undestnii static

Гарчиг

Оршил

Онолын хэсэг

Судалгааны хэсэг

I бүлэг Хэрэглэгчийн шаардлага

1.1 Хэрэглэгчийн тухай мэдээлэл

1.2 Хэрэглэгчийн үйл ажиллагааны онцлог

1.3 Систем хөгжүүлэх үндэслэл

1.4 Хэрэглэсэн нэр томъёоны тодорхойлолт

1.5 Хэрэглэгчийн функциональ шаардлага

1.6 Хэрэглэгчийн функциональ бус шаардлага

II бүлэг Архитектурын сонголт

2.1 Үйлдлийн системийн сонголт

2.2 Програмчлалын хэлний сонголт

2.3 Техникийн үндэслэл

III бүлэг Системийн шинжилгээ

3.1 Обьектийн холбоосын диаграмм

3.2 Обьектийн холбоосын диаграммын дэлэгрэнгүй

3.3 Обьектийн холбоосын диаграммын өргөтгөл (ERD)

3.4 Use case диаграмм

3.5 Class диаграмм

3.6 Sequence диаграмм

3.7 State диаграмм

IV бүлэг Системийн зохиомж

4.1 Тайлангийн зохиомж

4.2 Дэлэгцийн зохиомж

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Оршил

Өнөөдөр дэлхийн мэдээллийн технологийн зах зээл асар хурдацтайгаар хүрээгээ

тэлж улам бүр глобаль шинжтэй болж байна. Мэдээллийг шуурхай олж авч, задлан

шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргах нь орчин үед зах зээлийн өрсөлдөөнт орчинд бизнес

явуулж байгаа бүх салбарт зайлшгүй шаардлагатай зүйлийн нэг болж байна. Энэ

утгаараа технологи нь бизнесийн бүх салбарт тухайн бизнес байгууллагын өрсөлдөх

чадварыг дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Эдийн засгийн салбарууд дотроос

банк санхүүгийн болон худалдаа арилжааны салбарт мэдээллийн технологийн

хэрэглээ маш их ирээдүйтэй байна. Энэ салбарт мэдээллийн технологи хэрэглэснээр

үйлчилгээний шуурхай байдлыг дээшлүүлж салбарын ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх

чухал хөшүүрэг болж байна.

Мэдлэг бол хөгжил дэвшилийн үндэс суурь учраас орчин үед бид бүхэнд мэдээлэл

нь амьдралыг тэтгэх ус агаар мэт амин чухал зүйл юм. Дэлхий нийтээр

глобальчлалдаж, эрх зүй, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, технологийн хувьд нэгдэн

ойртож буй өнөө үед бүх дэлхий нийтээр мэдээлэл солилцох үүд хаалга нээгдэж

байна. Энэхүү мэдээллийн зуунд соргог, зөв, дэвшилттэй мэдээллийг хамгийн

түрүүнд олж авсан хүн, албан байгууллага, пүүс компани, улс орон хөгжин дэвших

боломжтой. Аливаа хөгжил дэвшил, тэр дундаа мэдээлэл холбоо технологийн хөгжил

дэвшил нь хүн төрлөхтний оюуны хэрэгцээ, өдөр тутмын амьдралд үйлчилж цаг

хугацаа, орон зайн саад бэрхшээлийг арилгаж байна. Шинжлэх ухаан, техник

технологи нь цаг мөчтэй уралдан асар хурдацтай хөгжиж буй өнөөгийн цаг үетэй

зэргэцэн алхах зайлшгүй шаардлага урган гарч байна. Үүнд ХХ зууны дунд үеэс

хойш дэлхий нийтээрээ компьютер хэмээх шинэхэн нөхөртэй болсон бөгөөд

үүнийгээ цаг ямагт хөгжүүлж сайжруулсаны хирээр одоогийн мэдэх хүний

хэрэглээний зайлсшгүй шаардлагыг хангаж чадах болсон байна. Энэ хэрэгцээ

үндэслэл нь хүний гараар хийх нөр их давтагдсан олон төрлийн эдийн засгийн

болоод цаг хугацааны хүчин зүйлийг хямд бөгөөд төсөр, богино хугацаанд шийдэж

чаддагт оршиж байдаг юм.


I бүлэг Хэрэглэгчийн шаардлага

Судалгааны объект болгож сонгосон Үндэсний Статистикийн газар, Засаг

захиргааны, нутаг дэвсгэр анхан шатны нэгж баг хорооны засаг дарга онцлог, үйл

ажиллагаа, функц, дүрэм журам, оролт гаралтын мэдээлэл, уг салбарт хэрэглэгддэг

тусгай нэр томъѐоны тодорхойлолт зэргийг тайлбарлаж, нэг бүрчлэн дэлэгрэнгүй

байдлаар бичигдэх програм хангамж юм.

1.1 Хэрэглэгчийн тухай мэдээлэл

Үндэсний Статистикийн газрын танилцуулга

Үндэсний Статистикийн газрын үүсэл хөгжил

Монгол улсын статистикийн алба өнө эртний уламжлалтай бөгөөд бидний өвөг

Хүннү нар мал сүргээ тоолж, мод хэрчин тэмдэглэж байсан тухай, хожим XIII зуунд

хүчирхэг төр улсыг байгуулан монголчууд хүн амаа тоолж, түүндээ үндэслэн албан

татвар ноогдуулж байсан тухай түүхийн баримт бичгүүдэд тэмдэглэн үлдсэн байдаг.

1921 оны ардын хувьсгал Монол Улсын бүртгэл, статистикийн хөгжлийн түүхэнд

шинэ үеийг нээж улс ардын аж ахуйн бүртгэлийн ажил ялангуа статистикийн

шинжлэх ухааны хөгжүүлэх бодит бололцоо нөхцөлийг бүрдүүлсэн юм. 1921 – 1940

он хүртэл Монгол Улсын хүн амын тоог нас, хүйсээр нь нэгтгэж байсан анхны

үндсэн баримт бичиг бол Өрхийн данс байсан байна. Хүн амын бүртгэлийн гол суурь

судаллагаа нь өрхийн дэвтэрээр хөтлөгдөж бүртгэлийн судаллагааг орон нутгийн баг,

сум захиргаа хариуцаж байв. Манай улс 1924 онд анхдугаар үндсэн хуульд “Улсын

аливаа тоо бүртгэх явдлыг тогтоох”-ыг хуульчлан өгсөн түүхэн эхлэлтэй бөгөөд

Улсын анхдугаар их хурлын тогтоолд “Тус улсын бүх тоо бүртгэх явдал маш нарийн

чухал болох тул одоо тоо бүртгэх хэлтэс байгуульж уг хэргийг эхлүүлэх ажил

зохино” гэж зааж, 1924 оны 11-р сарын 11-ний өдөр тэр үеийн Дотоод ямны бүтэц

тоо бүртгэлийн хэлтсийг 6 орон тоотойгоор анх байгуулснаар статистикийн албаны

үндэс суурь тавигдсан гэж үздэг. МАХН- ын Төв Хорооны Бүгд хурал 1940 оны 12-р

сард хуралдаж “БНМАУ- ын ард нийтийн аж ахуйн 1941 оны төлөвлөгөөний тухай”

асуудлыг хэлэлцжээ. Ийнхүү 1941 оноос эхлэн нийгэм эдийн засгийг жилийн

төлөвлөгөөний үндсэн дээр хөгжүүлэх болсноор төлөвлөгөөний биелэлтийг бүртгэх

дараагийн жилийн төлөвлөлтийг үндсийг боловсруулах зэрэгт шаардагдах


мэдээллийг бүрдүүлэх зайлшгүй шаардлага гарч ирсэн бөгөөд 1941 оноос Засгийн

хорооны дэрэгэдэх тоо бүртгэх хэлтсийг БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн дэргэдэх

Төлөвлөгөө, Тоо бүртгэл, хянан шалгах газар болгон өөрчилсөн бөгөөд статистикийн

албаны үйл ажиллагааг 1941 оноос БНМАУ-ын Сайд нарны зөвлөлийн дэргэдэх

төлөвлөгөө, тоо бүртгэл хянан шалгах газар 1945 оноос Улсын төлөвлөгөөний

комиссын тоо бүртгэлийн тус тус эрхлэн гүйцэтгэж байлаа. Улсын бага хурлын

тэргүүлэгчдийн 1945 оны 11-р сарын 23 ны өдрийн 106 тоот тогтоолоор БНМАУ-ын

Сайд нарын Зөвлөлийн Улсын төлөвлөгөөний комиссыг байгуулжээ. БНМАУ-ын

Ардын Их Хурлын тэргүүлэгчдийн 1960 оны 4-р сарын 8 ны өдрийн зарлигаар

БНМАУ-ын сайд нарын зөвлөлийн дэргэдэх тоо бүртгэлийн улсын төв газрыг

байгуулсан нь статистикийн алба үүссэнээсээ хойш 36 жилийн дараа ямар нэг яам

хорооны харъяанаас гарч Засгийн хорооны бие даасан байгууллага байх үндсийг

тавьсан үйл явдал болжээ. Монгол Улсын түүхэнд анх удаа бүрэлдэн тогтсон түүхтэй

аж.

Байгууллагын үйл ажиллагааны эрхэм зорилго:

Улс төрийн аливаа нөлөөлөлд автахгүйгээр эдийн засгийн нийгэм хүн ам зүйн

талаархи шинжлэх ухааны арга зүйгээр тооцсон статистикийн үнэн бодит мэдээлэл

судалгаагаар төр засаг иргэн байгууллагад адил тэгш үйлчлэхэд оршино.

Байгууллагын зохион байгуулалтын бүтэц:

УИХ

Үндэсний статистикийн хороо Зөвлөл

Аймгийн Засаг даргын дэргэдэх

статистикийн хэлтэс

Сумын Засаг даргын орлогч

Багын засаг дарга

Нийслэлийн Засаг даргын

дэргэдэх Статистикийн газар

Дүүргийн Засаг даргын дэргэдэх

Статистикийн газар

Хорооны засаг дарга

Статистикийн мэдээллийн үзүүлэлт, түүнийг гаргах үндэслэл


Байгууллагын үйл ажиллагаа

Аймаг, нийслэл

Баг, хороо

Сум, дүүрэг

Хүн ам, нийгмийн статистикийн үзүүлэлт

Хүн амын тоо, нас, хүйс

Хүн амын төрөлт, нас барилт, цэвэр өсөлт

Гэрлэлт, гэр бүл цуцлалт

Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам, ажиллагсад

Өрх, хүн амын орлого, зарлага, хэрэглээ

Хүн ам хүнсний хангамж, илчлэг

Хүн амын амжиргааны түвшин, ядуурал

Дундаж цалин, орлого

Хүн амын боловсролын түвшин, багш сургууль

Суралцагсдын тоо

Хүн амын эрүүл мэнд, эмнэлэг, эмч, өвчлөгчдийн тоо

Орон сууцны сан, шинээр баригдсан сууц

Тэтгэвэр, тэтгэмж авагчдын тоо, тэтгэвэр тэтгэмжний хэмжээ

Музей, номын сангийн тоо тэдгээрийн сан хөмрөг

Сонин сэтгүүл, үйлдвэрлэсэн киноны тоо


Ажлын цагийн үргэлжлэл

Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжилээс шалтгаалсан өвчин

Хөдөлмөрийн маргаан

Баг, Хорооны Засаг даргын бүрэн эрх

Баг, Хорооны засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэртээ дараах бүрэн эрхийг

хэрэгжүүлнэ.

Төр засгийн бодлого, хууль тогтоомж, засгийн газрын болон дээд шатны

хурал, засаг даргын шийдвэрийг сурталчлах, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион

байгуулах

Хүн ам боловсролын түвшинг судлах, сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг

бүртгэж тухайн жилд нь сургуульд оруулах, сургууль завсардсан хүүхдийг

сургалтанд хамруулах арга хэмжээ авах

Нутаг дэвсгэрийн хүн амын амжиргааны түвшинг судлах

Статистикийн мэдээллийг зохих журамын дагуу гаргах

Хүн ам, түүний шилжих хөдөлгөөнийг зохио журамыг дагуу бүртгэх

Монгол Улсын хүн амын тоонд эзлэх үндстэн, ястаны тоо

2007 оны 10-р сарын 5ны байдлаар

д/д Яс үндэс Хүн амын тоо Хувиар

1 Халх 2134493 82,04

2 Казак 140152 5,39

3 Дөрвөд 70252 2,70

4 Баяд 53246 2,05

5 Буриад 44221 1,70

6 Дарьганга 34680 1,33

7 Захчин 31196 1,20

8 Урианхай 24111 0,93

9 Дархад 20060 0,77

10 Өөлд 11277 0,43

11 Торгууд 12950 0,50

12 Хотгойд 844 0,03


13 Мянгад 8222 0,32

14 Хотон 6904 0,27

15 Үзэмчин 1995 0,08

16 Барга 2392 0,09

17 Харчин 86 0,00

18 Цахар 43 0,00

19 Хорчин 56 0,00

20 Уйгар 262 0,01

21 2734 0,11

22 Орос(харъяат) 1345 0,05

23 Хятад(харъяат) 249 0,01

24 Орос(гадаад) 13 0,00

25 Бусад(гадаад) 16 0,00

Нийт 2601789 100

Хүснэгт 1.1

Монгол улс хамгийн хүн ам олонтой сум

д/д Аймаг Сум Хүн амын тоо

1 Баян-Өлгий Дэлүүн 9142

2 Баян-Өлгий Ногоон нуур 8781

3 Баян-Өлгий Цэнгэл 8933

4 Баян-Өлгий Улаанхус 8924

5 Өвөрхангай Хархорин 12630

6 Өвөрхангай Уянга 8650

7 Увс Тэс 8393

8 Ховд Булган 10027

9 Завхан Тосонцэнгэл 7936

10 Сэлэнгэ Мандал 7378

11 Дундговь Эрдэнэдалай 7236

Хүснэгт 1.2


1.2 Хэрэглэгчийн үйл ажиллагааны онцлог

Засаг захиргааны анхан шатны нэгжээсээ эхлэн бүх шатанд хүн ам, өрхийн тоо

мэдээг үнэн зөв тодорхойлох, тооллого хоорондын хүн амын тоог хянах, тэдний

нийгмийн үзүүлэлтээр мэдээллийн санг бүрдүүлэх анхан шатны маягт нь “Хүн ам

өрхийн бүртгэл”-ийн дэвтэр юм.

“Хүн ам өрхийн бүртгэл”-ийн дэвтэрийн ач холбогдолыг дараах байдлаар

тодорхойлж болно. Үүнд:

Хүн амын өрхийн талаарх засаг захиргааны анхан шатны мэдээлэл болж

чадна. Хүн ам өрхийн бүртгэлийн дэвтэр нь тухайн өрхөд байгаа бүх хүний

мэдээллийг бүртгэх бөгөөд тухайн оны суурин хүн амын тайлан мэдээний

анхдагч мэдээлэл, хүн амын нас хүйсний бүтэц, гэрлэлтийн байдал, суурьшил,

шилжилт, ажил эрхлэлт, боловсрол, орон сууцны хангамж, нөхцөл зэрэг

өрнгөн мэдээллийг цуглуулж, түүнийг засаг захиргааны бүх нэгжээр

боловсруулан гаргаж авдгаараа ач холбогдолтой.

Нийгэм эдийн засаг болон хүн амын түүвэр судаллагааны анхан шатны нэгж,

хамрах хүрээг тодорхойлох суурь мэдээлэл болно.

Бүх шатны Засаг дарга нарт орон нутгийнхаа нийгэм эдийн засгийн бодлогын

иж бүрнээр нь төлөвлөн боловсруулахад чухал шаардлагатай суурь мэдээлэл

болно.

Бүсийн болон үндэсний хэмжээний урт, богино хугацааны төлөвлөлт хийх,

хүн амд төрөөс үзүүлэх нийгмийн үйлчилгээний цар хүрээг тодорхйлох,

үйлчилгээг хүн амд нь хүргэх нэгдсэн бүртгэл судалгааны хүндэс болно.

Энэхүү заавар хүн ам өрхийн бүртгэлийн дэвтэр нь өрхөд үлдэхгүй бүртгэл хийж

байгаа үндсэн нэгж баг хорооны засаг дарга нарт үлдэнэ. Хэрвээ тухайн өрх өөр

аймаг нутагт шилжих тохиолдолд хүн ам өрхийн бүртгэлийн давтэрээ авч тухайн

шилжин ирсэн газраа авч ирж бүртгүүлэх ѐстой.

1. Хаягийн хэсэг

Хүн ам өрхийн бүргэлийн дэвтэрийг шинээр нээж бичихдээ өрхийн бүртгэлийн

дугаар болон хаягийн хэсгийг тухайн өрхийн оршин сууж байгаа байршилыг

дэлгэрэнгүйгээр тухайлбал засаг захиргааны нэгж гудамж хорооллын нэр

байшингийн болон хаалганы дугаарыг холбогдох хэсэг гаргазтай бичнэ.


Жишээлбэл: Улаанбаатар хотод бол нийслэлийн Баянзүрх дүүрэг 13-р хороолол

“эсвэл гудамжны нэр” 22-ын А байрны 121 тоот хөдөөд бол Өвөрхангай аймгийн

Зүүн баян – Улаан сумын Хад баг зэргээр бичнэ.

Нэг өрх хоѐр өрх болж тусгаарлах гэр бүл цуцлуулах, шинээр гэр бүл болж байгаа

тохиолдолд өрхөд шинээр бүртгэлийн дугаар болгоно. Тухайн өрх шинээр хүн ам

өрхийн бүртгэлийн дэвтэрээ нээлгэх үед шинээр дугаар авах ба энэ дугаар нь Монгол

улсын нутаг дэвсгэр шилжин явсан, ирсэн тохиолдолд анхны авсан өрхийн

дугаартайгаа байна. Шинээр хүн ам өрхийн бүртгэлийн дэвтэр нээлэгсэн тохиолдолд

өрхийн бүртгэлийн дугаар нь баг хорооноос олгосон өрхийн дугаартай адил байна.

Хэрвээ өрх нь өөр газраас шилжиж ирсэн тохиолдолд өрхийн бүртгэлийн дугаар нь

өөрчлөгдөхгүй хэвээрээ байх ба өрх турайн ирсэн газартаа бүртгүүлж тухайн баг

хорооноос олгосон өрхийн дугаарыг шинээр авч энэ нь ялгах кодоор ялгагдана.

Өрхийн бүртгэлийн дугаарын эхний 1-6 орон нь хүн ам орон сууцны 2000 оны

тооллогод ашиглагдсан аймаг баг сум нийслэл дүүрэг хорооны дугаар байна.

Оронгын дугаар

Х1 Аймаг нийслэлийн код 1-2

Х2 Сум дүүргийн код 3-4

Х3 Баг хорооны код 5-6

Х4 Өрхийн бүртгэлт хийгдсэн дугаар бөгөөд баг хорооны бүр өрхийг 0001-ээс эхэлж

7-10 бүртгэнэ. Бүртгэл хийгдсэн оны сүүлийн оронг тавина.

Жишээ: 2006 онд бүртгэл явагдаж байгаа бол 11-р орон 6 болно. 11

Бүртгэлийн ялгах кодыг дараах байдлаар нөхөж бичнэ. 12


Ялгах код нь:

1. Үндсэн өрх

2. Өрхийн дугаар шинээр авч буй өрх

3. Шилжиж ирсэн өрх

Аймаг Сум Баг Дугаар Ялгах код

1 0 0 9 0 1 0 0 8 6 6 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Үндсэн өрх гэдэгт тухайн орон нутагт 6н сараас дээш хугацаагаар дээш оршин сууц

байгаа өрхийг оруулна. Өрхийн дугаар шинээр авч буй өрхөд урьд өмнө нь өрх

үүсгэн амьдарч байгаагүй анх өрх тусгаарлан амьдарч байгаа гэр бүлээ цуглуулаад

шинээр өрх үүсгэж байгаа өрхийг хамруулна. Шилжиж ирсэн өрхөд бусад аймаг

орон нутгаас тухайн орон нутагт шилжиж ирсэн өрхүүдийг оруулна.

Угийн овог: тухайн өрхийн тэргүүлэгчийн иргэний үнэмлэх дээр байгаа угийн

овгийн нэрийг боржигон гэх мэтээр бичнэ.

Эцгийн “Эхийн” нэр өрхийн тэргүүлэгчийн нэр: тухайн хүний эцгийн эхийн

болон өөрийнх нь нэрийг товчлогүйгээр бүрэн гүйцэт бичнэ.

1. 1999 онд батлагдсан “гэр бүлийн тухай” Монол улсын хуулийн 24-р зүйлийн

3т “хүүхэд эцгийн нэрийг авна” мөн зүйлийн 4т гэрлэлтээ бүртгүүлээгүй эхээс

төрсөн эсвэл хүүхдийн эцгийг тогтоосон эрх бүхий байгууллагын шийдвэргүй

бол хүүхэд эхийн нэрийг авна. Гэсэн заалтуулыг үндэслэнэ. Эцгийн эхийн

нэрийн төгсгөлд “ийн, ын” дагвар залгахүй.

Жишээ нь: эцгийн нэр нь Алдар, өөрийн нэр нь Батболд гэж үвэл.

Өрхийн тэргүүлэгч

Овог Боржигон

Эцэг эхийн нэр Алдар

Нэр Батболд

Өрхийн тэргүүлэгч 2-ийн нэрийг: тухайн хүний иргэний үнэмлэх 16 нас

хүрээгүй хүний төрсөний гэрчилгээнд бичигдснээр авна.

2. Өрхийн тэргүүлэгч: ам бүлийн гишүүд хэнийгээ өрхийн тэргүүлэгч болохыг

тэдний сайн дурын үндсэн дээр шийдвэрлэнэ. Өрхийн гишүүдийн дунд нэр

хүнд бүхий бусдыг удирдан зорион байгуулах өрхийн асуудлыг шийдвэрлэхэд


гол үүрэг гүйцэтгэнэ. Өрхийн талаарх асуулыг бүрэн хариуцдаг ихэнх

тохиолдолд өөрийн санхүүгийн асуудлыг шийдвэрлэдэг өрхийн гишүүн

байна. Өрхийн ам бүлийн гишүүд хэнийгээ өрхийн тэргүлэгч болгохоо гийдэж

чадаагүй байвал 16-аас дээш настай ажил хөдөлмөр эрхэлдэг буюу өрхийн

нийт орлогод голлох хувь нэмэр оруулдаг. Аль нэг гишүүнийг өрхийн

тэргүүлэгч гэх болох боловч 18 нас хүрсэн гишүүдийн саналыг заавал

харгалзан үзнэ.

Аймаг нийслэл, сум, дүүрэг, баг, хорооны нэр: аймаг нийслэл сум дүүрэг баг хороо

гэсэн асуултанд тухайн аймаг нийслэл сум дүүрэг баг хорооны албан ѐсны нэрийг

товчлогүйгээр гаргацтай бичнэ. Аймаг нийслэл сум дүүрэг баг хорооны кодыг

зориулалтын нүдэнд бичнэ.

Өрхийн дугаар: баг хорооноос өрхийн дугаарыг олгохдоо баг хороо бүр 0001-ээс

дээш эхлүүлэн нэгдсэн дугаар олгоно. Өрхийн дугаарыг харгалзах нүдэнд гаргацтай

бичнэ. Шинээр хүн ам өрхийн бүртгэлийн дэвтэрийг нээлгэж байгаа өрхийн хувьд

өрхийн бүртгэлийн дугаар баг хорооноос олгосон өрхийн дугаартай ижил байна.

Байршилын код: тухайн өрхийг оршин суугаа байршилаар нь нийслэл аймгийн төв

сумын төв хөдөө гэж ангилан тохирох кодыг харгалзах дөрвөлжин нүдэнд бичнэ.

Хэрэв тосгон байвал аймгийн төвийн кодыг тавина.

Жишээ нь: нийслэлийн өрх бол 1, аймгийн төвийн өрх бол 2, сумын төвийн өрх бол

3, хөдөөны өрх бол 4 гэсэн кодыг тус тус өрнө.

2. Хаягийн өөрчлөлт

Өвөлжөө, гудамжны нэр: өрхийн сууж байгаа өвөлжөө гудамж хорооллын албан

ѐсны нэрийг товчлолгүйгээр бичнэ.

Байшин, байр хашаа, хаалганы дугаар: тухайн өрхийн оршин сууж буй байшин

байр хашаа хаалганы дугаарыг орон оронгоор тусад нь салгаж гаргацтай нөхөж

бичнэ. Бүртгэл явагдаж байх хугацаанд хаяг өөрчлөгдсөн өрхийн хувьд энэ хэсгийг

асууж балын харандаагаар бичилт хийнэ. Шилжиж ирсэн өрх нь тухайн шилжин

ирсэн газартаа бүртгүүлж шинээр өрхийн дэгээр авах ба ялгах код гэсэн хэсгийн 3н

гэсэн кодоор кодолно. Шилжиж ирсэн өрхиөд засаг захиргааны нэг нэгжээс нөгөө

нэгжид шилжин ирсэн өрхүүдийг оруулна. Тухайлбал: 2007 онд улаанбаатар хотыг


баянгол дүүргийн 10р хороонд шилжин ирсэн өрхийн бүртгэлийг зурагт зааснаар

бичнэ.

Х0 Өөрчлөлт тийм1, үгүй2 1

Бүртгэгдсэн он 2007

Х1 Аймаг нийслэлийн нэр 20

Х2 Сум дүүргийн нэр 05

Х3 Баг хорооны нэр 10

Х4 Байршилын код 1

Х5 Баг хорооны олгосон өрийн дугаар 0886

Ялгах код 73

3. Өрхийн гишүүдийн талаарх бүртгэл

Өрх: нэг орон байранд хамт амьдардаг нэмэгдэл төсөвтэй хүнс амьдралын наад

захын бусад хэрэгцээгээ хамтран хангадаг ураг төрлийн болон гэр бүлийн холбоотой

болон холбоогүй нэг буюу хэсэг бүлэг хүмүүсийг өрх гэж үзнэ. Өрхийн гишүүдээс

асуус асуултын хариултыг кодын хамт дэвтэрийн эхний нүүрэнд оруулсан бөгөөд

хариулагчийн өгсөн хариултыг зөв тодорхойлж зохих кодыг харгалзах нүдэнд бичнэ.

Нэг орон сууцанд хамтран амьдарч байгаа боловч ураг төрлийн болон гэр бүлийн

холбоогүй хүмүүсийг дараах тохиолдолд өрх гэж үзэхгүй бөгөөд дэвтэр нээхгүй.

Үүнд:

1. Оюутан сурагчдын дотуур байр болон ажиллагчдын нийтийн байр цэргийн

хүрээ эмнэлэг сувилал асрамжыг газар нэг өрөө тасалгаанд хамт амьдарч

байгаа ураг төрлийн болон гэр бүлийн холбоогүй хүмүүс

2. Барилгын дээвэр хонгил орц дулааны шугам сүлжээний суваг ой мод уул хад

зэрэгт байрлаж байгаа гэр бүлийн болон ураг төрлийн холбоогүй хүмүүс

3. Айлын сууц буюу сууцны нэг хэсгийг хөлслөн сууж байгаа ураг төрлийн

болон гэр бүлийн холбоогүй хүмүүс

1.1.Өрхийн гишүүдийн овог нэр: Өрхий гишүүдийг өрхийн тэргүүлэгчээс эхлэн

бусад гишүүдийн нэрийг дараалуулан бичиж, холбогдох үзүүлэлтүүдийг нөхнө.

Өрхийн гишүүдийн нэрийг бичихдээ эцэг/эхийн нэрийн хамт бичнэ. Өөрөөр

хэлбэл 01 мөрөнд өрхийн тэргүүлэгчийн эцгийн нэр, өөрийн нэр байна. 02 мөрөөс

эхлэн дээрх тодорхойлолтын дагуу өрхийн гишүүдийг нэг бүрчилэн бичнэ.


1.2.Өрхийн тэргүүлэгчийн хамаарал: Асуултын доор бичигдсэн хариултын кодыг

ашиглан хүснэгтэнд тухайн гишүүн өрхийн тэргүүлэгчтэй ямар хамааралтай

болохыг зөв тодорхойлж зохих кодыг А2 багананд нөхнө. Хариулагч өрхийн

тэргүүн биш бол энэ асуултын хариултыг авахдаа болгоомжтой хандаж, тухайн

хүнээс өрхийн тэргүүлэгчтэй ямар хамааралтай болохыг нь асууж байгаа

болохоос биш хариулагчтай өөртэй нь ямар хамааралтайг нь асуугаагүй гэдгийг

сайтар хэлэх хэрэгтэй. Жишээ нь: Хариулагч нь өөрийгөө өрхийн тэргүүлэгчийн

эхнэр, харин Баатар түүний ах гэж хариулбал Баатарыг АХ, ЭГЧ, ДҮҮ гэж

кодлохгүй /учир нь Баатар өрхийн тэргүүлэгчийн хадам ах учраас/, БУСАД

ХАМААТАН САДАН гэдгээр кодлоно. Өрхийн тэргүүлэгч хүүхэдтэй эмэгтэйтэй

гэрлэсэн бол уг хүүхдийг өрхийн тэргүүлэгчийн ҮРЧИЛСЭН хүүхэд гэж үзэж 10

гэсэн кодыг бичнэ. Код бичих зориулалтын дөрвөлжин нүдэнд тоог нэг нэг

оронгоор нь гаргацтай бичнэ. Нүдэнд тавигдах оронгийн тоо нь нүдний оронгийн

тооноос бага байвал өмнө нь “0” тавьж урагш нь оронгийн тоог гүйцээж бичнэ.

1.3.Хүйс: Хүний нэр, гадаад төрх, зүс царай, хувцсаар хүний хүйсийг шууд

тодорхойлж болохгүй, заавал асууж бөглөнө.

1.4.Төрсөн он, сар: тухайн хүний төрсөн он, сарыг иргэний үнэмлэх, төрсний

гэрчилгээ, бусад баримт бичигтэй зөрүүлэхгүй байхыг хариулагч иргэнд сануулах

хэрэгтэй ба бүртгэгч нь шаардлагатай тохиолдолд тухайн хүний иргэний үнэмлэх,

төрсний гэрчилгээ, түүнтэй адилтгах баримт бичигтэй тулгаж үзнэ. Жишээ нь:

Өрхийн тэргүүлэгч А.Батболд 1974 оны 3-р сард төрсөн гэж хэлбэл хариултыг

хэрхэн нөхөхийг зургаас харна уу.

1.5.Суурьшлын байдал: бүртгэл хийж байх хугацаанд тухайн иргэн оршин сууж

байгаа засаг захиргааны нэгжид 6 сараас дээш, доош хугацаагаар амьдарч байгаа

эсэхийг харгалзан суурьшлын байдлыг тодорхойлно. Байнгын оршин суугч – 1:

Байнгын оршин суугчид дараах хүн амыг хамруулна. Үүнд:

а. Бүртгэл явагдаж байх үед тухайн засаг захиргааны нэгжид 6 сараас дээш буюу

183 хоногоос дээш хугацаагаар оршин сууж байгаа хүмүүс.

б. Бүртгэл явагдаж байх үед тухайн засаг захиргааны нэгжид 6 сараас доош буюу

183 хоногоос доош хугацаагаар амьдарч байгаа ч цаашид 6 сараас дээш

хугацаагаар оршин суух хүмүүс.

в. Өмнөх хүн ам, өрхийн бүртгэлд байнга суугаагаар бүртгэгдсэн боловч

бүртгэлийн үед өрхдөө байхгүй байгаа хүмүүсийг мөн байнга оршин суугчаар

бүртгэнэ. Үүнд: үсийг мөн байнга оршин суугчаар бүртгэнэ. Үүнд:


Ээлжийн амралттай хүмүүс;

Харуул, манаа, жижүүрийн ажилтайд;

Албан ажлаа олон хоногоор үргэлжлүүлэн гүйцэтгэсэн (төмөр замчид,

агаарын болон авто тээврийн ажиллагчид, геологчид гэх мэт) хүмүүс;

Амралт сувилал, аялал жуулчлалаар явсан гэртээ эргэж ирэх хүмүүс;

24 цагийн ажиллагаатай ясли, цэцэрлэгт хамрагдсан хүүхдүүд;

Албан томилолтоор гадаадад хурал, зөвлөгөөн, сургалтанд хамрагдсан;

Замд буюу хээр яваа (түлээ түүх, мал хариулах, алдсан малаа хайж яваа, ан

гөрөө хийж яваа гэх мэт) хүмүүс;

Шинээр төрсөн – 2: Тухайн жилд шинээр төрсөн хүүхэд байгаа эсэхийг асууж хэрэв

тийм бол 2 гэсэн код тавина.

Цэргээс ирсэн – 3: Тухайн жилд хугацаат цэрийн албанаас халагдаж ирсэн иргэдийг

энд хамруулна.

Сургууль төгсөж ирсэн – 4: Гадаад, дотоодын аль нэг сургуулийн төгсөж ирсэн

иргэдийг энд хамруулна.

Нас барсан – 5: Тухайн жилд нас барсан хүнийг энд хамруулна.

Цэрэгт явсан – 6: Тухайн жилд цэргийн албанд явсан иргэдийг энд хамуулна.

Сургуульд явсан – 7: Гадаад, дотоодын аль нэг шатны сургуульд суралцахаар явсан

иргэдийг энд хамруулна.

Бусад шалтгаанаар ирсэн – 8: Дээрхээс бусад шалтгаанаар ирсэн иргэдийг энд

хамааруулна. Жишээ нь: Хорих ангид ял эдлээд ирсэн гэх мэт

Бусад шалтгаанаар явсан – 9: Дээрхээс бусад шалтгаанаар явсан иргэдийг энд

хамааруулна. Жишээ нь: Хорих ангид ял эдлэхээр явсан гэх мэт

1.6.Боловсролын түвшин: Энэ асуултанд 7 ба түүнээс дээш настай бүх хүн

хариулна. Энэ асуултаар хариулагчийн боловсролтой эсэх, боловсролтой бол

ямар түвшний боловсролтойг асууж байгаа бөгөөд эхлээд “Та ямар нэг шатны

боловсролтой юу?” гэж асуугаад тохирох кодыг харгалзах нүдэнд бичнэ. Жишээ

нь: Боловсролгүй гэж хариулбал 7 гэсэн кодыг бичнэ. Хэрэв “боловсролтой” гэж

хариулбал түүний боловсролын дээд түвшнийг лавлан асуугаад тохирох кодыг

харгалзах нүдэнд бичнэ. Боловсолын дээд түвшин гэдэг нь тухайн хүний

эзэмшсэн боловсролын хамгиййн дээд түвшин юм. Жишээ нь: Долгор Санхүү

эдийн засгийн техникумд /хуучин нэрээр/ суралцаж, тусгай мэргэжлийн дунд

боловсролтой, нягтлан бодогчийн мэргэжил эзэмшсэн боловч дараа нь их, дээд

сургуульд ямар нэг мэргэжлээр суралцаж, бакалавар, эсвэл магистрын зэрэгтэй,


дипломтой төгссөн бол түүнийг дээд боловсролтой гэж үзээд 1 гэсэн кодыг

харгалзах нүдэнд бичнэ. Хэрэв тухайн хүн ЕБС-ын 10-11-р ангийг төгсөөд

цаашид суралцаагүй бол тухайн хүнийг бүрэн дунд боловсролтой гэж үзээд 4

гэсэн кодыг харгалзах нүдэнд бичнэ. Боловсролын түвшинг дараах байдлаар

тодорхойлно. Үүнд:

Дээд боловсрол – 1: Гадаад, дотоодын их, дээд сургууль төгссөн хүнийг

/бакалавар, магистр, түүнээс дээш мөн түүнчлэн диплом, түүнтэй адилтгах

үнэмлэхтэй бол/ дээд боловсролтой гэж үзэхээс гадна коллеж, түүнтэй адилтгах

сургуулийг бакалавар зэрэгтэй төгсөгчдийг дээд боловсролд хамруулна.

Тусгай мэргэжлийн дунд – 2: Гадаад, дотоодын тусгай мэргэжлийн сургууль,

техникум, түүнтэй адилтгах сургууль төгссөн үнэмлэхтэй хүмүүсийг тусгай

мэргэжлийн дунд боловсролтойд тооцно.

Мэргэжлийн анхан шатанд – 3: Техник мэргэжлийн сургууль, мэргэжил сургалт

үйлдвэрлэлийн төв төгссөн, үнэмлэхтэй хүмүүсийг техник мэргэжлийн

боловсролтой гэж үзнэ.

Бүрэн дунд боловсрол – 4: Ерөнхий боловсролын сургулийн 10/11/-р ангийг

өндөр, оройгоор төгссөн үнэмлэхтэй хүмүүсийг бүрэн дунд боловсролтой

хүмүүст хамааруулна.

Сууль боловсрол – 5: Ерөнхий боловсролын сургуулийн 7-р анги /1975 он хүртэл

хуучин системээр/, 8/9-р анги төгссөн үнэмлэхтэй хүмүүсийг бүрэн бус дунд

боловсролтой буюу суурь боловсролтой гэж үзнэ.

Бага боловсрол – 6: Ерөнхий боловсролын сургуулийн 4-р анги /1975 оныг хүртэл

хуучин системээр/

1975-1996 оныг дуустал 3-р анги

1997 оноос хойш 4-р анги, 2005 оноос 5-р анги төгссөн хүмүүсийг бага

боловсролтой гэж тооцно.

Боловсролгүй – 7: ЕБС-ийн 4/3-р ангийг төгсөөгүй хүмүүсийг боловсролгүй

хүмүүст хамааруулна.

1.7.0-29 насны хүн амын сургуулийн өмнөх боловсрол, /ясли, цэцэрлэг/ бүх

шатны сургуульд хамрагдалт: Боловсрол олгох ямар нэг шатны сургуульд

өдрийн болон орой, эчнээ ангиар суралцаж байгаа, ясли, цэцэрлэгт хүмүүжиж

байгаа бол зохих кодыг дугуйлна. ЕБС, МСҮТ, Их дээд сургуульд сурч байгаа

хүмүүсийг Монголд, Гадаадад гэж салгаж холбогдох кодыг дугуйлна. Ямар нэг

шатны боловсрол олгодоггүй албан бус боловсролын сургалтад хамрагдагчдыг


сургуульд суралцагч гэж үзэхгүй. Албан бус боловсролын сургалт гэж сургуулиас

гадуурх зохион байгуулалттай сургалтын үйл ажиллагааг ойлгох бөгөөд төрөл

бүрийн мэргэжил олгох /жолооны, гадаад хэлний, тогоочийн, компьютерийн

зэрэг/ эсвэл амьдрах ухаанд сурах /ногоо тарих, алт, мөнгөний дархан зэрэг/

сургалтыг хамруулна. Алсын зайн сургалт нь албан бус боловсролын сургалтад

хамаарна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн аль нэг ангид сурч байгаад дахин

суралцаагүй, сургуулиа орхисон хүүхдийг сургууль завсардсан гэж үзнэ. Ясли

/цэцэрлэг, сургуульд огт явж байгаагүй хувьд код 21-ийг харгалзах нүдэнд бичнэ.

1.8. Сургалтын төлбөр хариуцах байдал: Тухайн бүртгэгдэж байгаа өрхийн

гишүүн сургуулийн өмнөх насны байгууллага /ясли, цэцэрлэг/ болон бүх шатны

сургуулийн аль нэгэнд төлбөр төлж харагддаг бол төлбөрийг хэрхэн төлдгийг

асуун нөхөж бичнэ. Төлбөрийг нөхөх бичихдээ дараахь сонголтуудаас тохирохыг

нөхөж бичнэ. Үүнд:

Хувийн зардал – 1: Төлбөрийг 100% тухайн хүн/өрх бие даан төлдөг бол энд

хамруулна. Энд сургуулийн өмнөх насны байгууллага /ясли, цэцэрлэг/, бүх

шатны сургуульд суралцагчдаас асууж бөглөнө.

Төрийн сангийн зээл-2:Сургалтын төлбөрийн төрийн сангийн зээлээр

суралцагчдад:

- Амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой нэн ядуу өрхийн

суралцагч

- Оюуны болон хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан тахир дутуу гишүүдтэй

өрхийн суралцагчид

- Эцэг эх хоѐр нь хоѐулаа өндөр насны тэтгэвэрт байгаа өрхийн суралцагч

- Амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур өрхийн хагас өнчин суралцагч

- Бакалаварын боловсролоор 3.5-аас дээш голч дүнтэй төгссөн, магистрантур,

докторантурт суралцагч

- Засгийн газар хоорондын гэрээгээр гадаад оронд суралцагчийг

Төрийн сангийн тэтгэлэг – 3: Сургалтын төлбөрийн төрийн сангийн тэтгэлгээр

суралцагчдад:

- Бүтэн өнчин суралцагч

- Асран хамгаалагчгүй суралцагч

- Нэн ядуу нөрхийн асран хамгаалагчгүй суралцагч


- Амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой өрхийн хагас жил

тутмын сургалтын төлбөрийн 150000 төгрөгийг буцалтгүй тусламж хэлбэрээр,

үлдэх төлбөрийг зээлийн гэрээгээр төлж суралцах сурагч

- Бүтэн өнчин асран хамгаалагчгүй, тахир дутуу бөгөөд дипломын болон

бакалаварын боловсрол эзэмшихээр суралцагч

Буцалтгүй тусламж – 4: засгийн газрийн мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүлэх хүрээнд

төрөөс 700 хүртэлх толгой малтай малчин өрх, бага орлоготой өрх, их, дээд

сургуульд 3 ба түүнээс дээш суралцагч сурч буй өрхийн тус бүрий гэр бүлээс

суралцагч 1 оюутны сургалтын төлбөрийг буцалтгүй тусламжийн хэлбэрээр

санхүүжүүлнэ гэсэн тогтоолын хүрээнд сургалт төлбөрөө хийдэг суралцагчдыг

энд оруулна.

1.9.Ажил эрхлэлтийн байдал: Тухайн бүртгэгдэж байгаа хүний ажил эрхлэлтийн

байдлыг асууна.

Хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагч – 1: Хөдөлмөрийн хуулийн 3.1.3-д заасны дагуу

нэг талаас ажиллагч нь ажил олгогчоос хуульд нийцүүлэн тогтоосон

хөдөлмөрийн дотоод журмын дагуу тодорхой ажил гүйцэтгэх, нөгөө талаас ажил

олгогч нь ажиллагчид болон хамтын гэрээ, хэлэлцээрт заасан хөдөлмөрийн

нөхцөлөөр хангах тухай харилцан үүрэг хүлээсэн хөдөлмөрийн гэрээний дагуу

ажиллагчид хамаарна.

Иргэний гэрээгээр ажиллагч – 2: Иргэний хуулийн дагуу ажил олгогч, ажиллагч

хоѐрын хооронд бичгээр гэрээ хийсэн ажиллагчид хамаарна.

Ажил олгогч – 3: Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 3.1.1-д заасны дагуу ажил огогч

гэж хөдөлмөрийн гэрээний үндсэн дээр ажилтан авч ажиллуулж байгаа этгээдийг

хэлнэ.

Хоршооллын гишүүн – 4: Үйлдвэрлэл үйлчилгээний хоршоололд өөрийн эд

хөрөнгө, хөдөлмөрөө сайн дураар нэг тгэж гишүүнээр элссэн. Үйлдвэрлэл,

борлуулалт болон байгууллагын бусад ажлын зохион байгуулалт, хөрөнгө

оруулалтын үйл ажиллагаа болон гишүүдийн дунд ашиг хуваарилах асуудлыг

шийдвэрлэхэд бусад гишүүдтэй адил тэгш оролцдог хүнийг хэлнэ.

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч – 5: Хувийн хэвшлийн үйлдвэрт, аж ахуйн газартаа

аувиараа буюу нэг ба түүнээс дээш тооны түнштэй хамтран хөдөлмөр эрхэлж буй

болон өөртөө урт хугацагаар ажиллагч авч ажиллуулдаггүй /харин болгино

хугацагаар түр авч ажиллуулж болно/ өөрийн бизнес үйл ажиллагаа, хөгжил

дэвшилд нөлөөлөх шийдвэр гаргадаг хүнийг хэлнэ.


Өрхийн бизнест цалин хөлсгүй оролцогч – 6: Тухайн өрхийн үйлдвэрлэл,

үйлчилгээ аж ахуй эрхлэх үйл ажиллагаанд цалин, хөлс авалгүйгар бие оролцож

хувийн хэрэглээгээ хангаж буй тухайн өрхөд хамт амьдарч байгаа бүх гишүүд,

түүнчлэн тухайн өрхөд хамт амьдардаггүй боловч хамаатан, төрөл садны

холбоотой хүнийхээ аж ахуй эрхлэх үйл ажиллагаанд ажиллаж байгаа иргэдийг

хэлнэ.

Төрийн албан хаагч – 7: Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх

байгууллагад ажил эрхэлдэг бол төрийн албан хаагч гэнэ.

Ажилгүй – 8: Ямар нэгэн ажил эрхэлдэггүй хүмүүсийг энд оруулна.

Бусад – 9: Дээрхээс бусад байдлаар ажил эрхэлдэг хүмүүсийг энд хамруулна.

1.10. Ажил эрхэлдэггүй шалтгаан: Бүртгэлд хамрагдаж байгаа хүнтэй сайтар

ярилцаж хөдөлмөр эрхлэхгүй байгаа гол шалтгааныг тодруулан тохирох кодыг

нөхөж бичнэ.

Сурдаг – 1: Ерөнхий боловсролын сургууль, бусад бүх шатны сургууль, дамжаанд

суралцдаг, энэ нь ажил эрхлэхгүй байгаа хамгийн гол шалтгаан нь болдог

хүмүүсийг энд хамруулна.

Тэтгэвэрт – 2: Өндөр насны тэтгэвэрт энгийн болон хөнгөлөлттэй, тусгай

нөхцлөөр гарсан эсхүл нөхөн олговор авдаг, ажил эрхлэхгүй байгаа хүмүүсийг

үүнд хамааруулна.

Өвчтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй – 3: Өвчний эсхүл хөгжлий бэрхшээлийн улмаас

ажил эрхлэхгүй байгаа хүмүүсийг энд хамааруулна. Өвчний болон гэмтлийн

улмаас бүртгэлийн өмнөх 7 хоногт тор ажиллахгүй байгаа боловч ажилладаг

байгууллагатайгаа хөдөлмөрийн гэрээгээ цуцлаагүй, тодорхой хугацааны дараа

ажилдаа эргэн орох хүмүүс ажил эрхэлдэг хүн амд орно.

Хүүхэд асардаг – 4: Хүүхэд асарч, сувилдагийн улмаас ажил эрхлэхгүй байгаа

хүн амыг энд оруулна. Харин жирэмсний болон хүүхэд төрүүлсний амралт, 2

хүртэлх насны хүүхдээ асардаг зрхиргааны чөлөөтэй байгаа хүмүүсийг ажил

эрхэлдэг хүн амд орно.

Өвчтөн, өндөр настай асардаг – 5: өвчтөн өндөр настанг асарч сувилдагийн

улмаас ажил эрхлэхгүй байгаа хүн амыг энд оруулна.

Гэрийн ажилтай – 6: Зөвхөн гэрийн ажил хийдэг ингэхдээ ямар нэгэн цалин хөлс

авлаггүй хүмүүсийг энд оруулна. Өөрөөр хэлбэл цалин хөлстэйгээр гэрийн

үйлчилэгч хийж байгаа хүмүүс, биет хэмжээний болон мөнгөн орлого олох

зорилгоор гэртээ ажил хийдэг хүмүүсийг ажил эрхэлдэг хүн амд орно.


Ажил хайж байгаа – 7: Бүртгэлий өмнөх 7 хоногт ажил эрхлээгүй, ажил хайж

байгаа хүмүүсийг энд оруулна. Энд ХХҮХ/Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний

хэлтэс/-т бүртгэлтэй эсэхээр нь асууна. Хэрэв бүртгэлтэй бол 7, бүртгэлгүй бол 8

гэсэн кодыг сонгон бичнэ.

Ажиллах сонирхолгүй – 9: Энд ажиллах соноирхолгүй гэж хариулсан хүмүүсийг

оруулна.

1.11. Орлогын хэлбэр: Тухай бүртгэлд хамрагдаж байгаа 16 ба түнээс настай бүх

хүнээс асууж харгалзах кодыг нөхөж бичнэ. Энд зээлийн хүүгийн орлогод тухайн

өрх хуримтлуулсан мөнгөн орлогоосоо бусдад тодорхой хугацаатайгаар

зээлдүүлсэн мөнгөний хүүгээс орсон орлогыг, гаднаас гуйвуулсан орлогод тухайн

өрхөд зориулан гадаад орноос банкаар болон хувь хүнд дамжуулж гуйвуулсан

мөнгөн орлогыг хамруулна.

1.12. Гэрлэлтийн байдал: Энэ асуултанд 15 ба түүнээс дээш настай хүмүүс

хариулна. “Гэр бүлийн тухай” Монгол Улсын хуулиар 18 нас хүрсэн хүн гэрлэх

боловч амьдралд 18-аас доош насны хүүхэд залуус гэрлэсэн тохиолдол цөөнгүй

байдаг. Олон улсын аргачлалын дагуу 15 наснаас эхлэн гэрлэлтийн байдлыг

асуудаг.

Гэрлэсэн – 1: Гэрлэлтээ иргэний гэр бүлийн байгууллагад бүртгүүлсэн,

гэрлэлтийн баталгаатай хүмүүсийг “Гэрлэсэн” гэж үзнэ.

Хамт амьдардаг – 2: Гэр бүл болж хамтран амьдарч байгаа хэдий ч /хугацаа

харгалзахгүйгээр/ иргэний гэр бүлийн байгууллагад бүртгүүлээгүй, гэр бүлээ

батлуулаагүй хүмүүсийг “Хамт амьдардаг” гэж нөхнө.

Цуцалсан – 3: Гэр бүлээ хуулийн дагуу цуцалснаас хойшхи хугацааг

харгалзахгүйгээр дахин гэрлээгүй бол “Цуцалсан” гэж үзнэ.

Бэлэвсэн – 4: Эхнэр, нөхрийн аль нэг нь нас барснаас хойш ямар хугацаа

өнгөрснийг харгалзахгүйгээр дахин гэрлээгүй бол “Бэлбэсэн” гэж үзнэ.

Тусгаарласан – 5: Гэр бүлээ албан ѐсоор батлуулаад цуцлуулаагүй тусдаа амьдарч

байгаа хүмүүсийг “Тусгаарласан” гэж үзнэ.

Огт гэрлээгүй – 6: Арван тав ба түүнээс дээш настай, огт гэрлэж байгаагүй

хүмүсийг энд хамруулна.

1.13. Хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэх: Энэ асуултын хариуг нөхөхдөө хариулагчаас

хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг нь лавлан зохих кодыг харгалзах нүдэнд бичнэ.

1.14. Нийгмийн халамжинд хамрагдсан байдал: Тухайн иргэнээс нийгмийн

халамжинд хамрагдсан байдлыг асуун холбогдох кодыг нөхөн бичнэ. Үүнд:


Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр – 11: Нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт дараахь

төрлийн тэтгэврийг харуулна. Үүнд:

1. Ахмад настны халамжийн тэтгэвэр

2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний халамжийн тэтгэвэр

3. Дөрөв ба түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх толгойлсон 45 насанд хүрсэн эх/50

насанд хүрсэн эцэг/-ийн халамжийн тэтгэвэр

Нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж – 12: Ядуу, нэн ядуу иргэний нэн тэргүүний хэрэгцээг

хангах, амжиргааг нь дэмжих зорилгоор тодорхой шалгуур, болзоотойгоор олгох

мөнгөн тусламжийг энд хамруулна. Мөн нөхцөлт мөнгөн тэтгэмжинд дараахь

төрлийн тэтгэмжийг хамруулна. Үүнд:

1. Жирэмсэн болон нярай, хөхүүл хүүхэдтэй эхэд олгох тэтгэмж

2. Ахмад настныг асарч буй иргэнд олгох тэтгэмж

3. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг асарч буй иргэнд олгох тэтгэмж

Үндэсний статистикийн газар, нийгмийн хамгааллын асуудал эрхэлсэн төрийн

захиргааны төв байгууллагаас хамтран баталсан аргачлалын дагуу судлахад ядуу,

нэн ядуу амьдралтай болох нь тогтоогдож, түүнийг нь амьжиргааг дэмжих зөвлөл

баталсан бол тухайн өрх, иргэнийг энд хамруулна.

Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ – 13: Хувь хүн,

төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжийн оролцоотойгоор

нийгмийн эмзэг бүлгийн нэн тэргүүний хэрэгцээг тодорхойлох, хангах,

амьжиргааг дээшлүүлэх, дэмжин туслах, сэргээн засах үйлчилгээг “олон нийтийн

оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ” гэнэ. Олон нийтийн оролцоонд

түшиглэсэн эмзэг бүлгийн халамжийн үйлчилгээ дараахь төрөлтэй байна. Үүнд:

1. Амьдралын итгэл үнэмшил, хөдөлмөрийн дадал олгох, авъяасыг нь дэмжих

зорилгоор зөвөлгөө өгөх, сургалт зохион байгуулах

2. Зохион байгуулалттайгаар хөдөлмөр эрхлүүлэх, орлогын эх үүсвэртэй болгох

зэргээр ядуурлаас гарахад нь туслах, энэ чиглэлээр хэрэгжих төсөл,

хөтөлбөрүүдэд зуучлан хамруулах

3. Сэргээн засах үйлчилгээнд хамруулах

4. Түр байрлуулан асрамжлах

5. Гэрийн асрамж, халамжийн үйлчилгээнд хамруулах: Энд ахмад настан,

хөдөлмөрийн чадвараа алдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, хүнд нөхцөлд

байгаа хүүхэд, хүчирхийлэлд өртсөн иргэдийг хамруулна.


Нийгмийн эмзэг бүлгийн амьжиргааннд дэмжлэг үзүүлэх хөнгөлөлт тусламж –

14: Тэжээн тэтгэх төрөл, садангүй бөгөөд бие даан амьдрах чадваргүй, ганц бие

ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, түүнчлэн хүнд нөхцөлд байгаа

хүүхэд болон ядуу, нэн ядуу амьдралтай олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх /эцэг/-

ийг “нийгмийн эмзэг бүлэг” гэх бөгөөд тухайн өрхөд байдаг тус хүмүүс нь ямар

нэгэн хөнгөлөлт тусламж авдаг бол энд хамруулна. Нийгмийн эмзэг бүлэгт

үзүүлэх хөнгөлөлт, тусламжид дараах тусламж, хөнгөлөлт, халамжийг оруулна.

Үүнд:

1. Амьжиргааг дэмжих нөхцөлт мөнгөн тусламж: Энд халамжийн тэтгэвэр

тэтгэмж нь зогсоогдсон эмзэг бүлгийн иргэнийг хамруулна.

2. Нэн ядуу иргэнд орон сууцны хөлс төлөх, түлээ, нүүрс худалдан авахад нь

жилд нэг удаа олгох мөнгөн тусламж

3. Халамжийн цэцэрлэгийн үнийн хөнгөлөлт: Хүнд нөхцөлд байгаа хүүхдийг

хамрана.

4. Протези, ортопед, тэргэнцэр зэрэг тусгай хэрэгслийн хамгамж

5. Сэргээн засах үйлчилгээний зардлын хөнгөлөлт

6. Дотоодын рашаан сувиллын зардлын хөнгөлөлт

Энд 2,4,-6 дугаар тусламж, хөнгөлөлтөнд ахмад настан, хөдөлмөрийн чадвараа

бүрэн алдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хамруулна.

Хүүхдий нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж – 15: 0-18 хүртэл насны хүүхэдтэй, хүүхэд нь

гэртээ хүмүүжиж байгаа ядуу, нэн ядуу амьдралтай өрхийн эх/эцэг, хууль ѐсны

асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч/ сар тутам хүүхдийн нөхцөлт мөнгөн

тэтгэмж авдаг бол энд оруулна.

Төрөлжсөн асрамжийн газрын үйлчилгээ – 16: Асран хамгаалах, харгалзан

дэмжих төрөл, садангүй бөгөөд бие даан амьдрах чадваргүй, ганц бие, байнгын

эмчилгээ, асаргаа шаардагдах ахмад настан болон хөгжлий бэрхшээлтэй иргэн

түүнчлэн хүнд нөхцөлд байгаа хүүхдийг байршуулан хоол, хувцас, эмнэлэг, соѐл,

ахуй, сэтгэл зүй, асаргаа сувилахуйн үйлчилгээ үзүүлэх, тэдний амьдралын

хэвийн нөхцөлийг бүрдүүлэх, хуувь ѐсны эрх ашгийг хууль тогтоомжид заасны

дагуу хамгаалах үйл ажиллагааг “төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ” гэнэ. Энд:

1. Ахмад настны асрамж: Энд тэжээн тэтгэх хүүхэд, төрөл, садангүй бие даан

амьдрах чадваргүй ганц бие, эсхүл тэжээн тэтгэх үүрэгтэй этгээд нь дэмжлэг,

туслалцаа үзүүлэх чадваргүй болох нь тогтоогдсон бөгөөд олон нийтийн


оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээнд хамрагдах боломжгүй ахмад

настан орно.

2. Хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний асрамж:

Мэргэжлийн үйлчилгээ, тусгай нөхцөл шаардагдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй

иргэнийг оруулна.

3. Хүнд нөхцөлд байгаа хүүхдийн асрамж: Хүнд нөхцөлд байгаа, эсхүл байнгын

асрамжинд байдаг хөгжлийн бэршээлтэй 16 хүртэлх насны хүүхдийг энд

оруулна.

Алдар цолтой ахмад настанд үзүүлэх хөнгөлөлт, тусламаж – 20:

Алдар цолтой ахмад настанд үзүүлэх хөнгөлөлт, тусламжийг ахмад настны

нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн

- 5.1.8 заалтанд заасны дагуу Монгол Улсын болон Хөдөлмөрийн баатар, ардын

цолтон, ахмад дайчин, түүчлэн дайнд оролцож яваад амь үрэгдсэн иргэний

эхнэр /нөхөр/-т улирал бүр мөнгөн тусламж үзүүлэх

- 5.1.9 заалтанд заасны дагуу Монгол Улсын гавъяат болон төрийн соѐрхолт,

түүнчлэн Улсын ударник, хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн, “Эхий алдар”

нэг, хоѐрдугаар зэргийн одонтой ахмад настанд жилд нэг удаа мөнгөн

тусламж үзүүлэх.

- 5.1.10 заалтанд заасны дагуу Монгол Улсын болон Хөдөлмөрийн баатар,

хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэнд

- Мөн хуулийн 5.1.10.1-д заасны дагуу нийслэлээс аймагт, аймгаас нийслэлд

ирэх, буцах замын зардлыг жилд нэг удаа олгох

- 5.1.10.2-т дотоодын рашаан сувилалд ирэх, буцах замын зардал, эрхийн

бичгийн үнийг жилд нэг удаа нөхөн олгох

- 5.1.10.3-т орон сууцны хөлс төлөх, түлээ, нүүрс худалдан авахад нь жилд нэг

удаа мөнгөн тусламж үзүүлэх зэрэг хөнгөлөлт, тусламжуудыг авч байгаа

ахмадын энд оруулна.

6.ТОВЧООЛСОН МЭДЭЭЛЭЛ

4.1. Оны эхэнд байсан ам бүлийн тоо. Өмнөх оны эцэст бүртгэгдсэн өрхийн

гишүүдийн тоотой тэнцүү байна.

4.2. Төрсөн: Тухайн бүртгэл явагдаж буй онд төрсөн хүүхдийн тоог энд бичнэ.

4.3. Нас барсан: Тухайн бүртгэл явагдаж буй онд нас барсан хүний тоог энд бичнэ.

4.4 – 4.9. Бүртгэл явагдаж байх үед тухайн өрхөд гарсан хөдөлгөөнийг бичнэ. Өөрөөр

хэлбэл тухайн хүний шилжиж ирсэн, явсныг бичнэ. Үүнд:


- Сургууль төгсөж ирсэн, цэргээс халагдаж ирсэн, бусад шалтгаанаар /хорихоос

ирсэн, удаан хугацаагаар эмчилгээ хийлгэхээр ирсэн г.м/ шилжиж ирсэн.

- Сургуульд суралцахаар явсан, цэрэгт татагдсан бусад шалтгаанаар /шоронд орсон,

гэр бүл салсан, өөр газар удаан хугацаагаар эмчилгээ эмчилгээ хийлгэхээр явсан г.м/

шилжиж явсан гэж ангилан тухайн өрхийн нийт хүний тоог бичиж, үүнээс

эмэгтэйчүүдийн тоог салган харгалзах нүдэнд бичиж нөхнө.

Уг хүн нь 6 сар ба түүнээс дээш хугацаагаар өөр сум, дүүрэг, баг, хороо, аймаг,

нийслэлд оршин суухаар шилжиж явсан буюу мөн хугацаагаар тухайн нутагт

суурьшихаар ирснийг шилжих хөдөлгөөн гэж үзнэ.

4.10. Өрхийн гишүүдийн бүртгэлд бичигдсэн гишүүдийн нийт тоо буюу өрхийн

маягтны 1.1-асуултын гишүүдийн тоотой тэнцүү байна. “Товчоолсон мэдээлэл”

хүснэгтийн доор бичигдсэн шалтгааныг заавал хийнэ.

4.11. – 4.16. Өрхийн гишүүдийг насны бүлгээр нь ангилан бичнэ. 4.17 буюу 100 ба

түүнээс дээш насны хүн ам нь 4.16 буюу хөдөлмөрийн нас хэтэрсэн хүн амын

тооноос салж гарна.

4.18. Сургалтын төлбөр төлж сурдаг хүүхэд: Бүх шатны сургуульд өрхөөсөө

/өөрөөсөө/ сургалтын төлбөр төлөн сурч байгаа арван найм хүртэлх насны хүүхдийн

тоог энд бичнэ.

4.19 – 4.21. 18 хүртэлх насны хүүхдүүдээс хөдөлмөр эрхэлж байгаа, гэмж хэрэгт

холбогдсог болон хорих ангид байгаа нийт хүүхдийн тоо, үүнээс эмэгтэй хүүхдийн

тоог салган тавина.

1.3. Систем хөгжүүлэх үндэслэл

Одоогоор ашиглаж байгаа Microsoft Office Excel программ дээр боловсруулан

ашиглаж байгаа нь маш их хүндрэлтэй бөгөөд өгөгдлийн сангүй бичиг цаастай

хамтран ажилладаг, уян хатан бус, хэрэглэгчийн шаардлагыг бүрэн тусгаагүй зэрэг

шалтгаануудын улмаас хэрэглэгчийн зүгээс ашиглахад бэрхшээлтэй болсон.

1.4. Хэрэглэсэн нэр томъёоны тодорхойлолт

Хүн ам, өрхийн бүртгэлийн дэвтэр: Хүн амын анхан шатны бүртгэл болох хүн

амын өрхийн бүртгэлийн дэвтэр нь бүртгэлийн гол суурь судалгаа болж өгдөг. Уг

дэвтэр нь баг, хороодод байна. Бүсийн болон үндэсний хэмжээний урт, богино

хугацааны төлөвлөлт хийх, хүн амд төрөөс үзүүлэх нийгмийн үйлчилгээний цар

хүрээг тодорхойлох, үйлчилгээг хүн амд хүргэх нэгдсэн бүртгэл судалгааны үндэс


болно. Засаг захирганы анхан шатны нэгжээсээ эхлэн бүх шатаанд хүн ам, өрхийн

тоо мэдээг үнэн зөв тодорхойлох, тооллого хоорондын хүн амын тоог хянах, тэдний

нийгмийн үзүүлэлтээр мэдээллийн сан бүрдүүлэх – анхан шатны маягт нь “Хүн ам,

өрхийн бүртгэл”-ийн дэвтэр юм.

“Хүн ам, өрхийн бүртгэл”-ийн дэвтрийн ач холбогдлыг дараах байдлаар тодорхойлж

болно. Үүнд:

- Хүн ам, өрхийн талаарх засаг захиргааны анхан шатны мэдээлэл болж чадна.

Хүн ам, өрхийн бүртгэлийн дэвтэр нь тухайн өрхөд байгаа бүх хүний

мэдээллийг бүртгэх бөгөөд тухайн орны суурин хүн амын тайлан мэдээний

анхдагч мэдээлэл, хүн амын нас хүйсний бүтэц, гэрлэлтийн байдал,

суурьшилт, шилжилт, ажил эрхлэлт, боловсрол, орон сууцны хангамж, нөхцөл

зэрэг өргөн мэдээллийг цуглуулж, түүнийг засаг захиргааны бүх нэгжээр

боловсруулан гаргаж авдгаараа ач холбогдолтой.

- Нийгэм, эдийн засаг болон хүн амын түүвэр судалгааны анхан шатны нэгж,

хамрах хүрээг тодорхойлох суурь мэдээлэл болно.

- Бүх шатны Засаг дарга нарт орон нутгийнхаа нийгэм эдийн засгийн бодлогыг

иж бүрнээр нь төлөвлөн боловсруулахад чухал шаардлатай суурь мэдээлэл

болно.

- Бүсийн болон үндэсний хэмжээний урт, богино хугацааны төлөвлөлт хийх,

хүн амд төрөөс үзүүлэх нийгмийн үйлчилгээний цар хүрээг тодорхойлох,

үйлчилгээг хүн амд хүргэх нэгдсэн бүртгэл судалгааны үндэс болно.

ХААТР-11- Төрснийг бүртгэх анкет

ХААТР-15- Гэрлэснийг бүртгэх анкет

ХААТР-16- Гэрлэлт цуцалсныг мэдэгдэх хуудас

ХААТР-17- Гэрлэлт сэргээсний

ХААТР-12- Хүүхэд үрчилснийг мэдэгдэх хуудас

ХААТР-18- Нас барсныг бүртгэх анкет

ХААТР-21- Иргэний үнэмлэх авах өргөдөл

ХААТР-22- Аймаг, хот дотор бүрмөсөн шилжсэний тодорхйололт

ХААТР-23- Аймаг, хотод бүрмөсөн шилжин ирсний тодорхойлолт

ХААТР-24- Аймаг, хотод бүрмөсөн шилжин явсны тодорхойлолт


1.5 Хэрэглэгчийн функциональ шаардлага

Системийн оролт

Дэлгэрэнгүй бүртгэл – Ургийн овог, овог нэр, хүйс, нас, төрсөн он, сар, өдөр,

өрхийн хамгаалал, үндсэн захиргаа, яс үндэс, регистерийн дугаар, иргэний

үнэмлэхийн дугаар, суурьшлын байдал, боловсролын түвшин, ажил

эрхлэлтийн байдал, орлогын хэлбэр, гэрлэлтийн байдал, нийгмийн халамжинд

хамрагдсан байдал, хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэх, 1-29 насны хүн амын СӨБ

сургуульд хамрагдалт, жил, бүртгэлийн дугаар, аймаг, сум, баг, тусгай

тэмдэглэл, нэмэлт тэмдэглэл

Өрхий бүртгэл – Бүртгэлийн дугаар, аймаг, сум, баг, байршил, баг/хорооноос

олгосон дугаар, ялгах код, өвөлжөө/гудамжны нэр, байшин/байрны дугаар,

хашааны дугаар, хаалганы дугаар, шилжилт хөдөлгөөн

Төрсний бүртгэл – Бүртгэсэн аймаг/нийслэл, сум/дүүрэг, он сар өдөр,

регистерийн дугаар, овог, эцгийн нэр, нэр, төрсөн он сар өдөр, хүйс, аймаг

нийслэл, сум дүүрэг, газар, яс үндэс, ихэрлэсэн эсэх, эхийн хэд дэх хүүхэд,

байнга оршин суугаа хаяг аймаг/нийслэл, сум/дүүрэг, баг/хороо,

гудамж/байшин, хашаа/хаалга

Нас барсны бүртгэл – Аймаг/нийслэл, сум/дүүрэг, он сар өдөр, регистерийн

дугаар, овог эцгийн нэр, хүйс, газар, шалтгаан, 1 насанд хүрээгүй бол насалсан

сар өдөр, байнга оршин сууж байсан ажил, боловсрол, нийгмийн бүлэг,

гэрлэлтийн байдал, иргэний паспорт олгосон аймаг/нийслэл, сум/дүүрэг, он

сар өдөр, паспортын дугаар, төрснийг бүртгэсэн аймаг/нийслэл, сум/дүрэг,

гэрчилгээний дугаар, он сар өдөр, тусгай тэмдэглэл

Шилжилт хөдөлгөөн бүртгэх – Бүртгэсэн аймаг/нийслэл, сум/дүүрэг, он сар

өдөр, овог, эцгий нэр, нэр, регистерийн дугаар, иргэний үнэмлэхний дугаар,

оршин сууж байсан баг/хороо, гудамж/хороолол, хашаа/байшины дугаар,

шилжин явсан он сар өдөр, шилжиж явсан шалтгаан, боловсрол мэргэжил,

оршин суух аймаг/нийслэл, сум/дүүрэг

Иргэний бүртгэлд засвар хийх – Ургийн овог, эцэг/эхийн нэр өөрийн нэр,

хүйс, нас, төрсөн он сар өдөр, регистерийн дугаар, иргэний үнэмлэхийн

дугаар, оршиг суугаа хаяг/байршил, гудамж нэр, байшин байрны дугаар,

хашааны дугаар хаалганы дугаар, суурьшлын байдал, боловсролын түвшин,

ажил эрхлэлтийн байдал, орлогын хэлбэр, гэрлэлтийн байдал, нийгмийн

халамжид хамрагдсан байдал, хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэх


Түр оршин суух иргэний бүртгэл – гадаадын болон дотоодын ажилын болон

хувийн шалтгаанаар өөр нэг газарт түр хугацаагаар оршин суухыг хэлнэ.

Паспортны дугаар, төрсөн он, сар, өдөр, оршин суугаа хаяг, оршин суух

шалтгаа, мэргэжил зэрэг мэдээлэл бүртгэнэ.

Хайлт(Ургийн овог, эцэг/эхийн нэр өөрийн нэр, хүйс, нас, төрсөн он сар өдөр,

регистерийн дугаар, иргэний үнэмлэхийн дугаар, оршин суугаа хаяг)

Суурьшлын байдал

байнгын оршин суугч

шинээр төрсөн

цэргээс ирсэн

сургууль төгсөж ирсэн

Нас барсан

Цэрэгт явсан

Сургуульд явсан

Бусад шалтгаанаар ирсэн

Бусад шалтгаанаар явсан

Боловсролын түвшин

Дээд

Тусгай мэргэжилийн дунд

Мэргэжилийн анхан дунд

Бүрэн дунд

Суурь боловсрол

Бага боловсрол

Боловсролгүй

0-29 насны сургуулийн өмнөх боловсрол /СӨБ/

ЕБС

ЕБС гадаадад

МСҮТ

МСҮТ гадаадад

Их дээд сургууль

Их дээд сургууль гадаадад

Ясли

Ердийн цэцэрлэг

Ажил эрхлэлтийн байдал


Хөдөлмөрийн гэрээгээр

Иргэний гэрээгээр ажиллагсад

Ажил олгогч

Хоршооллын гишүүн

Хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг

Төрийн албан хаагч

Ажилгүй

Ажил эрхэлдэггүй шалтгаан

Сурдаг

Тэтгэвэрт

Хөгжлийн брэхшээлтэй, хүнд өвчтэй

Хүүхэд асардаг

Өвчтөн, өндөр настан

Гэрийн ажилтай

Ажил хайж байгаа /хөдөлмөрийн биржид бүртгэлтэй/

Гэрлэлтийн байдал

Гэрлэсэн

Хамт амьдардаг

Цуцуалсан

Бэлэвсэн

Тусгаарласан

Огт гэрлээгүй

Системийн гаралт

Тайлан судалгаа

Хүн амын тоо, тоогоор гаргах тайлан

Хүн амын тоо, нэрс хаягийн тайлан

Сонгуулийн насны хүн амын тайлан

Өндөр настны судаллагааны тайлан

Шинээр төрсөн хүүхдийн тайлан

Шилжин ирсэн иргэдийн тайлан

Шилжин явсан иргэдийн тайлан

Шилжүүлэгийн хуудас

Гэр бүл, өрхийн тоон тайлан

Түр оршин суух иргэдийн тайлан


Иргэдийн ажил эрхлэлтийн тайлан

Ажилгүй иргэдийн шалтгааний тайлан

АРХИТЕКТУРЫН СОНГОЛТ

2.1. Программ хангамжийн үндэслэл

Программ хангамж боловсруулах явцдаа өндөр түвшний технологи хэрэглэх түүнийг

зөв оновчтойгоор зохион байгуулах асуудал бол тухайн системдээ дараах

технологуудыг ашиглан шаардлагатай тэдгээрийг холбоотой нэмэлт боломжуудыг

тусгасан байх шаардлагатай байна.

2.2. Үйлдлийн системийн сонголт

Windows XP

Тухайн системийг хэрэглэгч үйлдлийн системийг ашиглан шаардлагатай учир нь

одоогийн боловсруулагдаад байгаа үйлдлийн системүүд дотроос дэлхий нийтийн

фонт түүний стандарт боломжууд, загварыг тодорхойлж чадсантай холбоотой юм.

Windows XP -д Unicode бүрэн дэмждэг болсон нь манай улсын гарын driver-н нэгдсэн

стандартыг тогтооход мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлж байгаа юм.

2.3. Програмчлалын систем

Өгөгдлийн сантай холбоотой ажлын хувьд MSSQL server 2000-г сонгосон бөгөөд энэ

Unicode дэмждэг тул Windows XP –тэй сайн хоршиж ажиллах тул фонтын асуудлыг

нэг мөр шийдэх болно. Үүний дээр уг программ нь өмнөх хувилбараасаа нэлээд

шинэлэг зүйлийг тусгасан. Өгөгдлийн баазын аюулгүй байдлын тал дээр дараах үе

шатаад багтдаг тул мэдээллийн хамгаалал дээр найдвартай гэж хэлж болно.

Үйлдлийн систем хэрэглэгч серверрүү үйлдлийн системийн зарим төрлийн

хүчин төгөлдөр нэвтрэх нэрээр хандаж болдог.

SQL server –т холбогдохдоо хэрэглэгчид SQL серверийн хүчин төгөлдөр

нэвтрэх эрхтэй байдаг.

Database SQL server өгөгдлийн баазруу хандахдаа, хэрэглэгчид тухайн баазруу

хандах зөвшөөрөл байх эрхтэй.

Объект өгөгдлийн бааз дах обьект руу хандахдаа, хэрэглэгчид обьект руу

хандах зөвшөөрөл байдаг.

SQL server нь түүнд ирсэн олон тооны хүсэлт, шаардлагуудын үед тус бүр тохирсон

үйлчилгээг нь үзүүлдэг. Түүний шаардлагууд нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн өгөгдлийн

баазад агуулагдах бүх файлуудыг удирдана. Энэ SQL server –н хэрэглэгч

программаас илгээсэн бүх transact sql бичлэгийн үйл ажиллагааны бүрэлдэхүүн хэсэг


юм. Олон сурвалжаас буцаагдсан шаардлага, хүсэлтийг дэмждэг. SQL server нь олог

хэрэглэгчийн хооронд компютерийн үйлчилгээг үр ашигтайгаар хэрэглэх боломж

олгодог. Энэ нь stored procedure дах харилцааны тодорхойлогдсон дүрмээр

зохицуулагддаг. MSSQL server 2008 нь хуучны 2000 загвараасаа хавьгүй олон давуу

талтай болж ирсэн бөгөөд шинэ онцлогуудыг тусгаж чадсан. Relational Engine

(холбоост өгөгдлийн сан) нь гол бөгөөд SQL 2005 –саа саланги тусдаа бүрэлдэхүүн

хэсгүүдээс бүрдэнэ. Үүнд:

Relational databases Engine (RDE)

Replication

Data Transformation Services

Analysis Services

Meta Data Services

Engine Query

RDE нь гол үүрэг гүйцэтгэнэ өгөгдлийн сангийн нөөцийг хувиарлах үйл ажиллагааг

хийдэг. Engine нь үйл ажиллагааг динамикаар хийдэг бөгөөд SQL 2005 нь нэлээд

олон бүрдэл хэсгүүдтэй эдгээр нь мэдээллийг агуулах, боловсруулах, гүйцэтгэх үйл

ажиллагааг өөр өөрсдийн түвшинд хийх боломжтой юм.

Tables

Keys

Indexes

Constraints

Stored procedure

Views

Trigeers

Defaults

User defined function

User defined types

Users

Roles

Rules

Structured Query Language

Өгөгдлийн сантай стандарт хэл бөгөөд оператор, комманд


2.4. Программчлалын хэлний сонголт

Тус программыг Microsoft Visual Studio.Net программчлалын хэл хэрэгсэл ашиглан

боловсруулах бөгөөд сүүлийн технологуудын нэг хэрэгсэл болох Common Language

Runtime –д үндэслэгдсэн аль ч хэлний хувьд MSIL гэсэн машины хэлрүү

хөврүүлэгдэн ашигладаг тенологи юм.

Visual basic.net нь SQL 2005 –тай зэрэг гарсан тул хоорондоо хоршиж ажиллах тал

дээр илүү сайн гэж үзэж байна. Хэрэглэгчийн интерфайс сайн MSSQL сервер болон

бусад өгөгдлийн баазуудтай ажиллах чадвартай Crystal Report –той хамтарч төрөл

бүрийн тайлан гаргах боломжтой.

Сонгох болсон шалтгаан:

Дээд түвшний программчлал хэл учраас программын ажиллах зарчим, учлдаа

холбоо сайтай.

Хэрэглэгчдэд ойлгомжтой байхаар программчлах бүрэн боломжтой.

Дэлгэцийн зохиомж гаргахад их хялбар

Хэрэглэгчийн интерфейс маш ойлгомжтой, программчлах бүрэн боломжтой

Дэлгэцийн зохиомж буюу дизайн гаргахад хялбараас гадна дизайны өргөн

сонголттой.

Өгөгдлийн сан удирдах системүүдийн хамтарч ажиллах боломж өндөр

MSSQL Server 2005 –тэй маш сайн зохицож ажилладаг.

Энгийн ойлгомжтой.


III.Системийн шинжилгээ

3.1 Обьект холбоосын диаграмм

Хаягийн бүртгэл

Нас барсны бүртгэл

Түр оршин суух

иргэний бүртгэл

Улсын лавлах

Аймаг, нийслэлийн

лавлах

Сум, дүүргийн

лавлах

Баг, хорооны

лавлах

Иргэний бүртгэл

Боловсрол бүртгэл Боловсрол лавлах

Яс үндэс лавлах

Нийгмийн

халамжийн бүртгэл

Өрх бүртгэл

Ажил эрхлэлтийн

бүртгэл


лавлах

Нийгмийн

халамжийн лавлах


3.2 Обьект холбоосын диаграммын өргөтгөл

Иргэний бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Иргэний бүртгэл

Үүрэг зориулалт Иргэний дэлэгрэнгүй мэдээлэл бүртгэх

Атрибут Анхдагч

түлхүүр

Альтернатив

түлхүүр

Гадаад

түлхүүр Төрөл Урт

Хоосон утга

зөвшөөрөх

Өрхийн бүртгэлийн

дугаар + varchar 10

Тухайн жил int 4

Угийн овог varchar 20

Эцэг, эхийн нэр varchar 20

Өөрийн нэр varchar 20

Регистерийн дугаар + varchar 8

Төрсөн улс код varchar

Төрсөн аймаг,

нийслэл код varchar

Төрсөн сум, дүүрэг

код varchar

Төрсөн баг, хороо

код varchar

Иргэний үнэмлэхний

дугаар + varchar 10 +

Яс үндэс код int 2

Нийгмийн халамжын

код int 2 +

Нэмэлт тэмдэглэл varchar 100 +

Тусгай тэмдэглэл varchar 100 +

Хүснэгт 3.2.1


Нас барсаныг бүртгэх

Хүснэгтийн нэр Нас барсаныг бүртгэх

Үүрэг зориулалт Нас барсан хүний мэдээллийг бүртгэх


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр

Төрөл Урт Хоосон утга

зөвшөөрөх

Регистрийн дугаар + varchar 8

Нас барсан огноо Int 8

Нас барсан шалтгаан varchar 100


Хаягийн бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Хаягийн бүртгэл

Үүрэг зориулалт Хаягийн мэдээллийг бүртгэх


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх


дугаар

+ + varchar 8

Баг хорооноос

олгосон дугаар

varchar 10

Тухайн жил + Int 2

Аймаг, хот код + Int 2

Сум, дүүргийн код + Int 2

Баг, хорооны код + Int 2

Хаяг varchar 100


Шилжилт хөдлгөөн varchar 20 +



Өрх бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Өрх бүртгэл

Үүрэг зориулалт Гэр бүлийн бүртгэлийн мэдээлэл бүртгэх


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх


дугаар

+ varchar 8


Гэр бүлийн хэн

болох

varchar 20

Гэрлэлтийн код varchar


Түр оршин суух иргэний бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Түр оршин суух иргэний бүртгэл

Үүрэг зориулалт Түр оршин суух иргэний мэдээлэл бүртгэх


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр Төрөл Урт

Хоосон утга

зөвшөөрөх

Регистрийн дугаар +

Паспортны дугаар + varchar 8

Эцэг, эхийн нэр varchar 20

Өөрийн нэр varchar 20

Иргэншил нэр varchar 30

Улсын код varchar

Аймаг, хот код Int 2

Сум, дүүрэг код Int 2

Баг, хорооны код Int 2

Хаяг varchar 100

Хүйс varchar 2

Төрсөн он, сар, өдөр Int 8

болсон шалтгаан varchar 100

эхлэх огноо Int 8

дуусах огноо Int 8



Яс үндэс лавлах

Хүснэгтийн нэр Яс үндэс лавлах

Үүрэг зориулалт Яс үндэс лавлах мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Яс үндэс код + Int 2

Яс үндэсний нэр + varchar 30


Боловсролын бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Боловсролын бүртгэл

Үүрэг зориулалт Боловсролын мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Регистрийн дугаар + Int 2

Боловсролын код + int 2

Мэргэжил varchar 30

Дипдом,

гэрчилгээний дугаар

varchar

Огноо date


Боловсролын лавлах

Хүснэгтийн нэр Боловсролын лавлах

Үүрэг зориулалт Боловсролын мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Боловсролын код + Int 2

Боловсролын нэр + varchar 10



Нийгмийн халамжийн лавлах

Хүснэгтийн нэр Нийгмийн халамжийн лавлах

Үүрэг зориулалт Нийгмийн халамжийн мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Нийгмийн

халамжийн код

+ Int 2

Нийгмийн

халамжийн нэр

varchar 30

Авах төгрөг Int


Нийгмийн халамжийн бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Нийгмийн халамжийн бүртгэл

Үүрэг зориулалт Нийгмийн халамжийн мэдээлэл бүртгэх


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Регистрийн дугаар + Int 2

Нийгмийн

халамжийн нэр

varchar 30

Авах төгрөг Int

Давтамж varchar 20

Эхлэх огноо date 8

Дуусах огноо date 8


Аймаг, хотын лавлах

Хүснэгтийн нэр Аймаг, хотын лавлах

Үүрэг зориулалт Аймаг, хотын мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Аймаг, хотын код + Int 2

Аймаг, хотын нэр varchar 30



Сум, дүүргийн лавлах

Хүснэгтийн нэр Сум, дүүргийн лавлах

Үүрэг зориулалт Сум, дүүргийн мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Сум, дүүргийн код + Int 2

Сум, дүүргийн нэр varchar 30


Баг, хорооны лавлах

Хүснэгтийн нэр Баг, хорооны лавлах

Үүрэг зориулалт Баг, хорооны мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Баг, хорооны код + Int 2

Баг, хорооны нэр varchar 30


Өрх лавлах

Хүснэгтийн нэр Өрх лавлах

Үүрэг зориулалт Гэрлэлтийн мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Өрх код + Int 2

Өрх байдал varchar 30



Ажил эрхлэлтийн лавлах

Хүснэгтийн нэр Ажил эрхлэлтийн лавлах

Үүрэг зориулалт Ажил эрхлэлтийн мэдээлэл харах


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх


код

+ Int 2


нэр

varchar 30


Ажил эрхлэлтийн бүртгэл

Хүснэгтийн нэр Ажил эрхлэлтийн бүртгэл

Үүрэг зориулалт


түлхүүр


түлхүүр

Гадаад

түлхүүр


зөвшөөрөх

Регистрийн дугаар varchar 8


код

varchar 2

Ажил эрхлэдэг газар varchar 20

Албан тушаал varchar 20

Огноо date 8

Тайлбар varchar 50



3.3 Өгөгдлийн урсгалын диаграмм

3.4 Өгөгдлийн толь

Процесс

№ Процессын нэр Зориулалт Оролтын урсгал Гаралтын урсгал

1 Иргэний бүртгэл

Иргэний

дэлэгрэнгүй

мэдээлэл бүртгэх

Иргэний мэдээлэл Бүртгэгдсэн

иргэний мэдээлэл

2 Иргэний хаягийн


Иргэн бүрийн

оршин суугаа

хаягийн мэдээлэл

бүртгэх

Иргэний хаягийн



Бүртгэгдсэн

хаягийн мэдээлэл

3 Гэр бүлийн


Иргэн бүрийн гэр

бүлийн товч


Гэр бүлийн

мэдээлэл

Бүртгэгдсэн гэр

бүлийн мэдээлэл

4 Нас барсан


Нас барсан хүний


Нас барсан хүний

мэдээлэл

Бүртгэгсэн хүний

мэдээлэл

5 Нас бодох мэдээлэл Нас бодох


Төрсөн огноо,

одоогийн огноо Бодогсон нас

6 Түр оршин суух

иргэдийг бүртгэх


гадаадын болон

дотоодын

иргэнийг бүртгэх



Бүртгэгдсэн түр

оршин суух


7 Өрхийн гишүүдийн

мэдээлэл

Өрхийн

гишүүдийн


Өрхийн

гишүүдийн

мэдээлэл


өрхийн гишүүдийн

мэдээлэл

8 Ажил эрхлэлтийн

мэдээлэл

Ажилтай иргэний

мэдээлэл

Ажилтай

иргэдийн

мэдээлэл


ажилтай иргэний

мэдээлэл

9 Ажил эрхлэдэггүй

иргэдийн мэдээлэл

Ажилгүй иргэний

мэдээлэл

Ажилгүй иргэний

мэдээлэл


ажилгүй иргэний

мэдээлэл


Өгөгдлийн урсгал

№ Процессын нэр Зориулалт Хаанаас

(оролт)

Хаашаа

(гаралт) Давтамж

1 Иргэний

бүртгэл

Иргэний


мэдээлэл

бүртгэх

Иргэн

Иргэний

бүртгэл

бүртгэх

Иргэн

бүртгэх бүрд

2

Иргэний

хаягийн

мэдээлэл

бүртгэх


оршин суугаа

хаягийн

мэдээлэл

бүртгэх

Иргэн Хаягийн

бүртгэл

Иргэний

хаяг бүртгэх

бүрд

3

Гэр бүлийн

мэдээлэл

бүртгэх


гэр бүлийн товч

мэдээлэл

бүртгэх

Иргэн Гэр бүлийн

бүртгэл

Гэр бүлд

өөрчлөлт

орох бүрд

4

Нас барсан

мэдээлэл

бүртгэх

Нас барсан

хүний мэдээлэл

бүртгэх

Иргэн Нас барсаны

бүртгэл

Нас барсан

иргэн бүрд

5 Нас бодох

мэдээлэл

Нас бодох

мэдээлэл

бүртгэх

Иргэн

Нас бодох

мэдээлэл

бүртгэх

Нас

бодуулах

бүрд

6


иргэнийг

бүртгэх


гадаадын болон

дотоодын

иргэнийг

бүртгэх

Иргэн

Түр оршин

суух иргэний

бүртгэл

Түр оршин

суух иргэн

ирэх бүрд

7

Өрхийн

гишүүдийн

мэдээлэл

Өрхийн

гишүүдийн

мэдээлэл

бүртгэх

Иргэн

Өрхийн

гишүүдийн

бүртгэл

Өрхийн

гишүүд

өөрчлөгдөх

бүрд


8

Ажил

эрхлэлтийн

мэдээлэл

Ажилтай

иргэний

мэдээлэл

Иргэн Иргэний

бүртгэл

Ажил

эрхлэлт


бүрд

9

Ажил

эрхлэдэггүй

иргэдийн

мэдээлэл

Ажилгүй

иргэний

мэдээлэл

иргэн Иргэний

бүртгэл

Ажил

эрхлэдэгүй

иргэн


бүрд

10 Тайлан Тайлан гаргах Бүртгэгдсэн

мэдээллээс


мэдээлэл

Тайлан

гаргах

болгонд


4.2 Дэлгэцийн зохиомж

1. Үндсэн дэлгэц

2. Иргэний мэдээлэл өөрчлөх цонх


3. Гэр бүлийн байдал бүртгэх цонх

4. Хаяг бүртгэх цонх


5. Түр оршин суух иргэн бүртгэх цонх

6. Нас барсан иргэн бүртгэх цонх


7. Шинэ иргэн бүртгэх цонх

8. Боловсрол бүртгэх цонх


9. Ажил эрхлэлт бүртгэх цонх

10. Дэлэгрэнгүй хайлт хийдэг цонх


Ерөнхий дүгнэлт

Миний бие энэ хүү төгсөлтийн ажил хийж гүйцэтгэснээр өнгөрсөн хугацаанд сурч

мэдсэн зүйлээ баталгаажуулсаны дээр байгууллагын үйл ажиллагаанд мэдээллийн

технологийн хэрэглээ болон ашиглалт ямар түвшинд бйагааг ойлгож хэрхэн яаж

програм хийж гүйцэтгэдэг талаар арвин их туршлага олж хуримтлуулж авлаа.

Мөн өнөө үед бид дотоодын зах зээлд ямар нэг хязгаарлагдмар байдал үгүй болж

чанартай, олон янзын боломжтой, төрөл бүрийн салбарын мэрэгжилийн бүтээгдсэн

програмын бүтээгдэхүүнээрээ хангах амин чухал болж байгаа нь мэдрэгдэж байна.

Тиймээс гадаадын өндөр хөгжсөн технолги ашиглаж байгаа нь бид бүхнээс ихээхэн

хүч чармайлт, идэвхи гаргахыг шаардаж байгаа билээ.

Сайн систем боловсруулахын тулд бизнесийн ерөнхий мэдлэг, анализ хийх чадвар

өндөр хөгжих шаардлагатайг сайтар ойлголоо.

Уг төгсөлтийн ажлаар “Үндэсний Статистикийн газар”-ын хүн амын тооллогын

бүртгэлийн системийг сонгон авч үйл ажиллагааны онцлог, лавлах материал, бичиг

баримтуудтай танилцсаны үндсэн дээр системийнхээ хэрэгцээ шаардлагыг

тодорхойлж хийлээ.


VIII Бүлэг. Ашигласан бүтээлийн жагсаалт

WEB Хуудсууд

Вэб хуудсууд:

www.codeproject.com

( Тухайн сайтны жишээ код, хичээлүүд )

www.w3schools.com

( Тухайн сайтны жишээ код, хичээлүүд)

www.en.wikipedia.org


http://www.codeproject.com/

http://www.w3schools.com/

http://www.en.wikipedia.org/

undestnii static

Documents