Uvod u psihologiju

Azijska filozofija - Ima za funkciju podizanje duha, a ne umnozavanje znanja. U sredistu - covjek i zivot. Dijeli se na:

Hinduizam - prvobitno politeisticka religija i pojam beskonacnog i bezoblicnog Brahmana. Osnovni pojam atman koji ima cetiri stanja: mracno stanje (zivot), snovi, duboko spavanje bez snova i preporodjeni zivot-dodir covjeka sa Atmanom. Reinkarnacija - krug radjanja i smrti, oslobadjanje samospoznajom. Oslobadjanje se postize kroz ciscenje (odricanje od svjetovnih dobara), meditaciju (ovladavanje nad pet zivotnih aspekata) i jogu (osam faza, posljednja samadhi).

Kineska filozofija - razgranata. Glavni taoizam i konfucionizam. Osnovni pojmovi su tao, slican brahmanu, prelazi u bitak, te pojam spontanosti. Idealizira prirodnog covjeka, koji trazi sjedinjenje sa prirodom kao spontanom i neizvjestacenom.

Budizam - zacetnik Gatama Buda, objavljuje cetiri istine: o patnji, porijeklu patnje, prestanku patnje i putevima koji vode do prestanka patnje. Krugovi radjanja i smrti podlozni su karmi (aktivnost koja uvijek donosi posljedice). Ona radja patnju, moze se izbjeci ako se covjek oslobodi teznje za stvarima i samim sobom, u nirvani. Budizam trazi od covjeka da zivot vidi onakvim kakav on jeste, a ne kroz imena i kategorije.

Zen - glavni pojam je pojam prosvjetljenja-satori, prirodna pojava koju svako moze doseci kroz jednostavne vjezbe-vladanja tijelom, disanjem i duhom, i napustanjem veza sa prijasnjim zivotom. Stekao je priznanje mnogih klinickih psihologa, izbavlja covjeka iz njegove egzistencijalne krize i rjesava njegove probleme, te ima obuhvatniji ucinak od psihoterapija.

Filozofija

Nakon renesanse, razvija se racionalizam (vjera u moc ljudskog razuma kao ontoloski pocetak i covjekovo odredjenje) i empirizam (naglasavanje senzornog iskustva).

Racionalisti: Dekart (dvije supstance, materijalna i duhovna, cine svijet, njihovu vezu objasnjava utjecajem bozanstva i urodjenim idejama. Nalazi sest osnovnih afekata), Spinoza (samo jedna supstanca, sloboda je spoznata nuznost, a spoznaja je omogucena intuicijom), Lajbic (utemeljio psihofizicki paralelizam, podstice trazenje odnosa izmedju psihickog i fizickog, istice nivo svjesnosti i vaznost samoaktivnosti), Kant (razlikuje covjekovo JA kao nesaznajnu stvar i pojave koje su sadrzaj naseg iskustva.

Empiristi: Lok (dusa je tabula rasa, gradjena od jednostavnih ili kompleksnih ideja koje nastaju senzacijom-culnim iskustvom ili refleksijom-unutarnje iskustvo poznavanja vlastitih procesa, osnivac je ideje asocijativizma), Fihte (apsolutno JA i NE-JA), Seling (svjetski duh u kom sile prirode postizu jedinstvo), Hegel (razvoj apsolutne ideje: teza, antiteza i sinteza).

Marks i marksisti: Traze genericku bit (slobodna proizvodna djelatnost) koju karakterise stvaralastvo, univerzalnost, svjesnost, sloboda. Zivotinja ponavlja uvijek isto, a covjek oblikuje,

mijenja, razvija i planira vanjski svijet. Karakterise ga samosvijest, mijenjajuci prirodu mijenja i sam sebe i ima potrebu za samoostvarenjem, koje dolazi nakon zadovoljenja fizickih i psihickih potreba. Gdje nema samoostvarenja, dolazi do otudjenja, ono sto covjeku pripada, postaje njegov protivnik. Razlikujemo otudjenje od predmeta rada, procesa rada, od ljudi i od samog sebe. Nema otudjenja bez samootudjenja, kada dolazi do razvijanja parcijalnih snaga covjeka, a ne njegove cjeline. Razlika izmedju Hegela i Marksa - kod Hegela se otudjuje ideja, a kod Marksa covjek. Psihicki znacaj otudjenja, ocituje se kroz nezadovoljstvo ili cinizam. I Frojd i Marks tvrde da se izopacen covjek razvija u drustvu koje tlaci i satire njegovu prirodu.

Razvoj psihologije u okviru prirodnih znanosti

Ove nauke utjecu metodoloski i sadrzinski. Psihologija uvazava fizikalnu prirodu podrazaja, staticke zakonitosti (od Galtona i Katela), i mjerenje vremena reakcije i raniji ulazak (od astronomije).

Fiziologija

Donders: utvrdjuje jednostavna vremena reakcije za jednostruke podrazaje. Muller: pet vrsta nerava, svakom odgovara pojedinacan osjet, ovisan o specificnoj energiji nerava i neovisan o prirodi podrazaja. Nema osjeta uslovljenog vanjskim uzrocima, isti uzrok u razlicitim organima izaziva razlicite osjete. Osjet je svojstvo senzibilnog nerva. Helmholc: razvija tu teoriju kroz perifernu specijalizaciju.

Frenologija

Lokalizacija psihickih funkcija u mozgu, tri teze: oblik lubanje uvjetovan je oblikom mozga, dusevnost se sastoji od moci (sposobnosti i afektivne osobine), svaka ima poseban centar u mozgu, medjusobno su neovisni. Nedostatak - nenaucna, slucajna i neprovjerena opazanja. Znacaj - iniciraju istrazivanja u pravcu mozga. Najveca greska je zakljucak da su centri neovisni jer djeluju zajedno, ekvipotencijalni su i varijabilni, te kao cjelina cine nervni sistem.Hipokrat - dusevne bolesti smatra tjelesnim, u srednjem vijeku objasnjavaju se prisustvom djavola. Vejer (XVI st) tvrdi da su dusevni bolesnici bolesni. Tri psihijatra tumace ih organskim uzrocima: Pinel, Sarko i Kreplin, koji razlikuje sizofreniju i manicno depresivnu psihozu. Nagovjestaj psihickih tumacenja je hipnoza - Nesmer i Brajd, dopunjava ih Frojd.

Evolucija

Utjece na funkcionalnu i diferencijanlu psihologiju (psihicke razlike medju ljudima), te na laboratorijske eksperimente nad zivotinjama.

Psihofizika

Utemeljila psihologiju kao znanost kvantitativnim proucavanjem, mjerenjem i eksperimentalnom metodom. Zacetnici: Veber (njegov zakon, prvi kvantitativni zakon u psihologiji: odnos izmedju diferencijalnog praga i osnovnih podrazaja je konstantan), Fehner (uvodi eksperimentalnu

metodu i panpsihizam i svoj zakon "intenzitet osjeta jednak je logaritmu intenziteta podrazaja") te Stivens (subjektivna psihofizika, metoda neposrednog ocjenjivanja velicine, potiskuje je teorija detekcije signala).

Strukturalizam

Osnivac je Vundt, njegova uloga je u tome sto je podsticao istrazivanja, ciji predmet su bili osnovni procesi, osjeti, opazanja, predstave. Skeptican je prema eksperimentalnom proucavanju slozenih procesa poput misljenja. Osnovna metoda: analiticka introspekcija (ispitanici su se uvjezbavali i ponavljali eksperimente po hiljadu puta, zbog cega prigovaraju da su cjelokupni rezultati pod utjecajem uputstava). Psihologija je nauka o covjekovim neposrednim iskustvima i ima tri zadatka: rasclaniti strukture svijesti na elemente (osjeti, elementarne predstave i osjecanja, sastavni dio emocija, dijelimo ih na ugodnost/neugodnost, napetost/opustenost, uznemirenost/smirenost), prouciti kako su elementi povezani (zakonom kreativne sinteze i psihickih odnosa), te utvrditi zakonitosti tog povezivanja (zakoni asocijacije kao fuzije, asimilacije, komplikacije, te pamcenja podredjenosti/nadredjenosti, slicnosti/razlike). Apercepcija - prelaz nekog dusevnog stanja i spoja svijesti u njen fokus, analiticka je sud, sinteticka apercepcija je tvorba pojma. Obim paznje odredjuje sest elemenata.

Tihner - nastavlja Vundtov pravac u Americi, predmet psihologije je neposredno iskustvo, metoda - analiticka introspekcija.

Strukturalizam je deskriptivan, introspektivan, senzoran, elementaristicki i asocijalisticki. Napadaju ga psihologija akta, virzburska skola, funkcionalna psihologija, gestalt psiholozi, te objektivni pravci, posebno bihejviorizam.

Funkcionalizam

Formira se krajem XIX st, odgovara na pitanja kako i zasto, krece izvan individualnog unutarnjeg svijeta i siri predmet psihologije na covjekovo reagiranje, ponasanje i spoljasnju aktivnost, na odnos svijesti i okoline posredovan ponasanjem. Funkcija je: proces, aktivnost koja se odvija u organizmu ili svrha/cilj koji se postize operacijom. Funkcionalna psihologija usmjerava istrazivanja na prakticno podrucje, svijest nije odvojena od okoline i covjekove aktivnosti. Psihologija rjesava prakticne probleme industrije i privrede drustva u kojem je istina naziv za korisnu djelatnost.

James - glavni pojam - tok svijesti, ne sastoji se od elemenata, nego je neprekidan tok sa pet karakteristika: individualna, promjenjiva, kontinuirana, usmjerena na spoljasni svijet i selektivna. Poznat je po James - Langeovoj teoriji emocija (one su posljedica perifernih promjena u organizmu) naslutio je mehanizam povratne sprege, reakcija na podrazaje moze izazvati nove podrazaje, svaka ideja koja nije inhibirana od druge vodi ka akcija.

Kasni funkcionalizam

Glavna teza prilagodjavanje okolini, kojim objasnjavaju cjelokupno ponasanje. Dewej: dva instrumenta prilagodjavanja - obicaji i navike, ako ne zadovoljavaju, onda je potrebna

inteligencija (novi adaptivni mehanizam). Refleksni luk - povezuje podrazaj sa reakcijom, on je akt prilagodjavanja, sto prevazilazi elementarizam strukturalista i biheviorista.

Refleksologija

Javlja se u XX st kao objektivisticki pravac, zahtjeva proucavanje ponasanja, reagiranja i spoljasnje aktivnosti, odbacuje metodu introspekcije. Predstavnik Komte trazi da nauka polazi od pozitivnih cinjenica. Izvorista su mehanicki materijalizam (covjek je savrsena masina bez posebnih procesa svijesti) i razvoj zivotinjske psihologije (Vundt je bio protiv jer nisu sposobne za introspekciju, ona pocinje sa biologijom, funkcionalistima, refleksolozima i bihejvioristima). Na nastanak objektivizma utjecu diferencijalna psihologija (razlike u efektima ponasanja, zaobilazi svijest) i funkcionalna psihologija, te duh vremena u kom je nastala. Refleksologija ima nosioce u Pavlovu, Behterevu i Secenovu. Ruska psihologija je povezana sa fiziologijom, ponasanje je izraz vise nervne aktivnosti, ulaze u centralni nervni sistem, za razliku od bihejviorista.

Secenov - covjeka tumaci mehanicko - materijalisticki, psiholoske probleme izucava proucavanjem refleksa, od koji su neki direktan odgovor na podrazaje, a drugi se javljaju bez podrazaja. Rezervoar im je u mozgu, a misao je zarobljeni refleks. Naslutio je mehanizam povratne relacije.

Behterev - napusta mentalisticke pojmove i zamjenjuje ih fizioloskim. Glavni pojam -refleks, covjekova aktivnost shvata kao skup refleksa. Svoju nauku naziva objektivna psihologija, a poslije refleksologija.

Pavlov - vrhunac ruske fiziologije i psihologije, otkriva klasicno uslovljavanje, razlikuje uvjetne i bezuvjetne reflekse i drazi. Opisuje pojavu gasenja (spoljasnja, untutrasnja i neogranicena inhibicija) i spontanog oporavka uslovnog refleksa, te pojave generalizacije i diferencijacije drazi kod pasa. CNS je sistem koji regulira interakcije organizma i okoline, i unutarnju aktivnost organizma. Jedan dio mozdane kore ne moze biti uzbudjen i inhibiran istovremeno. Iradijacija (svaki proces u kori velikog mozga siri se na druge predjele, ne ostaje u svom), koncentracija (pojava suprotna iradijaciji, slijedi iza nje, koncentracija iritacije ili inhibicije) i kortikalna indukcija (svaki koncentriran proces uzrokuje obratno funkcionalno stanje u susjednim celijama). Podrazaji imaju signalnu funkciju u prvom siglalnom sistemu (informacije o stvarima i pojavama izazivaju reflekse opazanja, osjecanja i predstava) i u drugom signalnom sistemu (signali signala izazivaju reflekse na nivou govora, simbola i misli). Tri karakteristike NS-a su moc/slabost (intenzitet procesa iritacije/inhibicije koji izvire iz radne sposobnosti neurona. Snaga uzbudjenja su obrnuto proporcionalna reaktivnosti organizma), pokretljivost/inertnost (brzina zamjene procesa iritacije/inhibicije, nije obrnuta proporcija) i ravnoteza (ako su i jedan i drugi jednako snazni/slabi). Formira tipove NS - a na osnovu ovih karakteristika.

Bihejviorizam - proucavanje ponasanja i objektivnih relacija, a ne svijesti i dusevnih stanja.

Rani bihejviorizam - jedinstven, uze usmjeren, manje tolerantan, elementaristicki, periferan, ne mari za nervne procese, odbacuje introspekciju, uvodi ekstraspekciju. Zacetnik mu je Votson. On negira postojanje svijesti i prigovara introspekciji kontradiktnost rezultata, subjektivnost i

neprovjerenost. S-R relacija jedinica ponasanja je refleks, urodjen ili stecen uslovljavanjem, misicni ili zlijezdasti, uzajamno se povezuju u lance. Ponasanje se dijeli na vidljivo/eksplicitno, ili nevidljivo/implicitno (npr. misljenje kao skriveni govor). Priznaje emocije i instinkte, ali samo kao osnovu za dalje ucenje, sistem mu je empririjski, covjek je zbir navika, cije ponasanje odredjuju podrazaji, a ne nasljedne odrednice. Zadaci psihologije su otkrivanje zakona ponasanja, predvidjanje i kontrola ponasanja.

Neobihejviorizam - poslije 1930-te, S-O-R. O je posredni interventni proces u organizmu izmedju podrazaja i reakcije, u pocetku samo ga izvode posredno iz ponasanja i ne objasnjavaju mu prirodu, a poslije postaje visak znacenja koji se ne moze sasvim odrediti operativno -hipoteticki konstrukti. Prvo uvode pojam navike, kao unutarnjeg stanja, pokusavaju objasniti misljenje i simbolizaciju izmedju S i R. Tako pocinju govoriti o onome sto se nalazi u organizmu. Neki ostaju vjerni klasicnom bihejviorizmu i dijele se na operacionalizam (naucni pojmovi definiraju se operacijama kojima se proucavaju, jer su oni zapravo vrsta operacija. Pojam koji se ne moze tako odrediti je pseudonaucen. Za kriterij objektivnosti prvo se uzima socijalna saglasnost, a potom zahtjev da ista pojava moze pod istim uslovima biti ponovljena i dati iste rezultate), logicki pozitivizam (empirijski uslovljen, nauka polazi od posmatranja, neutralnih cinjenica i iskaza koje ih izrazavaju, dakle naucnih tvrdnji koje moraju biti empirijski potvrdjene) i kasni pozitivizam (odbacuje neutralne cinjenice, naucno istrazivanje uslovljava pojmovni aparat nauke, dotadasnje teorije i iskustvo. Bez stanovista i svjesne ili nesvjesne teorije o prirodi svijeta percepcija nije moguca).

Hul - ucenje je povezano sa prilagodjavanjem, empirijsko-deduktivna teorija ucenja, razvija Torndikov zakon efekta. Polazi od principa homeostaze (procesi narusavaju ravnotezu unutrasnjih uvjeta, javlja se potreba, zatim aktivnost i uspostavljanje ravnoteze, sveukupno se to zove redukcija nagona). Izmedju se desava ucenje, povezuje S i R, Hul ga izvodi iz 18 postulata, koje ne tumaci fizioloski pa ostaju samo hipoteticki. Uvodi pojam insentivne motivacije. Zamjerke: zanemarenost nehomeostatskih potreba i negativna nagrada, te radoznalost nije nagon.

Tolman - svrhoviti, moralni bihejviorizam, kognitivna teorija ucenja, ponasanje ovisno o pet nezavisnih varijabli (stimulus, nagon, vjezba, naslijedje i starost), izmedju kojih su posredne varijable: zahtjevi i saznanja. Organizam ne reaguje na podrazaje nego na znakove. Cetiri principa: motivacije, asocijacije, potkrepljenja i akcije.

Skiner - deskriptivni bihejviorizam - cine ga generalizacije posmatranja ponasanja, veza izmedju vidljivog dogadjaja i vjerovatnoca odgovora, govori o potkrepljenju, posljedica odgovora odlucuje da li ce se i kako odgovor javljati ubuduce. Potkrepljenje - veca vjerovatnost odredjenih odgovora (reaktivnih/provociranih ili operantnih/emitiranih) proucava instumentalno uslovljavanje, razlikuje samo forme ponasanja kao posljedice vanjskih okolnosti. Neuroza i psihoza su posljedice pogresnog uslovljavanja. Oduzima se sloboda licnosti.

Gestalt psihologija

U svijest ulaze likovi prije njegovi sasvani dijelovi. Otkrivaju fi fenomen, da nas opazaj ne nastaje mehanickim sabiranjem elementarnih senzacija. Na odredjenoj brzini izmjenjivanja ne mozemo prepoznati elemente koji izgradjuju kretanje. To je gestalt - cjelina, neelementarna,

polazi od opazanja, od fenomena (ono sto covjek dozivljava). Proucava neposredna iskustva bez filozofskih znacenja i odnos izmedju S i R, eksperimentalni je pravac. Teze gestalt psihologije: iskustvo je cjelovit dozivljaj, covjek okolinu ne dozivljava u elementima, gestalti nisu zbir svojih dijelova, mijenjanje medjusobnih odnosa dijelova mijenja karakter cjeline i daje novi gestalt, gestalt je pregnantan, pravilan, jasan, savrsen, sistematicka organizacija stabilna, uravnotezena i sa unutarnjim redom. Levin - topoloska psihologija polja, dinamicka skola, proucava motivaciju i licnost. Zakonitosti ne moraju biti statisticki utemeljene. Razlikuje zivotno polje (elementi koji mogu utjecati na covjeka, u njemu vladaju odnosi, svaki dio je odredjen odnosom prema drugim dijelovima) i psiholoski prostor (otvorenost, mogu se pojaviti novi cinioci, odredjuje ga iskustvo pojedinca). Covjek ne reagira na podrazaje po njihovim objektivnim obiljezjima, nego po svom opazanju, njega odredjuje iskustvo. Vektori - privlacne sile koje u polju djeluju na covjeka, valencija - predmeti koji covjeka privlace ili odbijaju.

Sljedbenici

Adler - problem kompenzacije, kao svjesne ili nesvjesne teznje ka usavrsavanjem usljed osjecaja drustvene neprikladnosti. Osniva skolu individualna psihologija. Zivotni stil (dvije dimenzije: konstuktivnost/destruktivnost i aktivnost/pasivnost) cine ciljevi pojedinca odredjeni zivotnim planom i nacini realiziranja ciljeva -rukovodne crte. Stil koji se formira u djetinjstvu ne mijenja se. Covjekov glavni konflikt i izvoriste dinamicnosti je rascijepljenost izmedju nemoci i moci. Osjecaj manje vrijednosti izaziva postavljanje zivotnih ciljeva. Naglasava socijalne cinjenice, porodicu.

Jung - skola analiticka psihologija suzava pojam svijesti, siri pojam podsvijesti, ciji sadrzaj nije dokuciv misaonim procesom, nego instinktivno i simbolima (oni su posebna stvarnost). Podsvijest dijeli na licnu (sadrzaj u zivotu pojedinca) i kolektivnu (formirana tokom filogenetskog i historijskog razvoja, cine je arhitipovi, nikad ne postaju svjesni, mogu doci u konflikt sa sadrzajima licne podsvjesti, animus i anima). Razvoj ima cetiri procesa: suprotstavljanje, kompenzacija, dinamicka ravnoteza i jedinstvo, i on je suprotnost izmedju svijesti i podsvijesti, odakle izviru konflikti. Nemogucnost prevazilazenja tih konflikata izaziva dusevne poremecaje. Libido je opca psihicka energija-nema seksualnu sadrzinu. Javlja se kroz osjet, osjecanje, misljenje i intuiciju. Moze biti orjentisan ekstrovertno i introvertno. Jung je koristio klinicki intervju i metod slobodnih asocijacija.

Neoanaliticari

Socijalna motivacija nije samo sredstvo za zadovoljavanje nagona, nije ovisna o bioloskim potrebama, cine je potreba za pripadanjem, sigurnoscu, ljubavlju, afirmacijom, stvaralastvom. Vise od humanisticke psihologije isticu konflikte, traumu, djetinjstvo i podsvjest.

Ana Frojd istice ego, njegovu kontrolu instinkata, prilagodjavanje, sekundarne procese i odbrambene mehanizme, sto skrece paznju psihoanaliticara sa sadrzaja nesvjesnog na pacijentovo ponasanje.

Karen Horni - naglasava znacenje odnosa medju ljudima, vaznost kulture, tjeskobe, konflikata, samorealizacije (covjek tezi da preuzme odgovornost za vlastiti zivot, nosilac rasta je istinski

self, ometaju ga neurotski konflikti kao sukob suprotnih potreba i temeljna tjeskoba iz koje se razvija temeljni konflikt, osjecaj nemoci, usamljenosti, straha, uvjetovan losim odnosima u porodici. Rast moze potpuno blokirati neuroza) Tri osnovna stava: kretanje prema ljudima, od ljudi i protiv njih, i tri tipa licnosti: predusretljiv, suzdrzan i agresivan.

Salivan - vaznost podsvjesnih procesa, spolnih nagona i ranih iskustava (psihoanaliza) te operativne definicije, vaznost ucenja i ponasanja (bihejviorizam).

Erikson - problem identiteta kod maloljetnika, slicnost sa Frojdovim razvojem libida. O adolescenciji maloljetnici zakazuju, sto naziva krizom identiteta, koja vodi kobnim posljedicama ako nema pozitivne identifikacije sa okolinom. Lazni identitet-poistovjecenje sa gruopom i vjerovanjima, mogucnost politickog manipuliranja. Pozitivni i negativni identitet.

From - dinamicka usmjerenost i podsvjest (Frojd), historijski materijalizam, ekonomska teorija otudjenja (Marks). Postavlja pitalje covjekove slobode i osamljenosti, ovisno o historijskom razvoju drustva, zadobivanje slobode izaziva osamljenost. Dva izlaza: vracanje u stanje prije slobode ili razvijanje sopstvenih potencijala. Neurotik se bezuspjesno bori za ocuvanje svoga JA. Glavni oslonac je porodica, ako je patrijahalna dijete je pod stalnim pritiskom, pa Edipov kompleks simbolizira pobunu sina protiv oceve dominacije. JA i LAZNO JA. Razlikuje autenticne iracionalne, vjestacki inducirane i potrebe pomanjkanja. Razlikuje produktivni i neproduktivni tip, preobrazava ih u sindrom rastra i sindrom propasti. Lakan - nesvjesno sublimirano u govor, ima strukturu jezika, ukljucuje lingvisticka saznanja, od Frojda preuzima mehanizme premjestanja i skracivanja u snovima. Zelja je po Lacanu automatska pojava koju nista ne zaustavlja.

Fenomenoloska psihologija

Ovaj pravac nastao poslednjih decenija, okrece se filozofiji ziviota i egzistencijalitmu, uzimaju njihove termine (prigovara im se nerazumljivost). Na razvoj uticu gestalt psihologija (fenomenoloskom metodom, naglasavanjem cjelovitosti psihickih pojava), organimisticka psihologija (isticanje organizma kao cjeline), psihoanaliza (preko ego - psihologa i socijalnih neoanaliticara - stvaralacki potencijali covjeka i self). Kritikuju Frojdov determinizam, biolosko vidjenje covjeka, stavljanje sustine covjeka u instikte (covjekom ga cini ono koliko igh prevazilazi), naglasavanje podsvijesti. Ne zaustavaljaju se na podsvijesti i konfliktima, govore o covjeku koji tezi rastu i usavrsavanju, pa je i terapija nedirektivna (terapeut vjeruje da je u bolesniku kljuc njegovog uspjeha). Razlikuju fenomenologiju iznutra i izvana (proucavanje vlastitih i tudjih dozivljaja, sposobnost empatije). Zadatak psihologije je da pomogne covjeku da bolje shvati sebe i druge. Razumijevanje je fenomenologija. Isticu znacaj sadasnjeg trenutka. Nedostatak: okrece se pojedincu, a znanost trazi opce zakonitosti. Ona je reakcija na jednosmjeran i pretjeran bihejviorizam i psihometriju. Kljucni pojam - fenomenolosko polje, sve sto covjek dozivljava organizovano na principu lika i podloge, a iskustvo samoga sebe cini self, fenomenolosko sebe. Principi psihoterapije: interes za ssubjektivno iskustvo pacijenta, za konkretnu individuu, razumjevanje konkretnog covjeka, ostavljanje po strani tumacenja i hipoteza.

Egzistencijalizam

Otvoren pokret, zasnovan na istoimenoj filozofiji. Razlucuju pojmove egzistencije i esencije, covjek ima izbor, predhodni izbori odlucuju naknadne. Covjek je rascijepljen izmedju autenticne i neautenticne egzistencije. Kada se oslobodi egzistenjalne tjeskobe, progoni ga osjecaj ontoloske krivice. Pristup ideografski, metoda fenomenoloska i metoda razumijevanja. Terapija je usmjerena na covjekovu sadasnjost, tezi kariosu, odlucujucem momentu, smetnja je nesposobnost suocavanja sa autenticnom egzistencijom.

Predmet psihologije: a) nauka o pojavama i procesima svijesti; strukturalisticko shvatanje; metoda: introspekcijab) nauka o ponasanju organizma; bihejvioristicko shvatanje; metoda: objektivno posmatranje reakcija organizma na drazi, pod eksperimentalnim uslovimac) nauka o pojavama i procesima svijesti i o ponasanju organizma; proucavaju se i zakonitosti sadrzaja svijesti i ponasanje i prilagodjavanje fizickoj i drustvenoj sredini.

Psihicki zivot:a) psihicki procesi:- osnovni procesi (osjeti)- slozeni procesi (kognicija)- emocionalni procesib) psihicke osobine - relativno trajne odlike pojednica (karaktera, tempeamenta, stavovi, interesi, navike)

O psihickom zivotu (procesi i osobine) saznajemo kroz manifestovano ponasanje ljudi (psihicki zivot utice na ponasanje) i kroz neposredno iskustvo (nase ili drugih ljudi). Tumacimo ga na osnovu cinjenica - naucnim metodama i tehnikama, a sama psihologija je empirijska nauka zasnovana na iskustvu i opazanju. Tumaci covjeka kao:- zivo bice (podlozno prirodnim zakonima)- biolosko bice (sa brojnim tjelesno, materijalno, hemijskim procesima)- drustveno bice (uz pomoc svijesti i njenih sadrzaja uspostavlja kontakt sa vanjskom sredinom)

Ludvig ("Istorija problema u psih."): u toku historije redmet psihologije su bili: dusa, dusevni zivot, svjesno, nesvjesno, dozivljaji i ponasanje. Dusa i dusevni zivot nisu naucni pojmovi jer se ne mogu opazati. Svjesno i dozivljaji su naucno upotrebljivi, iako cisto subjektivni. Nesvjesno i ponasanje se danas najvise koriste, nesvjesno mozemo opazati kroz iskustvo iako ne izravno, svojim zakonitostima utice na ponasanje i razvoj licnosti.

Zadaci psihologije

a) Teorijski zadatak je da utvrdi cinjenice pomocu kojih ce saznati karakteristike i zakonitosti psihickog zivota, sto omogucava da otkrijemo, objasnimo i kontrolisemo psihicke pojave. Te zakonitosti su:- vremenski zakon - vrijeme kao nezavisna varijabla utice na zavisnu. U ovaj zakon se ubrajaju geneticki (razvojne faze neke pojave, kao posljedice uticaja nasijedja i genetskih faktora, redoslijed javljanja nekih pojava) i intervalni zakon ( javljanje pojave dovode u vezu sa dogadjajem iz dalje ili blize proslosti)

- sindromski zakon - povezanost nekih osobina/sposobnosti koja dovodi spocificne strukture, sklop ili struktura sposobnosti.- statisticki zakoni - npr Gausova krivulja

Psihologiju zanima utvrdjivanje uzrocnih veza izmedju pojava - uticaj nezavisnih varijabli na zavisne (najzanimljivija zavisna varijabla - ponasanje pojedinaca ili grupe pojedinaca). Sve varijable dijele se na:- S - vanjske, spoljasnje drazi, izvan organizma, dijele se na senzorne i simbolicke koje je znatno teze kontrolisati i na njih uticati- O - stanje, proces unutar organizma, moze biti zavisna ili nezavisna varijabla, poput: gladi, zedji, stavova, emicija, predrasuda... Eksperimentalna kontrola ovih varijebli je teza i zahtijeva vjestinu, iskustvo i kontolu relevantnih varijabli.- R - reakcije organizma determinirane S ili O varijablama, poput vanjskog, vidljivog ponasanja (socijalnog ili motorickog), psihofizioloskih promjena organizma ili svjesnih dozivljaja, kao najvise nervne djelatnosti. Svjesni dozivljaji se mjere ne aparatima vec subjektivnim iskazima ispitanika. Opasnost: relevantne (nesistematske) varijable.

b) prakticni zadatak je primjenjivanje psiholoskih zakonitosti, radi rjesavanja problema.

Teorijske psiholoske discipline:

a) Opsta psihologija - izucava ono sto vrijedi za sve ljude, uopstava cinjenize zajednicke svim granama psihologije. Predvidja se da ce iz ove discipline proizaci jos novih grana.b) Psihologija licnosti - usmjerava se na licnost, njenu strukturu, dinamiku i razvoj. Knjige: Olport "licnost - jedna psiholoska interpretacija" i Muraj "Ispitivanje licnosti"c) Fizioloska psihologija - povezanost psihickog zivota i organizma u cjelosti, te njegovih sistemad) Razvojna psihologija - razvoj psihickog zivota u ontogenetskom smislu (psihologija djetinjstva, adolescencije, zrelog doba, starosti) i filogenetskom smislu (razvoj psihickog zivota pripadnika jedne vrste)e) Socijalna psihologija - ponasanje pojedinca u grupi, odnos njega i grupe, uticaj socijalnih faktora na psihicke funkcije i licnost. Vazno: socijalizacija, stavovi, predrasude, motivi socijalnog ponasanja, psihologija samoupravljanja.f) Psihopatologija - bolesna psihicka stanja i ponasanja g) Psihometrija - mjerenje psiholoskih pojava (testovi sposobnosti, licnosti i znanja, validni, diskriminatorni, pouzdani)

Primjenjene psiholoske discipline:

a) Pedagoska psihologija - primjena psihologije na odgoj. Torndajk ("Pedagoska psihologija") smatra da su problemi ove grane upoznati prirodu covjeka i kako se ona mijenja pod uticajem odgoja. Glavni problem: ucenje.b) Psihologija rada - uticaj rada na psihicki zivot covjeka, uskladjivanje zahtjeva radnog mjesta i sposobnosti covjeka, pomaganje u odabiru poslova korisnih za pojedinca i drustvo.c) Mentalna higijena - preventivno djelovanje - ocuvanje mentalnog zdartvlja odraslih i djece.

d) Specijalna psihologija - somatopsihicka oboljenja, tjelesna oboljenja koja uticu na poremecaje u socijalnom ponasanju.

Pitanja psihologije i njeni odgovori na njih

1. Sta? - odgovor daje odredjivanjem/identifikovanjem, klasifikacijom i opisom pojava koje su predmet psihologije. Historijski - jedino pitanje psihologije do pojave sistematskog eksperimentalnog istrazivanja (tj do Vundta)2. Kako? - odgovara objasanjavanjem toka procesa u psihickim pojavama, medjusobnu povezanost pojava.3. Zasto? - odgovara razumjevanjem i objasnjenjem neke pojave, sto pokazuje zrelost nauke, preko principa dijalektickog materijalizma (materijalnosti, razvojnosti, mnogostruke povezanosti)

Metode u psihologiji

Metoda je nacin prikupljanja relevantnih cinjenica potrebnih za naucno objasnjenje neke pojave, tj svjesnih psihickih procesa i ponasanja, te za njihovo predvidjanje. Slicne su metodama u drugim naukama, povezuje svoja saznanja sa saznanjima do kojih su one dosle u svojim istrazivanjima, jer je covjek bice povezano sa drustvom.

a) metoda samoposmatranja/introspekcije (introspicio - gledam unutra) - posmatranje i saopstavanje o dozivljajima u trenu dok se dogadjaju u nama ili neposredno nakon toga. Njome su otkriveni culni kvaliteti, receptori, mnogo o procesu asocijacije i rjesavanju problema, faktori opazanja, tumacenje snova. Dobro ju je kombinovati sa drugim metodama. Moze se odvijati na razne nacine:- u prirodnim uslovima (utisci koje su na nas ostavili neko djelo, dogadjaj, osbe, situacije; bez priprema, dejstvo je iznenadno, nakon toka osoba iznosi istrazivacu dozivljaje kroz predstave, rijeci)- metoda impresije (ispitivanje culnih utisaka, osjeta)- sistematska eksperimentalna introspekcija (ispitivanje slozenih psihickih procesa, sta nam je u svijesti dok mislimo, pri cemu je ispitanik u potpunosti usmjeren na vlastite psihicke procese)b) objektivne metode - njima promatramo spoljno ponasanje, koje je pokazatelj unutarnjih zbivanja druge osobe, te njima saznajemo i prilagodjavamo svoje ponasanje. Njime se mogu ispitivati zakonitosti psihickih procesa, a povezani su sa psihofizioloskim procesima u organizmu. Oblici objektivnih metoda:1. posmatranje u uzem smislu - registrovanje reakcija i ponasanja organizma u datoj situaciji2. prosto prigodno posmatranje - posmatramo pojavu koji nismo izazvali, ni ocekivali, za koju smo nepripremljeni. Korisna je jer se njom identifikuju pojave koje se kasnije sistematski i eksperimentalno ispitaju.3. sistematsko prigodno posmatranje - unaprijed znamo predmet i cilj, plan, kontrolisanje uslova pod kojim ce se odvijati, registrovanje svega znacajnog za zeljenu pojavu4. eksperimentalno posmatranje - najvisi stepen sistematskog i planskog posmatranja, otkriva od cega zavisi javljanje i sta uzrokuje neku pojavu. Osobine eksperimenta: postoji problem ispitivanja, planski se mijenjaju ili uvode novi uslovi dok se ne otkrije koja utice na varijablu, moguca je verifikacija ponavljanjem eksperimenta. Najcesca metoda je metoda paralelnih grupa

(kontrolna i eksperimentalna grupa). Prednosti eksperimenta: mozemo proucavati pojavu kad zelimo, ne cekati da se javi, ponoviti eksperiment i mi i drugi istrazivaci, uvidjamo povezanost uzroka i posljedica, ostvarujemo ciljeve nauke. Nedostaci: eticke barijere, izolovanje ispitanika stvara posebnu relevantnu varijablu, iskljucuje situacije sa kojima je ta pojava povezana i time je mijenja. 5. registrovanje ponasanja razlicitim aparatima - instrumentima za mjerenje vremena, za mjerenje intenziteta drazi, aparatima za slikanje, kamerama, elektrodama. Ovo omogucava detaljnije ulazenje u prirodu pojave, dobijeni podaci sutrajni, objektivni, kvantitativno izrazeni, ali su posredni pa ih je tesko tumaciti.6. analiza proizvoda djelatvosti - analiziramo rezultate zadataka koje smo zadali ispitanicima da urade. Tu spadaju:

- Testovi znanja - utvrdjuje se nivo znanja, navika i vjestina, stecenih ucenjem i vjezbanjem. Prednosti su sto ispitanici odgovaraju na ista pitanja, istovremeno, moze se provjeriti znanje iz cijelog gradiva, ocjene su objektivnije, iskljucena subjektivnost ispitivaca, ispitivanje brze i racionalnije. Vazno je ispitati poznavanje osnovnih pojmova i pravila, njihovo razumijevanje i sposobnost njihove primjene.- Testovi sposobnosti - mjere ne rezultat ucenja, vec preduslove za ucenje - sposobnosti zbog kojih se ljudi razlikuju u uspjehu u razlicitim i u istim aktivnostima. One poticu iz naslijednih i socijalnih faktora kao i aktivnosti samog pojedinca. Testovi mjere: senzorne sposobnosti (sposobnosti ovisne od anatomskih karakteristika culnih organa, aparatima poput orthoratera - za ostrinu vida, silingovih tablica - ispitivanje razlikovanja boja, audiometra - ostrina sluha i razlikovanje visina tonova), psihomotorne sposobnosti (izvodjenje brzih, spretnih, medjusobno povezanih pokreta, testovima kao onkorov test - spretnost prstiju, omega i tunerov aparat - spretnost ruku i koordinacija ruka - oko) te mentalne sposobnosti (najvise inteligencija, neverbalnim testovima kao: Domino 48, PM, PD, NSI, Korsove kocke ili verbalnim kao Bine Simonova skala, Veksterovi testovi, Bujasova M i B serija)- Testovi licnosti - njima ispitujemo pojedine aspekte licnosti, koji odredjuju njenu strukturu. Najstabilnije karakteristike su osobine ili crte licnosti, prisutne kod svih ljudi u vecem ili manjem pomjeru. Mjere se testovima poput Cattelovih, Ajzenkovih, Belovog inventara, u formi upitnika, sto omogucava ispitaniku da iskrivljuje odgovor.

Tehnike u psihologiji

a) Projektivne tehnike -ispitanik projektuje svoja psiholoska stanja. Ove tehnike javljaju se u formi opisivanja nedovoljno jasnih slika, dopunjavanja nedovrsenih recenica ili crteza, testova slobodnih asocijacija. Neki od njih su TAT, Rorsarhova mrlja, Rozencvajgov test frustracija. Prednost je sto ispitanici ne mogu namjestati odgovore, ali im mozemo pripisati osobine i stanja koje nisu zbilja njihova.b) Sociometrijski postupak - odredjujemo odnose medju pojedincima u maloj grupi, sto moze omoguciti poboljsavanje medjuljudskih odnosa i grupe kao kolektiva, pomoci pojedincima koji su odbaceni. Autor je Jakob Moreno, postupak se sastoji od niza pitanja. Otkrivamo koji su pojedinci popularni, izolirani ili odbaceni.c) Skale procjene - ispitanik odredjuje po vlastitoj procjeni intenzitet neke osobine kod sebe i drugih, odgovarajuci na pitanja tako sto zaokruzuje brojeve (najmanji znaci odsutnost te osobine, najveci izuzetnu prisutnost). Ispitanik mora poznavati osobu koju procjenjuje, treba biti vise

procjenjivaca i ispitivanja treba ponavljati sa vremena na vrijeme, jer se osobine mijenjaju.d) Intervju - tehnika u kojoj jedan pita, a drugi odgovara. Postoje nesistematski intervju (kod njega nisu planirana pitanja, ni podrucje o kom se razgovara, sto je najlaksa ali i najmanje korisna vrsta ispitivanja), sistematski (podrucje je vec unaprijed opdredjeno, pitanja nisu, intervjuer treba biti sposoban) i standardizirani (odredjeno i podrucje i pitanja, nude se i odgovori koje ispitanik odabire, lako primjenljiv postupak, koristan za statisticku obradu, ali stavlja ispitanika u kontrolisanu situaciju, nudeci mu odgovore)e) Anketa - pruza nam podatke o stavovima ljudi o brojnim pitanjima. Ali time saznajemo samo ono sto nam zele reci i moguce je da ne znaju nista o trazenoj temi.

Razvoj covjeka

a) nativisticko glediste - naslijedje odredjuje cjelokupan razvoj psihickog zivota.b) empiristicko glediste - samo sredina utice na razvoj psihickog zivota, predstavnik Votsonc) savremeno glediste - psihicki zivot licnosti odredjuju naslijedje, socijalni uticaji i aktivnost pojedinca.

Jedinka na svijet donosi dispozicije, potencijalne sposobnosti koje se razvijaju do odredjenog nivoa pod uticajem sredine i aktivnosti licnosti. Aktivnost licnosti podrazumjeva trajan rad, odnosno ucenje, koje doprinosi razvoju inteligencije i zadrzavanju stecenog, u kasnijim godinama. (istrazivanja Lodza i Termana i Odena) Podsticaj sredine moze imati pozitivan ali i negativan uticaj. Mnogi pojedinci zloupotrebljavaju naslijedjenu inteligenciju, ulazuci minimalan napor. Djeca koja nisu imala podsticaj sredine, a imaju prirodne dispozicije, mogu razviti svoje sposobnosti, za razliku od obrnutih slucajeva. Naslijedjene osobine su raznolike zbog krizanja hromosoma u mejozi. Ali same sposobnosti razvijaju se u toku razvoja i ovladavanja ljudskom kulturom u ljudskoj sredini (po Rotu, sve ono sto podstice pojedinca na reagovanje i aktivnost). No, uticaj sredine se prelama kroz osobine i aktivnost svakog pojedinca posebno, kroz njegov aktivan odnos i rad. Za sazrijevanje kao bioloski proces, potrebni su bioloski uslovi, povoljna sredina ga moze podspjesiti, a aktivnost pojedinca ih uskladjuje da djeluju istovremeno.

Periodi u razvoju covjeka

Razvoj zavisi od zakonitosti rasta i razvoja, sazrijevanja i prestanka razvoja, tj starenja. 1. Prenatalni razvoj - od zaceca do rodjenja, za pravilan razvoj mozga i njegovih struktura potrebna pravilna ishrana majke, bogata bjelancevinama i mineralima i izbjegavanje stresnih situacija, toksina, bolesti, radijacija, te virusa i bakterija koji mogu izazvati ostecenja organa i mentalnih zaostalosti.2. Period novorodjenceta - vazan je pravilan porod, bez lomova kostiju i izljeva krvi u mozak. Novorodjence se radja sa urodjenim motornim sposobnostima i refleksnim radnjama, ali se na pokazuju sve odmah po rodjenju (seksualni nagon, pozitivno ali negativno zrenje)3. Period dojenceta - do prve godine, dijete ovisi o okolini, razvijaju se motorne (sjedenje, puzanje, igranje) i culne sposobnosti (u pocetku koza, oko sedmog mjeseca sluh i vid) i emocije (naklonost roditeljima, prijatne emocije - pokazuje ih gukanjem, smiehom, neprijatnost - pokazuje placom, privlaci paznju) 4. Rano djetinjstvo - najvaznji period u razvoju covjeka, do sedme godine. To je period najveceg ucenja i najintenzivnijeg intelektualnog, emocionalnog i socijalnog razvoja, koji odredjuje

karakterne osobine kasnije odrasle osobe i najvise zavisi od uticaja porodice na dijete (podsticajan, pun ljubavi ili agresivan ili prezastitnicki). 5. Srednje i kasno djetinjstvo - u periodu do jedanaeste, tj do cetrnaeste godine, razvoj i dalje zavisi od roditelja, ali i od skole, preko nastavnika, koji da bi pozitivno uticali na dijete moraju biti moralni, karakterni, strucni, sa emocionalnom stabilnoscu i altruizmom, te socijalnom inteligencijom. Kao takav, motivisace ucenika na ucenje, razviti ga u emocionalno zdravu, socijalno zrelu i intelektualno sposobnu licnost.6. Rana i pozna mladost - do sesnaeste tj do dvadesete godine. Pocinje pubertetom, oko jedanaeste godine, sto karakterisu nagle psihofizicke promjene. Vazno je pripremiti djecu, jer emocionalno - socijalno zrela djeca nemaju problema sa prelaskom u zrelo doba. No, u ovom uzrastu djeca se po zrelosti vrlo razlikuju.7. Doba zrelosti - do sezdesete godine, do tridesete se godine sposobnosti maksimalno razvijaju, od tridesete opadaju, fizicke pa psihicke. Ovo doba karakterise osjecanje odgovornosti prema poslu, drustvu i porodici, zrelost, a bitan faktor je i zivotno iskustvo.8. Starost - izrazenije opadanje fizickih sposobnosti (vitalnih i culnih organa, sluh i vid) i psihickih (sposobnost pamcenja, brzina inteligencije) mada sporije od fizickih (misljenje, paznja, shvatanje ostaju vecinom ocuvani). Javljaju se emocionalni problemi, odbacenost, suvisnost, sto zavisi od blize sredine, a moze se izbjeci ako se starijim licima omoguci aktivan zivot, sa radom, a ne samo sa rekreacijom.

Slozeni psihicki proces - opazaj

Energije oko nas dozivljavamo kao drazi, organima specijaliziranim za pojedine signale (culnim organima), i taj dozivljaj nazivamo osjet - jednostavni psihicki proces koji nas obavjestava o karakteristikama predmeta. Ipak, osjete ne dozivljavamo odvojeno, vec predmet najprije vidimo kao cjelinu, kao gestalt. Gestaltisti su dokazali da opazaj nije samo zbir osjeta, vec organizovana cjelina koja se prva namece. Pomocu cula se orjentisemo, snalazimo. Okruzuju nas bezbrojne drazi, ali mi reagujemo samo na one na koje smo u tom trenutku obratili paznju, dozivljavajuci ih kao sistem organizovan u jednu cjelinu. Zasto opazamo prvo cjelinu, a ne osjet objasjavaju zakonitosti opazanja, iskustvo pojedinca i njegova motivacija.

Zakonitosti opazanja obuhvataju pet principa:- Princip blizine (kao cjelinu dozivljavamo prostorno bliske drazi)- Princip slicnosti (kao cjelinu dozivljavamo slicne drazi)- Princip simetricnosti (kao cjelinu dozivljavamo drazi koje oblikuju neku figuru)- Princip kontinuiteta/zajednicke sudbine- Princip kretanja (kao cjelinu dozivljavamo drazi koje se krecu, a one ce prije i privuci nasu paznju)

Uloga iskustva je da daje smisao opazajima, oblikuje ih i mijenja i utice na brzinu opazanja. (eksperiment sa tackama koje se krecu, primjer sa rijeci korijen).

Na opazanje utice i motivacija i crte licnosti pojedinca (interesi, stravovi, emocije). Brze i potpunije opazamo ono sto nas zanima, a teze ono sto nas ne zanima ili nam je neprijatno. Emocije poput straha mogu promijeniti nas opazaj. Opazaji su pod uticajem predrasuda, pa opazanje osobina drugih ljudi cesto nije objektivno niti u skladu sa stvarnoscu.

Kada nasi opazaji ne odgovaraju stvarnim podrazajima, ne mora biti u pitanju samo faktor licnosti, vec same drazi svojim odnosom stvore iluziju, poput optickih varki, recimo. Ako osnova greske u opazanju nije u podrazajima iz okoline, govorimo o halucinacijama, kada opazamo nesto cega nema. Mogu biti posljedice za organizam neprirodnih, dugotrajnih uslova, psihickih poremecaja ili konzumiranja toksina. Neki ljudi, ejdeticari, mogu, po prestanku opazaja, izazvati sliku opazenoga toliko vjernu da u potpunosti odgovara orginalu, sto se zove ejdetska slika. Ona je ponovo dozivljeni opazaj. Prva vrsta ejdetskih slika javlja se neposredno nakon opazanja, odgovara boji predmeta i vidimo je dvodimenzionalno, a druga vrsta se izaziva voljom ejdeticara, po svemu odgovara orginalu i traje koliko ejdeticar to zeli. Ova sposobnost cesta je kod djece do cetrnaest godina. Ispituje se tako da ispitanici nakon pola minute posmatranja opisuju predmet zatvorivsi oci ili projiciravsi svoje sjecanje na sivu podlogu.

Opazaj vremena je moguc, preko njegovih dimenzija (proslost, sadasnjost, buducnost) iako u organizmu nemamo receptore za vrijeme. Vazno je opazanje slijeda podrazaja koji slijede jedan za drugim, traju i prestaju. Vrijeme treba pravilno, konstruktivno koristiti i razviti odredjene navike da se izbjegne kasnjenje.

Drazi se stalno mijenjaju, ali mi opazene ppredmete dozivljavamo kao nepromjenljive, sto se zove konstantnost opazanja. To gestaltisti objasnjavaju dobrom formom predmeta, kad sitne promjene na mreznici naseg oka nisu vazne. Opazanje zavisi od vrste i konstelacije drazi, tj od funkcionisanja culnog organa i nervnog sistema. Dubinu opazamo binokularnim gledanjem, kada se slike sa oba oka, tj sa relativno udaljenih mjesta na mrezjaci, slijevaju u jednu, zatim iskustvenim podacima, te kinestetickim osjetima (konvergencija ociju i akomodacija sociva).

Slozeni psihicki proces - paznja

Od starih Grka, koji su je smatrali psihickom funkcijom, do danas, raspravlcja se o tome da li je paznja psihicki proces ili funkcija. Smatra se da nije proces, vec jedna osobina svakog psihickog procesa i psihicke aktivnosti uopste. Ona je usmjerenost svijesti i aktivnosti na odredjene sadrzaje, od mnostva drugih, voljno ili zato sto se oni sami namecu nasoj paznji. Prema cemu cemo usmjeriti nasu paznju odredjuju brojni faktori: osobine drazi, motivi, voljni faktori, emocije, interesi/vrijednosti, zadaci koje imamo te nase iskustvo. Usmjeravanje paznje prate fizicki procesi poput okretanja glave u pravcu podrazaja i kontrakcija misica i fizioloski procesi unutar organizma, kao promjene u disanju i krvotoku.

Obim paznje podrazumijeva broj pojava koje mozemo opaziti istovremeno ili u kratkim vremenskim razmacima. Tu postoje velike individualne razlike, prosjecan broj za odrasle je 6, za djecu 3. Djeca imaju manje iskustvo, paznja im je emocionalno obojena, zavisi od trenutnog interesovanja i kolebljiva je, dinamicna. Dijete slabo opaza smisao predmeta i njihovu povezanost. Paznja je u odredjenom trenutku koncentrisana samo na jedan podrazaj i nista ih drugo ne zaima. Obim paznje mjeri se tahitoskopom, u desetinki sekude. Intenzitet paznje znaci opazanje karakteristika predmeta koje smo obuhvatili obimom paznje. Obim i intenzitet su u obrnutom odnosu. Dobar intenzitet i obim vazni su za nastavnicki poziv, vozace, radnike na masinama, sportiste u kolektivnim igrama. Pokretljivost paznje je brzina kojom mozemo namjerno pomjeriti nasu paznju sa predmeta na predmet, sto nam omogucava da brzo izvodimo radnje jednu za drugom.Fluktuacija paznje je nenamjerno opazanje nekih drazi, lutanje paznje.

Pazja ima ulogu u procesu ucenja, kada svu mentalnu aktivnost usmjerimo na sadrzaje koje usvajamo. Dijeli se na slucajnu (bez cilja i namjere) i namjernu. Fizioloski, po Bujasu u trenutku paznje, dijelovi mozga imaju pojacanu funkcija, a ostatak mozga oslabljenu, po Pavlovu, ako se u jednom polju kore velikog mozga javi podrazaj dovoljne jacine, rad drugih polja je zaustavljen, pa ne opazamo jasno svim culima istovremeno. Poremecaji paznje su: premecaji postojanosti paznje (ne moze se dublje koncentrisati u opazanju jednog ili vise predmeta, neuroticari, labilne osobe, bezvoljne, slbie inteligencije), poremecaji pokretljivosti paznje (ne moze se brzo prenijeti paznja sa jednog opazaja na drugi, posljedica bolesti, intoksikacije, hronicne pospanosti, dusevnih oboljenja, zaostalosti) i rasijanost paznje (postojanost paznje slaba, pokretljivost pojacana, uslijed situacija i zadataka koje sebi postavljamo). Da izbjegnemo poremecaje, bitne su nase navike i izbjegavanje pretrpanih situacija i zadataka koje ne mozemo ispuniti.

Slozeni psihicki proces - predstave

To su slike opazenih predmeta koje postoje u nasoj svijesti i kada predmete ne opazamo. Nisu tako vjerne kao percepcija. Dozivljavamo ih povezano, jedna izaziva drugu i to se naziva asocijacija. Pomocu nje oblikujemo rijecima ili pokretom ono sto dozivljavamo. Formiranje predstava osnova je za uspjesno ucenje. Realnije predstave ostvaruju se u snovima i prilikom hipnoze. Predstave se dijele po izvoru na predstave pamcenja (reprodukujemo ranije opazene pojave) i predstave maste (kombinacija ranijeg iskustva u novom obliku), ili po culnim organima kod kojih se izazivaju na vizuelne, akusticne, predstave pokreta, mirisa i ukusa, cula koze te cenestezicke (predstave unutarnjih organa). Ljudi se, prema toj podjeli sluze vise jednim, a manje drugim predstavama sto se ispituje subjektivnim metodama (subjekt daje podatke kojem tipu pripada, kojim se predstavama vise sluzi) ili objektivnim metodama (ispitanik crta, prica, opisuje neki dogadjaj, reprodukuje pokrete, a po stepenu uspjesnosti u izvrsavanju tih zadataka odredjujemo koji je perceptivni tip).

Slozeni psihicki proces - pamcenje

To je sposobnost da se covjek sjeti sadrzaja koje je namjerno ili slucajno opazao, da izaziva predstave ranijeg iskustva. Sadrzi cetiri procesa, funkcije, sposobnosti:

a) zadrzavanje - trajanje u svijesti onog sto je ucenjem steceno, ostavljanje tragova/engrama u kori mozga. Samo ucenje nije pasivno sticanje znanja i navika, vec relativno trajna i progresivna promjena (ponasanja) licnosti, rezultat ranije aktivnosti. To je proces kojim mijenjamo i usavrsavamo covjeka. Da bi smo to uspjeli potrebno je da mladi na koje uticemo, zadrze korisne sadrzaje, da ono sto su ucili mogu kasnije iskoristiti. Zadrzavanju slijedi zaboravljanje.b) reprodukcija - proizvodjenje duplikata sto slicnijeg originalu, kopije koja vjerno ponavlja orginal. To otezavaju ne samo procesi zaboravljanja, vec i kvalitativne promjene koje vrsimo nad preostalim sadrzajem. To je sposobnost da izazivajuci predstave u svijesti, obnavljamo ono ranije dozivljeno ili nauceno (verbalno ili motorno).c) prepoznavanje - svijest da je sada opazeni objekt, misao, predstava bio ranije predmet naseg iskustva.d) usteda pri ponovnom ucenju - lakse usvajanje sadrzaja koji smo ranije ucili ali smo ga zaboravili.

Pamcenje se dijeli na motorno (zadrzavanje i obnavljanje naucenih pokreta, osnova za sve motorne vjestine) i mentalno (zadrzavanje i obnavljanje intelektalnih dozivljaja, razlikujemo dva tipa: slikovito pamcenje koje se dijeli na vizuelne, auditivne i motorne tipove, te verbalno - logicko pamcenje). Postoje velike individualne razlike u u mogucnosti pojedinaca da zadrze i reprodukuju nauceno, u obimu pamcenja i trajanju zadrzavanja sadrzaja u pamcenju. Postoje opsta sposobnost pamcenja za sve sadrzaje i medjusobno nezavisne i samostalne sposobnosti pamcenja za specificne sadrzaje, grupni i specificni faktori.

Zadrzavanje onoga sto je nauceno nikada nije potpuno, povezano je sa zaboravljanjem, pa su to dva povezana procesa, ono sto je u mozgu ostalo i ono sto se izgubilo. Pri zadrzavanju desavaju se promjene: uproscavanje, racionalizacija i naglasavanje (Bartlet), a veliki je uticaj stavova i osobina licnosti, te usmjerenosti na ucenje. Zaboravljanje je potpuno ili djelomicno, trajno ili privremeno gubljenje onoga sto je nauceno, ne moze se izravno opazati i nesigurno je. Djelimicno zaboravljanje pocinje cim prestane ucenje. Mislilo se da je uzrok zaboravljanja postepeno gubljenje tragova naucenog u mozgu. Po Frojdu, uzrok je potiskivanje iz nase svijesti sadrzaja koji su nam neprijatni. Glavni uzrok je retroaktivna inhibicija - nasa aktivnost poslije ucenja ometa obnavljanje onoga sto smo uci. Na retroaktivnu inhibiciju uticu slicnost izmedju dva gradiva, vrijeme izmedju ucenja, stepeni naucenosti i organizovanosti gradiva, te isticanje specificnosti. Proaktivna inhibicija je ometanje naucenog gradiva aktivnoscu koju smo vrsili prije ucenja, cak i je cesca od retroaktivne inhibicije. Objasnjava manji stepen zaboravljanja kod djece. Ove inhibicije su transferi - prenosenja dejstva ranijeg ucenja na kasnije i mogu biti pozitivni (kad olaksavaju novo ucenje) ili negativni (kad ga otezavaju).

Na uspjeh ucenja i pamcenja uticu faktori: fizioloski, fizicki, oni u vezi sa karakteristikama materijala koji se uci, psiholoski i faktori u vezi sa nacinom i organizacijom. Najvazniji iz cetvrte grupe su: motivacija (od nje ovisi uspjeh i neuspjeh, bez obzira na sposobnosti, pokazuje vaznost namjere da se uci, moze biti vanjska i unutrasnja), aktivnost (aktivno ucenje, povezivanje, izdvajanje bitnoga, pokusaj reprodukcije) i uvidjanje smisla (smisleni materijal se brze uci nego besmisleni, ucenje logicko, a ne mehanicko). Ucenje moze biti dio po dio, u cijelosti ili kombinovano.

Poremecaji pamcenja, trajni ili privremeni, javljaju se zbog potresa i bolesti mozga, iscrpljenosti, neuroza, depresija i dijele se na kvantitativne (poput amnezije, iz organskih ili funkcionalnih uzroka), kvalitativne (kao paramnezija koja obuhvata sjecanja u vidu halucinacija i iluzija te patolosku lazljivost) i poremecaje vremenskog slijeda predstava.

Slozeni psihicki proces - misljenje

To je slozen psihicki proces koji nam omogucuje da upoznamo stvarnost i u njoj se snalazimo, rjesavamo probleme i uvidjamo odnose i veze medju objektima koje smo obuhvatili opazajima. Tumacimo ono sto culima opazamo, sto je omogucilo covjeku da se razvije i sazna mnogo, razvije nauku i tehiku. Kada mislimo, sluzimo se simbolima (opazaji, predstave, rijeci, pojmovi), koji su potrebni da bi uz pomoc onoga sto znamo saznali o onome sto ne znamo. Potrebi su nam relevantni podaci o onome o cemu mislimo. Odnosi koje uspostavljamo mogu biti vazni samo za konkretan slucaj, predstavljati opste zakonitosti ili ne odgovarati stvarnosti i biti pogresni zakljucci. Moramo imati motiv koji zadatak/njegovo rjesavanje cini neophodnim, orjentisemo se

da shvatimo problem, analiziramo komponente, izdvaja se najvaznije i dovodi u vezu, odabira se prikladno rjesenje. Ako je adekvatno misljenje se prekida, ako nije trazi se drugo rjesenje ili se odustaje od rjasavanja problema.

Misljenje je povezano sa govorom, ali to nisu jednaki pojmovi. Misljenje je moguce bez govora, za mnoge misli ne nalazimo adekvatan izraz, a neki ljudi istom rijecju oznacavaju razlicite misli.

U toku misljenja javljaju nam se razlicite predstave, koje su bitne samo kao simboli, a redoslijedi kojim se pojavljuju tumace se zakonima asocijacije. Obuhvataju: zakon dodira (predstave zajedno u iskustvu teze da se pojave zajedno, zid - slika), zakon slicnosti (avion-ptica), zakon kontrasta (crno - bijelo). Misljenje je shvatanje relacije, razumijevanje, dok je asocijacija automatski proces i njome ne mozemo objasniti misljenje.

Misljenje se dijeli na konkretno (koristenje konkretnih elemenata; kisa), apstraktno (elementi nisu opazaji niti predstave, vec simboli, pojmovi), realisticko (samo jedno tacno rjesenje), imaginativno (o sadrzajima koji nikada nisu dozivljeni, cak su nerealni i nemoguci, dijeli se na stvaralacko, gdje stvaramo neki objektivan, umjetnicki rad i na mastanje, sanjarenje, fantaziju, snove). Masta je misljenje u kojem pojedinac iskustva koja je vec dozivio uzima iz sjecanja, i stavlja ih u nove, neobicne odnose, stvara kombinacije koje nisu dozivljene i napravljene. (Vudvort)

Poremecaje misljenja dijelimo na formalne (poremecaj toka izlaganja misli, javlja se kao bolesna opsirnost, bujica ideja, stereotipija/postapalice i rasulo misli/raspad pojmova i stapanje sa drugim pojmovima) i sadrzajne (tok ispravan, ali sadrzaj bolestan, kod alkoholicara, tezih oboljenja, kao prisilne misli i radnje, sumanute ideje, ideje velicine).

Slozeni psihicki proces - sposobnosti

Jedna od najvaznijih sposobnosti je inteligencija, cija je definicija diskutabilna (sposobnost prilagodjavanja, apstraktnog misljenja, ucenja, rjesavanja problema, uvidjanja veza i odnosa, izdvajanja bitnoga, generalizacije). Ona nije materijalna varijabla, konkretizujemo je njenim oblicima manifestnim u ponasanju. Ogromne su individualne razlike u sagladavanju sirine (razna pitanja iz raznih oblasti) i dubine problema (otkrivanje ne samo blizih nego i daljih uzroka neke pojave). Veksler: inteligencija je globalna (jedinstvenost djelovanja kroz opsti, G faktor) i slozena (sastoji se iz sposobnosti koje se mogu kvalitativno razlikovati) sposobnost individue da misli, djeluje, i izlazi na kraj sa sredinom. Terston: inteligenciju cine faktori: W (rjecitost, bogatstvo rjecnika), V (sposobnost za ucenje verbalnih sadrzaja), N (operiranje brojevima), R (rezonovanje, iznalazenje opcih pravila), S (zamisljanje prostornih odnosa), P (brzo culno opazanje slicnosti i razlika medju predmetima), M (mehanicko pamcenje i reprodukcija sadrzaja, opasno za ucenike). Gilford: Inteligenciju cine sposobnosti pamcenja (zadrzavanje i reprodukcija), kognitivnosti (osjetljivost za probleme), konvergentnog misljenja (sposobnost da se ide u pravcu naznacenog rjesenja), divergentnog misljenja (vise orginalnih, kreativnih rjesenja), evalutivnog misljenja (kriticnost i pravilno ocjenjivanje). Svaku od ovih sposobnosti cini vise sposobnosti, cija razlicita prisutnost tvori velike individualne razlike. Mjerenjem se utvrdjuje i opsti nivo inteligencije i razvijenost pojedinih osobina. Klasifikacija - iz knjige.

Emocije

Vanjski svijet opazamo, saznajemo o njemu ali ga i dozivljavamo na subjektivni, licni nacin, emocijama ciju pojavu prate unutrasnje i spoljasnje tjelesne promjene. Emocije se dijele na stanja raspolozenja, dozivljaje i slozene emocije. Stanje raspolozenja prijatnosti ili neprijatnosti je elementarni dozivljaj predmeta, ljudi, situacija i zavisi od raznih faktora. Trebalo bi potrajati duze ili krace vrijeme, a cesto se izmjenjuje sa slozenim emocionalnim dozivljajima. Velike su individualne razlike u nacinu emocionalnog dozivljavanja objekata.

Osnovne emocije:

1. strah - neprijatna emocija, reakcija organizma na opasnost. Mogu ga izazvati spoljni faktori ili izvori u nama samima (anksioznost). Nerealni strahovi zovu se fobije. Strah prate fizicke promjene, pojacano lucenje u endokrinom sistemu(andrenalin koji aktivira mnoge organe), znojenje i lupanje srca, napetost misica, stomacne tegobe, klonulost, pojacana provodljivost struje na kozi. Prejake emocije izazivaju emocionalni sok-paralizovanje aktivnosti misica i mozga. Strah se savladava izbjegavanjem situacije koja ga izaziva. Postoje individualne razlike u sklonosti ka strahu. Strah je cest ali ne i dobar odgojni metod.2. gnjev- uzrokuju ga drugi ljudi sprjecavajuci zadovoljenje nasih motiva ili ponizavajuci nasu licnost. Djeca reaguju intezivnije i agresivnije, a odrasli sublimiraju emociju u ogovaranju. Cesto gnjev usmjeravamo prema ljudima koji nisu njegovi uzrocnici, jer imamo potrebu da se oslobodimo neprijatne emocionalne energije. Stabilne, zrele i duhovite licnosti koje vole ljude rijetko zapadaju u gnjev, a nesigurni, preambiciozni, sa osjecajem manje vrijednosti cesto osjecaju gnjev i izazivaju ga u drugim ljudima. Razvijanje zrelosti kroz odgoj u porodici i skoli pomoci ce prilagodjavanju sredini.3. tuga- nepozeljna emocija, od blagog zaljenja do intezivne tuge, kada izgubimo nesto za nas vazno, cjenjeno ili voljeno, ili nesto cemu smo tezili. Moze da traje krace ili duze, a karakteristicna je za melahonike. Sklonost tugi je dijelom nasljedna a dijelom stecena. Gubi se apetit, srce sporo radi, javlja se zgaravica i zatvor, izbjegava se drustvo, osoba je pasivna, pesimisticna i demotivisana. Na takve osobine uticu agresivni, rigidni roditelji i nastavnici.4. radost- najvise joj tezimo. Pozeljna je za psihicko i fizicko zdravlje. Krece se od blagog zadovoljstva do bezgranicne srece. Javlja se kad ostvarimo neki cilj, narocito ako je tesko ostvariv i vazan. Vazno se je pripremiti za ostvarenje (isplanirati) i za neuspjeh (kompenzacija ili veci napor).

Slozene emocije - odnose se na druge ljude1. ljubav - prema roditeljima, prijateljima, domovini, drugoj osobi... Smanjuje se kriticnost pri ocjenjivanju osobina licnosti osobe koju volimo. Vazno je ljubav usmjeriti ka zreloj, stabilnoj i humanoj licnosti koja nas nece voditi u neprilike ili povrjedjivati. U ljubavi su cesti egoizam i altruizam..2. ljubomora - drugi nas ne vole dovoljno, usmjeravaju ljubav prema drugima, cesto za nesigurne osobe cija je emocionalna i socijalna zrelost niska i ne vjeruju u vlastite vrijednosti. Sadisti to cesto zloupotrebljavaju. Vazna je humanizacija odnosa medju polovima-pretpostavka za uspjesan izbor bracnog druga.3. mrznja - agresivno ponasanje sa ciljem da se objekat mrznje(osoba psiholoski bliska, grupa ljudi-nacija ili vlastita licnost) unistava ili unisti. Sklone su joj agresivne, sebicne, nesigurne,

neostvarene socijalno nezrele licnosti, usmjerene protiv ljudi.4. zavist - u osnovi je sebicnost, kad neko posjeduje nesto sto bismo zeljeli.5. sazaljenje - suosjecanje sa osobom koja nam je draga i pati. Moramo pravilno procjeniti kako ce reagovati, da li joj vrijedja ponos ili joj prija.

Slozene emocije - odnos prema sebi: osjecaj uspjeha, neuspjeha, nakon toga stid, krivica i kajanje (kada uradimo nesto sto je druge ostetilo ili ne uradimo sve sto smo mogli da nesto sprijecimo.) Samosvijest i kajanje vazni su za ucenike jer takvi ne zele da grijese.

Slozene emocije - odnos prema svijetu: dozivljaj lijepog, smijesnog (nekad odbrana od stvarnosti) cudjenja, divljenja i usamljenost.

Emocije se dijele po intezitetu i trajanju na: afekte (naglo se javljaju, snazni su, burni, potiskuju intelektualne procese, prate ih tjelesne promjene, primjeri - stah, bijes, radost), raspolozenja (dugotrajnije emocionalno stanje karakteristicno za odredjene tipove licnosti, tri tipa: optimisti, pesimisti i napeti) i strasti (jak intezitet, dugo trajanje, privrzenost korisnoj, stetnoj ili neutralnoj aktivnosti, nastaju postepeno, prerastaju u tesko otklonive navike).

Teorije o prirodi emocija su: Dzems Langeova teorija (opazanje tjelesnih promjena je dozivljaj emocija), Kenon Bardova teorija (emocionalni dozivljaj i tjelesne promjene u isto vrijeme, oboje pocinje u talamusu i hipotalamusu) i kognitivna teorija (tjelesne promjene se dozivljavaju razlicito zbog kognitivne komponente, tj. iskustva, intelektualna spoznaja, temparament, karakter, odgoj). Ljudi razlicito emocionalno reaguju zbog nasljedja i iskustva. Tokom emocija pojacano radi simpatikus i ako emocija traje duze remeti se normalna funkcija parasimpatikusa, nastaju organski poremecaji- psihosomatska oboljenja (poviseni pritisak, angina pektoris, cir na zelucu i dvanaestercu, bolest debelog crijeva). Razlike u emocionalnom reagovanja ne mogu se objasniti razlikama u endokrinom sistemu. Pojedinac je produkt rada svoga organizma, ali i sredine, iskustva i licnosti.

Licnost

Postoje velike individualne razlike u ponasanju ljudi naslijedjene ili stecene okolinom ili aktivnoscu. Svakog covjeka karakterisu univerzalne, grupne i pojedinacne norme. One se ispoljavaju kao oblici ponasanja, pozeljni ili nepozeljni. Olport: dinamicka organizacija psihofizickih sistema u okviru jedne individue koji odredjuju njen jedinstven nacin prilagodjavanja sredini. Kombanicija covjekovih urodjenih osobina i naucenih iskustava i nacina ponasanja - licnost. Teorije o razvoju licnosti: natavisticka, empiristicka i dimamicka (objedinjuje). Jung licnosti dijeli na introvertne i ekstravertne. Mnogi ljudi su kombinacija ovih tipova. Stoga se razdvajaju nezavisne osobine licnosti- crte licnosti i preko njih se vrsi tipologija, sto takodje nije pravilno, jer je licnost jedinstvo. Stabilne osobine tog jedinstva su temperament i karakter. Temperament je u vezi sa emocijama, naslijedjen je. Hipokritova klasifikacija temperamenta pazi na brzinu javljanja, trajanje, jacinu, ton raspolozenja i nacin ispoljavanja emocije, pa imamo kolerika, sangvinika, melankolika i flegmatika. I ova podjela je relativna. Karakter vezan za moral covjeka stecen je i ima tri grupe crta: odnos covjeka prema sebi samom, prema drugima i prema radu. Pozitivne osobine temperamenta i karaktera pomazu covjeku da bude prihvacen i cijenjen, a izuzetno su bitne za nastavnike.

Motivi

Snaga koja covjeka pokrece, usmjerava i potice na aktivnosti, snaga bez koje nema ponasanja ni aktivnosti, a prema tome ni razvoja licnosti. Dijele se na: bioloske ili organske motive (urodjeni su i snazno djeluju na ponasanje) i socijalne (zasnivaju se na psiholoskim potrebama i sticu u zajednici sa drugim ljudima). Socijalne motive dijelimo u dvije grupe: motivi zasnovani na potrebi za drustvom i motivi zasnovani na potrebi za priznavanjem u drustvu. Najcesci su: motiv za drustvom (teznja da se bude u drustvu drugih, ne samo biolosko nego i socijalno bice) za samopotvrdjivanjem (priznanje i prihvatanje od sredine, nezadovoljenje-osjecaj manje vrijednosti) za borbenoscu i agresivnoscu, motiv sigurnosti (teznja za situacijom koja osigurava egzistenciju), za promjenom, za simpatijom, za socijalnim komformizmom. Nekad smo svjesni motiva koji pokrece nase ponasanje, a nekad ne (nesvjesni motivi, potisnute neostvarene zelje). Nacin na koji zadovoljavamo svoje motive pokazuje da li smo adaptirani ili neadaptirani socijalnoj sredini. Zadovoljenje nasih potreba zavisi od nasih sposobnosti i sredine u kojoj zivimo. Agresivno zadovoljavanje potreba moze zadovoljiti potrebu, ali i izazvati probleme sa sredinom i dovesti do novih motiva.

Reakcija na frustracije

Frustracija je stanje izazvano sprecavanjem ponasanja usmjerenom ka cilju, cije posljedice imaju uticaj na prilagodjavanje sredini. Kao odbranu od cestih frustracija covjek koristi odbranbene mehanizme koji su usmjereni vise protiv tjeskobe nego protiv same frustracije. Odbranbeni mehanizmi su nesvjesni, a najcesci su: represija (potiskivanje osjecaja koji stvaraju tjeskobu, po Frojdu ostaju u podsvijesti i postaju dinamicki faktori u licnosti), projekcija, racionalizacija (lazni razlozi u koje vjeruje), sublimacija (zamjenjivanje slicnom potrebom one koju ne mozemo zadovoljiti), kompenzacija (teze ciljeve zamjenjujemo laksim;nadkompenzacija), identifikacija (opasnost ako model nije zdrava i socijalna licnost), mastanje (pozitivan i negativan uticaj). Covjek je stalno izlozen frustracijama i mora razviti toleranciju na frustracije, zadrzati ravnotezu pod pritiskom nezadovoljenih zelja sprijecenih sredinom. Vazna je uloga vaspitanja. Nizak nivo tolerancije se srece kod neuroticara.

Neuroticni oblici ponasanja

Neuroze se pokazuju kroz razlicite oblike ponasanja kao histericna, opsesivna stanja, (ne)odredjenog straha. Karen Hornaj: neuroticar stalno pati (ali mnogi ljudi nisu svjesni tog stanja). Neuroticne osobine javljaju se kao reakcija na konfliktnu situaciju, ali su prisutne od prije kao predispozicije, najlakse ih je odrediti po stavovima pojedinca, po sopstvenoj vrijednosti, samoisticanju, agresivnosti i seksualnosti (inferiornost kompenzuje isticanjem, napadnost, dominantnost, agresivnost, mnogi je nisu svjesni). Pokretac neuroticnog ponasanja je anksiozno stanje koje se razlikuje od straha, jer nema realne motive i stalno je prisutno. Cesto ometa odnose sa drugima (nenormalno reagovanje na poteskocu, nepovjerenje). Korjeni anksioznosti su u djetinjstvu, u pogresnom zanimanju ili bracnom drugu, ili svakodnevnom kontaktu sa neuroticnim osobama. Anksioznost se skriva iza osjecaja fizicke neugodnosti, brojnih strahova koji im se cine opravdanim, moze voditi u nesocijalno ponasanje. Zbog nje ne uzivaju u stvarima, u strahu su da ce nas drugi napasti, pa prvi napadaju. Ljubomorni su, sebicni, uvelicavaju neprilike, raduju se tudjoj nesreci, uvijek su u pravu, zele da sve bude po njihovom,

nikad ne popustaju, zele postici da im se svi dive i stalno se uporedjuju sa drugima. Tako se ponasaju pored neuroticara i egoisticni, neadaptivni ljudi ciji je moral neizgradjen. Zdravi pojedinci moraju znati da li je licnost neuroticna da bi izbjegavali konflikte i pobrinuli se za neuroticare medicinskim tretmanom i izborom posla koji ne zahtijeva kontakt sa ljudima.

Karakteristike zrele i nezrele licnosti

Licnost zavisi od naslijedja, sredine i vlastite aktivnosti i to odredjuje njenu zrelost i stabilnost. Najvazniji faktor je porodica, jer moze izazvati mnoge probleme (prestrogi roditelji-djeca bezvoljna, stidljiva, nesigurna, prevelika briga i mazenje-sebicna i nesamostalna djeca, nezainteresovanost, prezaposlenost-djeca sklona delikvenciji, odbacena djeca-agresivna, svirepa, pakosna). Povoljan uticaj ima porodica gdje se roditelji medjusobno postuju, gdje vlada razumijevanje, povjerenje i dogovor, gdje su roditelji zainteresovani za djecu, pohvaljuju ih za pozeljno i razgovaraju o nepozeljnom. Takve licnosti su zrele: vole ljude, unaprjedjuju ljudske odnose, ne eksploatisu okolinu vec pomazu drugima, iz kriza izlaze brzo priznajuci i svoje greske, bore se za drustvene interese, omiljeni su, optimisti, ne mogu se zavesti u asocijalna ponasanja, uzivaju u radu i ucenju, uspjesno izabiraju zanimanje i bracnog druga. Uporni su, poznaju sebe, tolerantni, povjerljivi, nesebicni, psihicki zdravi, duhoviti i optimisti.

Poremecaji psihickog zivota

Kriteriji koji se koriste u razgranicavanju normalnog i nenormalnog su: odstupanje kod licnosti od uobicajenih i prihvacenih oblika ponasanja, ili utvrdjivanje postojanja odredjenih osobina (intelektualna, emocionalna, socijalna, moralna i psihoseksualna zrelost). Odsustvo pojedine zrelosti stvara poteskoce, pojedinac reaguje agresivno, neodlucno, neraspolozeno, nesigurno, sredina ga pocjenjuje, cesce dozivljava neuspjeh. To izaziva psihicke poteskoce, ili ako traju duze vrijeme, dusevne poremecaje koji se dijele na: neuroze, psihoze i psihopatije (poremecaji karaktera). Psihoze su teze dusevne bolesti gdje se gubi kontakt sa stvarnoscu, remete se misljenje i osjecaji, pa i ponasanje odstupa od uobicajenog. Razlikujemo organske (uzrok u organskim poremecajima u mozgu ili drugim dijelovima n.s., zbog sifilisa, povrede mozga, trovanja alkoholom ili starenja-senilna psihoza) i funkcionalne psihoze (posljedica nemogucnosti da se pojedinac prilagodi situaciji koja je teska, pa je se oslobadja negirajuci stvarnost, a pri tome imaju i genetske uslovljenosti). Funkcionalne psihoze javljaju se zbog uslova zivota neke osobe, losih odnosa sa roditeljima, lose porodicne i socijalne sredine, historije ozbiljnih fizickih bolesti, te traumaticnih dogadjaja. Dijele se na manicno-depresivne reakcije i sizofrene reakcije. Lijecenje dusevnih bolesnika se zove psihoterapija, u kojoj covjek shvata u cemi je problem, stice volju da ga rijesi, stice osjecaj sigurnosti, povjerenje u uzu i siru okolinu cije razumijevanje igra ogromnu ulog u terapiji. Psihopatije su karakterni poremecaji koji nagone ljude da cine sve da bi zadovoljili svoje nagone kojim su podredjeni njihova volja i razum. Psihopatska licnost krsi moralne principe drustva i ne trudi se da uskladi zelje sa interesima drustva. Nakon uradjenih djela nemaju osjecaj krivice, Opcenito su stetne za drustvo i za njih same.

Sprjecavanjem dusevnih oboljenja bavi se mentalna higijena motivirajuci nas da se sami brinemo o vlastitom dusevnom zdravlju. To postizemo razvijajuci frustracionu toleranciju, smatrajuci probleme izazovima, a ne konfliktima, realno posmatrajuci sebe i gradeci osobine koje nemamo,

izbjegavajuci konflikte sa bliskim osobama. Vazno je izgraditi naucni pogled na svijet, pravilno izabrati zanimanje i bracnog druga i ukljuciti se u kulturni i drustveni zivot.