1

UYUMSUZLUKLAR VE GÖRECELİ YAŞ KAVRAMI Diskordans nedir? Kayaçların stratigrafik dizilimleri her zaman kesiksiz bir seri (konkordan seri) oluşturmaz. Bazen, kayaçların çökelimleri sırasında duraklamalar, aşınmalar ve boşluklar olabilir. Belirli bir bölgede, belirli bir zaman aralığı boyunca hüküm sürmüş olan sedimantolojik veya tektonik rejimlerdeki değişiklikler nedeni ile, stratigrafik dizide duraklamalar, aşınmalar ve boşlukların ortaya çıktığı tabakalar arasında uyumsuzluk (diskordans) meydana gelir. Bu tip serilere uyumsuz seri (diskordan seri) adı verilir. Bu iki seriyi ayıran yüzeye ise uyumsuzluk düzlemi (diskordans yüzeyi) denir. Diskordanslar hiyatüs ve lakün ile tanımlanır. Hiyatüs Bu uyumsuz stratigrafik dizilimde eksilmiş bulunan tabaka veya tabaka gruplarının aşınmalarına karşılık gelen zaman aralığına hiyatüs adı verilir. Lakün: Aşınmış tabaka veya tabaka gruplarına ise lakün denir.

Yaş

Ordovisyen

1. K

onko

rdan

seri

Dis

kord

an se

ri

2. K

onko

rdan

seri

Silüriyen

DevoniyenKarbonifer

TriyasPermiyen

Kambriyen

Jura

Kretase

Litoloji

GEN

Ç S

ERİ

YAŞL

I SER

İ

1

5

2

6

3

7

4

89

HİYATÜSLAKÜN

Diskordans çeşitleri nelerdir? a) Uyumsuz seri (Nonkonformite)

Sedimanter kayaç serilerinin daha yaşlı magmatik ve/veya metamorfik kayaçları üzerlediği durumlarda ortaya çıkar. Bu durumda daha genç olan sedimanter birimlerde, daha yaşlı magmatik veya metamorfik kayaçlara ait kayaç parçacıkları bulunur.

b) Açılı diskordans Bir diskordans yüzeyinin farklı eğimlere sahip iki konkordan sedimanter seriyi ayırdığı durumlarda ortaya çıkar. Bu durumda iki seri arasında belirgin bir konum farklılığı bulunur.

c) Diskonformite

Bir erozyon yüzeyiyle birbirinden ayrılan, konumları aynı iki farklı sedimanter seri arasında meydana gelir. Bu durumda hem aşınmış birimler hemde zaman boşluğu vardır.

d) Parakonformite Bu iki seri arasında sadece sedimanter süreçlerin duraklamasıyla meydana gelmiş bir çökelmemezlik varsa bu durumda parakonformite oluşur. Sadece zaman boşluğu söz konusudur.

2

12

3456

7

Sedimanter birimler

Magmatik veya metamorfikbirimler

123

4

89

10

5

1

1

2

2

5

5

6

6

7

7

Hiyatüs var.Lakün yok.

Hiyatüs veLakün var.

(a) UYUMSUZ SERİ(Nonkonformite)

(b) AÇILI DİSKORDANS

(c) DİSKONFORMİTE

(d) PARAKONFORMİTE

Göreceli yaş kavramları Sedimanter kayaçlar:

- Süper pozisyon ilkesine göre alttaki daha yaşlıdır. (Tabakalar devrik değillerse) - Şekil 1 - Genellikle eğimli tabakalar yatay tabakalardan daha yaşlıdır. – Şekil 2 - Kıvrımlanmış kayaçlar kıvrımlanmamış kayaçlardan daha yaşlıdır. – Şekil 3 - Antiklinalin çekirdeğinde yaşlı birimler, - Şekil 4, Senklinalin çekirdeğinde genç birimler bulunur.

– Şekil 5 - Komşu kayaçlara ait çakıl parçaları içeren kayaçlar daha gençtir. – Şekil 6

Magmatik kayaçlar:

- Yerel kayaçlara sokulum yapan bir derinlik kayacı daha gençtir. Bu durumda (1) magmatik kayaç içinde çevre kayaçlara ait asimile edilmiş kayaç parçacıkları (anklav) bulunur, – Şekil 7 (2) Magmatik kayaç çevresinde çevre kayaçların kontak metamorfizmaya uğradığı kontak zonu bulunur. – Şekil 8

- Lav akışları tabanlarındaki yaşlı kayaçlarda pişme zonu oluştururlar. – Şekil 9 - Dayklar kestikleri kayaçlardan daha gençtirler. – Şekil 10

Metamorfik kayaçlar:

- Genellikle çevrelerindeki metamorfik olmayan magmatik veya sedimanter kayaçlardan daha yaşlıdır.(eğer bir fayla yerleşmemişlerse) – Şekil 11

Faylar:

- Faylar, yerdeğişimlerine sebep oldukları kayaçlardan daha gençtirler. Kesmedikleri kayaçlardan daha yaşlıdırlar. – Şekil 12

Not: Aşağıdaki şekiller için kayaçların ve yapıların oluşum yaşları, yaşlıdan gence; A-B-C-D-E-F-G şeklindedir.

3

4

5

UYGULAMA: 1. a) Aşağıdaki jeolojik kesitte harflerle belirtilen kayaçları ve yapıları oluşum sırasına göre yaşlıdan

gence doğru sıralayarak yandaki lejanda yazınız. b) Bölgede etkili olmuş jeolojik evrimi sırasıyla açıklayınız.

2. Ek-1A’da verilmiş jeoloji haritasında; a) V-kurallarını uygulayarak tabaka serilerinin konumlarını saptayınız. b) Belirlediğiniz tabaka serilerini lejand üzerinde göstererek, aralarındaki stratigrafik ilişkileri

belirtiniz. c) A-B ve C-D doğrultularında jeolojik kesit çiziniz. Yatay ve Düşüy ölçek 1/20.000 Not: C-D doğrultusunda yaşlı serinin görünür eğim açısını 32o alınız. d) A-B doğrultusunda yaşlı serinin görünür eğim açısını bulunuz. e) Bölgenin jeolojik gelişimini (jeolojik tarihçeyi) oluşum sırasıyla yazınız.

6

EK 1A

7

UYGULAMA 1. a) Aşağıdaki jeolojik kesitte harflerle belirtilen kayaçları ve yapıları oluşum sırasına göre yaşlıdan

gence doğru sıralayarak yandaki lejanda yazınız. b) Bölgede etkili olmuş jeolojik evrimi sırasıyla açıklayınız.

2. Jeoloji çalışması yapılan bir bölgede kırıntılı sedimanter, metamorfik ve granitik magmatik kayaçlardan oluşan birimler gözlenmektedir. Saha çalışmaları sırasında aşağıdaki veriler elde edilmiştir. - Magmatik kayaçların çevresinde kontak zonu bulunmaktadır. - Sedimanter kayaçlar hem metamorfik, hemde magmatik kayaç parçaları içermektedir. - Bölgede herhangi bir fay verisine rastlanmamıştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi veya hangileri doğrudur.

a) En yaşlı kayaçlar sedimanter kayaçlardır. _______ b) Metamorfik kayaçlar kesinlikle magmatik kayaçlardan daha yaşlıdır. _______ c) Sedimanter kayaçlar magmatik kayaçlardan daha yaşlıdır. ________ d) Magmatik kayaçlar kesinlikle sedimanter kayaçlar içine sokulum yapmıştır. _______ e) Bölgede bir uyumsuz seri (nonkonformite) söz konusudur. _________

3. Ek-1B’de verilmiş jeoloji haritasında;

a) V-kurallarını uygulayarak tabaka serilerinin konumlarını saptayınız. b) Belirlediğiniz tabaka serilerini lejand üzerinde göstererek, aralarındaki stratigrafik ilişkileri

belirtiniz. c) A-B ve C-D doğrultularında jeolojik kesit çiziniz. (Yatay ölçek: 1/20.000, Düşey Ölçek:

1/10.000) Not: A-B doğrultusunda yaşlı serinin görünür eğim açısını 39o , genç serininkini 21o alınız. C-D doğrultusunda genç serinin görünür eğim açısını 14o alınız. d) C-D doğrultusunda yaşlı serinin görünür eğim açısını bulunuz. e) Bölgenin jeolojik gelişimini (jeolojik tarihçeyi) oluşum sırasıyla yazınız.