unesco predavanje final

8/17/2019 Unesco Predavanje Final

1/9

UNIVERZITET U SARAJEVUARHITEKTONSKI FAKULTET U SARAJEVUIII CIKLUS STUDIJA, PRVI SEMESTARPREDMET: ZAŠTITA GRADITELJSKOG NASLJEĐA PISANI MATERIJAL UZ PREDAVANJE 01:

GRADITELJSKO NASLJEĐE NA LISTI UNESCO-A Doktrine zaštite, uticaj na očuvanje i razvoj dobara, najznačajniji primjeri

1.0.UVOD

Očuvanje graditeljskog naslijeđe danas se nameće kao neminovnost za sve one koji seintervencijama u prostoru i koji djeluju u prostoru, a što se danas ne odnosi neminovno samona pojedinačne spomenike nego na mnogo šire zone i obuhvate. Danas aspekt očuvanjanaslijeđa obuvata interdisciplinarni pristup koji podrazumijeva i promoviranje, razvoj,

korištenje i sl.Ovo predavanje dat će kratak pregled razvoja doktrine zaštite i odnosa UNESCO-a kaonajvišeg međunarodnog autoriteta na planu definisanje povelja, konvencija, preporuka.UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) je Organizacijaza obrazovanje, nauku i kulturu ujedinjenih nacija je specijalna agencija Ujedinjenih Nacijaosnovana 1946. Godine, čiji je osnovni cilj da doprinese miru i sigurnosti kroz obrazovanje,nauku i kulturu pravde, zakona, ljudskih prava i osnovnih ljudskih sloboda.Međunarodnom poveljom o zaštiti svijetske kulturne i prirodne baštine iz 1972. godineUNESCO je stvorio osnovu za identifikaciju i očuvanje kulturnog i prirodnog nasljeđa koje

ima univerzalnu i izvanrednu vrijednost za čovječanstvo. Uloga i uticaj UNESCO-a seznačajno povećava od 1978. godine kada počinju upisi na Listu svijetskog nasljeđa (WorldHeritage List - WHL). Listu 2013. godine čine 981 upisani spomenik, od toga 759 se odnosina kulturnu baštinu, a od 2006.godine dio svjetskog naslijeđa je i nematerijalno kulturnonaslijeđe.

1.1.KRATKI OSVRT NA HISTORIJU ZAŠTITE SPOMENIKA

Zaštita graditeljskog nasljeđa je oduvijek bila sastavni dio urbanog kontinuiteta, odnosno

prirodan proces očuvanja i postepene transformacije struktura i gradova koje su se prilagođavale potrebama ljudi i vremenu. Graditeljsko nasljeđe je nosilac identiteta određenih prostora i samim tim je i dio svakog od nas. Zapravo s početkom „zaštite“ spomenika počinjui „problemi“1

1 Rane intervencije na Partenonu ( XIX vijek) nisu postavili adekvatan metalni materijal za spojnice koje su u potpunosti trebali zaliti sa tečnim olovom, međutim ovaj proces nije u potpunosti ispoštovan metalni dijelovi su

zahrđali i oštetili blokove još više ( u posljednjoj intervenciji za spojnice se koristi titanijum). Ili kada je

Britanski Lord Elgin 1812. godine sa kontroverznim dokumentom „odobrenja“ odnio veliku količinu statua sa Partenona i arhitektonskih elemenata sa Erehteona i Propileja „ na čuvanje“. Ovi spomenici se danas nalaze u

Brithish Museumu i predmet su spora sa Grčkom.

- pogotovo u ranim radovima na rekonstrukciji i restauraciji, te kontradiktornistavovi u pristupu.


2/9

Graditeljsko nasljeđe na listi UNESCO-a.

Prof.dr. Amir Pašić, Doc.dr. Aida Idrizbegović ZgonićAFS

2014

Među dva polarizirana stajališta najranijih teoretičara zaštite graditeljskog nasljeđa ( Viollet-le Duca i Johna Ruskina), nalazi se čitav spektar pristupa koji su kroz savremenu teoriju i

praksu dobili svoju punu potvrdu.

Historija očuvanja graditeljskog nasljeđa ogleda se u dva suprotstavljena principa:a) potpuno odsustvo svake intervencije jer ona prema ovoj teoriji dalje narušava spomenik

b) intervencije u smislu očuvanja spomenika sa dodatkom vlastite kreativne interpretacijeJohn Ruskin bio veliki zagovornik prvoga stava, dok se njegov savremenik, Viollet-le-Duc,zalagao za drugi. Viollet-le-Duc je napisao da je obnova "sredstvo za ponovnu uspostavu[izgradnju] finalnog stanja, koje u stvari nikada nije postojalo u bilo kojem vremenu."Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc. ([1854] 1990, P. 195.).

Metode Viollet-le-Duc-ove obnove, John Ruskin je opisao kao "uništavanje onoga od čeganema ostataka sa lažnim opisom uništenih objekata“ John Ruskin. ([1880] 1989, P. 194).

Dvadeseti vijek donosi novo i savremeno u arhitekturu ali i kontroverzne stavove premagraditeljskom nasljeđu odnosno postoji glorifikacija pojedinačnih spomenika bez konteksta,ili čak su postojali i prijedlozi da se pojedini dijelovi historijske urbane strukture ruše da bi sespomenik mogao sagledavati s distance. U drugoj polovini dvadesetog vijeka, odnos premaodnos prema tradicionalnoj graditeljskoj formi se mijenja, te tada i počinje jačanje teorije i

prakse u zaštiti graditeljskog nasljeđa - kroz međunarodne povelje o zaštiti.Svi dokumenti doneseni nakon Drugog svjetskog rata 2

2 Poput: Haška konvencija (1954), Venecijanska povelja (1964), Evropska konvencija (1969), Konvencija osvjetskoj kulturnoj i prirodnoj baštini (1972), Amsterdamska deklaracija (1975), Preporuka iz Varšave (1976),

Preporuka iz Najrobija (1976), Konvencija o zaštiti evropskog arhitektonskog blaga iz Granade (1985), Povelja

o zaštiti historijskih gradova i urbanih područja iz Vašingtona (1986), Nova Atinska povelja (1998),Naradokument o autentičnosti (1994), Faro Konvencija o vrijednostima naslijeđa za društvo (2005), Quibec povelja

o kulturnim rutama (2008), Preporuka o historijskom urbanom pejzažu (2011) i dr.

zagovarali su sveobuhvatnije ikompleksnije posmatranje graditeljske i kulturne baštine, ustanovljen je pristup zaštitigraditeljske i kulturne baštine zvani aktivna zaštita iz razloga što se dobru koje se njime štiti

pokušava dati funkci ja približna izvornoj, ali takva kakva će tom dobru omogućiti da seuključi u suvremene životne tokove i postane samoodrživo.

Slika 1. Viollet le-Duc -Restauracija grada Carcasonne, vlasita interpretacija konusnih

krovova i pokrova


3/9



2014

Najbitnije je očuvanje autentičnosti i ukupnog integriteta dobra koje se štiti. Najšire prihvaćena metoda očuvanja jeste revitalizacija - baština se vraća u funkciju na koristdruštvenohj zajednici. Ovi trendovi su doveli su da se sa rasprava o tehnikama pređe na

diskusije o suštini filozofije zaštite. Spomenici se nastoje su je staviti u širi urbani i prostornikontekst. Radikalni konzervatorski stavovi definitivno su odbačeni, a njihovo mjesto

popunile su teorije i prakse samoodrživosti, reverzibilnosti i nove autentičnosti. U zadnjemdecenijama na listu svjetske baštine nominiraju se i pojedinačna vrijedna arhitektonskaostvarenja 19.i 20. vijeka3, ali i spomenici koji predstavljaju kombinaciju kulturnog i

prirodnog nasljeđa.4

Uticaj UNESCO-a se sve više ogleda u tome da se područja pod zaštitom povećavaju usmislu broja i teritorije, koji mogu imati i prekogranični karakter. Savremeni pristup očuvanjavrijednog kulturno historijskog naslijeđa danas prepoznaje i mnogo šire obuhvate poputHistorijskih ruta, Regionalne grupe spomenika ili Historijski urbani pejsaži što seposebno preferira (UNESCO Preporuka o historijskom urbanom pejzažu, 2011), a kojinajčešće uključuju kombinaciju kulturnog i prirodnog naslijeđa.

2.0.LISTA SVJETSKE BAŠTINE

Na listi svjetske baštine u prvim godinama upisano je najviše pojedinačnih spomenikaarhitekture5

. Kako se svijet o graditeljskom naslijeđu mijenja njegovom značaju ivrijednostima mijenja tako se trend upisa na listu svjetske baštine znatno mijenja

prepoznavajući mnogo šire obuhvate kao vrijedno naslijeđa poput historijskih gradskihcentara (Prag 1992, Kyoto, Japan 1994. godine, Kameni grad Zanzibar 2000. godine), tekombinacije graditeljske i prirodne baštine (West Lake Cultural landscape Hangzou, Kina2011.godine) do najnovijeg trenda koji se odnosi na historijski urbani pejzaž kao obuhvatekoji su rezultat zajedničkog djelovanja prirode i čovjeka.

3Tvornica Fagus, Njemačka Walter Gropius 2011. godine; Stoclet house arhitekt Jozef Hoffman, stil bečkasecesija 2009. godine; Berlin modernism housing Estates, arhitekti Bruno Taut, Walter Gropius, Martin Wagnerna listi od 2008. godine; Centennial Hall Wroclaw, Poljska, jedna od najranijih najvećih betonskih struktura,arhitekt Max Berg iz 1911.godine (2006); Luis Barragan house and studio, Mexico 2004.godine; Tugendhatvilla, Brno Češka Republika, arhitekt Mies Van der Rohe 2001.godine, Ritveld Schroder house iz 1924. godine

prema idealima De Stijl grupe, Holandija 2000.godine.4 Kapadokija (1985), Hierapolis i Pamukale (1988) u Turskoj; Prirodno i kuturno naslijeđe Ohrida u Makedoniji(1979); Mount Athos u Grčkoj (1988); i dr. 5 (Katedrala u Aachenu5, Katedrala u Chartresu, Crkva Bojana u Bugarskoj, Kompleks palate Versailles uFrancuskoj), te veliki prirodni rezervati (Otoci Galapagos, Yellowstone park, Grand Canyon u SAD).

Slika 2. Pregled upisanih dobara po godinama


4/9



2014

Pregledom zastupljenosti pojedinih regiona i zemalja na Listi svjetske baštine primjetno je dasu regioni više politički ( religijski i kulturno) podjeljeni nego prema geografskoj pripadnosti

( Afrika, Arapske zemlje, Azija i Pacifik, Evropa i Sjeverna Amerika, Latinska Amerika iKaribi), te da je na listi izrazita dominacija Evropske baštine. Razlozi za ovo su višestruki,

pored činjenice da se na tlu Evrope zaista i nalazi veliki broj spomenika do činjenice da jesama doktrina zaštite i pojma naslijeđe bila dugo vremena vezana za evropsko shvatanjehistorije i monumenata.Ipak uloga UNESCO-a ima mnogo širi dijapazon djelovanja koji je sistematično definisan itokom proteklih godina unaprijeđen, a upisom na listu svjetskog naslijeđa vr ijednostiupisanih dobara su i internacionalno prepoznate i označene terminom Izvanredne univerzalnevrijednosti.

Kako bi neko dobro bilo upisano na listu svjetske baštine UNESCO je propisao 10 kriterijaod kojih se šest odnosi na kulturna dobra i četiri na prirodna dobra:

i. Remek djelo ljudskog kreativnog genija;ii. Da predstavlja važno svjedočanstvo ljudskih vrijednosti kroz određeno vremensko

razdoblje i mjesto na području razvoja arhitekture,tehnologije, umjetničkihspomenika, urbanizma i kulturnog krajolika

iii. Da predstavlja jedinstveno ili izvanredno svedočanstvo kulturne tradicije jedne postojeće ili nestale civilizacije

iv. Izvanredan primjer gradnje arhitektonskog ili tehnološkog kompleksa ili kulturni

krajolik jedne historijske epohev. Izvanredan primjer tradicionalnog ljudskog naselja, upotrebe tla ili mora, odnosno

ljudske interakcije s okolišemvi. Izravno povezan s pojavama, živom tradicijom, idejama ili vjerovanjima, umjetničkim

i književnim radovima ( preporuka je da se ovaj kriterij upotrebljava kao dodatni ili prateći uz gore navedene kriterije)

vii. sadrže vrhunske prirodne fenomene ili područja izuzetne prirodne ljepote i estetskevažnosti;

viii. budu primjeri koji predstavljaju glavne faze u povijesti Zemlje, uključujući i bilješke

života, značajne u toku geoloških procesa u razvoju reljefnih oblika, odnosnoznačajne geomorfološke ili fiziografske značajke; ix. budu primjeri koji predstavljaju značajne tokove ekoloških i bioloških procesa u

evoluciji i razvoju zemaljske, pitke vode, obalnih i morskih ekosistema i zajednica biljaka i životinja;

x. sadrže najvažnija i značajna prirodna staništa za in-situ očuvanje biološkeraznolikosti, uključujući i one koji sadrže ugrožene vrste od OUV (izvanredneuniverzalne vrijednosti) sa tačke gledišta nauke ili zaštite.


5/9



2014

Pored naznačenih vrijednosti sva dobra koju su predmet upisa na listu svjetske baštine morajuzadovoljiti kriterije integriteta i autentičnosti, a danas se kao neodvojivi dio nameće i zahtjeva

potreba za adekvatnim sistemom upravljanja naslijeđem ili menadžment planom k ao jedini

mogući alat koji će omogućiti pravilno i pravovremeno očuvanje naslijeđa ali i korištenje irazvoj.

Ono što je posebno važno podcrtati jeste uloga UNESCO-a vezana za pozitivno valoriziranjei odnos prema „rekonstruisanim“ spomenicima i historijskim jezgrama, odnosno da su

primjeri gradova potpuna uništenih u drugom svijetskom ratu (Varšava, Dresden) uvelikodoprinjeli da se spomenici u Bosni i Hercegovini uništeni u ratu 1992-95.godine u tretiraju naisti način.

Slika 3. Pregled upisanih dobara po regionima u svijetu


6/9



2014

2.1.REGIJA JUGOISTOČNE EVROPE ( ZEMLJE BIVŠE JUGOSLAVIJE)

Zemlje bivše Jugoslavije su bile vrlo aktivne od najranijih godina aktivacije Liste svijetskog

nasljeđa . U toku 1979. godine upisani su i brojni spomenici iz bivše Jugoslavije kao što suStara R as i Sopoćani, Stari grad Dubrovnik, Dioklecijanova Palata Split, Zona Kotora iOhrid. Svi ostali spomenici su upisani nakon raspada Jugoslavije.

Zemlja Upisana dobra_graditeljska baština

Bosna iHercegovina

Zona oko Starog Mosta, Mostar 2005. godineMehmed Paše Sok olovića Most u Višegradu 2007. godine

Hrvatska Dioklecijanova Palata,Split; Stari grad Dubrovnik; Bazilika

Eufrazijana, Poreč; Stari grad Trogir;Katedrala u Šibeniku;Starogradsko polje Hvar - kulturni krajolik

Crna Gora Region Kotora - prirodno i kulturno historijsko dobro

Srbija Stari Ras i Sopoćani; Manastiri Studenica; Gamzigrad-Romuliana;Srednjevijekovni spomenici na Kosovu

Makedonija Ohrid - prirodno i kulturno historijsko dobro

Bosna i Hercegovina ima u pripremi (na Tentativnoj listi UNESCO-a6

) ima devet nominacija:Prirodno graditeljska cjelina Jajca (2006); Sarajevo - jedinstveni simbol univerzalnemultikulturalnosti - trajno otvoreni grad (1997); Stećci - srednjevijekovni nadgrobnispomenici (2011) Historijsko urbano područje Počitelj (2007), Prirodno i urbano područje Blagaj (2007),Prirodno i istorijsko područje Blidinje (2007), Prirodno i istorijsko područjeStolac (2007), Spomenik prirode pećina Vjetrenica s arhitektonskom cjelinom sela Zavala(2007), Pećina Vjetrenica (2004).

6

Tentativna ili privremena lista (lista potencijalnih dobara) predstavlja inventar dobara koje država smatra pogodnim za upis na Listu svjetske baštine UNESCO-a. Nominacije za Listu svjetske baštine se ne razmatrajuukoliko se nominovano dobro već ne nalazi na Tentativnoj listi države.

Slika 4. Pregled upisanih dobara prema zemljama u regionu


7/9



2014

3.0.PRIMJERA DJELOVANJA UNESCO-A: „PRIČA O TRI MOSTA“

3.1.1. DREZDEN - DOLINA RIJEKE ELBE

Dolina rijeke Elbe koja se pruža dužinom od 18 km predstavljala je zaštićeni kulturnikrajolik, upisan 2004.godine kao kulturni pejsaž, sa prirodnim odlikama, kao i sa značajnimarhitektonskim i infrastrukturnim (mostovi i industrijsko nasljeđe) nasljeđem izvanredan je

primjer razvoja srednjoevropskog grada Dresdena iz 18. i 19. vijeka. U II svijetskom ratuDrezden je bio gotovo potpuno uništen, ali je većina historijskih objekata uspješnoobnovljena. Gradnjom mosta za saobraćaj preko rijeke Elbe (2007-2013) UNESCO jesmatrao da su ozbiljno narušene vrijednosti zbog kojih je cijela zona nominirana. Ironija ovogslučaja jeste da je Drezden upravo zbog svog razvoja ima dosta mostova iz ranijih historijskih

perioda zbog čega i posjeduje takvu univerzalnu vrijednost. UNESCO je smatrao je jeizgradnja mosta neprihvatljiva nego da je trebalo graditi tunel na istom mjestu pa je odlukomWHC na zasjedanju u Sevilji 2009.godine, Drezden de-listiran. Njemačka država imamogućnost da se ponovo nominira Drezden na Listu, ali ovaj put sa drugačije definiranimzaštićenim područjem. Ovo je klasični primjer sukoba između interesa zaštite spomenika isavremenih potreba (naročito infrastrukture) koji je rezultirao nepovoljnim rješenjem za objestrane.

3.2.ISTANBUL: MOST PREKO ZLATNOG ROGA I SILUETA GRADA

Istanbul, za razliku od Drezdena, nije upisan kao cjelina nego upisano je nekoliko zona gradasa historijskim spomenicima. Istanbul je izuzetno veliki i kompleksan sistem, gdje su u toku

posljednjih šest mjeseci završeni veliki infrastrukturni sobraćajni radovi (tunel ispod Bosfora,metro i most preko Zlatnog roga). Ovakvi zahvati su zapravo neminovnost, i u slučajuIstanbula došlo je do određenog kompromisa između UNESCO-a i projektanata mosta. Poredovog slučaja je i izgradnja nebodera koji narušavaju historijsku siluetu grada te je u ovomslučaju izdato rješenje za rušenje tih struktura, u decembru 2013.godine.

Slika 5. Dolina Elbe i novoizgrađeni most u Dresdenu


8/9



2014

3.3.MOSTAR: STARI MOST SA OKOLINOM

Stari most u Mostaru upisan je na WHL 2005. godine prema kriteriju (vi) koji se tretira kaoizuzetak odnosno kombinuje se s drugim kriterijima. Zapravo na listu je upisan kaokompleks sa kulama i okolnim pratećim objek tima i izuzetnom prirodnom okruženju. StariMost i Stari grad u Mostaru i su prije rata 1992-95 u BiH bili na preliminarnoj listi za upis,

prema kriterijima (ii, iii i iv). Brojni rekonstruisani spomenici (Campanila - Toranj Sv.Marka u Veneciji rekonstruisan u potpunosti nakon rušenja 1912. Godine, ili Ponte Veccio, uFirenci, rekonstruisan nakon rušenja u II svjetskom ratu), i pored minimalnih autentičnihmaterijalnih ostataka svoju vrijednost imaju kao testamenti jednog vremena, kulture,kolektivne memorije i slike grada. Prema obrazloženju upisa Starog mosta, i njegova

rekonstrukcija je dovela do novih saznanja o tehnici i umjeću građenja iz Osmanskogvremena.7

Za cijeli svijet Stari most je postao pogodansimbol „ pomirenja i koegzistencije“8

Stari most je kada se sve ostalo skloni ono štoarhitektura i građenje trebaju biti - plemenita

disciplina sa jasnom upotrebnom svrhom.

različitihskupina što zapravo nikada i nije trebao značitii nije napravljen u tu svrhu.

7 Stari most je izgrađen 1566. Godine, savremenik je vrhunca italijanske renesanse kada je Michelangelodizajnirao kupolu za Baziliku Sv. Petra (1547. – 1585. Godine) 8 Criterion (vi): With the “renaissance” of the Old Bridge and its surroundings, the symbolic power andmeaning of the City of Mostar - as an exceptional and universal symbol of coexistence of communities from

diverse cultural, ethnic and religious backgrounds - has been reinforced and strengthened, underlining theunlimited efforts of human solidarity for peace and powerful co-operation in the face of overwhelming

catastrophes

Slika 7. Stari most sa okolinom nakon obnove

Slika 6. Nova izgradnja koja ugrožava siluetu upisanog dobra Istanbula (lijevo) i

novi metro-most preko Zlatnog roga (desno) u Istanbulu 2014.godine


9/9



2014

ZAKLJUČAK

Djelovanja čovjeka u njegovom okruženju, tokom godina, ostavlja slojeve historije vidjljive

kao jasne naznake o kulturno-historijskom i ekonomskom kontekstu u kojem se izvjesnagrađevina ili urbana zona razvijala, a koja je nastala kao produkt tog djelovanja.Stoga je zaštita graditeljskog nasljeđa i savremena arhitektura dio kompleksnog prostornogsistema u kojima arhitekte trebaju djelovati sa razumjevanjem svih njegovih komponenti.UNESCO predstavlja dio međunarodnog sistema koji u oblasti obrazovanja, kulture i naukedaje jasno definisane kriterije po kojima treba djelovati. U oblasti očuvanja graditeljskog i

prirodnog nasljeđa nalaže svojim dokumentima uspostavljanje sistema kojima se mogukontrolisati procesi koji se odvijaju unutar zaštićenih zona. Upisom na listu svjetskog naslijeđa upisana dobra poprimaju karakter internacionalnog blaga.UNESCO permanentno radi na širenju svijesti o vrijedostima koje mogu biti nepovratnouništene, te svojim radom pomaže da se spriječi uništavanje graditeljskog i pokretnognaslijeđa.

Literatura:

Appleyard, D. (1979). The conservation of European cities. Cambridge, MA, USA: MIT PressBožić, J. (2004) Vrijeme u Prostoru Teorija i istorija očuvanja graditeljskog naslijeđa, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Banja LukaJokilehto, J., & Feilden, B. M. (1993). Management Guidelines for World Cultural HeritageSites. Roma: ICCROM.Jokilehto, J. (1999) A History of Architectural Conservation. Butterworth-HeinemannMarasović, T. (1985) Aktivni pristup graditeljskom nasljeđu , Sveučilište u Splitu Pickard, R. (2001). Management of Historic Centres, London UK: Taylor & Francis GroupRuskin, J. ([1880] 1989). The seven lamps of architecture. New York: Dover Publications.Rodwell, D. (2007). Conservation and Sustainability in Historic Cities, Oxford: BlackwellViollet-le-Duc, E. ([1854] 1990). The foundations of architecture. New York: George Braziller.(Translated by Kenneth D. Whitehead from the original French.)

UNESCO World Heritage Committee documents http:// whc.unesco.org/en/list/UNESCO WHC, Paris, France Publication: This work on World Heritage – Challenges for theMillenium, prepared by Francesco Bandarin (2007)UNESCO. (1972). Convention Concering The Protection Of The World Cultural and NaturalHeritage,UNESCO, WHC. (2008, 2011, 2013). Operational Guidelines for the Implementation of the WorldHeritage ConventionUNESCO Nominacijski dosije „Old Bridge Area of the Old City of Mostar” http://whc.unesco.org/en/list/946 Mostar“UNESCO Nominacijski dosije: Dresden - http://whc.unesco.org/uploads/ nominations/1156.pdf

UNESCO Nominacijski dosije: Istanbul - http://whc.unesco.org/en/ list/356/documents/
http://whc.unesco.org/uploads/%20nominations/1156.pdfhttp://whc.unesco.org/en/%20list/356/documents/http://whc.unesco.org/en/%20list/356/documents/http://whc.unesco.org/uploads/%20nominations/1156.pdf

unesco predavanje final

Documents