Üsküdar’ın tarihi haritaları

Üs kü dar’›n Ta ri hi Ha ri ta la r›

‹ R F A N D A ⁄ D E L E NAraflt›rmac› - Yazar

Üs kü dar to pog raf ya s› n› en iyi göz lem le ye bi le ce ¤i miz bel ge ler ara s›n da ha ri ta larda yer al mak ta d›r. Ta ri hi se yir içer sin de ha ri ta c› la r›n yap m›fl ol du ¤u çi zim lerza man tü ne lin de fleh rin ya p› s› n›n de ¤i flik li ¤i ve ge li fli mi göz lem le ne bil mek te dir.fieh rin di na mik ya p› s› n›n han gi en lem ve boy lam da ge lifl ti ¤i ni, ka mu sal ve si vilmi ma ri nin han gi bo yut ta ol du ¤u nu, mi ma ri eser le ri ni ve fleh ri olufl tu ran ya p›blok la r› n›n cins ve nev’ini tes bit et mek müm kün dür.Bu ba¤ lam da Üs kü dar böl ge si ne ait yap t› ¤› m›z en van ter ça l›fl ma s›n da tes pit et -ti ¤i miz ta ri hi ni te lik te olan ha ri ta lar mev cut tur. Bu ha ri ta lar içer sin de Üs kü -dar’›n ka dast ral ha ri ta la r›, if raz ha ri ta la r›, si gor ta ha ri ta la r› vb. fle hir plan la r› bu -lun mak ta d›r. Bu ha ri ta lar üze rin de ta ri hi ya p› lar [Ca mi ler, med re se ler, çefl me vese bil ler, mek tep ler, tür be ler, me zar l›k lar vb. ka mu sal bi na lar gö zük mek te dir.] Bir bü tün olufl tur ma s› an la m›n da Al man ma vi le ri, Per vi titch ha ri ta la r›, Ne cipBey ha ri ta la r› zik re dil me ye de ¤er dir. Yak la fl›k 300 y›l l›k bir sü reç içer sin de bu ya p› la r›n ge çir mifl ol du ¤u de ¤i flik lik -ler, sem tin so kak ve cad de ya p› s›, bi na la r›n var l›k la r› n›n sür dü rüp sür dü re me -dik le ri ni tes pit et mek müm kün ol mak ta d›r. Bu ama ca bi na en bu za ma na ka dar pek kul la n›l ma m›fl ha ri ta n›n gün yü zü neç›k ma s› sa¤ lan m›fl ola cak t›r. Arafl t›r ma c› la r›n s›k l›k la bafl vur duk la r› bu na dirha ri ta la r›n özel de Üs kü dar ta ri hi, mi ma ri si ve kent sel ta sa r› m› için ye ni den eleal›n ma l› ve ge nifl an lam da ta n› t›m la r› n›n ya p›l ma s› ge rek li dir. Sem poz yu mun ama c› na uy gun ola rak eli miz de ki ha ri ta la r›n ta n› t› m› n› ya pa rakta ri hi sü reç içer sin de özel de Üs kü dar il çe si nin ha ri ta lar üze rin de ki ta ri hi se rü -ve ni ni an lat m›fl ola ca ¤›z. ‹lk ön ce ‹s tan bul ge ne li ni gös te ren ve Üs kü dar’›n ko nu mu nu gö re ce ¤i miz bir kaçha ri ta ile bafl la ya l›m.

708

Bun lar dan il ki, XVII. yüz y›l bir ‹s tan bul ha ri ta s› d›r. Bu ha ri ta da C. M. Ge org ta -ra f›n dan çi zil mifl tir. Ha ri ta sur içi ‹s tan bul’unun yer le flim yo ¤un lu ¤u aç›k ça gö -rül mek te dir. Ve ay n› za man da Üs kü dar’da cid di an lam da bir yer lefl me nin ol ma -d› ¤› an la fl›l mak ta d›r.‹kin ci si; As l›n da Ro man ya’y› gös te ren bir ha ri ta ol ma s› na ra¤ men ‹s tan bul veÜs kü dar öze li ni al d› ¤›n dan bir gör sel ol ma s› ba b›n dan bu ra ya al d›m. Bu ha ri ta -da da ‹s tan bul, Bo ¤a zi çi ve Üs kü dar’›n her ne ka dar bu gün kü flek li ni gös ter me -se de bir ör nek ol ma s› an la m›n da bu ra da zik re de ¤er dir. Ha ri ta ta ri hi bel li ol ma -mak la bir lik te XVI II. yüz y›l ol du ¤u tah min edil mek te dir. Üçün cü ha ri ta; I. Dün ya sa va fl›n da Irak cep he sin de 6. Türk Or du su ku man da n›olan Goltz Pa fla’n›n çiz mifl ol du ¤u ‹s tan bul pla n› d›r. 1888 - 1893 y›l la r› ‹s tan -bul’unu gös te ren ha ri ta 1896’da Ber lin’de ba s›l m›fl t›r. Üs kü dar’›n yer le flim yo -¤un lu ¤u nu göz lem le ye bi li riz. Semt le rin da ¤› l› m› n›, ana ar ter le ri, efl yük sel ti e¤ -ri le ri ni, akar su la r›, de mir yol la r›, çefl me, ca mi, me zar l›k gi bi alan la r› gös ter mek -te dir.1

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Georg, M.C. / Nova Mappa Maris Nigri et Freti Constantino Politani - Matth: Seutter S. / ‹stanbul Büyükflehir BelediyesiAtatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 445.

709

Bir di ¤er plan ça l›fl ma s› ise 1835-39 y›l la r›n da Tür ki ye’de gö rev ya pan Sul tan II.Mah mud’un da n›fl man la r›n dan Prus ya l› Ma re flal Hel muth von Molt ke (1800-1891)’dir. Molt ke, ‹s tan bul ha ri ta s› ve kent ge lifl tir me pro je si ha z›r la m›fl t›. Ha ri -ta 1:25.000 öl çek li dir ve ‹s tan bul’da ba z› imar pla n› ka rar la r› n›n ve ril me si içinbir alt l›k olufl tur mufl tur. Von Molt ke’nin ha ri ta s› o y›l lar da ço ¤al t› la rak kul la n›l -m›fl t›r. Os man Nu ri Er gin’in Me cel le-i Umur-› Be le di ye’sin de bu pla n›n içe ri ¤iko nu sun da bi ze önem li ip uç la r› ve ri yor.2 Plan’da ana ba¤ lan t› yol la r› ay r›n t› l›bir fle kil de gös te ril mek te dir. Üs kü dar öze lin de ise önem li ca mi le ri ve me kan la -r› gös ter mek te dir. Kent ya p› lan ma s› n›n han gi böl ge ler de yo ¤un lafl t› ¤› n› da göz -lem le mek müm kün dür.Bir di ¤er plan ise Sul tan I. Ab dül ha mid za ma n›n da ‹s tan bul’a ge len ve III. Se limza ma n›n da sa ra y›n hiz me ti ne gi ren Fran s›z in fla at mü hen di si Fran ço is Ka uf fer,ken tin ilk bi lim sel ha ri ta s› n› yap m›fl t›r. Bu ha ri ta da Üs kü dar’da ki ya p› lafl ma n›nhan gi en lem ve boy lam da ol du ¤u nu gör mek müm kün dür.Bu ra ya ka dar gös ter dik le rim kü çük öl çek li ve ge ne li gös te ren ha ri ta lar d›. fiim diise da ha bü yük öl çek li ve çok ay r›n t› l› ha ri ta la r› ele ala ca ¤›m.Bun lar dan il ki “Al man Ma vi le ri” di ye ta bir et ti ¤i miz ha ri ta lar d›r. 1913 – 1914y›l la r› - I. Dün ya sa va fl› ön ce si - Al man la r›n “De utsch Syin di kat für Sta eba lic he

Ü S K Ü D A R ’ I N T A R ‹ H Î H A R ‹ T A L A R I

Castaldo, Iacoba / Romanie (Quae olim Thracia dicta) (Vicinorumg Regionum, uti Bulgariae Walachiae, syrfiae etc. y.y. : y.y.‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 449

710

Ar be iten” ad l› flir ke ti ta ra f›n dan ya p›l m›fl tüm Su ri çi ‹s tan bul’unun ya n›n daEyüp sul tan, Be yo¤ lu, Be flik tafl, Ka d› köy, Üs kü dar gi bi yer le flim mer kez le ri ni deiçer mek te dir. Bu ha ri ta lar hak k›n da k› sa ca ma lu mat ver mek ge re kir se:‹s tan bul’un kent plan la ma s› na te mel olufl tu ra cak ha ri ta al› m› için ilk ad›m ‹s -tan bul fieh re ma ne ti’nce, Ha lil Ed hem Bey’in (EL DEM) fleh re min li ¤i dö ne min de(20 Tem muz 1909 – 6 Ocak 1910) at›l m›fl t›r. Bu ha ri ta la r›n olufl tu rul ma s› içinge re ken “Ni ren gi sis te mi kur ma ifli” Fran s›z To po¤ raf ya Ce mi ye ti’ne iha le edil -mifl tir. Fran s›z plan c› lar Ga la ta Ku le si mer kez li bir ni ren gi sis te mi ku ra rak, öl -çüm le ri ni 1911 y› l›n da ta mam la m›fl lar d›r. Ni ren gi ye da ya nan ha ri ta al ma ifli


Goltz (Pascha) / Karte der umgegend von Constantinopel-Berlin : Verlag Meisenbach, t.y. . / ‹BB Atatürk Kitapl›¤›Harita Arflivi No: 438

Moltke, Helmuth von, Daru'l-Hilafetü'l-Aliye Ve CivariHaritas›d›r, Mekteb-i Fünunu Harbiyye, ‹stanbul 1267, ‹BBAtatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 41

Alman Mavileri Anahtar Paftas›, ‹BB Atatürk Kitapl›¤›Harita Arflivi No: 2190

Kauffer, François, PlanTopographique du

Bosphore, de thrace ouCanal de Constantinople

et de ses env›rons Jusqu'ala source des rivie'res quise jettent dans le port deConstant›nople avec les

Iles des princes et la par-tie de la Cote D'As›e qui

en est voisine, J.D. Barb›edu Bocage,

Constantinople 1819, ‹BBAtatürk Kitapl›¤› Harita

Arflivi No: 1149

711

1913 y› l›n da “De utsch Syin di kat für Sta eba lic he Ar be iten” fir ma s› na iha le edil -mifl tir. Bu fir ma n›n öl çüm le rin den el de edi len bil gi ler Al man ya’ya gön de ri le rekçi zim le ri Al man ya’da ger çek lefl ti ril mifl tir. Da ha son ra Tür ki ye’ye gel dik ten son -ra Os man l› ca kop ya la r› ya p›l m›fl t›r. Her paf ta s› 66x100 cm. bo yu tun da, renk li, 1/1000 ve 1/500 öl çek li ola rak ha z›r -la nan bu ha ri ta lar da ma hal le ve ya semt ad la r›, so kak ve cad de, ya p› ad la r›, sa -ray lar, el çi lik bi na la r›, ka ra kol, it fa iye, be le di ye vb. res mi bi na lar; ca mi, tek ke,med re se, me zar l›k, ha zi re, tür be, ki li se, si na gog vb. di ni ya p› lar; ku le, du var,sur, k›fl la, jan dar ma ka ra ko lu, ter sa ne, atöl ye, le va z›m de po su vb. as ke rî ya p› lar;has ta ha ne, is ke le, de mir yo lu, gar, is tas yon tü rü ka mu ya p› la r›; ad la r› ve ga ba ri -le riy le gös te ril mifl tir. Semt, ma hal le, cad de, so kak ve bi na isim le ri Türk çe isim -le rin Fran s›z ca te laf fuz edi lifl flek liy le ya z›l m›fl t›r. Ör ne ¤in “ca mi” ye ri ne “dja -mi”, “ç›k maz so kak” ye ri ne “tchik maz so kak” ya z›l ma s› gi bi. Ad› ge çen bu ya p› -lar özel lik le 1/500 öl çek li ha ri ta lar da plan düz le min de tüm d›fl kon tur la r› n›n öl -çü le riy le gös te ril me si ne kar fl›n; ya p› mal ze me si nin cin si be lir til me mifl tir. Al -man Ma vi le ri’nde ada ve par sel bil gi le ri ifl len me mifl, bir kaç is tis na d› fl›n da ha -mam lar ve ko nut lar çi zil me mifl tir. Ko nut lar ada et ra f›n da dö nen yak la fl›k 0,5cm. ka l›n l› ¤›n da gri bir göl ge ile gös te ril mifl tir. 1/1000 ve 1/500 öl çek li, tek ya p›öl çe ¤i ne ka dar inen ha ri ta lar 1913-1914’te çi zil me si ne kar fl›n, 1/2000 öl çek li ha -ri ta lar da ha zi ya de reh ber ni te lik li ha ri ta lar olup han gi paf ta n›n han gi böl ge yeait ol du ¤u nu gös ter mek ama c›y la ya p›l m›fl ve 1918 – 1921 y›l la r› ara s›n da çi zil -mifl tir.Bu ha ri ta la r› tek nik aç› dan in ce le di ¤i miz de:- Dik dört gen sel ko or di nat fle be ke siGa la ta Ku le si nin mer kez ko or di nat la r› ta ra f› m›z dan bi lin me mek le bir lik te ku zeyveba t› yö nün de ele al›n m›fl t›r. Ko or di nat la r›n gös te ri ci ra kam la r› fle be ke nin ke na -r›n da ya z›l m›fl t›r. 100 m.’ye 100 m.’lik si met rik ka re ler ve 10.000 m2 lik ay n›alan lar ha lin de olufl tu rul mufl ko or di nat fle be ke si nin yar d› m› sa ye sin de plan


[‹stanbul] - Feuille No: D 9/1,3 - 10/3,4, Deutsches Syndikatfür Stadtebauliche Arbeiten, Konstantinopel1913, ‹BBAtatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 2493, 2495, 2527, 2566

‹stanbul, Anadolu ciheti. Pafta No: 13 / ‹stanbul, ‹stanbulHarita fiirketi, t.y. / ‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No:1945

712

üze rin de ki bü tün uzak l›k lar ve alan lar öl çü le bi lir ve he sap la na bi lir. Ku ze yedo¤ ru yön len mifl olan fle be ke afla ¤› dan yu ka r› ya do¤ ru bir çiz gi ha lin de gü ney-ku zey yö nün de olup, sa¤ dan so la do¤ ru olan lar ise do ¤u-ba t› yö nün de dir.- Önem li yük sek lik kot la r›: Kot lar san ti met re cin sin den Ha liç se vi ye sin den ve -

ril mifl tir.


Pervititch, Jacques, ‹stanbul: Üsküdar 66: ‹skele mahallesi, plan d’assurances, Türkiye Sigortac›lar Daire-i Merkeziyyesi,‹stanbul 1933, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 654.

713

- Efl yük sel ti e¤ ri le ri :Ha liç su se vi ye si nin 2’fler met re üze rin den ve ril mifl olan yük sel ti ler ma hal le yegö re ya z›l m›fl t›r. 10, 20, 30, 40 m.’lik e¤ ri ler di ¤er le ri ne gö re da ha bü yük gös te -ril mifl tir.- Ke sin ifla ret le rin eflit lefl ti ril me si (Yük sek lik ler mi li met re cin sin den Ha liç se vi -ye sin den ve ril mifl tir.)‹fla ret ler (rö per ler) ya tay ola rak yer lefl ti ril mifl olup, si vil ve an›t eser le rin du var -la r› naya da kal d› r›m la r›n dö fle me ta fl› na ve ge nifl mer di ven le re ifl len mifl tir. - 1/1000 öl çek li ha ri ta lar fleh rin ge nel pla n› n›n nu ma ra lan d› r›l ma s› ve aç› l› m›.- 1/500 öl çek li ha ri ta lar fleh rin ge nel pla n› n›n nu ma ra lan d› r›l ma s› ve aç› l› m› n›gös ter mek te dir.1925 y› l›n da Ha ri ta ve Ka dast ro Ge nel Mü dür lü ¤ü’nün ku rul ma s›y la ‹s tan -bul’un ka dast ral ha ri ta la r› ya p›l ma ya bafl la n›l d› ¤›n da “Al man Ma vi le ri” alt l›kola rak kul la n›l m›fl t›r.‹s tan bul ve bi lad-› se la se (Su ri çi ve Eyüp, Ga la ta, Üs kü dar), Be flik tafl, Ha liç veçev re si ni de tay l› bir fle kil de gös te ren bu ha ri ta la r›n le jan t› mev cut tur. Al manMa vi le ri’nin Os man l› ca harf le riy le ya z›l m›fl paf ta la r› da da ha son ra ki y›l lar daya p›l ma ya bafl lan m›fl, bu du rum 1926 y› l› na ka dar de vam et mifl tir.3

Üs kü dar öze lin de in ce le di ¤i miz de Üs kü dar al man Ma vi le ri 67 paf ta dan olufl -mak ta d›r. Ka d› köy–Hay dar pa fla’dan bafl la y›p Kuz gun cuk’a ka dar de vam et mek -te dir.Yu ka r› da an la t› lan özel lik le ri ha ri ta üze rin de Üs kü dar ‹s ke le si’nin ol du ¤u paf -ta la r› ör nek ala rak gös te re bi li riz. Al man Ma vi le ri ni üç cilt ola rak yo ¤un ola rak kul la nan mi mar lar, fle hir plan c› la -r›, avu kat lar, ta rih çi ler ve di ¤er arafl t›r ma c› lar için bu ki tap bü yük bir ek sik likgi de ril mifl ola cak t›r. 4

Bafl ka bir ko lek si yo nu muz Ana do lu Ci he ti ha ri ta la r› d›r. Bun lar Al man Ma vi siha ri ta la r›n da yer al ma yan Bey koz’un ya n›n da Üs kü dar’›n Bey ler be yi, Çen gel -köy, Ku le li, Va ni köy, Kan dil li, Çam l› ca, Ba¤ lar ba fl› semt le ri ni kap sa mak ta d›r.Bu ha ri ta lar Al man Ma vi le rin den fark l› olan ba z› özel lik ler ar zet mek te dir.- Ana do lu ci he ti ha ri ta la r› 1:2.000 ve 1:500’lük da ha ay r›n t› l› paf ta la r› içer mek -te dir. Al man Ma vi le ri ise 1: 1.000 ve 1:500’lük paf ta lar dan olufl mak ta d›r.- Al man Ma vi le ri’nde efl yük sel ti e¤ ri le ri bu lun ma mak ta d›r, Ana do lu ci he ti ha ri -ta la r›n da ise 1:2.000’lik paf ta lar da efl yük sel ti e¤ ri le ri de var d›r. Bu sa ye de ye rine¤i mi ni ve yük sek li ¤i he sap lan mak ta d›r.- Al man Ma vi le ri’nde si vil mi ma ri 0,5 mm. Gri çiz gi ler le gös te ril mek tey kenAna do lu Ci he ti ha ri ta la r›n da si vil mi ma ri aç›k bir fle kil de gös te ril mifl tir. - Al man Ma vi le ri’nde sa de ce so kak ve ka mu sal ya p› lar gös te ril mek te dir. Ana do -lu Ci he ti ha ri ta la r›n da ise yer yü zü fle kil le rin den olan akar su lar, de re ler, da¤ lar,


714

a¤aç l›k ve tafl l›k alan lar ay r›n t› l› bir fle kil de gös te ril mek te dir. Ay n› za man daönem li çift lik ler isim le riy le bir lik te zik re dil mifl tir. Ku yu lar var ise on lar da ay r› -ca zik re dil mifl tir. 12 adet 1:2.000 öl çek li ana paf ta la r›n 54 adet 1:500’lük ay r›n t› l› paf ta la r› mev -cut tur.Bu paf ta lar üze rin de yap t› ¤› m›z in ce le me di flu bil gi le re ulafl mak müm kün dürSi vil mi ma ri ye, ka mu sal mi ma ri de di ¤i miz, ca mi ler, med re se ler, okul lar, ki li se -ler, çefl me ler, me zar l›k lar, ka ra kol lar, be le di ye ler, tek ke ler, vb.Bir di ¤er ko lek si yo nu muz ise H›r vat as›l l› to pog raf mü hen di si Jac qu es Per vi -titch’in ha z›r la d› ¤› si gor ta plan la r› d›r. Bu ha ri ta la r›n üre til me ye bafl lan d› ¤›1922’li y›l lar dan bafl la y›p 1945’l› y›l la ra ka dar uza nan bir sü reç içer sin de ol mufl -tur. Bu sü re içer sin de Be flik tafl, Be ya z›t, Üs kü dar, Ka d› köy, Tak sim, Be yo¤ lu veEmi nö nü böl ge le ri çi zil mifl ve 1920’li y›l lar da Fra tel li Ha im ta ar f›n dan ba s›l m›flda ha son ra la r› Ka ¤›t ç› l›k ve Mat ba ac› l›k Ano nim fiir ke ti ta ra f›n dan 12’fler adetba s› la rak bü yük si gor ta flir ket le ri ne da ¤› t›l m›fl t›r. ‹s tan bul’un yüz y›l lar bo yu en bü yük fe la ket le ri ni ya fla tan yan g›n lar ve bu yan -g›n lar so nu cun da ge li flen si gor ta c› l›k bu ha ri ta la r›n üre ti min de iv me ka zan d›r -m›fl t›r. Mo dern lefl me sü re ci ni XIX. yüz y›l so nun da ta mam la yan ‹s tan bul, s›k s›k ya fla -nan yan g›n lar so nu cun da bü yük fe la ket ler le kar fl› kar fl› ya gel mifl tir. Yan g›n larsa de ce bir böl ge yi yak mak la kal m› yor, o böl ge nin kül tü rel zen gin li ¤in den tu tun -da so kak ve ya p› blok la r› n›n de ¤i fli mi ne ka dar bir çok bi ri ki mi yok edip git mek -te dir. Öy le ki 1728-1854 y›l la r› ara s›n da 126 se ne de 209, 1854-1908 y›l la r› ara -s›n da 54 se ne de 129, ve 1908 y› l› n› iz le yen 13 se ne lik bir dö nem de ise 79 yan -g›n gö rül mek te dir. Yan g›n la r›n bu hal de ya k› c› ve y› k› c› ol ma s› ‹s tan bul’da yan -g›n si gor ta c› l› ¤› n›n en ve rim li ça l›fl ma alan la r› ha li ne gel mifl tir. Özel lik le 1870Bü yük Be yo¤ lu yan g› n›n ile bir lik te ar t›k ka ç› n›l maz olan yan g›n la ra kar fl› bi na -la r› n› si gor ta lat ma ya bafl lan m›fl lar d›. Bu amaç la 1904-1906 y›l la r› ara s›n da C. E.Go ad fiir ke ti ‹s tan bul’da s› n›r l› bir alan da ha ri ta üre ti mi ne bafl la m›fl t›r. Da hason ra Tür ki ye Si gor ta c› lar Da ire-i Mer ke zi ye si ad› na Jac qu es Per vi titch ta ra f›n -dan 1922-1945 y›l la r› ara s›n da 230’un üze rin de ha ri ta ya p›l m›fl t›r. Bu ha ri ta lar çi zil di ¤i dö nem de bel li bir ge rek si ni mi kar fl› la mak ama c›y la çi zil di -¤in den gü nü müz de çok fark l› bir an lam içer mek te dir. Ken tin sos yo-eko no mikko nu mu nu or ta ya koy ma s› ba k› m›n dan ve ha ri ta la r›n çok çe flit li fle kil ler de oku -na bil me si ve yo rum la na bil me si kent ta ri hi arafl t›r ma c› la r› na kay nak l›k ede cekbafl vu ru kay na ¤› ha li ne gel mifl tir. 1940’l› y›l lar dan son ra h›z la kent lefl me sü re ci nin so nu cun da fleh rin bü yü me sive ye ni ya p› blok la r› n›n yük sel me si ve ko nut so ru nu nun or ta ya ç›k ma s› ve ya -p› mal ze me le ri nin ah flap tan be to nar me ye yö nel me siy le si gor ta c› l›k ta ki o h›z l›ge lifl me za y›f la m›fl ve do la y› s›y la bu ha ri ta la r›n kul la n› m› da öne mi ni yi tir me yebafl la m›fl t›r. Uzun y›l lar son ra tek rar gün de me gel me si ve kul la n› lan tem sil di li -nin çö zül me ye bafl la ma s› ile bir lik te ‹s tan bul’un kent sel ta sa r› m› na yar d›m c›


715

ola bi le cek ye ni bir kay nak ol ma ni te li ¤i ni tek rar ka zan d›r m›fl t›r. Co¤ ra fi bil gisis tem le ri nin ge lifl me si ile bir lik te bu tem sil di li nin ye ni paf ta la ra uy gu lan ma s›ile bir lik te 100 y›l l›k bir sü reç te ‹s tan bul co¤ raf ya s› n›n han gi ey lem ve boy lam -da de ¤i flik lik yap t› ¤›, so kak ve cad de le rin na s›l bir de ¤i fli me u¤ ra d› ¤› göz lem le -ne bi le cek tir. Bu göz lem ler den ç› ka r› la cak so nuç la ra gö re kent ta ri hi arafl t›r ma -c› la r› ye ni bul gu lar la kar fl› la fla cak lar d›r. Per vi titch ha ri ta la r›n da ya p› yo ¤un lu ¤u nun az ol du ¤u Üs kü dar Ka d› köy böl ge siiçin 1/25.000 ve 1/4.000 öl çek li iki ka de me li plan lar ya p›l m›fl t›r. Paf ta lar da so -kak di zin le ri olufl tu rul mufl ve e¤er tes pit edi le bil mifl ise ya p› blok la r› n›n üze ri -ne ka p› nu ma ra la r› kay de dil mifl tir. E¤er bi lin mi yor sa bi na n›n tes pi ti ca mi, okul,park gi bi ka mu sal ya p› lar ni ren gi nok ta s› al› na rak sap tan mak ta d›r.Per vi titch ha ri ta la r› n›n le jan t› ile il gi li der li top lu bir bil gi ol ma mak la bir lik teha ri ta üze rin den yo la ç› ka rak bir le jant olufl tur ma yo lu na gi dil mifl ve flu ka te go -ri ler olufl tu rul mufl tur.1- Ya p› ti pi2- Ç›k ma lar, ça t› ve üst ya p› lar,3- Du var lar ve pen ce re ler4- Kat adet le ri ve yük sek lik le ri5- So kak lar ve nu ma ra la ma sis tem le ri6- K› salt ma lar ve di ¤er sim ge lerbu ka te go ri ler bi na n›n ni cel ve ni tel özel lik le ri hak k›n da bil gi ver me si aç› s›n danönem arz et mek te dir. Bun la r› bi raz da ha aç›k la mak ge re kir se:

1- Ya p› Ti pi

Ya p› sto ku A, B, C ve Kar ma ola rak 4’e ay r› l›r. Çe flit li ya p› tek nik le ri nin kul la -n›l d› ¤›, yan g›n ris ki az, be to nar me bi na lar A; d›fl du var la r› y›¤ ma ol mak la be ra -ber iç dö fle me le ri ve ta van la r› ah flap ya p› lar B ti pi ya p› lar ola rak ad lan d› r›l mak -la bir lik te bun la r› sem bo li ze eden renk ler k›r m› z› ve pem be dir. ‹ki ve ya da hafaz la kat l› d›fl cep he si ah flap sun ta ve ah flap a¤›r l›k l› ya p› lar C ti pi ya p› lar d›r vesa r› renk le sem bo li ze edil mek te dir. Kent mer kez le rin de A ve B ti pi ya p› lar yo -¤un ola rak yer al mak tay ken C ti pi ya p› lar da ha çok fleh rin d›fl ke si min de ka lanya p› tip le rin de gö rül mek te dir. D›fl du var la r› y›¤ ma, iç dö fle me le ri ah flap kar maya p› lar k›r m› z› çer çe ve içi ne al› na rak sa r› renk ler le ifla ret len mifl tir.Bu ta n›m la ma lar la 1920’li y›l lar da ‹s tan bul ge ne li ne ba k›l d› ¤›n da d› fl› y›¤ ma ifldö fle me si ah flap ya p› lar a¤›r l›k ta ol du ¤u gö rül mek te dir. Go ad ha ri ta la r›n da tem si li müm kün ol ma yan bu fark l› lafl ma befl ka te go ri de eleal›n mak ta d›r:k1: Ze min ka t› adi y›¤ ma, iki ka t› ah flap, an cak ça t› dö fle me si ah flap ol ma yan ya -p› lar,


716

k2: Gi rifl ka t› ad› y›¤ ma, di ¤er iki ka t› ah flap, sert mal ze mey le kap l› ya p› lark3: Ta van yük sek li ¤i 2 met re den az, y›¤ ma bod ru mu bu lu nan, kal d› r›m se vi ye -si nin üze rin de 2 kat l› ah flap ya p› lark4: So kak ta ra f›n da ilk iki ka t› y›¤ ma, üçün cü ka t› ah flap, ar ka cep he si 3 kat ah -flap ya p› lar, k5: Gi rifl ka t›n da Fran s›z to noz dö fle me li iyi ya l› t›l m›fl bir dük kan bu lu nan, üstkat la ra ba ¤›m s›z bir gi rifl ve ren ya p› lar

2- Ç›k ma lar, Ça t› ve Üst Ya p› lar

b1: Cam te pe ›fl›k l› ¤› ve ya ça t› pen ce re si bu lu nan, ikin ci kat ta ah flap bal kon luya p› larb2: Ze min da hil dört kat y›¤ ma, en üst kat ta sert dö fle me li bir te ras ve ba ca bu -lu nan ya p› lar,b3: Ça t› pen ce re si ve ›fl›k ba ca s› içe ren 4. kat ta ya r›m met re den faz la ç›k ma l› ah -flap ça t› ka t›n bu lu nan ya p› lar,b4: ‹çer den pen ce re li ca me kan bu lu nan, 3. ka t›n da ah flap te ras bal kon lu bi na laray›rt edi le bil mek te dir. Ay r› ca ça t› e¤im le ri ok lar la be lir til mek te ve Mar sil ya ki re mi di (TF), yer li ki re mit(t), eter nit (ERT), gal ven fliz li sac (TO), çin ko (ZC), kur flun (Pb) ve kat ran l› ka ¤›t(PG) ifla re tiy le gös te ril mek te dir.

3- Du var lar ve pen ce re ler

Per vi titch ha ri ta la r›n da ya p› la r›n du var la r› na ve pen ce re le ri ne ilifl kin 21 fark l›le jant ka te go ri si içer mek te dir. Bu alt ka te go ri ler yar d› m›y laa. Ça t› se vi ye si ne eri flen yan g›n du var la r›b. Ça t› ko tu nu ge çen yan g›n du var la r›c. Y›¤ ma an cak ta mam lan ma m›fl yan g›n du var la r›d. Tam gö rü nüfl lü an cak bofl luk içer me si ola s› yan g›n du var la r›e. Ön lem al›n ma m›fl, ya nal pen ce re aç›k la r›f. Ah flap lev ha, çin ko, eter nit, kat ran l› ka ¤›t la kap lan m›fl yan g›n du var la r›, g. 3 met re ye ka dar bah çe du var la r›h. 4 met re ye ka dar pa yan da du var la r›i. Yan g›n ön le mi al›n ma m›fl pen ce re si ve ya aç›k l› ¤› bu lu nan y›¤ ma du var larj. Yan g›n ön le mi al›n m›fl pen ce re si ve ya aç›k l› ¤› bu lu nan y›¤ ma du var lar


717

k. Ko ru yu cu ye te ne ¤i kufl ku lu y›¤ ma yan g›n du var la r›l.De mir ko lon lar la ba¤ lan m›fl y›¤ ma böl me du var la r›m. Ah flap ve ya al ç› pa no böl me du var la r›n. Ya p› içi ko ri dor ve ge çit lero. Dol gu yan g›n du va r› üze rin de ke penk li pen ce re lerp. Dol gu yan g›n du va r› üze rin de ke penk siz pen ce re lerr. Yan g›n ön lem le ri ye ter siz ya p› cep he le ri ay›rt edi le bil mek te dir.

4- Kat adet le ri ve yük sek lik le ri

4 met re yi aflan kat yük sek lik le ri (GE), 3-4 met re ara s› (ET), 2-3 met re ara s› (pE),2 met re den az kat yük sek lik le ri ise (1\2 Et) flek lin de gös te ril mek te dir.

5- So kak lar ve nu ma ra la ma sis tem le ri

Ad res ve yer bul ma ya yar d›m c› çi zel ge ler Per vi titch ha ri ta la r› n›n kent arafl t›r -ma c› la r› na sa¤ la d› ¤› en önem li kat k› lar ara s›n da d›r. Bu çi zel ge ler le hem ad resbul ma da hem de it fa iye ci le rin ola s› yan g›n ye ri ne ko lay ca ula fla bil me le ri ne yar -d›m c› ol mak tay d›.

6- K› salt ma lar ve di ¤er sim ge ler

Yu ka r› da s› ra la na ve ya p› lar l›n özel lik le ri ni ta n› ma m› za yar d›m c› olan sim ge le -rin ya n›n da si gor ta la na cak bi na n›n çev re si nin özel li ¤i de dik ka te al› na rak ba z›kod la ma lar kul la n›l m›fl t›r. Bu kod la ma lar da bi ze bir böl ge nin ka rak te ris tik özel -li ¤i ni ver me si ba k› m›n dan önem li dir.a. 100, 60, 40 ve 1 mm. çap la r›n da ki yan g›n mus luk la r› (BI)b. Çefl me ve Ku yuk lar (FsP),c. Ba ra ka lar (BrQ)d. Müfl te mi lat lar (Dep)e. Tafl ve ya ah flap mer di ven ler Esc (PR), Esc (BS)f. Aç›k ha va odun de po la r› (Est. B)g. 20 m2 den kü çük – bü yük, ço ¤un luk la ah flap dük kan lar (BTQ)-20, (BTQ)+20,h. 50 cm’yi aflan ah flap ç›k ma lar (CxB) ve ça t› kat la r›i. 50 cm’yi aflan de niz lik ler (LRM),j. Ya n› c› mal ze me de po la r› (DMI)


718

k. Al kol lü iç ki ima lat ha ne le ri (FRSP),l. Mo tor lu araç lar için ga raj lar (Gar)m. Çok es ki ah flap ya p› lar (VxB)n. Gal ve ni ze edil mifl sac la kap l› han gar lar (HGR)o. F› r›n lar ve ek mek çi ler(Fr)p. ‹yi izo le edil mifl Türk ( Fran s›z) dö fle me li ya p› lar (VT.P), (VF.P),r. ‹yi izo le edil mifl Türk ( Fran s›z) dö fle me li ya p› lar (VT.O), (VF.O),s. Adi y›¤ ma bi na lar (M.O),t. Elekt rik, pet rol ve bu har la ça l› flan mo tor lar (MrE), (MrP), (MrV),u. Bu har ka zan la r› (CHD)v. Tafl kö mü rü de po la r› (DPH)5

Bu ka dar flok ifla ret ve sim ge le rin ol ma s› ha ri ta n›n kul la n› m› n› zor lafl t›r ma n›nbu ka dar çok ve ri kay d› n›n gi ril me si de hiç flüp he siz tem sil et ti ¤i semt ve so kak -la il gi li en de tay l› bil gi le re ulafl ma m› z› sa¤ la mak ta d›r. Ver di ¤i miz bu ge nel bil gi ler den son ra Üs kü dar özel lin de Per vi titch ha ri ta la r› 3ana 27 ay r›n t› l› paf ta ol mak üze re top lam 30 paf ta dan olufl mak ta d›r. Bi rin ci si 3 nu ma ra l› paf ta: Se li mi ye – ‹h sa ni ye – Nuh Ku yu su,51 no lu paf ta: Se li mi ye 1931 y› l›n da, 52 no lu paf ta: ‹h sa ni ye 1932 y› l›n da,53 no lu paf ta: Se li mi ye - Du var di bi 1930 y› l›n da,54 no lu paf ta: Nuh Ku yu su 1935 y› l›n da,55 no lu paf ta: Nuh Ku yu su - Top ta fl› y› l› bel li de ¤il,57 no lu paf ta: Be le di ye – Pa fla ka p› s›, Ta va fli Ha san A¤a ma hal le si 1931 y› l›n da,58 no lu paf ta: Sa la cak – ‹h sa ni ye Ma hal le si - Pa fla ka p› s› 1932 y› l›n da,

‹kin ci si 4 nu ma ra l› paf ta: fiem si pa fla – Pa fla li man – Ça vufl de re – Atik va li de56 no lu paf ta: Ça vufl de re – Atik Va li de 1931 y› l›n da,59 no lu paf ta: Sa la cak Do ¤an c› lar 1932 y› l›n da,60 no lu paf ta: Kef çe De de – Mi ra hor – Ah met Çe le bi 1931 y› l›n da,61 no lu paf ta: fiem si Pa fla 1931 y› l› bel li de ¤il,62 no lu paf ta: Aziz Mah mut Efen di Ma hal le si 1933 y› l›n da,63 no lu paf ta: Bü yük Ha mam Çar fl› s› 1932 y› l›n da,64 no lu paf ta: Ba la ban Çar fl› s› 1932 y› l›n da,65 no lu paf ta: Ye ni Ca mii Çar fl› s› 1931 y› l›n da,66 no lu paf ta: ‹s ke le ma hal le si 1932 y› l›n da,


719

67 no lu paf ta: Pa fla Li ma n› - Sul tan te pe 1931 y› l›n da,68 no lu paf ta: Sel vi lik – Bül bül de re - Se lam s›z y› l› bel li de ¤il,69 no lu paf ta: Toy gar Ham za Ma hal le si – Tür be li - Se lam s›z 1931 y› l›n da,

Üçün cü sü 5 nu ma ra l› paf ta: Kuz gun cuk – ‹ca di ye – Se lam s›z – Ba¤ lar ba fl› – Ye -ni Ma hal le

70 no lu paf ta: Ça vufl de re - Çi ni li 1931 y› l› bel li de ¤il,74 no lu paf ta: Ye ni ma hal le 1932 y› l›n da,75 no lu paf ta: Ba¤ lar ba fl› 1930 y› l›n da,76 no lu paf ta: Ba¤ lar ba fl› - Se lam s›z 1930 y› l›n da,77 no lu paf ta: Arap za de - ‹ca di ye 1931 y› l›n da,78 no lu paf ta: ‹ca di ye 1930 y› l›n da,79 no lu paf ta: ‹ca di ye - Top ha ne li o¤ lu 1931 y› l›n da,83 no lu paf ta: Kuz gun cuk 1932 y› l›n da çi zil mifl tir. Bir di ¤er ko lek si yon ise Ne cip Pa fla’n›n fle hir reh be ri dir. Top lam 15 paf ta danolufl mak ta d›r. fieh re ma ne ti ya ni bu gün kü ad›y la ‹s tan bul Be le di ye si ta ra f›n danis tik flaf tar z›n da tan zim ve ter tib olu na rak Vi ya na’da Höl zel mat ba as›n da 1918y› l›n da ba s›l m›fl t›r. Ha ri ta la r› fieh re ma ne ti Ha ri ta fiu be si Mü dü rü Mü hen dis Ne cib Bey ta ra f›n danha z›r lan m›fl t›r. Emi nö nü – Fa tih, Be yo¤ lu, Üs kü dar – Ka d› köy ana paf ta la r› n›nya n›n da Say fi ye yer le ri, Ada lar, ve ‹s tan bul’un ta ma m› n› gös te ren ge nel ha ri ta -lar dan olufl mak ta d›r. Bir fle hir reh be ri ola rak ha z›r la nan ha ri ta lar böl ge sel ola -rak ay r›l m›fl ve her böl ge nin so kak isim le ri kay de dil mifl tir. Paf ta la r› in ce le di ¤i miz de flu ve ri le ri el de et mek te yiz:Ba z› önem li ka mu sal bi na la r› (Res mi da ire ler), okul lar, ca mi ler, ki li se ler, tek ke -ler, me ba niy-i hu su si ye [Si vil ya p› lar], çefl me ler, ‹s lam ve H› ris ti yan me zar l›k -la r›, ko ru luk, or man, bah çe, park ve seb ze bah çe le ri, göl ler, ku yu lar, de re ler, ar -sa lar, tar la lar, köp rü ler, es ki ka le du var la r›, tram vay ve tren hat la r›, su gü zer ga -h› ve fle hir hu dut la r› gös te ril mek te dir.15 paf ta dan olu flan ha ri ta lar da afla ¤› da be lir ti len yer ler gös te ril mifl tir.

Bi rin ci paf ta: ‹s tan bul ci he ti (Emi nö nü – Fa tih, Ay van sa ray)‹kin ci paf ta: Be yo¤ lu Ci he tiÜçün cü paf ta: Ana do lu ci he ti (Ka d› köy – Üs kü dar)Dör dün cü paf ta: 1. par ça s›; Ayas te fa nos, Mak ri köy, Ku ru çefl me, Ar na vut köy,Be bek, Ru me li hi sa r›2. par ça s›; Ru me li hi sa r›, Mak ri köy, Ar na vut köy, Ku ru çefl me


720

Be flin ci paf ta: 1. par ça s›; Ru me li Say fi ye k›s m›; ‹s tin ye, Ru me li ka va ¤›, Sa r› yer,Ye ni köy2. par ça s›; Bü yük de re, Ta rab ya, Ye ni köyAl t›n c› paf ta: 1. par ça s›; Ana do lu say fi ye k›s m›; Ada lar, Kuz gun cuk, Bey ler be yi,Çen gel köy2. par ça s›; K› na l› ada, Bur ga za da s›, Kuz gun cuk, Bey ler be yi, Çen gel köyYe din ci paf ta: 1. par ça s›; Ana do lu Say fi ye k›s m›; Bey koz, Ana do lu ka va ¤›, Pa fla -bah çe2. par ça s›; Kan dil li, Kan l› ca, Va ni köy, Ana do lu hi sa r›, Çu buk luSe ki zin ci paf ta: Hey’et-i Umu mi ye (‹s tan bul ve Bo ¤a zi çi)Üs kü dar’› içe ren üç, al t› ve ye din ci paf ta la r›n da be lir gin ba z› özel lik le ri ha ri taüze rin de be lirt mek ge re kir se flu önem li bil gi le re ula fl› r›z. Se li mi ye K›fl la s›, Ha rem ‹s ke le si Ca mii, As ke ri Nal bant Mek te bi, Se li mi ye Ca -mii, Ha rem ‹s ke le si Ca mii, Ha rem Po lis Mev kii, ‹h sa ni ye Ca mii, Ad li ye, Jan dar -ma,Top ta fl› Ha pis ha ne si, Kel Ha san Efen di’nin Dil kü fla Ti yat ro su ki ‹s ma il Düm -bül lü As ke ri Rüfl ti ye’den at› l›n ca bu ra ya gi rer, Feyz-i Hür ri yet ‹nas Mek te bi, Sa -la cak Ha ma m›, Sa la cak Ca mii ve Mes ci di, Mu ta sar r›f l›k Da ire si, Ye ni Ca mii,Mih ri mah Sul tan Ca mii vd.Ta n› ta ca ¤›m di ¤er bir ha ri ta da ‹s tan bul fieh re ma ne ti ta ra f›n dan Kefl fi yat ve ‹n -fla at Türk Ano nim fiir ke ti’ne yap t› r› lan res mi fle hir ha ri ta s› s›r. 1926-1928 y›l la r›


Harita sembolleri

721

ara s›n da ya p› lan ve ‹s tan bul’u üç paf ta ya bö len ha ri ta lar d›r. Bi rin ci paf ta; ‹s tan -bul (Emi nö nü-Fa tih-Eyüp), ‹kin ci paf ta; Be yo¤ lu-Ga la ta; Üçün cü paf ta; Üs kü darve Ka d› köy yer al mak ta d›r. Bu ha ri ta la r›n özel li ¤i ne ba ka cak olur sak;Res mi bi na lar, ca mi ler, tür be ler, mek tep ler, has ta ne ler, park lar, bah çe ler, me -zar l›k lar, es ki ka le du var la r›,bi’l-umum cad de ler, yol lar, ç›k maz lar, tram vay yol -la r›, efl yük sel ti e¤ ri le ri, fli men dü fer [Tren] yol la r› gös te ril mifl tir.Üs kü dar’›n önem li bi na la r› n› bu ra da da gör mek müm kün dür. Ma hal le ler tek tekbe lir til mifl tir.


‹stanbul Rehberi, Üçüncü pafta, Anadolu ciheti, fiehremaneti Het’et-i Fenniyesi, ‹stanbul 1918, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› HaritaArflivi No: 422

722

Di ¤er bir plan ise Os man l› Ano nim fiir ke ti’nin 1922’de 1:10.000 öl çek li yap m›flol du ¤u Üs kü dar pla n› d›r. Bu pla na in ce le di ¤i miz de Üs kü dar’la il gi li flu ve ri le riel de ede bi li yo ruz:Ka mu sal ya p› lar (Yö ne tim mer kez le ri, ca mi ler, tek ke ler, kil se ler vs.) k›r m›zrenk ler le,Me zar l›k lar ve ye flil alan lar ye flil renk ler le,Ana yol lar kah ve ren gi ile gös te ril mifl tir. Ay r› ca tram vay yol la r› ile va pur se fer -le ri nin gü zer ga h› da gös te ril mifl tir. Bir bafl ka ha ri ta da Er kan-› Har bi ye-i Umu mi ye’nin bas m›fl ol du ¤u ‹s tan bul veBo ¤a zi çi ha ri ta s› d›r. Bu ha ri ta da üze rin de ki Üs kü dar yer le flim yo ¤un lu ¤u nu çokra hat bir fle kil de an la ya bi li yo ruz. Ay r› ca le jan t› na bak t› ¤› m›z da flu ve ri le ri el deede bi li yo ruz:Çefl me, Tek ke, De niz Fe ne ri, Yel De ¤ir me ni, ‹s lam Me zar l› ¤›, H› ris ti yan Me zar -


‹stanbul 3. Pafta Üsküdar [Genel], Keflfiyat ve ‹nflaatTürk Anonim fiirketi ‹BB Atatürk Kitapl›¤› HaritaArflivi No: 1111

Harita sembolleri

723

l› ¤›, Bah çe lik, Ça y›r l›k, Ba¤ l›k, fii men dü fer [Tren] Hat t›, Telg raf Hat t›, fio se[Yol], Ara ba yo lu, Adi köy yo lu, Ke çi yo lu, Ter kos su mec ra s›, Bend su yu mec ra s›, A¤aç l›k alan la -r› gö re bi li yo ruz. Ay r› ca efl yük sel ti e¤ ri le ri de gös te ril mek te dir.Bir di ¤er ha ri ta gu ru bu ise da ha dar an lam da ve özel amaç lar la çi zil mifl ha ri ta -lar d›r. Bu ha ri ta lar bir so kak, bir is ti ka met, is tim lâk, if raz ve ya hut bir pro je ama -c›y la çi zil mifl plan lar d›r. Bun lar dan bir kaç ör nek gös te re rek ha ri ta üze rin deaç›k la ma ya pa ca ¤›m.Bi rin ci si; Üs kü dar Mey da n› tev si ve tan zim pla n› d›r. Plan 1:500 öl çek li dir. ‹s -


‹stanbul ve Civar› Bo¤aziçi Haritas›d›r, Erkan-› Harbiye-iUmumiye Matbaas›, ‹stanbul 1327, ‹BB Atatürk Kitapl›¤›Harita Arflivi

Ero¤lu, ‹brahim, Üsküdar Meydan› Tevzi ve Tanzim Plan›, Vapur iskelesinin yerinde kald›¤›na göre çizilmifltir. ‹stan-bul1943, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 3603

Harita sembolleri

724

tan bul Be le di ye si ‹mar Mü dür lü ¤ü ta ra f›n dan K. Gü ney ad›n da bir mü hen di seçiz di ril mifl tir. Bu pro je ye gö re Mih ri mah Sul tan Ca mii ya p› l›fl ta ri hi ile bir lik tegös te ril mek te dir. fiu an da has ta ne ola rak kul la n› lan Kur flun lu Med re se si o za -man Ço cuk Esir ge me Ku ru mu’nun bir bü ro su ola rak kul la n›l m›fl t›r. Tram vaygü zer gâ h› n›n mey dan da ki po zis yo nu da çok be lir gin ola rak gös te ril mifl tir.‹kin ci si; Üs kü dar’da Mum ha ne so ka ¤›n da vu ku’bu lan yan g›n ma hal li nin ha ri -ta s› d›r. Bu ha ri ta ile bir lik te Üs kü dar’da 15 Ma y›s 1281 (27 Ma y›s 1865) ta ri hin -den he men ön ce bü yük bir yan g›n ol du ¤u an la fl›l mak ta d›r.Üçün cü sü; 1915 ta rih li Üs kü dar Mey da n› ve ci va r› n› gös te ren 1:500 öl çek li çokde tay l› bir plan d›r. Bu ha ri ta da Üs kü dar mi ma ri si nin na s›l de ¤ifl ti ¤i ne ta n›k ola -ca ¤›z. Mih ri mah Sul tan Ca mii çev re sin de ki ba z› ya p› la r›n ma ale sef bu gün kal -ma d› ¤› n› gö re ce ¤iz. Ca mi ye bi ti flik dük kan lar, mu vak kit ha ne, ha de me oda la r›bu lun ma mak ta d›r. O za man lar Üs kü dar mey da n›n da odun har man la r› bu lun -mak ta d›r. Sa hil de flim di ol ma yan bir mek tep, Re ji ‹da re si gi bi bi na lar ile is ke le -le rin du ru mu nu gö re bi li yo ruz. Ay n› za man da ha ri ta üze rin de as l›n da bir nos tal -ji yi de ya fl› yo ruz. Dör dün cü sü; Çen gel köy’ün de mey da na ge len bir yan g›n ve bu yan g›n so nu cun -da çi zi len bir ha ri ta d›r. Bu ha ri ta da mez kur yer ler nu ma ra lar ile gös te ril mifl tir.


Üsküdar’da Mumhane ‹skelesinde Vuku’ bulan Harik Mahallinin Haritas›d›r, ‹stanbul 1281, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› HaritaArflivi No: 4720

725

Nu ma ra la nan bu yer le rin bir cet vel ha lin de sa hip le ri nin isim le ri ya z›l m›fl t›r. Bu -ra da o dö nem ya fla yan in san la r›n kim lik le ri hak k›n da da bil gi edin di ¤i miz gi bien te re san bil gi le re de rast la mak ta y›z. Me se la Ru su mat Bafl Ki ta be ti atu fet lüMeh met Bey, Has ta ha ne ‹ma m› Ha c› Ab dul lah Efen di gi bi. Ay n› za man da ha ri -ta üze rin de çefl me le ri, de re le ri, köp rü le ri gör mek müm kün dür.Be flin ci si; Kuz gun cuk’ta Fi rufl bin ti Ze ha riy ye’n›n sa hip ol du ¤u ara zi nin yo lagit me si so nu cu olu flan du ru mu gös ter mek ama c›y la çi zil mifl tir. Bu ha ri ta da çok


Üsküdar-Bo¤aziçi’nde Üsküdar-Beykoz Sahil Güzergah›n› Gösterir Haritad›r, ‹stanbul 1331, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› HaritaArflivi No: 5043

Üsküdar-Çengel Karyesinde Yani Çengelköy’de Vaki’ Olan Alt› K›tay› Havi Muhterik Menazil Ve Camii fierifin Atik Ve YeniSuretle Gösterilen Arsalar›n Miktar›yla Yüzde On Üç Z›ra’lar›n› Mübeyyin Cüdul-› Mahsuslar›nda Gösterildi¤i ÜzereTanzim K›l›nan Haritas›d›r, ‹stanbul 1297, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 5448-1

726

özel bir amaç la çi zil mifl tir. Fi rufl bin ti Ze ha riy ye’nin sa hip ol du ¤u ara zi gös te ril -mek le bir lik te da ha bafl ka bil gi le re de ula fla bi li yo ruz. Yan m›fl olan bi na la r› veba z› fla h›s la r›n sa hip ol duk la r› ara zi par ça la r› n› da bu ha ri ta lar da bu la bi li yo ruz.Dev let lü atu fet lü Mah mut Pa fla haz ret le ri nin ko ru luk ma hal li gi bi. Al t›n c› s›; K› s›k l›’da Ça kal da ¤› nam ma hal de va ki Sa ha fü’l-hah Mus ta fa Efen diile zev ce si Fa tu ma tü’z- Zeh ra ha n› m›n 44 nu ma ra da ka y›t l› ba ¤›n ha ri ta s› d›r.Bu ha ri ta da da yi ne mülk sa hip le ri nin is mi tek tek gös te ril mek te ve dö ne min ya -fla yan in san la r› n›n fle ce re kay d› bu ra dan tes bit edi le bil mek te dir. Ay n› za man dayap t›k la r› mes lek le ri de ö¤ re ne bi li yo ruz. Bu da bi ze dö ne min sos yal ve eko no -mik ha ya t› hak k›n da bil gi ler ver mek te dir. Ye din ci si; Üs kü dar’da Se lam s›z lar du rum ha ri ta s› d›r. Bu ha ri ta da ha ne ler nu -ma ra lan d› r›l m›fl ama ha ri ta üze ri ne mülk sa hip le ri nin is mi ya z›l ma m›fl t›r. Muh -te me len bafl ka bir ka ¤› da kay de dil mifl tir. . Se ki zin ci si; Kuz gun cuk’ta mey da na ge len yan g›n da ya nan yer le ri gös te rir bir ha -ri ta d›r. Bu ha ri ta da da yi ne Üz kü dar Kuz gun cuk’ta ç› kan bir yan g› n› bi ze ha berver mek te dir. Ay n› za man da yol la r›n ve bi na la r›n du rum la r› n› gös ter mek te dir.Bi na la ra ka p› nu ma ra la r› ve ril mifl tir. Bu da o böl ge ile il gi li arafl t›r ma ya pan la rabü yük ko lay l›k lar sa¤ la mak ta d›r.Do ku zun cu su; Üs kü dar’da Deb ba¤ lar ma hal le sin de At pa za r›’nda mey da na ge lenyan g›n ma hal li nin ev vel ki ve son ra ki du ru mu nu gös te rir ha ri ta d›r. Bu ha ri ta dabir yan g›n ha ri ta s› d›r. Ya nan yer le ri ve sa hip le ri ni gös ter mek te dir.Ha ri ta üze rin -de bu böl ge ile il gi li arafl t›r ma ya pan la r›n çok is ti fa de ede cek le ri bil gi ler mev cut -tur. Yol du rum la r› ay r›n t› l› bir fle kil de gös te ril me nin ya n›n da çefl me ler de yer al -


Üsküdar-Kuzguncuk Karyesi Hududu Dahilinde Vaki’ Ber Mucibesinde Bir K›t’a ‹radeli Harita Mucibince Firufl BintiZehariyye’nin MutasarrIf Oldu¤u Arazisinin Tarikleri Bu Defa Mahall-i Mezkur Harik Haritas›nda Küflad Olunan Tariklerin‹stikametine Tahvil Ve Tebdil Olunarak Tesviye Olunan Hey’etinin Umum Haritadan Kopyalanan Bir K›ta Haritas›d›r,‹stanbul 1289, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 5454

727

mak ta d›r. ‹s tan bul çefl me le ri ni tam ola rak tes pit ede bil mek için bu ha ri ta la r›nde tay l› bir fle kil de in ce len me si ge rek mek te dir.Onun cu su; Kuz gun cuk, Pa fla li ma n› yo lu is ti ka met ha ri ta s› d›r. Bu ra da da sa hilbo yun ca ya p› la r›n du ru mu nu tes pit et mek müm kün dür. On bi rin ci si; 23 A¤us tos 927 ta ri hin de Di vit çi ler’de vu ku’bu lan ha rik ma hal li is -


Üsküdar’da Selams›zlar Durum Haritas›d›r, ‹stanbul 1289,‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 6068

Üsküdar’da KisikliKaryesinde Çakalda¤› NamMahalde Vaki Sahafü’l-hahMustafa Efendi ile ZevcesiFatumatü’z-Zehra Han›m›n44 Numara ‹le MurakkamMutasarr›f Olduklar› BirK›ta Ba¤›n Bu Kere TersimOlunan Haritas›d›r, ‹stan-bul 1289, ‹BB AtatürkKitapl›¤› Harita ArfliviNo: 5460

Üsküdar’da Debba¤lar Mahallesinde Atpazar›’ndaVuku’bulan Harik Mahallinin Kable’l ve Ba’de’l-harikHey’eti ‹râe Eder Bir K›t’a Harita-i Mevkias›d›r, ‹stanbul1325, ‹BB Atatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 6203-1

Üsküdar. Geçenlerde Kuzguncuk’ta Vuku’bulan HarikteMuhterik Olan Mebaniyle Evvelce Muhterik Olan veEmanet-i Celilede Harita-i Musaddakas› Olan MebanininMahalini ‹rae Eden Bir K›ta Haritas›d›r, ‹stanbul 1327, ‹BBAtatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 6169

23 A¤ustos 927 Tarihinde Divitçiler’de Üsküdar’da Vuku’bulan Harik Mahalli ‹stikâmet Haritas›d›r, ‹stanbul1341, ‹BBAtatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 7091-1

728

ti kâ met ha ri ta s› d›r.Yi ne bir yan g›n ha ri ta s› ve ya nan yer le ri gös te ri yor. Bu ha ri -ta dan da an la fl› la ca ¤› üze re Üs kü dar’da 1927’de ç› kan bir yan g›n ol du ¤u nu ö¤ -re ni yo ruz. So nuç ola rak ha ri ta lar sa de ce yer yü zü nü düz lem sel bir or tam da ifa de et me mek -te ay n› za man da za ma na yol cu luk yap t›r mak ta d›r. Bu yol cu luk es na s›n da ma -hal le le re gi rip ç› k› yor, ca mi le ri ni zi ya ret edi yor, fe la ket le riy le kar fl› kar fl› ya ge li -yor su nuz. Ha ri ta oku ma çok zevk li bir ola ya dö nü flü yor ve dü nü bu gü na ba¤ la -yan bir köp rü va zi fe si ni gö rü yor.

D‹P NOT LAR

1 Goltz (Pasc ha) / Kar te der um ge gend von Cons tan ti no pel — Ber lin : Ver lag Me isen bach, t.y. . / ‹s tan bul Bü -yük fle hir Be le di ye si Ata türk Ki tap l› ¤› Ha ri ta Ar fli vi No: 438.2 Er gin, Os man Nu ri, Yan g›n lar dan Son ra ‹n fla at ve Ha ri ta Tan zi mi Me se le le ri, Me cel le-i Umur-› Be le di ye, ‹s -tan bul 1995, III, 243-245.3 Al man Ma vi le ri I, 1913-1914 I. Dün ya Sa va fl› Ön ce si ‹s tan bul Ha ri ta la r› (haz. ‹r fan Da¤ de len), ‹s tan bul 2005.4 Gü venç, Mu rat, Per vi titch Ha ri ta la r›: ‹s tan bul ‹çin Bit me mifl Bir Arafl t›r ma Pro je si, Jac qu es Per vi titch Si gor -ta Ha ri ta la r›n da ‹s tan bul, ‹s tan bul Axa Oyak & Ta rih Vak f›, t.y., s. 11-19.5 ‹s tan bul ve Ci va r› Bo ¤a zi çi Ha ri ta s› d›r, Er kan-› Har bi ye-i Umu mi ye Mat ba as›, ‹s tan bul 1327, Bü yük fle hir Be -le di ye si Ata türk Ki tap l› ¤› Ha ri ta Ar fli vi.


23 A¤ustos 927 Tarihinde Divitçiler’de Üsküdar’da vuku’bulan Harik Mahalli ‹stikâmet Haritas›d›r, ‹stanbul 1927, ‹BBAtatürk Kitapl›¤› Harita Arflivi No: 7176

Üsküdar’ın tarihi haritaları

Documents