Uvod

Zadatak ovog rada je da odgovor na pitanja poput šta je porodica, koja je bila

njena uloga, i koju ulogu ona ima danas, zatim šta se podrazumeva pod pojmom društva,

kakvo je ono danas, i kako porodica može poboljšati njegov današnji položaj.

Ključne reči: porodica, društvo.

1

Uloga porodice u procesu ozdravljenja našeg društva

Porodica

Definicija porodice.

Po savremenim shvatanju porodica je zajednica pojedinaca koja treba da omogući

svakom njenom članu da pronadje mesto u društvu koje mu pripada. U savremenom

tumačenju porodice se sve češće spominje psihološka prisutnost oba roditelja, psihološka

dimenzija i uzajamno delovanje njenih članova.

Podela porodice.

Da bi porodica mogla imati ulogu u „ ozdravljenju“ našeg društva ona mora

postojati u svom potpunom „ zdravom obliku“. Porodica kao osnovna društvena ćelija

predstavlja prirodnu zajednicu ljudi različite starosne dobi, bazirana je na bio –

reproduktivnim i socio – ekonomskim vezama muža i žene i njihove rodjene ili usvojene

dece. Najčešće je porodica sinonim sigurnosti, pažnje, ljubavi, razumevanja, etc.

Porodična zajednica muža i žene i njihove dece nastoji da ostvari dve svoje bazične

funkcije :

- da osigura fizički opstanak deteta i

- da izgradi kod deteta osnovne ljudske osobine

Toplina porodičnog života i zdrava atmosfera u njoj, ispunjena ljubavlju, pažnjom,

razumevanjem i saradnjom rezultiraće pravilnim razvojem i zdravom ličnošću sa

pozitivnim potencijalima za samostalan život pojedinca.

Problemi u porodici

Nepotpuna porodica podrazumeva odrastanje uz jednog roditelja usled smrti

drugoga, odlaska jednog od njih, razvodom ili rodjenja deteta u vanbračnoj zajednici.

Odrastanje i razvojne promene koje prate dete na putu ka odraslosti nose sa sobom brojne

2

probleme. Ukoliko dete raste uz jednog roditelja, razvojni i životni problemi su znatno

veći i potencijalni su uzročnici poremećenja u najrazličitijim sferama života. Prema

mišljenju Ekermana idealno zdrava porodica ne postoji, one su ili pretežno zdrave ili

pretežno bolesne. Zdrava porodica je ona porodica čiji članovi ne ispoljavaju neki

psihopatološki poremećaj, akutni ili hronični. U osnovi zdrave porodice je ljubav,

osećanje sigurnosti, naklonosti, nežnosti, odanosti, prijateljstva, etc. Nepotpune porodice

su izložene brojnim problemima socijalne, emocionalne, moralne i materijalne prirode.

Uloga porodice

Moderna porodica kao mesto razmene ljubavi i materijalnih dobara ima važnu

društvenu ulogu koja se sastoji u :

- obezbedjivanju zaštite od najrazličitijih spoljašnjih opasnosti

- stvaranje društvene zajednice koja izgradjuje emocionalne veze porodičnih

odnosa

- stvaranju prilika za razvijanje ličnog identiteta, koji je u vezi sa identitetom

porodice, pružajući psihički integritet i snagu za doživljavanje novih iskustva

- oblikovanje seksualnih uloga i njihovom adekvatnom prihvatanju

- pripremanju dece za integrisanje sa društvenim ulogama i prihvatanje

društvene odgovornosti i normi ponašanja

- podsticanju učenja i pružanju podrške individualnoj kreativnosti i inicijativi

-

Društvo

Savremeno društvo

Smatrajući da su karakter i sudbina čoveka „ odredjeni“ već u prvih 5 godina

života Sigmund Frojd u svojim radovima veliku pažnju posvećuje značaju porodice u

oblikovanju ličnosti i mentalnom zdravlju deteta. Sigmund Frojd shvata porodicu kao

instrument za disciplinovanje detetovih bioloških nagona, a roditelja kao simbol

ograničenja društva. Ispunjavajući svoju roditeljsku dužnost roditelj vaspitava dete

3

„spremajući“ ga za društveni život. Sigmund Frojd ističe da se mentalna sudbina

pojedinca zasniva na njegovom porodičnom iskustvu.1

Porodica se u najopštijem smislu definiše kao istorijski promenljiv društveni oblik

u okviru kojeg se odvija proces reprodukcije društvenih jedinki. Kao zbir socijalnih,

ekonomskih i ličnih odnosa izmedju osoba povezanih srodstvom porodica nastaje kao

izraz biosocijalnog spajanja jedinki u procesu prirodne reprodukcije ili kao izraz

psihosocijalnog povezivanja supružnika sa usvojenom decom.

Sociološka teorija porodice nastoji da odgovori na dva bitna pitanja :

1. koje mesto i ulogu ima porodica u društvenoj strukturi i

2. kakvo mesto i ulogu porodica ima u društvenom razvoju i promeni.

Kao jedna od najvažnijih sastavnica društvene strukture porodica se može

razmatrati kroz najmanje tri bitne i medjusobno povezane relacije :

- odnos prema društvu kao celini

- odnos prema drugim elementima društvene strukture i

- odnos prema pojedincima koji je sačinjavaju

Ako se društvena struktura shvati kao „relativno trajna i stabilna celina povezanih

elemenata i pravilnosti na kojima počivaju njihovi medjusobni odnosi“, onda je jasno da

se ona može istraživati sa stanovišta različitih područja ( ekonomsko, političko, kulturno),

koja se moraju istovremeno shvatiti kao posebni podsistemi društvenog delovanja i

društvenih odnosa, ali kao i različiti aspekti svake društvene pojave; zatim dimenzije ( pre

svega horizontalne, na osnovu diferencijacije društvenih uloga, i vertikalne na osnovu

distribucije društvenih položaja) ; oblika, shvaćenih kao relativno celovite pojavne

manifestacije globalne društvene strukture ( grupe, institucije, organizacije) ; i aspekata

( dijahroni i sinhroni, normativni i stvarni, kolektivni i individualni, zasebni i

komparativni).2

1 http : //www.psihologijanis.org/Godišnjak2004.pdf , Jelena Jakšić, RAZLIKE U INTELEKTUALNOM, EMOCIONALNOM I SOCIJALNOM RAZVOJU ADOLESCENATA IZ POTPUNIH I NEPOTPUNIH PORODICA, str. 402 Dr Milan Tripković, Porodica i društvena struktura, zbornik instituta za filozofiju i sociologiju, Novi Sad, 1995, str 132.

4

Problemi savremenog društva

S obzirom na karakter ovog rada, razumljivo je da u njemu mogu biti izloženi

samo neki problemi odnosa porodice i društvene stukture. Tu se prvenstveno misli na

razmatranje osnovnih razlika koje postoje izmedju glavnih istorijskih tipova porodice,

zatim na vezu porodice, zatim na vezu porodice i ekonomske, političke i kulturno

duhovne sfere društva, na povezanost porodice i vertikalne strukture društva ( posebno sa

stanovišta društvene pokretljivosti), te na ulogu porodice u socijalizaciji ličnosti.

Kao problem u društvu u poslednjih par decenija pojavljuju se sve češći razvodi.

Oni utiču, kako na samu porodicu, tako i na samo društvo. Društvo je „bolesno“ jer su

porodice razorene, deca odrastaju sa jednim roditeljem, vodi se borba kako na

emocionalnom tako i na ekonomskom polju opstanka porodice kao osnovne ćelije

društva.

Još jedan od problema u društvu su homoseksualni brakovi. Takvo „zajedništvo“

je krajnje ne prihvatljivo. Po meni homoseksualnost je bolest koja se treba lečiti, a ne

tolerisati i čak dopuštati takve „brakove“, kao što je primer u nekim državama.

Tipovi društva

Kao kompleksna društvena grupa, sa nizom značajnih funkcija, koje su se

istorijski menjale, kako u odnosu na društvo tako i prema pojedincima, porodica se

razvija kroz svoje dva opšta oblika: tradicionalni patrijahalni i moderni industrijski. U

patrijahalnom tipu društva porodica je osnov društvene integracije i kulturno- duhovne

reprodukcije. Patrimonijalizam je važno obeležje patrijarhalnih društava, što znači da je

odnos vladar – podanik sličan odnosu otac – sin. Tu dominira patrijahalni i patrilinearni

oblik velike višegeneracijske porodice. Kao osnov hijerarhije celog društva, porodična

hijerarhija se smatra prirodnom i podstiče se autoritarni tip ličnosti, utemeljen na

5

neograničenoj vlasti starijih i bespogovornoj poslušnosti mladjih.3 Kao što i sam naziv

govori u patrijarhalnoj porodici dominantnu ulogu ima otac, koji se javlja kao reprezent

porodice prema široj srodničkoj grupi ili lokalnoj zajednici. Porodične i društvene veze se

dominantno zasnivaju na dužnosti i autoritetu, pa se od svakog pojedinca zahteva da se

ponaša na društveno dopušten i poželjan način, u skladu sa očekivanjima vezanim za

društvenu ulogu.

Sledeći Vebera, moglo bi se reći da je u tradicionalnom patrijahalnom društvu

kućna zajednica osnovna jedinica društvene strukture. Kućna zajednica nema jedan

univerzalni oblik i obim, ali ona predstavlja univerzalno najrasprostranjeniju „privrednu

zajednicu“ i obuhvata vrlo kontinuirano i intenzivno zajedničko delanje. To je prirodna

osnova pijetata i autoriteta, što je temelj brojnih drugih ljudskih zajednica.4 Veze izmedju

porodice i političke strukture društva su višestruke i kontinuirane. One se uvek moraju

posmatrati u trostrukoj relaciji društvo – porodica – pojedinac. Nema sumnje da karakter

društva bitno odredjuje odredjuje osnovna obeležja porodice u njemu, uključujući tu i

momenat njene unutrašnje i spoljašnje segmentacije i diferencijacije. Ali porodica nije

nikada prosta slika ili kopija društvene strukture, nego je to uvek jedna sinteza društvenih

očekivanja individualnih zahteva i aktivnosti. U tom smislu, može se reći da iako

porodica doprinosi integraciji društva, ona u izvesnom produkuje njegovu automizaciju i

dezintegraciju, jer ima i samostalne potrebe, vrednosti, norme i interese. Pojedinac

takodje nije nikada potpuno oličenje društveno – kulturnih očekivanja i porodičnih

zahteva, već je uvek relativno autonomna ličnost sa izraženim individualnim obeležjima.

Za porodicu je karakteristično da se ravnoteža izmedju onoga što ona daje i šta

traži i uzima stalno narušava i menja, prateći ne samo istorijske i strukturalne promene

globalnog društva, nego i sledeći svoju osobenu dinamiku i logiku postojanja. U

savremenim industrijskim društvima opšta razmena i potrošnja, kao i princip

reciprociteta, tako jasno izražen u institutu ugovora, sve više čini od porodice jednu

3 Zagorka Golubić, Porodica kao ljudska zajednica, Naprijed, Zagreb, 1981., str. 106-115.4 Maks Veber, Privreda i društvo, I, Prosveta, Beograd, 1976., str. 295.

6

dogovornu grupu, vrlo osetljive ravnoteže i stabilnosti, ali i dalje zadržava, mada u

transformisanom obliku, njen prisilni i autoritetni karakter.5

U industrijskom tipu društva smanjuje se ne samo veličina, nego i značaj

porodice, kao što se menjaju i njene funkcije. Ovde rastu drugi oblici povezivanja ljudi –

po osnovu zajedničke delatnosti i profesionalne pripadnosti, u skladu sa zajedničkim

interesima, težnje za zadovoljavanjem istovrsnih potreba i sl. – što sve ima veliki uticaj i

na porodicu. To nikako ne znači da porodica i dalje ne ostaju jedan od glavnih činilaca

pripreme pojedinaca za preuzimanje osnovnih društvenih uloga u industrijskom društvu,

naročito sa stanovišta produženog školovanja, spremnosti na prihvatanje rutinskih

aktivnosti i okrenutosti van-radnom vremenu kao utočištu i kompenzaciji za ono što se

gubi ili ne dobija u sferi rada. U ovom tipu društva i porodice pol i starost gube na

važnosti, mada i dalje ostaju nezaobilazni činioci društvenih i porodičnih uloga, kao i

izvor društvene moći i porodičnog autoriteta. Javlja se i više ili manje sukob generacija,

koji potresa porodični život, a čije posledice se mogu pratiti i na nivou globalnog društva.

„Novac se uvlači u sve pore društvenog života, pa i u porodicu: sve se za novac

kupuje i prodaje, odnosno sve postaje „roba“ za „tržište“. Tečenje karijere i ambicije

pojedinaca stoje ispred i iznad svega, pa i porodice, a to takodje nepovaljno utiče na nju.

Egoizam postaje opšta vrednosna orijentacija, a stroga privatnost glavno obeležje

životnog stila, što protivreči samim temeljima na kojim počiva porodica.“6

U savremenoj sociologiji s razlogom je posvećena velika pažnja ulozi porodice i

škole u procesu sticanja društvenih položaja. Tako, na primer, Parsons i njegovi

sledbenici naglašavaju da se dete u procesu socijalizacije mora kretati od

partikularističkih normi i pripisanog statusa porodice, prema univerzalističkim normama i

postignutom statusu društva odraslih.7

5 Theodor W. Adorno i Max Horkheimer, Sociološke studije, Školska knjiga, Zagreb, 1980,. Str.123.6 Bertrand Rasl, Osvajanje sreće, Beograd, 1981.7 Andree Michel, Sociologie de la famille et du mariage, Press Universitires de France, Paris, 1972., str 71-98.

7

Porodica kao lek

Kao što rekoh na početku ovoga rada, porodica kao lek može da deluje na naše

društvo ako je i ona sama u potpunosti zdrava. Ne možemo od nje očekivati da „ ozdravi“

naše društvo ako je i mi sami ne pomažemo u tome. Smatram da svaki pojedinac treba

porodicu i njene vrednosti poštovati i čuvati i težiti ka tim vrednostima i tek onda

možemo očekivati zdravo društvo. Društvo i porodica su uzajamno povezani i utiču jedni

na drugo hteli mi to ili ne. Lično, smatram da je to jedan prirodni tok dogadjaja koji se

odvija iz dana u dan.

Zdrava porodiva može uticati na društvo svojim primerom i pravilnim odgojem

dece. Ona, iako je samo jedna mala zajednica, ima veliku moć koju ne smemo zanemariti.

Ta moć je ljubav. Ako tako budemo gledali na porodicu porodica će sigurno uticati kao

lek u ozdravljenju našeg dručtva.

Zaključak

Došao sam do zaključaka da porodica ako se bude pridržavala tradicionalnih

vrednosti poput ljubavi, zajedništva, svetosti braka, itd. ona doista može doprineti boljem

8

funkcionisanju društva, ali porodica kakva je danas otuđena, razorena, jednom rečju

„bolesna“ pitanje je da li može izvršiti takav zadatak. Možemo samo ostaviti vremenu

koje će to pokazati.

Ruka koja ljulja kolevku upravlja čovečanstvom! (narodna poslovica)

Liteatura

1. Tripković M., Sociologija, Futura publikacije, Novi Sad, 1998.

9

2. Theodor W. Adorno i Max Horkheimer, Sociološke studije, Školska knjiga,

Zagreb, 1980.

3. Zagorka Golubić, Porodica kao ljudska zajednica, Naprijed, Zagreb, 1981.

4. Maks Veber, Privreda i društvo, I, Prosveta, Beograd, 1976.

5. Bertrand Rasl, Osvajanje sreće, Beograd, 1981

6. Ostalo: Zbornik radova, Institut za filozofiju i sociologiju, Novi Sad, 1995

Ostalo:

http://www.psihologijanis.org/Godišnjak2004.pdf. 10.12.2008

Sadržaj:

Uvod..................................................................................................................................1

Uloga porodice u procesu ozdravljenja našeg društva......................................................2

10

Porodica.............................................................................................................................2

Definicija porodice.......................................................................................................2

Podela porodice............................................................................................................2

Uloga porodice.............................................................................................................3

Društvo .............................................................................................................................3

Savremeno društvo.......................................................................................................3

Problemi savremenog društva......................................................................................5

Tipovi društva..............................................................................................................5

Porodica kao lek ...............................................................................................................8

Zaključak...........................................................................................................................9

11

12