UNIVERSITETI PLANETAR I TIRANS

BULETIN S H K E N C O R

Nr .2 (V I ) N E N T O R 2 0 1 2

www.planetar.edu.al

2 | F a q e

BULETIN SHKENCOR I UNIVERSITETIT PLANETAR T TIRANS

KSHILLI BOTUES

Prof. dr. L. MEMUSHI, Kryetar Prof. dr. E. MATO

Dekane e Fakultetit t Edukimit dhe Shkencave Sociale Prof.as.dr. B. PEI

Prgjegjs i Departamentit t Shkencave Sociale Dr. E. CEKO

Prgjegjs i Departamentit t Informatiks dhe Shkencave Ekonomiko Inxhinierike K. DERVISHI

Koordinator Administrativ Prof.as.dr. M. QATIPI

Prgjegjs i Departamentit t Shkencave mjeksore

Menaxhoi punimin:

A. PULLUMBI

Prpunimi grafik: Studio iShqip

ISSN 2227-7781 Informacioni i dhn n kt buletin sht nn prgjegjsin e Universitetit Planetar t Tirans. T gjitha t drejtat jan t rezervuara dhe mund t autorizohen vetm nga Universiteti Planetar i

Tirans.

Universiteti Planetar i Tirans

Adresa: Rruga Budi, 74/1, Tiran - ALBANIA, Tel: +355 42 452764; E-Mail: info@universitetiplanetar.com

Botimet "U. Planetar i Tirans", Tiran 2012

3 | F a q e

Prmbajtja POLITIKA ARSIMORE

Dr1* Silvana NINI

Prfshirja e artistve profesionist n edukim dhe trajnimin e msuesve ...... 5

PEDAGOGJI DHE PSIKOLOGJI

Prof. as. Hatixhe ISMAJLI

Zbatimi i msimit ekipor n praktikn msimore ........................................... 11

MSc*. Erida HOXHA

T msuarit prmes zhvillimit t mendimit kritik e krijues n shkoll ............ 25

Dr* Shemsi MORINA

Planifikimi i puns msimore dhe elementet e planifikimit t mir ................ 39

MSc* Entela ALUSHI

Hartimi i objektivave t arritjeve t nxnsve ............................................... 48

MSc*Jora MATO

Inteligjencat e shumfishta dhe prdorimi i tyre n funksion t t kuptuarit.. 70

MSc* EQEREM AUSHI

Edukimi i nxnsve me elementt e qytetaris demokratike,

hapi i duhur pr demokratizimin e shoqris shqiptare ................................ 80

KRKIM SHKENCOR

MSc* Vasilika KREKU

Kur nj msues sht efektiv? ...................................................................... 92

MSc* Artan ZYLAJ & MSc* Alketa TROSHANI

Disa faktor q ndikojn n klimn e komunikimit n klas ......................... 98

MSc* Gjergji VANGJELI

Rezultati m i lart i edukimit sht toleranca e zbatuar ............................ 108

* n proces

4 | F a q e

VLERSIMI

MSc* Zhaneta BEQIRI

Vlersimi i fmijve bazuar n pikat e forta ................................................ 121

MSc* Majlinda LLESHI

Vlersimi i brendshm dhe i jashtm i shkolls

- dy rrug q garantojn sigurimin e cilsis s edukimit. .......................... 128

MSc* Brunilda ERRAGA

Si t vlersojm nj tekst shkollor .............................................................. 137

TEKNOLOGJI

MSc Teuta BRACO

Teknologjia e aplikuar n rritjen e cilsis s msimdhnies ........................ 148

MSc* Agron PULLUMBI

Efektet e prdorimit t Internetit n ditt e sotme .......................................... 156

MSc* Ariana RESO

T rinjt dhe teknologjia (Roli i internetit) ...................................................... 170

Dr* Zamira Hyseni Duraku

Faktort m ndikues n performancn akademike t studentve

t programeve Bachelor t Universitetit t Prishtins .................................... 181

5 | F a q e

PRFSHIRJA E ARTISTVE PROFESIONIST N

EDUKIM DHE TRAJNIMIN E MSUESVE

Dr.*1 Silvana NINI

Pedagoge n Universitetin Planetar t Tirans

Abstrakt

Trajnimi i msuesve t artit sht nj nga drejtimet e reforms

arsimore q synon plotsimin e kulturs pedagogjike t tyre n

funksion t rritjes s cilsis s msimdhnies. Praktikat e ndryshme

q ndeshen n vende dhe prvoja t tjera po hyjn edhe n realitetin shqiptar t prgatitjes s msuesve, duke krkuar rrug dhe forma

efikase t veprimit kualifikues. Prfshirja e artistve profesionist n

kt proces rrit cilsin dhe dinamikn e zhvillimit artistik t

msuesve

Fjal ky: kualifikim, trajnim, zhvillim profesional n art dhe kultur.

EDUCATIONAL POLICY INVOLVEMENT OF PROFESSIONAL ARTISTS IN THE EDUCATION AND

TRAINING OF TEACHERS

Abstract

Training teachers of art is one of the directions of educational reform. The aim of this reform is to increase the quality of teaching. Different practices and experience encountered in other countries are entering in the Albanian reality of teacher education. The involvement of professional artists in this process enhances the quality and dynamics of artistic development for teachers.

Key words: training of teachers, professional development in the arts and culture.

1 n proces

6 | F a q e

Aftsimi dhe kualifikimi i msuesve t artit

Edukimi dhe trajnimi i msuesve t artit, ashtu si edhe i msuesve t

tjer, ndahet n dy faza: edukimi n universitet prpara se ata t

ken marr statusin e msuesit dhe vazhdimsia e zhvillimit

profesional t mtejshm.

Si e dim gjat fazs s par, studentt e ciklit fillor dhe t

parashkollorit trajnohen n lnd t ndryshme arti. Ndrsa pr sa i

prket specialistve t lnds s artit, ata trajnohen n lndn

prkatse artistike (n kt rast studentt e Universitetit t Arteve

dhe pikrisht pr ata q zgjedhin t bhen msues arti).

Vlen pr tu prmendur ktu eksperienca e shum shteteve Evropiane, ku studentt e arteve pasi mbarojn ciklin tre vjear Bachelor pr studimin e artit prkats, specializohen dhe diplomohen pr msues arti.

N disa vende t Evrops studentt mund t bhen msues t specializuar t artit n dy mnyra:

t studiojn n Fakultetet e Edukimit, ku arti sht nj pjes e

rndsishme e trajnimit t tyre si msues,

t studiojn si artist profesionist n nj shkoll t lart arti

dhe m pas t ndjekin nj kurs suplementar pedagogjik.

Mnyrat e trajnimit t msuesve t artit ndryshojn n vende t

ndryshme, por ajo q vejm re si t prbashkt sht si trajnimi

artistik, ashtu edhe ai pedagogjik.

Pr sa i prket vendit ton msuesit e ciklit t ult dhe t

parashkollorit edukohen n Fakultetet e Edukimit ku lndt e artit jan pjes e kurrikuls universitare, ndrsa msuesit specialist t

artit formohen n Universitetin e Arteve, ku lnda e pedagogjis

sht futur si plotsuese, (dy vitet e fundit me kthimin nga Akademi

Arti n Universitetin e Arteve), pr ata student q duan t bhen

msues arti.

Si jan prgatitur msuesit pr msimdhnien n Lndt e artit dhe mundsit q ekzistojn pr rinovimin e njohurive?

Msuesit luajn nj rol vendimtar n prcaktimin e cilsis s msimit, duke prfshir edhe edukimin artistik. Duke ju referuar

7 | F a q e

eksperiencave Evropiane, ndrsa msuesit e prgjithshm kan tendenc pr t dhn lndt e artit n arsimin fillor, jan msuesit

specialist t artit q japin msim n ciklin e lart dhe gjimnaz n pjesn m t madhe t shteteve. Megjithat shkollat jan t pavarura

t zgjedhin msues specialist pr artin edhe n arsimin fillor. N vendin ton kjo zgjedhje e pavarur iu takon shkollave private.

Pr sa i prket programit msimor n Fakultetet e Edukimit pr

msues t prgjithshm n ciklin fillor, msuesit trajnohen n m

tepr se nj lnd arti, kryesisht n muzik dhe art pamor dhe teatr

n parashkollor. Ktu prfshihen trajnimet n pedagogjin e artit

dhe kurrikuls s artit dhe n mas t vogl mbi zhvillimin e

fmijve n art, histori arti dhe aftsim personal n teknika artistike.

Edhe pse, lndt e artit jan shpesh t detyrueshme pr msuesit e

ardhshm t ciklit fillor, kjo nuk ndodh njsoj n t gjitha shtetet.

N vendin ton jan msuesit e ciklit fillor q japin edhe lndt e

artit, kjo pr sa i prket shkollave shtetrore dhe nj pjese t

shkollave private, pasi nj pjes e tyre, zgjedhin msues specialist t artit pr t dhn msim n ciklin fillor.

Ndrsa n nivelin CML n vendin ton msuesit specialist t artit

jan fare pak n numr (kryesisht n artin pamor), nj pjes e tyre

jan me nivel t mesm arsimor (lice artistik), msues muzike q

japin edhe artin pamor ose msues t lndve t tjera q plotsojn ort me lndt e artit (kryesisht n zonat rurale).

Sigurisht q mos kualifikimi i msuesve n lndn prkatse sjell si

rezultat edhe uljen ndjeshm t cilsis s msimit. Pr sa i prket

nivelit t gjimnazit msuesit q japin lndn e artit pamor dhe t

arteve n prgjithsi jan kryesisht msues t letrsis, historis dhe

n nj prqindje mjaft t vogl msues arti t specializuar.

Lind pyetja: A varet przgjedhja e nivelit t msuesve, q japin lndt e artit, nga krkesat dhe objektivat q parashtron kurrikula jon kombtare e arteve n kto nivele arsimore?

Po tju referohemi kurrikulave Europiane n prgjithsi pr raportin e nivelit arsimor t msuesve me krkesat dhe objektivat e

kurrikulave do t shohim se ato shkojn paralelisht, gjithashtu prpjekjet pr t plotsuar boshllqet dhe problematikat q dalin

gjat rrugs jan t vazhdueshme dhe n prmirsim.

Nse do ti hedhim nj sy kurrikuls son t arteve n t tre nivelet,

8 | F a q e

CMU (prfshijm ktu edhe parashkollorin), CML dhe Gjimnazin do t shohim se kurrikula jon sht mjaft ambicioze me parametra

mjaft mir t krahasueshm me vendet e tjera t Evrops. Pra si e shohim kemi nj handikap t madh n mosprputhjen e cilsis s

kurrikuls me nivelin arsimor t msuesve.

Por cilat jan shkaqet e ksaj mosprputhjeje?

- Sigurisht ritmet e reformimit t kurrikuls n vendin ton kan ecur dhe ecin me ritme t shpejta, ndrsa trajnimi i msuesve, si

nj pjes po aq e rndsishme e ksaj reforme ka ecur me ritme mjaft t ngadalta dhe paraqitet jo e plot;

- Pr sa i prket msuesve t ciklit fillor, t gjith ata q kan mbaruar Fakultetet e Edukimit dhe shkolln pedagogjike, kan

marr njohuri mbi artet (muzik dhe edukim figurativ). Kjo

prbn nj baz t mir njohurish pr t rinovuar njohurit n

kt fush nprmjet trajnimeve mbi kurrikuln e re;

- Pr sa i prket msuesve t CML, s pari problemi qndron si e tham m lart te mungesa e arsimimit t specializuar, gj e cila

ka ardhur si rrjedhoj e nnvlersimit q u sht br arteve n

periudhn e para reforms (pasi kjo nuk ndodhte me lndt e tjera). Pra nj pjes e mir e ktyre msuesve jan n vendin e

puns q nga ajo periudh. Por gjithsesi nuk mund t mohohet

eksperienca q kta msues kan fituar gjat ushtrimit t

profesionit t msuesit t arteve. Nuk duhet t harrojm faktin

q studentt e arteve jan kontingjenti kryesor pr t riprtrir

msuesit e arteve n shkoll. Pikrisht duke u nisur nga kjo

nevoj lindi domosdoshmria e lnds s pedagogjis n

Universitetin e Arteve (theksojm se Fakulteti i Muziks sht

nj hap m prpara n kt drejtim). Por pavarsisht nga niveli

arsimor i msuesve me arsimin e specializuar ose me aftsi t

fituara gjat kohs s puns, trajnimi i vazhdueshm me risit e

metodikave dhe ato artistike, sht gjithmon i nevojshm pasi

niveli i msuesve duhet ti prgjigjet risive t kurrikuls s

arteve;

- Sigurisht q nj kurrikul kaq ambicioze si sht ajo e arteve n gjimnaz krkon patjetr msues t specializuar n fushn e

arteve prkatse duke mos br asnj lloj kompromisi t do

lloji qoft, q on n mnyr t pashmangshme uljen n mnyr

t ndjeshme t cilsis s msimit. Artet n gjimnaz ishin nj risi

9 | F a q e

e kurrikuls s re, pr kt nivel dhe mundsia pr

implementimin e saj t plot ekzistonte q n fillim, pr sa i prket prputhjes s nivelit t kurrikuls dhe nivelit arsimor t

msuesve prkats t lndve.

Prfshirja e artistve profesionist n edukimin dhe trajnimin e msuesve

N prgjithsi n edukimin dhe trajnimin e msuesve t

prgjithshm t ciklit t ult, n lndt e artit, n shumicn e

shteteve Evropiane, jan prfshir msues arti t specializuar, si nga ana akademike ashtu edhe nga eksperienca pedagogjike.

N kto fakultete lndt e artit jan t detyruara, n disa t tjera nuk

jan n programet e edukimit t studentve t msuesis, por ata

duhet t ndjekin nj kurs specializimi pr lndt e artit.

Nga ana tjetr trajnimi i msuesve profesionist, nuk sht

gjithmon i detyrueshm.

Prfshirja e artistve profesionist n trajnimin e msuesve sht

mbshtetur nga programet kombtare n disa vende t Europs.

Si jan t prfshir artistt n lndt e edukimin artistik?

Duke iu referuar t dhnave q na jep agjencia Audiovisual and

Culture Executive n Arts and Cultural Education at School in Europe, shohim se artistt profesionist nuk jan t prfshir shpesh n nivelin e arsimit fillor. N shum vende t tjera msuesit q duhet t

japin lndn e artit, artist profesionist, duhet t kryejn nj kurs profesional msuesie. Sigurisht q ka edhe prjashtime nga ky

rregull ku n disa vende artistt profesionist lejohen t japin msim pa kt kualifikim. Megjithat n kto raste, artistve profesionist q japin msim, ju

krkohet q ta kryejn kursin e trajnimit profesional pr msues pas nj far kohe n mnyr q t marr statusin e prhershm. Kjo

nnkupton q mnyra m e thjesht pr t prfshir artistt

profesionist n edukimin e artit sht inkurajimi i bashkpunimit

midis shkollave dhe veprimtarive artistike, ku prfshihen vizitat n vende me interes kulturor (muze dhe galeri, koncerte, etj.), projekte ku prfshihen artist ose organizator arti, q punojn n shkoll. T

gjitha vendet i mbshtesin iniciativa t tilla, t cilat mund t

zbatohen n t gjitha nivelet arsimore.

10 | F a q e

Cilat jan rrugt q duhet t ndjekim pr trajnimin e mtejshm profesional t msuesve n fushn e arteve, si t ciklit dhe niveleve t tjera?

Duke iu referuar anketimit t UNESCO-s pr implementimin e edukimit artistik n shkolla, shohim mundsit tona pr t realizuar trajnimin e mtejshm t msuesve t artit dhe t msuesve t ciklit fillor:

1. N shrbim t trajnimit t msuesve, si t prgjithshm ashtu

edhe specialist t artit mund t organizohen seminare, workshope, diskutime, konferenca dhe prhapjen e burimeve.

T gjitha kto forma ofrojn qasje t ndryshme, shkmbim

eksperiencash dhe rrahje mendimesh;

2. Pr sa u prket msuesve t ciklit t ult dhe parashkollorit

mund t sugjerohen disa mnyra pr zhvillimin e mtejshm

profesional q mund t adoptohen brenda shkolls:

- Vet reflektimi mbi programet dhe metodat q duhen prdorur;

- Organizimi i workshopeve, me mbshtetjen e msuesit specialist pr edukimin artistik (msuesit e CML);

- Lidhja me msuesit e tjer pr t diskutuar pr t rejat n kurrikul, arritjet, sukseset, vlersimet, metodat e

msimdhnies dhe integrimin (n kt rast pse jo edhe

krijimi i nj forumi ku msuesit mund t shkmbejn

eksperiencat on-line);

- Planifikimi i prbashkt dhe shkmbimi i planeve msimore;

- Krkimi gjithmon i burimeve t reja mbi artin n mnyra t ndryshme, n diskutime me koleg, ndihma e msuesit

specialist t arteve n shkoll, libra, website etj;

- T prfshij prindrit dhe antar t tjer t komunitetit n orientimet mbi programet e artit;

3. Gjithashtu pr trajnimin e msuesve, mund t funksionojn

programe verore pr msues, t cilat mund t organizohen

mjaft mir n Fakultetet e Edukimit (mbi t rejat n kurrikul,

metodat efikase, teknika artistike n prshtatje me moshn e

fmijve, etj.);

11 | F a q e

Galeria e artit mund t jet gjithashtu nj institucion mjaft i

prshtatshm pr trajnimin e msuesve nprmjet lektorve t

specializuar, Akademia e arteve, drejtoria arsimore dhe ministria gjithashtu mund t organizojn kto programe

verore n baz t nevojave t msuesve, jo vetm n Tiran

por n t gjith vendin. Sigurisht q n kto trajnime shum

mir mund t prfshihen artist profesionist si me prvoja

pedagogjike ose jo (sipas nevojs);

4. Trajnimi i msuesve bhet m se i nevojshm sa her kemi

rinovim t kurrikuls, si pr msuesit e ciklit, ashtu edhe pr

ata t specializuar;

5. Pr sa iu prket artistve q japin msim lndt prkatse t

artit, ata gjithashtu kan nevoj t prgatiten pr

msimdhnien, duke marr njohuri mbi teorit e t msuarit,

kurrikuln e artit, integrimin e artit me lnd t tjera n

kurrikul, planifikimin e msimit, stadet e zhvillimit t

fmijve dhe adoleshentve, etj. Kurse t tilla shum mir

mund t ofrohen nga Fakultetet e Edukimit;

6. Galerit e artit npr rrethe gjithashtu mund t ofrojn kurse

profesionale arti, mbi teknika t ndryshme artistike, pr

msues t parashkollorit dhe t ciklit;

7. Trajnimi i msuesve n art mund t drejtohet edhe nga nevojat

kulturore n zona t ndryshme t vendit. Ktu kemi parasysh integrimin e kulturs popullore n programet e artit si kngt

e lojrat popullore dhe artizanet e ndryshme, pr t treguar

rolin q luan arti n forcimin e identitetit kulturor;

8. Institucionet prgjegjse pr arsimin si MASH, DAR n Tiran

dhe rrethe, drejtorit e shkollave n bashkpunim edhe me

Ministrin e Kulturs dhe bashkit, duhet t ofrojn mundsi

t shumta n edukimin artistik t fmijve dhe t t rinjve, si

brenda edhe jasht shkolls. Aktivitetet dhe projektet artistike duhen organizuar dhe mbshtetur nga kto institucione duke:

- nxitur lidhjet midis artistve profesionist, msuesve dhe nxnsve;

- zbatuar prdorimin e teknologjive t reja pr t plotsuar programet ekzistuese shkollore dhe pr t rritur qasjen n art dhe pr t siguruar burimet msimore;

12 | F a q e

- inkurajuar efektivitetin e kurrikuls s arteve nprmjet trajnimit t vazhdueshm t msuesve;

- siguruar mundsi pr zhvillim profesional n art dhe kultur t msuesve t ciklit dhe msuesve specialist;

- inkurajuar prfshirjen e artistve profesionist, artistve n komunitetet, dhe bartsit e traditave n edukimin artistik.

Prfundime

Pr t pasur nj edukim artistik me cilsi t lart sht e

nevojshme nj qasje bashkpunuese ndrmjet aktorve t

ndryshm si n nivelin e politik-brjes, ashtu edhe n shkolla;

Ky bashkpunim nuk mund t zhvillohet vetm n

institucionet e edukimit, por mund t prfshij profesionist

nga hapsira t ndryshme artistike;

N mnyr q tju jepet nxnsve mundsia pr t prjetuar

artin drejtprdrejt, sht e nevojshme q bashkpunimi t vendoset midis shkollave dhe autoriteteve t edukimit, n

nj an, dhe artistve dhe institucioneve artistike n ann

tjetr;

Bashkpunimi midis Fakulteteve t Edukimit dhe msuesve,

midis Universitetit t Arteve dhe msuesve, me siguri mund t jet e dobishme pr msimin e artit n t dy mjediset.

Prfshirja e artistve profesionist n edukimin dhe trajnimin e msuesve kontribuon n rritjen e cilsis s

edukimit artistik.

Literatura:

1. Arts and Cultural Education at School in Europe. Education, Audiovisual and Culture Executive Agency (EACEA P9 Eurydice). 2009.fq 68-80.

2. UNESCO Questionnaire on the Implementation of the Road Map for Arts Education. Prepared by the Council of Ministers of Education, Canada. In collaboration with the Canadian Commission for UNESCO. March 2010. fq. 47-55.

13 | F a q e

ZBATIMI I MSIMIT EKIPOR N PRAKTIKN MSIMORE

Prof. as. Hatixhe ISMAJLI

Fakulteti i Edukimit, Prishtin

Abstrakt

Artikull shkruesja na njeh me nj nga prvojat m bashkkohore t

msimdhnies s sotme dhe pikrisht asaj t realizuar n ekip.

Realizimi i puns ekipore gjat t nxnit t njohurive, cilsohet si nj

nga detyrat parsore pr msimdhnien bashkkohore. Msimi

ekipor1 sht sistem i ri i organizimit t puns msimore, me t cilin synohet t tejkalohen t metat e shkolls tradicionale, sidomos

uniformiteti i saj, mnyra klasike e puns n klas, metoda verbale e

prvetsimit t njohurive, rregullat rigoroze, bashkpunimi i

pamjaftueshm i kuadrit msimor etj. Pr kaprcimin e ktyre

mangsive, nevojitet elasticiteti i tr puns dhe i jets n shkoll: i

planeve dhe programeve msimore, formave t organizimit t

msimit, metodave dhe mjeteve bashkkohore n msim. Zbatimi i

msimit ekipor paraqet nj tjetr prpjekje pr t siguruar kushte q shkolla dhe msimi t angazhoj m shum nxnsit, t zhvilloj

aftsit e t nxnit t pavarur dhe t ndikoj n prparimin

individual t do nxnsi.

Fjal ky: Pun n ekip, msim ekipor, antar grupi,

1 Msimi ekipor (ang.team teaching) u paraqit kah fundi i viteve t pesdhjeta, kur n

SHBA u bn polemika t mdha pr racionalizimin e puns s arsimtarit dhe ngritjen e efikasitetit n msim. Idet e para pr msimin ekipor dhe mnyren e organizimit t tij i gjejm te autort Keppel, Zeppelin dhe Anderson, n studimin Programi i msimit ekipor. Kjo mnyr e msimdhnies, pr her t par u zbatua n shkolln e Franklinit n Leksington, n vitin 1957. Lvizja pr msimin ekipor u prhap shpejt n shum shtete t SHBA-s, ndrsa nga viti 1964 me disa modifikime, filloi t zbatohet edhe n programe eksperimentale t shkollave n Angli, n Suedi dhe n Gjermani

14 | F a q e

PEDAGOGY AND EDUCATIONAL PSYCHOLOGY

IMPLEMENTATION OF TEACHING WITH PRACTICE

TEAMWORK

Abstract

This article recognizes us with one of today's contemporary teaching experiences and exactly with team working. Implementation of team work during the acquiring of knowledge is regarded as one of the primary tasks for contemporary teaching. Team teaching is the organization's new system of teaching, which aims to overcome the shortcomings of the traditional school, especially its uniformity, classical ways of work in the classroom, verbal methods of acquiring knowledge, strict rules, insufficient cooperation teaching staff etc. To overcome these shortcomings, we need the elasticity of the whole work and school life: the educational curriculum, forms of teaching organization, modern teaching methods and tools. Application of team learning is another effort to engage more students to develop independent learning skills and affect the individual progress of each student.

Key words: team work, team learning, group members

N literaturn amerikane msimi ekipor trajtohet si; aktivitet i kryer nga nj grup nxnsish, ku secili kontribuon me punn e tij1 si dhe pun efektive dhe e dobishme ku tejkalohen arritjet individuale dhe t gjith

harmonizojn punn n drejtim t prmbushjes s qllimit t prbashkt2. Msimi ekipor bazohet n organizimin e msimit n t ciln dy ose m shum msues n nj ose m shum fusha profesionale planifikojn dhe realizojn msimin t dedikuar pr grupin e nxnsve n dy ose m shum klas, prmes shfrytzimit t mjeteve t ndryshme teknike, ligjrimit n grupe t mdha, diskutimit n grupe t vogla dhe puns s pavarur t

nxnsve3. Ekipin e prbjn nj numr i vogl i antarve t cilt

1 http://www.thefreedictionary.com/team+teaching

2 http://www.teamteach.ch 3 Pedagoki leksikon (1996). Beograd, fq. 502.

15 | F a q e

jan t drejtuar kah realizimi i qllimeve t qarta dhe arritjeve t

prbashkta Thelbi i puns n grupe t vogla qndron pikrisht n

faktin q nxnsve t`u mundsohet zhvillimi i prbashkt i njsis

msimore, n mbshtetje t motivimit dhe interesimit t secilit

nxns.

Veorit e puns n ekip

N praktikn msimore, veorit kryesore t msimit ekipor jan:

Ekipet prbhen prej dy ose m shum msuesve,

Msuesit ndajn prgjegjsit dhe detyrat me grupet e

nxnsve,

Ekipi i msuesve planifikon, organizon dhe vlerson

suksesin e nxnsve,

Fleksibiliteti i prmbajtjeve msimore dhe shfrytzimi

optimal i kohs msimore,

Ndrrimi (transformimi) i hapsirs shkollore,

Prdorimi i mjeteve audiovizuale dhe i teknologjis

msimore.

Ekipin e msuesve mund ta prbjn:

a. ekipi i msimdhnsve t paraleles s njjt ose lndve t njjta msimore, p.sh. ekipi i msuesve t klass s V, lnda e

matematiks;

b. ekipi i msuesve t klasave t ndryshme ose t m shum lndve msimore, p.sh. klasa e VI, VII, VIII, lndt gjuh

shqipe, gjuh angleze, gjeografi etj.

Msimi ekipor nuk duhet prdorur gjat gjith vitit shkollor, por

sht shum efektiv vetm pr disa trsi msimore.

Kshtu p.sh. n fillim t vitit shkollor, msuesit e shkolls fillore, msimin ekipor n praktik mund ta realizojn n kt mnyr:

Formojn nga nxnsit e t gjitha paraleleve t klass s

njjt grupin e madh t nxnsve (prej 60 deri n 200);

Formojn shum grupe t cilat m von do t punojn me

msuesit e caktuar pr pun n grup ( grupi duhet t ket

prej 5-20 nxns);

16 | F a q e

Msuesit prcjellin punn e njri-tjetrit dhe prezantojn n klasa t tjera (grupe punuese)1.

Grupet e vogla mundsojn zhvillimin dhe ushtrimin e aftsive pr

t analizuar, sintetizuar, krahasuar, gjykuar dhe vlersuar njohurit,

por edhe shkmbimin e ideve, dhnien e argumenteve etj. Puna n

grupet e vogla sht efikase edhe pr faktin prve q rrit motivimin

dhe prgjegjsin e nxnsve, ndikon edhe n zhvillimin e plot intelektual dhe pavarsin e brendshme sipas metods s ndarjes n

grupe2. Kjo pun kryesisht sht e drejtuar n t nxnit dhe n

punn individuale, n zgjidhjen e problemeve dhe n t ushtruarit e

shkathtsive n mnyr t pavarur. Nxnsit orientohen n

zgjidhjen e detyrave t parashtruara, n vartsi nga prmbajtjet programore, si dhe nga mundsit e tyre t prgjithshme.

Gjat zbatimit t msimit ekipor rndsi t veant ka vlersimi dhe

evoluimi i puns ekipore nga msuesit dhe nxnsit. Zakonisht

vlersimit cilsor i paraprin kontrollimi sistematik i cili ka pr

qllim t konstatoj nivelin e realizimit t detyrave t planifikuara

mbi baz t parimeve, rregullave didaktike, teknologjis msimore

si dhe t evidentoj problemet dhe mangsit e puns.

Puna ekipore n klas

Me pun ekipore plotsohen nevojat dhe mundsit e ndryshme t nxnsve. Nse dy msimdhns punojn bashk, kjo nuk

prfaqson ekipin, megjithat bashkpunimi i tyre mund t jet

shkalla e par n formimin ekipit. Duke bashkpunuar, koordinojn

prpjekjet e tyre, shfrytzojn cilsit, interesat profesionale dhe pedagogjike si dhe mundsit individuale. Ata, planifikojn,

zhvillojn dhe vlersojn msimin n mnyr t prbashkt, duke u

prpjekur q msimi t`u prgjigjet nevojave dhe mundsive t

nxnsve, ndrsa puna n shkoll bhet m efikase. N kushtet e

msimit ekipor stimulohen proceset intelektuale, kultivohet t

menduarit individual gjat puns reciproke dhe shkmbimit t

ideve.

1 Itkovi, Zora (1997). Opa metodika nastave, Split, fq. 278.

2 Bess, J.L. (2000). Teaching alone, teaching together: Transforming the structure of teams for teaching. San Francisco, CA: Jossey-Bass, fq. 52.

17 | F a q e

Kshtu, puna e prbashkt intelektuale, ndryshon motivimin e nxnsit n kto drejtime:

Rrjedha e associmit shpejtohet, ndrsa rritet numri i asociacioneve.

Nocionet pr shkak t kuptimit t tyre bhen m

prmbajtjesore.

T menduarit bhet m i qart dhe prsoset aftsia e t

shprehurit dhe e informimit.

Kooperimi sht burim i kritiks dhe i verifikimit objektiv, andaj i kontribuon zhvillimit t t menduarit kritik dhe

logjik.

Bashkpunimi stimulon krijimtarin, aftsin e kombinimit

dhe funksionin sintetik t mendimit1.

N fakt synimet dhe objektivat e msimit ekipor, si shihet edhe nga

konstatimet e lartprmendura, jan t lidhura ngusht me nxitjen

dhe zhvillimin e t menduarit kritik dhe t aftsive t tjera logjike.

Zbatimi i tij n procesin msimor bn q nxnsit t reflektojn pr

njohurit e prvetsuara si dhe t analizojn faktet n baz t arsyes

ose logjiks. Puna ekipore ndikon n nxjerrjen e konkludimeve,

zgjidhjen e problemeve ndrsa shkathtsit dhe shprehit e tyre

zhvillohen n nivel m t lart e m cilsor.

Gjat zbatimit t puns ekipore n klas, nxnsi ka rolin e:

Liderit - koordinatorit, udhheqsit;

Krijuesit - sjell ide t reja, jo t zakonta;

Hulumtuesit - hulumton mundsi t ndryshme;

Kritikuesit - sht i logjikshm dhe serioz n pun;

Nxitsit - inicion, vepron dhe ofron zgjidhje;

Zbatuesit - sht praktik dhe organizon aktivitete n dobi t ekipit;

Kontrolluesit - kontrollon dhe prfundon projektin ose aktivitetin;

Vlersuesit - vlerson punn individuale dhe t prbashkt t ekipit;

1 Shih, Davis, J.R. (1997). Interdisciplinary courses and team teaching, Phoenix American

Council on Education, Orynx Press Series on Higher Education, fq. 159-161.

18 | F a q e

Vzhguesit - mban llogari pr punn dhe zbatimin e rregullave t antarve t ekipit;

Ndrtuesit, disajnerit - krijon dhe ruan harmonin n ekip;

Raportuesit - mbledh dhe ruan informacionet1.

Prve roleve, prcaktimi i prgjegjsive t qarta q nga fillimi sht nj nga detyrat kryesore pr t ndrtuar nj grup efektiv.

Prgjegjsit t puns n ekip2 jan t lidhura ngusht me detyrat specifike ose aktivitet q antart ekipit pritet t`i prfundojn n

varsi me rolet q kan.

N kt kontekst, prgjegjsit kryesore t puns n ekip jan:

Prcaktimi i objektivave dhe detyrave t cilat jan t

matshme, kan afat kohor pr realizimin e tyre dhe jan

sfiduese;

Sjellja e ideve t reja dhe prgatitja pr pun inkurajon

aktivitetet individuale n ekip si dhe punn e prbashkt;

Ndarja e detyrave pr secilin antar t ekipit dhe

performanca gjat realizimit;

Bashkpunimi dhe angazhimi i prbashkt;

Kontrollimi, vlersimi dhe evoluimi i puns ekipore;

Prshtatja me antart e ekipit dhe mbshtetja e tyre;

Respekti reciprok dhe entuziazmi pr pun.

Nga mungesa e mos marrjes s prgjegjsive zvoglohet interesimi

pr punn n ekip. Antart e grupit, duke humbur besimin tek

antart, fajsojn t tjert pr gabimet dhe dshtimet si dhe

ankohen pr trajtim t padrejt nga udhheqsi i ekipit. Shpesh i

shmangen vetiniciativs dhe justifikohen me fjalt: nuk sht faji im ose kjo sht e padrejt.

Puna n ekip dhe puna n grup

Pr dallim nga puna n grup, punn n ekip e karakterizon:

Prcaktimi i qart i qllimit dhe shmangia e keqkuptimeve;

1 Pokras, Sandy (2002). Working in Teams: A Team Member Guidebook, Viability Group Inc., fq. 17-20. 2 Pr detyrat dhe prgjegjsit t puns n ekip m gjrsisht shih, Klippert, H. (2001). Kako uspjeno uciti u timu, Zagreb, fq. 125-140.

19 | F a q e

Antart e grupit duhet t jen t prgjegjshm, t tregojn

aftsi pr t prmbushur krkesat dhe detyrat (detyrat e

dhna duhet t jen n prshtatje me zhvillimin intelektual

t antarve t grupit);

Prkushtimi dhe angazhimi i prbashkt (antart e grupit

duhet t pajtohen n gjithka, si dhe puna e tyre t jet e

drejtuar drejt realizimit t qllimit);

Klima e bashkpunimit dhe e besimit (pr mbarvajtjen e

puns ekipore nevojitet sinqeriteti, respekti, toleranca, sjellja e prshtatshme dhe konsistente);

Prcaktimi i qart i standardeve t arritjes (secili antar i

ekipit duhet t jet i vetdijshm pr punt q krkohen t

kryhen prej tij dhe cila sht detyra e ekipit si trsi);

Inkurajimi dhe mbshtetja nga njerzit jasht ekipit (lvdatat

jan t dobishme pr motivimin e puns ekipore po aq sa

inkurajimet e individve n veanti);

Delegimi i roleve dhe prgjegjsive.

do msimdhns duhet t dij t bj dallimin midis puns

individuale si pjes e grupit dhe puns s individit si pjes e ekipit.

Me qllim q t identifikojn dhe t przgjedhin formn e drejt pr

zhvillimin e aftsive bashkvepruese t nxnsit, n tabeln n

vazhdim paraqiten dallimet n mes puns n grup dhe puns

ekipore1.

Tab nr.1. Dallimet midis puns n ekip dhe puns n grup

Puna n ekip Puna n grup Llogaridhnia e prbashkt Llogaridhnia individuale Vazhdimisht bashkveprojn pr t diskutuar dhe planifikuar, pr t marr vendime, pr t zgjidhur probleme

Bashkohen pr t ndar informacionet dhe perspektivat

Prqendrohen n qllimet e ekipit Prqendrohen n qllimet individuale

Prcaktojn rolin e individit, prgjegjsit dhe detyrat pr ta ndihmuar ekipin, mund t ndrrojn rolet nse shihet si e nevojshme

Prcaktojn rolin e individit, prgjegjsit dhe detyrat

Jan t shqetsuar pr rezultatet e secilit dhe sfidat me t cilat prballet ekipi

Jan t shqetsuar pr rezultatet dhe sfidat personale

1 Shih, Katzenbach, J. R. & Douglas K. Smith (2003).The Wisdom of Teams: Creating the High-Performance Organization, A Harper Business Book, N.Y., fq. 125.

20 | F a q e

Dalin me rezultate t puns kolektive Dalin me rezultate individuale t puns

Qllimet, synimet, qasjet prcaktohen nga lideri i ekipit n bashkveprim me antart e tij

Qllimet, synimet, qasjet prcaktohen nga udhheqsi i grupit

Prparsit e msimit ekipor mund t shqyrtohen n katr kndvshtrime themelore:

aftsit e msimdhnsve;

pozita e nxnsit;

procesi i msimit;

vlersimi i puns s msuesit dhe nxnsit.

1. N msimin ekipor dalin n dukje m shum aftsit dhe mundsit e msimdhnsve si dhe prvoja e tyre,

shfrytzohen ant e forta t tyre dhe cilsit e veanta1. Msimi

ekipor nxit bashkpunimin e tyre n ekip rreth krkesave t

ndryshme programore (njsive, temave dhe problemeve

msimore) duke u siguruar kshtu nj nivel i lart i msimit. 2. Pozita e nxnsit gjat msimit ekipor ndryshon dukshm nga

pozita e tij n msimin tradicional. Grupimi fleksibl i tyre rrit

pjesmarrjen aktive n msim. Nxnsit jan m t lir pr t

parashtruar pyetje dhe t komunikojn me antart e grupit

duke shkmbyer prvojat dhe njohurit e tyre. Msimi ekipor

krijon mundsi pr zhvillimin e dispozitave t nxnsve t

talentuar, pr zhvillimin maksimal t nxnsve mesatar, si

dhe u jep mundsi pr t`u zhvilluar edhe nxnsve q ngelin

prapa n nj lnd ose n disa lnd msimore. 3. Organizimi i puns ekipore ndikon n tejkalimin e ndasis s

disa lndve msimore, duke mundsuar ndrlidhjen e tyre.

Me caktimin e ekspertve dhe t metodistve nga ekipi i

msimdhnsve synohet zgjedhja e prmbajtjeve m adekuate,

seleksionimi dhe zbrthimi i tyre n njsi t veanta msimore,

organizimi m dinamik dhe cilsor i msimdhnies dhe i

nxnies si dhe krijohet mundsia pr zbatimin e inovacioneve

msimore.

1 Shih, Bair, Medill & Woodward, Richard (1994). Team Teaching in Action, Houghton

Mifflin, Boston, fq. 16-17.

21 | F a q e

4. Planifikimi, organizimi dhe zhvillimi i prbashkt i msimit krijojn mundsi reale pr t dal n pah aftsit e arsimtarit dhe t nxnsit pr msimdhnie dhe nxnie, shkathtsin pr

zbatimin e mjeteve dhe metodave msimore, mnyrn e

parashtrimit t pyetjeve dhe kryerjes s detyrave, nivelin

kulturor etj. Duke eliminuar konceptin verbal-klasik dhe mekanik t msimit, msimi ekipor mundson bashkpunimin

e ngusht t kuadrit msimor, angazhimin m t madh t

nxnsit, organizimin fleksibl t puns dhe dinamikn e

msimit, siguron korrelacionin e lmenjve msimor,

zotrimin m cilsor t prmbajtjeve msimore, punn

hulumtuese t nxnsit etj.

Prfundime

Msimi ekipor, krahas rndsis q ka, ende nuk ka arritur

afirmimin e plot dhe si i till nuk ka gjetur zbatim t gjer n

praktikn msimore1. Shkaqet e moszbatimit t ktij inovacioni

qndrojn n ndrlikimet e shprehura gjat procesit t planifikimit,

vshtirsit gjat koordinimit t ekipit, sigurimin e materialit pr

punn n grupe dhe at individuale, n paaftsimin e msuesve, etj.

Edhe hapsirat e kufizuara shkollore vshtirsojn mbajtjen e disiplins n grupe t mdha.

Reformat e realizuara n fushn e arsimit duhet t favorizojn m

shum kt sistem t ri t organizimit t msimit, pasi puna ekipore

ndryshon rrnjsisht rolin e nxnsit dhe msuesit, si dhe mnyrn

e ndrveprimit midis tyre.

sht e domosdoshme q msimdhnsit n prditshmrin e tyre

n shkoll, t prfshijn edhe punn ekipore n klas, e cila do t

jet n funksion t rritjes s rezultateve t msimdhnies si dhe

edukimit t individve t prgjegjshm dhe t aft t prballojn sfidat e realitetit.

1 Zylfiu, Nijazi (1988). Aspektet didaktike t organizimit t puns ekipore, Pedagogu,

Prishtin, nr. 1-2, fq. 8.

22 | F a q e

N vazhdim, po prezantojm nj shembull t zbatimit t msimit

ekipor n lndn msimore: Njeriu dhe natyra.

Lnda: Njeriu dhe natyra

Njsia msimore: Njeriu dhe shndeti

Klasa: V

Tipi i ors: Zhvillim

Metodat msimore: metoda e dialogut, metoda e demonstrimit dhe metoda e punimeve praktike

Mjetet msimore: grafoskopi, fotografit e organeve t njeriut, modele t zemrs, mushkrive, skeletit

Mjetet ndihmse msimore: letra transparente, panoja n mur me fotografit e organeve t njeriut, tabak letre

Vendi i msimit: kabineti i biologjis

Format e puns msimore: frontale dhe puna n grup

Qllimi i ors msimore: Nxnsit t kuptojn nocionet themelore pr organet e njeriut

Objektivat:

T prshkruajn veorit themelore t organeve t njeriut. T analizojn rndsin dhe funksionin e tyre. T gjykojn thniet: M mir t parandalosh se sa t shrosh dhe

Pastrtia sht gjysma e shndetit.

Fjalt ky: trupi i njeriut, organet e njeriut, mbrojtja e shndetit.

Ecuria e ors msimore:

Hapi i par: AKTIVITETET PRGATITORE PARA MSIMIT

Nxnsit ndahen n gjasht grupe duke pasur parasysh suksesin e tyre n lndn msimore: Njeriu dhe natyra. Secili grup, merr udhzimet e qarta pr at se si do t realizohet msimi n orn tjetr. Para s gjithash, ata kshillohen q t mbledhin sa m shum informacione nga tekstet, librat, enciklopedit dhe interneti, pr organet e caktuara si dhe t sqarojn si t`i mbrojm ato dhe shndetin ton.

Grupet emrtohen sipas njsis msimore t tems: grupi i par: organet pr lvizje; grupi i dyt: organet e tretjes; grupi i tret: organet e frymmarrjes; grupi i katrt: organet e qarkullimit t gjakut, grupi i pest: organet e lkurs; grupi i gjasht: sistemi nervor.

23 | F a q e

Hapi i dyt: REALIZIMI I ORS MSIMORE

Kt or e realizojn msuesi dhe instruktori i biologjis n kabinetin e biologjis. Nxnsit njihen me pajisjet dhe orendit e kabinetit, vendosen fotografit e organeve t njeriut, modelet e zemrs, mushkrive, trurit dhe skeletit. Grafoskopi dhe letrat transparente shrbejn pr prpunimin e njsis msimore. S bashku t gjith nxnsit njihen m afr me msuesin e ardhshm t biologjis dhe vendosin komunikimin e par me t.

N fillim t ors msuesi i biologjis i pyet me goj nxnsit pr informacionet q kan hulumtuar dhe sqarohen nocionet themelore pr t gjitha organet e lart prmendura. Gjat ksaj etape msimore ai shfrytzon fotografit, prdor grafoskopin dhe letrat transparente n t cilat gjenden organet e njeriut.

Hapi i tret: MSUESI THEKSON QLLIMIN E ORS DHE SHPRNDAN NXNSIT n grupet e formuara

Nxnsit marrin tabakun e letrs, shnjuesit dhe udhzimet pr pun, do grup ka detyrn e qart: n do organ t caktuar t shkruaj sakt funksionin e organit sipas t cilit mban emrin grupi, si dhe t analizoj prgjigjet pr rndsin e mbrojtjes s organit.

Hapi i katrt: PUNA E PAVARUR E NXNSVE

Nxnsit prshkruajn informacionet m t rndsishme n tabakun e letrs, ndrsa msuesi i klass dhe msuesi i biologjis prcjellin dhe kontrollojn punn n grup, ndihmojn dhe sqarojn nse dika nuk sht e qart.

Hapi i pest: PREZANTIMI N GRUP

Msuesi i klass thrret sipas radhs grupet q t paraqesin materialin e prgatitur, ndrsa msuesi i biologjis prgjigjet n pyetjet dhe plotson informacionet e reja. Msuesi i biologjis i tregon prgjigjet duke prdorur grafoskopin pr grupet.

Hapi i gjasht: INFORMATA KTHYESE PR EFEKTET E T NXNIT

Msuesi i lnds s biologjis dhe msuesi i klass s bashku vlersojn nxnsit pr nivelin e njohurive t fituara.

24 | F a q e

Literatura

1. Bair, Medill & Woodward, Richard (1994). Team Teaching in Action, Houghton Mifflin, Boston.

2. Bess, J.L. (2000). Teaching alone, teaching together: Transforming the structure of teams for teaching, San Francisco, CA: Jossey-Bass

3. Buckley, J. Francis (2000). Team teaching: what, why, and how? Sage Publications, Michigan.

4. Davis, J.R. (1997). Interdisciplinary courses and team teaching, Phoenix American Council on Education, Orynx Press Series on Higher Education.

5. Fullan, Majkll (2010). Forcat e ndryshimit, Qendra pr Arsim Demokratik, Tiran.

6. Itkovi, Zora (1997). Opa metodika nastave, Split.

7. Katzenbach, J. R. & Douglas K. Smith (2003). The Wisdom of Teams: Creating the High-Performance Organization, A Harper Business Book, N.Y.

8. Klippert, H. (2001). Kako uspjeno uciti u timu, Educa, Zagreb.

9. Krasniqi, Islam (2008). Gurr e mendimit didaktik, Shkndija, Prishtin.

10. Murati, Xheladin (2002). Didaktika- Metodologjia e msimdhnies, Tetov.

11. Pedagoki leksikon (1996). Beograd.

12. Pedagoka enciklopedia II (1989). Zagreb.

13. Pokras, Sandy (2002). Working in Teams: A Team Member Guidebook, Viability Group Inc.

14. Villa, A. Richard, Thousand, S. Jacqueline, Ann I. Nevin (2008). A guide to co-teaching: practical tips for facilitating student learning, Corin Press.

15. Zylfiu, Nijazi (2004). Didaktika, Timegate, Prishtin.

16. Zylfiu, Nijazi (1988). Aspektet didaktike t organizimit t puns ekipore, Pedagogu, nr.1-2.

Burime nga interneti

1. http://www.thefreedictionary.com/team+teaching

2. http://www.teamteach.ch

25 | F a q e

T MSUARIT PRMES ZHVILLIMIT T MENDIMIT KRITIK E KRIJUES N SHKOLL

MSc1. Erida HOXHA

Abstrakt

Shkrimi evidenton rndsin e zhvillimit t mendimit kritik e

krijues q n moshat e vogla shkollore. Paralel me zhvillimin e

mendimit kritik e krijues shihet edhe t menduarit sistematik. Vlerat

e t msuarit prmes t menduarit problemor, si dhe elementet q duhen t mbahen parasysh gjat zgjidhjes s problemit pr t qen

t suksesshm n zgjidhjen e tij, sado i vshtir q mund t jet ai

jan fokusi kryesor i artikullit.

M tej autorja ndalet tek realizimi, kryerja e msimdhnies rreth t

menduarit e asaj se si operojn nxnsit, si mund ta kuptojn m leht, m shpejt, m sakt temn msimore dhe n t kundrtn e

saj, kur msimdhnia del e pasuksesshme, si pasoj e mos t

menduarit dhe mos planifikimit t saj me kujdes dhe n dobi e n

shrbim t nxnsve. Zotsia e nj msuesi qndron pikrisht n

larmin e prdorimit t tipave t ndryshm t t pyeturit, pr t

nxitur e zhvilluar nivelet relative t t menduarit. Msuesi duhet t

lviz t menduarin e nxnsve prgjat ktij segmenti me drejtime nga posht - lart dhe nga lart - posht, sepse t gjitha nivelet e pyetjeve jan t nevojshme pr ta par temn e msimet

n t gjitha dimensionet e saj. Nj rol t rndsishm n zhvillimin e

mendimit kritik e krijues, e n mnyr t pavarur, te nxnsit luan t msuarit bazuar n projekte si nj komponent ky i tij. Dhnia e

disa rekomandimeve pr mnyrn e zhvillimit t mendimit kritik e

krijues n klas jan pjes e ktij materiali.

Fjal ky: t menduarit kritik, t nxnit krijues dhe novator, integrimi i ideve dhe njsive msimore

1 n proces

26 | F a q e

LEARNING IN SCHOOL THROUGH CRITICAL AND CREATIVE THINKING

Abstract

Writing highlights the importance of developing critical and creative thinking in small school ages. Values of learning through problem thinking, as well as the elements that need to be taken into account during problem solving, however difficult that might be it, are the main focus of the article. Ability of a teacher is just the diversity of using different types of respondents, to promote and develop the relative levels of thinking. Teachers need to "move" the students thinking along this segment with directions from the bottom up and top-down. An important role in the development of critical and creative thinking of students, plays a project-based learning. Giving some recommendations about the development of critical and creative thinking in the classroom are part of this paper.

Key words: critical thinking, creative and innovative learning, integration of ideas and teaching units

Qllimi kryesor i arsimit sht q t krijoj njerz q jan t aft t bjn gjra t reja, jo thjesht t prsritin at q kan br brezat e tjer njerz q jan krijues, shpiks, zbulues. Qllimi i dyt i arsimit sht q t formoj mendje q t mund t jen kritike, q mund t verifikojn dhe jo t pranojn

do gj q u jepet1.

Ky citim i Piazhes sht shum jetik pr kohn dhe pr

msimdhnien e sotme. Ne (edukator, msues, autor tekstesh,

kurrikulash, specialist t fushave t caktuara t arsimit) duhet t

hartojm, zhvillojm, krijojm, zbatojm veprimtari me an t t

cilave nxnsit t mund t shkojn dhe t dalin prtej asaj q

1 Piazhe

27 | F a q e

rekomandohet, planifikohet n programet e teksteve shkollore. Pra

nxnsit ti jepen mundsi t atilla q t shpalos dhe t mbaj nj

qndrim t vetin rreth asaj ka lexon, shikon, dgjon gjat procesit t

t nxnit. Ideja se detyra e nxnsit sht q t riprodhoj materialin

teorik t tekstit sht sa e vjetr, po aq dhe jo funksionale e

produktive pr nj nxnie t vrtet. Nj i menduar i till i cili synon

vetm riprodhim mekanik t njohurive, dijeve pa i menduar e interpretuar ato n proceset mendore sjell mungesn e zhvillimit t

shprehive t t menduarit dhe t strategjive t zgjidhjes s

problemit. Ajo q nevojitet sot dhe q vlen edhe pr t ardhmen

sht t nxnit novator. Nse synimi i arsimit, i shkolls sht q t

prgatis nxns pr nj bot e cila sht gjithnj n ndryshim t

shpejt, ather del qart domosdoshmria e prgatitjes s nxnsve

pr nj t menduar n mnyr kritike e krijuese.

T menduarit krijues kalon npr disa aspekte, si:

produkti i krijuar; procesi i krijimit; personi i krijuesit; mjedisi krijues.

Shpirti krijues sht karakteristik pr njerzit krijues, por nga ana

tjetr ky prcaktim sht shum i vshtir n lidhje me prcaktimin

e krijimtaris dhe se kush mund t quhet krijues. Krijimtaria sht e

shumllojshme - artistike, muzikore, shkencore e dors pra sht term gjithprfshirs.

Sipas Karl Roxhersit: Thelbi i krijimtaris sht e reja q sjell dhe, ksisoj, nuk kemi asnj standard me t cilin ta gjykojm. N fakt, sa m origjinal produkti aq m t ngjar ka q ai t gjykohet nga bashkkohsit si marrzi ose ligsi.

Njerzit krijues krijojn produktet kryesore si vepra t ndryshme

arti, teori shkencore deri te formulimi i shprehive gjat bisedave dhe ideve prfytyruese.

Ktu nuk duhet ngatrruar produkti krijues me produktin

prodhues, sepse produkti riprodhues nuk quhet krijues, pavarsisht

se sa i prkryer mund t jet. Procesi krijues lidhet edhe me intuitn.

Intuita sht aftsia pr t arritur n prfundime t suksesshme.

N lidhje me kt Albert Ainshtajn shkruante: Un besoj tek intuita

28 | F a q e

dhe frymzimiNdonjher e ndjej veten t sigurt q kam t drejt edhe pa e ditur arsyen pseImagjinata sht m e rndsishme se dija, sepse dija sht e kufizuar, kurse imagjinata prfshin tr botn.

Klima krijuese lidhet drejtprdrejt me komunikimin i cili duhet t

jet n at nivel q t nxit klimn krijuese. Nj komunikim i drejt,

mbshtets, motivues i ndihmon t dy palt t cilt bashk

komunikojn me njri - tjetrin, n lidhje me vlersimin dhe sigurin te aftsit e tyre krijuese.

Procesi krijues ndihmon n zgjidhjen e problemeve n saj t

aspekteve t veanta t inteligjencs. Se sa i suksesshm sht nj

individ dhe se sa i aft sht ky individ n zgjidhjen e problemeve me karaktere t ndryshm, varet nga zhvillimi i inteligjencave t

shumfishta t tij, si p.sh inteligjenca gjuhsore, matematikore,

ndrpersonale etj. Rndsia e procesit krijues qndron m lart se sa

zgjidhja, produkti prfundimtar, sepse ndjekja e hapave, ose mnyra e t vepruarit me nj prgatitje t caktuar gjat procesit

mund t ket vler e cila zgjat pr gjith jetn. Robert Shternberg identifikoi gjasht cilsi t krijimtaris nga nj list e gjat prej 131

cilsish t prmendura nga njerz t zakonshm dhe profesor t

arteve.

Mungesa e konvencionalitetit,

integrimi i ideve ose i objektivave,

shija dhe imagjinata estetike,

shprehit dhe vendim-marrja,

mendje mprehtsia

nxitja pr arritje dhe njohuri.

T menduarit kritik sht nj proces i ngjashm me t lexuarit, t shkruarit, t folurit t dgjuarit. Gjithashtu t menduarit kritik sht

nj proces aktiv, ndrveprues, i ndrlikuar i cili prfshin t

menduarit pr dika t vrtet. Ne nuk mund t mendojm gjithnj

pr gjithka, por ne gjithmon mendojm pr dika, pra t

menduarit kritik prshkruan mnyrn e t menduarit rreth dikaje.

Midis mendimit kritik dhe krijues ekziston nj ndrthurje n

mnyrn se si lindin zhvillohen te nxnsi. Detyra jon kryesore si

msues, edukator sht t msojm nxnsit se si t nxn n

mnyr frytdhnse, pra t mendojn n mnyr kritike duke i br

nxnsit q t jen n gjendje ta shqyrtojn n mnyr t pavarur

29 | F a q e

informacionin, t bjn gjykime. Nse i msojm nxnsit pr t

menduar n mnyr kritike, ather kjo duhet br vazhdimisht, Zelina (1994). Nxnsit kurrsesi nuk mund t shkojn vet drejt nj t menduari t till. Mendimi kritik nuk lind n mnyr t natyrshme

tek nxnsit, por mendimi kritik konsolidohet nga ana e nxnsve nprmjet veprimtarive, strategjive t cilat paraprgatitin terrenin

dhe hedhin themelet drejt t menduarit kritik, duke e prvetsuar

me an t praktikave konkrete. Si rrjedhoj kemi prfitime t

knaqshme rezultative. T bjm nxnsit q t msojn, t nxn

prmes zhvillimit t mendimit kritik e krijues.

T msosh n mnyr kritike do t thot:

T msosh si t pyessh, kur t pyessh, far t pyessh; T msosh si t arsyetosh, kur ta prdorsh arsyetimin dhe

metodat e ndjekura gjat arsyetimit.

T msojm nxnsit prmes zhvillimit t mendimit kritik dhe

krijues krkon krijimin dhe plotsimin e disa kushteve gjat

msimit, t cilat ndihmojn dhe nxisin t menduarin kritik te

nxnsit, si dhe mbshtesin kt lloj msimdhnie.

Sigurimi i kohs s mjaftueshme pr shpalosjen e prvojave t mendimit kritik.

Krijimi i mundsive q nxnsit t mendojn m shum pr shtje t caktuar.

Marrja parasysh e ideve dhe opinioneve t ndryshme t dhna prej nxnsve.

Nxitja e nxnsve pr t marr pjes n proceset e t nxnit. Ofrimi i nj mjedisi t lir bashkveprimi dhe shmangia e

rrezikut se mund ti ver dikush n loj. Vlersimi i mendimit kritik t shprehur prej nxnsve.

Pr tu prfshir n mendimin kritik n mnyr t suksesshm nxnsit duhet:

T fitojn vetbesimin dhe arsyetimin pr dobin e mendimeve te veta.

T prfshihen gjallrisht n procesin e t nxnit. T dgjojn duke respektuar mendimet e shumta t

shokve.

30 | F a q e

T shmangin n vetdijen e tyre t plot lindjen e gjykimeve dhe paragjykimeve pr t tjert.

Disiplina e t menduarit sistematik sugjeron nj metod t re t analizimit t problemeve dhe objektivave. Sipas saj: Ato nuk duhen konsideruar si elemente t veanta, por si prbrse t nj strukture.

M posht jepen kategorit e t menduarit kritik t cilat nuk jan t

prera si me thik. Kjo do t thot se mund t gjenden edhe

nnndarje t tjera n lidhje me kategorit e t menduarit.

Tri llojet e t menduarit mund t veohen vetm pr qllime msimore, ato jan:

1. t menduarit kritik, 2. zgjidhja e problemeve, 3. t menduarit krijues.

Si pjes ose si kategori prbrse e t menduarit prmes zhvillimit t

mendimit kritik e krijues sht edhe t msuarit prmes t

menduarit problemor. Mendimi problemor sht nj proces sistematik - analitik q nnkupton prdorimin e s njohurs pr t zbuluar t panjohurn.

Procese t tilla t menduari bazohen n aktet empirike t vzhgimit,

t konkluzionit, t prgjithsimit ose parashikimit.

Lind pyetja: - sht problemi?

Problemi sht nj detyr me ca t dhna, por prmban edhe t

panjohurn.

Prfitimi i t msuarit t njohurive e dijeve n saj t zgjidhjes s problemit sht nj i msuar shum produktiv dhe interaktiv, me qllimin e

zhvillimit t mendimit kritik e krijues te nxnsit. Ajo ka duhet t ket kujdes nj msues sht mnyra e sjelljes s tij gjat kohs kur

nxnsit po zgjidhin situatn problemore. sht shum e

rndsishme q nxnsi t prjetoj ndjesin e siguris dhe t

vetbesimit n vetvete, te forcat dhe te potenciali i tij duke menduar

dhe shprehur: un kt mund ta bj vet. Msuesi gjithashtu duhet ti krijoj mundsi e hapsir nxnsve pr t shkmbyer idet me

31 | F a q e

njri-tjetrin mbi problemin, kur shikohet se nxnsit nuk kan gjetur elsin e duhur t zgjidhjes s problemit, ather msuesi mund t

ndrhyj n kt rast duke prdorur metodn: le ta zgjidhim kt s bashku. Nprmjet zgjidhjes s problemeve jo vetm q fitohen njohuri, shprehi, aftsi, por qndron edhe mundsia e matjes s tyre. Nuk sht puna se nuk shohin zgjidhjen. Puna sht se nuk shohin problemin1.

Zbatimi i sakt i njohurive t caktuara gjat zgjidhjes s problemit

prbn zgjidhjen e suksesshme t tij. Nga praktikat shkollore vren

se nxnsve n shkoll u japin problem t tipi t mbyllur, q

prqendrohen n dhnien e nj prgjigje t drejt. Kto probleme quhen ndryshe probleme artificial, t shkputura nga prvoja dhe t

palidhura me ato t jets s nxnsve prej t cilve vlersohen

shum. Kjo on drejt nj t menduari me natyr t mbyllur t t

msuarit. Ky lloj t menduari shrben vetm pr t kontrolluar se far sht msuar, sa mban mend, duke mos e zgjeruar shqyrtimin

e problemit m tej. Megjithat do lloj problemi me form t hapur

ose t mbyllur ofron lloje t ndryshme nxitjeje intelektuale.

Kush mund t ishin disa nga t mirat e t msuarit nprmjet zgjidhjes s problemeve?

Zgjidhja e problemeve pr t msuarin ofron:

Lidhjet me nevojat e fmijs. Sfida dhe motivim. Aftsit e puns n grup dhe t ndrveprimit. Drejtimin e t msuarit pr t menduar vet. Prpjekjet pr zbatimin e njohurive. Zhvillimin e besimit dhe aftsis. Lidhjet me t gjitha fushat e t nxnit. Zhvillimin e aftsit hetuese - hulumtuese. Stimulimin e t menduarit kritik e krijues.

Strategjit e zgjidhjes s problemit jan nj kuptim i vendosjes s gjrave n vend me kujdes dhe me kuptim. Ato mnjanojn t shpresuarit se dika do t ndodh ose do t prftohet nga nj supozim apo hamendsim krejt i

rastit dhe pa asnj baz, v n dukje2.

1 Chesterton

2 De Bonou 1984

32 | F a q e

Dallojm dy strategji t zgjidhjes s problemit:

1. T prgjithshme - jan udhzime, parime q mund ti zbatosh n do situat problemore;

2. T veantat - nj strategji pr zgjidhjen e problemit e hartuar pr nj shtje t veant.

Msimdhnia rreth t menduarit bazohet n sugjerimin e saj pr t menduarin e nxnsve, pr nj t nxn t kuptimshm e t

qndrueshm. S pari ekziston nj lidhje ndrmjet zonave t

caktuara t trurit me t msuarin e nxnsve. sht e nevojshme pr

nj edukator, msues q t njoh bazat psikologjike t mendimit

teorik dhe t zhvillimit, kujtesn dhe dmtimet e trurit.

T msuarit lidhet me metanjohjen d.m.th., t jesh i vetdijshm pr proceset e t menduarit, ndrkoh q je duke menduar. Le ti

referohemi p.sh mendimit me z t lart. Vzhgimet e kryera

tregojn se kta nxns i zgjidhin problemet me pshpritje, pra

flasin me vete.

Praktikimi i teknikave t tilla, me nxnsit, si:

a. ka ndodhi n mendjen tnde? b. Identifiko far sht e njohur n nj situat dhe hapat q

duhen ndjekur pr t zgjidhur situatn, mundsojn zhvillimin e msimdhnies rreth t menduarit kritik dhe

krijues te nxnsi, nprmjet praktikave dhe teknikave t

metanjohjes.

Zhvillimi i msimit mbi t menduarit prqendrohet n dijet rreth tij. Kjo lidhet me dy shtje kryesore:

Tu japsh nxnsve dije pr proceset e mendimit njerzor. Tu msosh nxnsve t jen t vetdijshm, t kontrollojn,

vlersojn strategjit e tyre t t menduarit me intuit, ose n

mnyr empirike.

Msuesit duhen t kuptojn proceset e njohjes q prbjn

mendimin kritik, t njohin detyrat, situatat n t cilat zbatohen kto

procese, dhe t prdorin n klas veprimtari t larmishme q

33 | F a q e

zhvillojn t msuarit e nxnsve prmes zhvillimit t mendimit

kritik.

Robert Enis ka hartuar nj struktur pr kt msimdhnie Msimi i

mendimit kritik. Ai e ndan mendimin kritik n katr elemente. Secila

prej tyre prmban shprehi t caktuara q duhen tu msohen

nxnsve.

Ato jan:

Prkufizimi dhe qartsimi. Brja e pyetjeve t duhura pr qartsim ose pr kundrshtim. Gjykimi i besueshmris s nj burimi. Zgjidhja e problemeve dhe nxjerrja e prfundimeve.

T msuarit e njohurive, koncepteve nprmjet zhvillimit t

mendimit kritik e krijues t nxnsve, krkon patjetr nj organizim

dhe planifikim sipas strukturs s t menduarit kritik e krijues, n prbrjen e s cils gjenden tri faza kryesore t ksaj strukture e cila

lidhet drejtprdrejt me zhvillimin e mendimit kritik t nxnsve

gjat ors s msimit.

N fazn e Evokimit bhet hyrja e zhvillimit t tems. Diskutimet q krijohen n kt faz duhet t jen t gjalla, duhet t nxjerrin n pah

far bri msuesi dhe nxnsi n lidhje me t menduarit dhe t

nxnit prmes veprimtaris q u krye.

Karakteristikat e ksaj faze jan:

N fazn e evokimit mund t kryhen veprimtari t ndryshme njohse;

Nxnsi prfshihet n procesin e kujtess s shtjeve q di rreth tems q do punohet;

Nxnsi gjen dhe shqyrton me hollsi mendimet e tij dhe t shokve rreth tems q do t punohet;

Evokimi / Parashikimi Faza hyrse n orn e msimit. Realizimi i kuptimit/Ndrtimi i njohurive

Faza e ndrtimit dhe zhvillimit t njohurive.

Reflektimi / Prforcimi Faza e prpunimit dhe e fiksimit t informacionit

34 | F a q e

Vendos nj nivel baz t njohurive vetjake mbi bazn e t cilave shtohen njohurit e reja;

Evokimi shrben pr t aktivizuar nxnsit, si dhe t nxnit e tyre duhet kuptuar si nj veprimtari m shum aktive se sa

pasive.

Pr kt faz ekzistojn nj grup i veant teknikash e metodash me an t t cilave realizohet kjo faz duke u br sa m konkrete dhe

duke vendosur nxnsin n qendr t veprimtarive t saj.

Realizimi i kuptimit: lexuesi bie n kontakt me informacionin e ri.

Kjo faz realizohet nga prdorimi i teknikave e metodave, veprimtaria e t cilave vendos nxnsin n qendr drejt nj t nxni

produktiv, si pasoj e zhvillimit t mendimit kritik e krijues t tyre.

Qllimet e ksaj faze jan:

T mbaj nxnsin t prfshir; T nxis analiz kritike dhe sintez krahasuese; T bj t qndrueshme dijet; T nxis punn n grup.

Faza e Reflektimit e strukturs s mendimit kritik e krijues sht nj nga fazat m t rndsishme, sepse ajo dallohet pr:

Prforcim t procesit t t nxnit; Rindrtimin e skems n prshtatjen e njohurive; Merren njohuri t reja shtes; Ndodh t nxnit e qndrueshm; Realizohet shkmbimi n mnyr t fuqishme i ideve.

Kjo faz ka grupimin e vet t metodave e teknikave t cilat i japin

frym, jet aplikimit t saj duke i vendosur nxnsit n plan t par,

si hulumtues t vegjl pr nj prvetsim dhe prforcim t

njohurive t reja, mbi t cilat nxnsit shprehin idet, mbajn

qndrimet e veta. Kjo faz cilsohet edhe nga mbajtja parasysh se

gjrat jan dhe thuhen (n t kundrtn, nuk do t zhvillohet

mendimi kritik te nxnsit), pyetjet me fund t hapur, pra ka vend

pr diskutime, pr sugjerime dhe jo t jen t mbyllura, d.m.th

njohurit nuk jan t dhna e t thna njher e prgjithmon, por

ato mund t ndryshohen, prmirsohen gjat t ardhmes.

35 | F a q e

Strategjit msimore q nxisin, zhvillojn t menduarit kritik e krijues te nxnsit jan nga m t larmishmet e t shumllojshme.

Kto gjejn zbatim kur prdoret struktura e mendimit kritik,

plotsojn njra-tjetrn ndaj nj qllimi t vetm t zhvillojn mendimin kritik e krijues te nxnsit gjat t msuarit t tyre n

procesin msimor. Me prdorimin e ksaj strukture mendimi kritik

formsohet, konkretizohet, konceptohet leht nga t dy palt

(aktort) gjat msimdhnies dhe msim nxnies (msuesi - nxnsi).

Suksesi i msimdhnies varet nga gjetja dhe prshtatja n mnyrn m t mir t mundshme t ktyre strategjive me temn msimore q do t zhvillohet, pr t ciln ato do t bjn fjal. Prgjegjsia n

kt rast i bie msuesit i cili duhet t jet nj njohs shum i mir i

ksaj filozofie t t msuarit n shkoll, n mnyr q t bj t

suksesshm kt proces dhe jo t dshtoj n t.

Gjithashtu suksesi i msimdhnies kushtzohet edhe nga stilet e t

msuarit t nxnsve. Dy njerz t ndryshm nuk mendojn njsoj. sht e sigurt se dy njerz nuk mund t msojn n t njjtn

mnyr. Ksaj situate msuesit i prgjigjen n mnyra t ndryshme,

por ajo q mbisundon sht grupimi i nxnsve n nivele. Bhet nj

nnndarje e nxnsve n nngrupe p.sh grupi nxnsve q msojn

shum mir lndn e matematiks, pra grupi i matematiks, i

leximit etj., sipas aftsive e prirjeve t nxnsve. Kshtu q nxnsit

ndryshojn nga aftsit, prirjet dhe nga an t tjera m t

dallueshme. Nj sugjerim pr msuesit do t ishte puna me

skuadr ndrmjet tyre, pr ti ardhur n ndihm nxnsve t

caktuar. N kt fush studiuesit i kan quajtur ngjashmrit stile

t t msuarit. A ka ngjashmri n mnyrn se si msojn grupe t

ndryshme nxnsish? Stilet e t msuarit jan tipare njohse,

emocionale, psikologjike t nxnsve, kur ata bashkveprojn me

mjedisin e klass.

Teknika e t pyeturit sht nj teknik e cila nxit s teprmi zhvillimin e mendimit kritik e krijues te nxnsit. T msuarit,

nprmjet ksaj teknike bhet aktiv, kur menaxhohet me sukses dhe

me vmendje nga msuesit. T nxnit e nxnsve nis ather kur

nxnsi nis t pyes. N msimdhnien tradicionale t pyeturit

ishte si nj kompetenc t ciln e zotronte dhe e prdorte vetm

36 | F a q e

msuesit. Sot ky konceptim mbi t pyeturit ka ndryshuar ndjeshm,

pasi synohet gjithmon drejt msimdhnies me n qendr nxnsin

e jo me n qendr msuesin. Pr ta zhvilluar kt lloj msimdhnie nprmjet t pyeturit, mjafton q nxnsve tu japim nj foto ose

material rreth t cilit do t bjn pyetje p.sh brja e tri pyetjeve n

lidhje me at ka pan apo lexuan. Nse do kishim nj klas me 30

nxns me nga tri pyetje secili nxns do merrnim gjithsej 90 pyetje

brenda nj kohe t shkurtr kohor 10. Kt sasi pyetjesh nuk mund

ta gjesh as edhe n librat shkollor me aparatet m t mira didaktike.

Nxnsit jan t prfshir n praktikimin e t tri shprehive

njherazi: nxnsit lexojn, flasin, shkruajn. T msuarit n kt

kontekst shihet si nj proces integrimi midis kompetencave

komunikative.

Pyetjet jan nj kuptim i llojeve t ndryshme t t menduarit, n

nivele t ndryshme t klasifikimit t tij.

Sipas Sanderz; Tipet e ndryshme t pyetjeve formojn nj hierarki duke u nisur nga niveli riprodhues, q paraqet formn m t ult t pyetjeve dhe t

t menduarit t nxnsve. Ktu luan nj rol shum t rndsishm

msuesi i cili duhet q ti lviz nxnsit nga niveli m i ult i t

menduarit, n nivelin m t lart t tij.

Klasifikimi i pyetjeve n 7 nivele1:

1. Kujtesa - riprodhimi, njohja e ideve t msuara m par; 2. Prkthimi - riformulimi i nj ideje n nj mnyr tjetr; 3. Interpretimi - prdorimi i nj ideje pr t zgjidhur nj

problem; 4. Zbatimi - prdorimi i nj ideje pr t zgjidhur nj problem

kur kt e krkon vet problem, pa veprime; 5. Analiza - zgjidhja e nj problemi duke ndjekur hapat logjik; 6. Sinteza - krijimi i dikaje, kur jepen t dhna; 7. Vlersimi bn gjykimin e nj vlere;

Ekziston nj prputhje midis tipave t ndryshme t pyetjeve me

kategorit e t menduarit, sipas taksonomis s Blumit.

1 Sipas Sanders

37 | F a q e

Pyetja Taksonomia

Faktike Njohja, t kuptuarit Interpretuese Zbatimi, analiza Krijuese Sinteza Vlersuese Vlersimi

T msuarit bazuar n projekte prmes zhvillimit t mendimit kritik e krijues. T msuarit bazuar n projekte ka nj pasuri shum t

madhe pr nxnsit. Pasuria e tij ka t bj me zhvendosjen e

msimdhnies brenda prbrenda mureve t klass n veprimtari afatgjata, ndrdisiplinore dhe t integruara me problemet e bots

reale. Gjat nj t msuari t till shkalla e lart e pjesmarrjes s

nxnsve sht n nivelet e saj m maksimale, motivimi i nxnsve

pr tu marr me problemet dhe gjetja e rrugs s zgjidhjes s ktyre

problemeve.

T nxnit sht intensiv, sepse nxnsit bjn lidhjen e njohurive t

prftuara nga jeta shkollore me jetn jasht mureve t shkolls.

Prvetsohen nj sr aftsish si: aftsia e puns n grup, pr t

marr vendime, nisma. Marrdhniet midis msuesit dhe nxnsve

jan bashkpunuese, ku roli i msuesit sht ai i kshillimit,

lehtsimit, mbshtets, drejtues n kt proces t t msuarit. Madje

ky bashkpunim shtrihet edhe m gjer midis msuesve t tjer t

shkolls, nxnsve deri n komunikimet dhe marrdhniet me

komunitetin.

Msimi n baz projekti kalon npr kto faza:

1. Evidentimi i problemit; 2. Krijimi i grupeve bashkpunuese; 3. Mbshtetja e punve t grupeve t caktuara; 4. Promovimi i punimit, produktit prfundimtar me ndihmn e

multimedias.

Kjo metod e zhvillimit t mendimit kritik e krijues kultivon:

Aftsin pr t br vrojtime; Aftsin pr t mbledhur informacion; Aftsin pr t ngritur hipoteza.

Me ann e ksaj metode nxnsi nx duke br.

38 | F a q e

Rekomandime pr punn n klas pr t prfshir nj t nxn motivues nprmjet zhvillimit t mendimit kritik e krijues te nxnsit:

Msoni deri n mbi nxnie prfshihen interpretimet gojore t njohurive;

Jini i bindur se materiali q u msoni nxnsve sht i

organizuar mir. Nse kemi t bjm me material t qart e

t kuptimshm sht m i leht pr transferim;

Prdorni organizues t avancuar nse sht e mundur;

Theksoni ngjashmrin midis puns n klas dhe situats s

transferimit;

Specifikoni far sht e rndsishme n detyr;

T kuptuarit se si e perceptojn nxnsit mundsin e

transferimit.

Prfundime

T msuarit e nxnsve nprmjet zhvillimit t mendimit kritik e

krijues krijon tek ata mundsi t shumta, zgjeron horizontin, vizionin e nxnsve, duke i studiuar gjrat e ksaj jeta me

mendjemprehtsi, si dhe duke mbajtur qndrimet e tyre n lidhje

me at ka u msohet, komunikohet n kt bot, e cila i sht

nnshtruar civilizimit universal.

Literatura:

1. Disiplina e pest, Shkollat e t nxnit. - Grup autorsh. 2. Strategjit e t msuarit - Grup autorsh. 3. Dimensionet e mendjes - Howard Gardner. 4. Kurrikula, (bazat, parimet dhe problemet) - Grup autorsh. 5. Studio gjithka, arsyes vendin e par - Soros 2002. 6. Udhzuesit e zhvillimit t mendimit kritik.

39 | F a q e

PLANIFIKIMI I PUNS MSIMORE DHE ELEMENTET E

PLANIFIKIMIT T MIR

Dr1 Shemsi MORINA

Fakulteti i Edukimit, Prishtin

Abstrakt

Duke par n praktik shum lshime, si n organizimin e

brendshm t msimit po ashtu edhe n planifikimin e puns

msimore, element ky i nj rndsie t veant pr t pasur sukses

n realizimin e prmbajtjeve msimore, u orientova q n kt

punim t trajtoj shtjet m kryesore t ksaj etape.

Mirfilli dihet se planifikimi sht proces i domosdoshm pasi

prmes tij msimdhnsi parasheh sasin e dijeve dhe aftsive q do

prcjell, si dhe mnyrat pr t lehtsuar realizimin e prmbajtjeve

programore n procesin e puns msimore.

Fjal ky: planifikim trsor, gjysm vjetor, mujor, teknika dhe mjete

ACADEMIC WORK PLANNING AND ELEMENTS OF

GOOD PLANNING

Abstract

The author is putting into practice many concessions, such as the internal organization of learning as well as the planning of teaching. This element has a particular importance in the successful realization of educational contents. In this paper, the writer treats the most important issues. It is well known that planning is a necessary process through which the teacher provides the quality as well as it makes it easier for him/her to implement the program contents in the teaching process.

Key words: comprehensive planning, semi-annual, monthly, techniques and tools

1 n proces

40 | F a q e

Procesi i msimdhnies do dit e m shum sht duke ndryshuar

me nj evoluim t fuqishm. Zbatimi i metodave, formave e i

teknikave t shumta jan duke e shndrruar at n nj pun

komplekse dhe t vshtir.

Nga ana tjetr procesi i msimdhnies ndeshet sot me nj numr t madh kontradiktash e prjashtimesh si:

Msimdhnsit shpesh u japin nxnsve/studentve detyra

e ushtrime, pr zgjidhjen e t cilave krkohen njohuri nga

shum lnd, pavarsisht se njohurit e dhna nga

msimdhnsi jan vetm pr lndn e tyre, andaj n kt

rrafsh duhet ti kushtohet vmendje e veant procesit t

planifikimit t puns msimore;

Msimdhnsve iu duhet t njihen m shum me nevojat,

prirjet, si dhe aftsit psikofizike t secilit nxns me qllim

q t sigurojn ecjen e tyre me besim prpara;

Nga ana tjetr shpesh atyre u duhet t shkputen dhe ti

kushtohen nj grupi m t prparuar nxnsish t cilt kan

interesa shum m t gjera se pjesa tjetr e klass e n kt

aspekt kan edhe aftsi, kshtu q planifikimi me kujdes siguron sukses pr t gjith pavarsisht aftsive, interesave,

si dhe stileve t t nxnit.

Andaj prmes planifikimit me koh, msimdhnsi parasheh t

gjitha elementet pr nxnie t suksesshme t prmbajtjeve

msimore, duke prafruar kto dallime e kontradikta.

Duke u mbshtetur n konstatimet e lartprmendura konsiderojm

se planifikimi i puns msimore nga msimdhnsit sht els i

suksesit n prgatitjen e gjithanshme t fmijve.

Llojet e planifikimit t puns msimore

Msimdhnia sht proces i vshtir dhe kompleks, andaj pr ta

realizuar suksesshm msimdhnsi duhet t planifikoj n mnyr

sistematike.

41 | F a q e

Njohs meritor t problematiks s msimdhnies, planifikimin e puns msimore e ndajn n dy lloje:

Ndarja e par mund t klasifikohet n kto lloje:

Planifikimi i programeve msimore;

Planifikimi i prmbajtjeve t lndve msimore;

Planifikimi i nj trsie programore;

Planifikimi i nj grupi temash msimore;

Planifikimi i nj teme-njsie msimore.

Ndrsa ndarja tjetr e cila duhet t jet m e kuptueshme dhe m gjithprfshirse prfshin:

Planifikimin vjetor (global);

Planifikimin pr gjysm vjetor;

Planifikimin mujor;

Planifikimin ditor;

Planifikimin e nj ore msimore.

Planifikimi vjetor (global)

sht planifikim ku zakonisht hapsira kohore paraqet vitin e

trsishm shkollor. Gjat ktij planifikimi duhet t kemi parasysh

veorit punuese t gjysm vjetorit t par dhe t dyt, si dhe t

gjitha atyre krkesave q rrjedhin nga karakteristikat e t dy periudhave t puns msimore. Gjat planifikimit vjetor t puns

msimore, zakonisht numrin e orve t prgjithshme sipas

karakterit didaktik t organizimit t puns e prpjestojm n

mnyr proporcionale. Meq ktu kemi t bjm me punn globale

t planifikimit t puns pr gjysm vjetor, prmbajtja lndore e

shtruar n programe msimore n planifikim zbrthehet prej

trsive tematike kah trsive msimore q kan karakter t

grupimit metodik, e deri te njsit msimore konkrete. Veprimet e

shkoqitjes s ktyre prmbajtjeve msimore nga planifikimi global n dy gjysm vjetoret zhvillohet dhe sistemohet n planifikim sipas

muajve deri n mbarim t vitit shkollor.

42 | F a q e

Edhe gjat planifikimit vjetor, po ashtu edhe n llojet tjera t

planifikimit, gjat tr ktij procesi duhet t udhhiqemi nga

standardet dhe rregullat didaktike-metodike t puns msimore, t cilat mundsojn procese t suksesshme t planifikimit duke e

prputhur prmbajtjen programore me aftsit psike-fizike dhe punuese t nxnsve.

Planifikimi mujor

sht pjes prbrse e planifikimit vjetor (global) e q n vete

prfshin njsit msimore q planifikohen t zhvillohen brenda nj

muaji, t shkoqitura nga planifikimi vjetor i puns msimore. N

kt lloj planifikimi, n mnyr m t detajuar planifikohen njsit

msimore pr katr jav, duke prfshir n kt proces edhe mjetet,

teknikat, format dhe metodat q do t zbatohen pr realizim t

suksesshm t prmbajtjeve programore n procesin msimor.

Planifikimi ditor

sht veprim ku problematika e zbrthimit t prmbajtjeve

msimore fillon t detajohet n elementet konkrete dhe operative t

veprimeve msimore praktike t organizimit t puns n njsi

kohore (or). Pra planifikohet puna msimore pr nj dit msimi e q ka kryesisht karakter t orientimit kah veprimeve operative msimore, proces n t cilin dominon pyetja se si do t realizohen mikrostrukturat (njsit

lndore).

Pasi n kt lloj planifikimi fillojm nga format m konkrete, themi

se ktu ky proces mbrrin shkalln m t lart t konkretizimit t

puns n t ciln bhet planifikimi i njsis msimore.

Si pjes prbrse e planifikimit, njsia msimore paraqet

zbrthimin e lnds msimore n pjes konkrete q duhet realizuar

n njsi kohore t caktuara, t ciln e quajm or msimi. Gjat

realizimit t njsis msimore, vmendja duhet t prqendrohet te

lidhshmria e prmbajtjeve t njsive msimore, pasi q ato s

bashku paraqesin trsin lndore1.

1 Zylfiu, Dr.Nijazi, Didaktika, Prishtin 1997, fq 410

43 | F a q e

Planifikimi i nj ore msimore

Duke i planifikuar me kujdes ort e msimit, nxnsit ndihmohen t rikujtojn njohurit e prvetsuara m par, mbi t cilat krijohet

baza ku do t ndrtohen njohurit e reja. Msimdhnia hap pas hapi

sjell fazat e ndrtimit t ors s msimit Duke menduar nj varg veprimtarish, t cilat do t realizohen me ndihmn e metodave e strategjive t ndryshme, lehtsohet dukshm procesi i dhnies s njohurive t reja dhe t realizimit t kuptimit. Me kt rast msimdhnsi krijon nj komunitet

t fuqishm t t nxnit1.

Kto veprime mundsojn q t gjith nxnsve tu krijohet mundsia e

barabart n veprimtari, qoft individuale, n ifte ose n grupe2.

Procesi i planifikimit t ors msimore realizohet prmes tri fazave:

1. Prgatitja para msimit-sht e barabart me hartimin e planit ditor

2. Puna dhe veprimtarit brenda 45 minutash 3. Reflektimi pas msimit

Prgatitja para msimit - n kt etap planifikohet:

Struktura e ors s msimit

Hartohen objektivat e ors s msimit

Motivimi sht element tjetr shum me rndsi

Msimi duhet t planifikohet, si dhe t ndrtohet mbi njohurit paraprake q kan nxnsit

T planifikohen sakt teknikat, strategjit, si dhe format

organizative

Msimdhnsi planifikon se ciln detyr nxnsit do ta

kryejn n mnyr individuale, ciln do ta punojn n ifte

dhe ciln do ta kryejn n grupe

Domosdoshmrish planifikohet edhe koha e realizimit.

Puna dhe veprimtarit gjat ors s msimit - N kt faz fillon zbatimi i veprimeve t planifikuara

Respektohet struktura e ors msimore

1Nicholls, Gill, Learning to teach, Kogan page London 2Musai, Bardhyl, Psikologji Edukimi, Pegi Tiran

44 | F a q e

Prfillen metodat, strategjit si dhe teknikat msimore

Prfillet materiali lndor, mjetet dhe pajisjet msimore

Respektohet koha e planifikuar

Prfillet kontrolli dhe vlersimi i planifikuar

Reflektimi pas msimit

Bhet analiza e realizimit t ors msimore e cila do t na

shrbej si mbshtetje pr t planifikuar n t ardhmen

Msimdhnsi rishikon veprimtarit e kryera n klas dhe

gjykon mbi vlerat e ktyre veprimtarive

Nga shnimet nxjerra se ka ka ecur mir dhe ka nuk ka

ecur si duhet, bhen prpjekje pr t ndryshuar qasjen, m

pas

Kjo i ndihmon msimdhnsit pr qasje t re n planifikim

n ort e ardhme, si dhe pr vlersim te njohurive t

fmijve

Elementet e planifikimit t mir t puns msimore

Msimdhnia dhe msim nxnia jan procese mjaft komplekse,

andaj pr ti lehtsuar ato, detyr kryesore e msimdhnsit sht

planifikimi i drejt dhe me koh i puns msimore, me qllim q

puna msimore t mos marr karakter t organizimit t rastit, si dhe

t evitohet do improvizim i panevojshm q mund t shkaktoj

rregullime didaktike ne zhvillimin e procesit msimor. Planifikimi si dhe prgatitja pr pun msimore jan veprime komplekse, t cilat n esenc prfshijn angazhimin e trsishm profesional dhe didaktike-metodik t msimdhnsit1. N kt aspekt konstatojm se detyr

primare e msimdhnsit sht q prmes planifikimit t ndrtoj

veprimtari msimore, t cilat prmbushin arritjen e rezultateve n

procesin edukativo-arsimor.

N qoft se msimdhnsi dshiron t jet i suksesshm n punn e

tij edukativo-arsimore, ather ai duhet ti kushtoj nj pjes t konsiderueshme t kohs planifikimit duke vendosur se far dhe si

do ky msimdhns q t nxn nxnsit e tij.

1Topuzovi, ensudin Slobodne aktivnosti uenikaSarajev 1975, fq.88

45 | F a q e

Msimdhnsit model zotrojn tre tipare t prbashkta:

Zotrojn shprehi shum t organizuara planifikimi;

U prcjellin dhe u transmetojn qart dhe efektshm

nxnsve objektivat;

Kan nivel t lart krkesash pr nxnsit e tyre1.

Duke u mbshtetur n kto tipare, konstatojm se pikrisht zotrimi i tyre, e prgatit msimdhnsin:

Tu ngjall nxnsve interes pr orn e msimit duke planifikuar ti prfshij ata n veprimtari t larmishme dhe

t vazhdueshme duke i organizuar ata n mnyr

individuale, n ifte dhe n grupe;

U mundson ti drejtoj nxnsit n situata t papritura;

Flet qart, kuptueshm;

Planifikon t shfrytzoj burime t ndryshme informacio-nesh pr t zgjeruar njohurit e tij dhe sht n krkim t

vazhdueshm t tyre;

Ka vizion e koncepte t qarta t planifikimit dhe t organizimit n prgjithsi dhe n veanti t kohs prej 45

minutash.

Zotrimi i tipareve t prmendura m lart krijon mundsi t

shumllojshme t t nxnit nga ana e fmijve, pasi bhet i mundur

ndrveprimi n procesin e t nxnit duke rritur gjersin dhe

intensitetin e pjesmarrjes aktive t secilit nxns n klas. Si nj aktivitet i lart intelektual, planifikimi i suksesshm i puns msimore varet n mas t madhe se cilat jan elementet q i parasheh msimdhnsi

pr realizim t suksesshm t puns msimore"2.

Prve tipareve t lartprmendura msimdhnsi duhet t ket:

Njohuri pr nxnsin;

Njohuri pr qllimet dhe objektivat;

Njohuri pr lndn;

Strukturn, format, teknikat dhe metodat msimore.

1 Musai, Bardhyl , Metodologji e msimdhniesTiran 2003, fq.80 2Muka , Petrit, Edukimi ndrkulturor dhe i t drejtave t njeriut n shkoll, UNESCO, ISP, Tiran, fq 55

46 | F a q e

Njohurit pr nxnsin

Msimdhnsi zhvillon msimin pr nxnsit, andaj q t jet i suksesshm ai patjetr duhet t kuptoj dhe t perceptoj nevojat e

nxnsve.

Ndr faktort q kan ndikim m t madh n t nxnit e nxnsve,

jan aftsit dhe arritjet e tyre vetjake duke prfshir ktu zellin e

tyre, stilet e t nxnit, shokt dhe bashkmoshatart.

Planifikimi me kujdes dhe me respekt pr nxnsit, krkon prej

msimdhnsit q t przgjedh me kujdes materialet, metodat,

teknikat si dhe format m t prshtatshme q jan n prputhshmri

me aftsit psike-fizike, si dhe karakteristikat e nxnsve.

Njohurit pr qllimet dhe objektivat

Para prgatitjes s msimit, msimdhnsi duhet t vendos qart

prcaktimin e qllimeve dhe t objektivave msimore.

Kto jan komponentt kryesore pr hartimin e suksesshm t nj

ore msimore, pasi jan ato q sigurojn nj struktur t planifikimit msimor dhe e lidhin at me kultivimin e vlerave shoqrore dhe

profesionale t msimdhnsit, si dhe sigurojn nj qasje e cila

mundson nj t nxn t suksesshm nga e gjith klasa.

Njohurit pr lndn

Komponent tjetr i rndsishm n procesin e planifikimit sht

edhe zotrimi i njohurive lndore nga msimdhnsi. Zotrimi i

njohurive pr lndn dhe n mnyr t veant pr klasn ku

msimdhnsi zhvillon msim sht i domosdoshm, pasi do t

bhet m leht prshtatja e materialit sipas aftsive psike-fizike t fmijve t asaj moshe.

Njohurit pr strukturn, format, teknikat dhe metodat msimore

Prve komponentve t lartprmendura, nj rndsi t veant n

kt proces ka edhe zotrimi i njohurive pr strukturn e ors,

format e puns, teknikat, si dhe metodat msimore. Zotrimi i

47 | F a q e

ktyre njohurive e bjn msimdhnsin m t suksesshm n

realizimin e qllimeve t tij1

Zbatimi i ktyre elementeve n planifikimin e puns msimore do t

mundsonte prafrimin e dallimeve q kan nxnsit n procesin e

t nxnit duke u krijuar hapsir dhe mundsi pr ngritje t aftsive

t tyre me qllim t prgatitjes s gjithanshm pr ballafaqim m t

leht me sfidat e jets.

Literatura:

1. Topuzovi, ensudin Slobodne aktivnosti uenikaSarajev 1975

2. Zylfiu, Dr. Nijazi, Didaktika, Prishtin 1997

3. Muka, Petrit, Edukimi ndrkulturor dhe i t drejtave t njeriut n shkoll, UNESCO, ISP, Tiran

4. Nicholls, Gill, Learning to teach, Kogan page London

5. Musai, Bardhyl, Metodologjia e msimdhnies,

1Musai, Bardhyl, Metodologjia e msimdhnies, Pegi Tiran 2003. Fq 82

48 | F a q e

HARTIMI I OBJEKTIVAVE T ARRITJEVE T NXNSVE

MSc * Entela ALUSHI

Abstrakt

Shkolla jon gjat msimdhnies tradicionale sht dalluar nga kto

forma kryesore: shpjegimi, komunikim i njanshm duke shmangur nxnsin (msimdhnie m qendr msuesin) dhe dhnia e gatshme e

njohurive.

Gjat ndryshimeve t rndsishme q jan br n reformimin e shkolls kemi kaluar nga msimdhnia tradicionale n at me

qendr nxnsin. Pr t reformuar punn n shkoll dhe pr t

nxitur ndrveprimin n msim krkohet q t zhvillohen teorikisht

dhe praktikisht modele t reja t metodave q nxisin ndrveprimin.

Mendoj se trajtimi i nj teme t till do t ishte me vler duke pasur

parasysh dhe faktin q kjo sht nj pjes q msuesit ndjejn

vshtirsi dhe ndihen konfuz. Sigurisht krahas materialeve t

mbledhura dhe t studiuara un kam dhn dhe mendimin tim rreth ktij problemi.

Fjal ky: objektivat, t prgjithshm, specifik, llojet e objektivave, arritjet e nxnsve

49 | F a q e

DESIGN OBJECTIVES OF STUDENT ACHIEVEMENT

Abstract

The traditional teaching methods are distinguished by the following main forms: explanation, avoiding bilateral communication with students (teacher- centred teaching) and provide ready-made knowledge. During the significant changes brought by the reforms, the school has passed from traditional teaching to student-centred teaching. To reform school work and to promote interaction in learning is required to develop new theoretical and practical models that encourage interaction methods. I think that the treatment of such topic would be worth, considering the fact that it is an issue that arises difficulty and confusion as far as the teachers are concerned. Of course in addition to the collected and studied materials, I gave my opinion about this issue.

Key words: general objectives, specific types of targets

Objektivat ishin konceptuar dhe prdorur gjat lufts s dyt

Botrore si nj rrug pr t br msimdhnien dhe t nxnit m

shum efektive.

N fund t viteve 50 dhe n fillim t viteve 60, kjo qasje u zbatua n

shkollat publike.

M 1962 Robert Mager, publikoi Prgatitja e objektivave t t nxnit. Pr ironi, titulli i ktij libri solli konfuzion pr sa i prket objektivave

t t nxnit. Disa njerz duke iu referuar titullit doln n

prfundimin se objektivat i referoheshin asaj se far duhet t bnte msuesi, n kundrshtim me at q ndrmjetsonte libri.

50 | F a q e

Objektivat e arritjes dhe rndsia e tyre

Pr shum msues objektivat e arritjes jan qendrore pr t gjith planet msimore q ata zhvillojn vet ose prshtatin nga ato t shkruara nga t tjert. Kjo do t thot se objektivat q jan prdorur n arsim, sido t jen quajtur: Objektiva msimore, Objektiva t sjelljes, Objektiva t nxni ose objektiva prmbushje. Ato (objektivat) jan terma q i referohen prshkrimeve t sjelljes apo prmbushjes s vzhgu-eshme t nxnsve dhe q prdoren pr t br gjykime n lidhje me t nxnit dhe msimdhnien.

N nj moment, pothuajse do msues, sidomos msuesit e rinj, duhet t msojn t shkruajn kto lloj objektivash. Prvetsimi i ksaj aftsie sht si nj rit i kalimit n procesin e kompletimit t profilit profesional si nj msues, megjithat kjo sht nj aftsi q krkon praktik dhe prvoj. Gjat 10 viteve t fundit i sht kushtuar nj vmendje e veant objektivave t t nxnit.

Objektivat e t nxnit shrbejn pr disa qllime msimore duke prfshir ktu edhe qllimin baz t tyre planifikimin e msimit. Duke formuluar objektivat e arritjes n termat e qndrimeve dhe

sjelljeve, msuesi ushtron nj lloj t disiplins profesionale q do ta ndihmoj at n prqendrimin e vmendjes s tij mbi at q sht me t vrtet qllimi i gjith procesit t msimdhnies - t nxnit.

Meqense msimdhnia nuk mund t shihet direkt, objektivat sigurojn bazn pr t br t mundur nxjerrjen e prfundimeve n lidhje me faktin nse sht realizuar procesi i t nxnit apo jo. Me formulimin e objektivave t qarta t arritjes, msuesi vendos shanse m t mira pr konceptimin e strategjive msimore t cilat do t udhheqin nxnsin pr t msuar at far ai duhet t msoj.

Por, dobia e objektivave t arritjeve nuk prfundon ktu. Ato gjithashtu shrbejn pr t qartsuar qllimet dhe synimit e t nxnit pr t gjith ata q kan nj interes n arritjen e rezultateve msimore. Nxnsit, prindrit, drejtuesit e institucioneve arsimore, inspektort, bordet shkollore dhe antar t shoqris n prgjithsi, t gjith kan disa interesa pr sa i prket rezultateve msimore. Ka grupe q shpesh ankohen se msuesit prdorin nj gjuh abstrakte

kur krkojn prej nxnsve t prmbushin ndonj detyr konkrete,

madje ndonjher pretendohet edhe m keq (msuesi ka qllim ti

fus ata n grack).

51 | F a q e

Prfytyroni sikur ju do t ishit prindi i nj nxnsi t klass s tret

dhe atij ti ishte dhn detyr shtpie nga msuesi "t njoh kontinentet". Kur ky nxns i krkon ndihm prindrve t tij pr detyrn, ata n mnyr t kuptueshme do t tronditen.

far do t thot t njohsh kontinentet?

Do t thot ti prmendsh ato, ti rendissh sipas madhsis, t prcaktosh vendndodhjen e tyre n hart apo dika tjetr?

Nj arsye e madhe pr prdorimin e objektivave t arritjes sht komunikimi. do msues duhet t jet n gjendje t komunikoj me kolegt, nxnsit dhe eprort e tij, rreth synimeve dhe qllimeve t programit msimor. Me pak fjal, msuesi duhet t jet n gjendje t tregoj pr t gjith ata q jan t interesuar, at q pritet t msohet nga nxnsi.

Kjo nnkupton se msuesi duhet s pari t njoh mir programin msimor. Shpesh her msuesit dshtojn n komunikim se ata nuk kan t qarta n mendje objektivat e arritjes.

Shum njerz q jan aktiv n shtjet e objektivave t arritjes e bjn t qart rolin e tyre n prmirsimin e komunikimit. Hartuesit e kurrikulave prdorin objektivat si nj mjet baz pr krijimin dhe planifikimin e programeve msimore. Ata jan t interesuar n disenjimin e programeve msimore q rezultojn n nxnien e asaj q sht planifikuar me nxnsit, t cilt jan t angazhuar n asimilimin e ktyre programeve msimore.

Objektivat dhe qllimet n lidhje me arritjet e nxnsve

Pr sa i prket objektivave dhe qllimeve n lidhje me prmbushjen

e t nxnit, objektivat