturmalarının yanı sıra, yek pare olan şahideye

plastik bir görünüm ve hareketlilik de

kazandırmışlardır (Fo c. 12a,b).

Mezarlıkta karşılaştığımız diğer tezyini öğelerden

biri de kemerlerdir. Başta Alılar ve Çelebibağı

mezarlıklarında olmak üzere, Van Gölü

havzasındaki mezarlıklarda örneklerine sıkça

rastladığvnız dekoratif kemerler, (For. 13a,b) ;

burada da görebilmekceyiz. Bitkisel bezemeli

kompozisyonlar ile kandil ve şamdan gibi motifleri

sınırlandıran sivri ve dilimli kemer formlan

haricinde, (bkz. For. 7a, 9g,h,l0b,lla,Çiz.5,8)

mezar taşlarının üzerinde bağımsız olarak yapılmış,

her hangi bir koropozisyona çerçeve oluşrurmayan,

farklı boyut ve formlardaki bu kemerler; hem

şahide, hem de sandukalar üzerinde süsleyici birer

örge olarak işlenmişlerdir. Değişik şekillerdeki

kemerlerin haricinde, kazıma ve kabartma olarak,

bazen farklı motiflerle aynı yüzey üzerinde bir arada

işlenmiş daha basit işçilikli kemerlerde

V. Uluslararası Van Gb1ii Havzası Sempozyımm The Fifth International Symposimn ofVan Lake Region

182

bulurımaktadır (For. 14a,b,c). Yukarıda sayılan

bezerne grupları dışıoda ünik olan değişik

bezemelere de mezarlıkta rastlamak mümkün.

Bunlardan en dikkat çekici olanı; sütünceler

üzerindeki Bursa kemerini hatırlatan bir dizi

kemerio arasında bulunan bir madalyonun

üzerindeki S şeklinde karşılıklı spirallerden oluşan

bezernedir (Foc.l4d). Eğri kesimli olarak yüzeye

işlenmiş olan bu s· ler, Alılar mezarlıklarında bir

çok örneğine rastladığımız post-Samarra motiflerini V ak d ll çagnştırm ta ır.

Mezarlıkta eo sık karşılaşrığımız süs

unsurlarından biri de, mukarnas kavsaralı, mihrap

formundaki nişlerdir. Bunlar daha çok başucu

şahidelerinde, mezar sahibinin kimlik bilgileri ve

ölüm tarihinin yer aldığı yüzeyler olarak

değerlendirilmişlerdir. Söz konusu nişler, anıtsal

ölçülerdeki mukarnas kavsaı:a!1 mihrap nişlerinin

birer küçük modelleı:i şeklinde düzenlenmişlerdir

(For. 15a,b,c,d). İtina ile işlenmiş olan bu nişlerin

haricinde bazen çok yalın bir şekilde işlenmiş

olanlarına da rastlanılmakcadır. İçlerinde her hangi

bir kirabenin yer almadığı daha sade ve nispeten

daha yüzeysel olan ikinci gruptaki bu Dişleri,

şahideler üzerinde değil ~e, daha çok sandukalarıo

yan yüzeylerinde görürüz (Fot. 16a,b). Mezar

sahibinin "mü' min" ve Müslüman" olduğunu

belgelemek için yapıldığı düşünülen, 12 milliabiye

şeklindeki bu niş.çiklerdeo, mukarnas kavsaralı

mihrap nişli mezar taşlarına, bu mezarlık haricinde

Bitlis'te daha basit ele alınmış bir iki örnek

Pot. 6a: yazılı sanduka ve ;ahide iimeği

V. UL;tslararası Van Götii Havzası Sen:poiymmt The Fifth International Symposimn ofV.an Lake Region

Fot.6b: yazının ge.ımetrik w bitkiJel bewne ile bir arada kiti/amldığı mezar lajlamıdan biri

Fot.6c:Ozeri yiiksek kabartma ile yazılımı mezar ta}l örneği

dışında, 13 bölgede örneğine rastlanılmaması dikkat

k . "d" 14 çe ıcı ır. .

Sayıca az olmakla birlikte kabara, gülçe, istiridye

yivi, rozet ve madalyanlar ile Mevlevi Sikkesi

formundaki değişik plastik öğelerle

hareketlendirilmiş mezar taşlarına da burada

rastlamak mümkün (bkz. Foc.l0d,12b,14c,l6a,l 7).

Geometrik ve bitkisel bezernenin yoğun

kullanıldığı mezarlıkta, figürlü bezemeye sadece

bir şahide üzerinde yer verilmiştir. Aynı gövdeyi

paylaşan stilize edilmiş iki ejderden oluşan bu

figür, kirabesinden Ahlat'ta pek çok eseri bulunan

Ahiadı us calardarı Yusuf bin Miran tarafından 15

Hacı Ali adında birisi için yapılan mezarın başucu

Fot.6d: Bitkisel bezeme ile yazırmı bir arada k11ilanıldığı mezar taılarmdan birindm ayrıntı

183

OktayBAŞAK

şahidesinde bulurunaktadır (For. 18a,b). Alılar'taki

benzer örnekleri gibi, (Fot.l8c,d,) başucu

şahidesinin alınlık kısmında, sandukaya bakan

yüzde yer alan ejderler, sivri kemer formunda,

uçları çarallı rumi şeklinde stilize edilmiş bir şekilde

tasvir edilmişlerdir.

700'ün üz~rinde mezarın respir edildiği

mezarlıkcaki mezar eaşlarının çoğu beyaz kalker 16

taşından yapılmıştır. Ahlat mezar taşlarının

genelinde kullanılan andezit tüfe (ignimbrit)

nazaran işlenmesi daha zoc oları kalker taşı, bölgede

bu mezarlıkcan başka, Erciş-Çelebibağı ile

Gevaş'caki Gele Miran, (Beyler Mezarlığı)

Mezarlığında da kullanılmıştır.

Van Gölü havzasında farklı tarihi evrelere ait

örnekler sunarı mezarlıklar, Van'ın Gevaş ve Erçiş

ilçeleri ile Bitlis'in Ahlat ve Güroymak ilçelerinde

yoğunlaşmışlardır. Ortaçağ Anadolu'sunun tarihi

mezar eaşlarının en güzel örneklerinin sergilendiğ i·

bu mezarlıklar, biçimsel özellikleri, bezerne

kompozisyonları ve belgesel nicelikleriyle

yapıldıkları dönemin sosyal, ekonomik ve kültürel

pek çok özelliğine de ışık tutmaları açısınciarı önem

arz ederler. 17

Bölgenin tarihi dokusunun önemli bir parçasını

oluşturan Gevaş Kümbec Mezarlığı, çoğu yerdeki

mezarlıklar gibi ne yazık ki tahribatın her türlüsüne

maruz kalmış durumdadır (For.19a, b, c, d,). XXI.

yüzyılın başına değin kullarula gelen mezarlıkraki

Pot. 7.a: Kazıma tekniği ile yazıiTmJ yazı örneği

OktayBAŞAK

Fot.B.a geometrik derenierden ömekler

ese.rlerin büyük bİr bölümü XIV. yüzyıl ve sonrasına

a aİt örneklerden oluşmaktadır. Tespir edilebİlen

ep erken örnekler, XIV. yüzyıla

tarihlendirilmekcedir.18 İki örnek dışında daha

erkene tarihlendirüebüecek mezarın tespit

edilemediği mezarlık, siyasi arenada Selçukluların '

artık olmadığı bir döneme aittİr ve yöre halkı

tarafından Kümbec Mezarlığı olarak tanınmaktadır.

Ancak buna rağmen, birçok kaynakta Selçuklu

Mezarlığı, ya da Tadhi Mezarlık olarak lanse

edİlmesi kanaacimizce yanlış bü ranımlamadır. 19

Bölgesel özelliklerin ağır bastığı mezarlığın,

Selçuklu Mezarlığı olarak bilinmesi; buradaki

eserlerin bii dönem Selcuklu Rönesans' ının > ~

yaşandığı Ahlac ve çevresinde gelişen sanac

anlayışının etkisiyle şekillendirİlmiş olmasıyla

açıklanabilir. Başta mezarlığın içinde yer alan

Halime Harun Kümberi olmak üzere, mezarların

form ve süsleme özellikleri, Ahlac mezarlıklarında

Pot. Bb, Çiz.2: Geometrik desenli mezar faJl ömeği

V. Ulttslararası Van Gôlii Havzası Sempozyrtımt The Fifth International Syınposimn ofVan Lake Region

184

bulunan anıt mezar ve mezar mimarisi ile yakın

bir ilişki içindedir. Bu yakın ilişkiyi de; oradaki

mezar caşı formlarının yerli ustalar tarafından taklit

edilmiş olmaları ya da, Ahlat'caki mezar taşlarını

şekillendiren ustaların, bizzat kendileri tarafından

yapılmış olmaları ile açıklayabiliriz.20

Yerel usealarıo haricinde başta Alılar olmak üzere

çevre il ve ilçelerden usealarında çalıştığı anlaşılan

mezarlık, kesintisiz olmamakla beraber, XIV.

yüzyıldan XXI. yüzyılın başına değin kullanılmıştır

(For. 20a,b ). Çok geniş bir zaman diliminde

kullanılan mezarlık, bölgenin-tarihi dokusunun

önemli bir parçasını oluşturmalda beraber, bu

dönem zarfında mezar mimarisinin geçirmiş olduğu

evreleri göstermesi açısından da ayrı bir önem arz

eder. XIV. yüzyıldan kalma örneklerin yoğunlukta

olduğu mezarlıkcaki sanduka ve şahidelerin her

biri, gerek işçilik, gerekse farklı bezerne

kompozisyonları ile her biri özgün birer sanac eseri

FQ/.9 a: Dilimli mm i ıe J!t:tllllF1in bir arada oldt1ğu bezone örneği , .

V. Ufttslarat·ası Van Gô'lil Havzası Sempoiymnrt The Fifth International Symposimn o/Van Lake Region

niteliğindedir.

1988 yılında birinci derece arkeoloj ik sit alanı

olarak cescillenmesine ve ilçede b~ka mezarlıklar

olmasına rağmen, günümüzde kullanımına hala

devam edilen mezarlıkta bulunan mezart~ları,

kendilerine özgü form ve süsleme özelliklerinin

OktayBAŞAK

yanı sıra Ahlac, Erçiş-Çelebibağı ve Bitlis

Güroymak'daki mezar c~larının bir sentezi olarak

karşımıza çıkmaktadır. Bu yönüyle mezarlık, adeca

bölge mezarlıklarında bulunan mezar eaşlannın

bir arada sergilendiği bir açık hava mezar müzesi

özelliğini t~makcadır.

Fot.9 b: Kıvrık dal ve m1~ilerden olu;an bitkiJel bezeme ömeği

Fot. 9 c: bitkiJel bezeme/i mezar tap örnekleı·inden detay göriintiiler

Fot.l Oa: Kaııdille bezenmij ıahide ö'nıekleri

Fot.lla, Çiz. B: Şamdanlr mezar tap örneği

Fot.l Ob: sandukalamı yan yüzlerinde b11l11nan kandil iimekleri

Fot.12a,b:Mukamas almlıklı mezar taflaı·mdan örnekler

185

Fot.l3a Ah/at Mezadığmdan yan yiizeyi kemerler ile tezyin edilmiJ bir mezar. (B.Karamağaralı'dan)

1

o

OktayBAŞAK

Fot.13b: Çelebibağımezarlığından yan yiizeyi kemerler/e ıiislenmij bir mezar bi1ıeği. (A. Ul11çam'dan)

V. Uluslararası Van Gö1ii Havzası Sempozymrm The Fifth International Symposimn ofVan Lake Region

Fot.14a,b,c: kabartma tek11iğiyle ;eki/lendirilmiJ değijik kemer [o11nları

Fot.15,a,b,c: Mukamaı kavıaralımihrap niıli ıahideli ôi·tıekler Pot. 14d: Sandukaıım yan yiizeyine. kazıma olarak iılenmiJ kemerleı·.

Fot.16b: lp ıade bırakı/mıı ni; b"rneği

Fot.lBc,d: Ah/at Mezarlığmdan stilize edilmiJ ejtkr 1/lotifli ıahitk ilmekieri (B.Karanıağaralı'dan)

Pot. ll: Mevlevi Sikkesi ıeklinde laflandmbmJ bir mezar tap

Fot.I9,c,d: Alterasyon ıonTIC/1 tahrip olm11J111ezaı· ta;lamıdan ömekler

186

Fot.JB.a,b: stilize edilmiJ ejder motif/i mezar tap

Fot.J9a,b: lnıan tahribatma 111amz kalan 111ezar ta;larmdaıı örnekler

Fot.20a,b: Gl!f dönem 111ezar taılarından bi71ekler

V. Uluslararası Van Götii Havzası Sempo;yıimıt The Fifth International Symposium ofVan Lake Regio~

D İP NOTLAR

1. M.Taner, Tarhan-Veli, Sevin-M. Beşir, Aşan,"

Van-Gevaş Tarihi Türk Mezarlığı Kurtarma

Kazısı, Onarım ve Çevre Düzeni Çalışmaları

1988", VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı II,

Ankara, 1989, 22, 27.

2. Mezar sahibinin sosyal hayattaki konumu ile

ekonomik durumu, mezar taşının

şekillendirilmesinde büyük rol oynamıştır.

3. Abdüsselam, Uluçam, Eski Erciş-Çelebibağı

Mezarlığı ve Mezar Taşları, Ankara, 2000, 57.;

M. Ayaz, Başak, Gevaş Mezarcaşları, (YYÜ.SBE.

Yayı.nlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Van, 2008,

99. Makalede kullanılan çizimler vç fotoğrafların

büyük bir bölümü bu çalışmadan alınmıştır.

4. Uluçam, a.g.e., 57.

5. Gönül, Cantay, "Türk Mimarisi Bütünlüğünde

Doğu Anadolu Türk Mimarisinde Süsleme",

III.Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu,

Ankara, 2008, 255.

6. Kandil konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Kemal,

Özkurt, "Van Gölü Çevresi Mezartaşlarında

Kandil Motifi" U. Van Gölü Havzası

Sempozyumu, Ankara, 2007, 1?2-142.

7. Uluçarn, a.g.e. 57.

8. Kadir, Pektaş, Bitlis Tarihi Mezarlıkları ":'e Mezar

Taşları, Ankara, 2001, 90.; Özkurt, a.g.m., 132-

142.; Yusuf, Çetin, Tarihi Kalıntıları ve Kültürel

Değerleri İle Ağrı, Ağrı, 2009, 239.

9. Beyhan, Karamağaralı, Ahlat Mezar Taşları,

Ankara,l992, 32.

187

Oktay BAŞAK.

10. Karamağaralı, age. 3.

11. Karamağaralı, age. 112, Res.202, 203, 219.

12. Uluçam, a.g.e., 57.

13. Pektaş, a.g.e, 24, çiz 48.; Gülsen, Baş, "Van

Müzesind~ Sergilenen İki Mezar Taşı," YüzünCü

Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, 3, Van, 2002, 20.

14. Van Gölü Havzası dışında mukarnas kavsaralı,

mihra~ şeklinde~ mezar taşlarına; Edirne,

Sivas ve Tokat'taki değişik müzelerde de

karşılaşmaktayız. Bkz. Karamağaralı, a.g.e.

Res. 31, 32, 33, 41, 42,51.109.

15. Karamağaralı, a.g.e. 32:

16. Kalker, bileşiminde% 90 dan fazla kalsiyum

karbonat bulunan külte. Kalkerierin renkleri,

içine giren yabancı maddelere göre değişiklik

gösterir. (Bkz. Metin, Sözen -Uğur,Tanyeli,

Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul,

1996,121.)

17. Baş, a.g.m.,15-23.

18. Karamağaralı, a.g.e., 32.

19. M.Taner, Tarhan-Veli, Sevin-M.Beşir Aşan,

a·.g.m. 22.; Abdüsselam, Uluçarn Ortaçağ ve

Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı I

Van, Ankara, 2000, 205.; Erdoğan Çavuşoğlu,

"Van Gevaş Halime Harun Kümbeti"Van Gölü

ÇevresiKültür V arlıları Sempozyumu

Bildirileri, Van, 1996, 55.

20. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz.;

Karamağaralı, a.g.e., 32.